DOZ Magazyn 12-2023 by dbam_o_zdrowie

EKSTRA!

• • Pomoc medyczna w święta, wolne dni i nocą • PORADY I INSPIRACJE DLA CIEBIE

Nº 12

(199)

GRUDZIEŃ 2023

NR 12 GRUDZIEŃ 2023

6 CENA

(W TYM 8%VAT)

Laura

Łącz

naŚwięta

Kuracje dla zdrowia

Uśmiech to mój sposób na pogodę ducha

produktów i potraw na powszechne dolegliwości lecznicze przyprawy

WIGILIA

W STYLU FIT

ODCHUDZAMY TRADYCYJNE DANIA KUPUJEMY NAJLEPSZE BAKALIE

CZUŁE

SŁÓWKA

Sezon na

grypę

KORZYŚCI, JAKIE DAJĄ NAM DOBRE RELACJE, DOTYK, PRZYTULENIE

PSYCHOLOGIA

Moc zaklęta

PORADY I INSPIRACJE DLA CIEBIE

w prezencie Rozmowa o tym, dlaczego warto się obdarowywać

Nº 5

(181)

MAJ 2022

INDEKS 267309

Jak ją rozpoznać i wdrożyć terapię

szybka ulga** od 8 objawÓw przeziębienia i grypy *W oparciu o sposób przyrządzenia roztworu doustnego. **Dotyczy dzialania paracetamolu. Jego maksymalne stężenie w osoczu występuje od 10 do 60 min po podaniu doustnym. Theraflu Extra Grip. Theraflu ExtraGRIP 650 mg + 10 mg + 20 mg, proszek do sporządzania roztworu doustnego. Jedna saszetka zawiera: paracetamol (Paracetamolum) 650 mg, chlorowodorek fenylefryny (Phenylephrini hydrochloridum) 10 mg, maleinian feniraminy (Pheniramini maleas) 20 mg. Substancje pomocnicze o znanym działaniu: Każda saszetka zawiera: 12,8 g sacharozy, 0,035 mg żółcieni pomarańczowej (E110), 42,3 mg sodu, olej sojowy oraz glukozę (składnik maltodekstryny). Wskazania do stosowania: Leczenie objawów grypy i przeziębienia, takich jak: gorączka, dreszcze, bóle mięśni, bóle kostno – stawowe, bóle głowy, obrzęk i przekrwienie błony śluzowej nosa, nadmierna wydzielina śluzowa z nosa, kichanie. Podmiot odpowiedzialny: GlaxoSmithKline Consumer Healthcare Sp. z o.o. v. I.2023 PM-PL-OTRI-23-00212

TO JEST LEK. DLA BEZPIECZEŃSTWA STOSUJ GO ZGODNIE Z ULOTKĄ DOŁĄCZONĄ DO OPAKOWANIA. NIE PRZEKRACZAJ MAKSYMALNEJ DAWKI LEKU. W PRZYPADKU WĄTPLIWOŚCI SKONSULTUJ SIĘ Z LEKARZEM LUB FARMACEUTĄ.

grudzień 2023 Porady i inspiracje dla Ciebie

Dzień

dobry

naszym grudniowym wydaniu dużo pozytywnej energii i tej świątecznej magii, na którą wszyscy czekamy cały rok. Piszemy więc o tym, jak ważne jest, również w dobie odchodzenia od konsumpcjonizmu, dawanie i otrzymywanie prezentów. Jak przyrządzić tradycyjną, a jednocześnie fit kolację wigilijną i obiad (to naprawdę możliwe!), a także o walorach zdrowotnych produktów i potraw świątecznych.

Przypominamy też, że wciąż trwa sezon na grypę. Podpowiadamy, jak ją rozpoznać i wdrożyć skuteczne leczenie. Warto przeczytać również, jak sobie pomóc w przypadku niestrawności oraz gdzie w wolne dni szukać pomocy medycznej. W imieniu redakcji życzę Wam ciepłych, rodzinnych świąt Bożego Narodzenia, wymarzonych prezentów na Gwiazdkę, uśmiechu na twarzach bliskich i przyjaciół, budujących rozmów przy świątecznym stole.

ZDJĘCIA: ROBBY CYRON

Miłej lektury!

Karolina Banasiak REDAKTOR PROWADZĄCA

DOZ MAGAZYN DBAM O ZDROWIE WYTWORZONO Z MATERIAŁÓW POCHODZĄCYCH Z DOBRZE ZARZĄDZANYCH LASÓW POSIADAJĄCYCH CERTYFIKAT FSC® I Z RECYKLINGU

PISZCIE DO NAS! NA WASZE LISTY CZEKAMY POD ADRESEM MAGAZYN@DBAMOZDROWIE.PL

SPIS treści

w numerze... Zobacz, co

inspiracje miesiąca

8 Na szczęście

Kalendarium zdrowia

gwiazda portret 10 Laura Łącz:

Robię tylko to, co sama uważam za dobre

temat miesiąca

14 Świąteczne kuracje dla zdrowia

dbam o zdrowie 24 Nowe terapie 28 Zoom na…

PISZCIE DO NAS!

Nigdy jej nie lekceważ 34 Ważne badanie Holter ciśnieniowy 36 Zdrowie rodziny Gdy zjemy za dużo

Droga Redakcjo!

Wasz magazyn odkryłam niedawno. (...) Przeczytałam wszystko, od pierwszej do ostatniej strony. I nie rozczarowałam się, wszystkie artykuły były interesujące i wyczerpujące. Z ciekawością przeczytałam o domowych sposobach na obniżenie gorączki, „Pogotowie infekcyjne” i jak należy leczyć choroby wywołane przez wirusy, a jak przez bakterie, a także jak się hartować. Cieszę się, że w piśmie jest poruszana sprawa ekologii, ponieważ wszystko, co jest z nią związane bardzo mnie interesuje. Pozdrawiam całą redakcję. Anna P.

4 dbam o zdrowie

Autora najciekawszego listu nagrodzimy zestawami produktów. Regulamin dostępny na stronie www.dbamozdrowie.pl

40 Zdrowie rodziny

Terapia dobrze dobrana 42 Zdrowie rodziny Kiedy cynku brak 44 Zapytaj farmaceutkę 46 Domowa klinika Tak pachnie zdrowie 50 Felieton

żyję zdrowo 52 Zoom na...

Dotyk, przytulenie, pocałunek 56 W dobrej formie Rytuały na dobry dzień

jem zdrowo 60 Zoom na...

Mak, orzechy, rodzynki...

64 Sezon na...

Grzyby mają moc 66 Dieta Święta w stylu fit 70 Przepisy Tradycyjnie, pysznie i dietetycznie 72 Wieści z apteki Porady zza pierwszego stołu

jestem eko 74 Zoom na...

Dobre dla wszystkich 78 W zgodzie z naturą Na kaszel i katar

dbam o urodę 82 Zoom na...

Nie tylko manikiur 86 Mam patent na... Zmarszczki senne

to jest mój czas 88 Zoom na...

Moc zaklęta w prezentach

92 Prawo

Gdy potrzebna jest pomoc 94 Podróże Wrocław na Gwiazdkę 98 Krzyżówka

Zapraszamy na www.dbamozdrowie.pl

dbam o zdrowie 5

Poznajcie naszych

ekspertów

Drodzy Czytelnicy, misją Ekspertów DOZ.pl jest dostarczanie rzetelnych rad, a Program Ekspertów DOZ.pl umożliwia Wam kontakt z Farmaceutami. Ich wsparcie możecie uzyskać, pisząc do nas na adres magazyn@dbamozdrowie.pl, ale także za pośrednictwem czatu w aplikacji DOZ.pl.

Wydawca

Bez Recepty Sp. z o.o. 94-406 Łódź, ul. Kinga C. Gillette 11 tel. 42 200 75 87 magdalena_ruszkowska@bezrecepty.eu

Projekt, redakcja, wykonanie

Wydawnictwo Bauer Sp. z o.o., Sp. j. 04-035 Warszawa, ul. Motorowa 1 Recepcja tel. 22 51 70 500 magazyn@dbamozdrowie.pl www.bauer.pl

Redaktor naczelna

Izabela Raduszewska

Redaktor prowadząca Karolina Banasiak

Redaktor kontentu

Urszula Zubczyńska

Sekretarz redakcji Alicja Daszkiewicz

Zespół redakcyjny

MGR FARMACJI

KAROLINA BANASIAK

MAGDALENA RÓG

ANETA EKERT

REDAKTOR PROWADZĄCA DOZ MAGAZYN, SPECJALISTKA W DZIEDZINIE KOSMETYKÓW I ZIOŁOTERAPII

AUTORKA TEKSTÓW Z ZAKRESU FITOTERAPII, CHORÓB CYWILIZACYJNYCH I OPIEKI FARMACEUTYCZNEJ

AUTORKA TEKSTÓW NA TEMAT BEZPIECZEŃSTWA I SKUTECZNOŚCI FARMAKOTERAPII I OPIEKI FARMACEUTYCZNEJ

Marzena Bartoszuk, Alicja Daszkiewicz (korekta), Barbara Lasota, Magdalena Łuków, Anna Skoczeń, Małgorzata Świgoń, Barbara Tuleja, Urszula Zubczyńska

Współpraca

Wojciech Gontarek, Jakub Jaworski, Magda Maciejczyk, Dorota Mikłaszewicz, Marta Stachura, Marta Szymczyk-Jaworska

Projekt graficzny

Maciej Moszyński, Katarzyna Rawska, Ewa Rozum

Zespół graficzny

Agata Baranowska, Natalia Gąsiorowska, Rafał Lewandowski, Maciej Moszyński, Piotr Oleszko, Ewa Rozum, Renata Szwarc, Beata Sędzimir (grafik prowadzący), Marek Wierzbicki

Fotoedycja

Kamila Mejran i Agnieszka Posiewka

Asystentka redakcji MGR FARMACJI

DR N. FARMACEUTYCZNYCH

EWA DEMBOWSKA

MAGDALENA JACHORSKA

ODPOWIADA NA WASZE PYTANIA DO FARMACEUTKI

PRACOWNIK NAUKOWY, AUTORKA PUBLIKACJI DOTYCZĄCYCH BEZPIECZEŃSTWA FARMAKOTERAPII I ZDROWIA KOBIET

MGR FARMACJI

MAGDALENA TOSZEK-KUSTOSIK

AUTORKA TEKSTÓW NA TEMAT BEZPIECZEŃSTWA I SKUTECZNOŚCI FARMAKOTERAPII I OPIEKI FARMACEUTYCZNEJ

W stworzeniu tego wydania DOZ Magazynu dbam o zdrowie pomogli nam również:

Agnieszka Klepacz

Zdjęcie na okładce

Forumgwiazd.com.pl/Forum

Zdjęcia w magazynie

123RF/Picsel (chyba że zaznaczono inaczej)

Reklama pharma

Magdalena Ruszkowska tel. +48 885 500 881 reklama@dbamozdrowie.pl

Reklama no-pharma

Katarzyna Kilanowska tel. 48 692 461 080 Katarzyna.Kilanowska@bauer.pl

Druk

Quad/Graphics Europe Sp. z o.o. 07-200 Wyszków, ul. Pułtuska 120

BĄDŹ EKOLOGICZNY.

Wyrzucając papier, wybierz odpowiedni pojemnik.

KATARZYNA KUCEWICZ

JOANNA MARCIŃSKA

BARBARA LASOTA

PSYCHOLOŻKA, PSYCHOTERAPEUTKA, AUTORKA PORADNIKÓW PSYCHOLOGICZNYCH DLA DOROSŁYCH I BAJEK DLA DZIECI

KOSMETOLOG SCM ESTETIC, KRAKÓW

MGR INŻ. ŻYWIENIA CZŁOWIEKA, ABSOLWENTKA WYDZIAŁU ŻYWIENIA CZŁOWIEKA SGGW

6 dbam o zdrowie

Zapraszamy na www.dbamozdrowie.pl.

Wygodne płatności online

Szeroka oferta, ponad 30 tys. produktów

Dostawa do domu

Eksperckie porady

INSPIRACJE

Na szczęś TEKST ALICJA DASZKIEWICZ

wiazda betlejemska, obok jemioły i choinki, to najpopularniejsza roślina, jaka pojawia się w naszych domach w okresie Bożego Narodzenia. Kształt jej płatków, a właściwie czerwonych przylistków, symbolizuje biblijną Gwiazdę Betlejemską, która doprowadziła mędrców ze Wschodu do miejsca narodzin Chrystusa. Wilczomlecz nadobny (Euphorbia pulcherrima), bo taka jest rodzajowa nazwa gwiazdy betlejemskiej, pochodzi z Meksyku, gdzie rośnie naturalnie jako barwny krzew. Również tam nazywa się go kwiatem wigilijnym i bożonarodzeniowym, odkąd w XVI wieku zaczęto nim dekorować kościoły podczas świąt. Wilczomlecz to dawny kwiat Azteków. Miał im zapewnić miłość i powodzenie w nadchodzącym roku. Uważali bowiem, że czerwony kolor liści wziął się z pękniętego serca bogini miłości. Również dzisiaj wilczomlecz nadobny jest symbolem szczęścia, trafia do bukietów ślubnych, a w Azji wręcza się go z okazji nowego roku z życzeniami pomyślności. Popularny jest w Japonii, Chinach, Ameryce i Europie. Zachwyca czerwonymi przylistkami, ale występuje też w wielu innych kolorach, od brzoskwiniowego poprzez ciemny burgund i kremową biel po odcienie łososiowe, pomarańczowe, różowe. Daje radość, zwłaszcza podczas zimowych szarych dni.

8 dbam o zdrowie

cie

300 kalorii

można spalić podczas godzinnego spaceru szybkim krokiem. Warto pamiętać o tym podczas świątecznego ucztowania.

kalendarium

GRUDZIEŃ 1-7 grudnia Europejski Tydzień Autyzmu

Autyzm to zaburzenie rozwoju związane z nieprawidłowym funkcjonowaniem mózgu. Osoba, u której się je stwierdza, inaczej postrzega świat, ma trudności z porozumiewaniem się i utrzymywaniem relacji z innymi. Często bywa nierozumiana i nieakceptowana, co głównie wynika z braku świadomości społeczeństwa na temat tego zaburzenia. Dlatego celem tego tygodnia jest m.in. dostarczenie rzetelnej wiedzy o autyzmie i uwrażliwienie na problemy osób, które na niego cierpią.

1-10 grudnia Dni Walki z Gruźlicą i Chorobami Płuc

Szacuje się, że ok. 70 proc. ludzi miało kontakt z prątkami gruźlicy. Nie wszyscy jednak zachorują. O tym, czy tak się stanie, decyduje m.in. kondycja naszego układu immunologicznego. Choroba ta atakuje najczęściej płuca, dlatego tak ważne jest ich systematyczne kontrolowanie. Wczesne wykrycie nieprawidłowości zwiększa szanse na skuteczne leczenie nie tylko gruźlicy, ale i innych chorób płuc.

5 grudnia Międzynarodowy Dzień Wolontariusza

Święto zostało ustanowione przez ONZ, aby uzmysłowić społeczeństwom na całym świecie, jak wielkie jest znaczenie działań i inicjatyw podejmowanych bezinteresownie z myślą o innych ludziach i środowisku. Badania pokazują też korzystny wpływ wolontariatu na zdrowie fizyczne i psychiczne osób, które angażują się w pomaganie innym. dbam o zdrowie 9

MAM pytanie do…

Robię tylko to,

co sama uważam

za dobre

Utalentowana śpiewająca aktorka. Pisarka. Pochłonięta pracą bizneswoman. Ikona stylu. Wypełniona energią optymistka i wyjątkowo życzliwy człowiek – tak mówią ci, którzy ją znają. A do tego, czego dotknie, zamienia się w sukces. ROZMAWIAŁA MAGDA MACIEJCZYK

takiej rodzinie nie miała wyboru. Jak tata Marian Łącz i mama Halina Dunajska skończyła akademię teatralną. A potem jeszcze studiowała polonistykę i napisała kilkanaście książek i słuchowisk radiowych. Założyła jedną z pierwszych w Polsce agencji artystycznych organizujących różnorodne imprezy i pokazy mody Reżyseruje, prowadzi wykłady dla seniorów. I chociaż od ponad ćwierć wieku w serialu „Klan” wciela się w postać wyzwolonej, przebojowej Gabrieli Wilczyńskiej, sama nie potrafiłaby skorzystać z jej doświadczeń. Nie ukrywa, jak ważne 10 dbam o zdrowie

są dla niej rodzina i tradycje. Święta to jej czas.

Mówi pani: „Pochodzę z domu, w którym panowały tradycyjne zasady. Moim wychowaniem zajmowały się głównie mama, babcia oraz jej siostra, która nie założyła własnej rodziny. I to one mnie kształtowały”. Jakie drogowskazy na dalsze życie wynosi się z takiego domu? Pierwsze, co przychodzi mi do głowy i co wpajałam mojemu synowi to to, że największą wartością człowieka jest wszechstronne wykształcenie. Zanim zaczęłam naukę w szkole podstawowej, mama zapisała mnie na prywatne lekcje angielskiego, francuskiego,

gry na pianinie, co było w owych czasach rzadkością. Dbała o to, żebym uczyła się pływać i tańczyć. Starała się, bym wyniosła z domu szacunek dla drugiego człowieka, dobre maniery i empatię. Była surowa i radykalna, jeśli chodzi o moje wychowanie. Właściwie miałam jedynie rano wstać, iść do szkoły, a później się uczyć. W młodości nie chodziłam na prywatki ani do klubów. Ale muszę przyznać, że byłam dość niesforną nastolatką. Gdy rodzice wieczorem grali w teatrze, nieraz zdarzało mi się wymykać z domu przez okno.

Inaczej wychowywała pani syna niż mama panią? Miał więcej luzu, aczkolwiek uznaję moją mamę za bardzo mądrą osobę

ZDJĘCIA: FORUM, ARCHIWUM PRYWATNE

Laura Łącz

NIE NA STYLKO CEN A IE („Kam ktorka tea

serka ienne ta tralna i fi ,a bl lm ko-m utorka m ice” „Klan owa o u n z o y cznyc dram ”, ), reżybaje „Spe k, opowia h. Autork ów poety a wie cłnion dań nego e marzen i książek, rszy, i ł m Mena abędzia” a”, „Sekre .in.: , t d „ cza A ż er be wyda wczy ka, dzien cadło”. rn Agen ni. Od lat ikarka, cję A rty prowadzi Laura styczną .

i z perspektywy lat wszystko, co robiła, uważam za słuszne. Także to, że odradziła mojemu synowi nasz zawód, choć chodził już na prywatny kurs aktorski. Andrzej skończył studia prawnicze. To człowiek, z którym najbardziej lubię rozmawiać. Mój syn odziedziczył po swoim ojcu większość cech, psychiczną siłę, niezależność i samodzielność, ciekawość świata. Myślę, że mimo różnicy pokolenia, znajdujemy wspólny język i dobrze się dogadujemy w wielu sprawach. Co roku razem organizujemy zawody wędkarskie aktorów i wędkujemy.

Próbowałam stworzyć listę rzeczy, jakimi się pani zajmuje. Pomyślałam, że nieprzypadkowo wiele tysięcy głosujących seniorów uznało, że zasługuje pani na tytuł „Ikona aktywności osób 50+”. Która z tych zawodowych i niezawodowych ról jest dziś najbliższa pani sercu? Rzeczywiście ciągle podkreślam mojemu synowi, że praca w mojej agencji artystycznej trwa 7 dni w tygodniu i 24 godziny na dobę, która wciąż jest dla mnie za krótka. Organizujemy wiele imprez, pokazów mody, konferencji. Poza tym jeżdżę do bibliotek na spotkania autorskie, prowadzę trzy teatry amatorskie, wykłady na uniwersytetach trzeciego wieku i w klubach seniora. Gram w serialu. Jednak dbam o zdrowie 11

MAM pytanie do…

zawsze byłam, jestem i będę aktorką teatralną, a moje serce na zawsze zostało w Teatrze Polskim. Z tej tęsknoty gram tak wiele monodramów poetycko-muzycznych i recitali piosenki aktorskiej według własnych scenariuszy.

W programie „Rola życia” rozmawia pani z innymi artystami. Jaką szczególną lekcję życia wzięła pani z tych rozmów dla siebie? Mam tak różnych rozmówców, tak wybitne indywidualności, że po każdej rozmowie nachodzą mnie nowe refleksje. Największe wrażenie jednak zrobiły na mnie dwie rozmowy: z Ignacym Gogolewskim i Ewą Krasnodębską. W wieku 94 lat przyszła sama, miała śliczną fryzurę, tuż przed wywiadem poprawiła makijaż i założyła buty na obcasie. A kiedy zadałam jej pytanie dotyczące poezji, nagle z pamięci, bez przygotowania, deklamowała bez zająknięcia „Fortepian Chopina” Norwida. Podobnie Ignacy Gogolewski, gdy miał przeczytać fragment „Dziadów”, z pamięci powiedział gigantyczną „Wielką Improwizację”, a gdy skończył, zamknął

W KILKU SŁOWACH Zawsze aktywna

Ambasadorka aktywności senioralnej w projektach realizowanych przez UTW SGH i Fundację Ogólnopolskie Porozumienie UTW. Promuje aktywność w wielu formach, wolontariat i nieustającą kreatywność zawodową.

Nigdy nie jest zmęczona

„Jestem świetnie zorganizowana (...) − mówi. − Spełniam się na różnych polach, a ta różnorodność napędza mnie do działania. Sądzę, że jeżeli ktoś sam z siebie i z natury jest aktywny, lubi pracę zawodową, to się nie zmienia wcale z wiekiem. Przynajmniej tak odczuwam. Nie znam słowa zmęczenie!” 12 dbam o zdrowie

książkę, pocałował ją i odłożył. Oboje potwierdzili to, co mam w sobie po moich rodzicach. Widzę po rozmowach ze starszymi, że rola w teatrze jest najważniejsza, że prawdziwy aktor to aktor teatralny.

Przepraszam, ale do końca się z tym nie zgodzę. Oglądam „Klan” z przekonaniem, że doskonale gra pani swoją rolę. Jakie pani cechy udało się przeforsować z reżyserem dla serialowej Gabrieli? Myślę, że oprócz fryzury niemal nic nas nie łączy. Lubię w niej, że jest dobra i szlachetna, bo staram się taka być. Z aktorskiego punktu widzenia cieszy mnie wątek romansowy z dużo młodszym trenerem tenisa, który odgrywamy z Piotrem Wątrobą, jest ciekawy jako zjawisko socjologiczne i budzi zainteresowanie widzów. Jednak na jej miejscu zachowywałabym się inaczej. Poza tym ona zawsze jest elegancko wystylizowana, natomiast ja na co dzień ubieram się na luzie.

Koleżanki z branży z błyskiem w oku mówią, że prócz talentu aktorskiego ma pani niezwykłe wyczucie stylu i mody. Gdybym poprosiła o kilka rad, usłyszałabym… Ważne jest, by nikogo nie naśladować. To, co ładnie wygląda na koleżance, nie musi tak samo prezentować się na innej osobie. Nie podążam ślepo za modą, ale wiem, co jest w danym sezonie modne i staram się to wykorzystywać. Niczego nie wyrzucam. Dlatego wraz z powracającą modą mogę sięgnąć po stroje sprzed lat, bo ważę tyle samo, co przed maturą. Mam wizerunek kobiety noszącej eleganckie stroje, ale gdy przyjeżdżam na zawody wędkarskie

Jak każda kobieta chcę wyglądać dobrze jak najdłużej, dlatego wszystko co robię, czynię po to, aby być piękną dla siebie i moich bliskich. w dżinsach i kurtce, wszyscy uważają, że dopiero wtedy wyglądam młodo i ładnie. Ważną, sprawdzoną w modzie zasadą jest: „mniej znaczy więcej”. Dotyczy to zarówno ubrań, fryzury, jak i makijażu.

Patrzę na panią i myślę: piękna. Zapytam więc wprost, jakie stosuje pani triki, jeśli chodzi o makijaż? Najważniejszy jest dobry lekki podkład, dostosowany do koloru cery, który należy rozprowadzić na twarzy, szyi i dekolcie. Zawsze nakłądam go palcami, nie gąbką. Korzystne działa też zastosowanie korektora wokół oczu, nierozmazującego się tuszu do rzęs i nieco różu na policzki. Brwi dobrze jest podkreślić cieniem, a usta warto obrysowywać konturówką. I wreszcie, jeśli mamy więcej niż 30 lat, trzeba zarezerwować więcej czasu na makijaż, żeby był dobrze zrobiony. Mój jestem w stanie wykonać w 15–20 minut, idealnie jak mam pół godziny. Wyznaję żelazną zasadę: albo jestem precyzyjnie i porządnie umalowana, albo wcale. Półśrodków nie stosuję. Dotyczy to wszystkiego, czego się podejmuję.

Choinki też? Pytam, bo kiedy oglądam na pani Instagramie zdjęcia ustawionego w salonie ogromnego bożonarodzeniowego drzewka, mam wrażenie, że co roku prezentują się podobnie. To prawda. Rokrocznie, od czasów mojego dzieciństwa, jest taka sama – w myśl polskiej tradycji kolorowa i błyszcząca światełkami. Jest przyozdobiona tak, jak robiła to moja mama, a wcześniej mój ojciec, babcia. Raczej bez dziwnych kokardek, piórek, modnych ozdóbek. Jedynie czerwone, niebieskie, zielone światełka i różnokolorowe bombki. Mniejsze, większe, ładniejsze, brzydsze. Choinka jest ogromna, szeroka i gęsta. Wybranie, przywiezienie, zamontowanie w stojaku tak ogromnej i ciężkiej choinki wymaga sporo wysiłku. Ubranie jej z drabiny również nie jest łatwe. Strojeniem choinki zwykle zajmuję się samia i żartuję, że to moja podstawowa praca w domu w grudniu. Aby dopełnić świąteczny nastrój, ozdabiam schody, balkon, taras i rośliny w ogrodzie. Podoba mi się, jeśli tutaj światełka są tylko białe i pomarańczowe, jak ogień.

Jak celebruje Pani Wigilię? Święta Bożego Narodzenia są dla mnie bardzo ważne. Przebiegają w tej samej atmosferze, z tymi samymi potrawami, jakie pamiętam z dzieciństwa i których nauczyły mnie mama i babcia. Niestety, nie piekę ciast tak dobrych, jak moja babcia i ciocia. Często je kupuję albo robię w minimalnej ilości, bo mój syn w ogóle nie lubi słodkości. Za to chwali moje pasztety. Robię więc różne. Wigilijną zupę grzybową gotuję z prawdziwkami, które własnoręcznie zbieramy. To też nasza wspólna tradycja. dbam o zdrowie 13

TEMAT miesiąca

Świąteczne kuracje dla ZDROWIA Podczas Wigilii i Bożego Narodzenia w naszych domach i na naszych stołach pojawia się wiele produktów i potraw o działaniu leczniczym. Warto korzystać z ich mocy nie tylko od święta. TEKST MARZENA BARTOSZUK

14 dbam o zdrowie

awet nie spodziewamy się, jak wiele korzyści dla zdrowia można zyskać, dzięki zastosowaniu w celach leczniczych produktów kojarzących się tradycyjnie ze świętami Bożego Narodzenia. Wigilijne potrawy to bogactwo prozdrowotnych substancji, które mogą złagodzić wiele dolegliwości. Przyprawy korzenne, czyli niezbędny dodatek przy pieczeniu świątecznych pierniczków, oprócz charakterystycznego smaku i cudownego aromatu, mają także udokumen-

towane działanie łagodzące powszechne dolegliwości, takie jak: bóle stawów czy głowy, problemy trawienne lub objawy przeziębienia (katar, kaszel). Co więcej, do celów terapeutycznych można wykorzystać także bożonarodzeniowe dekoracje, jak choćby wieszaną pod sufitem jemiołę czy gałązki sosnowe, które pozostały po uformowaniu drzewka. Na kolejnych stronach opisujemy dokładnie, jak skorzystać z ich leczniczej mocy i dlaczego warto takie kuracje stosować nie tylko podczas świąt, ale i na co dzień.

dbam o zdrowie 15

TEMAT miesiąca

osna zwyczajna, zwana także choinką,

ma znacznie więcej leczniczych właściwości niż bardziej od niej popularne świąteczne drzewka, jak świerk czy jodła. Symbolizuje długowieczność, zdrowie i siłę, prawdopodobnie dlatego, że jest drzewem wyjątkowo odpornym na zmienne warunki atmosferyczne. Igły sosny można wykorzystać do łagodzenia dolegliwości stawowych, szczególnie przy bólach i strzykaniu związanych ze zmianami pogody. Aby wypróbować ich działanie, można przygotować leczniczą kąpiel. Z sosnowych gałązek, które często obcinasz przy dekorowaniu choinki, oberwij igliwie i zalej je wodą (ponad igłami powinno być 1−2 cm płynu). Gotuj miksturę przez 10 minut na wolnym ogniu pod przykryciem. Potem przecedź i wlej do wanny z ciepłą wodą.

KĄPIEL W SOSNOWYCH IGŁACH POMAGA TAKŻE ZMNIEJSZYĆ ZMĘCZENIE ZWIĄZANE ZE ŚWIĄTECZNYMI PRZYGOTOWANIAMI.

Taka kąpiel powinna trwać ok. 20 minut. Co ciekawe, sporo produktów zawierających sosnowe składniki można znaleźć także w aptekach. Olejek sosnowy dodawany bywa do rozgrzewających maści na bóle stawów i mięśni, a także plastrów do aromaterapii, które ułatwiają oddychanie podczas kataru. Wyciąg z sosny jest też głównym składnikiem popularnych syropów na kaszel.

TWÓJ

jesienny NIEZBĘDNIK Pelavo Nos i Zatoki

120 ml

REKLAMA

Suplement diety Kompleksowa marka dla dzieci wspierająca organizm w okresie jesienno-zimowym. Pelavo Nos i Zatoki zawiera: ● Standaryzowany ekstrakt z korzenia pelargonii afrykańskiej, który w naturalny sposób wspiera zdrowie dróg oddechowych. ● Kompleks naturalnych ekstraktów roślinnych z kwiatów czarnego bzu, z korzenia goryczki, z kwiatów dziewanny; z werbeny oraz z liści Andrographis paniculata. ● Witaminę C i cynk, które dodatkowo wspierają funkcjonowanie układu odpornościowego. ● Bromelainę, która wzbogaca jego działanie.

16 dbam o zdrowie

Suplement diety

Sosnowy olejek eteryczny

jest doskonały do aromaterapii przy infekcji górnych dróg oddechowych. Ma działanie wykrztuśne, łagodzi kaszel i katar, ułatwia oddychanie, oczyszcza zatoki, zmniejsza uczucie zatkanego nosa.

TEMAT miesiąca

Lecznicze przyprawy korzenne

NIE SPOSÓB WYOBRAZIĆ SOBIE ŚWIĄTECZNYCH PIERNIKÓW BEZ AROMATYCZNYCH PRZYPRAW. WARTO SKORZYSTAĆ TEŻ Z ICH LECZNICZEGO DZIAŁANIA.

ANYŻ

WŁAŚCIWOŚCI I ZASTOSOWANIE Anyż gwiazdkowaty ma udowodnione właściwości przeciwbakteryjne, hamuje też aktywność wirusów. Jego owoce zawierają aromaterapeutyczny olejek oraz substancje o działaniu rozgrzewającym, rozrzedzającym śluz, a także łagodzącym skurcze żołądka.

CYNAMON

WŁAŚCIWOŚCI I ZASTOSOWANIE Najbardziej znany jest jako aromatyczna przyprawa do ciasteczek, ale ma również doskonałe działanie obniżające stężenie glukozy we krwi. Regularne i długotrwałe stosowanie 3−6 g cynamonu dziennie przez osoby z cukrzycą typu 2 obniża poziom cukru we krwi na czczo mniej więcej o 20 proc.

GOŹDZIKI

WŁAŚCIWOŚCI I ZASTOSOWANIE W medycynie naturalnej od wieków wykorzystywano właściwości przeciwbólowe i przeciwzapalne suszonych pąków goździkowca. Mielone lub zmiażdżone goździki używane są do przygotowania naparu (2 łyżki na szklankę wrzątku), który pomaga przy zapaleniu gardła, oraz pasty na bóle głowy.

IMBIR

WŁAŚCIWOŚCI I ZASTOSOWANIE

KARDAMON

WŁAŚCIWOŚCI I ZASTOSOWANIE

Ma silne działanie rozgrzewające i przeciwzapalne. Skuteczność imbiru w łagodzeniu bólu stawów porównuje się nawet do działania niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), gdyż podobnie jak one blokuje działanie prozapalnych enzymów. Ułatwia też regenerację chrząstki stawowej.

To jedna z najstarszych i najcenniejszych przypraw świata (obok szafranu i wanilii). Poprawia apetyt i przyspiesza przemianę materii. Ma zastosowanie jako środek zmniejszający wymioty i łagodzący dolegliwości trawienne (niestrawność, bóle żołądka).

KURKUMA

WŁĄŚCIWOŚCI I ZASTOSOWANIE Kłącza tej leczniczej rośliny, nazywanej też ostryżem długim lub szafranem indyjskim, zawierają niezwykle cenny składnik – kurkuminę. Ma ona działanie antyoksydacyjne, przeciwzapalne, przeciwwirusowe i antybakteryjne, a coraz więcej mówi się o tym, że także antynowotworowe.

18 dbam o zdrowie

Ziele jemioły ma właściwości terapeutyczne, jednak owoce są trujące. Dlatego bezpieczniej

jest korzystać z gotowych preparatów lub suszonego ziela kupowanego w aptekach albo zielarniach.

HERBATKA NA PRZEZIĘBIENIE Pomoże organizmowi zwalczyć infekcję, ułatwi odkrztuszanie wydzieliny. Łyżeczkę sproszkowanych owoców anyżu gwiaździstego zalej szklanką wrzątku, gotuj przez 5 minut i zostaw do zaparzenia na kwadrans. Herbatkę pij dwa razy dziennie, najlepiej posłodzoną łyżeczką miodu.

ROZGRZEWAJĄCA OWSIANKA To idealne śniadanie na zimowe poranki. Daje uczucie sytości na długi czas i ogrzewa organizm od środka. Zalej 4 łyżki płatków owsianych szklanką wody, dodaj 1/2 tartego jabłka, 1/2 banana, odrobinę soli oraz pół łyżeczki cynamonu. Gotuj na małym ogniu przez kilka minut, aż płatki będą miękkie.

PASTA NA BÓLE GŁOWY Zmiel w młynku 1/2 łyżeczki goździków, dodaj nieco olejku cynamonowego (tyle, aby powstała papka). Smaruj czoło kilka razy dziennie. Dodatkowo możesz też dorzucić kilka goździków do gorącej herbaty lub naparu ziołowego i pić 2−3 porcje w ciągu dnia.

MAŚĆ NA BÓL STAWÓW Weź 2−3 ząbki czosnku i kawałek świeżego imbiru (ok. 3 cm), zetrzyj na tarce. Dodaj pół szklanki oleju, np. sezamowego. Podgrzej na wolnym ogniu aż do zagotowania. Potem odstaw na pół godziny i przefiltruj przez gazę. Smaruj bolące stawy kilka razy dziennie. Trzymaj w lodówce.

NAPÓJ POPRAWIAJĄCY TRAWIENIE Pomaga po cieżkostrawnym posiłku, ale także podczas tzw. grypy żołądkowej (hamuje wymioty). Kilka ziaren kardamonu zalej dwoma szklankami wrzątku, gotuj na wolnym ogniu przez 5 minut. Pozostaw na kwadrans do zaparzenia. Przelej do termosu i pij małymi łykami przez cały dzień.

KOKTAJL NA WZMOCNIENIE ORGANIZMU Ten napój nazywany bywa zastrzykiem witamin i energii. Poprawia odporność, chroni serce, działa przeciwzapalnie. Wyciśnij sok z pomarańczy, 2 marchewek i kawałka kłącza kurkumy. Dodaj kilka kropli oleju i szczyptę pieprzu – to ułatwi przyswajanie składników odżywczych. Pij codziennie.

JEMIOŁA POMAGA NA NADCIŚNIENIE To symbol płodności i dobrobytu. Pęk jej złocistych listków, zawieszony u sufitu, sprzyja miłości, dlatego w wielu domach przetrwał zwyczaj całowania się pod jemiołą. Jej ziele ma wiele właściwości leczniczych, jednak najczęściej wykorzystywane jest działanie hipotensyjne jemioły. Zrób sama mieszankę ziołową obniżającą ciśnienie. Wsyp do szczelnego słoika po 50 g ziela jemioły, melisy i serdecznika, kłącza perzu i kwiatostanu głogu. Łyżkę mieszanki zalej szklanką wrzątku, gotuj 1−2 minuty na małym ogniu, odstaw do zaparzenia. Połowę wypij rano, drugą wieczorem. Jeśli przyjmujesz leki obniżające ciśnienie, pij herbatkę 2 godziny przed ich zażyciem lub po nim.

dbam o zdrowie 19

TEMAT miesiąca

lej lniany w wielu domach

pytamy eksperta

jest ważnym elementem świątecznego menu. Zgodnie z tradycją z nim właśnie przygotowywane są wigilijne śledzie i kapusta z grzybami. Potrawy te mają wówczas niezwykły smak i aromat, który wielu osobom kojarzy się z tym wyjątkowym dniem w roku. Dlatego, gdy w grudniu pojawiają się na straganach buteleczki złocistego oleju lnianego, kupujemy je jak nasze mamy i babcie. To niedobrze i to z dwóch powodów. Po pierwsze, szkoda, by tak wartościowy produkt gościł w naszym menu jedynie od święta (patrz wypowiedź ekspertki), a po drugie, kupowanie tego podatnego na utlenianie produktu w przypadkowym miejscu sprawia, że prawdopodobnie przynosimy do domu coś, co straciło już sporo wartości odżywczych.

MGR FARM. MAGDALENA RÓG

Dlaczego olej lniany jest ważny dla naszego zdrowia i jak wybrać najlepszy?

Enteris immune

REKLAMA

Zawiera ww składzie składzie mikromikrokapsułkowaną 8. kapsułkowanąmieszankę mieszankę szczepów bakterii. 8. szczepów bakterii oraz Kapsułki, 20 Kapsułki, szt. 2 prebiotyki. 20 szt. DOZ S.A. Suplement diety

20 dbam o zdrowie

OLEJ LNIANY, NAWET TAKI, KTÓRY CHCEMY PRZEZNACZYĆ DO CELÓW KULINARNYCH, WARTO KUPOWAĆ W TAKIM MIEJSCU, GDZIE JEST PRZECHOWYWANY W WARUNKACH CHŁODNICZYCH, NAJLEPIEJ W APTECE.

Olej lniany tłoczony na zimno stanowi źródło kwasów omega-3 i -6, przede wszystkim kwasu alfa-linolenowego (ALA) i linolowego (LA). Liczne badania wskazują, że jego stosowanie może korzystnie wpływać na poziom cholesterolu i glukozy we krwi. Antyoksydacyjny mechanizm kwasów omega-3 stanowi również istotną rolę w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych o podłożu zapalnym. Dzięki zawartości witaminy F, olej lniany stosowany miejscowo na skórę może wspierać leczenie łuszczycy, wypryskowego zapalenia skóry i zmian troficznych. Sprawdzi się w pielęgnacji skóry dojrzałej, suchej i tracącej jędrność. Składniki oleju lnianego łagodzą podrażnienia, przywracają nawilżenie i elastyczność skóry oraz wzmacniają włosy. Dodatek oleju lnianego do diety będzie poprawiał pamięć i koncentrację oraz pracę wątroby. Najkorzystniejszy dla zdrowia jest olej lniany tłoczony na zimno i nie poddawany rafinowaniu. Wybierając produkt, warto zwrócić na to uwagę. Ważną informacją jest też to, że olej lniany szybko ulega utlenianiu (jełczeje), należy zatem przechowywać go w ciemnej butelce w temperaturze ok. 4−10 st. C i spożyć najlepiej w ciągu miesiąca od pierwszego otwarcia butelki.

TEMAT miesiąca DODATEK NATURALNEGO ZAKWASU POPRAWIA SMAK TRADYCYJNEGO BARSZCZU.

Buraki mają substancje, które

chronią i regenerują wątrobę. Dobrze jest zatem zostawić sobie porcję barszczu na kolejny dzień świąt, gdy jemy więcej tłustych dań mięsnych.

zerwony barszcz na zakwasie

to jedno z najważniejszych dań na polskiej kolacji wigilijnej. Zachęcamy, by przyrządzać go jak najczęściej, gdyż dzięki zawartości witamin, składników mineralnych oraz błonnika ma wiele prozdrowotnych właściwości: przyczynia się do obniżenia ciśnienia krwi, poprawia działanie układu pokarmowego, wzmacnia odporność. Warto przy tym pamiętać, że czysty czerwony barszcz (bez śmietany) jest posiłkiem niskokalorycznym, co może być korzystne dla osób, które dbają o swoją wagę. To jednak nie wszystko. Najcenniejszym dla zdrowia produktem, który pojawia się w wielu domach przed świętami, jest buraczany zakwas dodawany do barszczu. Aby jednak w pełni wykorzystać jego właściwości, warto pić go także na surowo – wystarczy pół szklanki 2 razy dziennie. Zakwas wspiera 22 dbam o zdrowie

wątrobę i działa korzystnie na pracę jelit. Ma niezwykle cenne bakterie probiotyczne, a na temat ważnej roli probiotyków dla dobrostanu całego organizmu powstało już tysiące prac naukowych. Najlepszy jest domowy zakwas, który łatwo przyrządzić samodzielnie. Oto przepis. Kilogram obranych buraków pokrój w plastry. Ułóż je ciasno warstwami w kamiennym garnku lub szklanym słoju. Między buraki włóż 5 pokrojonych ząbków czosnku. Na wierzch połóż 5 ziarenek ziela angielskiego i 2 liście laurowe. Wszystko zalej zalewą z soli i wody (półtora litra przegotowanej przestudzonej wody wymieszaj z płaską łyżką soli). Naczynie nakryj gazą i odstaw w ciepłe miejsce na 4−5 dni (codziennie mieszaj wyparzoną drewnianą łyżką). Gotowy przelej przez sito do czystego słoika lub szklanej butelki. Przechowuj w lodówce.

ŚWIEŻE OWOCE ŻURAWINY ZAWIERAJĄ MNÓSTWO WITAMINY C.

urawinowy kisiel

podaje się zawsze na koniec kolacji wigilijnej, co ma wspomóc trawienie tak wielu potraw. Tradycja ta przywędrowała do Polski z Europy Wschodniej, a obecnie kultywuje się ją przede wszystkim na wschodzie naszego kraju. Przygotowanie deseru jest bardzo proste, wystarczą świeże lub mrożone owoce żurawiny, woda, cukier i mąka ziemniaczana. Owoce trzeba zagotować z cukrem, przetrzeć przez sito i ponownie zagotować z dodatkiem 2−3 łyżek mąki ziemniaczanej rozprowadzonej zimną wodą (jeśli kisiel okaże się za rzadki, dodajmy więcej mąki). Wersja

szybsza, ale mniej tradycyjna, to przyrządzenie deseru z gotowego, najlepiej 100-procentowego soku z żurawiny. Sam sok żurawinowy najlepiej pić regularnie, zwłaszcza jeśli ktoś ma częste infekcje pęcherza moczowego − substancje zawarte w żurawinie zapobiegają przyklejaniu się bakterii do ścianek pęcherza, co utrudnia namnażanie się zarazków. Taka kuracja może być stosowana podczas leczenia zapalenia pęcherza i profilaktycznie w celu zapobiegania nawrotom choroby. Poza tym żurawina pobudza pracę nerek i zwiększa częstotliwość oddawania moczu, co dodatkowo pomaga zachować zdrowie układu moczowego. Podobne właściwości mają suszone owoce, najlepiej jednak kupować takie, które są całe, niepokrojone.

Żurawina dba o zdrowe zęby. Hamuje

rozwój bakterii w jamie ustnej, chroni przed chorobami dziąseł i próchnicą. Kupując suszone owoce, wybierajmy te z jak najmniejszą ilością cukru. TWÓJ

jesienny NIEZBĘDNIK Multilac

20 kapsułek, suplement diety

Suplement diety

REKLAMA

Multilac to unikalne połączenie prebiotyku i aż 9 specjalnie wyselekcjonowanych szczepów bakterii. Aż 9 szczepów bakterii zwiększa szansę na dopasowanie się do indywidualnego mikrobiomu, a dzięki zawartości prebiotyku bakterie szybciej się namnażają i odbudowują mikrobiom. Zalecany w trakcie przyjmowania leków np. antybiotyków, leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych, inhibitorów pompy protonowej (stosowanych np. w przypadku zgagi, refluksu), przy zmianach fizjologicznych wynikających z procesu starzenia, zmian hormonalnych, wspomagająco w przypadku niezbilansowanej diety, czy przewlekłego stresu oraz w sezonie jesienno-zimowym. Dystrybutor: USP Zdrowie Sp. z o.o.

dbam o zdrowie 23

DBAM O ZDROWIE nowe terapie

KONIEC Z KŁUCIEM Zakładany bezboleśnie na ramię sensor (o dł. 5 mm oraz śred. 0,4 mm) to supernowoczesne włókno do ciągłego monitorowania glikemii. Aby odczytać wynik, wystarczy pobrać aplikację, przyłożyć telefon lub czytnik do sensora i go zeskanować. Dzięki wbudowanemu modułowi bluetooth połącznie następuje błyskawicznie. Gdy poziom cukru niebezpiecznie spada lub rośnie, sensor dodatkowo samoczynnie wszczyna alarm. Diabetyk unika więc kłucia i czuje się bezpiecznie.

BEZDECH NIEGROŹNY Do niedawna kontrolowanie bezdechu sennego (groźnego schorzenia, które prowadzi m.in. do nadciśnienia i zaburzeń pracy serca, zawałów i udarów) możliwe było jedynie w szpitalu. Dzięki Clebre − kilkunastogramowemu urządzeniu opracowanemu m.in. w klinice Otolaryngologii WUM-u stało się to możliwe także w domu. Zakładane na dłużej dostarcza znacznie więcej danych do oceny stanu pacjenta niż badanie szpitalne. To zaś pozwala na dokładniejsze zaprojektowanie programu leczenia.

DZieje się

W MEDYCYNIE Innowacyjne terapie farmakologiczne, rewolucyjne wynalazki medyczne, nowe odkrycia naukowe… Zobacz, jak świat się zmienia i daje nadzieję chorym. TEKST MAGDALENA ŁUKÓW

RZS A PIZZA Opublikowane w czasopiśmie „Nutrients” badanie stwierdza, że jedzenie pizzy raz w tygodniu zmniejsza ból wywołany przez reumatoidalne zapalenie stawów aż o 80 proc. Warunek? Pizza musi zawierać świeże składniki, głównie: mozzarellę (dostarcza m.in. białko, mikroelementy, wit. B12 − niezbędną do pracy układu nerwowego i tworzenia czerwonych kriwnek, obniża poziom homocysteiny) i oliwę bogatą w wit. E i inne przeciwutleniacze, które neutralizują wolne rodniki niszczące zdrowe komórki organizmu. 24 dbam o zdrowie

SZYBSZA NAUKA JĘZYKA OBCEGO Jedną z największych barier w nauce nowego języka jest odróżnienie charakterystycznych dla niego dźwięków. Pomocą w tym może być tVNS − urządzenie przypominające wkładane do ucha zewnętrznego słuchawki, które bezinwazyjnie stymulują nerw błędny. Dzięki jego użyciu anglojęzyczni ochotnicy biorący udział w eksperymencie na Uniwersytecie Kalifornijskim w San Francisco 2-krotnie łatwiej odróżniali 4 tony języka mandaryńskiego od grupy kontrolnej, która nie dysponowała takim wspomaganiem, i szybciej przyswajali je na stałe.

Podwójne działanie:

DBAM

o zdrowie

Sezon

na grypę

Pandemia sprawiła, że za najgroźniejszą obecnie infekcję, która może nas dopaść, uznaliśmy COVID-19. Błąd. Bo prawdziwa grypa, którą często mylimy z innymi chorobami górnych dróg oddechowych, bywa nie mniej niebezpieczna.

DBAM O ZDROWIE zoom na...

Słabniesz z minuty na minutę. Gorączka błyskawicznie rośnie. Całe ciało cię boli jak mocno obite. To może być grypa − trudniejszy przeciwnik niż paragrypa czy przeziębienie. Najważniejsze to, jak najszybciej ją rozpoznać i wdrożyć leczenie. TEKST MAGDALENA ŁUKÓW

Nigdy jej nie

LEKCEWAŻ Z TWÓJ

Rutinoscorbin

25 mg + 100 mg tabletki powlekane

jesienny NIEZBĘDNIK

REKLAMA

Skład: 1 tabletka zawiera 25 mg rutozydu (Rutosidum) - w postaci rutozydu trójwodnego i 100 mg Acidum ascorbicum (kwasu askorbowego). Wskazania do stosowania: W stanach niedoboru kwasu askorbowego. W stanach zwiększonego zapotrzebowania na kwas askorbowy (przeziębienia, zakażenia wirusowe w tym grypa). Pomocniczo w nadmiernej przepuszczalności naczyń. Produkt Rutinoscorbin jest wskazany do stosowania u osób dorosłych i dzieci w wieku 6 lat i starszych. Podmiot odpowiedzialny: Haleon Poland Sp. z o.o. ul. Rzymowskiego 53, 02-697 Warszawa v.I.2023. PM-PL-OTRI-23-00212.

To jest lek. Dla bezpieczeństwa stosuj go zgodnie z ulotką dołączoną do opakowania i tylko wtedy, gdy jest to konieczne. W przypadku wątpliwości skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą.

28 dbam o zdrowie

apewne grypa jest z nami od zarania dziejów, choć w źródłach pisanych pojawia się dopiero u Hipokratesa w 412 r. p.n.e. Pierwszy duży atak przypuściła w XVI wieku. I z podobną siłą jak wtedy uderza raz na kilkadziesiąt lat. Największa jej pandemia (hiszpanka) w latach 1918−1919 − według szacunków − zabiła w Europie od 50−100 tys. osób, tj. 5 proc. ówczesnej populacji świata. Dzięki większej świadomości, higienie, a potem szczepionkom kolejne fale zachorowań nie były już tak zabójcze. Nie oznacza to jednak, że grypa przestała być groźna. Według WHO, co roku atakuje 330 mln ludzi na świecie, z czego od 500 tys. do miliona ze skutkiem śmiertelnym.

TWÓJ

jesienny NIEZBĘDNIK

Neosine forte

1000 mg, tabletki

Przeciwko wirusom, przeciwko infekcji Neosine

forte

1000

mg,

tabletki.

Grypę mogą wywołać 3 typy wiruSkład: 1 tabletka zawiera 1000 mg inozyny pranobeksu (Inosinum pranobexum): sów: A, B i C. Niewiele, bo łącznie kompleksu zawierającego inozynę oraz 4-acetamidobenzoesan 2-hydroksyproza infekcje sezonowe odpowiada ich pylodimetyloamoniowy w stosunku molarmniej więcej 200. W dodatku tylko nym 1:3. Wskazania: Wspomagająco u osób o obniżonej odporności, typ A jest bardzo zjadliwy, przy tym w przypadku nawracających infekcji górnych dróg oddechowych. W leczęsto mutuje, co utrudnia nam czeniu opryszczki warg i skóry twarzy skuteczną ochronę. Typy B i C są wywołanych przez wirus opryszczki pospolitej (Herpes simplex). Podmiot łągodniejsze i bardziej stabilne. odpowiedzialny: Aflofarm Farmacja Polska Sp. z o.o., ul. Partyzancka 133/151, W sezonie grypowym, tj. od listo95-200 Pabianice. pada do marca, wirusy grypy krążą wokół nas nieustannie. Wystarczy To jest lek. Dla bezpieczeństwa stosuj go zgodnie z ulotką dołączoną do opakowania i tylko wtedy, gdy jest to konieczne. W przypadku wątpliwości skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą. dotknąć powierzchni, na której się znajdują albo podać choremu rękę i może dojść do zakażenia. Okres Czy to aby nie COVID-19? wylęgania (inkubacji) grypy – czyli od zakażenia do Oczywiście po doświadczeniach z pandemii pierwsze wystąpienia pierwszych objawów – jest bardzo krótki, bo wynosi 18−72 godziny. Gdy nosiciel wirusa poczuje pytanie, gdy czujemy, że łapie nas infekcja, brzmi: czy to nie COVID? Mimo że SARS-CoV-2 również się źle i wystąpią u niego pierwsze wyraźne symptomy atakuje górne drogi oddechowe, między tymi chorobami choroby, może już pozarażać innych. są nie tylko podobieństwa (zmęczenie, gorączka, kaszel), Zwykle tak się zaczyna ale też różnice (problemy z węchem, ciężki, spłycony Grypę trudno pomylić z paragrypą (chorobą wirusową, oddech). Jeśli nie mamy pewności, czy to grypa, czy będącą infekcją pośrednią między grypą a przeziębieCOVID, można zrobić prosty test apteczny (RIDT niem) czy przeziębieniem. W przypadu paragrypy rapid influenza diagnostic test). Wykrywa obecność i przeziębienia przebieg choroby jest znacznie łagodwirusa grypy typu A lub B w materiale pobranym od niejszy i łatwiej ją pokonać. Przez kilka dni czujemy się chorego z dróg oddechowych. Daje wynik dodatni lub rozbici, mamy bóle mięśni, stan podgorączkowy, katar, ujemny w ciągu maksymalnie 15 minut od pobrania. kaszel. Zwykle wystarczy wziąć ogólnodostępne leki Pomocny może też być nasz test na s. 32. W razie jakichkolwiek wątpliwości, idźmy jednak od razu do lekarza. przeciwzapalne i przeciwgorączkowe, trochę się pooszczędzać i po kłopocie. Inaczej jest przy grypie, która Do leczenia grypy należy przystąpić jak najszybciej. dosłownie zwala z nóg. Nagle i to w szybkim tempie W łóżku rośnie temperatura, nawet do 39−40 st. C. Pojawiają się silne bóle głowy, mięśni i stawów. Może wystąpić ból Od pewnego czasu mamy leki na wirusy grypy. To nie antybiotyki, które działają tylko na bakterie, dlatego gardła i suchy kaszel, katar − sporadycznie. Osłabienie ich nieuzasadnione zażycie jedynie zniszczy nasz mikrojest tak duże, że nawet przejście do łazienki staje się biom i pogorszy sytuację, bo pozbawi nas ochrony przed czasem wyczynem. Ten stan trwa zazwyczaj 7−9 dni. bakteriami. Mowa jest o lekach antywirusowych, które ROSÓŁ TO ŚWIETNY LEK. dostępne są na receptę. Trzeba jednak wiedzieć, że PODCZAS GOTOWANIA Z MIĘSA powstrzymują namnażanie się wirusa (a co za tym idzie I WARZYW DO WYWARU rozwój infekcji) tylko wtedy, gdy zostaną podane w ciągu WYPŁUKUJE SIĘ WIELE pierwszych 36−48 godzin choroby. Gdy infekcja znajduje CENNYCH SKŁADNIKÓW, się już w ostrej fazie, zażycie ich mija się z celem. NiezaNP. CYSTEINA, KTÓRA PRZYSPIESZA POWRÓT leżnie od tego, czy uda nam się wziąć leki w porę, czy DO ZDROWIA.

Dieta bogata w białko, witaminy i minerały nie tylko może nas ustrzec przed infekcją, lecz także przyspieszyć leczenie grypy i odzyskanie sił. dbam o zdrowie 29

REKLAMA

Wróg wokół nas

DBAM O ZDROWIE zoom na... PRZECIWCIAŁA PO SZCZEPIONCE POWSTAJĄ W CIĄGU TYGODNIA, PO DWÓCH OSIĄGAJĄ MAKSIMUM, KTÓRE UTRZYMUJE SIĘ PRZEZ 24 TYGODNIE.

natomiast na maksymalny efekt trzeba czekać od 1 do 3 godzin. Należy je zażywać w dawkach zaleconych w ulotce, bez względu na wysokość temperatury. W razie braku efektu można podawać kombinację dwóch substancji o innym charakterze działania, np. paracetamol + ibuprofen. Nie wolno jednak łączyć ze sobą leków o tym To najlepszy sposób ochrosamym mechanizmie aktywności, ny przed wirusem grypy. takich jak kwas acetylosalicylowy • W pierwszej kolejności i ibuprofen, należących do tej samej o szczepieniach powinni grupy NLPZ. Skutecznym sposopomyśleć seniorzy i osoby bem na szybkie obniżenie gorączki z grup ryzyka, np. chorzy są chłodne kąpiele: w wannie lub na schorzenia przewlekłe. pod prysznicem, byle powoli schła• Im częściej się szczepimy, dzać wodę. Nie stójmy jednak pod tzn. co roku, tym nasza chłodną wodą więcej niż kwadrans, odporność na zakażenie by nie oziębić zbyt organizmu. Jeśli wzrasta. zaś nie mamy siły na kąpiel, stosujmy zimne okłady na kark, czoło • Ze względu na sezon grypowy najlepiej zaszczepić się i skronie, a także w okolicy splotu w październiku lub listopasłonecznego, skąd rozchodzi się dzie, ale nawet grudzień krew po całym ciele. i styczeń nie są złe, bo odporność zyskujemy Gdy ją zlekceważysz w szybkim czasie. Odpoczywaj i obniżaj gorączkę

SZCZEPIENIA

nie, podstawą leczenia grypy jest łagodzenie objawów i odpoczynek w łóżku, lekka dieta, picie dużej ilości płynów i zbijanie temperatury. W przeciwieństwie do paragrypy czy przeziębienia grypę musimy koniecznie wyleżeć. Należy też obniżać gorączkę, bo choć podwyższona temperatura świadczy o tym, że organizm walczy i jest z tego punktu widzenia korzystna, to gdy przekroczy 38,5 st. C, staje się dodatkowym obciążeniem dla naszego organizmu i utrudnia mu walkę z chorobą.

Jak skutecznie zbijać gorączkę

do chwili, aż objawy infekcji ustąpią całkowicie! Zlekceważenie grypy grozi poważnymi powikłaniami. Może dojść do nadkażenia bakteryjnego i wda się kolejna choroba, jak zapalenie oskrzeli, płuc czy ucha środkowego, a nawet zapalenie mięśnia sercowego, które trzeba już będzie leczyć m.in. antybiotykami Zdarza TWÓJ się, że następuje zaostrzenie współistniejącej choroby NIEZBĘDNIK przewlekłej, np. POChP, astmy, zastoinowej niewydolności serca lub choroby niedokrwiennej Nasometin Control serca. U diabetyków grypa aerozol do nosa, zawiesina może wpływać na poziom Skład: Każde rozpylenie zawiera odmierzoną dawkę cukru we krwi i wywołać 50 mikrogramów [µg] mometazonu furoinianu (w postahiperglikemię. Na powikłania ci mometazonu furoinianu jednowodnego). Lek zawiera 0,02 mg/dawkę chlorku benzalkoniowego. Wskazania: najbardziej narażone są Leczenie objawów zdiagnozowanego przez lekarza sezonowego alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa u dorosłych dzieci, seniorzy, przewlekle w wieku od 18 lat. Podmiot odpowiedzialny: Sandoz chorzy i osoby z osłabioną GmbH, Biochemiestrasse 10, A-6250 Kundl, Austria. Podmiot promujący: Sandoz Polska Sp. z o.o., ul. Domaniewska 50C, odpornością. Nie lekceważmy 02-672 Warszawa, tel. 22 209 70 00, www.sandoz.pl. NASC/009/02-2023 więc jej, przestrzegajmy zaleceń lekarza, odpoczywajmy w łóżku, pijmy dużo płynów (zwłaszcza To jest lek. Dla bezpieczeństwa stosuj go zgodnie z ulotką dołączoną do opakowania i tylko wtedy, gdy jest to konieczne. W przypadku wątpliwości skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą. rosołu) i czekajmy cierpliwie, aż organizm pokona chorobę.

W razie wysokiej temperatury (zwykle powyżej 38,5 st. C) najczęściej zażywamy dostępne bez recepty środki przeciwgorączkowe. Ich działanie zwykle rozpoczyna się do 30 minut po przyjęciu leku,

REKLAMA

jesienny

30 dbam o zdrowie

DBAM O ZDROWIE zoom na...

pytamy eksperta

CZY TO GRYPA? Jeśli odpowiesz TAK na co najmniej cztery z poniższych pytań, prawdopodobnie masz grypę. Zgłoś się do lekarza rodzinnego.

• Czy infekcja rozpoczęła się nagle? • Masz wysoką temperaturę (powyżej 38,5 st. C)? • Dokuczają ci dreszcze? • Męczy cię suchy kaszel?

• Cierpisz z powodu silnego bólu mięśni i stawów?

MGR FARM. MAGDALENA TOSZEK-KUSTOSIK

• Infekcja trwa już 3-4 dni i nie ma żadnej poprawy? • Jesteś bardzo osłabiona? • Męczą cię bóle głowy w okolicy czołowej? • Pobolewa cię w klatce piersiowej? • Pojawia się ból brzucha albo biegunka?

Theraflu ExtraGRIP proszek do sporządzania roztworu doustnego, 14 saszetek

TWÓJ

jesienny NIEZBĘDNIK

REKLAMA

Skład: Jedna saszetka zawiera: paracetamol (Paracetamolum) 650 mg, chlorowodorek fenylefryny (Phenylephrini hydrochloridum) 10 mg, maleinian feniraminy (Pheniramini maleas) 20 mg. Substancje pomocnicze o znanym działaniu.Każda saszetka zawiera: 12,8 g sacharozy, 0,035 mg żółcieni pomarańczowej (E110), 42,3 mg sodu, olej sojowy oraz glukozę (składnik maltodekstryny). Wskazania do stosowania: Leczenie objawów grypy i przeziębienia, takich jak: gorączka, dreszcze, bóle mięśni, bóle kostno-stawowe, bóle głowy, obrzęk i przekrwienie błony śluzowej nosa, nadmierna wydzielina śluzowa z nosa, kichanie. Podmiot odpowiedzialny: Haleon Poland Sp. z o.o. ul. Rzymowskiego 53, 02-697 Warszawa. v. I.2023 PM-PL-OTRI-23-00212

To jest lek. Dla bezpieczeństwa stosuj go zgodnie z ulotką dołączoną do opakowania i tylko wtedy, gdy jest to konieczne. W przypadku wątpliwości skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą.

32 dbam o zdrowie

Jakie leki stosuje się podczas grypy? Jesienią gwałtownie zwiększa się ryzyko zachorowania na grypę czy przeziębienie, które są wywoływane przez wirusy. Ważne jest prawidłowe odróżnienie objawów tych infekcji i włączenie właściwego leczenia. Objawy grypy to: szybko narastająca wysoka gorączka, ból głowy, mięśni i stawów oraz znaczne osłabienie. Często pojawia się suchy kaszel i ból w klatce piersiowej. Leczenie grypy polega na stosowaniu leków przeciwwirusowych oraz preparatów wspierających odporność i łagodzących objawy: ból, gorączkę, kaszel i katar. W aptece dostępne są bez recepty liczne leki przeciwwirusowe z pranobeksem inozyny. Można je dostać w postaci tabletek, syropów, kropli czy saszetek. Leczenie tymi produktami trwa zwykle pięć dni. Podaje się przy tym zwiększoną dawkę witaminy C i cynku. Warto pamiętać o produktach przeciwwirusowych, jakie daje nam natura. Sięgały po nie już nasze prababcie i babcie. Syropy z cebuli i czosnku, soki z owoców i kwiatów bzu czarnego, wyciąg z jeżówki, napary z dziewanny, lukrecji, to tradycyjne środki przeciwwirusowe. Podobnie produkty pszczele – miód i propolis oraz egzotyczne surowce roślinne – imbir, oregano czy czystek.

WSPOMAGANIE LECZENIA

Nr 1

WE WSZYSTKICH STADIACH PRZEZIĘBIENIA**

WŚRÓD PREPARATÓW Z WITAMINĄ C*

* Nr 1 w sprzedaży ilościowo na podstawie danych IQVIA Poland Pharmascope 06/2022, MAT 06/2022, OTC3: 04D2, Units © 2022 IQVIA and its affiliates. All rights reserved. **Lek stosowany profilaktycznie i podczas infekcji, gdy mogą wystąpić niedobory Witaminy C i zwiększona przepuszczalność naczyń włosowatych błony śluzowej nosa. Rutinoscorbin 25 mg + 100 mg, tabletki powlekane 1 tabletka zawiera 25 mg rutozydu (Rutosidum) - w postaci rutozydu trójwodnego i 100 mg Acidum ascorbicum (kwasu askorbowego). Wskazania do stosowania: W stanach niedoboru kwasu askorbowego. W stanach zwiększonego zapotrzebowania na kwas askorbowy (przeziębienia, zakażenia wirusowe w tym grypa). Pomocniczo w nadmiernej przepuszczalności naczyń. Produkt Rutinoscorbin jest wskazany do stosowania u osób dorosłych i dzieci w wieku 6 lat i starszych. Podmiot odpowiedzialny: GlaxoSmithKline Consumer Healthcare Sp. z o.o. v.I.2023. PM-PL-OTRI-23-00212.

TO JEST LEK. DLA BEZPIECZEŃSTWA STOSUJ GO ZGODNIE Z ULOTKĄ DOŁĄCZONĄ DO OPAKOWANIA I TYLKO WTEDY GDY JEST TO KONIECZNE. W PRZYPADKU WĄTPLIWOŚCI SKONSULTUJ SIĘ Z LEKARZEM LUB FARMACEUTĄ.

DBAM O ZDROWIE ważne badanie

Holter

ciśnieniowy

Wraz z wiekiem rośnie ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego. Bywa, że latami nie daje żadnych obławów. Badanie holterowskie pomoże je potwierdzić lub wykluczyć. TEKST BARBARA TULEJA

adanie za pomocą holtera ciśnieniowego jest jedną z najpopularniejszych metod stosowanych w diagnostyce nadciśnienia tętniczego i kontroli jego leczenia. Polega na 24-godzinnym monitorowaniu ciśnienia, w trakcie którego aparat mierzy je co 15–20 minut, czyli wykonuje około 70 pomiarów na dobę. Holter ciśnieniowy mierzy wartość ciśnienia skurczowego, rozkurczowego oraz częstotliwość rytmu serca. Aparat wygląda tak samo jak ten od holtera EKG z tą różnicą, że zamiast elektrod na klatce piersiowej zakładany jest na przedramieniu mankiet do mierzenia ciśnienia, tak jak w tradycyjnym ciśnieniomierzu.

JAK SIĘ PRZYGOTOWAĆ ŻEBY CZUĆ SIĘ KOMFORTOWO

• Badanie holterem ciśnieniowym nie wymaga

specjalnych przygotowań. Warto jednak ubrać się w koszulkę z krótkim rękawem, aby lekarz mógł wygodnie założyć mankiet urządzenia na ramię. Pamiętajmy, że musi on dotykać bezpośrednio skóry. Potem możemy na niego założyć warstwę wierzchnią odzieży, ale powinna być ona również luźna, żeby nie zaburzać pracy urządzenia. Najlepiej też, aby w trakcie wykonywania pomiaru nasza ręka była wyprostowana. Holtera ciśnieniowego nie wolno narażać na kontakt z wodą lub wilgocią. 34 dbam o zdrowie

JAK PRZEBIEGA BADANIE KROK PO KROKU

• Holter ciśnieniowy jest zakładany i uruchamia-

ny przez lekarza w gabinecie. Badanie wygląda tak samo, jak przy tradycyjnym urządzeniu – mankiet na ramieniu napełnia się powietrzem, a aparat automatycznie mierzy i zapamiętuje wyniki. W ciągu 24 godzin badania prowadzimy normalny tryb życia. Musimy tylko notować w dzienniczku swoje aktywności w czasie doby oraz ewentualne dolegliwości, które im towarzyszą, np.: godz. 8.00 – szybki marsz do sklepu; dolegliwości: kołatania serca i duszność.

JAK INTERPRETOWAĆ WYNIKI WARTO O TYM WIEDZIEĆ

• Po upływie 24 godzin zgłaszamy się do lekarza, który zdej-

muje nam aparat i wgrywa wyniki do komputera, po czym dokonuje ich analizy. Nie są one dostępne dla nas od razu. Interpretacja pomiarów holtera ciśnieniowego może trwać nawet od kilku do kilkudziesięciu dni. Jest to uzależnione zarówno od liczby pacjentów lekarza, jak i wyników pomiaru ciśnienia, które musi przeanalizować i opracować, porównując z naszym dzienniczkiem. • Normy wyników różnią się w zależności od czasu wykonania pomiaru, np. w ciągu dnia prawidłowe średnie ciśnienie tętnicze wynosi <135/85 mm Hg, a w nocy <120/70 mm Hg. O nadciśnieniu świadczy wynik przekraczający 140/90 mm Hg.

Jak spać

Z HOLTEREM

• Często martwimy się, jak

spać z holterem ciśnieniowym, żeby badanie było wiarygodne i aby nie uszkodzić aparatu. Przede wszystkim trzeba zadbać o to, żeby całą noc w trakcie badania przespać w pozycji leżącej na plecach. Najlepiej z rękoma wyciągniętymi wzdłuż ciała, bowiem ręka zgięta w łokciu podczas badania może zaburzyć pomiar lub zafałszować wynik. Warto również włożyć luźną, wygodną i nieuciskającą piżamę.

REKLAMA REKLAMA

Całodobowy pomiar ciśnienia odzwierciedla nasz faktyczny stan zdrowia i pomaga znaleźć źródło problemów.

DBAM O ZDROWIE rodziny

Gdy zjemy

za dużo

W święta lubimy sobie pojeść, niestety potem czasami pojawia się niestrawność: ociążałość, wzdęcia, zgaga... Co robić, aby tego uniknąć i jak się ratować, kiedy już przesadzimy z biesiadowaniem? TEKST DOROTA MIKŁASZEWICZ

Trawienie

REKLAMA

Kompozycja ziół wspierających trawienie. Torebki, 20 szt.

* Zawarte w produkcie: mięta pieprzowa, biedrzeniec anyżu, koper włoski, kminek zwyczajny oraz lukrecja gładka wspomagają proces trawienia.

36 dbam o zdrowie

Niewiele i bez pośpiechu

Zanim usiądziemy za suto zastawionym stołem, warto wiedzieć, co jest dobre dla naszego organizmu, a co może mu zaszkodzić. Co lubi przewód pokarmowy? • Niewielkie porcje. Wielu dietetyków mówi, że całkowita objętość jednego posiłku, który trafia do żołądka, nie powinna być większa niż dwie złączone pięści. Kolejny najlepiej byłoby zjeść dopiero po jego opróżnieniu. Przyjmuje się, że żołądek staje się pusty średnio po upływie 2 godzin, ale to sprawa indywidualna – niekiedy trwa to dłużej. • Dokładne żucie pokarmu. Uczucie sytości po posiłku zależy od stężenia związków odżywczych, m.in. glukozy we krwi. Jeżeli połykamy potrawy niemal bez gryzienia, to żołądek szybko się wypełnia, ale organizm o tym nie wie, ponieważ nowa porcja związków odżywczych pojawia się z opóźnieniem. Łatwiej o sytość, gdy dokładnie żujemy pokarm, dzięki czemu enzymy trawienne mają doń łatwiejszy dostęp i więcej związków odżywczych szybciej trafi do organizmu. • Posiłki o odpowiedniej temperaturze. Powinny być ciepłe, ale nie gorące, a te serwowane na zimno nie mogą być lodowate. Niestety trudno znaleźć złoty środek. Zgodnie z wytycznymi Instytutu Żywności i Żywienia, optymalna temperatura potraw to: zupy – minimum 75°C, dania gorące – 63–75°C, dania

Zdjęcie: Alamy/Be&W (1)

więta to zwykle czas nieumiarkowania w jedzeniu. Badania pokazują, że ok. 50 proc. naszego świątecznego budżetu przeznaczamy na żywność, a potem próbujemy ją zjeść. W końcu tradycja mówi, że wszystkiego trzeba spróbować, a poza tym nic nie powinno się zmarnować. Niestety, taki świąteczny nadmiar jedzenia często skutkuje niestrawnością, nawet u osób, które mają zdrowy przewód pokarmowy. Nikt nie doradza postu w święta, warto jednak przestrzegać kilku reguł zdrowego odżywiania, jak również mieć w domowej apteczce środki, które przyniosą ulgę w razie kłopotów z trawieniem.

JAK DŁUGO TRAWIMY

52%

Polaków korzysta z domowych sposobów terapii. Najczęściej łączymy je z lekami, zarówno dostępnymi bez recepty, jak i przepisanymi przez lekarza. na zimno – 4°C, przy czym temperatura najlepsza dla zębów to 35– 37°C. Osoby z refluksem, wrzodami, ostrym nieżytem jelit czy chorobami wątroby powinny szczególnie uważać na temperaturę posiłków, gdyż niewłaściwa może nasilić ich dolegliwości Co wpływa źle na przewód pokarmowy? • Pośpiech. Jedząc zbyt szybko i łapczywie, połykamy dużo powietrza, które dostaje się do układu pokarmowego. Organizm chce je od razu usunąć, już z żołądka, dlatego nam się odbija. Niestety, część powietrza dociera aż do jelita grubego, powodując bolesne i męczące wzdęcia oraz tzw. wiatry. • Obfite popijanie w trakcie jedzenia, zwłaszcza jeżeli dokucza nam refluks i związana z nim zgaga. Większość dietetyków uważa, że należy pić 15–30 minut przed posiłkiem albo przynajmniej pół godziny po nim. W trakcie jedzenia – najwyżej pół szklanki wody. Zbyt wiele płynu pitego podczas posiłku rozrzedza enzymy zawarte w ślinie, a także soki żołądkowe, przez co trawienie trwa dłużej i mogą wystąpić różne dolegliwości.

Przyjmuje się, że trawienie, począwszy od trafienia pokarmu do żołądka do wydalenia niestrawionych resztek, średnio trwa u zdrowych osób 15−19 godzin, a często dłużej, zależnie m.in. od ilości i rodzaju żywności, indywidualnego tempa przemiany materii, problemów trawiennych. Przy czym jedzenie przebywa dość krótko na początku układu trawiennego, w żołądku. 1–2 godziny 2–3 godziny 3–4 godziny

JAJKA JARZYNY WOŁOWINA CIELĘCINA 4–5 godzin WARZYWA STRĄCZKOWE Częściowo strawiony posiłek może „zasiedzieć” się w jelicie grubym i to znacznie dłużej niż średnie 10 godzin: zdaniem ekspertów, strawienie tłustego hamburgera może zająć aż 3 doby!

• Późne, obfite posiłki. Dietetycy zalecają, aby zjeść kolację co najmniej 2–3 godziny przed zaśnięciem. Powinna być lekkostrawna i niezbyt duża. Gdy zjemy zbyt późno, organizm musi pracować zamiast odpoczywać i regenerować się. W dodatku jest mu trudniej niż za dnia, bo nocą w naturalny sposób zwalnia przemiana materii. Śpimy więc gorzej, a budzimy się zmęczeni. Kiedy leżymy, zdarza się, że treść pokarmowa przedostaje się do przełyku i go drażni. • Bezruch. Lekki spacer – zamiast leżenia po obfitym posiłku – wprawia w ruch nie tylko mięśnie nóg, ale i brzucha. To stymuluje żołądek oraz jelita do pracy i w rezultacie powoduje szybsze przemieszczanie się pokarmu. Zapobiega to zgadze, wzdęciom, zaparciom. dbam o zdrowie 37

DBAM O ZDROWIE rodziny

Enteris immune HepaDuo

DOZ S.A. Suplement diety

pytamy eksperta

Gdy pojawi się niestrawność

Najczęstsze dolegliwości, które są konsekwencją złego trawienia (dyspepsji) to m.in.: Wzdęcia • Występują, gdy pijemy napoje gazowane i jemy za szybko. Mogą je też wywołać np.: fasola, kapusta, cebula, produkty z mąki pełnoziarnistej, jabłka, gruszki, brzoskwinie, śliwki, ziemniaki, mleko, lody, sery pleśniowe. Pomogą: herbatki ziołowe, np.: z kopru włoskiego, kminku, szałwii, mięty pieprzowej, rumianku. Wypróbuj: łyżkę suszonego rumianku zalej szklanką wrzątku, parz pod przykryciem 15 minut, odcedź. Pij 2−3 razy dziennie. Zaparcia • Występują, gdy jemy: dania smażone, wzdymające, pasztety, tłuste mięsa, białe pieczywo i inne wyroby z pszennej mąki, kaszę kukurydzianą, mannę, biały ryż, tłusty nabiał, słodycze. Pomogą: wypicie na czczo, mniej więcej 30 minut przed śniadaniem, szklanki wody; ruch − 30–60 minut dziennie; prawidłowa technika wypróżniania: siadając na sedesie, postaw nogi na stołeczku, by kolana były powyżej bioder, tułów pochyl do przodu. Wypróbuj: 5 suszonych śliwek zalej szklanką ciepłego mleka, dodaj ½ łyżeczki miodu, wymieszaj, odstaw na 12 godzin, zjedz wszystko.

MGR FARM. ANETA EKERT

Jak poradzić sobie przy zgadze?

Travium Fix

Enteris immune

DOZ S.A. Suplement diety

38 dbam o zdrowie

REKLAMA

Kompozycja sześciu ziół znanych z prozdrowotnych Zawiera w składzie mikrowłaściwości, w formiemieszankę 8. kapsułkowaną herbatki ziołowej.bakterii. szczepów Torebki, 40 szt. 20 szt. Kapsułki,

Zgaga to nieprzyjemne uczucie pieczenia w klatce piersiowej i przełyku, które może się nasilać po spożyciu ciężkostrawnych posiłków. Jest objawem choroby refluksowej, która polega na cofaniu się treści pokarmowej do przełyku. Jeśli dolegliwości pojawią się w wyniku błędu dietetycznego, ulgę może przynieść doraźne przyjmowanie środków zobojętniających nadmiar kwasu solnego w żołądku na bazie soli glinu, magnezu i wapnia. Możemy wybrać wygodną formę tabletek do ssania, rozgryzania i żucia, tradycyjne tabletki, saszetki lub zawiesinę doustną. Jeśli zgaga jest uciążliwa i pojawia się często, to w oczekiwaniu na wizytę u lekarza można sięgnąć po inhibitory pompy protonowej np. pantoprazol, omeprazol lub esomeprazol − leki stosowane w leczeniu zgagi i refluksu. Pamiętajmy, że należy je zażywać na czczo ok. 30 minut przed pierwszym posiłkiem i nie dłużej niż cztery tygodnie. Dłuższe stosowanie wymaga konsultacji z lekarzem. Przed posiłkiem, który powoduje przykre dolegliwości, można zastosować famotydynę, która zmniejsza kwaśność soku żołądkowego. Objawy refluksu w postaci kaszlu lub chrypki pomogą złagodzić kwas hialuronowy i siarczan chondroityny − składniki preparatów do picia lub ssania. Pomocne przy zgadze są też: simetikon, alginiany i pantenol, które tworzą barierę antyrefluksową, oraz surowce roślinne: korzeń prawoślazu i lukrecji oraz nasiona lnu.

REKLAMA

Zawiera w składzie mikroCholina pomaga w prawidłokapsułkowaną mieszankę 8. wym funkcjonowaniu wątroby. szczepów bakterii. 60 szt. Tabletki powlekane, Kapsułki, 20 szt.

Cokolwiek robisz, poczuj się

PEWNIE! Wkładki i bielizna chłonna na nietrzymanie moczu

Seni dla mężczyzn. Pewnie! Więcej na SeniMan.pl Seni Man — produkty chłonne na nietrzymanie moczu. Producent i podmiot prowadzący reklamę — Toruńskie Zakłady Materiałów Opatrunkowych SA.

To jest wyrób medyczny. Używaj go zgodnie z instrukcją używania lub etykietą.

DBAM O ZDROWIE rodziny

Terapia

dobrze dobrana

Sprawnie działający układ hormonalny zapewnia właściwe funkcjonowanie organizmu. Gdy dochodzi do zaburzeń w jego pracy i związanych z tym dolegliwości, pomóc może indywidualnie dobrana hormonalna terapia zastępcza. TEKST DR N. MED. GINEKOLOG WOJCIECH GONTAREK

Climelle Intense Day Enteris immune

REKLAMA

Koniczyna czerwona Zawiera w składzie mikrowspomagamieszankę łagodzenie kapsułkowaną 8. objawów menopauzy. szczepów bakterii. Kapsułki, 30 szt. Kapsułki, 20 szt. DOZ S.A. Suplement diety

40 dbam o zdrowie

ormony odpowiadają za równowagę całego organizmu, zarówno pod względem fizycznym, jak i psychicznym. Mają wpływ m.in. na ogólny wzrost i rozwój organizmu, metabolizm, rytm dobowy, cykle reprodukcyjne, funkcje seksualne, nastrój i stres. Nawet niewielka nierównowaga w pracy układu hormonalnego potrafi powodować poważne problemy ze zdrowiem. Deficyt hormonalny na każdym etapie życia pacjenta może wyrównać za pomocą hormonalnej terapii zastęp-

Hormony łagodzą

objawy menopauzy i poprawiają jakość życia, opóźniając procesy starzenia, np. osteoporozę, wiotkość skóry. czej (HTZ), którą stosuje się w zależności od przyczyny niedoboru hormonów. Może być on związany m.in. z dysfunkcjami obwodowych gruczołów wydzielania wewnętrznego, np.: tarczycy, trzustki, jajników, nadnerczy, lub innych organów.

Gdy brak hormonów

Współczesna hormonalna terapia zastępcza oprócz wskazań klinicznych (np.: niedoczynność tarczycy czy kory nadnerczy, choroby przysadki) ma jeszcze jeden element szczególny dla kobiet w okresie starzenia się organizmu. Przed menopauzą lub w jej trakcie mogą pojawić się różne dolegliwości, jak: obniżenie nastroju, bóle głowy, przygnębienie, nadmierna potliwość, kołatania serca. W zmniejszeniu tych objawów może pomóc hormonoterapia zastępcza w postaci estrogenów z progesteronem. U niektórych kobiet dolegliwości te mogą pojawić się już przed 40. rokiem życia. Wtedy wskazane jest stosowanie HTZ z powodu protekcyjnego (chroniącego) działania na układ sercowo-naczyniowy, co też wpływa na zmniejszenie zagrożenia osteoporozą. Również kobiety, u których pooperacyjnie doszło do znacznej redukcji wydzielania hormonów jajnikowych, oraz te, które z innych przyczyn utraciły płodność i przestały regularnie miesiączkować, wymagają hormonoterapii zastępczej. Choroby uwarunkowane genetycznie, powodujące brak funkcji jajników także podlegają substytucji hormonalnej.

zwyczajenia i nałogi kobiety. Istotne, aby przy wdrażanej hormonoterapii zastępczej ustalić indywidualnie (jest to bardzo ważne) dla konkretnej pacjentki rodzaj przyjmowanych leków i dawkę, a następnie kontrolować skuteczność ich działania w czasie, m.in. regularnie monitorować parametry krwawienia i krzepnięcia w surowicy oraz funkcję wątroby. Ocena układu sercowo-naczyniowego, krzepnięcia i kośćca ma istotne znaczenie przy właściwym doborze leków. Indywidualnie właściwie dobrana HTZ w formie plastrów, żeli, tabletek czy kremów, które zawierają w większości estrogeny syntetyczne lub estrogeny wraz z progesteronem, może złagodzić objawy przedmenopauzalne czy menopauzalne, takie jak: uderzenia gorąca, potliwość, suchość w pochwie i zmienność nastrojów.

Wskazana ostrożność

Wywiad kliniczny i choroby nowotworowe w rodzinie skłaniają do częstej profilaktyki ultrasonograficznej narządu rodnego, pomiaru parametrów hormonalnych w zależności od wieku pacjentki, rodzaju i składu przyjmowanych leków hormonalnych i internistycznych. Ważne jest badanie cytologiczne szyjki macicy z jednoczesną oceną wirusa HPV oraz antygenów specyficznych dla raka jajników czy sutków. Narażenie rodzinne na choroby nowotworowe skłania również do sprawdzenia innych antygenów podwyższonych w surowicy i częstszego badania zarówno internistycznego, jak i ginekologicznego. Powikłania stosowania hormonoterapii zastępczej wynikają z rodzaju przyjmowanych leków, ich dawki i biodostępności dla określonej grupy pacjentek. Dlatego tak bardzo ważna przy podawaniu leków hormonalnych jest diagnostyka różnicowa, która na podstawie objawów klinicznych, rodzaju przyjmowanych do tej pory leków hormonalnych i innych oraz analizy krwi pozwoli ustalić właściwą chorobę z charakterystycznymi dla niej objawami i przebiegiem.

Indywidualne podejście

Climelle Intense Night Enteris immune Koniczyna czerwona Zawiera w składzie mikrowspomagamieszankę łagodzenie kapsułkowaną 8. objawów menopauzy. szczepów bakterii. Kapsułki, 30 szt. Kapsułki, 20 szt. DOZ S.A. Suplement diety

REKLAMA

Przed wdrożeniem leczenia hormonalnego lekarz specjalista (ginekolog lub endokrynolog) ma obowiązek przeprowadzić wywiad kliniczny z pacjentką i sprawdzić, czy w jej rodzinie nie było chorób nowotworowych sutka, macicy, jajników, szyjki macicy oraz innych. Pyta o płodność i ewentualne endokrynopatie uniemożliwiające zajście w ciążę. Powinien również zlecić badania hormonalne i krwi (m.in. lipidogram), niezbędne dla danego okresu życia, biorąc pod uwagę wiek, masę ciała, charakter pracy, przy-

dbam o zdrowie 41

DBAM O ZDROWIE rodziny

Kiedy

cynku brak Mogą pojawić się problemy ze zdrowiem i urodą. Spada nasza odporność i częściej łapiemy infekcje. Mamy gorszy nastrój. Paznokcie stają się kruche, a włosy zaczynają wypadać. Pomóc mogą dieta i suplementacja. TEKST MGR FARM. MARTA STACHURA

Cynk Cynk pomaga zachować Enteris immune

REKLAMA

zdrowe włosy, skórę i paZawiera w składzie mikroznokcie oraz wspiera prakapsułkowaną mieszankę 8. widłowe funkcjonowanie szczepów bakterii. układu odpornościowego. Kapsułki, 20 szt. Kapsułki, 60 szt. DOZ S.A. Suplement diety

42 dbam o zdrowie

hociaż cynk jest mikroelementem, to procesy, którymi dowodzi w organizmie, należą do tych z kategorii „makro”. Jest składnikiem lub aktywatorem wielu enzymów przyspieszających reakcje biochemiczne w organizmie. Późna jesień i zima to czas, kiedy szczególnie powinniśmy zadbać o obecność cynku w naszej diecie. Ten mikropierwiastek dba o odporność organizmu, m.in. ma wpływ na rozwój obronnych limfocytów, które walczą z wirusami. Badania dowodzą, że suplementacja cynkiem skraca czas trwania infekcji wirusowych i grypopo-

powoduje także problemy z pamięcią i koncentracją uwagi. dobnych. Minerał ten wzmacnia błony śluzowe (m.in. gardła i nosa), które dzięki temu lepiej chronią organizm przed atakiem zimowych wirusów. Niedobór cynku osłabiając odporność, może zwiększyć podatność na wystąpienie alergii. Ponadto cynk: Dba o kondycję skóry, ma bowiem wpływ na metabolizm kolagenu. Właściwy poziom cynku w organizmie zapewnia dobry stan skóry, która szczególnie zimą bywa często przesuszona i podrażniona. Cynk, dodawany do aptecznych kremów i maści, łagodzi wrażliwą i spękaną skórę, a także przyspiesza jej gojenie, zmniejsza stan zapalny, zapobiega odleżynom, a dzięki działaniu ściągającemu wspomaga walkę ze zmianami trądzikowymi. Odpowiada za nastrój i neuroplastyczność mózgu. Badania pokazują, że cynk ma wpływ na przekazywanie impulsów nerwowych i przepływ w komórkach nerwowych substancji odpowiadających za dobry nastrój. U osób chorujących na depresję często wykrywa się niedobory tego minerału.

Pierwiastek zdrowia Ze względu na to, że cynk jest składnikiem wielu ważnych enzymów, jego niedobór, pomimo że jest on tylko mikroelementem, zakłóca pracę całego organizmu. W związku z tym, że bierze on udział w rozwoju szkieletu kostnego, jego brak spowalnia lub nawet hamuje wzrost u dzieci. Niedobór podczas ciąży może spowodować przedwczesny poród i niską masę urodzeniową noworodka. Brak tego minerału to również problemy z nadmiernym wypadaniem włosów, bielactwem i pękaniem paznokci, utrudnionym gojeniem się ran i trądzikiem. Hipocynkemia, czyli niedobór cynku, jest także mocno odczuwany przez panów. Powoduje pogorszenie jakości nasienia, zaburzenia produkcji testosteronu i problemy z potencją, co może mieć ogromne znaczenie w momencie starania się o potomstwo. Jego odpowiednia podaż zmniejsza także ryzyko zmian w obrębie gruczołu krokowego. Cynk, tak jak i inne pierwiastki śladowe (selen,

Cynk na długo neutralizuje m.in. lotne związki siarki i działa antybakteryjnie, dlatego może być pomocny w walce z objawami halitozy, czyli chronicznym nieświeżym oddechem. Dodatek minerału do preparatów odświeżających zapach z ust zdecydowanie poprawia długość działania tych środków i ich skuteczność, zwłaszcza w połączeniu z wyciągami z ziół (tymiankiem, miętą pieprzową, rumiankiem) i mentolem.

mangan, miedź), jest także antyoksydantem. Jego niedobór może przyczynić się do rozwoju chorób układu krążenia m.in. nadciśnienia tętniczego czy choroby niedokrwiennej serca.

Kto powinien go uzupełnić Deficyt cynku wynika przede wszystkim z błędów dietetycznych. Najwięcej tego pierwiastka zawierają produkty zwierzęce (mięso, zwłaszcza wątróbka, ryby, jajka, nabiał), dlatego w pierwszej kolejności na jego niedobór narażone są osoby stosujące restrykcyjną dietę wegańską. W związku z tym koniecznie powinny uzupełnić swoje menu w „cynkowe bomby”: pestki dyni, otręby pszenne, kakao, orzechy nerkowca i kaszę gryczaną albo go suplementować. Ponieważ cynk wchłania się przede wszystkim w jelicie cienkim, jego brak mogą odczuwać także osoby zmagające się ze stanami zapalnymi jelit, nawracającymi biegunkami i po intensywnej antybiotykoterapii.

Selenimmune + Cynk Enteris

Selen wi składzie cynk pomagają Zawiera mikrow prawidłowym funkcjonokapsułkowaną mieszankę 8. waniu bakterii. układu odpornoszczepów ściowego. Tabletki powleKapsułki, 20 szt. kane, 60 szt. DOZ S.A. Suplement diety

dbam o zdrowie 43

REKLAMA

Niedobór cynku

ŚWIEŻY ODDECH

Zapytaj

DBAM O ZDROWIE z listów do redakcji

farmaceutkę

Wątpliwości Czytelników dotyczące domowych sposobów i preparatów aptecznych rozwiewa mgr farmacji Ewa Dembowska. Ty także chcesz zadać pytanie? Napisz na adres magazyn@dbamozdrowie.pl

pytanie

Wybudzam się w nocy i nie mogę usnąć. Zofia O. z Kielc

Jeśli zdarza się to często, należy ustalić powód. Może być prozaiczny jak niewygoda, hałas, ale też późna i obfita kolacja, długie czytanie z podświetlonych ekranów, (niebieskie światło zakłóca wytwarzanie melatoniny). Tu rozwiązaniem będzie zmiana nawyków i zadbanie o higienę snu. Ale powód może być poważny, np.: stres, napięcie związane z życiem codziennym, depresja, stany lękowe, ale też choroby tarczycy, astma, bezdech senny. Warto wypróbować środki uspokajające na bazie ziół, jak: melisa, kozłek lekarski, lawenda, waleriana. Można również zastosować dostępne bez recepty leki, które działają łagodnie uspokajająco i nasennie. Zawierają melatoninę (hormon potrzebny do utrzymania prawidłowego rytmu dnia) i doksylaminę (substancja przeciwhistaminowa, działa nasennie i uspokajająco, jednak stosowanie jej wymaga ostrożności). Jeśli to nie pomoże, należy skontaktować się z lekarzem. 44 dbam o zdrowie

pytanie

Od czasu do czasu miewam problemy z kolanami. Co mogę zrobić, aby złagodzić ich ból? Ewa P. z Opola

Przed zastosowaniem jakiejkolwiek terapii należy ustalić przyczynę bólu kolan (a jest ich wiele), od tego bowiem zależy sposób leczenia. Najważniejsze powody to uraz, przeciążenie (efekt zbyt intensywnego treningu, budowy ciała, ciężkiej pracy) i stan zapalny. Bardzo często ból pojawia się przy naciągnięciu/ naderwaniu ścięgien i więzadeł, zwyrodnieniu chrząstki stawowej, a także przy reumatoidalnym zapaleniu stawów. Niekiedy jego przyczyną może być działanie uboczne niektórych leków. Aby uniknąć przeciążeń kolan, trzeba dbać o odpowiednią masę ciała i sprawność mięśni. Nie należy prowadzić intensywnej aktywności sportowej, gdy nie jesteśmy odpowiednio przygotowani. Jeśli pojawia się ból, należy

odpocząć, nawodnić organizm, zrobić chłodzący kompres, czasami rozgrzewający, zastosować maść przeciwbólową lub przeciwzapalną, a nawet zażyć środki przeciwbólowe. Pomóc może też kąpiel z solami Epsom. Oczywiście, można także wypróbować kuracje domowe, takie jak: okłady z liści kapusty na opuchnięte kolano, napary z imbiru, rozmarynu, okłady z plastrów cytryny, octu. Istotna jest również dieta. Należy zadbać, najlepiej poprzez suplementowanie, o uzupełnienie kolagenu (obecnego w żelatynie), selenu, cynku, miedzi. Są one składnikami mazi stawowej i chrząstki stawowej – odpowiednia ilość tych składników pozwoli na zachowanie sprawności stawu kolanowego. Zalecane jest stosowanie ortezy, lecz po konsultacji z lekarzem. Może zaistnieć potrzeba zdecydowanej interwencji lekarza, gdy ból będzie ostry i ciągły. Prześwietlenie, USG, tomografia pomogą zdiagnozować dolegliwości. Przy bólu, który pojawia się bez przyczyny jako następstwo bezruchu (np. u kierowców, osób pracujących za biurkiem), najlepsza terapią będzie gimnastyka i krótki masaż.

DBAM O ZDROWIE domowa klinika

Tak pachnie

zdrowie

Przeziębienie, migrena, problemy z układem krążenia, zły nastrój... Na każdą z tych dolegliwości i wiele innych znajdzie się pachnący lek ze świata olejków eterycznych. TEKST ANNA SKOCZEŃ

romaterapia to jeden z najprzyjemniejszych sposobów dbania o zdrowie. Do tego bardzo prosty. Wystarczy sięgnąć po odpowiedni olejek, dodać 5−10 kropli do kominka aromaterapeutycznego lub miski z ciepłą wodą albo 10−15 kropli do kąpieli i wdychać unoszącą się mgiełkę. Można też wmasować olejek w skórę, 2−3 krople rozpuszcza się w łyżce stołowej oleju bazowego (np. ze słodkich migdałów). Co jest ważne? Gdy robimy 10−15-minutową inhalację, powinniśmy wdychać opary ustami, a wydychać nosem. Oprócz zapachu, także fizyczny kontakt z olejkiem (po jego rozcieńczeniu) może być dobroczynny.

edrowy

Dla urody

Badania pokazują, że olejek cedrowy sprawdza się w leczeniu łysienia. 46 dbam o zdrowie

Najlepszy na jesienne infekcje, także te poważniejsze. Pomoże zarówno przy zwykłym przeziębieniu, jak i zapaleniu oskrzeli czy pęcherza. Inhalacje z jego dodatkiem to skuteczne remedium na katar i oba rodzaje kaszlu (suchy i mokry). Kąpiele − gdy masz problem z układem moczowym. Bezwzględny dla cellulitu. Wmasowywany w skórę regularnie (np. codziennie przed wzięciem prysznica) i najlepiej za pomocą szczotki redukuje złogi tłuszczu i pomaga w poprawie mikrokrążenia. Napina luźną skórę.

Gdy się zdenerwujesz, powąchaj skórkę z cytryny. Powinno szybko pomóc.

ytrynowy

Od jakiegoś czasu miewasz problemy z ciśnieniem krwi, jest zbyt wysokie? Podstawą leczenia jest oczywiście odpowiednia dieta (ograniczenie soli, tłuszczów zwierzęcych i cukru), a także regularna aktywność fizyczna. Ale pomoże też olejek cytrynowy. Łagodzi napięcie nerwowe, a to, jak wiadomo, ma wpływ na układ krążenia. Zadba także o skórę. Masaże z dodatkiem olejku cytrynowego są polecane przy stanach zapalnych, egzemie, opryszczce, łupieżu.

Warto go mieć pod ręką, gdy często boli głowa lub przytrafiają się migreny, zwłaszcza te o podłożu dietetycznym (po spożyciu niektórych pokarmów). Sprawdzi się też przy bólu głowy związanym z grypą. Tu dodatkowo podziała przeciwinfekcyjnie, a to za sprawą swoich antyseptycznych właściwości. Idealny przy gorączce. Obecny w olejku mentol działa na receptory zimna w skórze, przynosząc uczucie chłodu.

azyliowy

Coraz bliżej święta, a ty wciąż nie masz pomysłu na prezenty pod choinkę? Świąteczne menu nadal niezaplanowane? To zadania dla olejku bazyliowego, którego specjalnością jest wspomaganie procesów umysłowych i ułatwianie koncentracji. Wąchając jego zapach, dodasz też sobie wigoru, tak potrzebnego w pracowitym, przedświątecznym okresie. Pomoże też zatokom. Dzięki codziennym inhalacjom z dodatkiem olejku bazyliowego możesz wyleczyć się z przewlekłego zapalenia zatok.

REKLAMA

iętowy

DBAM O ZDROWIE domowa klinika

óżany

Jego aromat ma korzystny wpływ na psychikę, obniża poziom hormonu stresu w organizmie. Dlatego olejek z drzewa różanego jest polecany osobom, które skarżą się na brak równowagi psychicznej, są apatyczne, chorują na depresję i doświadczają związanych z nią dolegliwości (np. bólu głowy). Leczniczy dla oskrzeli i płuc. Różane inhalacje mogą pomóc w pozbyciu się uporczywego kaszlu.

ukaliptusowy

Wyróżnia się silnym działaniem przeciwzapalnym i antyoksydacyjnym (chroniącym przed wolnymi rodnikami). Zaaplikowany na skórę rozszerza naczynia krwionośne i rozgrzewa. Można z niego korzystać podczas leczenia przeziębienia, grypy, zapalenia zatok i oskrzeli, przy reumatyzmie i przeciążeniu mięśni. Nie lubią go owady. Odstrasza komary i kleszcze. Przydaje się nie tylko latem, ale przez cały rok, ze względu na ryzyko spotkania z tymi ostatnimi nawet w zimowych miesiącach.

Oddech dla skóry

Olejek cyprysowy ogranicza wydzielanie potu.

Wymienia się go jako jeden z naturalnych leków na problemy z układem żylnym − złe krążenie w nogach i żylaki oraz hemoroidy. Pomaga również przy kłopotach ze skórą twarzy − częstym zaczerwienieniu, tzw. pajączkach. Ulga dla przeciążanego nadgarstka. Gdy wskutek powtarzających sie ruchów dochodzi do przeforsowania dłoni i rozwija się zespół cieśni nadgarstka, wcierany w skórę olejek cyprysowy osłabi ostry, palący ból. Dolegliwości trzeba jednak skonsultować z lekarzem ortopedą.

48 dbam o zdrowie

erbaciany

andarynkowy

Jest szczególnie polecany osobom, które z powodu wielu stresów i ciagłego zamartwiania się nie mogą wieczorem zasnąć. Wpływa pozytywnie na układ nerwowy. Zastosowany w ciągu dnia dodaje energii, wieczorem natomiast działa relaksująco, a przez to lekko nasennie. Oczyszcza powietrze. Tam, gdzie unosi się jego woń, maleje ilość zawieszonych w powietrzu bakterii i grzybów.

yprysowy

Na dobranoc

Słodki zapach mandarynki może pomóc w zaśnięciu niespokojnemu maluchowi.

Słynie z właściwości przeciwgrzybiczych. I rzeczywiście, systematycznie nanoszony na płytkę paznokcia lub skórę wokół niego może doprowadzić do zniknięcia brzydkich zmian. Jest skuteczny również w przypadku skórnych infekcji o podłożu wirusowym, brodawek, kurzajek. Ratunek przy trądziku. Aplikowany punktowo na twarz działa przeciwko bakteriom odpowiedzialnym za wypryski.

DBAM O ZDROWIE felieton

sa ma C

Nie jesteś TEKST KAROLINA BANASIAK

zy wiecie, że w Wielkiej Brytanii ustanowiono w 2018 roku urząd ministra do spraw samotności? Ale samotność to zjawisko powszechne nie tylko dla tego kraju. Badacze twierdzą, że za kilka, kilkanaście lat przybierze rozmiary światowej epidemii. Paradoksalnie więc rzec można, nikt nie jest sam w swojej samotności. Z jednej strony samotność w tłumie − wynikła z coraz rzadszych kontaktów społecznych twarzą w twarz, w zamian za wygodne kontakty on-line, odejście od tradycyjnych więzi rodzinnych, skupienie na sobie. Z drugiej, ta bolesna, fizyczna, po stracie bliskiej osoby. Trudna, szczególnie w okresie świąt Bożego Narodzenia, gdy choinki mienią się tysiącem świateł, a rodziny gromadzą przy wigilijnym stole. Statystyki mówią, że w tym czasie aż 60 proc. osób starszych odczuwa samotność. Drobiazgi, takie jak zadzwonienie, wysłanie kartki świątecznej czy zaproszenie na kolację, mogą sprawić, że ich poczucie wyizolowania zostanie złagodzone. Ale, Kochani – wszystkich obowiązuje zasada uważności na drugiego człowieka, także samotnych. Jeśli więc to ty jesteś taką osobą – nie odrzucaj nigdy wyciągniętej pomocnej ręki. Przeżywaj chwilę obecną, nie tylko wspomnienia. Wychodź z domu, spaceruj, rozmawiaj. I przyjmuj każde zaproszenie, także to na wigilijną kolację. Uwierz, nie jesteś sama.

Farmaceutka, redaktor prowadząca ,,DOZ Magazyn”. Miłośniczka kotów, ciekawych ludzi i książek. Energii dodają jej zajęcia na trampolinach i jogging, a wycisza się na działce w otoczeniu natury. 50 dbam o zdrowie

ZDJĘCIA: ROBBY CYRON

Karolina Banasiak

ŻYJĘ Po czym poznać bliskość? To proste, para trzyma się za ręce, z troską się obejmuje. Takie, wydawać by się mogło, zwyczajne gesty, a jakże ważne w życiu.

zdrowo

Każdy człowiek może mieć zapisaną w genach skłonność do jakichś schorzeń. Predyspozycje jednak to jeszcze nie choroba, zwłaszcza że jest szansa, by jej uniknąć.

Zwykłe

gesty

ŻYJĘ ZDROWO zoom na...

Dotyk,

przytulenie, pocałunek Są potrzebne każdemu z nas niczym tlen! Ale czy na pewno wiemy, jak czułe gesty i słowa wpływają na nasze codzienne funkcjonowanie? Oto zaskakujące fakty, które dają do myślenia. TEKST MARTA SZYMCZYK-JAWORSKA

52 dbam o zdrowie

adania naukowe pokazały, że osoby będące w szczęśliwych związkach mają silniejszy układ odpornościowy i mniej chorują. Serdeczny kontakt z bliską osobą i okazywanie ciepła i miłości pozytywnie wpływają na biologiczne funkcje organizmu (poniżej opisujemy, jak to się dzieje). Poza tym kochający się partnerzy troszczą się wzajemnie o siebie, zdrowiej się odżywiają, zażywają więcej ruchu i regularnie się badają. A to również decyduje o lepszym stanie zdrowia.

Bliskość — odstresowująca terapia Jak zachowuje się mózg, gdy kochana osoba nas przytula? Uwalniają się: dopamina, oksytocyna, adrenalina − substancje wywołujące radość, zadowolenie z życia, a nawet euforię. Nic dziwnego, że ich działanie na mózg bywa nazywane chemią miłości. Dotyk i przytulanie mogą być więc narzędziem terapeutycznym − skutecznie łagodzą napięcie i stres, pomagają pozbyć się strachu przed otaczającymi nas zagrożeniami. Zatem ważne, by jak najczęściej doceniać obecność bliskiej osoby w świecie, który staje się coraz bardziej cyfrowy, w którym sztuczna inteligencja − choć w wielu dziedzinach pomocna − jest pozbawiona empatii i zrozumienia drugiego człowieka.

Zakochane serce - jak dzwon! W stanie zakochania serce może intensywniej pracować, przyspiesza tętno (bo wpływają na nie przeżywane emocje). Ale gdy oboje partnerzy

przypadną sobie do gustu, gdy jest im ze sobą dobrze i czują się zaopiekowani, to stabilizuje się pulsowanie naczyń krwionośnych i tętno wynosi między 60 a 100 uderzeń serca na minutę (to prawidłowy puls). A właściwa częstotliwość bicia serca to jeden z podstawowych parametrów stanu zdrowia. Naukowcy z Uniwersytetu Kalifornijskiego odkryli, że osoby, które długo są w udanym związku, upodabniają się do siebie. I chodzi tu nie tylko o identyczne codzienne nawyki, również ich serca pracują w podobnym rytmie.

Czułe słówka tak potrzebne „Ślicznie dzisiaj wyglądasz, kochanie”; „Podjęłaś dobrą decyzję, najdroższa”; „Cieszę się, że już jesteś, tęskniłam za toba, misiu”... Komplementy, słowa pochwały, pieszczotliwe zwracanie się do siebie podnoszą samoocenę, wprawiają w dobry nastrój, motywują do działania. Głos bliskiej osoby, jego barwa, ton również świadczą o serdecznej relacji. Miłe słowa wypowiadane nawet po wielu latach bycia razem utrwalają związek.

Lęk przed bliskością Skąd się bierze u niektórych osób? Powody są różne, np.: brak poczucia bezpieczeństwa w dzieciństwie, negatywne doświadczenia w poprzednich związkach, uznawanie okazywania czułości za słabość. Z jednej strony takie osoby pragną bliskości, z drugiej − boją się ją okazać lub przyjąć. Lęk przed byciem z drugą osobą to filofobia. Jak jej zaradzić? Pomóc mogą spotkania z doświadczonym terapeutą. Sesje ułatwią odkrycie źródła strachu przed bliskością, nauczą czerpania radości z bycia w relacji. dbam o zdrowie 53

ŻYJĘ ZDROWO zoom na...

KAROLINA BANASIAK REDAKTOR PROWADZĄCA RADZI Święta i nadchodzący nowy rok są doskonałą okazją, aby zadbać

Pocałunek jak napój energetyzujący Zwiększa bowiem przepływ krwi w skórze, więc staje się ona lepiej dotleniona. To również gimnastyka dla mięśni twarzy, dzięki której mogą zmniejszyć się zmarszczki, więc i sposób na utrzymanie młodego wyglądu. Miłość jest jak narkotyk − słyszymy czasem i sporo w tym prawdy, bo w stanie zakochania uwalnia się w organizmie fenyloetyloamina porównywana w działaniu do amfetaminy. Ale uwaga! Występująca naturalnie w ośrodkowym układzie nerwowym fenyloetyloamina nie jest szkodliwa! Przeciwnie, stymuluje mózg, reguluje poziom glukozy we krwi oraz sprzyja redukcji tkanki tłuszczowej.

o wzmocnienie więzi z bliskimi. Pamiętajmy o naszych seniorach w rodzinie, osobach chorych, ale i o samotnych sąsiadach... Liczne badania dowodzą, że osoby starsze czy schorowane, gdy mają obok życzliwych ludzi, którym mogą się zwierzyć, wyżalić, porozmawiać z nimi o frustrujących przeżyciach i obawach, szybciej zdrowieją! Słowa otuchy połączone z dotykiem działają zresztą na każdego z nas jak środek znieczulający ból fizyczny i emocjonalny. Rzadziej pojawia się w naszym życiu uczucie smutku, przygnębienia. Warto więc okazywać sobie nawzajem czułość i troskę. To wielka korzyść i dla przytulanych, i dla przytulających.

Czułość na zawsze Choć żadna para podczas ceremonii ślubnej nie przysięga sobie okazywania czułości, to właśnie czułe gesty na co dzień mogą gwarantować udany związek na lata. Bez empatii i troski nie będzie trwałej więzi między partnerami. I co ważne, te uczucia nie są zarezerwowane tylko dla młodych. Bo dotyk, przytulenie, pocałunek nie znają wieku.

Kochane osoby i zaufani przyjaciele wokół nas to gwarancja lepszego życia. Nie ma w tym przesady, bo to oni oferują nam na co dzień: * Serdeczność − cieszą sie naszym szczęściem. * Zaufanie − powierzają nam najskrytsze myśli. 54 dbam o zdrowie

* Troskę −wspierają w trudnych chwilach. * Akceptację − kochają nas takimi, jakimi jesteśmy. * Pomoc w różnych pracach w domu − także materialną, gdy znajdziemy się w potrzebie. * Wsparcie w zachowaniu równowagi między życiem zawodowym a prywatnym.

ZDJĘCIE: ROBBY CYRON

6 korzyści, jakie dają bliskie relacje z innymi

ŻYJĘ ZDROWO w dobrej formie

Rytuały

ń e i z d y r b o na d

BUDZISZ SIĘ OSTATNIO SENNA I BEZ ENERGII? A NA MYŚL O WYJŚCIU SPOD CIEPŁEJ KOŁDRY ROBI CI SIĘ SŁABO? NIE MARTW SIĘ! WIEMY, JAK TEMU ZARADZIĆ. TEKST MAGDALENA ŁUKÓW

ietrudno wykrzesać z siebie siły witalne i dobry nastrój, gdy za oknem jest ciepło i świeci słońce. Gorzej gdy − tak jak teraz − bywa zimno, mokro, szaro i ponuro. Na szczęście są sposoby, które dobrze działają zarówno na ciało, jak i na psychikę. Jakie? Nastaw budzenie pół godziny wcześniej niż zwykle i niech zamiast ostrego dzwonka obudzi cię jakiś miły dla ucha utwór w typie „Always Look on the Bright Side of Life” (Zawsze patrz na jasną stronę życia) grupy Monthy Python, a potem...

POPRZECIĄGAJ SIĘ

WSTAŃ POWOLI

„Kocia gimnastyka” rozciągnie i dotleni

Spokojne ruchy ochronią przed napięciami

•Najlepiej przeciągaj się, wyciągając ręce i nogi najdalej jak się da i równocześnie głęboko ziewając. Wyciąganie rozgrzeje mięśnie i rozrusza stawy, dzięki czemu staną się one bardziej elastyczne i odporne na urazy. Poprawi też krążenie krwi, a zatem i dotlenienie organizmu, w tym szarych komórek. Ziewanie natomiast sprawi, że nabierzesz do płuc aż pięć razy więcej powietrza niż zwykle.

•Potem podnieś się z łóżka. Ale bez zrywania się, spokojnie. Najlepiej najpierw przekręć się na bok twarzą w stronę krawędzi łóżka, potem opuść obie nogi na podłogę i dopiero unieś tułów, opierając się rękami o ramę. Po czym pozostań w tej pozycji jeszcze chwilę. Dzięki temu nie tylko unikniesz nieprzyjemnych doznań, jak np. zawroty głowy, ale też niepotrzebnej nerwowości wynikającej z pośpiechu.

ZRÓB KILKA PROSTYCH ĆWICZEŃ Argan Makadamia żel pod prysznic

REKLAMA

Formuła wzbogacona o glicerynę, olej z nasion makadamia i olej arganowy. Posiada działanie pielęgnujące. 500 ml

56 dbam o zdrowie

Poranny trening rozrusza najbardziej zastane po nocy mięśnie •Stojąc wyprostuj ręce przed siebie, zrób naprzemiennie po 10 skrętów ciała w każdą stronę. •Leżąc na plecach unoś po 10 razy raz jedną, raz drugą nogę w górę na wys. 30 cm. Wytrzymaj chwilę. •Zrób 10 przysiadów. Jeśli ci ciężko, możesz trzymać się krzesła, byle zejść w przysiadzie jak najniżej. •Stojąc pokręć głową po 10 razy w lewą i w prawą stronę. Potem zrób tyle samo skłonów w przód i w tył.

! y c o m a h c Mi

NIE MA LEPSZEGO ŚNIADANIA ZIMĄ NIŻ PYSZNA POŻYWNA OWSIANKA Najlepiej wiedzą o tym Brytyjczycy, których pogoda nie rozpieszcza nawet latem, a zimą to już dramat.

Chłodna woda pobudzi układ krążenia •To świetny zastrzyk energii. Szczególnie po gorzej przespanej nocy. Najlepiej gdy woda ma mniej więcej 28. st. C. Do mycia użyj mydła o energetycznym, np. cytrusowym, zapachu. Zrób też 5-minutowy peeling, który dodatkowo poprawi krążenie.

ZJEDZ ZDROWE ŚNIADANIE Poranny posiłek dostarczy organizmowi niezbędnego paliwa •Powinien ci zapewnić energię na cały poranek. Idealnie sprawdza się ciepła owsianka, z której energia będzie się uwalniać stopniowo. Dodaj do niej trochę witaminek i mikroelementów: owoców, warzyw i pestek.

ZADBAJ O SIEBIE, STAŃ PRZED LUSTREM I UŚMIECHNIJ SIĘ Radosna mina zapewni ci dobry nastrój i humor na cały dzień •Nie ma to jak samozadowolenie, więc gdy zrobisz się na bóstwo, stań przed lustrem i zobacz, jak dobrze wyglądasz. A potem uśmiechnij się do siebie, by porcja endorfin „zalała” ciało i możesz ruszać na podbój świata. Teraz już żaden wicher cię nie zatrzyma.

Na słono Do tak jak powyżej ugotowanych płatków dodaj np. 1/2 pokrojonego w plastry awokado, łyżkę suszonych pomidorów z oleju, łyżkę startego żółtego sera, łyżkę pestek prażonego słonecznika. Posól do smaku i udekoruj ulubioną zieleniną, np. pietruszką, koperkiem czy rukolą. Można na wierzchu położyć sadzone jajko.

KAROTKA MASŁO DO CIAŁA Kosmetyk nawilża, wygładza i poprawia koloryt skóry. 250 g

REKLAMA

WEŹ ORZEŹWIAJĄCY PRYSZNIC

Na słodko Do 0,5 l gotującego się mleka (lub napoju roślinnego) wsyp 200 ml płatków (owsianych, orkiszowych) i gotuj 15 minut. Dodaj to, co lubisz, np. 1/2 łyżeczki cynamonu lub łyżeczkę masła orzechowego, po garstce orzechów, rodzynek, trochę miodu lub syropu z agawy, ulubione owoce sezonowe. Wymieszaj i gotowe.

dbam o zdrowie 57

JEM

zdrowo

Nie tylko

bakalie

Nie byłoby wielu świątecznych łakoci, gdyby nie mak i bakalie. Dodajemy je nawet do karpia w szarym sosie i nadziewamy nimi schab.Wybierzmy te dobrej jakości.

JEM ZDROWO zoom na...

Mak, orzechy, rodzynki... NasZ ekspert

BARBARA LASOTA mgr inż. żywienia człowieka absolwentka wydziału Żywienia Człowieka SGGW

Rytuał ucierania maku w makutrze przed Wigilią jest już dzisiaj tylko sentymentalnym wspomnieniem z dzieciństwa. Ale makowiec nadal króluje na naszych świątecznych stołach i wciąż dodajemy do potraw dużo bakalii. To dobry zwyczaj, bo są naprawdę zdrowe.

astanawialiście się kiedyś, dlaczego pieczemy lub kupujemy na Boże Narodzenie ciasta z makiem? Albo dlaczego żadna Wigilia na naszych Kresach nie mogła się dawniej obejść bez słowiańskiego makowego deseru zwanego kutią, na Śląsku bez łamańców z makiem, a w Polsce centralnej bez klusek z makiem? Przecież w innych europejskich krajach łakocie z tymi maleńkimi niebieskimi ziarenkami nie są aż tak popularne jak u nas. Etnografowie wyjaśniają, że roślina, która w dekoracyjnych maków-

SMOOTHIE

REKLAMA

O SMAKU KOKOS, PISTACJA, SZPINAK Napój owocowo-warzywny na bazie soków NFC (nie z koncentratu), przecierów owocowych i warzywnych z dodatkiem siemienia lnianego oraz witaminy C. 300 ml

60 dbam o zdrowie

JAK PRZECHOWYWAĆ BAKALIE, JEŚLI JEST ICH DUŻO Zarówno orzechy i migdały, jak również suszone owoce, rodzynki i mak nie lubią światła słonecznego, wysokiej temperatury i wilgoci. Przez krótki okres, do miesiąca, można je przechowywać w kuchennej szafce, z dala od płyty grzewczej i piekarnika. Jeśli jednak chcemy, aby poleżały dłużej, raczej rozejrzyjmy się za chłodniejszym pomieszczeniem. Najlepsza byłaby spiżarnia, w której temperatura wynosi mniej więcej 15 st. C. Idealnym opakowaniem dla wszystkich bakalii są szczelne słoje i plastikowe pojemniki na produkty spożywcze. Można je także trzymać w woreczkach strunowych. Chronią one bakalie przed molami spożywczymi. Torebki z bawełny lub papieru, choć przewiewne, są gorszym wyborem.

Z CY KL

Kupuj g z

łową

kach ma niemal miliony nasion, była uznawana przez Słowian za pośrednika między światem ludzi a sferą sacrum. Symbolizowała też płodność i urodzaj. Prawdopodobnie zaczęto ją uprawiać jeszcze przed zbożami i zawsze chętnie wykorzystywano w kuchni. Nawet na dworach królewskich. Równie często urozmaicano potrawy orzechami i suszonymi owocami, których zapasy przygotowywano jesienią na zimę i z myślą o świętach. W bogatych domach rodzime suszone jabłka, gruszki i śliwki uzupełniały przywożone przez kupców rodzynki, figi, morele, daktyle, migdały czy pistacje. Obecnie wszystkie te pyszności nazywamy popularnie bakaliami.

Luzem czy w torebkach Wszystkie bakalie i mak zawierają wiele składników odżywczych. Niestety, są dość drogie, więc przy wyborze często sugerujemy się ceną. Zawsze nieco taniej można kupić te sprzedawane luzem, na wagę. Przyglądajmy się im jednak uważnie, bo zdarza się, że rozwija się na nich pleśń. Czasem widoczna jest

ZAMIAST SŁODYCZY Łasuchom, które nie wyobrażają sobie kawy bez ciasteczka i dnia bez słodkiego podwieczorku, trudno odstawić cukier. Mogą go jednak zamienić na zdrowszą formę, np. bakalie. Obok kubka z kawą stawiajmy miseczkę z mieszanką rodzynek, suszonych moreli, śliwek i orzechów. Te ostatnie nie są wprawdzie słodkie, lecz zawierają sporo tłuszczu i błonnika, więc dają uczucie sytości. Pamiętajmy, aby porcja tych słodkości nie była duża. Optymalna ilość to 50 g dziennie, a maksymalna − 100 g.

Garść zdrowia BAKALIE I MAK OBFITUJĄ W WARTOŚCIOWE SKŁADNIKI

odzynki i inne suszone owoce R dostarczają sporo potasu, wapnia, żelaza i wielu innych minerałów. Śliwki wspomagają trawienie, a daktyle łagodzą dolegliwości związane z menopauzą. Orzechy są źródłem cennych nienasyconych kwasów tłuszczowych. Zawierają też l-argininę, która przyczynia się do rozszerzania naczyń wieńcowych. Mak jest bogaty w białko, wapń, potas, żelazo, cynk, miedź i witaminy z grupy B. Pomaga w zasypianiu, uspokaja. dbam o zdrowie 61

JEM ZDROWO zoom na...

gołym okiem, a czasem można ją wyczuć, wąchając produkt. Ponadto bakalie leżąc luzem, po jakimś czasie wietrzeją, tracą smak, aromat i część witamin, które się utleniają. W przypadku łuskanych orzechów i maku jest też prawdopodobieństwo, że obecne w nich tłuszcze mogły zjełczeć. Takie produkty mają nieprzyjemny smak, a nawet są szkodliwe dla zdrowia. Dlatego bezpieczniej jest kupować mak i bakalie zapakowane w torebki foliowe z datą ważności na opakowaniu.

Bio najlepsze!

Wśród wielu bakalii w torebkach tylko niektóre mają certyfikat i zielony listek, świadczące o tym, że pochodzą z ekologicznych upraw. Badania potwierdzają, iż są bardziej odżywcze i dużo rzadziej alergizują. Czytaj skład

NIE DODAJEMY DO NIEJ ANI JEDNEJ ŁYŻECZKI CUKRU

Składniki na 6 porcji Szklanka pszenicy, pęczaku lub ryżu, szklanka maku, 5 łyżek miodu, po 5 dag rodzynek i migdałów, 10 dag orzechów włoskich, 10 dag suszonych owoców: moreli, żurawin, daktyli, śliwek. Wykonanie Jeśli użyjesz pszenicy, mocz ją w wodzie przez całą noc, a potem gotuj ok. 3 godzin. Jeśli zdecydujesz się na ryż lub pęczak, ugotuj je na sypko. Mak zalej litrem wody, gotuj 15 minut. Osącz i zmiel trzykrotnie. Wszystkie bakalie posiekaj. Miód lekko podgrzej, aby się rozpuścił. Połącz miękkie ziarna pszenicy, pęczak lub ryż z makiem, bakaliami i miodem, dobrze wymieszaj. Posyp rodzynkami. 62 dbam o zdrowie

Kandyzowane tylko od święta Wprawdzie wszystkie suszone owoce, a także mak oraz orzechy są kaloryczne i dlatego dzienna porcja nie może być zbyt duża, ale najwięcej cukru zawierają owoce kandyzowane. Zalicza się je do bakalii, jednak nie można między nimi a np. suszonymi śliwkami postawić znaku równości. Są wspaniałe do świątecznego keksu, lecz na co dzień ich unikajmy.

DOZVITAL

Enteris immune

Składniki aktywne korzystnie wpływają na serce, kości, odporZawiera w składzie mikroność. Tiamina pomaga w prawikapsułkowaną mieszankę 8. dłowym funkcjonowaniu serca. szczepów bakterii. Głóg jednoszyjkowy wspomaga Kapsułki, 20 szt. krążenie. Płyn, 1 litr. DOZ S.A. Suplement diety

REKLAMA

Wigilijnaakalii kutia pełna b

Kupując bakalie w torebce, warto przeczytać skład. Niektórzy producenci dodają bowiem konserwanty i przeciwutleniacze. Chronią one przed drobnoustrojami i zapobiegają ciemnieniu owoców, ale mają minusy. Najczęściej bywają to substancje oznaczone jako E 202 i E220, pod którymi kryje się sorbinian potasu, dwutlenek siarki i siarczyny. Uznane są za bezpieczne, tym niemniej, zwłaszcza dwutlenek siarki i siarczyny (E220), mogą u niektórych osób, szczególnie u astmatyków, wywoływać reakcje alergiczne. Pogarszają także smak produktów i wchłanianie wit. B1. Nie warto także kupować bakalii dosładzanych i nienatualnie lśniących, spryskanych olejami, aby się nie sklejały. Najlepsze są te ciemniejsze, mniej słodkie, nawet lekko posklejane.

POKRZYWAZCYTRYNĄ Obudź s woj ą c i eka woś ć is kos z t uj ni eba na l nej kompoz yc j i z i oł owoowoc owej .Del i ka t nyw s ma kuna pa r ,z a wi er a j ą c ypa r z ą c ą wdz i ec i ńs t wi epokr z ywę, t er a zr ekompens uj es woj ewi nywpys z nym, a r oma t yc z nym poł ą c z eni uz es kór ąc yt r yny.

JEM ZDROWO inspiracje kulinarne Piąty smak umami, określany jako: delikatny, wyśmienity, mięsny, sprawia, że trudno mu sie oprzeć. Ale to nie jedyna ich zaleta.

Grzyby mają moc

TEKST BARBARA LASOTA

KTÓRE SĄ NAJCENNIEJSZE Najwięcej substancji prozdrowotnych spośród grzybów leśnych mają kurki, borowiki i opieńki. Ale także inne gatunki, w tym dostępne cały rok w sklepach pieczarki i boczniaki, są wartościowe. Najlepiej przygotowywać z nich zupy i potrawy duszone z dużą ilością majeranku, cząbru i innych przypraw wspomagających trawienie. Cenne są świeże, ale również mrożone i suszone, które należy moczyć w małej ilości wody.

rudno wyobrazić sobie kolację wigilijną bez tego daru lasu. Nawet jeśli od pokoleń jadamy w rodzinie czerwony barszcz, a nie grzybową, to suszone borowiki czy podgrzybki są przecież w kapuście czy pierogach. Dla naszych przodków były symbolem siły i zdrowia. Wierzono też, że przyciągają duchy zmarłych na wieczerzę. Obecnie dzięki badaniom naukowym wiemy, że mają również walory zdrowotne.

CO ZAWIERAJĄ

Dużo potasu, fosforu, sporo magnezu, a nawet wit. D, której w innych pokarmach jest niewiele. Są również bogate w białko, cholinę oraz w prozdrowotne beta-glukany, chitosany i polifenole.

Uwaga!

Na co pomagają? ZWALCZAJĄ WOLNE RODNIKI TLENOWE

•A skoro przeciwdziałają tworzeniu się wolnych rodników (dzięki zawartości beta-glukanów i polifenoli), to chronią nas przed powstawaniem komórek nowotworowych. Obecnie na świecie zarejestrowane są cztery leki na bazie grzybów o potencjale antynowotworowym. Także częste jedzenie potraw z grzybów działa ochronnie. 64 dbam o zdrowie

Jedząc dania z grzybów, pamiętaj o umiarze, aby nie obciążać zbytnio układu pokarmowego.

USPRAWNIAJĄ MÓZG

CHRONIĄ PRZED MIAŻDŻYCĄ

Dzięki niej powstaje neuroprzekaźnik acetylocholina, która bierze udział w przepływie impulsów nerwowych, i lecytyna, chroniąca włókna nerwowe i wspomagająca sprawność umysłową. Warto jeść 2 porcje potraw z grzybów tygodniowo, aby poprawić pamięć.

na absorpcję cholesterolu z diety. Oznacza to, że jeśli potrawy mięsne, nawet te zawierające znaczne ilości tłuszczu i cholesterolu, będziemy podawać np. z sosem grzybowym, to wtedy frakcja „złego cholesterolu” LDL we krwi nie wzrośnie. Jednak taki sos powinien być przyrządzany nie z kostki, lecz z grzybów świeżych lub suszonych.

•Duże znaczenie ma cholina.

•Wykazano, że ich spożywanie wpływa

JEM ZDROWO dieta

Święta w stylu

fit

karp, śledzie, zupa, makowiec... pytamy Pierogi, To jemy podczas kolacji wigilinej. eksperta Świąteczny obiad jest jeszcze bardziej

BARBARA LASOTA mgr inż. żywienia człowieka absolwentka Wydziału Żywienia Człowieka SGGW 66 dbam o zdrowie

obfity. Na stołach królują bigos, pieczyste i patera pełna ciast. Czy takie menu może być dietetyczne?

śród potraw, które jemy zwykle w święta, są takie, które przyrządzamy tylko na tę okazję. Jeśli nawet robimy je w ciągu roku, to sporadycznie. Nic więc dziwnego, że czekamy na nie z utęsknieniem. A gdy wraz z pierwszą gwiazdką siadamy do stołu, jemy wszystko ze smakiem i więcej niż na co dzień. Przepisy na niektóre dania są te same od pokoleń, przejęte od babć i mam. W takiej sytuacji trudno wymagać, abyśmy w Boże Narodzenie kierowali się zasadami zdrowego odżywiania. Tym niemniej spróbujmy przyjrzeć się wigilijnym i świątecznym potrawom. Może warto je co nieco odchudzić? A może wzbogacić w witaminy? Tradycji wcale to nie zaszkodzi.

Największe kaloryczne bomby

Kolacja wigilijna od wieków składa się wyłącznie z dań postnych, czyli bezmięsnych. Każdy dietetyk przyzna, że to wielka zaleta. Jednak i bezmięsne potrawy bywają wysokokaloryczne. Do takich należą wszystkie dania smażone i odsmażane w dużej ilości oleju oraz zawierające sporo dodatków obfitujących w tłuszcz i węglowodany. Przede wszystkim powinniśmy zachować umiar, jedząc wigilijne racuchy, które są rodzajem postnych pączków. Uważajmy też na krokiety, zwłaszcza panierowane w tartej bułce. Lepszym od nich dodatkiem do barszczyku będą pieczone paszteciki z ciasta drożdżowego lub tradycyjne uszka. Tuczące są także kluski z makiem i bakaliami. Jeśli jednak zmniejszymy w nich ilość cukru, a zamiast białego makaronu wykorzystamy razowy, będą zawierać mniej kalorii. Także piernik, do którego oprócz szklanki miodu dodaje się jeszcze

Jak się nie przejeść Ponieważ stół jest suto zastawiony i zwyczaj nakazuje spróbować każdej potrawy, łatwo nabawić się niestrawności. Staraj się temu zapobiec. Usiądź do stołu po lekkim posiłku zjedzonym 2 godziny wcześniej lub przynajmniej wypij 2 szklanki niegazowanej wody. Wtedy nie będziesz czuć wilczego głodu. Nakładaj sobie na talerzyk porcje o połowę mniejsze, niż masz ochotę. Delektuj się każdym kęsem i dokładnie przeżuwaj, pamiętając, że trawienie zaczyna się już w ustach. Tu wydzielany jest enzym amylaza, trawiący węglowodany. Daj mu czas, aby zadziałał. Rób sobie kilkuminutowe przerwy po każdej potrawie. To zapobiegnie rozepchnięciu żołądka.

szklankę cukru, jest kaloryczną bombą. Ale gdy zrezygnujemy z cukru, również będzie słodki. Taka modyfikacja sprawi, że będzie miał 810 kcal mniej.

Olej lej rozważnie

To niezbędny produkt przy przyrządzaniu wielu wigilijnych i świątecznych potraw. Zresztą zdrowy, bo zawiera dużo nienasyconych kwasów tłuszczowych. Pamiętajmy jednak, że łyżka stołowa (15 ml) oleju to prawie 100 kcal (!). Dlatego, jeśli zależy nam na tym, by w święta nie przybyło nam fałdek

Warto zamienić Niektóre produkty zawierające dużo cukru, tłuszczu lub po prostu mało wartościowe zastąp bardziej dietetycznymi. Zamiast śmietany dodaj do zupy gęsty jogurt. Część lub całość majonezu w sałatce zastąp sosem jogurtowym, np. z czosnkiem. Pszenną mąkę lub przynajmniej jej część możesz zamienić

na orkiszową lub kokosową. Ta druga jest kaloryczna, ale bogata w błonnik i nie zawiera glutenu. Porcję cukru w cieście da się zmniejszyć, dodając np. ksylitol, drobno posiekane daktyle, rodzynki lub suszone morele. Zamiast pieczeni z łopatki lub karkówki przygotuj na święta mniej kaloryczny pieczony drób.

dbam o zdrowie 67

JEM ZDROWO dieta

na brzuchu i posiłek był lekkostrawny, dodawajmy olej z umiarem. Dobra patelnia z powłoką nieprzywierającą pomoże nam w jego ograniczeniu. Ważny jest również rodzaj oleju. Postarajmy się na tę szczególną okazję o lniany, konopny lub rzepakowy, ale tłoczony na zimno i nierafinowany. Takich najczęściej używały nasze babcie. Te oleje są bogatsze w kwasy tłuszczowe omega-3 od pozostałych i mają ciekawy smak. Idelanie pasują do farszu do pierogów, krokietów, kapusty z grzybami, sałatek. Można też na nich smażyć, ale trzeba uważać, by nie rozgrzać zbyt mocno patelni. Łatwo się bowiem przypalają. Do smażenia możesz używać oleju rzepakowego rafinowanego.

Zupy są super

Zarówno czerwony barszcz, podawany w zależności od rodzinnej tradycji z uszkami, pasztecikami, fasolą czy ziemniakami, jak również ceniona w niektórych regionach zupa grzybowa albo rybna z włoszczyzną to dania bardzo wartościowe, bo dostarczają nam wielu cennych dla zdrowia substancji i ze wszech miar są dietetyczne. Zwłaszcza jeśli zachowując post, nie dodamy do nich tłustej śmietany. Możemy jeść je z czystym sumieniem. Należy jedynie zadbać, by do grzybowej wsypać sporo majeranku na lepsze trawienie. Idealnie byłoby także, z tego samego powodu i dla smaku, wzbogacić ją o posiekany świeży tymianek oraz rozmaryn.

Wybieraj pieczone

W smażonym mięsie sumują się kalorie, jakie zawiera główny produkt oraz pochodzące z wlanego na patelnię tłuszczu. Dlatego staraj się piec mięso. Porcja będzie mieć ok. 50 kcal mniej. Więcej warzyw Wśród dań wigilijnych i świątecznych jest wprawdzie kapusta i sałatka jarzynowa, ale to trochę za mało. Dawniej, o tej porze roku o warzywa było trudno. Teraz jednak mamy ich mnóstwo, więc uzupełnijmy tradycyjne menu o smaczne, współczesne sałatki. Wtedy święta będą naprawdę w stylu fit.

Najzdrowsze świąteczne potrawy

Każdy z nas ma swoje ulubione dania, ale jeśli weźmiemy pod uwagę ich walory zdrowotne, to te cztery należą do najbardziej godnych polecenia.

RYBA W GALARECIE • Główny walor tej potrawy − porcje ryby gotuje się w małej ilości wody lub na parze, a więc nie zawierają tłuszczu. Ważne również, że obok ryby są warzywa.

68 dbam o zdrowie

PIEROGI • Wprawdzie w cieście jest sporo węglowodanów, za to farsz z kapusty i grzybów to samo zdrowie. Staraj się ich nie podsmażać, a jeśli już, to dodaj tylko łyżkę oleju.

CZERWONY BARSZCZ

• Bez uszek i bez do-

datku śmietany dostarcza zaledwie 40 kcal. Ale nie tylko to jest jego zaletą. Betaina pochodząca z buraków poprawia pracę wątroby i nerek.

PIECZONE JABŁKA • Są lekkostrawne, niskokaloryczne, dostarczają dużo błonnika i witamin. W wydrążone miseczki włóż bakalie lub dżem z żurawiny i posyp cynamonem.

UNIKALNY LEK PROBIOTYCZNY

Razem lepiej Do antybiotyku dołącz Enterol

Równowaga wewnątrz, radość na zewnątrz. Enterol (Saccharomyces boulardii CNCM I-745). Skład: Jedna kapsułka zawiera 250 mg liofilizowanych drożdżaków S. boulardii CNCM I-745 oraz substancje pomocnicze m.in.: laktoza jednowodna. Postać farmaceutyczna: kapsułka. Wskazania: Leczenie ostrych biegunek infekcyjnych; zapobieganie biegunkom związanym ze stosowaniem antybiotyków; nawracająca biegunka spowodowana zakażeniem Clostridium difficile, jako dodatek do leczenia wankomycyną lub metronidazolem; zapobieganie biegunkom związanym z żywieniem dojelitowym; zapobieganie biegunkom podróżnych. Podmiot odpowiedzialny: BIOCODEX, 7 avenue Gallieni, 94250 Gentilly, Francja. ENT/JB/023/23

To jest lek. Dla bezpieczeństwa stosuj go zgodnie z ulotką dołączoną do opakowania. Nie przekraczaj maksymalnej dawki leku. W przypadku wątpliwości skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą.

DIETA przepisy

pysznie i dietetycznie TEKST BARBARA LASOTA

wiele osób chętnie sięga po wigilijne, bezmięsne potrawy także w święta. To świetny pomysł. Po co gotować na Boże Narodzenie bigos z kiełbasą i mięsem, skoro można zjeść mniej kaloryczną duszoną kapustę z grzybami, przygotowaną na wigilijną kolację? Także smaczne pierogi czy niezbyt słodki makowiec z bakaliami mogą uświetnić stół zarówno podczas Wigilii, jak i następnego dnia. A jeśli koniecznie chcemy mieć pieczeń, to postawmy na drób.

PRAWIE JAK JARZYNKA

Duszona kapusta z grzybami 1,5 kg kiszonej kapusty, 2 marchewki, 2 cebule, 5 dużych pieczarek, garść suszonych grzybów, kilka suszonych śliwek bez pestek, 2 kwaśne jabłka, np. szara reneta, olej, 3 liście laurowe, po kilka ziaren ziela angielskiego i jałowca, majeranek, pieprz, sól

Suszone grzyby starannie umyj i wymocz w niewielkiej ilości wody przez godzinę. Osącz, posiekaj. Do kapusty dodaj liście laurowe, ziele, jałowiec, sól i szklankę wody. Gotuj na małym ogniu. Jeśli kapusta jest zbyt kwaśna, opłucz ją przed gotowaniem. Posiekaj cebulę,

porcji po:

kcal

białka

tłuszczu

podsmaż na oleju. Dodaj startą na tarce jarzynowej marchew, pokrojone pieczarki i suszone grzyby. Kilka minut smaż razem. Dodaj do kapusty i duś 15 minut. Następnie dodaj starte jabłka i śliwki. Przypraw potrawę majerankiem, solą i pieprzem. Duś 10 minut.

Uwaga!

Wigilijny bigos będzie smaczniejszy, jeśli zwykłe suszone śliwki zastąpisz podwędzanymi.

Taką wigilijną kapustę możesz przyrządzić, podobnie jak bigos, kilka dni przed świętami i przechować ją w lodówce lub zimnej spiżarni. Smaki się przegryzą i będzie jeszcze smaczniejsza. 70 dbam o zdrowie

NA CIEPŁO I ZIMNO

Pieczone pierogi 2 szklanki mąki, 3 dag świeżych drożdży, szklanka soczewicy, 6 suszonych pomidorów z zalewy, 2 cebule, 2 jajka na twardo, surowe jajko, 2 ugotowane ziemniaki, olej, papryka słodka, majeranek, pieprz, sól

porcje po:

Zrób rozczyn ze szklanki letniej wody, drożdży i 2 łyżek mąki. Dodaj resztę mąki, szczyptę soli i zagnieć ciasto. Zostaw do wyrośnięcia. Ugotuj soczewicę. Cebulę posiekaj, usmaż na oleju. Dodaj do soczewicy razem z posie-

320 kcal

16 g białka

tłuszczu

kanymi jajkami, rozdrobnionymi ziemniakami i pokrojonymi pomidorami. Wymieszaj farsz, przypraw. Ciasto rozwałkuj, wykrawaj krążki i lep pierogi. Posmaruj jajkiem. Gdy ciasto zacznie rosnąć, piecz ok. 20 minut w 190 st. C.

To mniej popularna wersja pierogów niż gotowane, ale równie smaczna. Sprawdzą się jako dodatek do czerwonego barszczu lub jako przekąska.

DANIE GŁÓWNE

Kurczak nadziewany duża tuszka kurczaka, 50 dag mięsa mielonego, 25 dag pieczarek, 3/4 szklanki kaszy gryczanej, 2 cebule, 4 ząbki czosnku, olej, słodka papryka, majeranek, pieprz, sól

Przygotuj marynatę z 1/2 szklanki oleju, łyżki soli, kilku szczypt

porcji po:

pieprzu i papryki, majeranku oraz 2 ząbków zmiażdżonego czosnku. Możesz zluzować kurczaka, czyli usunąć kości. Natrzyj tuszkę marynatą z zewnątrz i w środku. Zostaw na kilka godzin w chłodzie. Kaszę ugotuj na sypko, wystudź. Cebule posiekaj, zeszklij na

430 kcal

32 g białka

23 g

tłuszczu

oleju, dodaj drobno pokrojone pieczarki i posiekane pozostałe ząbki czosnku, przesmaż razem, wystudź. Połącz mielone mięso z kaszą i zawartością patelni. Przypraw do smaku, nadziej kurczaka. Piecz godzinę w 190 st. C. Zmniejsz temperaturę i piecz 30 minut.

Świetną bazą na nadzienie, poza kaszą i mięsem mielonym, jest gotowany ryż, do którego można dodać suszone owoce lub podduszone warzywa.

WYJĄTKOWY DESER

Makowiec z jabłkami 250 g maku, 2 duże jabłka, garść rodzynek, 2 łyżki kandyzowanej skórki pomarańczowej, garść orzechów, 3 jajka, 3 łyżki masła, 3 łyżki mleka, 2 łyżki mąki, 2 łyżki cukru, esencja migdałowa, proszek do pieczenia

porcji po:

Mak zalej wrzątkiem i gotuj na małym ogniu kilka minut. Zostaw na całą noc. Osącz i zmiel trzykrotnie w maszynce. Rodzynki namocz, następnie osącz. Masło stop, wystudź. Jabłka obierz, pokrój w kosteczkę lub zetrzyj na tarce jarzynowej. Żółtka

285 kcal

10 g białka

17 g

tłuszczu

utrzyj z cukrem, a białka ubij na pianę. Połącz mak z żółtkami, rodzynkami, skórką, masłem, mlekiem, posiekanymi orzechami, mąką, kroplą esencji i łyżeczką proszku. Na końcu dodaj pianę z białek, wymieszaj. Piecz ok. 45 minut w 180 st. C.

Ciasto jest soczyste i aromatyczne, a znaczna ilość owoców zmniejsza kaloryczność. Mąkę pszenną możesz zastąpić razową lub zmielonym siemieniem lnianym.

dbam o zdrowie 71

WIEŚCI z apteki

nasZ ekspert

Porady z za

dr n. farmaceutycznych MAGDALENA JACHORSKA ekspert farmaceutyczny

PIERWSZEGO STOŁU* Dawka wiedzy na temat produktów aptecznych i przepisów związanych z farmacją

GDY WYPADAJĄ WŁOSY Pomóc może odpowiednia pielęgnacja, podczas której wykorzystamy profesjonalne dermokosmetyki: szampon, odżywkę, peeling trychologiczny. Specjalistyczny szampon, który ma w swoim składzie sprawdzone składniki kondycjonujące (witaminę PP, pantenol, biotynę), wzmocni cebulki włosów. Jego działanie spotęguje odżywka, zawierająca kofeinę i inne substancje pobudzające wzrost włosów. W aptekach dostępne są także intensywnie stymulujące spraye do stosowania bez spłukiwania. Aby wzmocnić kurację, warto również wykonać peeling trychologiczny, który dogłębnie oczyszcza skórę głowy, odblokowuje ujścia mieszków włosowych i intensyfikuje kurację.

LEKI ZIOŁOWE NA USPOKOJENIE Leki uspokajające pochodzenia roślinnego (waleriana, melisa, chmiel, lawenda, męczennica lekarska) są bezpieczne. Nie wykazują efektu uzależniającego, właściwie dawkowane działają łagodnie i jednocześnie wysoce efektywnie. Skutecznie łagodzą napięcie nerwowe, trudności w koncentracji, problemy gastryczne na tle nerwowym. Są warte uwagi, zwłaszcza gdy zmagamy się z chorobami towarzyszącymi (np. nadciśnienie, cukrzyca, alergia) i stosujemy kilka leków jednocześnie − włączając nowy preparat trzeba zachować szczególną ostrożność. Uwaga! Do ziół często wywołujących interakcje należy dziurawiec zwyczajny, dlatego w tym wypadku należy poradzić się farmaceuty i uzgodnić możliwość stosowania.

NA MOKRY KASZEL

TRĄDZIK RÓŻOWATY U DOROSŁYCH To choroba przewlekła, są jednak skuteczne sposoby na ograniczenie zmian i poprawienie komfortu codziennego życia. Leczymy ją za pomocą preparatów miejscowych (metronidazol, kwas azelainowy, antybiotyki), jak i ogólnych. Ogromną rolę w terapii odgrywa też odpowiedni dobór kosmetyków (powinny zawierać m.in.: alantoinę, olej Canola, pantenol, ekstrakt z Centella asiatica), które wzmacniają skórę i łagodzą podrażnienia, zmniejszają skłonność do nadreaktywności i jednocześnie działają antybakteryjnie. Dodatkowo warto włączyć kojącą wodę termalną i kosmetyki z filtrami ochronnymi. Produkty powinny być bezalkoholowe i bez substancji zapachowych. 72 dbam o zdrowie

Kaszel to jeden z głównych objawów infekcji. W pierwszej fazie zwykle suchy i męczący, w drugiej − przechodzi w mokry i produktywny. Podstawą leczenia jest właściwe nawodnienie organizmu, nawilżenie powietrza i stosowanie leków rozrzedzających zalegającą wydzielinę i ułatwiających odkrztuszanie. Kompleksowe rozwiązanie to preparaty zawierające ambroksol, który nie wywołuje niekorzystnych interakcji z lekami przeciwzapalnymi i przeciwgorączkowymi. Może być stosowany u dzieci powyżej pierwszego roku życia i pacjentów z astmą. Działa oczyszczająco, przeciwzapalnie, zmniejsza ból gardła. Preparaty ambroksolu są dostępne w postaci kropli, syropu, tabletek i kapsułek (bez recepty) oraz płynu do inhalacji z nebulizatora (na receptę).

* „Pierwszy stół” w języku zawodowym osób związanych z farmacją to nic innego, jak lada w aptece, przy której pacjent spotyka się z farmaceutą.

JESTEM

eko Jeśli staramy się przestrzegać zasad ekologii, zadbajmy, aby święta nie były wyjątkiem od reguły.

Radość

dla planety

JESTEM EKO zoom na...

Dobre

dla wszystkich Czy w szale przygotowań do świąt można być eko? Ależ tak! Dzięki temu, że zwrócimy się ku naturze, te uroczyste dni staną się jeszcze bardziej nastrojowe, magiczne, urokliwe. TEKST MAŁGORZATA ŚWIGOŃ

więta Bożego Narodzenia są świetną okazją, by powrócić do tradycji sprzed wielu lat, gdy nie było sztucznych ozdób, plastikowych opakowań i zakupów bez umiaru. Dzięki temu odpoczniemy od męczącego konsumpcjonizmu, który wdziera się do naszego życia coraz bardziej nachalnie. Gromadzimy i nabywamy

74 dbam o zdrowie

za dużo, bez refleksji, a potem wyrzucamy to, czego nie potrzebujemy. Tracimy pienią dze i przyczyniamy się do dewastacji naszej planety. Najwyższy czas, by z tym skończyć. To nie jest trudne, a przyjemne. Podpowiadamy, jak urządzić święta w duchu zero waste.

MĄDRZE OPAKOWANE

Prezenty wcale nie będą wyglądać mniej atrakcyjnie, jeśli opakujemy je w szary papier, kawałek materiału, a nawet w gazetę. Wszystko zależy bowiem od dodatków i pomysłu. Jeśli jako ozdób użyjemy szyszek, gałązek ostrokrzewu z owocami, suszonych lub papierowych kwiatów, piórek, itp., efekt naprawdę zachwyci. Starajmy się unikać taśm klejących, bo oklejony nimi papier nie nadaje się do recyklingu.

DRZEWKO Z PLANTACJI

Niegdyś uważano, że wybierając sztuczną choinkę, chronimy lasy – dziś takie przekonanie nie ma już racji bytu. Żywe drzewka, które kupujemy przed świętami, pochodzą ze specjalnych plantacji (zanim zostaną wycięte, spełniają pozytywną rolę, bo pochłaniają mnóstwo dwutlenku węgla) lub z tzw. kontrolowanych wycinek, np. z obszarów pod liniami wysokiego napięcia czy z cięć pielęgnacyjnych.

A MOŻE W DONICZCE?

To dobre rozwiązanie pod warunkiem, że drzewko nie pozostaje zbyt długo w mieszkaniu. Po świętach trzeba je koniecznie przenieść w miejsce o warunkach zbliżonych do naturalnych. Może to być balkon, weranda, itp.

NIE ZA DUŻO, NIE ZA MAŁO

Wiele pań domu boi się, by w święta nie zabrakło na stole pysznych potraw, przysmaków, ciast. Często gotujemy więc ponad miarę i w efekcie zostaje nam sporo jedzenia. Nie wszysto daje się zamrozić, więc część ląduje w koszu na śmieci. Starajmy się tak zaplanować menu, by nie było czego wyrzucać, a gdy, mimo planowania, zostanie nam jedzenie, poszukajmy w pobliżu jadłodzielni, do której moglibyśmy je zanieść (mapy jadłodzielni dla każdego regionu znajdziesz w internecie).

Wykorzystaj choinkę * Suchymi igłami otrząśniętymi z gałązek można posypać śliskie wejście domu lub przechować do wiosny i wykorzystać jako ściółkę w ogródku. * Pień warto pociąć w krążki o grubości ok. 5 cm (lub poprosić o to stolarza) – powstaną świetne podstawki pod naczynia. dbam o zdrowie 75

JESTEM EKO zoom na...

KAROLINA BANASIAK

NATURALNE OZDOBY

Do ekologicznej choinki najbardziej pasują ekoozdoby zrobione z szyszek, żołędzi, suszonych owoców (plasterków cytryn i pomarańczy), korzennych przypraw (lasek cynamonu, gwiazdek anyżu). Aby wyglądały bardziej okazale, można je pomalować na złoty kolor − wspaniale nadają się do tego ususzone owoce granatu. Świetnymi dekoracjami będą też słodycze: pierniczki, cukierki, jabłuszka, nanizane na nitkę pianki (marshmallow). Warto sięgnąć do tradycji i jak za dawnych lat zawiesić na iglastych gałązkach wycinanki i anioły z papieru, łańcuchy ze słomek i kolorowego papieru. Stworzą one niezwykły klimat.

Jeśli ktoś nie chce lub nie może mieć świeżego drzewka, choćby z powodu niesfornych kotów, które uwielbiają skakać na choinkę, ma inne ekologiczne możliwości. Świetnie sprawdzą się stroiki. Robi się je z gałązek różnych iglaków, a także roślin zimozielonych (ostrokrzewu, mahonii, laurowiśni). Wspaniale komponują się z nimi owoce, małe jabłuszka, orzechy, laski cynamonu, gwiazdki anyżu. Stroiki doskonale się prezentują, gdy ozdobimy je kwiatami i pędami krzewów charakterystycznymi dla tej pory roku: gwiazdą betlejemską, cyklamenami, śnieguliczkami. Bardzo oryginalnie wygląda też zawieszony na ścianie trójkąt zrobiony z grubszych gałązek czy drewnianych listewek z poprzecznymi szczebelkami, który imituje choinkę. Wieszamy na nim światełka i ozdoby.

Nietrafione prezenty

W gronie bliskich osób, warto zrobić giełdę i po prostu się nimi wymienić. Można też przekazać je do sklepu charytatywnego. Tam znajdą nabywcę, a pieniądze trafią do potrzebujących.

76 dbam o zdrowie

PODARUNKI PRZYJAZNE PLANECIE

Kupujmy tylko to, co naprawdę obdarowywanej osobie się przyda – warto wcześniej umówić się, że wszyscy piszą listy do św. Mikołaja (także dorośli) i podają w nich kilka pomysłów na prezent, który najbardziej ucieszy. Czas zerwać z tradycją skarpet czy rękawiczek i wymyślić coś nietypowego, co da nie tylko materialne korzyści. Może to być np. bilet do teatru, na koncert, voucher na wizytę u kosmetyczki albo na kolację w sprawdzonej restauracji. Miłośniczkę kwiatów ucieszy rzadki lub piękny okaz rośliny. Dzieciom warto podarować roczny bilet do ciekawego muzeum (np. Centrum Nauki Kopernik). Możliwości jest wiele.

ZDJĘCIE: ROBBY CYRON

REDAKTOR PROWADZĄCA RADZI

zoom na...z naturą JESTEM EKO w zgodzie SPRAWDZONYM DOMOWYM SPOSOBEM NA PRZEZIĘBIENIE JEST STOSOWANIE NAPARÓW ZIOŁOWYCH.

Na kaszel

i katar

O tej porze roku łatwo o przeziębienie. Wystarczy zmarznąć, nietrudno również złapać wirusa od chorej już osoby. Aby zmniejszyć dolegliwości, warto wspomóc się ziołami. TEKST MAŁGORZATA ŚWIGOŃ

Szałwia REKLAMA

Roślina zielarska z Polski. Wysuszone i rozdrobnione liście szałwii zamknięte w torebkach do zaparzania z biodegradowalnego materiału. Torebki, 30 szt.

78 dbam o zdrowie

rzeziębienie to potoczne określenie infekcji wirusowej górnych dróg oddechowych. Najczęściej jest rezultatem gwałtownego obniżenia odporności organizmu po przemarznięciu czy wyczerpaniu. Kurczą się wtedy naczynia krwionośne i powodują niedokrwienie śluzówki dróg oddechowych. To ułatwia atak chorobotwórczych drobnoustrojów, czyhających w powietrzu na możliwość osiedlenia się oraz rozmnażania w naszych nosach i gardłach. Pierwszym objawem przeziębienia są dreszcze, drapanie w gardle, katar i kaszel. Pomóc mogą zioła.

PIERWIOSNEK LEKARSKI Zastosowanie. Pomaga w przeziębieniach oraz chorobach infekcyjnych. Ułatwia upłynnianie i odkrztuszanie wydzieliny, która tworzy się w stanach zapalnych dróg oddechowych. Działa również przeciwzapalnie.

Odwar z z korzeni. Łyżkę rozdrobnionych korzeni zalej szklanką zimnej wody i gotuj pod przykryciem na małym ogniu przez 5 minut. Odstaw na 10 minut, przecedź. Pij łyżkę co godzinę przy nieżycie gardła i oskrzeli.

Mieszanka ziół. Zmieszaj równą ilość korzeni pierwiosnka, liści podbiału i babki lancetowatej, ziela skrzypu i owoców kopru włoskiego. 2 łyżki ziół wsyp do termosu, zalej 1,5 szklanki wrzątku. Odstaw na godzinę. Popijaj w ciągu dnia.

Dbaj o odporność * Hartowanie trenuje naczynia krwionośne, by gwałtownie nie kurczyły się pod wpływem zimna. Codziennie przynajmniej przez 30 minut spaceruj przy każdej pogodzie.

RUMIANEK, SZAŁWIA, SOSNA...

Zastosowanie. Zawarte w roślinie substancje pokrywają błony śluzowe cienką warstwą, która chroni je przed szkodliwym działaniem czynników zewnętrznych. Przyspieszają również regenerację uszkodzonych fragmentów błony śluzowej i łagodzą stany zapalne. Ułatwiają odkrztuszanie.

wystygnie, ponownie go lekko podgrzej. Warto polecić także inhalacje czosnkowe albo cebulowe. Zawiń w gazę roztarty ząbek czosnku lub zmiażdżoną cebulę i wąchaj kilkakrotnie w ciagu dnia. Jeśli woń zwietrzeje, wymień czosnek na swieży.

Apivox na gardło z miodem Enteris immune i propolisem Zawiera w składzie Prawoślaz lekarski mikrowpływa kapsułkowaną 8. kojąco na mieszankę gardło, krtań szczepów bakterii. i struny głosowe. Kapsułki, Pastylki20 doszt. ssania, 24 szt.

DOZ S.A. Suplement diety

REKLAMA

PRAWOŚLAZ LEKARSKI

Macerat z korzenia. Łyżkę dobrze rozdrobnionych korzeni zalej szklanką ciepłej wody, przykryj i pozostaw na 6−8 godzin do napęcznienia. Podgrzej i przecedź. Pij po pół szklanki 2 razy dziennie przy nieżytach górnych dróg oddechowych i suchym kaszlu. Można osłodzić miodem. Odwar z liści. Łyżkę suszonych liści zalej szklanką wody o temperaturze pokojowej. Pozostaw na pół godziny pod przykryciem. Następnie przecedź. Popijaj kilka razy dziennie małymi łykami.

Inhalacje z ziół. Zmieszaj w równych częściach: ziele macierzanki, koszyczki rumianku, liście szałwii, pędy sosny. 30 g mieszanki zalej wrzącą wodą, przykryj na 2−3 minuty. Odkryj. Wąchaj unoszącą się parę. Jeśli płyn

dbam o zdrowie 79

DBAM

o urodę Każdego dnia pielęgnujemy twarz, jednak sytuacja ma się całkiem inaczej w przypadku dłoni. A przecież ich skóra też jest wrażliwa i narażona codziennie na szkodliwe działanie czynników zewnętrznych.

Zadbane

dłonie

DBAM O URODĘ zoom na...

Przedświąteczne sprzątanie sprawia, że nasze dłonie nie wyglądają najlepiej. Jak sprawić, aby znów były zadbane? TEKST JAKUB JAWORSKI

Nie tylko

manikiur

tej porze roku dłonie mogą sprawiać dużo kłopotów: skóra łuszczy się, swędzi, łatwo ulega podrażnieniom. Dzieje się tak dlatego, że pokrywa je cienka i wrażliwa skóra, niemal 82 dbam o zdrowie

pozbawiona naturalnej ochrony, gdyż mało w niej gruczołów łojowych. Nie jest więc w stanie skutecznie bronić się przed kaprysami zimowej pogody. A kontakt ze stosowanymi w domu detergentami oraz częste mycie dłoni

dodatkowo je wysusza i podrażnia. Dlatego zawsze staranie wycieraj ręce, gdyż woda parując, powoduje nieprzyjemne pierzchnięcie delikatnej skóry. Co jeszcze możemy zrobić, by nasze dłonie wyglądały ładnie i młodo?

CODZIENNA PIELĘGNACJA zapewni gładką skórę •Po każdym myciu obowiązkowo wcieraj w dłonie od-

żywczy krem (np. z oliwą, masłem shea, mocznikiem). Pokryje je ochronną warstwą, która zapobiega utracie wilgoci. Najlepiej kup od razu trzy opakowania i trzymaj po jednej tubce w łazience, kuchni i pracy. •Raz w tygodniu zrób peeling, który złuszczy martwy naskórek i ułatwi wchłanianie kremu. •Do prac domowych wkładaj rękawiczki. To naprawdę się opłaci, bo skóra nie będzie się niszczyć, a paznokcie rozdwajać i łamać.

ZABIEG PARAFINOWY przywraca dłoniom nawilżenie •Parafina zawiera naturalne substancje tłuszczowe

i choć nie nawilża, utrzymuje wilgoć w naskórku. Długo też trzyma ciepło, co poprawia wchłanianie substancji aktywnych z kremów. Kupisz ją w aptece (ok. 15 zł). Możesz zainwestować w parafiniarkę lub włożyć parafinę do rondelka i umieścić go w większym naczyniu z wrzątkiem, aby kosmetyk się roztopił w kąpieli wodnej. Zaczekaj, aż lekko ostygnie. •Posmaruj ręce kremem i dwukrotnie zanurz je w parafinie. Włóż rękawiczki foliowe, wszystko usuń po 15 minutach.

•Żaden naturalny kosmetyk nie zadziała lepiej na dłonie niż oliwa! Znajdujące się w niej kwasy tłuszczowe nie tylko zmiękczają szorstką skórę, ale też ułatwiają regenerację uszkodzonych komórek. Wlej szklankę podgrzanej oliwy do miski i mocz w niej ręce przez 5 minut. •Jeśli masz problem z podrażnieniami, sięgnij po nasiona lnu. Zalej 2 łyżki siemienia 2 szklankami wrzątku. Przykryj, zostaw do wystygnięcia. Odcedź do miski i mocz w powstałym kleiku suche dłonie przez kwadrans. Osusz je i nałóż krem.

REKLAMA

DOMOWE KĄPIELE

dbam o zdrowie 83

DBAM O URODĘ zoom na...

DOMOWY FRENCH zawsze modny i elegancki •Jeśli zastanawiasz się, jaka stylizacja paznokci odmłodzi twoje dłonie, wybierz manikiur francuski. To klasyka, która cieszy się niesłabnącym powodzeniem. Opiera się na delikatnych odcieniach nude (beżowo-różowych) i zaakcentowanych na biało końcówkach. Płytki wyglądają elegancko i świeżo. •Paznokcie malujemy wybranym odcieniem nude i przyklejamy papierowe szablony. Oddzielone w ten sposób końcówki paznokci ozdabiamy białym lakierem. Gdy wyschnie, odklejamy szablony i nanosimy nabłyszczający top coat. Gotowe!

JAKI KSZTAŁT NADAĆ PAZNOKCIOM OMIGDAŁ − wymaga zdrowych paznokci, bo najładniej wygląda, gdy poza opuszkę wystaje 1/3 długości płytki. Wydłuża krótkie palce i wysmukla dłonie. OSQUOWAL − łatwy w utrzymaniu. Dobrze wygląda, gdy wystaje za opuszkę 2−3 mm (w krótszej formie optycznie skraca palce). OZAOKRĄGLONY − prosty do uzyskania nawet przy płytce łopatkowatej z natury. Pasuje i do dłuższych paznokci, i obciętych przy samej skórze.

Zimowe zaczerwienienia

optycznie rozjaśnią lakiery w chłodnych (zawierających domieszkę błękitu) odcieniach różu i beżu. Najlepiej, gdy są matowe lub półmatowe. CO SZKODZI DŁONIOM... •Światło ultrafioletowe − wszelkie jego źródła,

od zwykłych jarzeniówek przez słońce, a także solaria i lampy utwardzające lakiery do paznokci, osłabiają i postarzają skórę. Jedynym sposobem, by ustrzec się przed uszkodzeniami, jest stosowanie kremów z filtrami UV.

...A CO IM POMAGA

•Rękawiczki bawełniane włożone na noc na po-

smarowane kremem ręce. Rano skóra jest gładka jak u niemowlaka. • Witamina C − rozjaśnia plamki i przebarwienia, zapobiega im, hamując produkcję melaniny. Warto zatem wieczorem przed nałożeniem kremu do rąk zaaplikować serum. 84 dbam o zdrowie

REGULARNY MASAŻ relaksuje • Masaż rozluźnia mięśnie i pozwala rozruszać stawy,

przywraca też elastyczność więzadeł. Dzięki temu, że stymuluje zakończenia nerwowe poprawia także wygląd skóry, przyspiesza gojenie się ranek oraz pobudza wzrost paznokci. •Posmaruj skórę kremem lub olejkiem i rozetrzyj wnętrze dłoni okrężnymi ruchami. Kilka razy zaciśnij i wyprostuj palce rąk, to poprawi krążenie. Następnie masuj każdy palec kolistymi ruchami, najpierw po bokach, a potem posuwając się od nasady do paznokcia. Rozcieraj też staw u nasady każdego palca.

-Ek s t r a k tzowoc ur ok i t ni k az wy c z a j ne g o, -ol e j zpe s t e kwi nog r on, -ma s ł oS he a , -ol i wazol i we k , -wi t a mi naE, powoduj ą , ż es k ór as t a j es i ęodc z uwa l ni e na wi l ż ona , odż y wi onai z r e g e ne r owa na .

DBAM O URODĘ mam patent na...

Zmarszczki senne Dobra pozycja

Podczas snu nasza skóra się regeneruje. Jak postępować, aby jej w tym nie przeszkadzać i nie przyspieszać starzenia?

Najlepiej śpij na wznak. Wtedy nie wciskasz twarzy w poduszkę, więc eliminujesz ryzyko głębokich zagnieceń, a krem do twarzy nie ląduje na poszewce. Spanie na boku i brzuchu sprzyja tworzeniu się nie tylko pionowych zmarszczek na dekolcie, ale również bruzd nosowo-wargowych i „kurzych łapek” wokół oczu. Z biegiem lat się pogłębiają, a twarz wygląda na smutną i zmęczoną. Pomóc może profilowana poduszka z wybrzuszeniem na wysokości szyi, która zapewni odpowiednie podparcie dla karku i zapobiegnie tworzeniu się drugiego podbródka. Najlepszą poszewką będzie jedwabna, delikatniejsza dla skóry niż np. z bawełny. Gładka, pozwala na swobodne przesuwanie się twarzy po poszewce i nie powoduje odgnieceń na skórze, co zapobiega powstawaniu nowych zmarszczek. Ponadto jedwab jest hipoalergiczny, nie gromadzi roztoczy, grzybów i innych alergenów.

ROKITNIK - KREM DO TWARZY NA DZIEŃ

REKLAMA

Widocznie wygładza i ujędrnia skórę, dzięki czemu pozostawia odczucie spłycenia zmarszczek. 50 ml

86 dbam o zdrowie

pytamy eksperta

JOANNA MARCIŃSKA KOSMETOLOG SCM ESTETIC, KRAKÓW

Jak się przygotować do snu? Najważniejszy element przygotowania skóry to dokładne jej oczyszczenie po całym dniu. Potem nakładamy krem na noc. Jakich składników w nim szukać? Witamina C rozświetla cerę, dodatek kwasu hialuronowego czy mlekowego wiąże wodę w skórze. Kolagen poprawia jej napięcie. Z kolei takie składniki, jak retinol czy kwas glikolowy złuszczają naskórek i pobudzają komórki skóry do szybszej regeneracji. Ważne jest, by do łóżka nie zabierać smartfona czy laptopa. Urządzenia te emitują niebieskie światło, które zaburza rytm snu, dając do mózgu sygnał, że jest dzień. Ponadto sprzyja ono powstawaniu wolnych rodników, które niszczą DNA skóry oraz włókna kolagenu i elastyny, odpowiedzialne za jej nawilżenie i sprężystość. Pamiętajmy, aby przed snem wywietrzyć sypialnię. Gdy jesteśmy zestresowane po męczącym dniu, warto położyć na nocnym stoliku woreczek z suszoną lawendą – ma działanie relaksujące.

TO JEST

mój czas Upominki

od serca i dla serca Obdarowywanie się prezentami to ekscytujący i ważny moment świąt. I to nie przypadek, że nawet dorośli cieszą się, gdy św. Mikołaj o nich nie zapomniał. Za tymi paczuszkami pod choinką kryje się bowiem ogrom emocji i znaczeń.

TO JEST MÓJ CZAS zoom na…

Dajemy je nie tylko dlatego, że tak nakazuje tradycja, ale też po to, aby okazać sobie miłość i czułość. Poczuć, że nasze potrzeby i szczęście mają znaczenie nie tylko dla nas samych. TEKST MAGDALENA ŁUKÓW

Moc zaklęta

w prezentach pytamy eksperta

KATARZYNA KUCEWICZ psycholożka, psychoterapeutka, autorka poradników psychologicznych dla dorosłych i bajek dla dzieci. 88 dbam o zdrowie

kolodzy nawołują, by dać sobie wreszcie spokój z zakupowym szaleństwem przed Bożym Narodzeniem. Jednak jak się okazuje nie do końca słusznie. Bo zwyczaj dawania sobie podarków istniał wśród ludzi na długo przed pojawieniem się kapitalizmu i rozbuchanej konsumpcji. I niesie ze sobą nie tylko generowa-

nie kolejnych ton śmieci, lecz także istotne wartości. Bo choć początkowo miał jedynie charakter wymiany darów, by np. ułożyć dobre stosunki handlowe czy zapobiec konfliktom, z czasem stał się dla nas czymś znacznie ważniejszym.

Mimo że dajemy sobie prezenty cały rok, Gwiazdka to faktycznie apogeum obdaro-

wywania, zakupowe szaleństwo. Może więc ekolodzy mają rację? Faktem jest, że w niektórych domach odchodzi się od nieekologicznego konsumpcjonizmu. Idea „zastaw się, a postaw się” ustępuje miejsca duchowemu wymiarowi świąt. Ludzie coraz częściej mówią, że wolą cieszyć się wspólnym czasem, odpocząć. Ale nawet w tych domach dają sobie prezenty symboliczne, zabawne. Większość z nas nie może bowiem wyobrazić sobie Wigilii bez św. Mikołaja. A podarunki pod choinką są nieodłącznym elementem świątecznej atmosfery. Lubimy dawać i otrzymywać prezenty, bo są elementem tworzenia, podtrzymywania i umacniania więzi. Upominek zastępuje czasem wyznanie: kocham cię, widzę twoje potrzeby, chcę, żebyś się uśmiechnęła, słucham, gdy mówisz, czego pragniesz. Trafiony prezent oznacza, że ktoś nas zna, umie słuchać, ma dar empatii.

Czy tylko obdarowywany zyskuje? W sensie materialnym tak. Ale obie strony odnoszą korzyści. Obdarowywanie polepsza nam nastrój. Sprawia, że relacja się zacieśnia, że jest nam do siebie bliżej. Są osoby, którym ogromną frajdę sprawia widok zadowolenia bliskiej osoby i samo to zadowolenie jest dla nich takim przeżyciem jak wtedy, gdy to one otrzymują prezent.

Podobno korzyści odnosi wówczas nawet serce i układ odpornościowy? Tak, bo człowiek jest zwierzęciem stadnym, potrzebuje dla zdrowia bliskości drugiego człowieka. Gary Chapman, znany amerykański psychoterapeuta, mówi, że dawanie prezentów jest jednym z języków miłości, czyli sposobów na wyrażanie tych najbardziej wrażliwych, czułych uczuć.

Tak, to dobre porównanie. Prezent wywołuje zaskoczenie, ekscytację, frajdę, a to uczucia dziecięce, beztroskie. Każdy człowiek lubi na moment stać się dzieckiem, poczuć, że komuś na nim zależy, że ktoś

REKLAMA

Czy można powiedzieć, że dla nas, dorosłych, to trochę jak powrót do krainy dzieciństwa. Udajemy, że nam nie zależy, ale każdy chciałby znaleźć pod choinką choćby drobiazg?

TO JEST MÓJ CZAS zoom na…

chciał mu zrobić przyjemność, że o nim pomyślał. Wiele osób czuje wzruszenie na myśl, że bliska osoba poświęciła czas, by znaleźć coś specjalnie dla nich.

Najfajniejsze prezenty to te od serca, czyli jakie? Nie każdy potrafi wydziergać sweter... Prezenty od serca wynikają z empatii. Z tego, że naprawdę zależy nam na uszczęśliwieniu obdarowywanego, a nie tylko pokazaniu, jaki ja jestem fajny. Osoby mające cechy egoistyczne często kupują takie upominki, które im sprawiłyby radość, a nie takie, które ucieszą innych. Jeśli chcemy trafić z prezentem, nie musimy wydać sporej sumy pieniędzy. Wystarczy, że naprawdę zainteresujemy się osobą, którą chcemy obdarować. Poznamy jej pasje, potrzeby, pragnienia.

Żeby zrobić taki prezent, trzeba jednak mieć czas, być uważnym, wyczulonym na drugiego człowieka. To trudne, gdy życie pędzi? Tak, to prawda. Mając więcej osób w rodzinie, wizja kupienia i trafienia z tyloma prezentami może być przytłaczająca. Oczywiście, zdarza się, że gdy nie mamy czasu na wyszukane drobiazgi, dajemy sobie upominki symboliczne. Lepiej jednak, i bardzo do tego zachęcam, poświęcić trochę czasu na kupno prezentu zgodnego z potrzebami i gustami członka rodziny, niż podarować mu zestaw prezentowy na ostatnią chwilę. Upominki od serca mają znacznie większą wartość. Oczywiście, wtedy też może się zdarzyć, że zaliczymy wpadkę i mimo dobrych chęci prezent okaże 90 dbam o zdrowie

się niewypałem. Ale cóż, tak bywa.

Podobno za prezentami mogą iść podteksty, które zdradzają nasze nastawienie do danej osoby. Jeśli np. pełnej życia babci damy zestaw witamin w płynie czy bambosze, a nie modny ciuch, czy biżuterię, to wręcz możemy jej zrobić przykrość. Słowem powiedzieć jej: jesteś już za stara na strojenie się, lepiej łykaj witaminy :). Faktycznie, prezenty mogą pokazywać, jak postrzegamy daną osobę, nasz stosunek do niej. Czasem mogą okazać się nietaktowne,

Z TEGO CIESZYMY SIĘ NAJBARDZIEJ Jeśli nie mamy pewności, co kupić bliskim, możemy sięgnąć po ściągę, statystyczne pewniaki. n Dla kobiet najlepszymi

prezentami pod choinkę są ubrania, biżuteria i kosmetyki. Cieszą się także z talonów do spa. n Mężczyźni wolą elektro-

nikę i rzeczy związane z ich pasją oraz książki. n Młodzież gustuje

w biletach na koncerty, wystawy i mecze. n Dzieci niezmiennie

uwielbiają lalki, gry oraz klocki. Najmniej cieszą je tzw. zabawki edukacyjne oraz książki.

więc trzeba uważać. Jeżeli jesteśmy pewni, że ktoś chciałby dostać zestaw suplementów, będzie to świetny podarunek. Jeśli jednak wiemy, że pani domu nie znosi gotować, a wręczymy jej np. patelnię, prezent może być jak kuksaniec, by nauczyła się wreszcie gotować. Dlatego tak ważne jest, by obdarowywać innych z potrzeby serca, a nie dlatego, że tak wypada.

Czy prezent pod choinkę powinien mieć odświętny charakter, by naprawdę sprawił nam przyjemność? Z tym bywa różnie. Są osoby, które oczekują czegoś wyjątkowego, a są też takie, które kochają pragmatyzm i to, co przydatne, bo np. nie lubią gromadzenia niepotrzebnych rzeczy. Warto rozmawiać, aby mieć pewność, czego oczekują.

Modne stało się ostatnio dawanie biletów na wydarzenia kulturalne czy sportowe albo talonów na zakupy. Ale czy prezent odłożony w czasie ucieszy tak samo, jak ten otrzymany tu i teraz? Znowu wszystko zależy od osoby. Dla mnie prezent w postaci talonu czy biletu to świetny podarunek. Też może sprawić radość jak rzecz dostępna od ręki. Chyba że jest to np. bilet na premierę sztuki dla osoby, która za teatrem nie przepada, choćby miała siedzieć w loży dla VIP-ów.

Najwięcej kupujemy dzieciom. Czy powinny dostawać to, o co proszą św. Mikołaja, czy lepiej zachować umiar? Myślę, że warto uczyć dzieci, iż w święta prezenty nie są najważniejsze. Fajnie jest więc dać dziecku wymarzoną zabawkę, ale równocześnie uczyć je, że przedmioty to dodatek, a w święta

Podarunki najważniejsze jest bycie razem, wspólne zabawy, rozmowy, kolędowanie. Bo każde dziecko za 20 lat nie będzie już pamiętało konkretnego zestawu klocków, lecz babcię czy dziadka, smak pysznych potraw, opowieści, atmosferę tych dni. To mu zostanie w sercu, a nie ta czy inna droga zabawka.

My, Polacy, nie potrafimy przyjmować prezentów i cieszyć się z nich. Pokazać obdarowującemu, jaką odczuwamy radość. Często słyszy się zwroty typu: „ależ nie trzeba było”. Z czego to wynika? Z tego, że Polakom w ogóle trudno jest przyjmować dobro: dobre słowo, prezent, komplement. Często jest w nas przekonanie, że nam się nie należy, nie zasługujemy na

pokazują, jak bardzo jesteśmy sobie bliscy. Czy naprawdę żyjemy z kimś, czy tylko obok niego. Czy wiemy, czego potrzebuje, co sprawi mu radość. to. Nie doceniamy, jaką przyjemność może sprawić komuś fakt, że daje nam prezent. Nie zdajemy sobie sprawy, że to transakcja wymienna i druga strona też zyskuje, widząc nasze zadowolenie. Na przykład eksperci od relacji damsko-męskich zwracają

uwagę, że mężczyźni lubią widzieć zadowolenie na twarzach kobiet. A ich uśmiech, aprobata to najpiękniejszy prezent.

Skoro obdarowywanie się daje nam tak dużo, może powinniśmy to robić jak najczęściej? Nie jestem zwolenniczką konsumpcjonizmu, ale możemy sobie podarować drobiazgi czy wspólnie spędzony czas − na pewno warto okazywać sobie w ten sposób miłość, zainteresowanie i bliskość. Pamiętajmy tylko, że prezent to nie jedyna forma powiedzenia komuś, że jest dla nas ważny i że chcemy, aby czuł się szczęśliwy. Tak samo może zadziałać rozmowa, czuły gest, zabranie osoby w fajne miejsce czy pomoc w codziennych sprawach. REKLAMA

Słuchamy Wspieramy

SŁUCHAMY Pomagamy rozmową, dajemy Ci swój czas. Nasi wolontariusze czekają na Twój telefon codziennie w godz.: 16:00-20:00 (poza niedzielami i świętami).

WSPIERAMY TELEFON PEŁEN CIEPŁA DLA SENIORÓW, KTÓRZY POTRZEBUJĄ ROZMOWY.

Dla Ciebie dyżurują nasi specjaliści: • •

Szczegółowe informacje na stronie: www.sluchamywspieramy.pl

dietetyk - wtorki: 16:00-20:00, farmaceuta - środy: 16:00-20:00.

TO JEST MÓJ CZAS prawo

Gdy potrzebna jest

pomoc

Życzymy sobie, by święta i nadchodzący rok były spokojne i zdrowe. Ale gdy radosny nastrój zburzy nagła choroba, a przychodnia już zamknięta, warto wiedzieć, gdzie szukać pomocy medycznej. TEKST MARTA SZYMCZYK-JAWORSKA

ez względu na to, w jakiej części kraju się znajdujemy, mamy prawo skorzystać z porady lekarskiej w ramach NFZ w każdej miejscowości, zarówno w ciągu dnia w przychodni zdrowia, jak też w punktach nocnej i świątecznej pomocy medycznej

92 dbam o zdrowie

− wystarczy okazać dowód osobisty lub podać PESEL. Można uzyskać także poradę telefonicznie za pośrednictwem specjalnej platformy.

Teleplatforma pierwszego kontaktu

Dzwoniąc pod bezpłatny numer 800 137 200 z każdego miejsca

Polski, uzyskamy poradę medyczną w dni powszednie po 18.00 i w dni wolne od pracy. Telefon odbiera ratownik medyczny lub pielęgniarka. Na początku rozmowy należy podać swoje imię, nazwisko, PESEL i adres. Podczas wywiadu należy opisać swoje dolegliwości

STOMATOLOGICZNA POMOC DORAŹNA (lub osoby, w imieniu której dzwonimy). Pracownik medyczny udzieli porady, a lekarz (który także dyżuruje przy telefonie) może wystawić receptę na leki refundowane, a w razie potrzeby − również zwolnienie. Kontakt z lekarzem (po 18.00) możliwy jest też po wypełnieniu formularza na stronie tej platformy: www.gov.pl/ web/zdrowie/tpk (formularz nazywa się: Zgłoś się do nocnej i świątecznej opieki zdrowotnej; wystarczy podać dane osobowe pacjenta). Pracownik medyczny oddzwoni pod podany numer telefonu w ciągu maksymalnie trzech godzin.

Punkty działające w nocy i święta

To miejsca stacjonarnej opieki medycznej czynne w dni powszednie od 18.00 do 8.00 dnia następnego oraz całą dobę w soboty, niedziele i dni ustawowo wolne od pracy. Można się tam zgłaszać w razie nagłego zachorowania, np.: infekcji górnych dróg oddechowych, bólu brzucha nieustępującego po zastosowaniu leków rozkurczowych, biegunki, wymiotów, nagłego bólu stawów, kończyn lub gdy nasilają się objawy choroby przewlekłej (np. atak astmy z umiarkowaną dusznością). Dyżurujący lekarz udzieli porady, przepisze leki, może też wystawić zwolnienie. Pielęgniarka zaś opatrzy ranę, zrobi zastrzyk i wykona inne zabiegi pielęgniarskie. Możliwa jest także wizyta domowa lekarza ze względu na wskazania medyczne (np. gdy niedołężny senior ma infekcję z temperaturą powyżej 39 st. C) albo gdy niemożliwe jest dotarcie do placówki medycznej (np. mama nie może pojechać do lekarza z gorączkującym, wymiotującym dzieckiem, gdyż ma pod opieką jeszcze inne dzieci).

•Nagły i silny ból zęba wieczorem, w nocy lub, co gorsza, w święta... Niestety, to może się zdarzyć i gdy nie skutkują środki przeciwbólowe, trzeba skorzystać z pomocy dentysty. Warto wiedzieć, że nawet w święta dyżurują gabinety stomatologiczne, które świadczą usługi w ramach NFZ. Udzielają pomocy doraźnej w dni powszednie od 19.00 do 7.00 następnego dnia oraz całodobowo w soboty i święta. Adresy dyżurnych gabinetów znajdują się na stronie: pacjent.gov. pl/dorazna-pomoc-dentystyczna (gdy klikniemy na mapie Polski w wybrane miejsce, pojawi się adres placówki). Można również o nie pytać na infolinii dla pacjentów: 800 190 590.

Adresy punktów nocnej i świątecznej pomocy w całej Polsce są na stronie: nfz.gov.pl/dla-pacjenta/ na-ratunek (można o nie pytać też na infolinii dla pacjentów: 800 190 590).

Dyżurujące apteki

Każdej nocy i w święta muszą działać ogólnodostępne apteki − w miastach i każdym powiecie. Ich godziny pracy na danym terenie ustala rada powiatu (po zasięgnięciu opinii samorządu farmaceutów). Adresy dyżurnych aptek znajdziemy na stronach internetowych urzędów miast i np. na stronie: www.gdziepolek.pl lub na: rejestry. ezdrowie.gov.pl 590.

Kiedy konieczna jest karetka

Są jednak sytuacje, gdy nie wolno zwlekać z wezwaniem pomocy, zwłaszcza jeśli występują: zaburzenia świadomości, utrata przytomności, drgawki, silny i nagły ból w klatce piersiowej, ostra reakcja uczuleniowa po zażyciu leku (użądleniu lub ukąszeniu), rozległa rana lub oparzenie, wyziębienie organizmu oraz inny stan nagły.

Pogotowie wezwiemy, dzwoniąc pod numer 999 (odbiera bezpośrednio dyspozytor medyczny) lub pod numer alarmowy 112. Połączenie zawsze jest bezpłatne z telefonu stacjonarnego i komórkowego. Podstawa prawna: ustawa o podstawowej opiece zdrowotnej z 27 października 2017 r. (Dz.U. z 2022, poz. 2527); ustawa o Państwowym Ratownictwie Medycznym (Dz.U. z 2023 , p. 1541); art. 94 ustawy Prawo farmaceutyczne (Dz.U. z 2022, p. 2301). .

TELEFON

112

Działa w całej Unii Europejskiej! Aby karetka przyjechała jak najszybciej, trzeba podać dyspozytorowi: miejsce zdarzenia, powód wezwania (opisać stan chorego), swoje dane i numer telefonu. Należy odpowiadać na wszystkie pytania i nie rozłączać się, póki nie potwierdzi wysłania karetki! dbam o zdrowie 93

TO JEST MÓJ CZAS podróże

Wrocław RYNEK Z XIII W. TO MIEJSCE SPACERÓW, JARMARKÓW ŚWIĄTECZNYCH I IMPREZ SYLWESTROWYCH. ZNAJDUJE SIĘ NA NIM PIWNICA ŚWIDNICKA, KTÓRA JUŻ W ŚREDNIOWIECZU FUNKCJONOWAŁA JAKO PIWIARNIA, DZIŚ UZNAWANA JEST ZA NAJSTARSZĄ RESTAURACJĘ W EUROPIE.

94 dbam o zdrowie

na Gwiazdkę Miasto nad Odrą zachwyca o każdej porze roku, ale podczas zimowych świąt, kiedy na Starym Mieście i Ostrowie Tumskim migoczą kolorowe lampki, jest tu wyjątkowo. . TEKST ALICJA DASZKIEWICZ

OSTRÓW TUMSKI •To najstarsza, zabytkowa część

MOST POKUTNIC •Łączy wieże gotyckiej katedry św. Marii Magdaleny na wy-

sokości 45 m. Aby dostać się na niego, trzeba pokonać 247 krętych schodów. Warto, bo rozciąga się stąd panorama na miasto. Według legendy, na moście pojawiały się dusze młodych kobiet, które zamiast zajmować się dziećmi i domem, wolały uciechy z mężczyznami. Za karę musiały przechodzić wąską kładką między wieżami.

rudno uwierzyć, ale to fakt. Wrocław jest piątym (!) miastem w Europie pod względem liczby mostów za Hamburgiem, Amsterdamem, Wenecją i Petersburgiem. Przed II wojną światową było ich 303, dzisiaj pozostało sto i 33 kładki. Wiąże się to z położeniem miasta, przez które przepływa 6 rzek i kilkanaście strumieni. Spacer bulwarami, wzdłuż Odry, przez wyspy i mosty to jeden z pomysłów na zwiedzanie miasta. Inna propozycja to odkrywanie Wrocławia z krasnalami. Jest ich blisko 400 i nadal przybywa. Różnie wyglą-

dają i różne mają imiona: Bamboszek, Chrapek, Leniuch, Papa Krasnal... Ten ostatni, przy ul. Świdnickiej, najważniejszy z wrocławskich krasnali, dał początek całej krasnoludzkiej rodzinie. Pomysł nawiązuje do ruchu znanego jako Pomarańczowa Alternatywa (lata 80. XX w.), który za pomocą humoru i krasnoludków malowanych na murach walczył z absurdami komunistycznych czasów. Od tego momentu mieszkańcy zaprzyjaźnili się ze skrzatami, a ich figurki stały się jednym z symboli Wrocławia. W miasto można też ruszyć tropem komisarza Eberharda Mocka, bohatera popularnej serii

kryminałów Marka Krajewskiego („Widma w mieście Breslau”, „Rzeki Hadesu”), których akcja toczy się na początku XX w. we Wrocławiu. Mock był koneserem dobrych trunków i smakoszem, więc na trasie nie brakuje ani kawiarni, ani restauracji. Spacer jego śladami (opis na stronie internetowej miasta) pozwala poznać nie tylko tę niecodzienną postać, ale także stary zabytkowy Wrocław. Kolejny pomysł na zwiedzanie, a także na zrobienie interesujących zdjęć to wędrówka w poszukiwaniu pomników, rzeźb i artystycznych instalacji. Jest ich sporo, niektóre zaskakujące, jak Krzesło Kantora czy Pociąg do nieba. Trudno przejść koło nich obojętnie. Jednym z najczęściej fotografowanych jest pomnik Anonimowego Przechodnia (na skrzyżowaniu ulic Świdnickiej i Piłsudskiego) − czternaście postaci naturalnej wielkości, wśród nich matka z dzieckiem i staruszka z laską, kobieta z zakupami i mężczyzna z walizką. Część rzeźb widoczna jest w całości, część znika w niewidzialnym przejściu. Instalacja zaciekawia, zastanawia, intryguje. Amerykański magazyn „Budget Travel” uznał ulicę z plenerową rzeźbą za jedno z bardziej niezwykłych miejsc na świecie. dbam o zdrowie 95

ZDJĘCIA: ALICJA DASZKIEWICZ (3)

miasta. Pięknie jest tu zwłaszcza w zimowe wieczory, kiedy ulicę Katedralną oświetlają lampki i ozdoby zawieszone na drzewkach.

TO JEST MÓJ CZAS podróże BULWARY NAD ODRĄ •Trasa spacerowa nad rzeką ciągnie się od mostu

Uniwersyteckiego, przez Wyspę Słodową i Wyspę Piaskową aż do wiszącego mostu Grunwaldzkiego (na zdjęciu), który został wybudowany w 1910 r. W 1951 r. miał pod nim przelecić jeden z wrocławskich lotników.

MUZEA WROCŁAWSKIE TO JEDNA Z WIĘKSZYCH ATRAKCJI MIASTA. WARTO ZOBACZYĆ HYDROPOLIS (MUZEUM WODY), AFRYKARIUM, PANORAMĘ RACŁAWICKĄ W ROTUNDZIE I MUZEUM WSPÓŁCZESNE − JUŻ SAM JEGO BUDYNEK ROBI WRAŻENIE − ZNAJDUJE SIĘ BOWIEM W DAWNYM SCHRONIE PRZECIWLOTNICZYM Z 1942 ROKU, PRZED KTÓRYM POSTAWIONO PIONOWO LOKOMOTYWĘ.

Skrzaty są jednym

ABAKANY •Tak nazywane są rzeźby Magdaleny Abakanowicz, które stanowią część ekspozycji Muzeum Sztuki Współcze-

snej. Znajdują się w Pawilonie Czterech Kopuł, wybudowanym sto lat temu koło Hali Stulecia. Prezentowane są tutaj prace najciekawszych polskich artystów XX i XXI wieku, m.in. Witkacego, Strzemińskiego, Hasiora, Beksińskiego, Nowosielskiego, Szajny, Lebensteina, Althamera. To jedna z ważniejszych kolekcji malarstwa i rzeźby w Polsce. 96 dbam o zdrowie

z symboli Wrocławia. Kryją się w uliczkach i zaułkach, siedzą na parapetach, gzymsach, latarniach… Można ich szukać spontanicznie lub ze specjalną mapą — przewodnikiem (dostępna na stronie poświęconej wrocławskim krasnalom). Superzabawa! Dla dzieci i dorosłych!

Pomaga oddychać swobodnie aż do

Zaczyna działać już w

Otrivin 1 mg/ml, aerozol do nosa, roztwór. Jeden ml roztworu zawiera 1 mg ksylometazoliny chlorowodorku (Xylometazolini hydrochloridum). Substancja pomocnicza o znanym działaniu: benzalkoniowy chlorek. Każda dawka aerozolu zawiera 0,014 mg chlorku benzalkoniowego, co odpowiada 0,1 mg chlorku benzalkoniowego w 1 ml roztworu. Wskazania do stosowania: Nadmierne przekrwienie błony śluzowej nosa występujące w przebiegu przeziębienia, kataru siennego, alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa, zapalenia zatok. Produkt leczniczy ułatwia odpływ wydzieliny z zapalnie zmienionych zatok przynosowych. Dzięki zmniejszaniu przekrwienia błony śluzowej jamy nosowo-gardłowej może być stosowany wspomagająco w zapaleniu ucha środkowego. Otrivin ułatwia wziernikowanie nosa. Otrivin jest przeznaczony do stosowania u dorosłych i młodzieży w wieku powyżej 12 lat. Podmiot odpowiedzialny: GlaxoSmithKline Consumer Healthcare Sp. z o.o. v.I.2023. PM-PL-OTRI-23-00212.

TO JEST LEK. DLA BEZPIECZEŃSTWA STOSUJ GO ZGODNIE Z ULOTKĄ DOŁĄCZONĄ DO OPAKOWANIA. NIE PRZEKRACZAJ MAKSYMALNEJ DAWKI LEKU. W PRZYPADKU WĄTPLIWOŚCI SKONSULTUJ SIĘ Z LEKARZEM LUB FARMACEUTĄ.

NOCNA PRZY ŁÓŻKU

OBOK KWAŚNY PIRAMID NA MÓJ CZAS TO JEST krzyżówka W GIZIE ZUPĘ OSŁONA BŁOTNIKA

ZASYPKA OSUSZAJĄCA

GOTOKWAŚNY WOŚĆ DO DZIANA ŁANIA ZUPĘ

PRAWDA OBOBOK JAWIOPIRAMID NA W GIZIE

GOTOWOŚĆ DO DZIAŁANIA

ALFA I ... KLAWISZ PRAWDA AK CEP TA-OBJA WIO CJI NA

ZAMIERANIE TKANEK, ATROFIA ZABAWA ZASYPKA PO ŚLUBIE OSUSZAJĄCA

POWAŻANIE, SZACUNEK

KARETKA WAGA REANIMACYJNA TOWARU

CIEPŁA CHOROBA KAMIZELKARETKA GARDŁA KA REANIMACYJNA

TRUDNA SYTUACJA, TARAPATY GŁOŚNY SKANDAL

FLAMASTER

TRZON PARTII

CIERNIE RÓŻY PARÓW

Z SZARĄ, GŁADKĄ KORĄ

PUDER W KREMIE KOPIUJE FOTEL ZZDJĘCIA PŁÓTNA

NA ZTEKST SZARĄ, KOSZULCE GŁADKĄ KORĄ

PUDER W KREMIE FOTEL Z PŁÓTNA

UZNANY PTASI PISARZ AMATOR WIŚNI

CIEPŁA CHOROBA KAMIZELGARDŁA KA

MODEL OPLA

NAJMNIEJSZA MODEL PORCJA OPLA ENERGII

TEKST NA KOSZULCE

HARCERZ Z USA

Z OBOJCZYKIEM RUCH TŁOKA

STADO KONI

UKŁAD MILITARNY

„KOTLET” BZDUR

UKŁAD MILITARNY

„KOTLET” BZDUR SKORUPA

BIEG SPRAWY

ROSŁY ZBIR

SKORUPA

KAMIEŃ JUBILERSKI

ROSŁY ZBIR

5 DO POGANIANIA SMYKAŁKA DO BYDŁA CZEGOŚ

KAMIEŃ JUBILERSKI

KLATKA FILMOWA

PLANTACJA

OTACZA LAGUNĘ

PLANTAFAZA CJA KSIĘŻYCA

Prosimy o nadsyłanie rozwiązania krzyżówki z pomysłem na artykuł do „DOZ Magazynu dbam o zdrowie”. Autorów najciekawszych propozycji nagrodzimy zestawami produktów. Termin nadsyłania rozwiązań to 1 2 3 4 5 6 31.12.2023 r. Regulamin dostępny na 7stronie www.dbamozdrowie.pl. Rozwiązania prosimy przysyłać listem na adres: Magazyn dbam o zdrowie, Wydawnictwo Bauer, ul. Motorowa 1, 04-035 Warszawa 98 dbam o zdrowie

ZABLOKOWANIE KRĄŻENIA KRWI

SMYKAŁKA DO CZEGOŚ

UZNANY PISARZ

NAJMNIEJSZA PORCJA ENERGII

STADO KONI

KLATKA FILMOWA

Z OBOJCZYKIEM FAZA RUCH ODBIJANA KSIĘŻYCA HARCERZ Z USA TŁOKA RAKIETKĄ

ROZWIĄZANIE 1

NUMER UTWORU

PTASI AMATOR WIŚNI

OTACZA TWO RZYLAGUNĘ WO NA OBICIA

ZABLOKOWANIE O TYCZCE KRĄŻENIA LUB KRWI NA BANK

TRZON PARTII

ODCIEŃ CZERWIENI PACKA NA MUCHY

ODBIJANA ODCIEŃ RAKIETKĄ CZERWIENI

O TYCZCE LUB ŚREDNI NA BANK ROZMIAR

NUMER UTWORU

PUSTYNNY PIES

W MAGNETOFONIE

KOPIUJE W MAGNETOFONIE ZDJĘCIA CIERNIE RÓŻY

PACKA NA MUCHY

FLAMARODZAJ STER SITA

GŁOŚNY SKANDAL

PARÓW

WŁOSKIE AUTO

RODZAJ ... EGZAMINACYJNA SITA JASKINIA, PIECZARA

SIEDZI CICHO POD MIOTŁĄ

PUSTYNNY POWAŻAPIES NIE, SZACUNEK TRUDNA SYTUACJA, TARAPATY

DUŻA WŁOSKIE ZGRANA BECZKA AUTO BROWARÓSEMKA NIANA

SIEDZI CICHO PORA POD ŻNIW MIOTŁĄ

PROHIBICJA ... EGZAMINACYJNA ZAPORA JASKINIA, ZPIECZARA DRUTÓW

OSŁONA SPADAJĄBŁOTNIKA CA GWIAZDA

ALFA I ... WAGA TOWARU KLAWISZ AKCEPTACJI

ZABAWA PO ŚLUBIE

TWORZYROZWIĄZYWANIE KRZYŻÓWEK ŚREDNI TO DOSKONAŁA PORA WO NA ROZMIAR ŻNIW FORMA ĆWICZEŃ DLA MÓZGU, A ZARAZEM OBICIA ZAJĘCIE, KTÓRE POMAGA SIĘ ZRELAKSOWAĆ. ŻYCZYMY DOBREJ ZABAWY:) 6

SWAWOLE

SPADAJĄCA GWIAZDA

DUŻA ZGRANA BECZKA ÓSEMKA BROWARNIANA

PROHIBICJA ZAPORA Z DRUTÓW

1 ZAMIERANOCNA NIE PRZY TKANEK, ŁÓŻKU ATROFIA

SWAWOLE

5 DO POGANIANIA BYDŁA