bijdrageDoneerjijeenvoordezegratiskrant?
Utrechtse zelfoogsttuin bloeit op
P. 8
Kies deze week jouw PINKSTER DEAL bij Prominent Utrecht
TOT
750,inruilkorting op stoelen* OF 20%
korting op banken OF
2e Pinksterdag geopend! 10.00-17.00
50%
korting op 2e stoel of bank
Op zoek naar de perfecte stoel of bank? Bij Prominent Utrecht kies je nu jouw pinksterdeal. Ga voor tot 750,- inruilkorting op stoelen. Liever een bank? Kies dan voor 20% korting op banken. Of toch een tweede stoel of bank nodig? Kies dan voor de tweede stoel of bank voor de helft. Kom nu naar Prominent Utrecht dan helpen onze zitexperts je graag verder.
INHOUD
Nieuws
4 DUIC in beeld
Bezetting
6 Tachtig jaar vrijheid
Het Jongeriuscomplex
8 Column Koos Marsman over Dombêne
9 Paleis Lofen
Tijdreis in het 'grootste geheim' van Utrecht
Cultuur / Uit
10 Uittips
Elke week de leukste tips
Stad / Leven
11 Utrecht Volgens
Mark Verhoef
13 Op pad met Oud-Utrecht
Een wandeling door Oudwijk-Noord
14 Gerard Aaftink De Vleutense Wetering Sport
15 Puzzel
Zoek de verschillen
DE VERANDERENDE STAD IN BEELD
VREDENBURG
Utrecht is constant in beweging. Er wordt gebouwd en gesloopt. Hierdoor ziet de stad er op sommige plekken heel anders uit dan vroeger, terwijl andere straten en pleinen juist al decennia hetzelfde blijven. In deze rubriek laten we dat zien.
Ga naar DUIC.nl voor meer oude en nieuwe foto’s van de stad.
Colofon
CONTACT REDACTIE redactie@duic.nl 06 86 80 32 22
VRAGEN OVER DISTRIBUTIE? Pierre Schoonhoven via pierre@duic.nl, 06 - 14 41 56 56 AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE ART DIRECTION EN VORMGEVING ddk.nl en redactie DUIC
UITGEVERS Joris Daalhuisen en Martijn Rademakers
ADVERTEREN
Helling 13, 3523 CB Utrecht, adverteren@duic.nl Dave Vorstenbosch dave@duic.nl 06 43 03 58 73
HUB Utrecht is het nieuwe mediacentrum van de stad
Utrecht met RTVU en DUIC als initiatiefnemers. Wil jij een vergaderruimte of studioruimte huren bij HUB Utrecht?
Dat kan. Boek nu en reserveer via de QR-code.
Locatie: Achter Clarenburg 23-25
Volledig gefaciliteerd met o.a. led-scherm, WiFi en whiteboard en natuurlijk gratis ko e en thee
Advertentie
Vanaf € 75,-
Bas van Setten, Bo Steehouwer, Else Marie Vonk, Kamiel Visser, Luuk Beckers, Robert Oosterbroek en Sam Pol
DUIC IN BEELD
Enkele tientallen pro-Palestinademonstranten bezetten begin deze maand het universiteitsgebouw aan het Janskerkhof 15a. Een vlag waarop de solidariteit met de intifada wordt geuit, wappert boven de gevel van het gebouw waar normaliter studenten van de faculteit Geesteswetenschappen studeren. De actievoerders gaven tijdens de bezetting les aan andere geïnteresseerden en actievoerders over onderwerpen waar
de Universiteit Utrecht, in hun ogen, faalt om les over te geven. De pro-Palestijnsebetogers vertrokken de ochtend na de bezetting vrijwillig toen de politie voor een tweede keer had gevorderd het verlaten van het pand. Eerder hadden ze nog aangegeven niet weg te gaan totdat hun eisen, zoals het verbreken van de banden met Israëlische instellingen, waren ingewilligd. a
Fotogra e: Sam Pol
TACHTIG JAAR VRIJHEID
Het Jongeriuscomplex: een plek van de Duitsers plaatsvond
Villa Jongerius aan de Kanaalweg is op meerdere manieren bijzonder. Het wit-rode gebouw trekt de aandacht door zijn opvallende architectuur. Wat veel mensen daarentegen niet weten, is dat deze plek een bijzondere rol speelde tijdens de Tweede Wereldoorlog. Wat is daar allemaal gebeurd?
HTekst: Bo Steehouwer / Fotogra e: Het Utrechts Archief & Robert Oosterbroek
et verhaal achter Villa Jongerius begint met Jan Jongerius. Hij kwam uit een familie van Utrechtse hoveniers maar wist zich te ontwikkelen als succesvol zakenman. Halverwege de jaren 20 was hij de grootste Forddealer van Nederland. Jan werd dan ook wel Jan Ford genoemd.
Daarnaast had hij later veel Texaco-benzinestations in zijn bezit en maakte hij onder meer auto’s, touringcars, vrachtwagens en caravans. Met ruim 700 werknemers was Jongerius een van de grootste werkgevers in Utrecht in de jaren 30.
De kenmerkende villa aan de Kanaalweg bouwde Jan Jongerius tussen 1936 en 1938.
Daarnaast werd er ook kantoor en fabriekshallen gerealiseerd. Bijzonder is dat hij het hele complex zelf ontwierp. Voor het ontwerp liet hij zich onder andere inspireren door de Amerikaanse architectuur van Frank Lloyd Wright en de Streamline Moderne, schreef journalist Arjan den Boer eerder.
“In de VS was dit de stijl van alles wat ‘snel’ was: tankstations, garages, treinstations, stadions en bioscopen”, legt Den Boer uit. “Kenmerkend waren afgeronde vormen, lichtgepleisterde muren, platte daken en verticale decoraties. De stroomlijnvorm was gebaseerd op auto’s uit die tijd, zoals de Lincoln Zephyr die Jan Jongerius zelf reed.”
‘Grote Duitse interesse’ Tijdens de eerste jaren van de Tweede Wereldoorlog groeide het bedrijf van Jan hard. “Toen de oorlog uitbrak kon Jan Jongerius N.V. alle mogelijke vormen van vrachtvervoer leveren: ouderwetse tractoren, kiepwagens, vrachtwagens, postauto’s en autobussen, inclusief het hele productieproces”, schrijft Christa van Hees in haar boek Kapelaan in oorlogstijd.
“Het is dan ook niet verbazingwekkend dat de Duitse bezetter grote interesse had in het bedrijf.” Voor haar boek bewerkte Van Hees, onderzoeker en schrijver, het dagboek van Theo Egberts. Egberts was tijdens
de oorlog namelijk kapelaan van de grootste parochie van Utrecht: de Gertrudisparochie. In 1942 namen de Duitsers het grootste deel van de hallen op het Jongeriuscomplex in beslag. Er werden onder andere Duitse vliegtuigmotoren getest en gemaakt. “Die verhalen vertelden mensen na de oorlog ook, omdat ze die geluiden natuurlijk hebben gehoord”, zegt architectuurhistoricus Bettina van Santen. Zij schreef het boek 't Komt in orde - Het ware verhaal achter villa Jongerius. Daarvoor sprak ze onder meer oud-werknemers, (klein)kinderen en andere nabestaanden.
Na een restauratie van drie jaar werd het monumentale jongeriuscomplex in 2018 opnieuw in gebruik genomen.
Luchtfoto het terrein van Jongerius op de Kanaalweg (rond 1939).
waar het verzet onder de neus
De perfecte dekmantel
Een groot deel van het terrein was dus vanaf 1942 verboden terrein voor de familie Jongerius en haar personeel. Kort daarvoor, in 1941, overleed Jan (52) plotseling. Het was de vraag wie het bedrijf zou overnemen. Dat besluit werd binnen de familie genomen. De broers van Jan besloten dat hun jongste broer de opvolger zou worden: Nico (Co) Jongerius.
In die periode begonnen de eerste verzetsactiviteiten in het bedrijf. “Co staat dat ook toe”, zegt Van Santen. “In het bedrijf is dan een verzetskring actief. De dekmantel van het bedrijf was perfect om de verzetsactiviteiten te kunnen faciliteren.” Of en hoe er in de periode voordat Co de leiding kreeg over het bedrijf ook al sprake was van verzet is niet bekend, blijkt uit haar boek.
“Ondanks dat de Duitsers beslag hadden gelegd op meerdere fabriekshallen kon die verzetsbeweging bestaan dankzij Nico”, zegt Willem ter Steege, kleinzoon van Jan Jongerius. “Daar mocht niemand komen. De familie ook niet. Het is natuurlijk levensgevaarlijk dat je dan een verzetsbeweging op je terrein hebt, maar Nico stond het toe en faciliteerde het.”
‘Een schizofrene situatie’
“Het was een hele schizofrene situatie: aan de ene kant moest er doorgewerkt worden en aan de andere kant vonden er schimmige verzetsactiviteiten plaats. Dat gold voor meer bedrijven in Utrecht”, vertelt Van Santen. Ook Van Hees schrijft erover: “Net als veel andere bedrijven kwam Jongerius voor het dilemma te staan dat het niet mócht en wílde werken voor de bezetter, maar dat bedrijven ook geen werknemers mochten ontslaan of arbeidstijdkorting mochten aanvragen.”
Het bedrijf Jongerius leverde spullen aan de Duitsers en voerde reparaties voor de bezetter uit. Tegelijk kreeg op hetzelfde terrein dus ook het verzet vrij spel. Er worden bijvoorbeeld orders voor de Duitsers gesa-
boteerd door langzaam te werken, zegt Van Santen. “Ook het slecht uitvoeren van orders behoorde tot de mogelijkheden, hoewel er altijd de dreiging van Duitse zijde was met strafmaatregelen.”
“In de fabriek werd niet altijd naar wens van de Duitsers werd gewerkt”, omschrijft ook het Nationaal Comité 4 en 5 mei. “Onderdelen werden bijvoorbeeld met vier moeren vastgezet waar dat er twaalf zouden moeten zijn.” Ook was er een illegale drukkerij op het terrein. Die illegale drukkerij bevond zich in de kelder van de tuinderswoning. Daar woonde de tuinbaas van Jongerius.
Daarnaast verbleef er een offciële knokploeg die zowel binnen als buiten het bedrijf verzetswerk deed. “Zij verbleven er dag en nacht en werden betaald en gevoed door Co”, vertelt Van Santen. Die knokploeg heeft onder andere drie ter dood veroordeelden gered die ontsnapt waren uit kamp Amersfoort. Dat gebeurde op verzoek van en met een auto van Jongerius.
Beschoten door Britse piloot
Met toestemming van Co werden met de auto’s van Jongerius ook andere verzetsactiviteiten uitgevoerd. Zo waren er ruim 120 illegale wapentransporten, maar op 16 april 1945 ging het mis. Dat wapentransport mislukte en ontplofte en drie personeelsleden van Jongerius kwamen daarbij om. Het ging om drie leden van de knokploeg. De tankwagen waarin zij zaten, werd ter hoogte van de Amsterdamsestraatweg beschoten door een Engels vliegtuig. De Britse piloot wist niet dat de inzittenden aan zijn kant stonden en bezig waren met een verzetsdaad. De drie mannen vervoerden namelijk wapens van de geallieerden.
Voorafgaand aan zo’n wapentransport ging een wapendropping. Met geheime codes op Radio Oranje als ‘de melk kookt over’ werden verwachte wapendroppings van de geallieerden bekendgemaakt. Dat vertelde
een achternicht van een van de omgekomen mannen, is te lezen in het archief van de Oorlogsgravenstichting. Tijdens de Hongerwinter gebeurden die droppings op grote schaal. Op 16 april 1945 was het de bedoeling dat de drie medewerkers van Jongerius de gedropte wapens naar een politiebureau in Zuilen brengen, dat als wapendepot diende.
Niet in Duitse arbeidsdienst Tijdens de oorlog hielp Co ook op andere manieren. Zo konden er mensen onderduiken in de grote tuinen op het terrein, zegt Van Santen. Ook hield Co mensen in dienst, of nam ze juist in dienst, zodat ze niet in Duitsland hoefden te werken. “Dat gebeurde bij veel bedrijven. Of er nou veel of weinig werk was, men kon zeggen: ik heb diegene nodig om te werken. Dan hoefde diegene niet in Duitse arbeidsdienst.”
Willem: “Nico probeerde zijn werknemers vast te houden, zodat ze niet op transport hoefden naar Duitsland. Hij probeerde de productie op gang te houden, zodat er gewerkt kon worden.” Bettina: “In de laatste jaren van de oorlog werden ook razzia’s gehouden, waarbij mannen op straat werden opgepakt. Er zijn verhalen dat Co er dan naartoe ging om te zeggen: ‘Nee nee nee, dat kan niet, want hij werkt bij mij’.” Jongerius beschikte tijdens de oorlog over belangrijke dingen als vervoersmiddelen en brandstof. “Dat was het voordeel van een autobedrijf”, zegt Van Santen. “Ze verschaften benzine aan de Duitsers, maar beschikten er zelf ook over. De medewerkers van Jongerius konden blijven rijden en de benzine ook voor andere zaken gebruiken, zoals de voedseltochten naar Twente tijdens de Hongerwinter.” Op foto’s van het Utrechts Archief zijn bijvoorbeeld zakken aardappelen te zien in een van de hallen van Jongerius. Daar konden mensen het eten vervolgens komen ophalen.
Vrijgesproken
Het werk voor de Duitsers werd Co Jongerius vlak na de oorlog niet in dank afgenomen. Hij werd beschuldigd van collaboratie. “Na de oorlog kwamen de krantenkoppen over het onderzoek naar collaboratie”, zegt Willem. “Dat heeft hem ontzettend veel pijn gedaan.” Bettina: “Direct na de oorlog moesten heel veel bedrijven en mensen zich verantwoorden. Co is vrijgesproken, maar dat heeft een aantal jaar geduurd. Je ziet dat allerlei mensen in actie kwamen om het voor hem op te nemen.”
Zo schreef onder meer het verzet een brief, net als burgemeester Hamers van de voormalige gemeente Jutphaas. In die gemeente lag toen het hoofdkantoor van Jongerius. Willem heeft die brief, geschreven in 1948, nog in handen. Co wordt daarin ‘fel anti-Duits en anti-NSB’ genoemd. In zijn brief schreef burgemeester Hamers ook dat hij destijds ‘enige malen’ bij Co aan heeft geklopt, onder andere om te vragen of er Utrechtse politieagenten konden onderduiken, ‘en nimmer was dit tevergeefs’. a
Dit artikel is geschreven door Bo Steehouwer voor het project 80 jaar bevrijding. In 2025 staan we stil bij bijzondere Utrechtse oorlogsverhalen en dit is het vijfde verhaal in de serie. De verhalen zijn ook te beluisteren in onze podcast ‘Utrecht ten Tijde van Oorlog’ via Spotify en Apple Podcasts.
80 jaar bevrijding is een project van HUB Utrecht, in samenwerking met DUIC, UStad, Stichting Journallab en de gemeente Utrecht.
Voorgevel van het Garagebedrijf Jan Jongerius in Oudenrijn (rond 1934).
Zakken aardappelen in een hal van Jongerius op de Kanaalweg tijdens de Hongerwinter (1944/1945).
Jan Jongerius naast een takelwagen voor de grote werk- en bergplaats op zijn terrein op de Kanaalweg (rond 1934).
Jopie en Kees Bos zijn 66 jaor getrouw. Laots waore ze 89 geworre en daorom hadde we ze meegenomme de stad in waor ze al jaore nie meer waore gewees. Ze woane achterop Zuilen waor Kees ze heule leve lâng motore en brommers heb staon verkope en reparere en ze vrouw Jopie ‘m ied’re dag thuis na ’n dag hard werreke opving. ‘t Is ’n heul aordig stel en toen we vernaome dazze nog heulemaol nie de Domtore hebbe gezien na de restaurasie, was ’n tochie vanaf de Straotweg snel in mekaor gezet. We ginge laoter op de avond zoda de velichting ook zou brande. En da was ’n goeije keus. Ze vonde ’t prâchtig, da die tore ook zo baodde in ’t lich. Zag ‘k daor ’n traontsjie? Of was da bij mezellef? Hoe dan ook, ’t drong weer to me door da die tore ons Utechters zoveul blijk te doen. Soms denk’ da ’t ammaol zwaor overdreve is, die klomp stêne, maor Jopie en Kees beweze weer da’k die gedachte mot laote vaore. Daorom was ’t me dan ook gin probleêm om voor ’n Uterechse fllum ’n dag laoter die Domtore te motte beklimme. Heulemaol bovenop zou’k dan zegge hoe mooi die tore is, maor beste mense, en nou komp ’t paordeveschut, ik kwam nie verder dan zeuventig meter! Me bêne gingen op slot. Nee, ze ginge knikke as ’n gek. Ik scheet zeuve liter bagger en dach da die tore an ’t omvalle was. We hebben op zeuventig meter die fllum opgenoame en ‘k ben as ’n gek weer naor benede gegaon. Me hoogtevrees sloeg harstikke hard toe, da ha’k nie verwach maor ‘k begrijp ’t wel. Hoe hoger je komp, hoe krapper die trappetjes worre en die geve me ’t idee da’k d’r nooit meer uitkom. De Domgids die ons begeleidde ha heul erreg mè me te doen: “Da noeme we hier Dombêne as je zo staot te wiebele, maor da’s in uw geval bes wel zielig as je stadsambassedeur ben.” Gelijk heb ie en daorom is ‘t voortaon: Koos Marsman, zelfbenoemp stadsambassedeur to slechs zeuventig meter! a
Koos Marsman is ambesedeur vollekstaol en commetator. Hij schrijf tweewekelijks voor DUIC, natuurlijk in de Uterechse vollekstaol
Draaifauteuil Aalst Op voorraad Van 399.- Voor Actieprijs: 299.-
Hoekbank Kobe Van 1949.- Voor BTW- actieprijs: 1611.-
Op voorraad Van 149.- Voor BTW- actieprijs: 123.-
Eettafel Enjoy Deens ovaal 250 x 128 cm. Van 1199.- Voor BTW- actieprijs: 991.Shop
Eetkamerstoel Lokeren
Eetkamerstoel Tonsberg Op voorraad Van 219.- Voor BTW- actieprijs: 181.-
2,5-zitsbank Stegen Op voorraad Van 699.- Voor BTW-actieprijs: 578.-
Eetkamerstoel Diest Op voorraad Van 129.- Voor BTW- actieprijs: 107.-
Kast Porto Op voorraad Van 1199.- Voor BTW- actieprijs: 991.-
Fauteuil Bara Op voorraad Van 499.- Voor BTW- actieprijs: 412.-
Advertentie
BAKERMAT VAN UTRECHT
Tijdreis in ‘geheim’ Paleis Lofen neemt je mee naar het ontstaan van Middeleeuws Utrecht
Paleis Lofen in hartje centrum is één van de belangrijkste stukken erfgoed in de geschiedenis van Utrecht. Toch wordt deze plek, waar de Utrechters op 2 juni 1122 stadsrechten kregen van keizer Hendrik V, nog steeds ‘het grootste geheim van Utrecht’ genoemd. Daar moet een nieuwe bijzondere lmbeleving, die maandag is geopend, verandering in brengen.
Tekst: Else Marie Vonk / Fotogra e: Luuk Beckers & Robert Oosterbroek
Stel je aan de Vismarkt een denkbeeldige muur voor die loopt van Vis ’n Friet tot Rachmaninoff Wonen en Simon Lévelt — dan heb je een idee waar Paleis Lofen precies heeft gestaan. Naast een lengte van zo’n twaalf meter, weten onderzoekers door archeologische opgravingen dat het paleis ongeveer dertig meter diep was. Niet enorm voor die tijd, maar dat is logisch, legt de enthousiaste vrijwilliger Giovanna tijdens haar rondleiding uit: het paleis diende vooral als een soort middeleeuwse ‘bed & breakfast’. Keizer Hendrik V verbleef er slechts tijdens zijn doorreizen. Het ‘paleis’ begint bij de glazen deur aan het begin van de smalle steeg. Vanaf daar loop je als bezoekers de kelders in, wat vroeger de souterrains van het paleis zijn geweest. De gang naar beneden loopt niet steil af vanwege de relatief lage ligging van de Vismarkt. Ter illustratie: de witte buis bij de ingang hangt op de hoogte van het Domplein dat erachter ligt. Het is op het oog moeilijk voor te stellen, maar binnen toont Giovanna het bewijs. De van oorsprong Italiaanse is al acht jaar vrijwilliger bij het paleis, waar ze mede is begonnen om zich sneller thuis te voelen in de Domstad.
Heilige Roomse Rijk Precies drie jaar geleden, 900 jaar na de dag dat de Utrechtse geschiedenis voor altijd veranderde, opende Paleis Lofen opnieuw
haar deuren. Bezoekers kunnen sinds 2022 ronddwalen in de kelders van het vroegere paleis van keizer Hendrik V. Hij was destijds keizer van het gigantische Heilige Roomse Rijk in Centraal-Europa. Het paleis werd al voor zijn tijd gebouwd: tussen 1020 en 1040. Het werd pas in 1865 ontdekt en in de volgende eeuw opgegraven. Vandaag de dag zijn alleen de kelders nog over. Maar dit gedeelte heeft er volgens Giovanna hetzelfde uitgezien als de verdwenen bovenverdieping. Wat er precies met het paleis is gebeurd, is nog steeds onduidelijk. Waarschijnlijk is het verwoest door een grote brand. Of het is gesloopt voor de bouw van huizen. Wel is duidelijk dat het paleis na 1253 niet meer werd gebruikt door keizer Hendrik V. Uiteindelijk zijn er boven de kelders huizen gebouwd, waar geestelijken van de Domkerk konden wonen.
In de volksmond
‘Lofen’ is hoe het paleis in de volksmond werd genoemd en dat komt van het Duitse woord Laube – dat staat voor een vensterarcade of booggalerij. Die vorm zie je terug in het ontwerp van het paleis. De afbeeldingen en maquettes die je als bezoeker kunt zien, zijn afgeleid van soortgelijke paleizen uit die tijd. De rondleiding begint normaal gesproken op het Domplein. Daar neemt een gids de bezoekers al wandelend mee naar de kelder, de
geschiedenis in. Dat gedeelte slaan we omwille van de tijd over. We starten in de kelder bij de noordelijke muur van het paleis; op het westen ligt de Oudegracht. Het is een mysterieuze ruimte met gedempte verlichting. De opgegraven zuilen en bogen zijn goed zichtbaar. Giovanna geeft een stuk steen door: tufsteen. Van dit vulkanische gesteente is de kraagsteen - het beginpunt van de boog - maar ook andere grote delen van het paleis gemaakt.
Centrum van handel
Na verdere uitleg mogen we even in de kelders ronddwalen. Voor bezoekers is dit het moment om een audiotour te maken, met uitleg over opgravingen die op deze plek tentoon worden gesteld. Een van de voorwerpen is een stuk slijpsteen uit Scandinavië. “Dat we zoiets hier hebben gevonden, laat zien hoe belangrijk Utrecht destijds al was voor de handel, nog vóór Amsterdam. Dat beseffen veel mensen niet en dat willen we graag laten zien.”
Tot slot komen we bij de nieuwe flmbeleving aan. Deze is gemaakt in samenwerking met het Utrechtse ontwerpbureau Tinker Imagineers. Over drie schermen word je als kijker door meerdere vertellers, met Middeleeuwse muziek, meegenomen op een heuse tijdreis naar het begin van de stad Utrecht. Je krijgt een visueel inkijkje in het leven in de vroegere handelswijk Stathe – afgeleid van
het woord voor de plek waar de schepen lagen. In de Zadelstraat heerst onrust vanwege een plan van bisschop Godebald. Hij treedt op als bestuurder namens keizer Hendrik V. De keizer vertrouwt het niet en er ontstaat een gevecht tussen de mannen van de bisschop en die van keizer Hendrik V. De inwoners van Stathe – toen zo’n 1.000 tot 1.500 mensen – schieten te hulp. Er ontstaat een waar slagveld, waarvan je als kijker getuige bent. Als beloning voor hun moedige inzet verleent de keizer Stathe op 2 juni 1122 stadsrechten. De inwoners schrijven daarmee hun eigen geschiedenis: de stad Utrecht is geboren.
Utrechtse geschiedenis komt samen Vanaf de heropening met de nieuwe ‘attractie’ hopen de vrijwilligers dat ‘het grootste geheim van Utrecht’ de bekendheid krijgt die het verdient. “Afgelopen jaar zijn er 7.500 bezoekers geweest, maar we streven in 2025 naar tienduizend.” Volgens hen is er ook nog veel meer ondergronds te ontdekken. “Het doel is om de komende jaren meer van het paleis uit te graven.”
Als afsluiter van de tour wacht in de kelder van bar Walden nóg een bijzonder stukje geschiedenis. Daar komen twee unieke periodes uit de Utrechtse geschiedenis samen: een middeleeuwse boog en een stuk van de Romeinse stadsmuur van Fort Traiectum –uit de tijd waarin Utrecht werd gesticht. a
Festival Trek
Waar: Griftpark
Wanneer: Donderdag 5 tot en met maandag 9 juni Prijs: Gratis
Het is inmiddels een jaarlijkse traditie: foodtruckfestival TREK strijkt vanaf donderdag 5 juni weer een lang (pinkster)weekend neer in het Griftpark. Met meer dan 35 foodtrucks, livemuziek, theater, spelletjes en kermisattracties is er voor jong en oud van alles te doen in het Utrechtse stadspark.
Pride Botenparade
Waar: Singel en Oudegracht
Wanneer: Zaterdag 7 juni
Prijs: Gratis
Utrecht kleurt zaterdag weer in regenboogtinten tijdens de Utrecht Pride. De botenparade is traditiegetrouw het hoogtepunt van Pride. Meer dan vijftig organisaties varen vanaf 13.30 uur een ronde over de Utrechtse singel en Oudegracht, startend bij de Bartholomeïbrug en eindigend rond 16.00 uur bij de Tolsteegbarrière.
Waar: RAUM
Wanneer: Zondag 8 juni van 13.00 tot 17.00 uur
Prijs: Gratis
Op zomerse zondagen organiseert RAUM spelletjesmiddagen met wisselende thema’s. Dit keer: Mahjong & Drinks. Beginner of gevorderde, iedereen is welkom. Naast mahjong kun je als bezoeker onder andere jeu de boulen, pingpongen, sjoelen of spelen met de reuzenblokken van ‘Soft Spot’. Aanmelden is niet nodig.
Platenmarkt
Waar: Café Tilt en Café de Stad
Wanneer: Zaterdag 7 juni van 12.00 tot 18.00 uur
Prijs: Gratis
Dit weekend is alweer de negende editie van de Platen- & Vinylmarkt bij Café Tilt (en Café de Stad?) Struin langs 11 kramen vol pop, jazz, rock en disco aan de Lange Ju!erstraat. De markt wordt georganiseerd door cafés de Stad en Tilt!, samen met Plato Utrecht en Velvet Amersfoort. De cafés hebben een ruime speciaalbierselectie, maar zaterdag staan er twee centraal: Brouwerij ’t IJ en Brothers In Law.
Straatfeesten tijdens Pride
Waar: St. Jacobsstraat en Paardenveld
Wanneer: Zaterdag 7 juni
Prijs: Gratis
Naast de viering op het water barsten vanaf 15.00 uur ook twee straatfeesten los: de Pride Stage in de St. Jacobsstraat en de Roost Stage op het Paardenveld. Tot 23.00 uur treden daar lokale artiesten op. Bezoekers van de Pride Stage worden aan het einde van de middag getrakteerd op een speciaal optreden: Moulin Rouge.
Opening BosBieb in Oud Amelisweerd
Waar: Landhuis Oud Amelisweerd
Wanneer: Maandag 9 juni van 11.00 tot 15.30 uur
Prijs: Gratis
Op Tweede Pinksterdag opent de nieuwe BosBieb op de zolder van landhuis Oud Amelisweerd: een kinderbibliotheek vol boeken over natuur, dieren en kastelen. Leuk hieraan is dat de boeken gewoon mee de natuur in mogen, om al wandelend dingen op te zoeken. Tijdens de feestelijke opening is er van alles te doen, zoals een theatervoorstelling over een magische boom, uilenballen pluizen en bosbeestjes zoeken.
Open Kerkendag in Utrecht
Waar: Augustinuskerk, Domkerk, Geertekerk, Jacobikerk, Nicolaïkerk en de Pieterskerk
Wanneer: Maandag 9 juni
Prijs: Gratis
Op tweede Pinksterdag vindt de vierde editie van de landelijke Open Kerkendag plaats. Door het hele land openen honderden kerkgebouwen hun deuren en ook Utrecht doet mee. Zes kerken in de binnenstad zijn op maandag gratis te bezoeken. Ook staan gidsen klaar om de bezoekers rond te leiden.
Spielerei x Red Dragon Social Club
UTRECHT VOLGENS MARK VERHOEF
‘Ik wil dat meer mensen het hele jaar lokaal voedsel eten’
In de rubriek Utrecht Volgens spreken we een bekende of onbekende Utrechter. Vaak met een actuele aanleiding en altijd met een paar standaardvragen over het leven in Utrecht.
In maart was het nog een zwarte en kale vlakte, maar nu is het een weelderig groene tuin waar allerlei gewassen groeien. Het gaat hier over de nieuwe zelfoogsttuin De Gagelgaard: een plek waar Utrechters hun eigen groente oogsten. Op het terrein van tuincentrum Steck is gaardenier Mark Verhoef dit voorjaar zijn tuin begonnen. De zogenoemde oogstaandelen van dit jaar zijn uitverkocht, maar geïnteresseerden kunnen zich al aanmelden voor 2026.
Hoe werken die oogstaandelen precies?
“Wie een aandeel heeft, mag zelf 20 weken lang groente komen oogsten. Denk aan snijbiet, rucola, kolen, bonen, kruiden en meer. Alle gewassen worden zonder gif gekweekt. Het oogsten kan vanaf half juli tot het eind van het jaar. Daar hebben ze 265 euro voor betaald. Volgend jaar kan er 30 weken lang worden geoogst: van mei tot en met december. Dan kost een oogstaandeel ongeveer 420 euro. De precieze prijs weet ik in januari. Ik kweek de groente en doe het onderhoud, maar ik nodig mensen zeker ook uit om te helpen en te komen leren. Wie daar zin in heeft, is welkom. Het oogsten zal meerdere keren op vaste momenten kunnen, zo kunnen mensen elkaar ook weer inspireren en recepten uitwisselen. Ik hoop dat die oogstmomenten ook andere mooie momenten zullen opleveren.”
Hoe gaat het dit seizoen tot nu toe?
“Het gaat nu al fantastisch goed. Er is namelijk nu al oogst te verdelen: komkommer, courgette, rucola en snijbiet. De mensen met oogstaandelen komen nu af en toe al langs. Dat is leuk, want zo leer ik ze beter kennen. Ik heb een stuk van bijna een halve hectare en kan hier dit jaar 70 monden van voeden. Volgend jaar kan ik dat aantal verdubbelen.”
Waarom vind je het zo leuk om je hier mee bezig te houden?
“Ik wil dat meer mensen jaarrond lokaal voedsel eten. Dat zorgt ervoor dat men voedsel van het seizoen eet, nieuwe recepten uitprobeert en nieuwe groente leert kennen. Ik ben voor verbinding tussen mensen en eten. Ik geloof dat als we iets willen veranderen in ons voedselsysteem, het belangrijk om is meer eigenaarschap te creëren. Als het om eten gaat, hebben we dat weggestopt in een klein hokje van ons bestaan. We gaan naar de supermarkt en kopen wat we willen. Dat doen veel mensen eigenlijk iedere dag, zeker als je een snel bestaan hebt. Dat heeft iets raars voor zoiets wezenlijks en essentieels als je eten. Ik probeer mensen met deze tuin dichter bij hun eigen voedsel te brengen.”
Heb je nog meer plannen voor deze tuin?
“Wat ik heel leuk zou vinden, is als ik hier de komende jaren meer kan gaan doen met lokale solidariteit. Bijvoorbeeld door mensen die dat willen 100 euro per jaar meer te laten betalen, zodat iemand die het minder breed heeft ook kan genieten van de groente. Verder wil ik onder andere samenwerken met organisaties in de buurt die sociale eetavonden organiseren. Zo gaat de lokale groente echt de wijk in.”
Waarom ben je deze tuin op deze plek gestart?
“Steck is hier bezig met het gebied te ontwikkelen. Het is een gebied van elf hectare. Het hele terrein moet een plek worden met groene denkers en doeners: een plek waar lokaal voedsel, natuur en mensen samenkomen. De eigenaar van Steck wil dat het buitenterrein een natuurlijk voedsellandschap wordt. In Utrecht Noord was nog niet zo’n plek als De Gagelgaard. In West heb je bijvoorbeeld De Haar, in Oost De Moestuin en in Zuid heb je ook al wel wat dingen. Maar wat mij betreft kunnen er nog wel drie tuinen bij.”
Wat is jouw lievelingsplek in Utrecht?
“Ik vind Overvecht een plek die ondergewaardeerd wordt. Ik hou heel erg van deze wijk, waar ik ook woon. De mensen, de diversiteit, het groen, het heerlijke eten en de gastvrijheid vind ik fantastisch. Ik steek mijn kop niet in het zand en zie ook de ellende, maar er is zeker ook een ander verhaal om te vertellen.”
Heb je een mooie herinnering aan de stad? “Ik woonde vroeger in een studentenhuis op de Van Liefandlaan. Daar heb ik goede vriendschappen aan overgehouden. Met tien mensen in een huis wonen vond ik fantas-
tisch, met al het uitgaan en alle geintjes die erbij kwamen kijken.”
Wat is jouw favoriete winkel in Utrecht? “Dat is de Spaanse delicatessenzaak op de Twijnstraat: Mimbre. Eigenaar Dani onthaalt je altijd hartelijk en laat je altijd wel wat proeven. Je blijft zo twintig minuten bij hem hangen. Het is een stukje Spanje in Utrecht. Hij heeft liefde en hart voor zijn producten. Dit soort kleinschalige plekken heb je steeds minder.”
Utrecht is… “...een gezellig dorp.” a
Volgend jaar jouw eigen groente oogsten in Overvecht? Voor vragen of om je aan te melden, kan je terecht op www.gagelgaard.nl. In januari krijgen geïnteresseerden van Mark meer informatie over de nieuwe oogstaandelen. Er is plek voor zo’n 140 zelfoogsters.
Tekst: Bo Steehouwer / Fotogra e: Bas van Setten
WIJ gaanjou maken!
Jouw nieuwe supermarkt opent binnenkort!
Op donderdag 19 juni openen we alweer onze 78 e Hoogvliet supermarkt!
We staan voor je klaar met de beste kwaliteit producten, altijd lage prijzen en service met een glimlach. Je vindt ons aan de Steenovenweg 2, in het duurzaamste monument van Nederland.
Hier gaan we je blij mee maken:
• Meer dan 50 soorten groente en fruit voor de laagste prijs.
• Heerlijk vers brood van onze eigen Warme Bakker Leen, voor een supermarktprijsje.
• Ruim 1000 Spotgoedkoopjes, altijd laag geprijsd.
Tot de 19 e !
Werken bij Hoogvliet? Solliciteer hier!
Steenovenweg, Utrecht
“ deze baan brengt je heel de regio door. zoveel leuke mensen en verhalen”
Zorg jij ervoor dat mensen en leerlingen in de regio Utrecht veilig én op tijd op hun bestemming komen?
Vragen?
Maak óók het verschil als WDK-chauffeur leerlingenvervoer en WMO in Utrecht!
• Contract van 24 tot 32 uur per week (afhankelijk van je eigen mogelijkheden)
• Voertuig aan huis
• Salaris van €14,99 tot €17,21 bruto per uur, afhankelijk van ervaring
Meer informatie? www.wdkgroep.nl of scan de QR-code.
Vragen of interesse? vacature@wdkgroep.nl of 026-3653153
Geen Taxipas? GRATIS OPLEIDING
Wel een Taxipas? € 250,- STARTBONUS
OP PAD MET OUD-UTRECHT
Een wandeling door Oudwijk-Noord
We beginnen onze wandeling bij de spoorwegovergang in de Burgemeester Reigerstraat. Daar staat naast de overweg direct al een heel klein stukje erfgoed: een groene paal die ooit dienst deed als ondersteuning van de bovenleiding van de elektrische tram die vanaf het Centraal Station naar het Wilhelminapark reed. In 1938 werd de tramlijn opgeheven en vervangen door een buslijn, maar de paal is er weer neergezet met een bordje waarop de geschiedenis wordt vermeld.
We lopen de Wolter Heukelslaan in en zien rechts al gauw het Wolter Heukelshofje: in 1861 gebouwd om onderdak te bieden aan arme Utrechters. De ‘vrijwoningen’ behoorden bij de fundatie van de Eleëmosynae van Oudmunster. Dat was een fonds dat in 1400 werd opgericht door de deken van het kapittel van Oudmunster, aanvankelijk om armen geldelijk te ondersteunen, maar later werden er door deze fundatie ook op diverse plekken in Utrecht huisjes voor de armen gebouwd. In de 19e eeuw werden de huisjes van deze stichting in de binnenstad afgebroken en werden er buiten de singels nieuwe gebouwd, zoals in de huidige Mgr. van de Weteringstraat. Daar staat de bijzondere naam nog steeds op de gevel. Het hofje aan de Wolter Heukelslaan kwam in het hoveniersgebied achter de Maliebaan en was bereikbaar via een doodlopende weg vanaf de 3e Baansteeg, zoals de huidige Burgemeester Reigerstraat toen heette.
De Oosterspoorweg
De huisjes stonden er nog geen tien jaar toen er werd begonnen met de aanleg van de Oosterspoorweg, die aanvankelijk door het oostelijk deel van het singelplantsoen zou lopen, maar uiteindelijk achter de huizen aan de Maliebaan werd aangelegd, vlak langs het hofje. Na de ingebruikneming van de Oosterspoorweg in 1874 werd ten oosten daarvan een woonwijk gebouwd met ook huizen langs de spoorbaan. Daar moest dus een weg komen. Om daarvoor ruimte te maken werden de twee buitenste huisjes van het hofje in 1881 gesloopt. Een hek sloot het hofje af van de nieuwe weg, die Burgstraat werd genoemd. In 1920 werd die naam gewijzigd in Mengelberglaan om eer te bewijzen aan dirigent Willem Mengelberg die toen 25 jaar aan het Concertgebouw verbonden was. Want ‘het gemeentebestuur van Utrecht, de stad uwer geboorte, stelt er prijs op zich te voegen bij de talloos velen, die u huldigen ter gelegenheid van het jubileum dat Gij thans viert’. In 1945 werd de naam Mengelberg weer van de bordjes gehaald, ‘met het oog op de houding welke Mengelberg gedurende de bezetting heeft aangenomen’, en werd de laan vernoemd naar PTT-man Wolter Heukels die in de oorlog een clandestiene telefoonpost beheerde, illegale verbindingen aanlegde en door de Duitsers gevoerde telefoongesprekken kon afluisteren. Activiteiten die hij met de dood moest bekopen.
Wil je lid worden van Oud-Utrecht? Kijk dan op oud-utrecht.nl/ lid-worden
De historische vereniging Oud-Utrecht maakt voor DUIC wandelingen door de stad, op zoek naar bijzonder erfgoed. Dit keer wandelen we door Oudwijk-Noord.
Tekst: Herman de Wit / Fotografe: Het Utrechts Archief
Winkelcentrum Braamstraat – Van Alphenplein
We slaan rechtsaf de Braamstraat in. Als belangrijke straat in deze buurt waren er in de Braamstraat en het aansluitende Van Alphenplein veel winkels. Nog steeds zijn in deze straat en de omliggende straten nog veel woningen met grote etalageramen, waar vroeger melkhandels, sigarenwinkels of kappers waren gevestigd. De winkeliers van de Braamstraat en het Van Alphenplein voerden in 1958 een bijzondere reclamecampagne: ze bezorgden bij de bewoners van de nieuwe flats aan de Karel Doormanlaan een folder waarin zij de nieuwkomers uitnodigden hun inkopen in ‘Winkelcentrum Braamstraat – Van Alphenplein’ te komen doen. Onder de winkeliers waren de groentewinkel van de familie Agterberg, een bekende Oudwijkse hoveniersfamilie, en de bakkerij van Do Schat. Do Schat (1897-1981) nam in 1923 een kleine bakkerij over in de Braamstraat en wist die uit te bouwen tot een broodfabriek die uiteindelijk de hele hoek Braamstraat – Renstraat in beslag nam. In 1973 werd de bakkerij verplaatst naar Overvecht en werden er op die leeggekomen plek woningen gebouwd.
Jantje zag eens pruimen hangen… Vanaf het Van Alphenplein komen we in de straat Oudwijk, genoemd naar de in 1131 gestichte Stevensabdij voor adellijke dames, die doorgaans klooster Oudwijk werd genoemd. Het klooster met boomgaarden, weilanden en
bouwland, strekte zich uit over een groot deel van het huidige Oudwijk-Noord. Na de Reformatie werd het klooster gesloten en deels afgebroken. Op die plek kwam een landhuis. De bekendste bewoner van dit landhuis was advocaat en dichter Hiëronymus van Alphen (1746-1803), vooral nog bekend van zijn bundel ‘Kleine Gedigten voor Kinderen’, waarvan de bekendste ongetwijfeld is ‘Jantje zag eens pruimen hangen…’. Het landhuis staat er nog steeds, zij het wat verscholen achter de Heilig Hartkerk die in 1924 door architect Jos Duynstee werd gebouwd op de plek van de grote vijver voor het landhuis. Op de hoek van de toren is een mooi gestileerd Heilig Hartbeeld te zien, van de hand van Hans Mengelberg, een broer van Willem Mengelberg die we eerder op onze wandeling tegenkwamen. De kerk in fraaie baksteenarchitectuur is eind jaren negentig verbouwd tot appartementen, waarbij de originele bouwdetails zoveel mogelijk zijn gehandhaafd. Tegenover de kerk staat een imposante villa in 1914 gebouwd door de befaamde architect Karel de Bazel, vooral bekend van het kolossale hoofdkantoor van de Nederlandse Handel-Maatschappij dat hij in de jaren twintig bouwde aan de Vijzelstraat in Amsterdam, nu het fraaie onderkomen van het Stadsarchief Amsterdam. We sluiten onze wandeling af met een bezoek aan het Rosarium, de rozentuin die in 1913 tot stand kwam op initiatief van een vereniging van rozenkwekers en aan de gemeente werd overgedragen. a
Het Wolter Heukelshofje in 1972, voor de renovatie in 1980.
Gezicht in de Burgstraat rond 1910. Met bordje Tramhalte
Folder uit 1958 van het Winkelcentrum Braamstraat – Van Alphenplein.
DE VLEUTENSE WETERING
De geschiedenis van de Vleutense
Wetering
Ooit liep dwars door Catharijne de Vleutense Wetering, vanaf de Catharijnebrug tot in Vleuten. De wetering was een korte en goed bevaarbare verbinding voor scheepvaart. Wanneer de wetering precies gegraven is, is onduidelijk. Een regel in een oude Latijnse tekst biedt een mogelijk antwoord. De Vleutense Wetering is inmiddels de Vleutenseweg geworden, op een klein stukje na.
Tekst: Gerard Aaftink / Fotogra e: Het Utrechts Archief
Al sinds mensenheugenis verbond de Vleutense Wetering de Hoge en Lage weide en het dorp Vleuten met Utrecht. Het was een belangrijke transportverbinding om (landbouw) producten naar de stad te brengen. Reizigers konden via de wetering het westen bereiken. De wetering zorgde ook voor schoon water, waar de vele blekers in de voorstad Buiten Catharijne gebruik van maakten.
De Vleutense Wetering: gegraven rond het jaar 700?
De Vleutense Wetering is oud, maar wan-
neer is deze gegraven? Is het gegraven toen Utrecht stadsrechten kreeg en de singels gegraven zijn? Vanwege een citaat in een oud document denken verschillende onderzoekers dat de Vleutense Wetering rond 700 gegraven is. Voor deze aanname is wel wat uitleg nodig.
Het document beschrijft de schenking van een gebied door Karel Martel aan de Utrechtse kerk. De ligging van dit gebied wordt in het document beschreven maar waar het precies ligt is onduidelijk. Onderzoekers proberen de locatie af te leiden uit de tekst.
‘Pascue’ is latijn en betekent weide,
De nog niet gedempte Vleutense Wetering met sluis met rechts daarvan de Vleutenseweg, in 1935.
Waarom families kiezen voor ons uitvaartcentrum:
• de sfeervolle opbaarkamers zijn warm en huiselijk ingericht
• de professioneel uitgeruste aula biedt ruimte voor grote afscheidsdiensten
U bent altijd welkom voor een open gesprek. Noorderveld
De Bleekerskade en de Vleutense Wetering met daarnaast de Vleutenseweg, in 1906. grasland of hooiland. ‘Graveningo’ is afgeleid van het Germaanse woord ‘graban'. Het betekent ‘iets dat gegraven is’, bijvoorbeeld een gracht of kanaal.
De tekst duidt dus op een kanaal of gracht die door een weide heen is gegraven. Het is niet zomaar een kanaal, daar duidt het woord ‘illo’ op. “Illo’ betekent dàt. Het geeft dus nadruk, het is belangrijk en/of algemeen bekend. Samengevat duidt het citaat op een belangrijk kanaal (dat iedereen kent) dat gegraven is door een weide.
Maar waar ligt dit kanaal?
De theorie is dat het citaat op de Vleutense Wetering slaat. De Rijn tussen Utrecht en de naburige militaire nederzetting in Harmelen is rond 700 aan het verzanden en is daardoor moeilijk bevaarbaar. Om de Frankische verdediging tegen de Friezen te verbeteren zou de Vleutense Wetering tussen de jaren 695 en 714 gegraven zijn.
Na de Frankische overwinning in het jaar 719 verliest de Vleutense Wetering haar rol voor militair transport, en krijgt het een andere rol. Het maakt Catharijne vanuit Utrecht over het water toegankelijk. Het draagt bij aan de ontginning van het moerasgebied, aan beide zijden van de wetering.
Onzeker
De theorie is aantrekkelijk maar ze blijft een interpretatie van een tekst, zonder fysiek bewijs. De aansluiting op andere waterwegen bij Utrecht roept vragen op. Waar sluit de Wetering aan op Rijn of Vecht?
De Wetering leidt rechtstreeks naar de Catharijnepoort. Aansluiting op de noordelijker gelegen Vecht of op de zuidelijker gelegen Rijn zou meer voor de hand liggen. Of is de loop van de wetering na de aanleg van de stadsmuren en de aanleg van de Catharij-
Advertentie
nepoort verschoven? Door het ontbreken van (schriftelijk) bewijs is dat niet met zekerheid te zeggen.
Verkeersader
De Vleutense Wetering wordt in de loop van de tijd steeds belangrijker voor het verkeer. Vanaf de Catharijnebrug loopt de Vleutenseweg langs de wetering. De andere oever van de wetering heet Bleekerskade, genoemd naar de blekers die daar hun beroep uitoefenen. Tot 1900 blijft de situatie ongewijzigd. Vanaf 1900 wordt de Vleutenseweg wordt steeds meer een verkeersader voor Lombok en voor regionaal verkeer. De weg is te smal en de Vleutense Wetering ligt in de weg. Sinds de aanleg van het Merwedekanaal heeft de Vleutense Wetering geen functie voor de scheepvaart meer. Het is een riool maar watert nergens in af. Het stilstaande water leidt tot stankoverlast. De wetering wordt daarom in etappes gedempt. Ook de sluis bij Jaffa wordt verwijderd. Een historisch moment want deze sluis heeft zo'n 700 jaar bestaan. De nieuwe rijksweg A2. Op 1 april 1954 wordt de nieuwe snelweg A2 naar Amsterdam geopend. De Vleutenseweg wordt de verbinding tussen de A2 en de binnenstad. Tot opluchting van de bewoners wordt het laatste deel van de Vleutense Wetering gedempt en wordt er een nieuwe brede Vleutenseweg aangelegd. Van de Vleutense wetering is in Leidserijn een laatste restant overgebleven. Langs het Amsterdam-Rijnkanaal ligt nog een sluis. Het restaurant met de toepasselijke naam “Buiten bij de sluis” bewaakt de laatste herinnering aan een geschiedenis die 900 of misschien wel 1400 jaar terug gaat. a
U bent altijd welkom voor een open gesprek.
Bel 0800 - 023 05 50 of ga naar monuta.nl/utrecht
Ook als u niet of elders verzekerd bent.
Natalie van Eijndthoven Utrecht
Nederlandse kwaliteit, ongeëvenaard design.
ZOEKPLAAT
Zoek de zeven verschillen
OPLOSSING ZOEK DE VERSCHILLEN. LOCATIE: PLOMPETORENGRACHT
Stella is Back
De Gouden Kans Weken zijn in volle gang!
Profiteer van kortingen tot wel 1.500 euro op je aankoop. Deze geweldige kortingen zijn mogelijk dankzij onze doorstart. Maar wees snel, want op = op!
Kom snel langs en ontdek de exclusieve aanbiedingen die we speciaal voor jou hebben. We staan klaar om je te helpen met de mooiste fietsen en de beste service!
Stella Fietsen Hoofdveste 26 | 3992 DG Houten
check de website op www.stella.nl
Advertentie
Alléén 13 en 14 juni bij Odido Shop Hoog Catharijne.
