E p i s t e m o l o g i a j a ko f i l o z o f i c z n a r e f l e k s j a n a d p o z n a n i e m i w i e d z ą
poznaniem i wiedzą to aktywne, samoświadome i odpowiedzialne uczestnictwo, a nie zdystansowane mentorstwo. Skutków tak rozumianej istoty epistemologii można oczekiwać także poza nią samą, poza filozofią czy nauką (a więc poza dyskursami teoretycznymi), a mianowicie w dziedzinie praktycznych, społeczno-historycznych sytuacji tworzenia się wiedzy, gdzie poznawanie jest problemem czy trudnością, a posiadana już wiedza staje się wyzwaniem. Wiedza jako zjawisko społeczno-kulturowe i prawda jako naczelna wartość (idea) myślenia i doświadczenia zawsze są przedmiotem szczególnej uwagi człowieka i społeczeństw, celem ich praktyczno-poznawczych zabiegów oraz wartościowań. Są obiektami tych indywidualnych i zbiorowych doświadczeń, w których poznanie i wiedza wyłaniają się z różnorodnych form życia, stając się obiektami godnymi szczególnego (epistemologicznego) namysłu teoretycznego. Chodzi zatem o takie życiowe doświadczenia jednostki czy zbiorowości, w których pewne ich treści stają się poznaniem jako takim czy wiedzą w ogóle, i które z tego właśnie powodu wymagają pogłębionego, teoretycznego, a także metateoretycznego ujęcia, właśnie epistemologicznego. Wszystko to razem uczyniło dawniej, i czyni obecnie, epistemologię nie tylko historycznym konstruktem teoretycznym (działem filozofii), lecz także bieżącym i przyszłym faktem kulturowym, mającym określone i duże, na co chcę zwrócić uwagę, społeczne znaczenie. Słowem, bez metateoretycznego charakteru, ale i zarazem kulturowocywilizacyjnej roli epistemologii nie można zrozumieć filozofii zawsze podejmującej kwestie teoriopoznawcze. Nie uda się również, co wydaje mi się szczególnie ważne, dostrzec istotnych zmian zachodzących w tych sferach i obszarach życia codziennego czy całej cywilizacji, w których poznanie i wiedza zaczynają odgrywać coraz większą rolę, np. w komunikacji masowej, w różnych instytucjach i strukturach demokratycznych społeczeństw informacyjnych. Bez ostrego światła pochodzącego z rzetelnych analiz kategorialnych i rozległego spojrzenia idącego z badań kulturowo-społecznych nie będzie można zobaczyć ważnych zmian cywilizacyjnych. * Na niniejsze wprowadzenie składa się kilka ogólnych uwag metateoretycznej natury, ponadto parę ocen, które formułuję na podstawie zanalizowanych wybranych problemów, a także kilka prognoz (mających charakter raczej hipotez), które odnoszą się do wyobrażonego przeze mnie dalszego rozwoju epistemologii. Najogólniej i wstępnie mówiąc, uznaję autonomicz-
9