Uzdrawiająca moc CZOSNKU
Monika Fijołek
Uzdrawiająca moc CZOSNKU
Redakcja i korekta: Wydawnictwo AA
Skład i łamanie, projekt okładki: Agnieszka Siekierżycka
Zdjęcia: shutterstock.com
Copyright © by Monika Fijołek
Copyright © by Wydawnictwo AA, Kraków 2025
ISBN 978-83-8340-199-7
Publikacja nie powinna być traktowana jako substytut profesjonalnej opieki medycznej. Przed zastosowaniem zamieszczonych tu receptur czytelnik powinien zasięgnąć rady lekarza prowadzącego, zwłaszcza w sytuacji stosowania określonych terapii i przyjmowania leków w aktualnym stanie zdrowia. Autorzy i wydawca nie ponoszą odpowiedzialności za ewentualne pogorszenie się stanu zdrowia i powikłania związane z problemami zdrowotnymi czytelnika, wynikające ze stosowania receptur zamieszczonych w niniejszej książce. Jeśli czytelnik cierpi na określone schorzenie, to przed zastosowaniem opisanych tu środków wymagana jest fachowa konsultacja medyczna. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za ewentualne niepożądane efekty zastosowania receptur opisanych w niniejszej książce.
Wydawnictwo AA s.c. 31-574 Kraków, ul. Ciepłownicza 29 tel.: 12 345 42 00, 695 994 193 e-mail: klub@religijna.pl www.religijna.pl
Wstęp
Rośliny lecznicze to takie, które wywołują określone działanie fizjologiczne na organizm człowieka czy zwierząt. Czosnek jest rośliną leczniczą, jest wymieniony w tzw. Farmakopei polskiej czyli w spisie leków, w tym też pochodzenia roślinnego, dopuszczonych do stosowania jako leki. Czosnek pospolity jest niezwykle cenną rośliną. Znajduje szerokie zastosowanie w lecznictwie, jest cennym warzywem, bez którego nie może obyć się żadna kuchnia i coraz częściej wykorzystywane są jego właściwości zwalczające choroby i szkodniki w uprawie roślin. Czosnek jest też przyprawą używaną do wielu dań od setek lat. Jego znaczenie jest nadal ważne, a produkcja czosnku utrzymuje się na wysokim poziomie.
Tradycyjna medycyna chińska od wieków poleca czosnek jako produkt wykazujący działanie detoksykujące, zmniejszający obrzęki i uczucie zimna, ból, a nawet działający upiększająco. Obecne badania potwierdzają jego właściwości antybakteryjne, działające zabójczo na chorobotwórcze pierwotniaki, wirusy. Wykazano również, że olejek czosnkowy poprawia funkcjonowanie układu odpornościowego, działa przeciwstarzeniowo, usprawnia przemianę materii, poprawia krążenie, wzmacnia mózg. Działa przeciwzmęczeniowo, przywraca siłę
fizyczną. Czosnek wykazuje ochronne działanie na układ sercowo-naczyniowy. Badania wykazały również działanie przeciwnowotworowe oraz przeciwmutagenne.
Używając czosnku do celów leczniczych należy pamiętać, że jego substancje lecznicze łatwo ulegają utlenieniu przy długiej obróbce cieplnej, przez co staje się mało wartościowy. Utrata cennych właściwości leczniczych czosnku następuje podczas długiego smażenia. Dlatego ważna jest forma podania czosnku. Można go stosować jako ząbki surowe, pieczone, podsuszane (czarny czosnek) czy granulowane i jako olejek zamknięty w kapsułkach.
Z drugiej strony nie sposób nie wspomnieć, że wszelaki nadmiar szkodzi, dlatego i w przypadku czosnku należy zachować należytą ostrożność. Nie zaleca się jeść dużej ilości surowego czosnku na pusty żołądek. Osoby cierpiące na choroby wątroby, nerek czy pęcherza moczowego powinny unikać spożywania czosnku w trakcie leczenia. Przy chorobach serca powinno się spożywać nieduże ilości i nie mieszać czosnku z miodem. Spożywanie dużej ilości surowego czosnku wykazuje działanie drażniące w przypadku chorób oczu, wątroby oraz u osób, które przyjmują duże ilości leków chemicznych.
Należy zatem w sposób świadomy stosować wszelkie rośliny lecznicze, tak samo jak leki chemiczne. W tym celu należy konsultować się z lekarzem rodzinnym, a najlepiej z fitoterapeutą. W Polsce przy Zakonach Bonifratrów istnieją poradnie ziołolecznictwa, gdzie można uzyskać fachową poradę pod okiem lekarza. Można skorzystać z takiej porady w Warszawie, Krakowie, Łodzi czy Cieszynie.
W dzisiejszym świecie, pełnym pośpiechu i stresu, warto zatrzymać się na chwilę, by zadbać o nasz organizm. Jest on częścią natury, o którą należy się troszczyć w sposób właściwy. Oprócz stosowania zdrowej diety, eliminowania żywności przetworzonej oraz unikania szkodliwych używek, takich jak alkohol, tytoń, narkotyki czy dopalacze, należy zadbać o odpoczynek, sen i regularny ruch na świeżym powietrzu. Często mówi się dzisiaj o tzw. wypaleniu zawodowym, tymczasem mądrzy psychologowie wyjaśniają, że nie istnieje wypalenie, tylko przemęczenie. Człowiek ma ogromny potencjał do tworzenia piękna, ale nie może to być na zasadzie ekstremalnej produkcji ponad siły. Przyroda funkcjonuje w czterech porach roku, po to by po zimowym odpoczynku wybuchnąć wiosną życiodajną zielenią, rozwinąć się latem i przygotować do spoczynku jesienią. Warto brać przykład z natury i zapewnić sobie wszystkie te elementy w rozkładzie dnia.
Informacje ogólne
Czosnek pospolity – Allium sativum L. – zwany jest też czosnkiem zwyczajnym, czosnkiem domowym, czosnkiem kuchennym, czosnkiem ogrodowym, czosnkiem właściwym lub białym zielem. Jest warzywem przyprawowym o właściwościach leczniczych. Wykorzystywany w przemyśle mięsnym, rybnym, warzywnym, farmaceutycznym, jest znany w każdym gospodarstwie domowym.
Pierwsze rośliny czosnku występowały w stanie dzikim. Gatunek ten pochodzi z suchych, jałowych lecz umiarkowanie
wilgotnych rejonów południowo-zachodniej Azji skąd trafił na różne kontynenty. Obecnie czosnek występuje w każdej strefie klimatycznej, od umiarkowanej do zwrotnikowej, można go spotkać w Tybecie na wysokości do 5000 m, w Chile, a także w tropikalnej Afryce.
Systematyka
Ciekawostka
Nazwa Allium pochodzi od greckiego aleo – unikać, ze względu na jego specyficzny, odstraszający zapach.
Czosnek pospolity jest rośliną jednoliścienną należącą do rodziny amarylkowatych (Amaryllidaceae J. St.-Hil.), podrodziny czosnkowych (Allioideae Herbert), rodzaju czosnek (Allium). Rodzaj czosnek obejmuje ponad 900 gatunków roślin cebulowych występujących na całym świecie. W obrębie rodzaju Allium wyróżnia się dwa podgatunki. Pierwszy to czosnek miękki (Allium sativum ssp. sativum), który po przecięciu cebuli charakteryzuje się występowaniem 15-24 ząbków w kilku warstwach wokół miękkiej centralnej łodygi. Duże ząbki zlokalizowane są na zewnątrz cebulki, mniejsze – wewnątrz. Czosnek miękki wytwarza krótki pęd bez kwiatostanu na wierzchołku, odznacza się lepszymi parametrami do przechowywania, a także łatwo się zaplata w warkocze dzięki miękkim pędom podczas zbioru. Drugim podgatunkiem jest czosnek twardy (Allium sativum ssp. ophioscorodon) wytwarza-
jący pędy kwiatowe, preferujący klimat chłodniejszy, z zimnymi zimami. Cebula po przecięciu odsłania pojedynczy okółek ząbków w ilości 6-11 szt. Pęd łodygowy jest zdrewniały, a jego szczyt podczas wegetacji zawija się kilkakrotnie w „świński ogonek” zanim nie osiągnie dojrzałości i nie wytworzy nasion w postaci małych cebulek.
Ciekawostka
Por jest uważany za dziki gatunek przodka czosnku pospolitego. Zawiera wiele cennych genów, które mogą być wykorzystane w hodowli roślin do tworzenia nowych odmian o ciekawych cechach osobniczych.
Czosnek pospolity jest spokrewniony z czosnkiem niedźwiedzim (Allium ursinum L.), czosnkiem szczypiorkiem (Allium schoenoprasum L. – zwanym potocznie szczypiorkiem), czosnkiem askalońskim (Allium ascalonicum L. – zwanym potocznie cebulą szalotką), porem (Allium ampeloprasum L.), cebulą zwyczajną (Allium cepa L.) oraz wieloma cebulowymi roślinami występującymi dziko jak na przykład czosnkiem kątowym (Allium angulosum), czosnkiem wężowym (Allium scorodoprasum), które obecnie w Polsce występują dość rzadko, ale były niegdyś zbierane przez Słowian. Wiele czosnków jest popularnych w uprawie ogrodowej jako rośliny ozdobne. Wymienić tutaj można takie gatunki jak czosnek główkowaty (Allium sphaerocephalon L.), czosnek olbrzymi (Allium giganteum
L.), czosnek dęty (Allium fistulosum L.), czosnek karatawski (Allium karataviense), czosnek winnicowy (Allium vineale L.), czosnek grzebieniasty (Allium carinatum L.).
Ciekawostka
Historia
Pierwsza chińska książka rolnicza opisująca allelopatię (czyli wpływ wydzielin korzeniowych wytwarzanych przez niektóre rośliny na inne gatunki roślin rosnące w pobliżu) ukazała się już w I wieku p.n.e. Zalecano w niej sadzić przodka czosnku –pora w sąsiedztwie roślin dyniowatych, co skutecznie odstraszało wszelkie patogeny.
Czosnek znany był już w starożytności, wykorzystywano go jako składnik typowych receptur leczniczych. Razem z cebulą jadalną uważane są za jedne z najstarszych roślin uprawnych na świecie. Rośliny te pojawiały się w Mezopotamii, starożytnym Egipcie, cywilizacji sumeryjskiej, były też wspominane w Biblii. Gatunki te były wymieniane na glinianych tabliczkach, zwojach papirusowych czy starożytnych piktogramach jako rośliny jadalne i lecznicze. Sumeryjskie tabliczki klinowe z 2300 roku przed naszą erą opisują sumeryjską dietę składającą się między innymi z czosnku, cebuli i pora. Podstawą diety w Mezopotamii były rośliny cebulowe, znano szereg przepisów na dania z czosnkiem, takie jak pasztet mięsny, duszone rzepy. Mięso po ugotowaniu, a tuż przed podaniem nacierano
czosnkiem, aby poprawić jego smak. Równocześnie uprawiano czosnek w Chinach, w tym samym czasie co w Mezopotamii, świadczą o tym zapiski z IV wieku naszej ery, zabraniające buddyjskim mnichom stosowania „pięciu warzyw o silnym zapachu”, do których należał czosnek pospolity. Praktyka ta zachowała się do dziś. W czasach dynastii Han (206 p.n.e. – 220 n.e.)
czosnek i cebulę zawieszano na drzwiach domów w celu odstraszania szkodliwych owadów. W starożytnym Egipcie czosnek był używany w procesie balsamowania zwłok, znaleziono go w grobowcu Tutanchamona (1325 rok p.n.e.).
Ciekawostka
W starożytnym Egipcie dowodem na dużą skalę uprawy czosnku były zachowane do dzisiaj pokwitowania celne i opłaty podatkowe dotyczące czosnku. Można się z nich dowiedzieć o transporcie nowych odmian czosnku, które zasadzono pod koniec listopada, po ustąpieniu powodzi Nilu. Zbioru dokonano 60 dni później, w styczniu, co świadczy o uprawie szybko rosnącej odmiany czosnku. Na podstawie wykopalisk w wiosce Al Fayym, przeprowadzonych w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku, udowodniono, że w II wieku p.n.e. uprawą czosnku zajmowało się tam czterech rolników, pod uprawę było przeznaczonych 8-18% terenów uprawowych, a sprzedażą zajmowało się dwóch pracowników.
Właściwości lecznicze czosnku opisywali już Dioskurides, Hipokrates i Pliniusz Starszy. Czosnek zalecany był na problemy skórne (łysienie, egzema, wrzody, trąd, wysypki), choroby oczu, nerek, robaki, wszy, gnidy, ukąszenia psów i węży. W
XVI wieku znany lekarz Paracelsus polecał czosnek na gorączkę jelitową. Stosowano go w tym czasie również do leczenia głuchoty, bólów ucha, otyłości czy szkorbutu. W Indiach czosnkiem leczono choroby serca, raka, pasożyty, infekcje grzybicze i cukrzycę.
W XVIII wieku we Francji czosnku używano do produkcji mikstury pod nazwą „ocet czterech złodziei”, był to czosnek macerowany w winie, wykorzystywali go złodzieje grobowców do celów dezynfekcyjnych. Później mikstura ta była stosowana jako odtrutka na dżumę.
Czosnek ze względu na silne działanie bakteriobójcze był porównywany z silnie działającym fenolem – substancją rozpylaną podczas operacji w celach antyseptycznych. Był nazywany „uniwersalnym lekiem ubogich”.
Ciekawostka
Czosnek pospolity był bardzo ceniony w starożytnym Egipcie. Ze względu na jego właściwości zdrowotne rozdawano go robotnikom, żeby mieli więcej siły i energii do ciężkiej pracy. Starożytni Rzymianie przypisywali mu z kolei właściwości podnoszenia ducha męstwa podczas walk wojennych.
W dzisiejszym świecie, pełnym pośpiechu i stresu, warto zatrzymać się na chwilę, by zadbać o nasz organizm. Jest on częścią natury, o którą należy się troszczyć w sposób właściwy. Dlatego jednym z najważniejszych elementów tej troski jest stosowanie naturalnych środków leczniczych i wzmacniających nasz organizm.
Czosnek pospolity jest w tym względzie niezwykle cenną rośliną. Znajduje szerokie zastosowanie w lecznictwie, jest cennym warzywem, bez którego nie może obyć się żadna kuchnia, a coraz częściej wykorzystywane są jego właściwości zwalczające choroby i szkodniki w uprawie roślin.
Jest przyprawą używaną do wielu dań od setek lat. Jego znaczenie nie maleje, a wobec doświadczeń nękających nas chorób pochodzenia bakteryjnego i wirusowego – nawet rośnie.
Kuracja czosnkiem jest przyjemna, gdyż ten lek przyjmuje się najczęściej w postaci oryginalnych potraw, a któż nie lubi chrupiących grzanek z masłem czosnkowym, spaghetti z pomidorami o delikatnej nucie czosnkowej, tradycyjnego polskiego żurku, sosów czosnkowych podawanych do mięs z grilla i wielu innych specjałów zaprezentowanych w tej książce, pozwalających zachować dobre zdrowie, zasmakować aromatycznych potraw i stosować skuteczne mikstury lecznicze.
Monika Fijołek
– doktor nauk rolniczych, absolwentka Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie. Prowadzi kursy dla rolników i pszczelarzy, gdzie omawia prowadzenie uprawy roślin zielarskich. Nauczyciel przedmiotów zawodowych w Technikum Architektury Krajobrazu. Autorka książek o tematyce związanej z ziołami, ich uprawą i wykorzystaniem. Autorka niezliczonych projektów ogrodów ozdobnych, w tym ziołowych, kompozycji florystycznych, obrazów roślinnych, przyrodniczych. Pasjonatka uprawy ziół i ziołolecznictwa, miłośniczka roślin ozdobnych i florystyki. Praktycznie wykorzystuje zioła w kuchni i domowej aptece, przygotowując przetwory ziołowe – syropy, intrakty, oleje, napary ziołowe i przyprawy, a także preparaty ziołowe służące do ochrony i ekologicznego nawożenia roślin.
Cena: 29,90 zł (w tym 5% VAT)