DOZ Magazyn 06-2024

LETNIE

UKĄSZENIA

Sprawdzone sposoby ochronę przed owadami

kiedy do lekarza

Pomoc dla nerek

Co zrobić, by skutecznie oczyszczały organizm

PSYCHOLOGIA

Czy to perswazja, czy manipulacja?

Jak to odróżnić i nie dać sobą dyrygować

Joanna na

Koroniewska

Kariera nie jest najważniejsza

Jem zdrowo Białe czy czerwone

JAKIE MIĘSO LEPIEJ KUPOWAĆ

Dieta na sokoli wzrok

9WITAMIN I SKŁADNIKÓW, które warto uzupełnić po 45. roku życia

czerwiec 2024

Porady i inspiracje dla

Ciebie

Dzień

dobry

Komary, meszki, osy, trzmiele i inne bzyki – właśnie przyszedł ich czas. I choć wszystkie są bardzo potrzebne w ekosystemie, to ich ukąszenie czy użądlenie do przyjemności nie należy. Ale my wiemy, i o tym piszemy, jak się przed nimi ustrzec oraz co robić, gdy jednak nas dopadną.

Po czterdziestce możemy zacząć odczuwać niedobory witamin i składników odżywczych.

Nie jest to problem, wystarczy wiedzieć, gdzie je znaleźć i jak dostarczyć organizmowi. Przypominamy o tym w naszym temacie miesiąca.

Oprócz tego zachęcam do sięgnięcia po inne ciekawe artykuły, m.in.: jak przeprowadzić detoks nerek, które niezdrowe nawyki kradną młodość, jakie mięso wybierać w sklepie i co jeść, by mieć lepszy wzrok. Polecam także rozmowę z psycholożką o tym, jak nie ulegać manipulacjom.

Miłej lektury!

Karolina Banasiak REDAKTOR PROWADZĄCA

w Zobacz, co numerze...

PISZCIE DO NAS!

Droga redakcjo!

inspiracje miesiąca

8 Pachnie latem

gwiazda portret

10 Joanna Koroniewska Żyje na własnych zasadach

temat miesiąca

14 9 witamin i składników odżywczych, których może brakować po 45. roku życia

dbam o zdrowie

22 Nowinki medyczne

24 Zoom na…

Coś cię ugryzło?

28 Ważne badanie

Jak pracują mięśnie

30 Rozmowa z lekarzem

Kłopoty natury psychicznej w starszym wieku

32 Zdrowie rodziny

Zadbaj o nerki

Z uwagą i zainteresowaniem przeczytałam kolejny numer magazynu, zwłaszcza wszystkie artykuły, które dotyczą aktywności fizycznej i jej wpływu na zdrowie. Obserwując swoich znajomych, wiem, że większość z nas za mało się rusza (...) nic dziwnego, że mamy problemy zdrowotne. Wiem z doświadczenia, że aktywność fizyczna pomaga. Od lat mam kłopoty z kręgosłupem szyjnym, zwłaszcza w nocy ból mi nie pozwalał spać. Odkąd zaczęłam chodzić regularnie na zajęcia zdrowy kręgosłup (...), jest zdecydowanie lepiej. Moje mięśnie stały się mocniejsze i niczym gorset podtrzymują kręgosłup. Przyznam się, że czasami nie chce mi się pójść na zajęcia, walczę ze sobą, ale kiedy uda mi się przełamać i ćwiczę, jestem zadowolona, bo wiem, że w nocy będę spokojnie spać. Pozdrawiam całą redakcję

Anna Sz. z Warszawy

Autora najciekawszego listu nagrodzimy zestawami produktów. Regulamin dostępny na stronie www.dbamozdrowie.pl

36 Zdrowie rodziny

Ważne kwasy omega-3

38 Zdrowie rodziny

Domowa diagnoza

40 Zapytaj farmaceutkę

42 Domowa klinika

Leśne kąpiele uzdrawiają

46 Felieton

żyję zdrowo

48 Zoom na...

Nawyki, które kradną młodość

52 W dobrej formie

5 sposobów na lepsze przyswajanie żelaza

54 W dobrej formie

Chwyć za hantle

jem zdrowo

56 Zoom na...

Które mięso jest zdrowsze?

60 Sezon na...

Kochamy truskawki

62 Dieta

Wieści z apteki

Porady zza

pierwszego stołu

jestem eko

Zoom na...

Pomyśl, zanim klikniesz

Oczy to lubią

66 Przepisy

Smakują i poprawiają wzrok

76 W zgodzie z naturą

Zioła na biegunki

dbam o urodę

80 Zoom na...

Na sptkanie z latem

84 Mam patent na...

Kurze lapki

to jest mój czas

86 Zoom na...

Nie daj sobą manipulować

90 Myśl miesiąca

92 Prawo

Profilaktyka 40+

94 Podróże

Wśród skał i zamków

98 Krzyżówka

Poznajcie naszych ekspertów

Drodzy Czytelnicy, misją Ekspertów DOZ.pl jest dostarczanie rzetelnych rad, a Program Ekspertów DOZ.pl umożliwia Wam kontakt z Farmaceutami. Ich wsparcie możecie uzyskać, pisząc do nas na adres magazyn@dbamozdrowie.pl, ale także za pośrednictwem czatu w aplikacji DOZ.pl.

MGR FARMACJI KAROLINA BANASIAK

REDAKTOR PROWADZĄCA DOZ MAGAZYN, SPECJALISTKA W DZIEDZINIE KOSMETYKÓW I ZIOŁOTERAPII

MGR FARMACJI EWA DEMBOWSKA

ODPOWIADA

NA WASZE PYTANIA DO FARMACEUTKI

MGR FARMACJI MONIKA ZBĘK

AUTORKA TEKSTÓW Z ZAKRESU FITOTERAPII, CHORÓB CYWILIZACYJNYCH I OPIEKI FARMACEUTYCZNEJ

DR N. FARMACEUTYCZNYCH MAGDALENA JACHORSKA

PRACOWNIK NAUKOWY, AUTORKA PUBLIKACJI DOTYCZĄCYCH BEZPIECZEŃSTWA FARMAKOTERAPII I ZDROWIA KOBIET

MGR FARMACJI ANETA EKERT

AUTORKA TEKSTÓW NA TEMAT BEZPIECZEŃSTWA I SKUTECZNOŚCI FARMAKOTERAPII I OPIEKI FARMACEUTYCZNEJ

MGR FARMACJI MAGDALENA TOSZEK-KUSTOSIK

AUTORKA TEKSTÓW NA TEMAT BEZPIECZEŃSTWA I SKUTECZNOŚCI FARMAKOTERAPII I OPIEKI FARMACEUTYCZNEJ

PSYCHOLOG ZDROWIA, PRACUJE W GABINECIE POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ EMPATIA W WARSZAWIE

WALDEMAR KRYSZKOWSKI

PSYCHIATRA, SIEĆ KLINIK PSYCHOLOGICZNO-PSYCHIATRYCZNYCH PSYCHMEDIC.PL

KOSMETOLOG SCM ESTETIC, KRAKÓW

Wydawca DOZ Wydawnictwo Sp. z o. o. 94-406 Łódź, ul. Kinga C. Gillette 11 mruszkowska@doz.pl

Projekt, redakcja, wykonanie Wydawnictwo Bauer Sp. z o.o., Sp. j. 04-035 Warszawa, ul. Motorowa 1 Recepcja tel. 22 51 70 500 magazyn@dbamozdrowie.pl www.bauer.pl

Redaktor naczelna Izabela Raduszewska

Redaktor prowadząca Karolina Banasiak

Redaktor kontentu Urszula Zubczyńska

Sekretarz redakcji Alicja Daszkiewicz

Zespół redakcyjny

Marzena Bartoszuk, Alicja Daszkiewicz (korekta), Barbara Lasota, Anna Skoczeń, Małgorzata Świgoń, Barbara Tuleja, Urszula Zubczyńska

Współpraca

Jakub Jaworski, Magdalena Łuków, Jolanta Majewska-Machaj, Dorota Mikłaszewicz, Marta Stachura, Marta Szymczyk-Jaworska

Projekt graficzny Maciej Moszyński, Katarzyna Rawska, Ewa Rozum

Zespół graficzny

Agata Baranowska, Natalia Gąsiorowska, Rafał Lewandowski, Maciej Moszyński, Piotr Oleszko, Ewa Rozum, Renata Szwarc, Beata Sędzimir (grafik prowadzący), Marek Wierzbicki

Fotoedycja

Kamila Mejran i Agnieszka Posiewka

Asystentka redakcji Agnieszka Klepacz

Zdjęcie na okładce Gałązka/AKPA

Zdjęcia w magazynie 123RF/Picsel (chyba że zaznaczono inaczej)

Reklama pharma

Magdalena Ruszkowska tel. +48 885 500 881 reklama@dbamozdrowie.pl

Reklama no-pharma

Katarzyna Kilanowska tel. 48 692 461 080 Katarzyna.Kilanowska@bauer.pl

Druk

Quad/Graphics Europe Sp. z o.o. 07-200 Wyszków, ul. Pułtuska 120

BĄDŹ EKOLOGICZNY. Wyrzucając papier, wybierz odpowiedni pojemnik.

JOANNA MARCIŃSKA

MAŁGORZATA OSTROWSKA

DEXPANTHENOL

Pachnie latem

Słodka woń kwitnących lip, aromat soczystych truskawek (o ich cennych właściwościach dla zdrowia piszemy na s. 60), wieczorny zapach maciejki... Świat tworzą również aromaty. Unoszą się wszędzie i towarzyszą nam na każdym kroku, choć zwykle nie przywiązujemy do nich większego znaczenia. Węch ‒ jak się okazuje ‒ to jeden z najbardziej niedocenianych zmysłów. Nieustannie bombardowani przez głośne dźwięki czy kolorowe obrazy często ignorujemy to, co podsuwa nam własny nos. Bardziej zawierzamy oczom i uszom, a węch, choć wydaje się być niepozorny i nie zawsze to sobie uświadamiamy, ma spory wpływ na nasze zachowanie, emocje, samopoczucie. Ostrzega m.in. przed niebezpieczeństwem, sprawia, że bardziej smakuje nam jedzenie czy wybieramy te, a nie inne kwiaty i perfumy. Zapachy stymulują mózg do intensywniejszego wysiłku, wpływają na uczucia, przywołują wspomnienia i dawno zapomniane wydarzenia, a nawet… leczą. A jaki zapach nieodłącznie kojarzy się nam z latem? Świeżo skoszonej trawy, letniej burzy, piwonii w ogrodzie, drożdżowych jagodzianek, żywicy w lesie, ogniska nad jeziorem...

TEKST ALICJA DASZKIEWICZ

ok. 45%

dorosłych Polaków deklaruje, że raz w roku

robi regularnie badania profilaktyczne.*

*Badanie Instytutu IQS w ramach kampanii zdrowotnej „Pobierz Zdrowie”.

3 czerwca Światowy

Dzień Roweru

Coraz chętniej jeździmy na rowerze, zarówno rekreacyjnie, jak i traktując go jako środek komunikacji. W ten sposób jednocześnie dbamy o ekologię i zdrowie. Jazda na rowerze to trening aerobowy, co oznacza, że wzmacnia układ sercowo-naczyniowy i układ oddechowy, a także kości i stawy. Obniża również tętno spoczynkowe i poziom cholesterolu we krwi. Wybierając się na rower, pamiętajmy o bezpieczeństwie, kasku i odblaskach na ubraniu.

14 czerwca Światowy

Dzień Krwiodawstwa

Został ustanowiony przez Światową Organizację Zdrowia, aby wyróźniać honorowych dawców i uświadamiać, jak bezcennym darem życia jest krew. Dawcą krwi i produktów krwiopochodnych do transfuzji może zostać osoba w wieku 18‒65 lat, która cieszy się dobrym zdrowiem i waży co najmniej 50 kg. Więcej informamacji na ten temat na stronach internetowych punktów krwiodawstwa.

24 czerwca Światowy Dzień Chorych na Osteoporozę

Choroba charakteryzuje się postępującym z wiekiem ubytkiem masy kostnej i zwiększoną podatnością na złamania. W walce z osteoporozą pomaga wzmacnianie kości (np. ćwiczenia z obciążeniem, s. 54) i jej wczesne wykrycie. Dlatego u kobiet po 65. roku życia, a u mężczyzn po 70. roku życia wskazane są badania densytometryczne, czyli pomiar gęstości mineralnej tkanki kostnej.

zasadach Żyje na własnych

Gdyby ją zapytać, co w życiu jest najważniejsze, bez wahania odpowie: rodzina. Dla niej porzuciła na jakiś czas karierę, rolę

Małgosi Mostowiak w „M jak miłość”, za którą pokochały ją miliony Polaków, i inne propozycje. ‒ Bo rola mamy jest najważniejszą ze wszystkich ról ‒ mówi z przekonaniem.

TEKST JOLANTA MAJEWSKA-MACHAJ

Joanna Koroniewska

Wychowywała się bez ojca. Odszedł od rodziny, gdy miała zaledwie kilkanaście miesięcy. A właściwie nigdy tej rodziny na dobre nie stworzył, bo „zapomniał” powiedzieć mamie przyszłej aktorki, że ma już żonę i inne dziecko. Zostały we dwie same w domu, w którym panował niedostatek, ale było dużo miłości, wzajemnego poszanowania. – Mama była taka pozytywna, zawsze uśmiechnięta – wspominała artystka. Robi-

ła wszystko, by zapewnić dziecku spokojne i godne życie. Pracowała jako introligator w wydawnictwach, imała się dodatkowych zajęć, co jednak nie zawsze wystarczało, dlatego przyszła aktorka już jako nastolatka musiała dorabiać, aby dołożyć się do domowego budżetu. Sprzątała klatki schodowe, sprzedawała na rynku ubrania, pomagała w księgarni znajomej mamy. Nie przeszkodziło to jej jednak w edukacji, po maturze bez problemu dostała się do filmówki w Łodzi. I wtedy przyszedł cios – kiedy była na czwartym ro -

ku wymarzonych studiów, zmarła jej mama. Zabrał ją nowotwór piersi, co dla 22-letniej wówczas dziewczyny stanowiło niewyobrażalne nieszczęście. – W tym momencie uzmysłowiłam sobie, że tak naprawdę nie mam na świecie nikogo – wspomina artystka, dodając, że mama była jej jedyną ostoją. Nie potrafiła poradzić sobie z emocjami. – Przychodziły mi do głowy złe rozwiązania. Używki, które odcinają myślenie i sprawiają, że mętnieje ci umysł. Ale ich nie spróbowałam. Wiedziałam, że w ekstremalnej sytuacji nikt mnie

NA EKRANIE, SCENIE I INSTAGRAMIE

terkaAktorkafilmowaiteatralna,prezentelewizyjna.Popularnośćprzyniomiłość”.słajejrolaMałgorzatywserialu„Mjak Grawteatrzeifilmach,zajmuje sięteżdubbingiem.Razemzmężem kontoMaciejemDowboremprowadzi naInstagramie„Domówka uDowborów”.

nie uratuje. Wytłumaczyłam sobie, że każde traumatyczne doświadczenie, nawet śmierć mamy, można przekuć w coś, co doda ci sił. Uratowała ją praca, była młoda, ładna i zdolna, bez problemu dostawała kolejne propozycje zawodowe. Szybko stała się popularna. Sama decydowała o swoim życiu, nie myślała zbytnio o przyszłości.

Nowe życie

I wtedy zjawił się on – Maciej Dowbor, znany i lubiany prezenter telewizji, z charyzmą i błyskiem w oku. Przyjechał robić wywiady z aktorami. Na spotkanie z nią spóźnił się dwie godziny, co wywołało jej złość. Mimo to udało im się szybko znaleźć wspólny język. Okazało się, że oboje pochodzą z Torunia, mają ten sam typ poczucia humoru i spojrzenia na świat. I tak – co znamienne, na planie serialu z miłością w tytule – zrodziła się ich miłość. Zamieszkali razem, a po kilku latach, w 2009 roku przyszła na świat ich córka Janina. Aktorka nie ukrywa, że to doniosłe wydarzenie i jego następstwa były dla niej w dużej mierze niespodzianką. – Przez długi czas nie czułam instynktu macierzyńskiego. Wydawało mi, że jestem zbyt wielką hedonistką, by się dla kogoś poświęcić. W głębi serca czułam, że ja się na matkę w ogóle

nie nadaję. Zawsze stawiałam na rozwój i myślałam, że macierzyństwo mi to zabierze – wspomina swe odczucia sprzed lat. Szybko okazało się, że jest dokładnie odwrotnie, córeczka natychmiast stała się centrum jej świata, a wszystko związane z nią absolutnie priorytetowe. Pomna swych deficytów z dzieciństwa przyznaje szczerze: – Chciałam jej dać to, czego mi brakowało, kiedy dorastałam, czasu spędzonego z matką i poczucia bezpieczeństwa. Dlatego postanowiłam zrezygnować z pracy zawodowej i była to moja świadoma decyzja. Cudne jest to, że mogłam taką podjąć, a zdecydowanie ułatwił mi ją pracujący mąż.

Rodzina się powiększa Ślub wzięli pięć lat po narodzinach Janeczki, w 2014 roku, a cztery lata później, w 2018 roku na świecie pojawiła się ich druga córka Helenka, która dopełniła rodzinnego szczęścia. Nie można tu nie wspomnieć o mamie Maćka, znanej wszystkim z telewizji Katarzynie Dowbor, która scala rodzinę swą miłością matczyno-babciną, rozpieszcza wnuczki, a synową nazywa zawsze „ukochaną córeczką”. O ich relacjach najlepiej mówi wpis zamieszczony w Internecie, w którym Maciej Dowbor żartobliwie, acz z kwaśną miną przyznaje, że... jego matka jest niespotykaną teściową, która woli synową od własnego syna.

Aktywność w sieci

To właśnie głównie za sprawą Internetu Joanna Koroniewska jest wciąż obecna w życiu publicznym. Prowadzi własny profil, który obserwuje imponująca, kilkusettysięczna już grupa osób. Porusza na nim tematy związane z codziennością, zdrowym żywieniem, bieganiem, które chętnie uprawia, wychowaniem dzieci. Aczkolwiek

W KILKU SŁOWACH

O sobie

„Z wiekiem dochodzę do wniosku, że to, co mnie zbudowało i dało mi siłę, to właśnie te wszystkie trudne doświadczenia. Mam w sobie dużo pokory, doskonale wiem, jak chcę żyć i wychowywać moje dzieci.”

ich wizerunku konsekwentnie nie udostępnia, za co ich 15-letnia już dziś córka jest jej niezmiernie wdzięczna. Za to wraz z mężem zaprosili internautów do swojego domu, tworząc znany już dziś cykl

„Domówka u Dowborów”. Pomysł narodził się w pandemii, był to jedyny sposób na kontakt z ludźmi, kiedy wszyscy byli pozamykani w domach. Okazał się strzałem w dziesiątkę i do dziś trwa, mając wielu zwolenników, jak też przeciwników. Ci pierwsi chwalą luz, z jakim gospodarze prowadzą program i wprowadzają gości w swój świat, drudzy zaś zarzucają im nadmierny ekshibicjonizm i pokazywanie spraw, o których mówić nie wypada, a nawet się nie powinno. Na przykład o kłótniach rodzinnych. ‒ Owszem, zdarzają się. Emocje, nawet te negatywne

Każde doświadczenie uczy nas doceniać to, co mamy.

znaczą, że nadal nam zależy na sobie. Gorsze i lepsze momenty są po coś. My tak mieliśmy zawsze, tylko zrozumieliśmy, że to jest nasza wada, którą staramy się przepracować i zrobić z niej zaletę. Wyrzucamy z siebie emocje i o nich zapominamy. Nie tłamsimy ich w sobie ‒ wyjaśnia aktorka i dodaje, że dzięki „Domówkom... dowiedziała się, że u innych jest tak samo, że ludzie nie są tacy idealni, jakimi się pokazują. Ale „Domówki...” dowodzą też ich partnerstwa, lubości, z jaką spędzają ze sobą czas, dystansu do siebie i rzeczywistości. I także, że potrafią się cieszyć, bawić i śmiać ‒ a śmiech to zdrowie. Od pewnego czasu pojawia się również w teatrze i filmach, ostatnio zagrała jedną z głównych ról w „Dziewczynie influencera”.

Po zdrowie na południe

Jak powszechnie wiadomo zbawienny wpływ na samopoczucie ma też słońce. A tego Joannie Koroniewskiej z rodziną nie brak, bowiem jakiś czas temu nabyli posiadłość na południu Hiszpanii, w Marbelli, o czym nie omieszkali poinformować internautów. Ponoć decyzja była spontaniczna, ale niezwykle trafna. Dziś z dumą prezentują swój dom z tarasem, z którego rozciąga się widok na zieleń i morze, gdzie chętnie wypoczywają i przyjmują gości. ‒ Potrzebujemy dużo witaminy D3, tak że staramy sie być tu jak najczęściej

‒ mówi z uśmiechem aktorka. Zresztą jej dbałość o zdrowie jest powszechnie znana. Troszczy się nie tylko o najbliższych, z chęcią bierze udział w przeróżnych akcjach propagujących badania profilaktyczne i zdrowy tryb życia. Swego czasu została ambasadorką akcji „Piękna, bo zdrowa” fundacji Kwiat Kobiecości, która działa na rzecz walki z rakiem szyjki macicy, namawia też kobiety, by regularnie robiły mammografię ‒ na co szczególnie jest wyczulona poprzez tragiczną historię swojej mamy.

Priorytety

Pośród swoich fanów Joanna Koroniewska znana jest z tego, że stawia na naturalność, pokazuje się bez filtrów, makijażu, z włosami związanymi w gumkę. Wygląda tak jak każda z nas na co dzień w domowym zaciszu. ‒ Nie oceniam kobiet, które lubią zawsze wyglądać idealnie, jak spod igły. Mają do tego prawo. Ale ja… wcale nie chcę tak wyglądać ‒ przyznaje z rozbrajającą szczerością, choć wielu ludzi zarzuca jej zbytnią nonszalancję, niedbałość, a nawet niechlujstwo! Niespecjalnie przejmuje się tą krytyką. ‒ Mało rzeczy w życiu jest już w stanie mnie dotknąć. Z wiekiem dochodzę do wniosku, że to, co mnie zbudowało i dało mi siłę, to właśnie te wszystkie trudne doświadczenia. Mam w sobie dużo pokory i doskonale wiem, jak chcę żyć ‒ uśmiecha się, dodając, że tak naprawdę to nie ma większego znaczenia. ‒ Najważniejsze jest to, by kochać i być kochaną, bez względu na to, czy mam koczek, czy nie, czy się umaluję, czy nie, czy mam już zmarszczki, czy kiedyś się pojawią, bo pewnie przyjdzie na nie czas. I ja to, co najważniejsze, w życiu mam, choć kiedyś wydawało się takie nierealne.

SPECJALISTYCZNE

PREPARATY

PRZECIWSŁONECZNE

TEMAT miesiąca

9witamin i składników odżywczych,

których może brakować po 45. roku życia

To taki moment w życiu wielu osób, w którym dbanie o zdrowie i zbilansowaną dietę staje się priorytetem. Podpowiadamy, na które witaminy i składniki odżywcze warto zwrócić szczególną uwagę.

TEKST MARZENA BARTOSZUK

Zwiekiem może zmniejszać się wchłanianie niektórych składników odżywczych z pożywienia, a innych nasz organizm nie produkuje już w wystarczającej ilości. Dlatego tak istotne jest zwrócenie większej uwagi na zrównoważoną, zdrową dietę. W wielu przypadkach to wystarcza. Są jednak sytuacje, gdy pewnych substancji zaczyna nam brakować, a wówczas warto rozważyć ich suplementację ‒ na kolejnych stronach opisujemy 9 witamin i składników odżywczych, które mogą być nam bardziej potrzebne

po 45. roku życia. Zawsze jednak przed rozpoczęciem przyjmowania tabletek czy kapsułek warto sprawdzić rzeczywiste stężenie danej substancji we krwi za pomocą badań laboratoryjnych ‒ takie testy dostępne są w przypadku wielu witamin, np. D czy B12, oraz składników mineralnych, takich jak m.in. magnez, wapń czy potas. Lepiej również skonsultować się z lekarzem lub dietetykiem, gdy chorujemy przewlekle i przyjmujemy regularnie leki przepisywane na receptę, czasem wyklucza to przyjmowanie niektórych suplementów.

1Witamina D – ważna dla całego organizmu

Wraz z wiekiem maleje zdolność do syntezy witaminy D z promieniowania słonecznego, gdyż skóra staje się coraz cieńsza. Tymczasem substancja jest niezbędna dla zdrowia kości (wystarczający jej poziom u seniorów znacznie obniża ryzyko złamań m.in. szyjki kości udowej), układu immunologicznego i ogólnego stanu zdrowia. Im większy jej niedobór, tym wyższe prawdopodobieństwo wystąpienia problemów z sercem, cukrzycy, a także alergii, zwłaszcza astmy i atopowego zapalenie skóry.

Dzienne zapotrzebowanie. Latem wystarczy 15-minutowa ekspozycja na słońce (odsłonięte przedramiona, brak filtrów), aby wytworzyła się odpowiednia ilość witaminy D. Jesienią i zimą niezbędna jest suplementacja. Profilaktycznie należy przyjmować ok. 2000 j.m na dobę, ale jeśli ktoś waży powyżej 80 kg, potrzeba więcej, ok. 4000 j.m. dziennie. W przypadku stwierdzonych niedoborów dawkę ustala lekarz.

Objawy niedoboru: stany depresyjne i nadmierna drażliwość, przewlekłe zmęczenie, bóle kości, stawów i mięśni, zaburzenia snu, wypadanie włosów, nawracające infekcje.

Warto wiedzieć. Witamina D sprzyja szczupłej sylwetce. Gdy w organizmie jej brakuje, znacznie trudniej stracić zbędne kilogramy, za to systematyczne uzupełnienie niedoborów tej substancji ma pozytywny wpływ na szybszą redukcję tkanki tłuszczowej.

GDY PODEJRZEWASZ, ŻE MOŻESZ MIEĆ ZA

MAŁO WITAMINY D, IDŹ

DO LABORATORIUM

I POPROŚ O OZNACZENIE WE KRWI

STĘŻENIA CAŁKOWITEJ 25-HYDROKSYWITAMINY D – 25(OH)

D. PRAWIDŁOWY

POZIOM SUBSTANCJI TO 30‒50 NG/ML.

Witamina D3

2000 j.m.

Produkt zawiera witaminę D, która pomaga w prawidłowym funkcjonowaniu układu odpornościowego.

Kapsułki miękkie, 120 szt. Suplement diety DOZ S.A.

2Białko – pomaga w utrzymaniu szczupłej sylwetki

Odpowiednia ilość tego składnika w pożywieniu może przyspieszyć przemianę materii nawet o 25 proc. A w okolicach menopauzy tendencja do tycia wzrasta. Niedobór białka w diecie to większe ryzyko sarkopenii, czyli postępującego zmniejszania się masy mięśniowej – i ten proces znacznie przyspiesza po 45. roku życia. To również może być przyczyną napadów głodu, co nie tylko utrudnia odchudzanie, ale sprzyja też cukrzycy i insulinooporności.

Dzienne zapotrzebowanie to gram białka na kilogram masy ciała na dobę. Jeśli więc ktoś waży 70 kg, powinien jeść ok. 70 g białka, np. 2 jajka, serek wiejski lub skyr, kilka plastrów żółtego sera i 100 g kurczaka. Osoby z przewlekłą chorobą nerek muszą skonsultować się z lekarzem lub dietetykiem w sprawie zalecanej ilości białka. Objawy niedoboru: utrata masy mięśniowej, zwolniony metabolizm, długie gojenie się ran. Warto wiedzieć. W okresie rekonwalescencji po operacji lub chorobie może być zalecana suplementacja białka w celu wspierania procesu gojenia się i regeneracji tkanek.

3Magnez – łagodzi wahania nastroju

Ten, kto pije sporo kawy lub alkoholu oraz je przetworzoną żywność, powinien polubić także produkty, które zawierają magnez albo przyjmować suplementy z tym składnikiem. Zbyt niskie stężenie minerału to zwiększone ryzyko nadciśnienia, udaru mózgu i arytmii, obniżenia nastroju i depresji oraz zespołu przewlekłego zmęczenia.

Dzienne zapotrzebowanie wynosi 320‒400 mg magnezu, a to znaczy, że każdego dnia musielibyśmy zjeść co najmniej 100 g pestek dyni, otrąb czy zarodków pszennych lub 200 g kaszy gryczanej (przyswajanie magnezu z pożywienia to ok. 50 proc.).

Objawy niedoboru: kurcze łydek, drżenie powiek, bóle głowy, kołatania serca, nadpobudliwość.

Warto wiedzieć. Kupując preparat z magnezem, dobrze jest wybrać najlepszą dla siebie formę. Niektóre z nich mają bowiem swoje szczególne zastosowanie, np. taurynian magnezu chroni serce i zapobiega chorobom krążenia, cytrynian magnezu wspomaga trawienie, treonian

magnezu wzmacnia mózg i układ nerwowy. Biodostępność wymienionych form nieco się różni, ale i tak jest znacznie wyższa niż postaci nieorganicznych, np. węglanu czy tlenku magnezu. Uwaga! Jeśli masz problemy z nerkami, zapytaj lekarza, czy możesz przyjmować suplementy.

Kakao i czekolada to dobre źródła magnezu. Sporo zawierają go również: kasza gryczana, otręby i płatki owsiane, orzechy laskowe i migdały.

JEŚLI DUŻO ĆWICZYSZ, MOŻESZ

MIEĆ PROBLEMY Z ZACHOWANIEM

RÓWNOWAGI WODNO-ELEKTRO-

LITOWEJ. PIJ WODĘ BOGATĄ

W ZWIĄZKI MINERALNE, W TYM

POTAS ALBO UZUPEŁNIAJ TEN

SKADNIK Z SUPLEMENTÓW.

Potas pomaga w utrzymaniu prawidłowego ciśnienia krwi. Tabletki, 100 szt. Potas

5Kwasy omega-3 – chronią serce i odżywiają mózg

4Potas – dba o dobrą pracę mięśni

Po 45. roku życia, a więc w okolicy menopauzy, prawdopodobnie coraz częściej odczuwasz zwiększoną potliwość.

To sprzyja wypłukiwaniu potasu z organizmu, podobnie jak przyjmowanie leków moczopędnych oraz niektórych preparatów nasercowych, przeciwalergicznych i glikokortykosteroidów (np. na astmę). Tymczasem ten składnik jest niezbędny m.in. do regulacji ciśnienia krwi, funkcjonowania układu nerwowego, pracy mięśni, w tym mięśnia sercowego.

Dzienne zapotrzebowanie organizmu wynosi od 3000 mg do 4500 mg na dobę.

Objawy niedoboru: słabość mięśni, skurcze i drętwienie, zaburzenia rytmu serca (arytmia), chroniczne zmęczenie.

Warto wiedzieć. Nawet jeśli, według badań laboratoryjnych, stężenie potasu we krwi masz w normie, to być może kardiolog zaleci ci przyjmowanie suplementów, gdy masz arytmię i inne kłopoty z sercem. W takiej sytuacji bowiem zapotrzebowanie twojego organizmu jest większe.

Potas pomaga w usuwaniu nadmiaru sodu z organizmu, co reguluje ciśnienie tętnicze krwi.

Z wiekiem wzrasta ryzyko chorób serca i pogarszają się funkcje poznawcze, m.in. pamięć. Kwasy omega-3 zmniejszają ryzyko tych problemów, regulują też gospodarkę hormonalną, wzmacniają system immunologiczny i przeciwdziałają miażdżycy ‒ obniżają poziom cholesterolu LDL, a podwyższają HDL. Mają też udokumentowane działanie przeciwzapalne. Amerykańskie Towarzystwo Kardiologiczne (American Heart Association) uznaje spożywanie kwasów omega-3 za istotny element profilaktyki chorób układu sercowo-naczyniowego. Więcej na temat kwasów omega-3 piszemy na s. 36‒37.

Dzienne zapotrzebowanie (minimum 250 mg) zaspokoi porcja ryby lub garść orzechów i do tego 1‒2 łyżki oleju rzepakowego lub lnianego i 1‒2 łyżki siemienia lnianego lub nasion chia.

Objawy niedoboru: problemy z pamięcią, zaburzenia nastroju, nawracające stany zapalne. To warto wiedzieć. Zdaniem kardiologów, kwasy omega-3 powinny dołączyć do listy udokumentowanych terapii przedłużających życie pacjentom z niewydolnością serca.

NAJBOGATSZYM

ŹRÓDŁEM KWA -

SÓW OMEGA-3

SĄ TŁUSTE RYBY, TAKIE JAK: ŁOSOŚ, MAKRELA, SARDYNKI.

Suplement diety DOZ S.A.

REKLAMA

GARŚĆ ORZECHÓW WŁO -

SKICH DZIENNIE POMAGA

ZASPOKOIĆ ZAPOTRZEBOWANIE NA WITAMINĘ E.

6Witamina E – zapobiega skutkom upływu czasu

Ta substancja, nazywana także witaminą młodości, jest silnym antyoksydantem, który pomaga chronić komórki przed uszkodzeniami oksydacyjnymi. Wraz z wiekiem organizm może być bardziej narażony na stres oksydacyjny, dlatego rola witaminy E wzrasta. Dodatkowo poprawia nawilżenie skóry, czego efektem jest redukcja zmarszczek. Zapobiega też powstawaniu przebarwień, pomaga w procesach regeneracji, np. po otarciach czy oparzeniach słonecznych.

Dzienne zapotrzebowanie wynosi mniej więcej 10 mg ‒ tyle jest jej np. w 2 łyżkach oleju słonecznikowego. Inne dobre źródła witaminy E to orzechy, migdały i awokado. Niedobory tej substancji występują częściej u osób palących papierosy oraz chorych na celiakię i mukowiscydozę.

Objawy niedoboru: sucha skóra, podrażnienia, trudności w gojeniu się ran, częste infekcje.

Warto wiedzieć. W wielu badaniach naukowych wykazano korzyści z suplementacji witaminy E u osób z zaburzeniami pamięci, w tym chorych na alzheimera.

7Witamina B12 – zapobiega anemii

Im starsza osoba, tym większe trudności z wchłanianiem kobalaminy (witaminy B12), która jest istotna dla zdrowia układu nerwowego i niezbędna do produkcji czerwonych krwinek w szpiku kostnym, co okazuje się kluczowe dla transportu tlenu we krwi. Nasz organizm nie produkuje samodzielnie witaminy B12, dlatego powinna być dostarczana wraz z pożywieniem.

Dzienne zapotrzebowanie to ok. 2 mcg na dobę. Witamina B12 znajduje się wyłącznie w produktach pochodzenia zwierzęcego (mięso, sery, jaja).

Objawy niedoboru: anemia (niedokrwistość megaloblastyczna) i związane z nią zmęczenie, osłabienie, bladość skóry i uczucie zimna, zaburzenia neurologiczne (drętwienie, mrowienie w kończynach), kłopoty z pamięcią i równowagą oraz ze snem.

Warto wiedzieć. Witaminę B12 powinny suplementować osoby na diecie wegetariańskiej i wegańskiej oraz z insulinopornością i cukrzycą, które przyjmują preparaty z metforminą. Przyswajanie tej witaminy utrudniają także IPP (inhibitory pompy protonowej) stosowane przy wrzodach żołądka i refluksie. Zdarza się, że doustne przyjmowanie witaminy B12 okazuje się niewystarczające, by uzupełnić jej niedobory, dlatego czasem konieczne bywa przyjmowanie jej w zastrzykach.

pytamyeksperta

MGR FARM. MAGDALENA TOSZEK-KUSTOSIK

Czy lepiej wybierać preparaty multiwitaminowe, czy te zawierające pojedyncze składniki?

Preparaty multiwitaminowe to najczęściej suplementy diety zawierające istotne dla zdrowia witaminy i składniki mineralne oraz wyciągi ziołowe w odpowiednich dawkach. Dzienne zapotrzebowanie na witaminy oraz inne składniki odżywcze jest zróżnicowane i zależy od wieku, płci, masy ciała, sposobu odżywiania (np. dieta wegańska) i ogólnego stanu zdrowia. W aptece jest dostępnych wiele multiwitamin przeznaczonych dla dzieci, dorosłych i seniorów. Mają formę tabletek, kapsułek, saszetek, płynów i żelków.

PRZYJMUJĄC LEKI

NA CHOROBY PRZEWLEKŁE, SUPLEMENTACJĘ WITAMIN I SKŁADNIKÓW MINERALNYCH

WARTO UZGODNIĆ Z LEKARZEM.

Preparaty witaminowe złożone są stosowane, gdy badania potwierdzą ich niedobory lub wskazuje na to stan zdrowia. Mają za zadanie uzupełnić codzienną dietę w składniki odżywcze niezbędne do prawidłowej pracy organizmu. Przyjmowanie suplementów wieloskładnikowych będzie dobrym rozwiązaniem, gdy wskazane jest uzupełnienie kilku witamin lub składników mineralnych jednocześnie. Po suplement jednoskładnikowy sięgajmy wówczas, gdy badania potwierdzą niedobór jednej substancji, np. tylko witaminy B12 lub witaminy D. Wybór preparatu uzależniamy zawsze od indywidualnych potrzeb. Ważne jest dobranie go do naszego wieku i stanu zdrowia ‒ warto skonsultować to z lekarzem lub farmaceutą. Zwracajmy uwagę na odpowiednie dawki, a także formę i postać danego leku lub suplementu diety.

8KOENZYM Q 10

ZNAJDZIEMY W MIĘSIE (GŁÓWNIE WOŁOWYM), W TŁUSTYCH RYBACH

I OWOCACH MORZA, OLEJU SOJOWYM

I ORZESZKACH

ZIEMNYCH.

9Wapń – dba o mocne kości

Koenzym Q10 – wpływa na poziom energii

Do 40. roku życia substancja wytwarzana jest przez nasz organizm w wystarczającej ilości, potem, niestety, już nie. A koenzym Q10 potrzebują mitochondria komórek, gdzie produkowana jest energia. Pomaga on także w utrzymaniu prawidłowej pracy serca i innych mięśni, stabilizuje ciśnienie krwi oraz zapobiega miażdżycy. Jest sprzymierzeńcem stomatologów w walce z paradontozą, gdyż wzmacnia dziąsła.

Dzienne zapotrzebowanie. Po 40.‒45. roku życia zalecane jest przyjmowanie 30–50 mg substancji. Preparaty z koenzymem Q10 najlepiej stosować tuż po posiłku zawierającym tłuszcze (poprawiaja jego wchłanianie przez organizm). Jego dobroczynne działanie ujawnia się powoli, dopiero po kilku tygodniach zażywania.

Objawy niedoboru: brak energii, problemy z koncentracją, stany zapalne dziąseł.

Warto wiedzieć. Są doniesienia naukowe, z których wynika, że Q10 powinny stale przyjmować osoby stosujące kurację statynami (lekami obniżającymi poziom cholesterolu we krwi) oraz beta-blokerami (preparatami przepisywanymi w chorobie niedokrwiennej serca).

Potas

Potas pomaga w utrzymaniu prawidłowego ciśnienia krwi i prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego oraz mięśni. Tabletki, 100 szt.

Z wiekiem gorzej wchłaniamy wapń i łatwiej o jego niedobory. To szczególnie groźne po menopauzie, bo bez codziennej prawidłowej podaży tego składnika organizm pobierze go z kości, które będą przez to szybko tracić swoją masę. Dodatkowo warto pamiętać, że jedną z funkcji estrogenów (kobiecych hormonów płciowych) jest wspomaganie kości w wiązaniu tego składnika mineralnego – zatem, kiedy jest ich mniej, proces utraty masy kostnej zaczyna groźnie przyspieszać.

Dzienne zapotrzebowanie. Osoba dorosła potrzebuje ok. 1200 mg wapnia (tyle zawiera np. litr mleka lub 100 g żółtego sera). Zdarza się jednak, że sama dieta to za mało i konieczne jest przyjmowanie suplementów, które często są dostępne bez recepty. Warto skonsultować się z lekarzem, jeśli ktoś choruje na kamicę nerkową, sarkoidozę czy serce (np. przyjmuje leki nasercowe).

Objawy niedoboru: złamanie kości przy niewielkim upadku lub urazie, skurcze mięśni (w tym twarzy i dłoni), tężyczka.

Warto wiedzieć. Jeśli masz kaszel i stosujesz leki rozrzedzające wydzielinę, odstaw wapń, gdyż zmniejsza ich skuteczność.

Laktoza obecna w mleku

pomaga w przyswajaniu wapnia przez organizm. Podobnie działa witamina D.

Za to szczawiany (np. ze szpinaku) i fityniany (np. z razowego chleba) utrudniają ten proces.

CIEPŁO CHRONI

ZDROWE JAJKA KUR

ZIELONONÓŻEK

Jajka to jeden z bardziej wartościowych produktów. Mimo to ograniczamy ich spożycie ze względu na cholesterol. Rozwiązniem może być jedzenie uznawanych za najzdrowsze jajek od kur zielononóżek. Zawierają one ok. 30% mniej całkowitego cholesterolu (mniej „złego cholesterolu” LDL i ok. 10–12% więcej „dobrego” HDL) i 2 razy więcej kwasów omega-6 niż jajka innych ras kur. Wyjątkowo korzystny dla naszego organizmu jest też stosunek kwasów omega-3 do omega-6 (1:9). Ze względu na niższą zawartość kurzego białka (ok. 11%) jajka te również mniej alergizują niż pozostałe.

WIEDZIEĆWarto

Oto kilka informacji, które mogą ci się przydać, aby lepiej zatroszczyć się o swoje zdrowie.

SPUSZCZANIE WODY W TOALECIE A GROŹNE INFEKCJE

Po skorzystaniu z toalety spłukujesz ją przy otwartej desce klozetowej? Błąd! Konsekwencje takiego postępowania mogą być groźne dla zdrowia. Mikrocząsteczki wody wraz z bakteriami, rotawirusami i norowirusami rozpylają się na odległość 2 metrów wokół deski, osadzając się na ręcznikach, mydle, klamce, a nawet szczoteczce do zębów. W konsekwencji mogą wywoływać biegunki i choroby układu pokarmowego. Zamykajmy zatem deskę przed spuszczaniem wody. Poza tym, nie zabierajmy do łazienki telefonu czy tabletu, bo niemal 20% tych urządzeń staje się przez to nośnikiem bakterii fekalnych.

Jesienią i zimą chorujemy częściej niż wiosną i latem. Powód? Znaczącym czynnikiem jest to, co dzieje się wtedy w nosie ‒ pierwszych wrotach, przez które drobnoustroje chorobotwórcze wnikają do naszego organizmu. Gdy komórki wykryją bakterie, uwalniają pęcherzyki, które otaczają je, przyczepiają się do nich i je zabijają. Otóż chłód sprawia, że komórki nosa produkują za mało pęcherzyków zwalczających rhinowirusy i koronawirusy, które są typowymi patogenami wywołującymi przeziębienia.

ALZHEIMER

Naukowcy od lat próbowali dociec, co powoduje, że zachorowalność na alzheimera u kobiet jest dwa razy większa niż u mężczyzn. I wreszcie mamy przełom. Zespół ze słynnego Massachusetts Institute of Technology (MIT) odkrył, że w mózgach kobiet, które zmarły na tę chorobę, znajduje się znacznie więcej szczególnie szkodliwego chemicznie zmienionego białka, dopełniacza SNO-C3, niż w mózgach mężczyzn. A tym, co chroni kobiety przed tworzeniem się tej formy białka, jest estrogen, którego wytwarzanie znacząco spada w czasie menopauzy. W kolejnym etapie naukowcy sprawdzą, czy środki usuwające modyfikację SNO-C3 ograniczą też rozwój patologii w mózgu.

TEKST MAGDALENA ŁUKÓW

DBAM o zdrowie

To uciążliwe sytuacje dla każdego z nas, a najbardziej dla alergików. Po tak ciepłej zimie, jaką mieliśmy ostatnio, na łąkach, polach czy w lasach jest więcej owadów i pajęczaków niż zwykle.

Ukąszenia, ugryzienia, użądlenia

UGRYZŁO? Coś cię

Komary, meszki, szerszenie…

Respekt budzi już sama lista „bzyków”, które czyhają na nas w plenerze. A przecież w trakcie wakacyjnych wojaży po Polsce możemy się też natknąć na mrówki, pająki czy żmije. Warto więc wiedzieć, jak chronić się przed ich użądleniem czy ugryzieniem i co robić, gdy jednak nas to nie ominie.

TEKST MAGDALENA ŁUKÓW

Czy wszystkie owady i pajęczaki stanowią zagrożenie? Otóż nie. I choć trzmiel robi wiele zamieszania, wlatując np. prosto w naszą rozwianą czuprynę, a sunący po ciele pająk wzbudza przerażenie, to ich ugryzienia są co najwyżej bolesne. Także atakujące stadami meszki czy komary nie zrobią nam wiele szkody, o ile nie mamy alergii na ich ślinę. Póki co, nie przenoszą bowiem żadnych niebezpiecznych chorób, tak jak w innych częściach świata, gdzie są nosicielami np. malarii, dengi czy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Choć, niestety, w miarę ocieplania się klimatu i te niebezpieczne gatunki zaczynają powoli migrować w naszym kierunku. Nawet pogryzienie przez gzy czy czerwone mrówki – mimo że bardziej dotkliwe – nie stanowi zagrożenia dla naszego zdrowia. Naprawdę źle może się skończyć jedynie ugryzienie przez kleszcza (np. zachoro-

GDY SPOTKASZ ŻMIJĘ

Poznamy ją po charakterystycznym rysunku na ciele i trójkątnym łbie. Po ataku należy oddalić się od miejsca, gdzie nastąpił, i sprawdzić, czy ugryzienie jest płytkie i żmija zdążyła jedynie wbić zęby, czy głębokie i doszło do wpuszczenia jadu. Trzeba zachować zimną krew, bo wzrost tętna przyspiesza rozprzestrzenianie się jadu po ciele. Nie uciskamy miejsca, nie próbujemy wysysać jadu, bo możemy go wcisnąć w tkanki jeszcze bardziej. Unieruchamiamy kończynę i jak najszybciej udajemy się do lekarza, który poda nam surowicę.

waniem na boreliozę lub zapalenie opon mózgowych) i żmiję zygzakowatą (patrz ramka) lub użądlenie przez szerszenie.

Bądź mądry przed szkodą

Najprawdopodobniej da się uniknąć wielu z tych sytuacji, jeśli zastosujemy się do kilku zasad:

Poznamy swój organizm i stwierdzimy potencjalną alergię. Nie zaszkodzi przed wakacjami zbadać, czy jesteśmy uczuleni na jad owadów, zwłaszcza gdy mamy potwierdzone inne uczulenia. Służą do tego testy, które zrobimy w wielu przychodniach. Warto też na wszelki wypadek zaszczepić się na odkleszczowe zapalenie mózgu, jeśli zamierzamy dużo czasu spędzać na terenach trawiastych i w lesie. Będziemy unikać miejsc, gdzie takie zagrożenie istnieje. Nie ma bowiem siły, byśmy na łąkach nie spotkali meszek i kleszczy, na mokradłach – komarzyc, a w pobliżu pastwisk – gzów.

Zadbamy o apteczkę, w której znajdą się m.in.: spraye, płyny i opaski odstraszające owady, żele i maści łagodzące świąd i obrzęk, preparaty antyhistaminowe i wapno, a u alergików uczulonych na jad zwierząt dodatkowo peny z adrenaliną. Nie zaszkodzi mieć też lasso lub pęsetę do wyjmowania kleszczy.

Ubieramy się odpowiednio do lasu czy na łakę, wkładamy bluzy i spodnie z długimi nogawkami i wyższe buty. I jeszcze przed wyjściem stosujmy repelent. Najłatwiejsze w użyciu są spraye. Wysychają jednak szybciej niż płyny i po kilku godzinach trzeba ponowić aplikację. Jeśli mamy wrażliwą

REKLAMA

DBAM O ZDROWIE zoom

Najczęściej nas atakują

KOMAR

Zapłodnione komarzyce atakują za pomocą trąby przypominającej igłę, którą wbijają pod skórę, jednocześnie wpuszczając pod nią drażniącą ślinę. Miejsce po ugryzieniu smarujemy preparatem łagodzącym obrzęk i swędzenie, można przyjąć preparat antyhistaminowy.

MRÓWKI

Najdotkliwiej gryzą te czerwone. Atakują całym stadem, a podczas ugryzienia wpuszczają kwas mrówkowy. Pojawiają się wtedy silne pieczenie i pęcherzyki. Jad można zneutralizować, przemywając ugryzienie roztworem ze szklanki wody i łyżeczki sody oczyszczonej. U alergików reakcja może być poważniejsza, wówczas warto przyjąć leki antyhistaminowe.

GIEZ

Giez, czyli końska mucha, nie żądli, ale gryzie i to boleśnie. Jej ślina powoduje duży, bolesny odczyn zapalny. Rankę należy dobrze zdezynfekować, a jeśli mimo to zacznie ropieć, trzeba skonsultować się z lekarzem. Na długo utrzymujący się świąd warto pić wodę z wapnem musującym.

MESZKA

Tnie bardzo boleśnie, szczególnie bolimuszka. Wbijając się w skórę swoimi szczękami, dosłownie ją szarpie i wpuszcza drażniącą ślinę, dlatego łatwo dochodzi do reakcji alergicznej i zakażenia. Miejsce ugryzienia trzeba przemyć i przyjąć lek antyhistaminowy. W aptekach kupimy też puder w płynie, który złagodzi objawy ugryzienia.

PSZCZOŁA

Nie tylko żądli, ale też pozostawia w skórze żądło, z którego nawet już po ukłuciu wycieka jad. Dlatego trzeba je jak najszybciej wyjąć np. pęsetą. Następnie rankę zdezynfekować i zażyć na wszelki wypadek lek antyalergiczny bez recepty i wypić musujące wapno. Osoby uczulone na jad pszczeli powinny zgłosić się do lekarza.

OSA

Żądli jak pszczoła, ale wielokrotnie, aż dojdzie do wyczerpania jadu, bo nie zostawia w skórze żądła. Miejsce ukąszenia boli, piecze i puchnie. Dobrze jest posmarować je maścią, np. z hydrokortyzonem lub oksytetracykliną. Alergicy ‒ tak jak w przypadku użądlenia pszczoły ‒ muszą udać się do lekarza, aby zapobiec ewentualnemu wstrząsowi anafilaktycznemu.

TRZMIEL

Mimo pokaźnych rozmiarów atakuje tylko, gdy czuje się zagrożony, np. gdy odpędzając go, przydusimy owad ręką. Wbija żądło płytko, sporadycznie zostawia je w skórze i wpuszcza niewiele jadu. Wystarczy posmarować skórę przeciwuczuleniowym żelem, aby złagodzić objawy.

PAJĄK

Mimo obfitości gatunków, jakie żyją u nas, ugryzienie żadnego z nich nie jest niebezpieczne. Tylko te egzotyczne stwarzają zagrożenie. Gdy miejsce ugryzienia boli i powstał obrzęk, trzeba przyłożyć zimny okład i to powinno wystarczyć.

skórę, lepiej sięgnąć po środki punktowe, którymi nasmarujemy tylko odsłonięte powierzchnie.

Nie drażnimy zwierząt, np. pszczół czy bąków zajętych bardziej zbieraniem pyłku niż naszymi ciałami, nie rozgrzebujemy mrowisk, a także szerokim łukiem omijamy kopce i gniazda. Gdy znajdziemy np. gniazdo szerszeni, nie rozprawiajmy się z nim samodzielnie. Lepiej wezwać straż pożarną, ponieważ rozjuszone owady w dużej masie są wyjątkowo niebezpieczne.

Gdy tarcza ochronna zawiedzie

Może się jednak zdarzyć, że mimo ochrony, coś nas ukąsi, użądli lub ugryzie. Najlepiej, jeśli wiemy, co to było i odpowiednio zadziałamy (tabelka s. 26), np. szybko wyjmiemy żądło, w którym może być jeszcze sporo jadu, czy pozbędziemy się kleszcza mogącego być nosicielem np. krętków borelli – nie smarujemy jednak ciała pajęczaka tłuszczem, bo przyduszony wpuści nam w skórę to, czego może być nosicielem. Dokładniej o prawidłowym usuwaniu kleszczy piszemy w ramce. Po tych zabiegach zazwyczaj wystarczy zrobić okład z wody zmieszanej z octem lub sodą oczyszczoną albo użyć preparatu aptecznego zmniejszającego świąd i obrzęk (patrz wypowiedź eksperta obok). W żadnym wypadku nie rozdrapujemy ranki, bo ulgi to nie przyniesie, a jedynie może spowodować jej zakażenie i ropienie. Tylko ugryzienie żmii i użądlenie przez szerszenie, szczególnie gdy obrzęk jest duży po ataku wielu owadów albo użądlenie nastąpiło nie po raz pierwszy lub w pobliżu głowy, zawsze wymaga szybkiej wizyty u specjalisty, ponieważ okład z octu da niewiele.

Apteczka czy lekarz?

Prawdziwy problem mogą mieć alergicy, dla których nawet ugryzienie komara, meszki czy użądlenie pszczoły może być groźne. Lepiej wtedy od razu przyjąć odpowiednie preparaty antyhistaminowe, a w przypadku złego samopoczucia (szczególnie charakterystycznego dla wstrząsu anafilaktycznego spadku ciśnienia krwi i zakłócenia rytmu pracy serca) czym prędzej udać się do lekarza. Pamiętajmy, że wstrząs anafilaktyczny stanowi zagrożenie dla życia, a np. po użądleniu pszczoły czy osy za pierwszym razem nie występuje. Jeśli więc kiedyś byliśmy już użądleni i nic się dramatycznego nie wydarzyło, teraz sytuacja może wyglądać zupełnie inaczej. Najlepiej, aby osoby uczulone na jad miały ze sobą pen z adrenaliną, którego użycie jest bardzo proste, a gdy czas odgrywa rolę, może nam uratować życie.

MGR FARM. MAGDALENA TOSZEK-KUSTOSIK

Jakie preparaty pomogą złagodzić skutki ukąszeń i użądleń?

Ugryzienie komara, meszki, mrówki, użądlenie pszczoły czy osy powoduje powstanie bolesnej grudki, obrzęku, zaczerwienienia, świądu, a nawet bólu. Jak sobie radzić w takiej sytuacji? Przede wszystkim należy przemyć skórę wodą z mydłem. Następnie stosujemy maść, żel, aerozol lub emulsję przynoszące ulgę podrażnionej, swędzącej skórze. W aptece jest sporo takich preparatów dostępnych bez recepty. Najpopularniejsze są leki przeciwhistaminowe w postaci żelu, np. z dimetydenem lub difenhydraminą, i kremu z hydrokortyzonem. Działają przeciwświądowo i chłodząco, zmniejszają obrzęk, łagodzą rumień. Ulgę mogą przynieść też żele i pudry płynne z mentolem o właściwościach chłodzących i łagodzących uporczywe swędzenie. Pomocne będą preparaty z pantenolem, aloesem, oczarem wirginijskim, rumiankiem, szałwią i arniką. Dla małych pacjentów dostępne są plasterki na ukąszenia. Domowy sposób to zimne kompresy lub okłady z naparów z werbeny, pokrzywy lub babki lancetowatej. Jeśli odczyn jest nasilony, można wypić wapno z kwercetyną lub dostępny bez recepty doustny lek przeciwalergiczny. Duży obrzęk, ból i rumień są wskazaniem do konsultacji z lekarzem.

JAK PRAWIDŁOWO WYJĄĆ KLESZCZA?

Najbardziej przydatne w tym celu jest tzw. lasso, które możemy kupić w aptece ze specjalnym zamrażającym kleszcza sprayem. Najpierw więc traktujemy go tym sprayem, a następnie lassem, przypominającym stopkę w maszynie do szycia, zdejmujemy pajęczaka ze skóry. Zamiast lassa możemy użyć pęsety, którą łapiemy kleszcza przy samej skórze i wyciągamy go do góry.

Jak pracują mięśnie

TEKST BARBARA TULEJA

lub stopie? Pojawiają się u ciebie kurcze, mrowienie lub drżenie mięśni? Żeby znaleźć przyczynę tych objawów, lekarz może zalecić badanie EMG lub ENG.

28 dbam o zdrowie

Wciele, czyli te które pozwalają nam wykonywać ruchy, są połączone z układem nerwowym za pomocą specjalnego łącza nerwowo-mięśniowego zwanego płytką motoryczną. Zapewnia ona komunikację komórki nerwowej z komórką mięśniową, w wyniku czego impulsy z układu nerwowego trafiają do mięśni, które się kurczą.

neurografii (ENG), które rejestrują czynność elektryczną i przewodnictwo nerwowe w mięśniach. Dzięki temu wiadomo, kiedy działają sprawnie, a kiedy zachodzą w nich patologiczne zmiany. Badanie można przeprowadzać na różnych częściach naszego ciała, w zależności od tego, gdzie pojawiają się dolegliwości. Pozwoli ono określić ich rodzaj i charakter.

NFZ zrefunduje badanie, jeśli dostaniemy

na nie skierowanie od lekarza rodzinnego lub specjalisty neurologa.

JAK SIĘ PRZYGOTOWAĆ

DO BADANIA EKTROMIOGRAFII I ELEKTRONEUROGRAFII

• Badania EMG i ENG nie wymagają szczególnego przygotownia. Należy jednak pamiętać o kilku zaleceniach. Na badanie warto przyjść wyspanym. Godzinę wcześniej można zjeść lekki posiłek. Niewskazane jest używanie kremów, olejków bądź innych kosmetyków do skóry, ponieważ może to zaburzyć wyniki. Przed badaniem należy usunąć z badanej okolicy biżuterię. Warto

JAK PRZEBIEGA

KROK PO KROKU

• W badaniu wykorzystuje się aparaturę zwaną elektromiografem. Aparat posiada specjalne elektrody mięśniowe, rejestrujące zmieniające się podczas badania bioprądy. Elektromiografia (EMG) zawsze poprzedzona jest badaniem neurologicznym. Następnie trzeba odsłonić badaną okolicę i położyć się na specjalnym łóżku. Lekarz zdezynfekuje skórę i wprowadzi pod nią elektrodę igłową do badanego mięśnia. Do elektroneurografii (ENG) stosuje się powierzchowne elektrody samoprzylepne. Najpierw bada się mięsień w spoczynku, potem musimy delikatnie napiąć jeden mięsień, potem całą grupę mięśni w obrębie badanego miejsca.

• Zwykle badanie trwa od 20 do 120 minut.

WYNIKI BADANIA

JAK JE INTERPRETOWAĆ

•Wynik badania ma formę wykresu zwanego elektromiogramem. Na pierwszy rzut oka może on przypominać elektrokardiograf, czyli wynik badania pracy serca (EKG), również przedstawiający amplitudę, częstotliwość i okresowość. Normy badania EMG i ENG zależą między innymi od wieku pacjenta. Wskaźniki zmieniają się także w stosunku do rozwoju fizycznego osoby badanej, dlatego odczytywanie wyników nie jest proste. Zawsze interpretuje je lekarz. Wynik w granicach normy z reguły świadczy o dobrym przewodnictwie nerwowym w badanym obszarze, jednak tylko lekarz ‒ na podstawie pełnego obrazu klinicznego ‒ może wykluczyć podejrzewane nieprawidłowości. Złe wyniki są podstawą do leczenia lub kolejnych badań, np. rezonansu magnetycznego (MRI) lub USG.

ubrać się w luźny, sportowy strój, który nie będzie krępował ruchów.

•Lekarz kierujący nas na EMG lub ENG powinien wiedzieć, jakie leki przyjmujemy. Przygotowanie do badania może wymagać odstawienia ich na kilka dni. Mniej więcej 4 dni przed nim trzeba zrezygnować z suplementów z magnezem, wapniem oraz witaminy D3.

Warto

wiedzieć

• Niektórzy pacjenci odczuwają po badaniu EMG i ENG nieznaczny ból i/albo znaczne osłabienie stymulowanych mięśni. Objawy ustępują zwykle w ciągu kilku, kilkunastu godzin.

• Nie ma bezwzględnych przeciwwskazań do wykonania elektromiografii i elektroneurografii. Istnieją jednak pewne sytuacje, o których koniecznie należy poinformować lekarza przed wykonaniem badania. Są to: wszczepiony kardiowerter-defibrylator, ciąża i tendencja do występowania obrzęku chłonnego kończyn.

• Nie każda placówka medyczna posiada pracownię badania mięśni, dlatego powinniśmy uzyskać od lekarza kierującego informację, gdzie może je wykonać.

pytamy eksperta

Waldemar Kryszkowski

psychiatra

Sieć Klinik Psychologiczno-Psychiatrycznych PsychoMedic.pl

Nowoczesne antydepresanty przyjmowane regularnie potrafią znacznie zredukować objawy depresji.

Kłopoty natury psychicznej w starszym wieku

Osoby starsze zmagają się z obniżonym nastrojem i lękami. Obawiają się chorób, czują się zagubione we współczesnym świecie, niepotrzebne, zwłaszcza gdy nie mają wsparcia u bliskich lub znajomych. O problemach natury psychicznej u osób starszych mówi psychiatra Waldemar Kryszkowski.

Czy zakończenie pracy zawodowej, wyprowadzka dzieci, odejście współmałżonka mogą wywołać niepokojące objawy?

Tak, ponieważ w takich krytycznych sytuacjach osobom starszym trudniej się przystosować do nowych okoliczności. Nie akceptują zmian w życiu tak łatwo jak młodzi 20‒30-letni ludzie. Nie bez powodu się mówi, że starych drzew się nie przesadza. Gdy obniżony nastrój trwa kilka dni, nie wzbudza to niepokoju, ale jeśli złe samopoczucie, niechęć do działania utrzymuje się dłużej niż dwa tygodnie, warto szukać pomocy medycznej u psychiatry. Lepiej nie zwlekać, gdyż leki przeciwdepresyjne nie działają jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki, lecz po dwóch, czterech tygodniach przyjmowania.

Wokół antydepresantów narosło sporo mitów. Wydaje się, że boimy się tych leków... To prawda, niesłusznie demonizuje się leki przeciwdepresyjne. Tymczasem nie są one ostatecznością ‒ jak potocznie się sądzi ‒ lecz często jedyną i główną formą terapii w depresji. To nowoczesne, skutecznie działające środki, nie mają nasilonych objawów ubocznych i są dobrze tolerowane przez pacjentów.

Osoby starsze skarżą się też na kłopoty ze snem. Jakie jest na to panaceum?

Wielu pacjentów oczekuje szybkich efektów po zażyciu leku nasennego. Jednak tak działające środki na receptę można stosować tylko okazjonalnie, w wyjątkowo trudnych dla pacjenta sytuacjach życiowych,

gdyż wiele z tych preparatów zażywanych dłużej działa uzależniająco. A wyjście z takiego uzależnienia wymaga sporo czasu i determinacji pacjenta. Trzeba wiedzieć, że również nagłe odstawienie leków nasennych po długim okresie zażywanie bywa niebezpieczne: może wywołać niepokój, a nawet napad padaczkowy. Dlatego z uzależnienia od leków nasennych należy wychodzić z pomocą lekarza psychiatry, który dostosuje program leczenia.

Czy kłopoty ze snem mogą łagodzić ziołowe preparaty? Może warto też stosować rytuały, zaciemnianie sypialni, kładzenie się codziennie o tej samej porze?

Ziołowe środki, które mają ułatwiać zasypianie ‒ choć ogólnie uważane są za łagodnie działające ‒ mogą niekiedy wchodzić w interakcje z lekami, jakie pacjent przyjmuje na stałe. Zawsze należy poradzić się swojego lekarza rodzinnego, jaki preparat bez recepty wybrać. Co do znaczenia rytuałów ułatwiających zasypianie, to panuje wiele mitów. Jeden z nich jest taki, że trzeba kłaść się codziennie o tej samej porze. To nieprawda ‒ kładziemy się, gdy jesteśmy zmęczeni, jeśli chce nam się spać, gdy marzymy o odpoczynku... Kolejny mit ‒ trzeba odespać w niedzielę! Spanie w weekend do południa pogorszy tylko jakość snu z niedzieli na poniedziałek, zatem gdy mamy wolne, też powinniśmy wstawać o zwykłej porze jak w inne dni tygodnia. Sposoby na zasypianie to bardzo indywidualna sprawa, więc każdy powinien wypracować sobie najskuteczniejszy dla siebie.

rozmawiała Marta Szymczyk-Jaworska

Zadbaj

o nerki

Nieustannie oczyszczają nasz organizm. Lato to dobra pora, aby im pomóc. Przyda się zwłaszcza korekta diety. Warto również wykorzystać obfitość roślin leczniczych.

TEKST DOROTA MIKŁASZEWICZ

Bez nerek nasz organizm sobie nie poradzi, ponieważ mają ogromny wpływ na pracę różnych narządów. Co dzień przepompowują naszą krew, działając niczym filtr oczyszczający ją z toksyn i produktów przemiany materii. To dzięki ich pracy wydalamy szkodliwe substancje z moczem. W nerkach zachodzi też proces przetwarzania witaminy D do formy przyswajalnej przez organizm, dzięki czemu m.in. mamy mocne kości. Ponadto wytwarzają ważny hormon erytropoetynę, pobudzający szpik do produkcji czerwonych krwinek.

Dyskretne sygnały

Gdy słabną, długo nie ostrzegają o chorobie albo robią to tak dyskretnie, że niełatwo się zorientować. Jedyna rada to regularnie robić badania krwi i moczu, ale, niestety, wiele osób o tym zapomina. Objawy niedomagań nerek to np.: rzadsze wizyty w toalecie, obrzęki nóg, rąk i twarzy, szczególnie tzw. worki pod oczami oznaczające, że organizm nie usuwa nadmiaru wody. Może też wzrosnąć ciśnienie krwi. Inne sygnały to m.in.: ciągłe zmęczenie, trudności z koncentracją, mdłości, łuszcząca się skóra i małe białe plamki na paznokciach. Wszystko to znaczy, że trzeba wspomóc pracę nerek. Wprawdzie istnieją też choroby, które szybko dają ob-

KONTROLUJEMY

Stan nerek badamy przynajmniej raz w roku. Częściej (np. raz na pół roku) powinny to zrobić osoby po 60. roku życia oraz chorzy na serce, nadciśnienie, cukrzycę i cierpiący na otyłość.

OGÓLNE BADANIE MOCZU to podstawa. Nasz mocz to płyn, który powstaje w procesie filtrowania krwi przez nerki. Zawiera substancje, których organizm chce się pozbyć. Niektóre mogą świadczyć o rozwijającej się chorobie, np. białko o przewlekłej niewydolności, a krwinki białe i czerwone m.in. o infekcji lub kamieniach nerkowych.

BADANIA Z KRWI pomogą określić, czy nerki pracują prawidłowo. Za najważniejsze uważa się oznaczenie poziomu kreatyniny. Im wyższe jej stężenie, tym mniejsza zdolność organizmu do jej usuwania, a to wskazuje na problemy z nerkami. Inne badania to: stężenie kwasu moczowego, mocznika, potasu i sodu.

społeczeństwa cierpi na niewydolność nerek, chorobę, która bardzo długo nie daje wyraźnych objawów.

jawy bólowe, np. kamica nerkowa, ale akurat te schorzenia zwykle udaje się wyleczyć, inaczej niż „pełzającą” niewydolność, która rozwija się czasami niezauważona latami i może prowadzić do zagrożenia życia.

Bywa

niebezpieczne

• Odwodnienie. Zagęszczony mocz ma wpływ na powstawanie piasku w nerkach.

• Wstrzymywanie moczu. Sprzyja mnożeniu się bakterii, które atakują drogi moczowe i nerki.

• Zepsute zęby są siedliskiem bakterii krążących wraz z płynami ustrojowymi po całym organizmie i w stanach osłabienia odporności potrafią uszkodzić nerki.

• Źle leczone lub niedoleczone choroby. Cukrzyca, nadciśnienie, choroba wieńcowa mogą prowadzić do uszkodzenia nerek. Otyli także częściej mają z nimi problem. Groźna bywa nawet niedoleczona angina czy tzw. przechodzona grypa

• Niektóre leki, zwłaszcza przeciwbólowe, przeciwzapalne, przeciwgorączkowe (ibuprofen, naproksen paracetamol, kwas acetylosalicylowy), zmniejszają przepływ krwi przez nerki, co może prowadzić do stanu zapalnego. Potrafią też zaszkodzić antybiotyki i inhibitory pompy protonowej stosowane w łagodzeniu zgagi i leczeniu refluksu. Nie wolno ich nadużywać. Leki popijamy dużą ilością wody, co ułatwia wydalanie ich z organizmu.

• Papierosy. Sprzyjają miażdżycy, która atakuje też tętnice w nerkach. Przyczyniają się do raka nerki.

Dziurawiec

Wpływa korzystnie na prawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego i wydalniczą pracę nerek. Torebki, 30 szt.

• Alkohol. Regularne picie utrudnia nerkom wydalanie toksyn. Podnosi również ciśnienie tętnicze krwi, co im nie służy.

• Sól. Nadmiar zwiększa ryzyko nadciśnienia, które szkodzi nerkom. Sprzyja powstawaniu kamieni nerkowych. Dzienne spożycie nie powinno przekraczać 4‒5 g.

• Białko zwierzęce. Produktem ubocznym trawienia wędlin, mięsa, nabiału jest amoniak, który działa na nerki toksycznie. Zdrowsze będzie białko roślinne, np. z roślin strączkowych.

Na pewno pomoże

• Woda. Kiedy organizm jest odwodniony, nerki nie mają dość płynów do wytworzenia odpowiedniej ilości

Suplement diety DOZ S.A. REKLAMA

moczu, w wyniku czego przybywa w nim toksycznych substancji. Dlatego należałoby codziennie wypijać ok. 2 litrów wody, najlepiej niegazowanej. Lato to dobry czas, aby po nią regularnie sięgać.

• Jarzyny i owoce pobudzają pracę nerek. Marchewka, szczypior, seler korzeniowy i naciowy, ogórki, koper, pietruszka, także cukinia to teraz najsmaczniejsze diuretyki. Zwiększają wytwarzanie moczu i mobilizują organizm do szybszego wydalania nadmiaru płynów. Trzeba jadać je na surowo, można też robić soki warzywne lub koktajle warzywno-owocowe z dodatkiem moczopędnych owoców, jak: truskawki, poziomki, czarne porzeczki, agrest, arbuzy, melony, jabłka. Wyśmienity będzie koktajl z selera i papierówek z dodatkiem odrobiny cynamonu. Do koktajli można dodawać sok z dostępnych cały rok cytryn lub pomarańczy, które zawierają substancje utrudniające powstawanie kamieni nerkowych. Świetne także będą soki z dodatkiem żurawin, np. mrożonych, które zakwaszają mocz, co utrudnia rozwój bakterii. Należałoby je pić 3 razy dziennie po pół szklanki przed posiłkiem. Taka kuracja może trwać ok. 10 dni. Nie przesadzajmy z warzywami i owocami, które zawierają szczawiany, sprzyjające powstawaniu kamieni nerkowych. Chodzi o szpinak, szczaw, rabarbaru, buraki i botwinkę, również maliny. Lepiej nie jadać ich za często.

Zioła wspomogą

Nic nie zastąpi porady lekarza, który podpowie także, czy możemy wykorzystać zioła dla usprawnienia pracy nerek. To ważne zwłaszcza dla osób, które już przyjmują leki, bo preparaty ziołowe mogą osłabiać lub wzmacniać ich działanie. Zioła działają moczopędnie, pomogą zatem

pytamyeksperta

MGR FARM. MONIKA ZBĘK

Co może pomóc przy bólach nerek i kamicy nerkowej?

W momencie odczuwania dolegliwości bólowych w okolicach nerek, chory powinien zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu. Metoda leczenia zależy bowiem od rozpoznania przyczyny powstania bólu. Bardzo silny, nagły, ostry ból nazywany kolką nerkową może świadczyć o obecności tzw. piasku lub kamieni nerkowych utrudniających przepływ moczu przez moczowód do pęcherza. Pomocne w tej sytuacji mogą okazać się dostępne w aptece bez recepty leki rozkurczowe z drotaweryną lub hioscyną oraz przeciwbólowe zawierające paracetamol, metamizol lub należące do grupy NLPZ, np. ketoprofen czy ibuprofen. Ulgę często przynosi też ciepła kąpiel, kompres lub termofor. Przy nawracających bólach nerek warto zadbać o profilaktykę, tj. o odpowiednie nawodnienie organizmu i zdrową zbilansowaną dietę. W aptece znajdziemy też wiele preparatów, których składniki mają łagodne właściwości moczopędne i mogą wspierać leczenie kamicy nerkowej. To herbaty, pasty doustne, krople, tabletki i kapsułki na bazie ziół: ziela skrzypu polnego, korzenia pietruszki, kłącza perzu, liści brzozy brodawkowatej, ziela rdestu ptasiego, liści pokrzywy. Wśród leków roślinnych znajdziemy także kapsułki i krople na bazie olejków eterycznych, ułatwiających wydalanie małych złogów kamieni nerkowych.

Arbuz

działa moczopędnie, podobnie jak piwo, ale to ostatnie ma wysoki indeks glikemiczny i dużo kalorii. Wypite raz na jakiś czas nie zrujnuje nerek, ale pijane regularnie sprzyja cukrzycy i dnie moczanowej.

Pokrzywa

Wspomaga prawidłowe funkcjonowanie układu moczowego. Torebki, 30 szt.

usunąć obrzęki i zmniejszyć ciśnienie krwi. Ponadto stymulują proces wydalania zbędnych produktów metabolizmu, np. mocznika. Niektóre działają bakteriobójczo. Nie stosujemy ich dłużej niż dwa tygodnie, bowiem niektóre wypłukują z organizmu mikroelementy. Pijemy z umiarem, aby nie doprowadzić do odwodnienia. Dobre są herbatki nawłociowe, a także z liści brzozy i pokrzywy. Zwiększają wydzielanie moczu, w wyniku czego skutecznie oczyszczają organizm. Stosuje się je m.in. w zapaleniach dróg moczowych, w kamicy i piasku w nerkach. Dobry jest też mniszek lekarski i skrzyp polny. Można je kupić w aptekach i sklepach zielarskich lub używać zebrane przez siebie.

Zdrowe napary

Świeże zioła przed zalaniem wrzątkiem należy opłukać i rozdrobnić. Napary pijemy nie dłużej niż 2 tygodnie po ½ szklanki przed posiłkiem, łącznie do 2‒3 szklanek dziennie.

LIŚCIE BRZOZY

Czubatą łyżkę zalej szklanką wrzątku i parz pod przykryciem 15 minut. Dla poprawy smaku można dodać 1‒2 goździki.

Odcedź.

MŁODA POKRZYWA

Czubatą łyżkę zalej wrzątkiem i zostaw do naciągnięcia 0,5‒10 minut. Można doprawić świeżym imbirem i odrobiną soku z pomarańczy.

ZIELE NAWŁOCI

Czubatą łyżkę ziół zalej szklanką wrzątku. Parz pod przykryciem 15 minut. Odcedź.

REKLAMA

omega-3 Ważne kwasy

Okazują się niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu, ale nie są przez niego produkowane. Dlatego koniecznie trzeba zadbać o ich obecność w codziennej diecie.

TEKST MGR FARM. MARTA STACHURA

Kwasy omega-3 ‒ co potwierdziły liczne badania naukowe ‒ mają silne właściwości prozdrowotne. Wspomagają pracę serca i mózgu, stymulują układ immunologiczny i tym samym poprawiają odporność organizmu, wzmacniają kości i stawy, korzystnie wpływają na skórę, poprawiają funkcjonowanie wzroku, a także działają przeciwnowotworowo.

Zawiera w swoim składzie witaminę E oraz olej rybi standaryzowany na 35% EPA i 25% DHA. Kapsułki, 60 szt. Omega-3

Suplement diety DOZ S.A.

Sprawny mózg

Kwasy omega-3 wbudowują się w błony komórkowe, wpływając tym samym na ich przepuszczalność i płynność. W efekcie regulują funkcjonowanie organizmu na wielu poziomach. Ten efekt ma znaczenie już na początku tworzenia się organizmu dziecka w ciele matki. Kwasy omega uczestniczą w rozwoju mózgu (stwierdzono ich wpływ na późniejsze procesy myślenia, rozumienia czy zapamiętywania) i układu nerwowego płodu oraz narządów wzroku. Badania pokazują, że dzieci kobiet, które w czasie ciąży spożywały pokarmy bogate w kwasy omega-3 (patrz ramka na s. 37), mają wyższy iloraz inteligencji. Młode mamy zaś, stosując po porodzie taką dietę, rzadziej zapadają na baby blues, czyli depresję poporodową. Substancje

LEN MIELONY ZWYCZAJNY

Wysoka zawartość błonnika pokarmowego. Wspomaga prawidłowe funkcjonowanie jelit. 250 g

te zwiększają bowiem wydzielanie serotoniny nazywanej hormonem szczęścia. Mogą więc łagodzić stany depresyjne.

Serce jak dzwon

Potwierdzono również, że dieta bogata w kwasy omega-3 zapobiega chorobom sercowo-naczyniowym. Dzieje się tak dlatego, że kwasy te działają przeciwmiażdżycowo, antyarytmicznie i przeciwzapalnie. Wpływają także pozytywnie na profil lipidowy, zmniejszając poziom „złego cholesterolu” LDL, a zwiększając ilość tego „dobrego” HDL. Działają również przeciwzakrzepowo, a to oznacza ograniczenie skłonności do udaru mózgu i zawału serca. Może także zapobiec ich powtórnemu wystąpieniu. Podsumowując, kwasy omega-3 zmniejszają ryzyko rozwoju chorób serca, a także przeciwdziałają rozwojowi miażdżycy i hipercholesterolemii.

Nieodkryta moc

Wiele badań oraz doświadczeń wskazuje na to, że nie znamy jeszcze do końca wszystkich właściwości prozdrowotnych kwasów omega-3. Przypuszcza się, że substancje te mogą być także pomocne w przypadku leczenia m.in. otyłości. Zmniejszają bowiem apetyt, wyrównują poziom cholesterolu w organizmie i przyspieszają metabolizm, czyli sprzyjają redukcji masy ciała. Poza tym, ich działanie przeciwzapalne może być pomocne w terapii chorób o podłożu autoimmunologicznym, takich jak: łuszczyca, wrzodziejące zapalenie jelita grubego czy choroba Leśniowskiego-Crohna. Dalszych badań wymagają wyniki doświadczeń, które wskazują na pozytywne działanie kwasów w prewencji nowotworowej. Mówi się też, że omega-3 (zwłaszcza kwas DHA) mogą osłabić postęp choroby Alzheimera.

Gdy jest ich za mało

Mniejsza odporność, nawracające infekcje, problemy alergiczne, miażdżyca, zaburzenia koncentracji

DOBRA DIETA

Kwasów tłuszczowych omega-3 należy przede wszystkim szukać w tłustych rybach morskich (łososie, sardynki, makrele i śledzie). Znajdziemy je też w algach, jak również w produktach roślinnych, które go zawierają, np. oleje: lniany, sojowy, rzepakowy. Ich źródłem są także nasiona lnu i orzechy włoskie. Więcej kwasów omega-3 występuje w soi, dyni i szpinaku. Jeżeli chcemy dodatkowo uzupełnić naszą dietę za pomocą suplementów, poszukajmy w aptece dobrej jakości tranu, kapsułek z olejem z wiesiołka lub oleju z czarnuszki. Stosujemy je w trakcie posiłku lub po, by uniknąć problemów żołądkowo-jelitowych, takich jak: zgaga, refluks, nudności. Możemy połączyć je z przyjmowaniem zestawów witamin, które dobrze rozpuszczają się w tłuszczach (A, D, E, K). To dodatkowo zwiększy ich wchłanianie.

Kwasy omega-3tuszczowe to najbardziej

deficytowe tłuszcze w naszej diecie ‒ twierdzą specjaliści od zdrowego żywienia.

i pamięci, zmęczenie i stany depresyjne, kłopoty ze skórą i włosami mogą być także spowodowane niedoborem kwasów omega-3 w organizmie. Co za to odpowiada? Specjaliści od zdrowego żywienia twierdzą, że to efekt negatywnego trendu w codziennej diecie, która opiera się przede wszystkim na żywności wysoko przetworzonej, zawierającej niezdrowe tłuszcze trans. Podstawowa przyczyna to zdecydowanie ograniczenie spożywania ryb morskich i źle skomponowany jadłospis. Warto więc zrewidować swój sposób odżywiania i wzbogacić go w produkty, które są bogate w kwasy omega-3 i ewentualnie rozważyć suplementację.

Czujesz, że coś ci dolega?

Wstępnie można to zweryfikować bez konieczności wizyty u lekarza i w labolatorium.

Pomogą w tym szybkie testy diagnostyczne dostępne w aptekach.

TEKST MAGDA ŁUKÓW

Domowa diagnoza

Szybkie testy apteczne to nie tylko te ciążowe czy covidowe. Mamy ich sporo, bo również w tej sferze medycyna zrobiła ogromne postępy. Materiałem do badania może być: krew, mocz, kał, wymaz z gardła, nosa i pochwy, ślina, a nawet nasienie, a same testy w zależności od formy dzielimy na: paskowe (np. końcówkę paska testowego zanurzamy w moczu lub nakładamy na niego krople krwi), płytkowe (np. za pomocą pipetki pobieramy z pojemnika 3 krople moczu, które następnie umieszczamy w okienku testowym płytki) i strumieniowe (np. test kierujemy pod strumień moczu). Wszystkie są banalnie proste do przeprowadzenia, a wyniki mamy już po 5‒30 minutach. Każdy pozytywny (dodatni) wynik należy obowiązkowo skonsultować z lekarzem.

Sprawy kobiece

Najpopularniejszy test ciążowy mierzy stężenie hormonu gonadotropiny kosmówkowej (hCG) w moczu. Dostępne są też testy owulacyjne, za pomocą których oznacza się poziom hormonu luteinizującego (LH) lub poziom estrogenu i kontroluje, czy cykl miesiączkowy przebiega prawidłowo i kiedy można zajść w ciążę. Płytkowy test na menopauzę wskazuje początek przekwitania. Wykrywa rosnące stężenie hormonu folikutropiny FSH, skorelowane ze zmniejszającą się ilością estrogenów i progesteronu.

Niedobór minerałów i witamin

W przypadku żelaza test z krwi bada poziom ferrytyny, czyli białka, które magazynuje żelazo w komórkach. Jej niski poziom może wskazywać na anemię. W drugim

Przed użyciem

każdego rodzaju testu, należy

bardzo dokładnie zapoznać się z jego ulotką i instrukcją wykonania. Daje to pewność, że przeprowadziliśmy go poprawnie.

‒ ilość witaminy D3, co z kolei ma kluczowe znaczenie w rozwoju wielu schorzeń od osteoporozy po depresję.

3

Infekcje wirusowe i bakteryjne

transaminaz ALT i AST, czyli enzymów wątrobowych. Wynik ponad normę świadczy o zapaleniu lub zniszczeniu tego organu (np. stłuszczeniu).

7

Na infekcje wirusowe mamy zarówno pojedyncze testy na grypę, Covid-19 czy RSV (wirus oddechowy), ale też testy combo sprawdzające wszystkie te zakażenia naraz. Po pobraniu wymazu z gardła i nosa bądź tylko z nosa, test sprawdza obecność antygenów białka nukleokapsydu grypy typu A i B oraz wirusów układu oddechowego. Inny test stwierdzi, czy w gardle są paciorkowce i mamy anginę. Badając krew lub kał na obecność antygenów, potwierdzimy obecność Helicobakter pylori, zaś badanie na poziom azotynów i leukocytów w moczu rozstrzygnie, czy doszło do infekcji dróg moczowych. Po ukąszeniu kleszcza możemy zrobić test na przeciwciała krętków Borrelli (IgG i IgM). Ale wykonuje się go dopiero po 4 tygodniach od ugryzienia.

Stany zapalne

4

Do wykrycia stanów zapalnych toczących się w organizmie służy test do oznaczenia stężenia białka c-reaktywnego (CRP) we krwi. W zależności od tego, jak bardzo podniesiony jest jego poziom, można nawet określić, czy chodzi o infekcję wirusową, czy bakteryjną.

5

Alergie i nietolerancje pokarmowe

Testy z krwi mogą pokazać, czy mamy do czynienia z uczuleniem pokarmowym, wziewnym czy kontaktowym m.in. na: pyłki, roztocza, sierść psa czy kota, mleko krowie czy jajka. Wskaże na to obecność przeciwciał immunoglobulin klasy IgE we krwi. Podobnie jest z wykrywaniem niewłaściwej reakcji organizmu na spożywane pokarmy jak gluten (celiakia) czy laktoza.

Poziom hormonów tarczycy i enzymów wątrobowych

6

Gdy tarczyca źle pracuje, zachwianiu ulega poziom TSH, hormonu produkowanego przez przysadkę, który stymuluje tarczycę do produkcji innych ważnych hormonów, jak T3 i T4. Jeśli jest zbyt niski, wskazuje na nadczynność tarczycy, jeśli za wysoki – na jej niedoczynność. Badając krew, możemy też oznaczyć poziom REKLAMA

Glukoza, cholesterol i trójglicerydy

Zasadę działania glukometru, który określa poziom cukru we krwi, czyli glikemię, zna każdy diabetyk. Za pomocą podobnego aparatu można także monitorować stężenie cholesterolu i trójglicerydów, których nadmiar prowadzi m.in. do miażdżycy i chorób układu sercowo-naczyniowego. Tyle że do każdego z tych badań służą oddzielne paski.

Męskie sprawy

8

Dla panów, którzy nie mogą doczekać cię potomstwa, przygotowano test sprawdzający ruchomość plemników, co odgrywa kluczową rolę w męskiej bezpłodności. Innym ważnym testem dla mężczyzn jest test płytkowy do wykrywania antygenu gruczołu krokowego (PSA) w krwi. Jego poziom pozwala ocenić stan fizjologiczny prostaty i jej ewentualny przerost, który może prowadzić do nowotworu tego organu.

farmaceutkęZapytaj

Wątpliwości Czytelników dotyczące domowych sposobów i preparatów aptecznych rozwiewa mgr farmacji Ewa Dembowska. Ty także chcesz zadać pytanie? Napisz na adres magazyn@dbamozdrowie.pl

pytanie ?

Jak sobie pomóc, gdy pieką oczy?

Ewa P. z Lublina

Uczucie pieczenia (i kłucia) oczu to zwykle efekt zapalenia spojówek (bakteryjnego, grzybiczego itd.) czy rogówki. Może też wiązać się z noszeniem szkieł kontaktowych, zapaleniem brzegów powiek, drażniącymi zewnętrznymi czynnikami (wiatr, promieniowanie UV), ale także być dodatkową dolegliwością wynikającą z poważniejszych chorób (m.in. immunologicznych czy nadczynności tarczycy). Przy zapaleniu spojówek (m.in.: obrzęk, swędzenie i uczucie ciała obcego w oku, pojawienie się wydzieliny surowiczej) pmagają chłodne kompresy, okłady z czarnej herbaty, rumianku, przemywanie nabrzmiałych powiek wacikiem nasączonym naparem z rumianku. Aby uniknąć zapalenia spojówek, nie pożyczajmy swoich kosmetyków i ręczników oraz unikajmy używania cudzych (np. na wakacjach, testery w sklepach), dbajmy o higienę rąk i twarzy.

?pytanie

Czym najlepiej dezynfekować ranę? Słyszałam, że nie należy tego robić wodą utlenioną, czy faktycznie tak jest?

Zasada to wstępne przemycie rany czystą wodą, a potem jej odkażanie. Powszechnie uważa się, że woda utleniona i spirytus salicylowy nadają się do dezynfekcji ran, lecz od dłuższego czasu medycy tego nie zalecają. Faktem jest, że woda utleniona działa przeciw patogenom, które dostały się do rany, ale robi to nieselektywnie i niszczy też zdrowe tkanki, co utrudnia gojenie się rany i ułatwia powstawanie blizn. Podobnie rzecz się ma ze spirytusem salicylowym, który – co prawda eliminuje ok. 90% drobnoustrojów zanieczyszczających ranę – aby był skuteczny, musi być aplikowany na ranę dłuższą chwilę, a to wpływa ujemnie na gojenie ze względu na niszczenie białka

Ola J. z Rybnika

i wiąże się z bólem u pacjenta. Substancje te mogą być stosowane w celach odkażania nieuszkodzonej powierzchni skóry, protez zębowych, kolczyków, a także innych narzędzi stosowanych np. w kosmetyce. Najlepsze preparaty do dezynfekcji ran to środki aseptyczne na bazie oktenidyny. Są dostępne w aptekach w formie płynów, sprayu, żelu. Nadają się do dezynfekcji ran świeżych, jak i gojących się, powstałych w wyniku urazu mechanicznego, chemicznego czy termicznego, a także miejsc po ukąszeniach owadów czy niewielkich zwierząt. Mają długi okres przydatności do użycia po otwarciu opakowania ze szczelnym zamknięciem, nie wywołują uczuleń, nie sprawiaja bólu podczas aplikowania, nadają się dla dzieci i dorosłych. Niszczą bakterie, wirusy, pierwotniaki, drożdżaki. Preparaty na bazie oktenidyny i fenoksyetanolu są używane do krótkich zabiegów antyseptycznych związanych z raną, błoną śluzową i graniczącą z nią skórą, przed zabiegami diagnostycznymi i operacyjnymi w ginekologii, urologii, proktologii, dermatologii, geriatrii, wenerologii, położnictwie, na oddziałach intensywnej terapii i oddziałach zakaźnych.

Leśne kąpiele

uzdrawiają

Zanim zaczniesz czytać ten tekst, zastanów się, co myślisz o drzewach? Pewnie, jak większość osób, kojarzysz je przede wszystkim z wytwarzaniem tlenu, lubisz na nie patrzeć i słuchać ich szumu. Robią dla nas dużo więcej!

TEKST ANNA SKOCZEŃ

Gdybyśmy mieli zdolność widzenia „składowych” leśnego powietrza czy gleby, byłoby to poruszające doświadczenie. Możemy w tym względzie zaufać naukowcom. Badania, które od kilku lat prowadzone są w Instytucie Nauk Leśnych Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, dowodzą, że istnieje niezaprzeczalnie pozytywny wpływ lasu na samopoczucie i zdrowie ludzi.

Shinrin-yoku

Zażywający leśnych kąpieli

Japończycy przechadzają się wolno między drzewami i wszystkimi zmysłami chłoną cichy, zielony świat. Czują się tu jak ryba w wodzie!

Tajemniczy mikroklimat

Za każdym razem, gdy wybierzesz się do lasu, wracasz z niego pełna energii, w lepszym nastroju i z uczuciem wewnętrznej świeżości. To zasługa nie tylko potężnej dawki tlenu. Leśne powietrze jest wypełnione fitoncydami. To związki wydzielane przez drzewa i krzewy ‒ ich korę, liście i kwiaty. Są zabójcze dla drobnoustrojów. Uwalniają nasz organizm od wirusów, bakterii, grzybów i pierwotniaków. W ciągu 3‒5 minut unieszkodliwiają prątki gruźlicy! Równocześnie obniżają stężenie cholesterolu i glukozy we krwi, hamują zlepianie się krwinek. Stąd poczucie lekkości.

Wgąszczu pachnących igieł

Prawdziwym fitoncydowym królem jest jałowiec. Hektar ciemnozielonych krzewów wytwarza w ciągu doby ok. 3 kilogramów dobroczynnych związków ‒ tyle, ile starczyłoby na zdezynfekowanie dużego miasta. Specjalność jałowcowych fitoncydów to pobudzanie aktywności komórek znanych jako natural killers. Te ostatnie zwalczają nie tylko drobnoustroje, ale też komórki nowotworowe. Gdy czujesz się osłabiona lub nie możesz wyjść z infekcji, warto pospacerować w jałowcowym zakątku.

Pod dachem

liści i kwiatów

Chociaż najwięcej fitoncydów produkują krzewy i drzewa iglaste (sosna, świerk, jodła, żywotnik), liściaste nie pozostają daleko w tyle. Miewasz problemy z przewodem pokarmowym? Dokuczają ci stawy, masz wypryski na skórze? Zmagasz się ze schorzeniem ginekologicznym? Jarzębina wydziela fitoncydy o działaniu przeciw zapalnym i łagodzącym objawy choroby wrzodowej. Czeremcha złagodzi reumatyzm i trądzik. Jaśminowiec zadba o zdrowie intymne.

Najlepsza terapia pod słońcem: sylwoterapia

Tak fachowo nazywa się leczenie poprzez obcowanie z drzewami. Czy wiesz, że w znanej z surowego klimatu i wysokich wskaźników alkoholizmu, depresji i samobójstw Finlandii lekarze przepisują swoim zmagającym się z problemami pacjentom przebywanie w lesie? Podobnie jest w Korei Południowej, gdzie ludzie skarżą się na wysoki poziom odczuwanego stresu. W wielu szpitalach na całym świecie zaobserwowano też, że

pacjenci dochodzą do zdrowia znacznie szybciej, gdy mają za oknami drzewa. W naszym kraju istnieje już

Polskie Towarzystwo Kąpieli Leśnych i można znaleźć ośrodek specjalizujący się w lasoterapii (szkolący w niej specjalistów ochrony zdrowia psychicznego).

Przekonani o niezwykłej mocy lasu zwolennicy sylwoterapii doradzają, by przed zanurzeniem się w leśny gąszcz i przytuleniem do pnia, spra-

Sesja dendroterapeutyczna

krok po kroku,

czyli jak prawidłowo przyjąć energię z drzew

w Eksperci zalecają przeprowadzanie jej nad ranem, najlepiej tuż po wschodzie słońca. Jeśli nie masz takiej okazji, możesz to zrobić także późnym popołudniem, w godzinach 16.00–18.00. Pamiętaj jednak o zachowaniu odstępu 2–3 godzin do snu.

w Zanim do niej przystąpisz, należy się odpowiednio przygotować. Postaraj się wyciszyć, wykonując serię głębokich, spokojnych oddechów. Spróbuj o niczym nie myśleć, niech problemy i codzienne sprawy zostaną daleko.

w Dendroterapię rozpoczyna się od wyboru dużego i zdrowego drzewa.

w Przed zabiegiem wskazane jest, by zdjąć buty – przepływ energii jest w pełni swobodny.

w Dłońmi dotknij pnia drzewa, możesz także oprzeć się o niego plecami i tyłem głowy albo przytulić się, obejmując dłońmi i opierając o pień czoło. Jeśli chcesz, możesz też położyć się przed drzewem, a o pień oprzeć bose stopy.

SOSNA OLEJEK ETERYCZNY

Otrzymywany z igieł sosny zwyczajnej.

Działanie: pobudzające, odświeżające. 10 ml

w Seans przy jednym drzewie powinien potrwać od 5 do kilkunastu minut. Nie należy przytulać się zbyt długo do jednego drzewa, aby uniknąć skoków ciśnienia. w Po pierwszym cyklu wykonaj kilka głębokich, spokojnych wdechów.

Sesje dendroterapeutyczną możesz wykonywać kilka razy w tygodniu. Najbardziej zalecane jest przytulanie się do drzew w czasie ich kwitnienia. Drzewa mogą pobudzać lub uspokajać, w zależności od tego, jaki gatunek wybierzesz.

wdzić, jakie drzewo najlepiej przysłuży się naszemu zdrowiu. Każde bowiem w czymś się specjalizuje. Niezależnie od gatunku, powinno być zdrowe, o jednym prostym pniu, bez uszkodzeń ani narośli, niezaatakowane przez hubę czy jemiołę. Ważną wskazówką, gdzie zażywać leśnych kąpieli, jest to, by wybierać okolicę, w której słychać śpiew ptaków i widać ślady bytności dzikich zwierząt. Miejsca, w których panuje głucha cisza, lepiej omijać szerokim łukiem, choćby dlatego, że budzi nieprzyjemne odczucia i skojarzenia.

Drzewny elementarz

Drzewa oddziaływują na nas nie tylko poprzez lecznicze fitoncydy. Dobroczynny wpływ ma także ich kolor (liści, kory, kwiatów) i zapach, a także odgłosy, których są źródłem (szelest liści, szum korony). Każde ma dla nas jakąś niespodziankę. Akacja. Napełnia energią, dodaje siły i witalności, przyspiesza rekonwalescencję po chorobie lub operacji. Przytulaj się do niej, gdy czujesz się zagubiona i zdezorientowana ‒ pomaga „zebrać się” w sobie i podjąć trudną decyzję, przywraca chęć do działania. Brzoza. Nie będzie przesadą stwierdzenie, że jest dobra na wszystko. Uważa się ją za drzewo wyjątkowo przyjazne człowiekowi, o właściwościach uspokajających i łagodzących stany depresyjne.

Buk. Jego liście przyłożone do czoła lub skroni mogą złagodzić ból głowy. Spacery wśród dostojnych bukowych okazów są zalecane osobom żyjącym w stresie, cierpiącym na schorzenia układu krążenia i oddechowego. To także drzewo artystów – przypisuje się mu

zdolność inspirowania i pobudzania twórczego myślenia, a także wspomagania koncentracji.

Dąb. Według sylwoterapeutów, wystarczy co dnia objąć go na kilkanaście minut, by wzmocnić się fizycznie i psychicznie. Ma chronić przed negatywnymi emocjami, zwątpieniem i zniechęceniem.

Leszczyna. Pomaga odzyskać równowagę psychiczną po trudnych przeżyciach.

Lipa. Minimalizuje zmęczenie, uspokaja, ma korzystny wpływ na pracę układu oddechowego.

Modrzew. Jako symbol młodości, urody i pełni życia ma moc dodawania sił witalnych.

Sosna. Wspaniale wpływa na układ oddechowy, zapewnia długowieczność. Świerk. Jego okazały kształt budzi poczucie bezpieczeństwa i dodaje energii do działania.

Wierzba. Już sam jej widok działa terapeutycznie, nie mówiąc o znanym z przeciwbólowych właściwości odwarze z wierzbowej kory.

YLANG-YLANG

OLEJEK ETERYCZNY

Otrzymywany z kwiatów drzewa jagodolinu wonnego. Działanie: relaksujące, odświeżające, rewitalizujące. 10 ml

TEKST KAROLINA BANASIAK

Precz z tym plastikiem!

Czy wiecie, że co minutę do oceanu trafia jedna ciężarówka plastiku, a na dnie może zalegać aż 11 mln ton zanieczyszczeń tworzywami sztucznymi? Tak wykazały ostatnie badania przeprowadzone przez naukowców z Kanady i Australii i, przyznacie, wygląda to nieciekawie. Plastik – niegdyś uznawany za symbol postępu i wygody, dziś stał się jednym z największych globalnych wyzwań dla ludzkiego zdrowia i ekosystemu. Plastikowe mikrocząsteczki mogą być w wodzie pitej z plastikowych butelek, osiadać na owocach i warzywach, przenikać do łańcucha pokarmowego przez pożywienie, mogą być wdychane wraz z powietrzem, znajdować się w ubraniach, które nosimy, kurzu w domu. Słowem – plastik jest wszechobecny. Zawiera w sobie szereg substancji chemicznych, takich jak ftalany czy bisfenol A, które uwalniają się zwłaszcza na skutek ciepła lub światła słonecznego i wpływają negatywnie na nasze zdrowie. Dobra wiadomość jest taka, że możemy ten wpływ zminimalizować.

Jak? Na przykład kupując luzem jak najmniej przetworzoną żywność, pijąc zwykłą filtrowaną kranówkę, unikając produktów w plastikowych torebkach, wybierając ubrania z naturalnym składem, no i oczywiście stosując recykling. Zatem – precz z tym plastikiem!

Karolina

Banasiak

Farmaceutka, redaktor prowadząca ,,DOZ Magazyn”. Miłośniczka kotów, ciekawych ludzi i książek. Energii dodają jej zajęcia na trampolinach i jogging, a wycisza się na działce w otoczeniu natury.

ZDJĘCIA: ROBBY CYRON

ŻYJĘzdrowo Czas biegnie

Warto więc go dobrze wykorzystać i zrezygnować z pewnych nie najlepszych nawyków, a przynajmniej je mocno ograniczyć. Szkoda lat i zdrowia, które zabierają.

Ciągłe narzekanie...

...i niezadowolenie to nawyk uciążliwy dla otoczenia i samego narzekającego. Udowodniono, że mózg takiej osoby może gorzej pracować, pojawiają się kłopoty z pamięcią i kontrolowaniem emocji. Ciągłe biadolenie sprawia, że w organizmie wytwarza się nadmiar kortyzolu, spowalnia się produkcja kolagenu i może pogarszać się kondycja skóry. Uczmy się więc zauważyć miłe rzeczy, które nam się przydarzają, a okaże się, że drobne sympatyczne sytuacje przyjaźnie nastawią nas do innych. Pogodni ludzie dłużej pozostają młodzi.

które kradną młodość

1 Nawyki,

Każdy z nas ma swoje ulubione rytuały i przyzwyczajenia.

I nic w tym złego. Ale gdy te mniej zdrowe stają się codzienną praktyką, mogą niekorzystnie odbić się na naszej kondycji.

TEKST MARTA SZYMCZYK-JAWORSKA

Warto przyjrzeć się swojemu rozkładowi dnia: policzyć, ile godzin spędzamy przed telewizorem, laptopem, w internecie i mediach społecznościowych, i czy kosztem tych zajęć nie jesteśmy mniej na świeżym powietrzu lub zarywamy noce... Jeśli tak, to fundujemy sobie różne dolegliwości fizyczne, no i samopoczucie też mamy gorsze.

Niektóre nawyki bowiem mogą wpływać niekorzystnie na kondycję i nastrój, a nawet przyspieszać starzenie się organizmu.

Godziny przed ekranem

Seriale, reality show... można się wkręcić w ich oglądanie. Ale gdy zamienia się ono w wielogodzinne tkwienie przed ekranem każdego dnia, to pracujemy

REKLAMA

na zwyrodnienia stawów (stają się mniej elastyczne przez długie siedzenie), cierpi również kręgosłup, zwłaszcza odcinek lędźwiowy (np. mogą drętwieć nogi). A wieczorne przesiadywanie przed komputerem czy scrollowanie w komórce niepotrzebnie stymuluje mózg i może rozregulować dobowy rytm snu i czuwania.

Zmiana nawyku. Warto się zmobilizować i wyjść z domu choćby na jakiś czas. 20‒30-mi-

nutowy spacer sprężystym krokiem uaktywni wszystkie mięśnie. Z czasem organizm sam będzie się domagał tych przyjemności. Podczas spaceru możemy słuchać muzyki czy audiobooka, wystarczy założyć słuchawki. Jednak zdecydowanie lepiej obserwować otoczenie, naturę.

Sen za długi lub za krótki

Cerze najbardziej szkodzi zbyt krótki sen, po bezsennej nocy mamy jakby o kilka lat więcej. Udowodniono też, że krótki 4‒5-godzinny nocny odpoczynek sprzyja rozwojowi chorób sercowo-naczyniowych, cukrzycy i otyłości, bo niewyspani, częściej sięgamy po kaloryczne przekąski. Czy zatem wylegiwanie się na kanapie po kilkanaście godzin nas odmłodzi? To tak nie działa! Bo 10-godzinny lub dłuższy sen, zwłaszcza gdy jest codziennym nawykiem, może wywołać chroniczne bóle głowy, kręgosłupa i stawów. Nadmierną senność najlepiej skonsultować z lekarzem.

Zmiana nawyku. 7‒8-godzinny sen sprawi, że skóra będzie promienna, dotleniona, a zmarszczki mniej widoczne. Wpływ na to ma m.in. melatonina ‒ hormon wydzielający się wieczorem i nocą która bierze udział w regeneracji komórek skóry. Aby łatwiej zasypiać, warto zaciągnąć żaluzje i przynajmniej godzinę przed snem nie korzystać z telefonu czy innych ekranów emitujących sztuczne niebieskie światło, które utrudnia zasypianie.

Skłonność do przesady Lubisz wszystko dosalać? Nadmiar soli w diecie zatrzymuje wodę w organizmie, co sprzyja

Życie pod presją czasu

Zabieganie, pośpiech to źródło codziennego napięcia i nadmiaru kortyzolu w organizmie (zmniejsza on ilość kolagenu i elastyny w skórze, która szybciej wiotczeje). Stres może też wywołać trądzik różowaty i nasilać wypadanie włosów. Warto więc wspierać organizm w trudniejszym okresie życia, wspomagać się suplementami diety i kosmetykami odbudowującymi warstwę lipidową skóry, intensywnie ją nawilżać, także od wewnątrz, czyli pić dużo wody. Pomóc mogą spotkania z terapeutą. Sesje ułatwią odkrycie źródła strachu przed bliskością, nauczą czerpania radości z relacji z innymi.

ZDJĘCIA: ROBBY CYRON

obrzękom i nadciśnieniu tętniczemu krwi. Nie odmawiasz sobie słodkości? To również nie służy zdrowiu, grozi nadwagą i zmarszczkami, bo cukier sprzyja uszkodzeniu włókien kolagenowych w skórze. Ale nie tylko nadmiar soli i cukru są niekorzystne dla zdrowia i urody. Choć to zaskakujące, także ze sportem lepiej nie przesadzać. A jak rozpoznać, że intensywne ćwiczenia nam zaszkodziły? Po zakwasach następnego dnia. Zdarzają się, gdy po dłuższej przerwie rzucamy się na głęboką wodę i biegamy czy ćwiczymy na siłowni do bólu. Stawy się przeciążają, a bolące mięśnie zakwaszają. Zmiana nawyku. Aktywność fizyczna nie może łączyć się z bólem, powinna sprawiać przyjemność, zatem wybierajmy (zwłaszcza w wieku 50+) nieobciążające formy ruchu: spacery tempem marszowym, nordic walking, pływanie, streatching, pilates lub jogę pod okiem instruktora.

Dymek na odstresowanie

Wielu palaczy żyje w błędnym przekonaniu, że papieros pomaga złagodzić stres. Tymczasem to zasługa dopaminy, której stężenie w mózgu podnosi się na chwilę po zapaleniu papierosa. Nikotyna nie ma właściwości uspokajających, a wręcz pobudzające układ nerwowy. A zmarszczki palacza nad górną wargą są jak kod kreskowy identyfikujący osobę nadużywającą tytoniu.

Zmiana nawyku. Zamiast papierosa ‒ specjalna guma do żucia czy tabletka do ssania kupione w aptece (farmaceuta pomoże w wyborze preparatu) albo lek antynikotynowy na receptę (przepisać go może lekarz rodzinny). Jednak każdy powinien

KAROLINA BANASIAK

REDAKTOR

PROWADZĄCA

RADZI

Folgowanie sobie drobnym przyjemnościom na pewno poprawia humor. Sęk w tym, aby znaleźć złoty środek w dawkowaniu miłych pokus, które na dłuższą metę mogą nie być dobre dla zdrowia fizycznego (choćby godziny spędzane w mediach społecznościowych w towarzystwie kuszących kalorycznych przegryzek). Ważne, aby podejmować decyzje korzystne dla swojego organizmu, a on na pewno nam się odwdzięczy dobrą kondycją, promienną cerą. Na to, jak się czujemy i wyglądamy, mają bowiem wpływ nie tylko geny i data urodzenia, ale w dużej mierze też nasz codzienny styl życia.

znaleźć swój sposób na rozstanie się z nałogiem. Wiele podpowiedzi jest w internecie, pomocne mogą być też infolinie dla osób rzucających palenie.

REKLAMA

5sposobów na lepszeżelazaprzyswajanie

Wydaje ci się, że całkiem dobrze się odżywiasz, ale wyniki twoich badań wciąż wskazują na niedobór żelaza? Oto proste triki dietetyczne, które pomogą poprawić jego wchłanianie.

TEKST BARBARA TULEJA

Ten pierwiastek jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania całego organizmu. Gdy go brakuje, czujemy zmęczenie i senność, mamy mniej energii i częściej łapiemy infekcje. Przy takich objawach warto zbadać poziom żelaza we krwi. Jeśli okaże się, że mamy go za mało, trzeba włączyć do diety więcej produktów, które go zawierają albo zacząć zażywać przepisane przez lekarza suplementy. Należy również zadbać o to, aby dostarczane organizmowi żelazo dobrze się wchłaniało.

1

Łącz je zawsze z witaminą C

Sprawia ona, że żelazo, które trafia do przewodu pokarmowego, lepiej i szybciej się wchłania (zarówno to z produktów żywnościowych, jak i zażywane w suplementach czy lekach). Dodatkowo potrafi

Witamina C pomaga w prawidłowym funkcjonowaniu układu odpornościowego. Proszek, 200 g Witamina C 1000 proszek

wiązać żelazo niehemowe i przechowywać je w formie tłuszczu. Dzięki temu organizm może nie tylko zachomikować je na później, ale też łatwiej strawić. ● Jedząc produkty bogate w żelazo (wołowina, jagnięcina, wątróbka, pestki dyni, orzechy, buraki, rośliny strączkowe, kasza jaglana i gryczana), warto łączyć je z tymi o dużej zawartości witaminy C (papryka, natka pietruszki, brokuły, brukselka, porzeczki, truskawki, owoce cytrusowe, ananasy, maliny). Zawsze trzeba do mięsnej potrawy dodać surówkę, rybę skropić sokiem z cytryny, a tuż po posiłku przegryźć jakiś owoc albo popić sokiem z cytrusów. Weganie i wegetarianie także powinni pamiętać, że substancja ta poprawia wchłanianie żelaza z pokarmów roślinnych. Udowodniono, że spożycie 100 mg witaminy C w trakcie posiłku zwiększa przyswajanie żelaza aż o 67 proc.

Zadbaj o dobry poziom siarki

Pierwiastkiem, którego odpowiednia ilość jest absolutnie konieczna, żeby żelazo się wchłaniało, okazuje się siarka. Niedostatek tego minerału w organizmie może także doprowadzić do niedoborów innych ważnych substancji (np.: magnezu, krzemu, sodu, manganu,wapnia, jodu, chloru i potasu).

● Warto zatem dbać o to, aby w naszej diecie nie brakowało żywności bogatej w w siarkę, czyli produktów wysokobiałkowych (mięso, jaja), a także czosnku i cebuli. Badania naukowe dowiodły, że regularnie spożywając dwa ostatnie produkty, możemy zwiększyć przyswajanie żelaza o 70 proc.

Jedz produkty fermentowane

Podczas kiszenia dochodzi do fermentacji, a powstałe w tym procesie kwasy organiczne znacznie podnoszą aktywność enzymu fitazy, który rozkłada kwas fitynowy. A właśnie ten kwas utrudnia wchłanianie żelaza i innych składników pokarmowych. Trudno go wykluczyć z diety, bo znajduje się w wielu produktach żywnościowych. W dużej ilości jest obecny w ziarnach zbóż, orzechach i roślinach strączkowych. Wszystkie te produkty powinny jednak znajdować się w zdrowej diecie.

Dlatego warto je odpowiednio przygotowywać przed spożyciem, by pozbyć się nadmiaru fitynianów. Z tego powodu powinniśmy,

Żelazo Multiwitamina

Produkt o smaku czarnej porzeczki, zawiera żelazo, koenzym Q10 oraz zestaw witamin. Tabletki musujące, 20 szt.

fermentować produkty zawierające kwas fitynowy. Dobrą metodą jest też gotowanie i moczenie lub kiełkowanie np. strączków.

● Jedzenie wszelkiego typu kiszonek, np. kiszonej kapusty, ogórków, buraków, a także picie zakwasu buraczanego, kwasu chlebowego czy soku z kiszonych jabłek, sprawi, że żelazo będzie się dużo lepiej wchłaniało. Te produkty są wyjątkowo korzystne dla naszego mikrobiomu jelitowego.

Zmniejsz ilość tanin

Poprawę przyswajania żelaza przyniesie także rezygnacja z picia kawy, herbaty oraz czerwonego wina. Zawierają taniny (inaczej polifenole), które wchodzą z nim w reakcję i hamują jego wchłanianie z przewodu pokarmowego. Przy niedoborze żelaza warto także ograniczyć spożywanie innych produktów zawierających taniny, np. bobu i czerwonej fasoli oraz soczewicy.

● Działanie podobne do tanin ma także kazeina zawarta w mleku. Dlatego przy niskim poziomie żelaza we krwi warto zmniejszyć spożycie mleka i jego przetworów, np. kakao utrudnia wchłanianie żelaza, ponieważ zawiera i taniny, i kazeinę.

Uzupełniaj witaminę A

Zawierają ją owoce i warzywa. Badania potwierdziły, że witamina A i beta-karoten znacznie zwiększają przyswajalność niehemowej postaci żelaza. Przykładowo, żelazo zawarte w ryżu zostanie przyswojone aż o 300 proc. sprawniej, a to z pszenicy czy kukurydzy o 280 proc., jeśli w tym samym posiłku znajdzie się też dawka beta-karotenu.

● Beta-karoten, który organizm potrafi przetworzyć w witaminę A, znajduje się w warzywach i owocach o kolorze pomarańczowym, żółtym i czerwonym, a także w ciemnozielonych.

Suplement diety DOZ S.A.

REKLAMA

za hantleChwyć

JUŻ 30 MINUT TRENINGU DZIENNIE BEZ WYCHODZENIA Z DOMU WYSTARCZY, ABY ZYSKAĆ DOBRĄ FORMĘ, MOCNE SERCE, KOŚCI I MIĘŚNIE.

TEKST BARBARA TULEJA

Hantle umożliwiają pracę asymetryczną, dzięki czemu pozwalają też pozbyć się niektórych dysproporcji ciała. Na początku mogą ważyć kilogram, z czasem warto jednak zwiększyć obciążenie. Najlepiej trenować 3 razy w tygodniu. Oto bezpieczne i skuteczne ćwiczenia.

PRZYSIADY

wymodelują nogi i pośladki

Stopy rozstaw na szerokość bioder. Trzymając hantle wzdłuż ciała, wykonaj przysiad. Z wyprostem zrób wydech i wypchnij hantle nad głowę. Zrób 30 powtórzeń.

SKŁONY BOCZNE

wzmocnią mięśnie kręgosłupa

Stań w rozkroku, wyprostuj plecy. Trzymając hantle w rękach, wykonaj po 20 skłonów bocznych w prawo, a potem lewo, napinając mięśnie brzucha oraz boków.

PRZYCIĄGANIE DO RAMION

wysmukli całe ręce

Chwyć hantle podchwytem i stań prosto z nogami rozstawionymi na szerokość bioder. Unieś przedramiona do kąta 90 stopni. Zatrzymaj i powoli opuść. Wykonaj 15 razy.

WIOSŁOWANIE

wyrzeźbi mięśnie pleców i rąk

Chwyć hantle w dłonie. Ustaw nogi na szerokość barków, ugnij lekko kolana, pochyl tułów, plecy proste. Z wdechem przyciągnij hantle do klatki piersiowej, trzymając łokcie blisko tułowia. Z wydechem opuść. Powtórz 20 razy.

JEMzdrowo

Poza weganami, którzy uważają, że mięso jest niezdrowe lub nie jedzą go z powodów ideowych, reszta z nas lubi potrawy mięsne.

Coraz częściej jednak zastanawiamy się, które jest bardziej zdrowe i czy zależy to od gatunku.

Czerwone czy białe?

Kupuj głową z

Które mięso jest zdrowsze?

NasZ ekspert

BARBARA LASOTA

mgr inż. żywienia człowieka absolwentka wydziału Żywienia Człowieka SGGW

Bratanek słynnego malarza Mateusz Chełmoński, który był lekarzem, zalecał, aby chorego karmiono rosołem i mięsem z kury zabitej o północy na rozstaju dróg. Nie dlatego, że wierzył w gusła. Były to czasy międzywojennej i powojennej biedy, kiedy mięso jedzono w niektórych rodzinach tylko w święta. Doktor wiedział, że jeśli nie doda kurze nadprzyrodzonych mocy, to gospodyni pożałuje choremu wzmacniającego posiłku. W zasadzie już ta anegdota świadczy, że drób jest bardzo zdrowy. Ale poznajmy dokładniej jego wartość odżywczą i porównajmy z innymi rodzajami mięsa. Warto także wiedzieć, czy jakość posiłków

Na zakupach zwykle wybieramy drób lub wieprzowinę. Kierujemy się głównie tradycjami kulinarnymi i ceną. Ale coraz częściej myślimy też o zdrowiu. Zobaczmy więc, czym te dwa gatunki mięsa się różnią.

mięsnych zależy od rodzaju paszy i warunków, w jakich przebywają ptaki i większe zwierzęta.

Kolor ma znaczenie

Przed laty podzielono mięsa na białe i czerwone. Czerwonym nazwano to, które zawiera więcej białka zwanego mioglobiną, o charakterystycznej czerwonej barwie. Zaliczono do tej grupy właśnie wymienioną w tytule i lubianą przez nas wieprzowinę, a także wołowinę, baraninę, jagnięcinę i dziczyznę. Znacznie mniej mioglobiny zawiera mięso kurze, indycze i królicze. Uznano je zatem za białe. Trochę zamieszania jest z gęsiną i mięsem z kaczek. Niektórzy uważają je za białe, inni raczej kwalifikują jako czerwone. Nie miałoby to dla przeciętnego konsumenta większego znaczenia gdyby nie fakt,

POMOŻE CI ZRZUCIĆ

ZBĘDNE KILOGRAMY

Niektóre osoby, które podjęły decyzję o pozbyciu się brzuszka, często rezygnują z mięsa. Nie jest to konieczne. Duża zawartość białka w potrawach mięsnych sprzyja odchudzaniu. Przyspiesza bowiem naszą rozleniwioną przemianę materii i sprawia, że po posiłku dłużej nie czujemy głodu. Białko ma również tę zaletę, że trochę przeciwdziała szybkie mu wzrostowi cukru we krwi, a więc także kontroluje wydzielanie insuliny przez trzustkę. To sprawia, że nie odczuwamy wilczego głodu. Pamiętajmy jednak, że na diecie odchudzającej nie możemy jeść tłustych mięsnych specjałów. Odpada więc golonka, żeberka, a także dania smażone. Również te z chudego drobiu, bo dodatek oleju, masła czy też smalcu podnosi kaloryczność. Najlepiej jeść wtedy filety drobiowe gotowane lub pieczone bez tłuszczu.

WYBIERAJ EKOLOGICZNE

Kurczaki hodowane w dużych kurnikach są ubijane już po 40‒50 dniach. Tak błyskawicznie rosną! Te, które chodzą po trawie, potrzebują minimum 80 dni, by uzyskać identyczną wagę. Gdybyśmy zrobili eksperyment i smażyli jednocześnie piersi tych dwóch kurczaków, zobaczylibyśmy, że z pierwszego pryska dużo więcej wody, a kawałek mięsa bardziej się kurczy. Na patelni zostaje również żółtopomarańczowa lepka ciecz z różnymi substancjami z dodatków do paszy. Dlatego warto kupować kurczaki bio. Są sprzedawane na ogół na tackach, w pojemnikach lub folii termokurczliwej. Na opakowaniu jest znaczek listka z białych gwiazdek na zielonym tle i certyfikat PL-EKO-XX. Jednostka certyfikująca kontroluje gospodarstwo.

że Międzynarodowa Agencja ds. Badań nad Rakiem stwierdziła, iż wysokie spożycie czerwonego mięsa jest czynnikiem rakotwórczym i zwiększa ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego. Zaczęto więc przestrzegać nas przed mięsem czerwownym. Słusznie, ale... Onkolodzy wyraźnie napisali, że szkodzi wysokie spożycie! Bitki wieprzowe, steki wołowe czy nawet golonka jedzona sporadycznie, np. raz na dwa tygodnie lub rzadziej nie będą przyczyną choroby. Trzeba także zaznaczyć, że za szkodliwe działanie mięsa czerwonego odpowiada głównie nadmiar niektórych nasyconych tłuszczy i niewłaściwe smażenie potraw. A zatem dziczyzna, która prawie nie ma tłuszczu, jedzona z umiarem także nie jest szkodliwa, chociaż czerwona. Zresztą pieczony schab bez dodatku tłuszczu też. Nie powinniśmy również bać się mięsa kaczek i gęsi, nawet jeśli zgodzimy się, że jest czerwone. Ich tłuszcz ma inny skład niż np. wieprzowy. Pieczoną kaczkę z jabłkami lub gęś z żurawiną możemy serwować rodzinie na niedzielny obiad bez wyrzutów sumienia. A ponieważ pozostały drób, czyli głównie kurczaki i indyki są chudsze, jedzmy je częściej.

Zalety drobiu

Porcja chudego mięsa drobiowego (100 g piersi kurczaka lub indyka bez skóry) zawiera zaledwie 0,7 g‒1,5 g tłuszczu. Na dodatek przeważają kwasy tłuszczowe nienasycone, korzystnie działające na organizm. W mięsie tym niewiele jest również cholesterolu, a za to bogate jest w pełnowartościowe i łatwo przy-

swajalne białko (18‒25 g w 100 g). Jedząc potrawy z drobiu zaopatrujemy organizm również w witaminy z grupy B, witaminę: A, D, E, w żelazo, kilka mikroelementów i w niektóre przeciwutleniacze, w tym w glutation, który zmniejsza ilość szkodliwych wolnych rodników tlenowych. Ponieważ mięso drobiowe jest lekkostrawne (zwłaszcza gotowane), mogą je jeść osoby z delikatnym przewodem pokarmowym, dzieci i seniorzy.

Plusy i minusy wieprzowiny

Mięso czerwone również dostarcza nam bardzo wartościowego białka i tych samych witamin oraz składników mieneralnych, które są w drobiu. Na dodatek zawiera więcej żelaza niż

ILE MAJĄ KALORII?

Porównaliśmy surowe porcje o wadze 100 g. Po przyrządzeniu ilość kcal zmienia się i zależy to od dodatku tłuszczu.

Świetna marynta do drobiu

GWARANCJA SOCZYSTEGO MIĘSA I CHRUPIĄCEJ SKÓRKI

Kurczak, kaczka, indyk lub gęś z piekarnika to rarytas, który uświetni nawet uroczysty obiad. Na 24 godziny przed pieczeniem tuszkę dobrze jest zamarynować w suchej solance z ziołami. Przygotowujemy ją, odważając 15 g soli na kilogram mięsa. Czyli, jeśli mamy ptaka o wadze 2 kg, wsypujemy do miseczki 30 g soli (w przybliżeniu 4 łyżeczki). Do tego dodajemy, w zależności od upodobań, po dużej szczypcie np. szałwi i tymianku lub majeranku, bazylii i odrobinę rozmarynu. Nacieramy tuszkę i zostawiamy w lodówce. Wilgoć ze skóry i olejki eteryczne z ziół przejdą do mięsa.

kurczak. Kontrowersje budzi jednak tłuszcz i cholesterol, ale dotyczy to tłustych porcji mięsa i przetworów, w tym niektórych parówek i kiełbas.

Problematyczny tucz przemysłowy

Większość drobiu, ale też i wieprzowiny obecnie pochodzi z wielkich kurników i chlewni. Hoduje się w nich często tysiące ptaków i zwierząt. Im szybsze tempo przyrostu mięśni, tym lepiej dla hodowcy. Stosowanie hormonów przyspieszających tucz jest wprawdzie od 20 lat w Polsce zakazane, ale zwierzęta są w inny sposób stymulowane, by dużo jadły i szybko rosły. Aby nie dopuścić do chorób, podaje się im też antybiotyki lub inne leki zapobiegające chorobom w tak dużym stadzie. W konsekwencji, chociaż hodowcy starają się dbać o dobrostan zwierząt, mięso różni się niekorzystnie od tego, które pochodzi z małych gospodarstw. Jest mniej smaczne, mało sprężyste, i może zawierać substancje będące np. pozostałościami leków.

Z ANANASEM I CHROMEM

Suplement diety

POMAGA W UTRZYMANIU

CHROM

PRAWIDŁOWEGO POZIOMU GLUKOZY WE KRWI.

Mają niewiele kalorii i niski indeks glikemiczny, wynoszący 40. Ich smakiem zatem mogą się cieszyć wszyscy. Także osoby z nadwagą i diabetycy.

Kochamy

truskawki

TEKST BARBARA LASOTA

Wszystkie nasze rodzime owoce jagodowe są przepyszne, ale truskawki chyba lubimy najbardziej. Za smak, soczystość i wyjątkowy aromat. Mają też walory, których gołym okiem nie widać, a nasze kubki smakowe także ich nie docenią. Dzięki nowoczesnym metodom analizy żywności wiemy, że truskawki obfitują w wiele cennych substancji bioaktywnych, które korzystnie działają na nasze zdrowie i urodę.

W 100 g większości odmian truskawek znajduje się 58 mg witaminy C. Ta ilość prawie pokrywa nasze dzienne zapotrzebowanie. Owoce dostarczają także sporo folianów, potasu i flawonoidów.

CO ZAWIERAJĄ? Na

JAK JE WYKORZYSTAĆ?

Sezon na truskawki trwa krótko. Wprawdzie drugi zbiór jest jeszcze we wrześniu, ale wtedy jest ich mniej i są droższe. Dlatego wykorzystajmy te, które natura oferuje nam u progu lata. Jedzmy głównie na surowo. Same, z jogurtem, w formie deserów i koktajli. Przynajmniej porcję dziennie. Zróbmy też mrożonki i soki na zimę.

Uwaga!

Truskawki to nie tylko aromatyczne owoce. Liście też są jadalne. Napar działa przeciwbiegunkowo.

co pomagają?

SMOOTHIE

O SMAKU MALINA, BURAK, TRUSKAWKA

Napój owocowo-warzywny na bazie soków NFC (nie z koncentratu), przecierów owocowych z dodatkiem siemienia Inianego i witaminy C. 300 ml

CHRONIĄ SERCE I WZMACNIAJĄ

•Zawarta w owocach witamina C jest zaliczana do substancji zwanych przeciwutleniaczami. A zatem neutralizuje reaktywne formy tlenu i ich pochodne. W ten sposób zapobiega rozwojowi chorób sercowo-naczyniowych. Jej działanie wzmacniają flawonoidy (antocyjany, kwercetyna, katechiny), które są silnymi przeciwutleniaczami. Duża dawka witaminy C w truskawkach łagodzi też objawy infekcji i wzmacnia układ odpornościowy.

NasZ ekspert

BARBARA LASOTA

mgr inż. żywienia człowieka absolwentka wydziału Żywienia Człowieka SGGW

to lubiąOczy

Wszyscy wiemy, że to, jak się odżywiamy, ma wpływ na masę ciała, odporność na infekcje, kondycję serca itd. Ale czy istnieje dieta dobra dla oczu? Oczywiście. Niektóre produkty chronią narząd wzroku przed chorobami.

Krótkowzroczności ani dalekowzroczności nie wyleczymy dietą. Ale wartościowe, dobrze zaplanowane posiłki odgrywają ważną rolę np. w profilaktyce: zaćmy, jaskry, zwyrodnienia plamki żółtej siatkówki czy choroby zwanej kurzą ślepotą. Ta ostatnia objawia się pogorszeniem widzenia po zmierzchu lub przy przejściu z jasnego pomieszczenia do ciemniejszego. Można rozwoju tych chorób uniknąć lub przynajmniej je spowolnić. Dlatego nawet osoby młode, mające przysłowiowy sokoli wzrok, powinny uwzględniać w codziennym jadłospisie składniki ważne dla oczu. Oczywiście, im jesteśmy starsi, tym ma to jeszcze większe znaczenie.

IM CZĘŚCIEJ JE JESZ, TYM LEPIEJ

Jarmuż, szpinak, jajka i brokuły należą do wymarzonych produktów w prewencji chorób oczu. W ich składzie są wszystkie niezbędne składniki, w tym bardzo dużo luteiny i zeaksantyny. Szczególnie wyróżnia się

Najważniejsze witaminy

Listę tych niezbędnych dla naszych oczu otwiera witamina A (retinol) i prowitamina A, czyli beta-karoten, który w organizmie przekształa się w retinol. Dużo witaminy A znajduje się w podrobach, jajka, tłustym mleku śmietanie i serach. Dlatego nie zawsze kupujmy chudy nabiał. Dobrze jest także czasem zaszaleć i zjeść np. sałatę z tłustą śmietaną, a nie z jogurtem. Beta-karoten z kolei znajdziemy w: marchewce, czerwonej papryce, dyni, pomidorach, szpinaku, szczawiu. Neutralizuje on wolne rodniki, które uszkadzają wzrok, zwłaszcza siatkówkę.

• Witaminy z grupy B, w tym: B1, B2, B3 (inaczej PP) i B6 odgrywają ważną rolę w profilaktyce

Bezcenny sok

Szklanka soku z marchwi zapewnia 200% dziennego zapotrzebowania na beta-karoten. A na dodatek jest pyszny.

pod tym względem jarmuż. To prawdziwa bomba luteinowa. Warto, aby na naszym talerzu codziennie znalazło się przynajmniej jedno z tych warzyw i do tego jajko. Chociaż część zieleniny jedzmy na surowo lub po krótkim obgotowaniu.

zaćmy, zapobiegają wysychaniu oczu, pieczeniu i nadwrażliwości na światło. Zawierają je np.: rośliny strączkowe, nasiona słonecznika, nabiał i drożdże.

• Witamina C wzmacnia naczynia krwionośne w gałce ocznej. Odpowiednią jej ilość zapewnią nam owoce i większość warzyw.

• Witamina D3 ma wpływ na ciśnienie wewnątrz gałki ocznej. Jej źródłem są ryby i nabiał.

• Witamina E chroni przed zwyrodnieniem plamki

REKLAMA

żółtej i zmętnieniem soczewki. Czerpmy ją z ryb, oleju (najlepiej tłoczonego na zimno), orzechów.

Dobra para: luteina i zeaksantyna

Obydwie te substancje to karoteno idy, ale różnią się od wspomnianego wcześniej beta-karotenu. Warto je zapa miętać, bo dla oczu są bezcenne. Gdy w plamce żółtej w siatkówce oka znajduje się odpowiednia dawka luteiny, wówczas oko działa jak dobra lupa. Karotenoid ten chroni przed promieniowaniem UV i przed światłem niebieskim. Zmniejsza ryzyko zaćmy i zwyrodnienia plamki żółtej. Równie duże znacze nie ma zeaksantyna ‒ spowalnia pogorszenie widze nia związane z wiekiem. Obydwie te substancje znaj dziemy w: żółtkach jaj, szpinaku, kapuście włoskiej, jarmużu, natce pietruszki, brokułach i sałacie. Ponie waż rozpuszczają się w tłuszczach, zatem przyrządza jac wymienione warzywa, pamiętajmy, aby dodać do sałatki lub innej potrawy przynajmniej łyżkę masła lub oleju.

Mineralny kwartet

Oprócz witamin duże znaczenie w profilaktyce chorób oczu mają składniki mineralne, a szczególnie: cynk, mangan, miedź i selen. Wszystkie one są tzw. mikroelementami. Oznacza to, że potrzebujemy ich w śladowych ilościach. Ale uwaga! Przy złej diecie lub zaburzeniach wchłaniania organizm nie otrzymuje nawet tych śladowych ilości. Może to doprowadzić do pogorszenia wzroku i nie tylko, bo mikroelementy pełnią także wiele innych, bardzo ważnych funkcji. Dla przykładu cynk wpływa na funkcjonowanie naszego układu odpornościowego, a mangan wspiera wapń i zapobiega osteoporozie.

WIELKA MOC JAGÓD

chorobom oczu, dlatego unikaj słodyczy. Gdy czujesz głód, chrup warzywa.

• Cynk w profilaktyce oczu jest nam potrzebny, aby prawidłowo przebiegało przekształcanie witaminy A w rodopsynę, czyli receptor światła obecny w siatkówce oka. Bogate w cynk jest: mięso, ryby, krewetki, warzywa strączkowe i razowe produkty mączne.

• Mangan ułatwia wchłanianie witaminy C i witamin z grupy B, o których pisaliśmy na poprzedniej stronie. Jego dobrym źródłem są: płatki owsiane, rośliny strączkowe, razowe pieczywo, grube kasze,

Właśnie rozpoczyna się na nie sezon. Nazbierajmy ich jak najwięcej lub kupmy na bazarze i jedzmy w formie deserów, dodawajmy do pierogów, ciast i gotujmy kompoty. Te drobne owoce, pokryte niebieskawym nalotem zawierają móstwo przeciwutleniaczy. To antocyjany należące do flawonoidów. Zapobiegają kruchości naczyń krwionośnych, dzięki czemu oczy są lepiej ukrwione, a więc odżywione.

orzechy, pietruszka, ananasy i morele (też suszone).

• Miedź uczestniczy w syntezie kolagenu, który z kolei pozytywnie wpływa na naczynia krwionośne oka. Znajdziemy ją np. w: wątróbce, zwłaszcza cielęcej, nasionach sezamu, słonecznika i dyni, kakao, gorzkiej czekoladzie.

• Selen jest silnym przeciwutleniaczem, a więc zapobiega powstawaniu wolnych rodników. Gdy w organizmie znajduje się dostateczna jego ilość, wtedy jest także obecny w cieczy wodnistej oka i zapobiega rozwojowi zaćmy. W selen obfitują: ryby, otręby, jaja, ryby, orzechy, nasiona słonecznika i grzyby.

Doceń przeciwutleniacze

Lekarze mają coraz więcej dowodów, że do rozwoju jaskry przyczynia się tzw. stres oksydacyjny, który nasila się z wiekiem, gdy organizm przestaje sobie radzić z niebezpiecznymi wolnymi rodnikami tlenowymi. Mogą nas wspomóc i chronić przed rozwojem tej niebezpiecznej choroby oczu przeciwutleniacze dostarczane z dietą. Często nazywa się je także antyoksydantami. Niektóre już omówiliśmy powyżej (wit. A, wit. E, karotenoidy i selen). Ale są jeszcze flawonoidy i kwas alfa-liponowy, zwany też ALA, uważany obecnie za króla antyoksydantów. Mnóstwo flawonoidów znajduje się w owocach (do rekordzistów należą jagody – ramka obok) i warzywach, zwłaszcza kolorowych:czerwona cebula i kapusta, papryka, pomidory itp. Z kolei kwas alfa-liponowy (ważny nie tylko w profilaktyce jaskry, ale także zapobiegający retinopatii cukrzycowej) to kwas nasycony. Ponieważ mięso jest przez różne środowiska mocno krytykowane, więc może niektórych zdziwić, ale najlepszym jego źródłem są podroby: nerki, wątróbka, serca. Pewna ilość znajduje się też w pomidorach, brokułach, brukselce, szpinaku. Jest on również stosowany w terapii powikłań cukrzycy i chorób układu nerwowego.

I jeszcze omega-3

W diecie chroniącej wzrok nie może zabraknąć tych wyjątkowych kwasów tłuszczowych. Amerykańska Akademia Okulistyki zapewnia, że seniorzy, którzy regularnie spożywają produkty bogate w omega-3, są mniej narażeni na wystąpienie zwyrodnienia plamki żółtej. Ich najlepsze źródło to tłuste ryby morskie: łosoś, śledź, tuńczyk, makrela, halibut, sola, sardynki. Substancje te znajdziemy też w tranie, oleju lnianym i rzepakowym, oliwie. Więcej na temat kwasów omega-3 piszemy na s. 36‒37.

REKLAMA

Smakują i

PTEKST BARBARA LASOTA

poprawią wzrok

rodukty zawierające substancje korzystnie działające na nasz wzrok, takie jak np. jajka, jagody, marchew czy szpinak, są bardzo apetyczne. A zatem nie musimy się zmuszać do ich jedzenia, bo dostarczają naprawdę miłych doznań smakowych. Weźmy chociażby sok z marchwi ‒ jest aromatyczny i lekko słodkawy, nawet bez dodatku cukru. Naprawdę smakuje lepiej niż herbata. Warto także wykorzystywać te produkty do przyrządzania różnych potraw, które urozmaicą nasze posiłki. Nadziewany szpinakiem makaron w formie muszli albo lasagne szpinakowa są daniami, które zrobią furorę nawet podczas towarzyskich przyjęć. Podobnie jak ciasto z jagodami.

DANIE GŁÓWNE

Muszle nadziewane szpinakiem

Po 500 g szpinaku i makaronu w formie muszli, 100 g sera mascarpone, 200 g sera feta, puszka pomidorów w zalewie, łyżeczka gałki muszkatołowej, 4 ząbki czosnku, 4 łyżki masła, 2 łyżki mąki, oliwa, kilka gałązek świeżej bazylii, oregano, sól, pieprz

Zagotuj 3 l wody z odrobiną oliwy. Wsyp łyżkę soli i włóż makaron. Odcedź, gdy będzie jeszcze lekko twardy. Czosnek posiekaj, podsmaż na 2 łyżkach masła. Połowę czosnku przełóż do pomidorów, a do reszty dołóż szpinak. Smaż 2 minuty, mieszając. Dodaj mascarpone

i fetę. Dopraw solą, pieprzem i gałką muszkatołową. Napełnij farszem muszle. Pomidory z czosnkiem zmiksuj z resztę masła, mąką, posiekaną bazylią i szczyptą oregano. Dopraw solą. Ułóż muszle w formie do zapiekania, zalej sosem i zapiekaj 25 minut w 160 st. C.

Uwaga!

Szpinak należy dusić krótko na lekko rozgrzanej patelni. Wtedy jest najwartościowszy.

Farsz ze szpinaku i serów przyprawiony czosnkiem znakomicie pasuje także do naleśników, pierogów, tart na słono i przeróżnych zapiekanek z makaronu lub ziemniaków.

WITAMINOWA ZUPA

Krem marchewkowy z fetą

5 marchewek, 3 ziemniaki, cebula, 1/2 kostki sera feta, 3 łyżki masła, 1,5 l bulionu drobiowego, 4 łyżki śmietany 18%, sok z pomarańczy, 2 łyżki posiekanej natki, mielony imbir, chili, sól, pieprz

Marchewki i ziemniaki obierz, umyj, pokrój w kostkę. Cebulę obierz, posiekaj. Masło stop na małym ogniu i zeszklij na nim cebulę. Dodaj marchew i ziemniaki. Chwilę smaż razem. Zalej bulionem, gotuj na śred-

nim ogniu pod przykryciem ok. 25 minut. Pod koniec gotowania dodaj sok pomarańczowy. Śmietanę zahartuj, wlej do zupy, zagotuj. Zdejmij z ognia, zmiksuj. Dopraw imbirem, solą, pieprzem, chili. Posyp pokruszoną fetą i natką.

Jeśli lubisz bardziej wyraziste smaki, dodaj do zupy z marchwi (przed zmiksowaniem) 1/4 puszki pomidorów w zalewie. Będzie jeszcze bogatsza w karotenoidy.

ZDROWE ŚNIADANIE

LEKKI DESER

Omlet z pieczarkami

8 dużych jajek, 200 g pieczarek, solidna garść szpinaku, por, szklanka listków rukoli, 1/2 pęczka szczypiorku, łyżeczka posiekanego koperku, masło do smażenia, 3 łyżki mąki pszennej, szczypta proszku do pieczenia, ostra papryka, sól, pieprz

Szpinak umyj, sparz wrzątkiem, odcedź. Por posiekaj. Pieczarki pokrój na plasterki i podsmaż na maśle razem z porem. Dołóż szpinak. Przypraw solą, pieprzem i odrobiną ostrej papryki. Jajka umyj, wbij do miski, roztrzep widelcem i starannie wymieszaj z mą-

ką, proszkiem do pieczenia, koperkiem i odrobiną soli. Na patelni stop łyżkę masła, wlej 1/4 masy jajecznej, posyp podsmażonymi pieczarkami ze szpinakiem i porem. Usmaż omlet. Następnie usmaż 3 kolejne. Podaj je z listkami świeżej rukoli.

Aby omlet był pulchniejszy, warto wlać do masy jajecznej łyżkę mleka, w przeliczeniu na porcję. Takie śniadanie to zastrzyk luteiny i zeaksantyny.

Ciasto jogurtowe z jagodami

2 szklanki mąki pszennej, średnia marchew, 4 jajka, szklanka gęstego jogurtu naturalnego, 1/2 szklanki oleju, 2 szklanki świeżych jagód, 4 łyżki cukru, po łyżeczce proszku do pieczenia i sody spożywczej, cukier waniliowy

Jagody przebierz, umyj i osącz. Marchew zetrzyj na tarce o drobnych oczkach. Wlej do głębokiej miski jogurt, dodaj jajka, olej i obydwa cukry. Połącz składniki. Wsyp mąkę wymieszaną z proszkiem do pieczenia i sodą. Dodaj marchew.

Wymieszaj całość. przełóż do natłuszczonej formy, posyp jagodami i piecz ok. 40 minut w temperaturze 17 st. C do suchego patyczka. Gdy ciasto wystygnie, możesz je posypać cukrem pudrem i udekorować listkami mięty lub melisy.

Ciasto będzie jeszcze bardziej jagodowe, jeśli dodatkowo dodasz pół szklanki jagód do środka. Wtedy jednak zmniejsz nieco porcję jogurtu.

Porady zza

PIERWSZEGO

STOŁU*

nasZ ekspert

dr nauk farmaceutycznych

MAGDALENA JACHORSKA ekspert farmaceutyczny

Dawka wiedzy na temat produktów aptecznych i przepisów związanych z farmacją

PIELĘGNACJA

DOJRZAŁEJ CERY

Wraz z wiekiem skóra traci jędrność i elastyczność, pojawiają się zmarszczki i bruzdy. To proces naturalny i fizjologiczny. Niemniej jednak dbając o zdrowie, odpowiednią dietę i właściwą pielęgnację, możemy w znacznym stopniu go opóźnić. Pielęgnacja skóry dojrzałej powinna obejmować: profilaktykę (fotoprotekcja), stosowanie dermokosmetyków bogatych w składniki aktywne, profesjonalne zabiegi z zakresu kosmetologii. Dermokosmetyki warto wybierać na bazie wody termalnej, z dodatkiem olejów roślinnych bogatych w kwasy omega 3-6-9 oraz składników przywracających gęstość skóry. Produkty do cery dojrzałej działają w szczególny sposób, uzupełniają poziom lipidów, redukują widoczne oznaki starzenia, w tym głębokie zmarszczki, wiotkość skóry, zanik konturu twarzy.

ZAPARCIA

To najpowszechniejszy problem związany z układem pokarmowym, który nasila się z wiekiem. Może dotyczyć nawet 40% pacjentów powyżej 65. roku życia. Z uwagi na trudne do określenia przyczyny zaparć, leczenia jest długotrwałe i wymagające. Terapia obejmuje środki farmakologicznye, modyfikację diety, włączenie aktywności fizycznej. Wśród leków mamy do dyspozycji dwie grupy: środki osmotyczne (makrogole, laktuloza) i drażniące (bisakodyl, sennozydy, aloina, reina). Substancje te mają różny mechanizm działania, ale ich zadaniem jest zmiękczenie mas kałowych i przyspieszenie perystaltyki jelit.

* „Pierwszy stół” w języku

CO PRZYSPIESZY GOJENIE RANY

Każda, nawet niegroźnie wyglądająca rana może ulec infekcji, co bardzo utrudnia gojenie. Z ran najczęściej izoluje się bakterie: Staphylococcus auerus, Klebsiella, Enterobacter, Proteus, Pseudomonas, E.coli. Przyczyniają się do tworzenia wysięków, potęgowania stanów zapalnych i zwiększonego ryzyka powikłań. Chcąc zapewnić prawidłowy przebieg gojenia, stosujemy opatrunki ze środkami przeciwbakteryjnymi, np. sulfadiazyną srebra. W przypadku ran suchych wybieramy opatrunki na bazie hydrożeli, które umożliwiają nawilżenie środowiska rany. Rany sączące wymagają ograniczenia wysięku, dlatego warto użyć środek w sprayu z dodatkiem kaolinu.

OPUCHNIĘTE I CIĘŻKIE NOGI

Obrzęki nóg nie zawsze są spowodowane przewlekłą cho robą żylną. To często efekt pracy w jednej pozycji (np. siedzącej lub stojącej). Oprócz zmiany pozycji ciała i prostych ćwiczeń, warto zastosować preparat o działaniu flebotropowym lub wyroby kompresyjne (podkolanówki, pończochy, rajstopy uciskowe). Wśród preparatów wspierających krążenie żylne i układ limfatyczny sprawdzą się te z diosminą, rutyną, hesperydyną, escyną, wyciągiem z kasztanowca i L-karnityną. Dostępne są też preparaty złożone, zastosowanie kilku składników aktywnych w jednym produkcie pozwala na jednoczesne zwiększenie napięcia naczyniowego, zmniejszenie zastoju, działanie przeciwzapalne i poprawę drenażu limfatycznego.

zawodowym osób związanych z farmacją to nic innego, jak lada w aptece, przy której pacjent spotyka się z farmaceutą.

Ekologia JESTE M eko

w świecie wirtualnym

Jeśli wydaje ci się, że korzystając z technologii cyfrowych, ocalasz planetę – jesteś w błędzie. Świat wirtualny również generuje ślady ekologiczne. Jak sprawić, by było ich jak najmniej?

Pomyśl,

zanim klikniesz

WYBIERAJ URZĄDZENIA ELEKTRONICZNE O NISKIM ZUŻYCIU ENERGII, CERTYFIKOWANE JAKO ENERGOOSZCZĘDNE (NP. TE OZNACZONE JAKO ENERGY STAR)

Gdy przez godzinę oglądasz swój ulubiony serial, do atmosfery trafia mniej więcej 45 gramów dwutlenku węgla, a podczas wysyłania jednego maila ok. 4. Niby to niewiele, ale jeśli policzymy wszystkich, którzy korzystają z elektronicznych zdobyczy współczesnego świata, robi się ogromna liczba. Jak zatem dbać o ekologię w cyberśrodowisku, aby nie przyczyniać się do degradacji naszej planety?

TEKST MAŁGORZATA ŚWIGOŃ

Trudno wyobrazić sobie współczesne życie bez internetu, telefonii cyfrowej, platform streamingowych i tym podobnych wynalazków, których wciąż przybywa. Raczej rzadko zastanawiamy się, czy mają one jakiś wpływ na środowisko naturalne. Jeśli bierzemy to pod uwagę, zwykle myślimy o pozytywach. I choć, rzeczywiście, nie brakuje jasnych stron, dzięki którym cyfryzacja może wspierać zrównoważony rozwój naszej planety, to jednak przybywa też negatywnych skutków, które trzeba minimalizować.

1

POŻERACZE ENERGII

Serwery i centra danych, które zapewniają infrastrukturę dla usług internetowych, zużywają mnóstwo energii, zwłaszcza podczas przetwarzania informacji. Często urządzenia te znajdują się w oceanach, co sprawia, że podgrzewają rafy koralowe. Przyczyniają się też do emisji gazów cieplarnianych i zanieczyszczeń powietrza. Domowe media również czerpią prąd. Jedno gospodarstwo zużywa go niewiele, ale globalnie same ładowarki pozostawione w gniazdkach pobierają ponad 40 milionów kWh. Odłączaj je!

2E-ODPADY TO OLBRZYMI PROBLEM

W niezwykle szybkim tempie przybywa nieużywanych, przestarzałych lub uszkodzonych urządzeń elektronicznych, a to oznacza, że rośnie liczba elektronicznych odpadów (tzw. e-odpadów). Składowanie lub niewłaściwe ich utylizowanie może prowadzić do zanieczyszczenia gleby, wód gruntowych, a także powietrza. Co możesz zrobić? Unikaj ciągłego zmieniania urządzeń elektronicznych. Zamiast wyrzucać niepotrzebne laptopy, komórki, ładowarki przekaż je do recyklingu. Wiele sklepów elektronicznych oferuje programy recyklingu, gdzie można oddać stare urządzenia.

Produkcja urządzeń elektronicznych wymaga użycia surowców naturalnych – metali, minerałów oraz paliw kopalnych. Rocznie zużywa się ok. 320 ton złota o wartości 20 miliardów złotych.

3

WARTO ZROBIĆ

PORZĄDEK W KOMPUTERZE Zamykaj lub usuwaj niepotrzebne aplikacje oraz zakładki w przeglądarce, ponieważ mogą one zużywać energię procesora i pamięci komputera. W tych, z których korzystasz, wyłącz opcję śledzenia lub dostępu do mikrofonu czy zdjęć i kontaktów. Unikaj nadmiernego użytkowania internetu, a zwłaszcza staraj się omijać strony internetowe o dużym zużyciu energii, czyli takie, które wyświetlają ciągłe animacje lub reklamy wideo.

Spółdzielczość cyfrowa

Korzystaj z niej! To działalność oparta na współdzieleniu zasobów, usług lub informacji za pomocą platform internetowych i aplikacji. Ludzie lub firmy współpracują, aby korzystać z zasobów, które w innym przypadku mogłyby być marnotrawione, to np. wspólny transport, zakwaterowanie, umiejętności, narzędzia, itp.

GOSPODAROWANIE

DANYMI

MA ZNACZENIE

Ograniczaj pobieranie dużych plików, zdjęć czy filmów wysokiej jakości, o ile nie jest to konieczne. W ten sposób zmniejszysz zużycie danych i zredukujesz pobór energii przez infrastrukturę sieciową. Regularnie przeglądaj i usuwaj niepotrzebne pliki, e-maile, dokumenty itp. Wykorzystuj techniki kompresji danych oraz archiwizuj nieaktywne materiały – zwiększysz przepustowość sieciową i zyskasz więcej miejsca na serwerach. Przyda się aplikacja umożliwiająca automatyczne przenoszenie lub usuwanie folderów (np. taka, jak darmowa Cleanfox).

5

ZAMIAST CZATOWAĆ

POCZYTAJ

Unikaj nadmiernego korzystania z urządzeń mobilnych. Zastanów się, czy kolejne konto w social mediach jest ci potrzebne. Pamiętaj, że serwisy społecznościowe i aplikacje mobilne wymagają znacznych ilości energii do działania, a jej generowanie może prowadzić do emisji gazów cieplarnianych, jeśli jest wytwarzana z nieodnawialnych źródeł energii. Konta społecznościowe to także mnóstwo cyfrowych odpadów, takich jak nieużywane blogi, spam, niepotrzebne zdjęcia i filmy. Zajmują one dużo miejsca na serwerach i mogą być przechowywane przez długi czas, zużywając energię.

BANASIAK

REDAKTOR PROWADZĄCA RADZI KAROLINA

Produkcja urządzeń elektronicznych wymaga zużycia surowców naturalnych, takich jak woda, metale, minerały i paliwa kopalne. Trzeba pamiętać, że wydobycie ich, a potem przetwarzanie może prowadzić do degradacji środowiska i niszczenia ekosystemów. Wystarczy choćby prześledzić cykl produkcyjny telefonu, z którego zwykle korzystamy nie dłużej niż 2-3 lata, by przekonać się jak wielu półproduktów wymaga. Dlatego, choć lubię wszelkie gadżety elektroniczne, staram się korzystać z nich w sposób racjonalny i nie wymieniać dopóty, dopóki sprawnie działają. Gdy zaś zaczynają szwankować, najpierw staram się je naprawić. Do elektrośmieci trafiają, jeśli są już naprawdę całkiem nieprzydatne.

CHMURA NIE JEST Z GUMY

Mowa tu oczywiście o chmurze cyfrowej, w której przechowujemy swoje dane. Jest bardzo wygodna, ale korzystanie z niej nie zawsze jest ekologiczne, zwłaszcza w sytuacjach, gdy organizacje lub użytkownicy indywidualni wrzucają, co tylko się da i nie gospodarują swoim wirtualnym archiwum w sposób optymalny. Może to prowadzić do niepotrzebnego zużycia energii i zasobów, co zwiększa ślad węglowy. Lepiej przerzucić tysiące zdjęć lub filmów na zewnętrzny dysk czy kartę pamięci (lub skopiować je dla pewności na dwóch nośnikach).

ZDJĘCIE: ROBBY CYRON

Zioła na biegunki

Latem najczęściej wywołują je zatrucie pokarmowe. Podrażnione jelita kurczą się gwałtownie, bo organizm chce jak najszybciej pozbyć się szkodliwych toksyn.

TEKST MAŁGORZATA ŚWIGOŃ

Błonnik wzbogacony w proszku

Produkt zawiera w swoim składzie łupinę nasienną babki jajowatej, inulinę z korzenia cykorii podróżnika oraz bakterie probiotyczne. Proszek, 300 g

Jest sporo ziół, które pomagają zatrzymać biegunkę, ale można je stosować w przypadku dolegliwości pojawiających się sporadycznie, których przyczyny nie znamy, i tylko do momentu ustąpienia objawów – nie dłużej niż 2‒3 dni. W razie przedłużającej się biegunki, wystąpienia gorączki, gwałtownych bólów lub krwi w stolcu, trzeba koniecznie udać się do lekarza.

JABŁOŃ DOMOWA

Warto wiedzieć, że skutecznym lekiem przeciwbiegunkowym są jabłka. Zawierają bowiem sporo garbników, pektyn, kwasów organicznych i składników mineralnych (potas, fosfor, magnez) oraz witamin, w tym C. W te wszystkie składniki bogatsze są (nawet 3‒5-krotnie) jabłka dzikich odmian, które mają także mniej cukrów. Surowe jabłka działają przeciwbiegunkowo,

przeciwfermentacyjnie i przeciwgnilnie.

Miazga

W przypadku biegunki należy zażywać co jedną godzinę lub nawet częściej po 3‒4 łyżki miazgi ze świeżych, dokładnie umytych, osuszonych i obranych, a następnie startych na najmnieszych oczkach tarki jabłek. Osoby dorosłe mogą w ciągu 1‒3 dni stosować wyłącznie dietę jabłkową.

KORZEŃ SZCZAWIU LANCETOWATEGO

Zawiera garbniki, które mają zdolność niszczenia bakterii, glikozydy antrachinonowe, żywice, cukry i sole mineralne z dużą zawartością żelaza. Pomaga w zatruciach pokarmowych, biegunkach infekcyjnych, nadmiernej fermentacji jelitowej, wzdęciach, zapaleniu błony śluzowej żołądka i jelit. Zalecany jest również w niedokrwistości, bo zawiera sporo związków żelaza.

Odwar Pół łyżki rozdrobnionego korzenia zalać szklanką wody i podgrzewać w temperaturze bliskiej wrzenia pół godziny. Odstawić na 10‒15 minut, przecedzić. Pić po 1/4 lub 1/3 szklanki 2‒3 razy dziennie. W silniejszych biegunkach można podawać sproszkowany korzeń. Najlepiej wymieszać 0,5 grama z powidłami i zażywać 2‒4 razy dziennie. Kłącze zawiera hydrolizujące i katechinowe garbniki, glikozydy, olejki oraz żywice. Ma działanie ściągające, przeciwbiegunkowe, zapierające. Pomaga w przewlekłych i ostrych biegunkach oraz zatruciach pokarmowych. Zmniejsza stan zapalny błon śluzowych żołądka i jelit. Należy przestrzegać dawek, bo zbyt długo przyjmowane ziele może wywołać uporczywe

zaparcia lub kolkę jelitową. Odwar Łyżkę rozdrobnionych kłączy zalać 1‒1,5 szklankami zimnej wody i podgrzewać przez pół godziny, nie dopuszczając do wrzenia, lub przez 5 minut powoli gotować pod przykryciem. Odstawić na 10 minut, przecedzić. Pić po 1‒2 łyżkach 2‒3 razy dziennie przy biegunkach czy zatruciach pokarmowych.

BABKA PŁESZNIK I

JAJOWATA

Mieszanka nasion babki płesznik (Plantago psyllium) i łuski babki jajowatej (Plantago ovata) w proporcji 80:20. Źródło błonnika pokarmowego. 200 g

Suplement diety DOZ S.A.

DBAM o urodę

Postaw na nogi

W ciągu całego życia pokonujemy tyle kilometrów, że przeciętnie okrążamy trzy razy kulę ziemską. Dlatego koniecznie zadbajmy o nogi, które cierpliwie noszą nas po świecie.

Proste domowe zabiegi sprawią, że nogi będą pięknie wyglądać, gdy nadejdzie czas na letnie sukienki i szorty.

TEKST JAKUB JAWORSKI

Na spotkanie

z latem

Nie masz czasu lub pieniędzy na zabiegi w gabinecie? Nie szkodzi! O nogi możesz równie dobrze zadbać w domu. Warto to zrobić, nawet jeśli nie wybierasz się na urlop, ponieważ brak ruchu i siedzący tryb życia sprzyjają wiotczeniu mięśni oraz zaburzeniom układu krążenia. Nawet kilka minut aktywności fizycznej dziennie może znacząco poprawić jego pracę. Dlatego, chcąc cieszyć się pięknymi nogami, warto postawić na regularne ćwicze-

nia. Najlepszym sposobem na wzmocnienie stóp, łydek i ud jest częste spacerowanie, pływanie, jazda na rowerze, taniec, a także nordic walking. W ten sposób poprawiasz nie tylko kondycję nóg, ale też masz znaczący wpływ na ich urodę. Lepsze krażenie krwi przyczynia się bowiem do zwiększenia jędrności i elastyczności skóry, zapobiega powstawaniu cellulitu i skłonności do uciążliwych obrzęków. Obok piszemy, jak zadbać o swoje nogi kompleksowo. 80 dbam o zdrowie

Wakacje to relaks też dla stóp. Noś przewiewne buty i spaceruj boso po piasku.

ZIOŁOWE KĄPIELE NA WIELE PROBLEMÓW

•Gdy chcesz zmniejszyć potliwość stóp, zanurz je na 20 minut w naparze z szałwii lub tymianku (4 łyżki ziół zalej litrem wrzątku, przykryj, po kwadransie odcedź i dodaj do miski z wodą). •Zmęczenie usunie kąpiel przygotowana z łyżki jagód jałowca i 2 łyżek lawendy. Zalej je litrem wrzątku, odstaw na 10 minut i wlej do miski z chłodną wodą. Mocz stopy 20 minut. •Podrażnienia ukoi i nawilży suchą skórę siemię lniane. Garść nasion zalej litrem wrzątku, przykryj i odstaw na 30 minut. Gotowy kleik przelej do miski i mocz stopy przez kwadrans.

BEZ OBRZĘKÓW

•Gdy nogi są zmęczone, opuchnięte, połóż się na plecach i oprzyj je o ścianę. Wytrwaj w tej pozycji 5‒10 minut. Regularnie smaruj skórę kremami pobudzającymi krążenie, usuwającymi obrzęki i chłodzącymi. Zawierają składniki kojące: wyciąg z mięty, eukaliptus. Stosujesz zwykły balsam?

ZŁUSZCZANIE

•Ten zabieg wspaniale dopinguje skórę do szybszej regeneracji. Oczyszczona łatwiej wchłonie nawilżające kosmetyki. Usunięcie martwych komórek naskórka poprawi także jej kolor. Dlatego kup gruboziarnisty peeling w drogerii lub przygotuj własny z garści soli i kilku łyżek oliwy. Masuj skórę okrężnymi ruchami.

•Dobrym pomysłem dla zapracowanych lub zapominalskich są balsamy z dodatkiem kwasów owocowych. Nałożone na skórę rozpuszczają martwe komórki.

Wcieraj kosmetyk zawsze od dołu ku górze.

•Obrzęki złagodzą kąpiele nóg w wodzie z solą kuchenną – rozpuść jej garść w misce z letnią kranówką, możesz też dodać kilka kropli olejku lawendowego. Gdy woda będzie chłodna, wymocz stopy i pooblewaj nią łydki.

ZERO WŁOSKÓW

•Długofalowy efekt

Mniej więcej 3 tygodnie gładkiej skóry osiągniesz, korzystając z wosku lub depilatora elektrycznego.

•Jeśli jednak nie znosisz bólu, sięgnij po maszynkę do golenia i usuń włoski za pomocą pianki lub żelu. Zapewniają maszynce lepszy poślizg, co zmniejsza ryzyko zacięcia. Warto wybierać maszynki z minimum trzema ostrzami i paskiem

nawilżającym. Podczas golenia ostrze prowadź pod włos. Zabieg trzeba często powtarzać, bo włoski odrastają po 2–3 dniach.

•Krem do depilacji zawiera substancje chemiczne, które rozpuszczają włoski. Kosmetyk nakładamy na suchą skórę. Czekamy 5–10 minut (w zależności od produktu). Następnie usuwamy krem wraz z włoskami dołączoną szpatułką.

STOPY BEZ ZROGOWACEŃ

• Jakie akcesoria pomogą w pedikiurze? Jeśli skóra jest miękka, możesz wymasować ją szczoteczką. Do złuszczania pięt przyda się tarka. Najlepsze są te z powierzchnią podobną do papieru ściernego, metalowe bowiem często zostawiają poszarpaną skórę, a w dodatku po pewnym czasie rdzewieją.

•Pilnik elektryczny przyda się przy grubszym naskórku. Wybierając go, dobrze jest zwrócić uwagę, czy rolki są wymienne i mają minimum dwa stopnie ziarnistości. Najlepiej usuwać zrogowacenia na sucho, bo łatwiej zorientować się, kiedy przestać. Mokry, rozpulchniony naskórek łatwo się ściera.

OPALENIZNA Z TUBKI

•Zanim słońce przyciemni skórę, sięgnij po dający szybki efekt (już po kilku godzinach) samoopalacz albo balsam brązujący (stopniowo wybarwia). Obydwa działają tylko w obrębie naskórka. Przy czym balsam polecany jest osobom mniej wprawionym w sztucznym opalaniu, bo nie ma przy nim ryzyka plam i zacieków.

•Zależy ci na smagłej skórze tylko na jedno wyjście albo chcesz zatuszować pajączki, siniaki czy rozstępy? Sięgnij po balsam CC do ciała. Wszelkie niedoskonałości znikną w mgnieniu oka. Dodatkowo, dzięki ciemniejszemu kolorowi ciało optycznie wygląda na zgrabniejsze i bardziej jędrne. Kosmetyk usuniesz podczas kąpieli.

SPOSÓB NA CELLULIT

•Jeśli zmagasz się z tzw. pomarańczową skórką, wykorzystaj ujędrniające preparaty. Ich składniki (m.in.: kofeina, wyciągi z alg, bluszczu, miłorzębu japońskiego, guarany) przyspieszą spalanie tłuszczu, pobudzą mikrokrążenie, zredukują gromadzenie się wody w tkankach. Nawilżą też i uelastycznią skórę. Jednak nie wystarczy się nimi posmarować, wcieraj je intensywnie po kąpieli i nałożeniu kosmetyku

przez mniej wicej 10 minut. Ugniataj i oklepuj ciało w kierunku od stóp do talii albo masuj szorstką rękawicą lub szczotką.

•Raz w tygodniu zafunduj skórze zawijanie (body wrapping).

Nałóż na ciało maskę z algami, potem owiń je folią spożywczą i przykryj się kocem. Po 30–60 minutach zmyj kosmetyk.

•Możesz wspomóc się suplementami diety z dodatkiem opuncji figowej, pieprzu cayenne, morwy.

Gdy zaświecimocniejsłońce, chroń nogi, tak jak resztę ciała, kremem z filtrem SPF 30. Promienie ultrafioletowe przyspieszają starzenie się skóry.

WIELKI FINAŁ

MODNA STYLIZACJA

•Odsuń skórki drewnianym patyczkiem, uprzednio zmiękczając je kremem do skórek. Potem skróć paznokcie. Jeśli zamierzasz użyć ciemnego lakieru, najpierw nanieś na paznokcie bazę. Ochroni płytki przed zażółceniem. Potem włóż między palce separatory z gąbki lub ruloniki z waty. Dzięki nim nie pobrudzisz lakierem sąsiadujących ze sobą palców.

•Lato kocha radosne kolory. W tym sezonie modne są lakiery w odcieniu fuksji, lawendy, żółtego i błękitu. Na jednym paznokciu możesz pomalować wzorki: kropki, listki, kwiatki. Jeśli jednak wolisz spokojniejsze barwy, mamy dobrą wiadomość: na topie pozostają nadal klasyczny french i beże.

REKLAMA

Kurze łapki

Często powstają od śmiechu, ale nie próbuj go ograniczać, bo pogodny wyraz twarzy odejmuje lat! A staranna pielęgnacja zmniejszy zmarszczki.

Krem, maska i masaż

Dwa razy dziennie sięgaj po krem ze składnikami przeciwzmarszczkowymi (np.: wyciąg z soi, peptydy, kwas hialuronowy), które wypełniają drobne linie, zmniejszając ich widoczność. Aplikując kosmetyk, wykonaj delikatny masaż. Skórę wokół oka masuj ruchem okrężnym od wewnętrznych kącików oka, pod brwiami, w kierunku kurzych łapek. Możesz też przytrzymać palcem wskazującym zewnętrzne kąciki oczu, popatrzeć lekko w górę i jednocześnie spróbować unieść dolną powiekę, mocno ją napinając. Ćwiczenie wykonaj w 3 seriach po 10 razy. Pomogą także maseczki na okolice oczu w formie płatków, np. z kwasem hialuronowym – działają także na skórę w kącikach oczu, silnie nawilżają, odświeżają, ujędrniają. Nakładaj je 2 razy w tygodniu.

Stop Age krem pod oczy

Dodatek naturalnych olejów delikatnie natłuszcza wrażliwą skórę pod oczami. 15 ml

mgr Joanna Marcińska kosmetolog z krakowskiego SCM estetic pytamyeksperta

Jakie zabiegi skutecznie wygładzą zmarszczki wokół oczu?

Najpopularniejszym i najskuteczniejszym zabiegiem na kurze łapki jest botoks, czyli ostrzyknięcie skóry toksyną botulinową. Substancja hamuje przewodzenie impulsów, które pobudzają działanie mięśnia odpowiedzialnego za powstawanie zmarszczek w zewnętrznych kącikach oczu, tym samym wygładzając skórę. Dobrze wykonany zabieg zapewnia naturalny efekt odmłodzenia i nie blokuje mimiki. Na działanie toksyny nie musisz długo czekać – pełen rezultat pojawia się stopniowo przez mniej więcej 7 dni po zabiegu i utrzymuje 4‒5 miesięcy. Innym zabiegiem, który warto zrobić, jest mezoterapia. Skórę ostrzykuje się odżywczymi substancjami, np. kwasem hialuronowym, witaminami. Dodatkowo dochodzi do mikrouszkodzeń, co pobudza proces odnowy. Komórki zostają zaktywizowane do produkcji nowego kolagenu, cera staje się wyraźnie bardziej elastyczna, napięta i uniesiona, a zmarszczki wokół oczu ulegają wygładzeniu.

TO JEST mój czas

Każdy z nas ma do czynienia z manipulacją, i to od najmłodszych lat. Zarówno w roli osoby zmanipulowanej, jak i manipulanta. Czasami jednak manipulacja staje się tak niebezpieczna, że zagraża poczuciu wartości poddanego jej człowieka. Niszczy go. Warto poznać jej mechanizmy, aby tego uniknąć.

marionetek Z życia

Nie daj sobą

manipulować

Płacz, krzyk, szantaż, przeinaczanie faktów… Paleta zachowań mogących posłużyć do manipulacji jest bardzo duża. Nie zawsze łatwo je właściwie zinterpretować, a jeszcze trudniej się im przeciwstawić. Szczególnie gdy manipulują nami osoby bliskie, które kochamy i którym ufamy bezgranicznie.

TEKST MAGDALENA ŁUKÓW

pytamyeksperta

MAŁGORZATA OSTROWSKA

psycholog zdrowia, pracuje w Gabinecie Pomocy Psychologicznej

Empatia w Warszawie

Zwykle manipulacja kojarzy nam się z działaniami oszustów czy psychopatów. Tymczasem jest to zjawisko powszechne, nieodłączna część życia społecznego, gdzie każdy chce ugrać dla siebie jak najwięcej. Czasami rozgrywa się na mniejszą skalę między osobami, innym razem na dużą, jak w polityce, reklamie czy mediach, gdzie jednostka lub grupa manipuluje masami ludzi. Bywa też bardziej podstępna, agresywna i bezwzględna od tej indywidualnej. No bo kto nie kupiłby kremu, z którego zadowolonych jest 98 proc. Polek?

Skąd bierze się w nas potrzeba manipulacji?

Decyduje o tym nasza biologia czy wychowanie?

Zdecydowanie wychowanie, bo płaczące niemowlaki jeszcze nie potrafią manipulować. Manipulacja pojawia się ok. 5‒6. roku życia wraz z abstrakcyjnym myśleniem, z chwilą, gdy dzieci zaczynają obserwować rodziców i uczą się ważnych umiejętności społecznych, w tym techniki osiągania celów, sprawstwa. Zauważają np., że jak mama powiedziała coś w taki lub inny sposób, to tata – choć niezadowolony – zrobił tak, jak chciała. I zaczynają ćwiczyć takie zachowania. Jeśli rodzice nie stawiają wtedy granic, dziecko doskonali tę umiejętność.

Dlaczego tak powszechna manipulacja uchodzi za działanie nieetyczne?

Ponieważ zawsze odbywa się wbrew naszej woli, podstępem, aby przynieść korzyść manipulującemu. Skłania nas do zrobienia czegoś, czego nie chcemy. I jest zjawiskiem bezpiecznym tylko do chwili, gdy nie cierpi dusza manipulowanego.

Czym manipulacja różni się od perswazji?

Różnica jest podstawowa. Gdy coś komuś perswaduję, nie robię tego dla siebie, tylko z troski o tę drugą osobą. Jeśli np. z całych sił nakłaniam przyjaciółkę, by zrobiła badanie piersi, bo jej mama miała nowotwór, to wywieram na nią wpływ, ale dla jej dobra. Można zatem powiedzieć, że nie każde wywieranie wpływu na innych to manipulacja, ale każda manipulacja jest wywieraniem wpływu.

Jak rozpoznać, że ktoś nami manipuluje?

Jeśli manipulacja jest delikatna, „niewinna”, a my jesteśmy w stanie łatwo ponieść jej koszty, to możemy jej nie zauważyć. Ale to rzadkość. Na ogół dość szybko czujemy, że ktoś nami manipuluje, bo odczuwamy coś, co nazywamy dysonansem poznawczym. Nieprzyjemne napięcie, które Robert Cialdini w książce „Wywieranie wpływu na ludzi. Teoria i praktyka” nazywa „sygnałami z

Aby oprzeć się manipulacji, uspokój emocje i zastanów się, czy na pewno coś, do czego jesteś namawiana, leży w twoim interesie.

CO TO JEST GASLIGHTING?

n To przemoc odbierająca podmiotowość. Nazwa wzięła się od tytułu sztuki „Gas Light” („Gasnący płomień”) z lat 30 XX w., w której mąż tak manipuluje żoną, aby uwierzyła, że jest chora psychicznie. Z gaslightingiem możemy mieć też do czynienia w pracy. Manipulator gra tu na różnych emocjach: od przyjaźni i troski po złość i agresję. Kłamie, dyskredytuje i poniża ofiarę, by straciła wiarę w swoje osądy, izoluje od innych, czyni bezbronną. W końcu przejmuje nad nią całkowitą kontrolę.

żołądka”. Gdy godzimy się na coś wbrew sobie, nasz żołądek zaczyna się ściskać, bo mózg dostaje dwie sprzeczne informacje i próbując sobie z nimi poradzić, wysyła różne sygnały do ciała. I nawet jeśli komunikat został wypowiedziany dobrodusznie, czujemy, że coś jest nie tak.

Jakie są formy manipulacji?

Manipulanci mają identyczny schemat działania. Tak kreują sytuację, aby ukryć swój prawdziwy cel: wprowadzają zamieszanie, wzbudzają w nas wątpliwości. Działają według jednej lub kilku reguł manipulacji naraz, aby ułatwić sobie osiągnięcie celu (patrz ramka). Poza werbalnymi komunikatami stosują chwyty emocjonalne, jak: strzelenie focha, płacz, krzyk.

Kto jest najbardziej podatny na skrzywdzenie?

Nie ma osób zupełnie odpornych na manipulację. Najbardziej narażone są jednak osoby o niskiej

TO JEST MÓJ CZAS

W PUŁAPCE HANDLOWCÓW

Na rynku funkcjonuje mnóstwo bazujących na naszych emocjach sloganów handlowych, które mają przekonać nas do kupienia produktów danej marki. Handlowcy mają jednak więcej sposobów, by skłonić nas do zakupu, m.in.:

n wysyłanie indywidualnych kart rabatowych czy ofert urodzinowych przekonujących, że firma traktuje nas wyjątkowo;

n zbieranie punktów na karty rabatowe, dzięki którym mamy oszczędzić przy kolejnych zakupach;

n rekomendowanie produktów przez znane osoby;

n opisanie kolekcji jako limitowanej, a zatem elitarnej; n podkreślanie przez ekspedientki, że mają identyczną rzecz i nosi im się fantastycznie;

n komunikowanie, że to ostatnie dni wyprzedaży, jedyna okazja, by coś kupić.

samoocenie, zestresowane, zalęknione, łatwowierne. Jeśli chodzi o wiek, to małe dzieci i osoby starsze (np. oszustwa „na wnuczka”). Łatwiej wpływowi innych poddają się ekstrawertycy, bo działają pod wpływem emocji, impulsów. Introwertycy często zdążą włączyć logiczne myślenie i dostrzec próbę manipulacji, nim podejmą decyzje. Chodzi zatem o nasze cechy wewnętrzne.

Manipulator to przeciwieństwo osób łatwych do zmanipulowania?

Zgadza się, bo w tej grupie przeważają osoby introwertyczne, z wysoką sztywnością myślenia i niską wrażliwością. Ciekawe jest to, że im bardziej manipulant wrasta w środowisko, tym trudniej mu manipulować, ponieważ zbliża się do osób, którymi manipuluje. Zaczyna je dobrze znać, lubić, więc pojawiają się u niego wyrzuty sumienia. Chyba że jest to narcyz lub psychopata, czyli ktoś pozbawiony empatii i współodczuwania. Taka osoba potrafi doprowadzić manipulację do perfekcji.

Czy manipulant może nie wiedzieć, co robi?

Może, o ile manipulowanie zostało wpisane trwale w jego „DNA” w procesie wychowania, stało się jego drugą natura i inaczej nie potrafi funkcjonować. Dlatego dobrze jest, wchodząc w związek, poobserwować, jak funkcjonuje rodzina naszego wybranka czy wybranki.

Kiedy manipulacja boli najbardziej?

Gdy zachodzi między osobami bliskimi sobie, czy to w kontaktach społecznych, czy w rodzinie. Straszna jest szczególnie sytuacja dzieci, którymi rodzice manipulują przy rozwodzie.

Tak zwane ciche dni w związku to też manipulacja?

Z pewnością, należałoby je już nazwać przemocą psychiczną. Milcząc, sprawiamy bowiem, że napięcie w związku rośnie, a poddana takiej manipulacji osoba krzyczy, tyle że w środku, gdy partner traktuje ją jak powietrze. To jak kara, swoista tortura psychiczna, bo krzyczymy na siebie przez chwilę, a takie milczenie trwa wieczność. Jeszcze gorzej, gdy uwikłane są w to dzieci, które słyszą: „idź, powiedz mamie”, „idź, powiedz tacie”. Mam zresztą wrażenie, że ciche dni to polska

specjalność. Zdecydowanie więc zalecałabym włoski model rodziny, kiedy w domu latają talerze, ale wyrzucamy z siebie złe emocje, następuje oczyszczenie i gotowość do rozmowy. Bo ciche dni są jak zadry, a im zadr będzie więcej, tym gorzej. Kiedyś to napięcie musi znaleźć ujście i wygranych nie będzie.

Czy manipulant może przestać manipulować sam z siebie?

Nie, nie zatrzyma się. Jeśli nie zareagujemy i to na wczesnym etapie kontaktów z nim, będzie się rozkręcać i zdobywać kolejne przyczółki, bo widzi, że to działa. Jeśli z nim nie porozmawiamy, nie postawimy wyraźnych granic, zdobywa pewność, że może zrobić z nami, co tylko mu się żywnie spodoba. W końcu powie: „Tak mnie zdenerwowałaś, że musiałem cię uderzyć”.

Jakie straty ponosi osoba, która staje się obiektem manipulacji?

Każda relacja zbudowana na zachowaniach manipulacyjnych jest toksyczna, więc straty mogą być dotkliwe. Tracimy poczucie własnej wartości, ufność i wiarę w innego człowieka. W skrajnych przypadkach dochodzi do gaslightingu, czyli przemocy, która może prowadzić do zaburzenia osobowości, odebrania komuś podmiotowości i załamania nerwowego (patrz ramka). Coraz częściej obserwujemy ją nie tylko w relacjach osobistych, ale też w pracy, gdzie osoby idące po trupach do celu, gaszą innych jak świeczki w tym marszu.

Co robić, gdy spotkamy na swojej drodze mistrza manipulacji?

Najlepszą obroną jest wsłuchanie się w siebie. Odpowiedź na pytanie, czy coś nas uwiera w tej relacji i co to jest. Czy wszystko robimy dla tego

kogoś, czy także dla siebie. Potem trzeba wyraźnie zakomunikować manipulatorowi, że nie podoba nam się, jak jesteśmy traktowani.

Co jeśli manipulacja jest już zaawansowana, a my dalej tego nie widzimy?

Trudno byłoby nam uwierzyć, że ktoś bliski może nas krzywdzić.

Zwykle mamy wokół siebie koła ratunkowe, czyli bliskich ludzi, którzy zwrócą naszą uwagę na to, że tkwimy w dziwnym układzie.

Warto ich słuchać, by jak najszybciej zmienić zachowania manipulatora albo się od niego uwolnić.

Oczywiście, w pracy czy w przyjaźniach to łatwiejsze. Wystarczy zwiększyć wobec manipulanta dystans, a gdy z nim rozmawiamy, nie patrzeć mu w oczy, bo wtedy łatwiej odmówić. Poza tym, manipulant nie widząc naszych reakcji, emocji, nie będzie mógł łatwo zmieniać techniki manipulacji.

A jeśli manipulant wie, co robi, ale nie chce się zmienić?

Wiać od niego, ile sił w nogach. Bo choć to bardzo trudne, lepiej

GŁÓWNE TECHNIKI MANIPULACJI

• Reguła niedostępności. Manipulant wykorzystuje fakt, że bardziej pragniemy rzeczy niedostępnych, oryginalnych.

• Reguła zaangażowania i konsekwencji. To mechanizm trzymania się własnego wyboru, nawet jeśli w dłuższej perspektywie będzie on sprzeczny z naszym interesem. Głupio nam się wycofać. Poza tym, włożony już wysiłek podnosi wartość obranej drogi.

• Reguła lubienia oraz sympatii. Prostym sposobem przekonywania kogoś do swoich racji jest zaprzyjaźnianie się z nim, bo chętniej zrobimy coś dla kogoś, kogo znamy, lubimy i jest do nas podobny.

nawet zostać z niczym, z poczuciem wstydu i porażki, niż dać się niszczyć, tkwiąc w toksycznej relacji do końca życia.

• Reguła społecznego dowodu słuszności. Opiera się na przekonaniu, że zachowanie jest słuszne wówczas, gdy inni ludzie też tak postępują. To tzw. odruch stadny.

• Reguła autorytetu. Chętniej podejmiemy działania, o ile stoi za ich słusznością autorytet. Niekoniecznie osoba o dużej wiedzy i doświadczeniu, powszechnie ciesząca się szacunkiem, ale też mająca dużo pieniędzy, rozpoznawalna, nosząca ubrania drogich marek, jak influencer.

• Reguła wzajemności. Trudno odmówić komuś, kto wyświadczył nam jakąś przysługę. Przyjęte jest też, by zrewanżować się za wcześniejsze zaproszenie.

Zawsze zresztą znajdzie się ktoś, kto wyciągnie do nas pomocną dłoń. Komu naprawdę na nas zależy.

REKLAMA

„Ten, kto żyje, widzi dużo, ten kto podróżuje, widzi więcej.” prZysłowie

arabskie

Życie samo w sobie pełne jest doświadczeń i możliwości rozwoju, jednak podróże przenoszą nas na całkowicie nowy poziom doznań i przeżyć.

TEKST URSZULA ZUBCZYŃSKA

Wie o tym każdy, kto choć raz zdecydował się spakować walizkę, plecak i ruszyć przed siebie. Nieważne czy sam, z przyjaciółmi czy rodziną (małe dzieci nie są tu żadną wymówką!). Nieważne, czy to tylko poznawanie okolicy, wycieczka do jakiegoś miejsca w kraju, czy daleka wyprawa za granicę. Każda podróż – i ta mała, i ta duża – otwiera nas na nowe krajobrazy, ludzi, sposoby myślenia, a także nowe kultury, gdy wyjeżdżamy daleko. Uczymy się zauważać różnice i podobieństwa, rozwijając empatię i tolerancję. Podróżowanie wymusza elastyczność myślenia i konieczność adapacji do zmieniających się okoliczności. Stwarza także okazję do poznawania nowych ludzi, a przyjaźnie nawiązane w drodze potrafią przetrwać długie lata. Do tego podróże są doskonałą odskocznią od codzienności, kilerem stresu i budują wspaniałe wspomnienia, do których zawsze można wracać.

Tekst Maja Kornelia Maciaszczyk

Powszechnym mitem związanym z demencją jest przekonanie, że dotyczy ona właściwie wszystkich starszych osób. Zdarza się, że nawet specjaliści bagatelizują objawy twierdząc, że „to normalne w tym wieku”, nazywając je „demencją starczą”. Należy jednak pamiętać, że demencja, inaczej zwana otępieniem, nie jest naturalnym procesem starzenia się i nie można zakładać, że dotyczy wszystkich seniorów. Czym jest starzenie się mózgu? Wraz z wiekiem narasta ilość zdobywanych informacji i doświadczeń. Nasza wiedza na temat świata oraz własnego życia poszerza się, co oznacza, że spowalniają się funkcje między innymi w zakresie „wydobycia” zapamiętanych informacji czy zwyczajnie wykonywania kilku czynności jednocześnie. Nie spada natomiast koncentracja na wykonywaniu danego zadania. Dodatkowo nie pogarszają się umiejętności związane z uczeniem się nowych rzeczy, jedyna zmiana to spowolnienie tego procesu. Seniorzy uczą się równie dobrze jak młodzi ludzie, natomiast robią to wolniej. Kiedy zaczyna się otępienie?

Wiemy już, że objawami naturalnego starzenia się nie są, poza nasilonymi problemami z pamięcią, ograniczenie aktywności, porzucenie zaintereso-

Psycholog z Łódzkiego

Towarzystwa

Alzheimerowskiego

„ZDROWY

MÓZG”

AKADEMIA DOZ FUNDACJI

wań czy rezygnacja z kontaktów społecznych. Nie są nimi też dolegliwości somatyczne takie jak przewlekły ból. Mogą to być objawy depresji, ale należy brać pod uwagę też początkowe stadium choroby otępiennej. Na tym etapie szczególnie ważna jest odpowiednia diagnostyka. Niepokojące symptomy, na które warto zwrócić uwagę:

Trudności z planowaniem albo rozwiązywaniem problemów. Między innymi z przygotowaniem posiłku wedug odpowiedniej kolejności, kłopoty z przypilnowaniem miesięcznych rachunków czy zaburzoną orientacją w wartości pieniądza.

Problemy z zakończeniem normalnych aktywności podejmowanych w domu czy podczas spędzania wolnego czasu. Rozpoczynanie danej czynności i niekończenie jej. Zapominanie o zasadach gry, w którą się grało do tej pory.

Częstsze kłopoty z wysławianiem się, utrudniające rozmowę. Trudności w podążaniu za rozmówcą, utrata wątku i brak rozumienia sensu długiej wypowiedzi. To skutkuje wycofaniem się z życia towarzyskiego i zawodowego.

Odstawianie przedmiotów w innych niż zwykle miejscach i trudność w ich odnalezieniu. Pozostawia-

nie ich w miejscach dla nich nieprzeznaczonych i w związku z tym dość częste oskarżanie innych o kradzież lub złe intencje.

Osłabienie osądu, problemy z oceną sytuacji. Nieumiejętność podejmowania racjonalnych decyzji. Stawanie się ofiarami naciągaczy, złodziei. Problemy z higieną i czystością. Zmiany w usposobieniu i zachowaniu. Chwiejność emocjonalna, wybuchy gniewu, płaczu, agresja słowna. Wynika to bardzo często z dezorientacji i trudności związanych z występowaniem deficytów poznawczych. Stany te są często bagatelizowane przez bliskich oraz specjalistów, co może skutkować późną diagnozą ewentualnej choroby otępiennej (przy czym w trakcie diagnozy trzeba wykluczyć inne czynniki wpływające na zaburzenia pamięci, jak: nowotwory, guzy, zaburzenia metaboliczne, niedobory witamin, depresja, uboczne działania leków). Otępienie to dużo więcej niż powyższe sygnały. Kilka przykazań jak dbać o mózg: Jedz zdrowo. Pij wodę! Regularnie uprawiaj aktywność fizyczną. Wysypiaj się. Ogranicz czas przed telewizorem. Słuchaj muzyki/graj na instrumencie. Czytaj książki, ucz się języka obcego. Rozwiązuj łamigłówki, quizy.

artykuł sponsorowany

Profilaktyka 40+ Badamy się za darmo!

Ten program zdrowotny jest skierowany do osób powyżej 40. roku życia, które chcą sprawdzić swój stan zdrowia.

TEKST MARTA SZYMCZYK-JAWORSKA

Narzekamy na kolejki i trudny dostęp do badań, a jednocześnie wciąż niewiele osób korzysta z bezpłatnych programów zdrowotnych – uważa Ministerstwo Zdrowia. Jednym z nich jest Profilaktyka 40 PLUS. Dzięki temu programowi można wykryć różne choroby na wczesnym etapie. Aby skorzystać z badań, należy wypełnić ankietę na Internetowym Koncie Pacjenta lub korzystając z aplikacji mojeIKP albo zadzwonić na infolinię Centralnej Rejestracji Ministerstwa Zdrowia (800 100 101 między 8.00 a 18.00) i odpowiedzieć na pytania dotyczące swego zdrowia. Na podstawie odpowiedzi i osobistych danych (PESEL, numer telefonu) otrzymamy powiadomienie o wystawionym e-skierowaniu (z adresem placówki medycznej, która wykona badania). Także osoby, które już korzystały z tego programu, mogą znów się przebadać, jeżeli upłynął co najmniej rok od poprzednich badań. Ale uwaga! Jeśli ktoś woli iść w tej sprawie do swojego lekarza rodzinnego, to on też może wystawić skierowanie na badania w programie

Profilaktyka 40 PLUS!

Ankieta

Aby otrzymać e-skierowanie na pakiet badań, należy odpowiedzieć na kilka prostych pytań (na infolinii jest ich dwanaście), m.in.: ile ważymy i mierzymy, jak się odżywiamy, czy palimy papierosy, czy badaliśmy poziom cholesterolu i cukru w ciągu ostatnich 12 miesięcy, jakie mamy ciśnienie tętnicze krwi (można podać uśredniony wynik), czy w najbliższej rodzinie były choroby serca i układu krwionośnego lub onkologiczne. Na podstawie udzielonych odpowiedzi zostaną ocenione czynniki ryzyka zachorowania na różne choroby ‒ oczywiście indywidualnie dopasowane dla każdej osoby. Skierowanie zostanie wystawione elektronicznie, a na badania należy zabrać dowód osobisty.

Badania dla kobiet i mężczyzn

Większość badań dla osób powyżej 40. roku życia jest taka sama i dla pań, i panów. Będą to: morfologia wraz z płytkami krwi, stężenie cholesterolu całkowitego, stężenie glukozy we krwi, tzw. próby wątrobowe (oznaczenie aktywności enzymów wątrobowych – AlAT, AspAT, GGTP), poziom kreatyniny i badanie ogólne moczu, poziom kwasu moczowego we krwi oraz krew utajona w kale. Panowie dodatkowo będą mieli zbadany PSA (antygen swoisty dla stercza całkowity), który pozwala rozpoznać nowotwór gruczołu krokowego (prostaty). Badania dla kobiet i mężczyzn

PROGRAMY PROFILAKTYCZNE

W ramach nich można wykonać określone badania, m.in.: mammografię (program profilaktyki raka piersi), cytologę (program raka szyjki macicy), kolonoskopię (program raka jelita grubego). Skierowane są do różnych grup wiekowych, np. mammografia do kobiet w wieku 45‒74 lat, które nie robiły tego badania w ciągu ostatnich dwóch lat, cytologia ‒ dla pań od 25 do 64 lat, jeśli nie wykonywały jej przez ostatnie trzy lata, kolonoskopia ‒ dla osób w wieku 50‒65 lat (lub młodszych, tj. od 40 lat, jeśli

w rodzinie wystąpił taki nowotwór). Aby skorzystać z badań za darmo i bez zapisywania się do lekarza, można zapytać na infolinii dla pacjenta (800 190 590), jakie placówki medyczne w naszej okolicy wykonują badania w ramach programów profilaktycznych, zadzwonić do danej przychodni czy szpitala i zapisać się na badanie. Jeśli chcesz być powiadamiana o programach profilaktycznych, podaj na infolinii dla pacjenta swój PESEL i numer telefonu lub mail, a będziesz otrzymywać informacje.

obejmują również: ocenę rytmu serca, pomiar ciśnienia tętniczego oraz masy ciała i obwodu w pasie, obliczenie wskaźnika masy ciała (BMI).

Dalsze konsultacje

Po wykonaniu bilansu zdrowia w programie Profilaktyka 40 PLUS można pobrać wyniki na swoim Internetowym Koncie Pacjenta lub osobiście w placówce medycznej (w punkcie pobrań), gdzie były wykonane badania. Gdyby któryś z parametrów przekroczył podaną normą, wówczas należy udać się do lekarza pierwszego kontaktu. On oceni, czy trzeba zrobić jeszcze dodatkowe badania (i na nie skieruje) albo od razu zleci konsultację u specjalisty.

Podstawa prawna: Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 9 lutego 2022 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie programu pilotażowego Profilaktyka 40 PLUS (D z.U. 2022, p. 358).

WAPIENNE OSTACE, KTÓRE SĄ ATRAKCJĄ JURY KRAKOWSKO-CZĘSTOCHOWSKIEJ, WZNOSZĄ SIĘ NA WYSOKOŚĆ KILKUDZIESIĘCIU METRÓW.

Wśród

skał i zamków

Soczysta zieleń, białe wapienne ostańce, a między nimi porozrzucane średniowieczne zamki i warownie. Trudno uwierzyć, że kiedyś było tu morze.

TEKST ALICJA DASZKIEWICZ

ORLE GNIAZDA

PIESKOWA SKAŁA

•Znajdujący się w Dolinie Prądnika gotycki zamek został z czasem zamieniony w renesansową rezydencję z ogrodem, przypominającym labirynt. Obecnie to muzeum ‒ oddział Zamku Królewskiego na Wawelu.

•Zamki w Bobolicach (fot. na górze) i Olsztynie to jedne z wielu średniowiecznych warowni znajdujących się na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Większość została wybudowana na trudno dostępnych skałach wapiennych (na podobieństwo orlich gniazd) z polecenia króla Kazimierza Wielkiego w celu ochrony granic królestwa i szlaków handlowych przed najazdem obcych wojsk.

Morze jurajskie było ciepłe i dość płytkie, a klimat podobny do tropikalnego. Na morskim dnie od 170 do 65 mln lat p.n.e. z niewielkimi przerwami mnożyły się ogromne głowonogi amonity i inne skorupiaki. To właśnie z ich niezliczonych szczątków powstały malownicze wapienne skałki Jury, zwane ostańcami. Skały Rzędkowickie, Podlesickie, Okiennik Wielki stanowią jedne z najbardziej ulubionych terenów dla wspinaczy i turystów. Na pierwszych czekają liczne drogi wspinaczkowe, na dru-

gich ‒ szlaki piesze i rowerowe. W średniowieczu na wapiennych wzgórzach pomiędzy Krakowem a Częstochową wzniesiono imponujące grody, warownie i zamki. Miały strzec granic Królestwa Polskiego. Dziś przez miejscowości, w których powstały, wiedzie wyjątkowy szlak Orlich Gniazd. Na jego trasie znajdują się m.in. ruiny zamków: Olsztyn, Ostrężnik, Mirów, Morsko, Ogrodzieniec, Smoleń, Bydlin, Rabsztyn czy Ojców oraz odbudowane zamki w Pieskowej Skale (muzeum) i Bobolicach (hotel, restauracja), a także pałace w Złotym Potoku i Pilicy. W niektórych (Olsz-

tyn, Ogrodzieniec, Rabsztyn) w ciągu roku odbywają się festyny, turnieje rycerskie, wieczory z duchami i nocne zwiedzanie. Szlak Orlich Gniazd ma długość ok. 160 km i prowadzi przez urozmaicony krajobraz pomiędzy wzgórzami i ostańcami. Można przemierzyć go pieszo w ciagu 5‒6 dni lub rowerem, co zajmuje 2‒3 dni. Można również zwiedzić poszczególne zamki samochodem. W pobliżu orlich gniazd znajduje się kolejna atrakcja Jury. To polska Sahara, czyli Pustynia Błędowska, która, niestety, z roku na rok coraz bardziej zarasta. Jej panoramę najlepiej podziwiać z punktów widokowych ‒ na wzgórzu Czubatka w Kluczach i Dąbrówka w Chechle. Tradycyjnie we wrześniu (13‒15) odbędzie się Juromania ‒ Święto Jury Krakowsko-Częstochowskiej i festiwal kulturalno-historyczny. W scenerii średniowiecznych zamków i warowni planowane są pokazy i turnieje rycerskie, warsztaty i degustacje regionalnej kuchni. Hasło przewodnie tegorocznej edycji to „W krainie baśni i legend”.

TO JEST MÓJ CZAS podróże

OGRODZIENIEC

•Ruiny średniowiecznego zamku można podziwiać również po zapadnięciu zmroku. Dzięki iluminacji na zamkowych murach pojawiają się zjawy i duchy, przybliżające legendy i historie tego miejsca. W pobliżu, na Górze Birów znajduje się zrekonstruowany gród słowiański.

ZAMEK W OJCOWIE

•Znajduje się na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego, który słynie z wielu jaskiń (Grota Łokietka, Ciemna ‒ można je zwiedzać) i ciekawych form skalnych (Maczuga Herkulesa, Igła Deotymy, Brama Krakowska).

Zamek powstał w XIV w. z inicjatywy króla Kazimierza Wielkiego, który nazwał go Ociec u Skały, upamiętniając w ten sposób tułaczkę swego ojca Władysława Łokietka. Niedaleko warto zobaczyć zbudowaną w stylu szwajcarskim kaplicę Na Wodzie.

Okiennik Wielki

koło Kroczyc. Według historyków, u podnóża skał w XIII w. istniał obronny gród. Skała z oknem skalnym była donżonem, mury wzmocniono wałem. Wejście prowadziło przez istniejący w skale naturalny komin.

OLKUSZ

•Podziemne trasy turystyczne na rynku w podziemiach dawnego ratusza i starostwa pokazują historię miasta i górnictwa srebra. W Olkuszu znajduje się też Muzeum Afrykanistyczne, a w nim m.in. amulety, maski i broń z Czarnej Afryki.

PUSTYNIA

BŁĘDOWSKA

•Dobre punkty wypadowe na pustynię to Chechło, Klucze oraz Błędów, w którym rozpoczyna się żółty Szlak Pustynny PTTK (28,5 km). Prowadzi on przez tereny pustyni od góry Jałowce aż do Ryczowa.

Atrakcje w okolicy

*Warto odwiedzić Żarki, leżące niedaleko Jeziora Porajskiego. Znajduje się tutaj unikalny zespół zabytkowych murowanych stodół, gdzie tradycyjnie w każdą środę i sobotę odbywają się jarmarki (pierwsze pojawiły się w XVI w.). Można na nich kupić regionalne przysmaki, jak chleb tatarczuch i żareckie obwarzanki odpustowe, a także lokalne rękodzieło.

TELEFON WSPARCIA

dla Seniora

SŁUCHAMY

asi Wolontariusze czekają na Twój telefon codziennie w godz.: 16:00-20:00 (poza niedzielami i świętami).

Dla Ciebie dyżurują nasi specjaliści:

• Dietetyk - wtorki: 16:00-20:00,

• Farmaceuta - środy: 16:00-20:00.

Wspieramy

Słuchamy

REKLAMA

AUTOGRAF

AUTOGRAF

NP

DARIUSZ

NP

SZPAKOWSKI

DARIUSZ

TO JEST MÓJ CZAS krzyżówka

ZDJĘCIE

ZROBIONE SOBIE SAMEMU

ZDJĘCIE ZROBIONE SOBIE SAMEMU

PSOTNIK, SWAWOLNIK

ROZWIĄZYWANIE KRZYŻÓWEK TO DOSKONAŁA FORMA ĆWICZEŃ DLA MÓZGU, A ZARAZEM ZAJĘCIE, KTÓRE POMAGA SIĘ ZRELAKSOWAĆ. ŻYCZYMY DOBREJ ZABAWY:)

POTRAWA MIĘSNA

SPORTOWE UCHYBIENIE

SKRZYDLATY LEW Z GŁOWĄ I SZPONAMI ORŁA

CHIRURGICZNE DO ZSZYCIA RANY

SZPAKOWSKI

CHIRURGICZNE DO ZSZYCIA RANY

STRÓŻ PRAWA Z KOLTEM

STRÓŻ PRAWA Z KOLTEM

SŁÓW LUB WIEDZY

Z NOEM NA POKŁADZIE

SKRZYDLATY LEW Z GŁOWĄ I SZPONAMI ORŁA

LECZY RANY

PRZEDMIOT

Z NOEM NA POKŁADZIE

LECZY RANY

TARGOWY

TARGOWY

ZNIŻKA DLA KLIENTA

ZNIŻKA DLA KLIENTA

SPORTOWE UCHYBIENIE UZDATNIA WODĘ

UZDATNIA WODĘ

PRZEDMIOTY WYPALANE Z GLINY

PLAKAT TEATRALNY

AŃ ETNOLOGA

FILMOWY ŻART

FILMOWY ŻART

ODCINEK TEKSTU

BIBLIJNEGO

ETAP DZIEJÓW

SŁÓW LUB WIEDZY ETAP DZIEJÓW

ODCINEK TEKSTU BIBLIJNEGO

ODPROWADZA DYM

NIEOBSIEWANE POLE

NIEOBSIEWANE POLE

GREKOKATOLIK

GREKOKATOLIK

BŁYSKOWA NIE MA ABAŻURU

TRAWA MIĘSNA

BŁYSKOWA NIE MA ABAŻURU

TRUJĄCA ROŚLINA ZIELNA

TRUJĄCA ROŚLINA ZIELNA

PSOTNIK, SWAWOLNIK GRA W KARTY

GRA W KARTY

STRONA MONETY

STRONA MONETY

FIZJOLOGICZNA Z APTEKI

TEATRALNY FIZJOLOGICZNA Z APTEKI

BITWA, BÓJ

BITW

PRACUJE NA GRANICY

PRACUJE NA GRANICY

DO ODBIJANIA PIECZĘCI

GRUBY POWRÓZ

CZĄSTKA MATERII

SKLEP PEŁEN ANTYKÓW

DO ODBIJANIA PIECZĘCI

GATUNEK WIERZBY

GATUNEK WIERZBY

BUDA Z DESEK

RUCHOMA CZĘŚĆ MASZYNY

RUCHOMA CZĘŚĆ MASZYNY

LIST BEZ PODPISU

LIST BEZ PODPISU

PRZEDMIOTY WYPALANE Z GLINY OSTRA KRAWĘDŹ

PRZEDMIOT BADAŃ ETNOLOGA NA NIEJ MALUJE SIĘ ZDZIWIENIE BRAWA

BRZEG KAPELUSZA

BRZEG KAPELUSZA

KLERYK

POGŁĘBIANIE WIEDZY

POGŁĘBIANIE WIEDZY

PŁACIŁ NIM WŁOCH ... ŚLUBNA NA PALCU MĘŻATKI

SPRZYMIERZENIEC

DZIELNICA BIEDY

ZWIEWNY SZAL

ZWIEWNY SZAL CZĄSTKA MATERII

WIĘKSZY OD WRÓBLA

WIĘKSZY OD WRÓBLA

DUBAJ LUB ABU ZABI

UBY POWRÓZ DZIELNICA BIEDY ODPROWADZA DYM

DUBAJ LUB ABU ZABI

SZLAM W RZECE

EFEKT HIPNOZY

PODZIEMNA ŻYŁA WODNA 1 2 3 4 5 6 7

KAWAŁEK ŚWIECY

WAŁEK ŚWIECY

„ RYDZ”, PIOSENKA

SPRZYMIERZENIEC KLERYK „ RYDZ”, PIOSENKA

1 2 3 4 5 6 7

Prosimy o nadsyłanie rozwiązania krzyżówki z pomysłem na artykuł do „DOZ Magazynu dbam o zdrowie”. Autorów najciekawszych propozycji nagrodzimy zestawami produktów. Termin nadsyłania rozwiązań to 30.06.2024 r. Regulamin dostępny na stronie www.dbamozdrowie.pl. Rozwiązania prosimy przysyłać listem na adres: Magazyn dbam o zdrowie, Wydawnictwo Bauer, ul. Motorowa 1, 04-035 Warszawa

WÓZ Z SIANEM BARDZO WYSOKI KWIAT

DOWÓD KUPIENIA TOWARU

DOWÓD KUPIENIA TOWARU

KŁUJE NA ŁĄCE

KŁUJE NA ŁĄCE

SZLAM W RZECE WÓZ Z SIANEM BARDZO WYSOKI KWIAT

WARUNKI KLIMATYCZNE

WARUNKI KLIMATYCZNE

ROWER DLA PARY ŁUDZI ZMYSŁY

PODBITE

BUDA Z DESEK EFEKT HIPNOZY ZAPORA WODNA

ZAPORA WODNA

200 mg

Na biegunki bakteryjne - w kraju i za granicą!

Niezbędny element każdej apteczki

Szeroki zakres działania przeciwbakteryjnego

NIFUROKSAZYD POLFARMEX 200 mg, tabletki powlekane. Lek wydawany bez recepty. Skład: 1 tabletka powlekana zawiera 200 mg nifuroksazydu (Nifuroxazidum). Wskazania do stosowania: Ostra lub przewlekła biegunka w przebiegu zakażeń bakteryjnych przewodu pokarmowego. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na substancję czynną, pochodne 5-nitrofuranu lub na którąkolwiek substancję pomocniczą. Nie stosować u dzieci w wieku poniżej 7 lat. Podmiot odpowiedzialny posiadający pozwolenie na dopuszczenie do obrotu POLFARMEX S.A. ul. Józefów 9, 99-300 Kutno, tel.: 24 357 44 44, faks: 24 357 45 45, e-mail:polfarmex@polfarmex.pl

To jest lek. Dla bezpieczeństwa stosuj go zgodnie z ulotką dołączoną do opakowania. Nie przekraczaj maksymalnej dawki leku. W przypadku wątpliwości skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą.