DOZ Magazyn 1-2 2024

EKSTRA! • Błąd medyczny, a rekompensata dla pacjenta • NR 1/2 ST YCZEŃ-LUT Y 2024

PORADY I INSPIRACJE DLA CIEBIE

Nº 1/2

(200-201)

STYCZEŃ-LUTY 2024

ABC

Zimowe

rodziny,

czyli

jak w dobrej formie dotrwać do wiosny

To warto wiedzieć

Możesz uratować

życie...

99

(W TYM 8%VAT)

Alicja

Majewska Nie mam czasu przysiąść...

czy

MASŁO MARGARYNA?

7

+

SPRAWDŹ, KTÓRE TŁUSZCZE SĄ NAJZDROWSZE ROZGRZEWAJĄCE DANIA NA ZIMĘ

KOBIECYCH

CHORÓB,

które można trzymać w ryzach lub w ogóle nie zachorować

...gdy potrzebne są krew, szpik, czy narządy PSYCHOLOGIA

6 CENA

PORADY I INSPIRACJE DLA CIEBIE

Zmiana

Nº 5

(181)

MAJ 2022

DLACZEGO SIĘ JEJ BOIMY I JAK TEN LĘK OPANOWAĆ

INDEKS 267309

to początek drogi

styczeń/luty 2024 Porady i inspiracje dla Ciebie

Dzień

dobry

B

yle do wiosny − mówimy, gdy zima ściśnie mrozem i staramy się dotrwać jakoś do pierwszych roztopów. Nie ma w tym nic złego pod warunkiem, że będziemy dbać o siebie na co dzień, by zminimalizować ryzyko kłopotów, które lubią pojawiać się po sezonie: osłabienie, nadwaga, niedobór witamin. Jak to zrobić, piszemy w naszym „Zimowym ABC”.

Polecam także ciekawy artykuł o tym, jak stopy mogą wpływać na kondycję całego organizmu oraz jak trzymać w ryzach choroby typowo kobiece (najważniejsza jest profilaktyka!).

Próbujemy też rozstrzygnąć dylemat, co zdrowsze − masło czy margaryna.

Zajrzyjcie również do artykułu, jak mieć dobry humor przez cały rok. Tego dobrego humoru, ale przede wszystkim zdrowia i spełnienia marzeń życzymy Wam w nowym 2024 roku.

ZDJĘCIA: ROBBY CYRON

Miłej lektury!

Karolina Banasiak REDAKTOR PROWADZĄCA

DOZ MAGAZYN DBAM O ZDROWIE WYTWORZONO Z MATERIAŁÓW POCHODZĄCYCH Z DOBRZE ZARZĄDZANYCH LASÓW POSIADAJĄCYCH CERTYFIKAT FSC® I Z RECYKLINGU

PISZCIE DO NAS! NA WASZE LISTY CZEKAMY POD ADRESEM MAGAZYN@DBAMOZDROWIE.PL

SPIS treści

w numerze...

Zobacz, co

inspiracje miesiąca 8 Bliżej natury

Kalendarium zdrowia

mam pytanie do…

10 Alicja Majewska:

Budzi mnie ciekawość tego, co jest za zakrętem

temat miesiąca

14 7 bardziej kobiecych chorób

dbam o zdrowie 24 Zoom na…

Na zdrowej podstawie

28 Zapytaj farmaceutkę 30 Ważne badanie

Urografia skontroluje nerki

PISZCIE DO NAS! Dzień dobry!

Właśnie, żeby był dobry, to koniecznie z uśmiechem od rana.

Uśmiechać się należy do siebie, do znajomych – to taka muzyka duszy. Łagodzi rany, smutki. (…) Uśmiechaj się do przyrody, popatrz, jak cudownie wkoło (..). Nie martw się tym, na co nie masz wpływu, bo nie da się przebić głową muru. Idź do lasu, do parku i przytul się całym ciałem do drzewa i obejmij je, a popłynie do ciebie dobra energia, która będzie emanować cały dzień.

Barbara K. z Warmii

4 dbam o zdrowie

Autora najciekawszego listu nagrodzimy zestawami produktów. Regulamin dostępny na stronie www.dbamozdrowie.pl

32 Zdrowie rodziny Zimowe ABC

36 Zdrowie rodziny

5 ważnych funkcji wapnia 38 Zdrowie rodziny Okulary progresywne, czyli 2 w 1 40 Wieści z apteki Porady zza pierwszego stołu 42 Domowa klinika Dobry humor przez cały rok 46 Felieton

żyję zdrowo 48 Zoom na...

Ratowanie życia 52 W dobrej formie Dlaczego Japończycy żyją dłużej?

54 W dobrej formie Ćwicz lewą ręką, by trenować mózg

jem zdrowo 56 Zoom na...

Czym smarować, na czym piec?

60 Sezon na...

Cytryny i limonki − owoce wyjątkowe 62 Dieta Smaczne, sycące i rozgrzewające

66 Przepisy

Postawią cię na nogi

jestem eko 70 Zoom na...

Niezłe pranie 74 W zgodziez naturą One niszczą bakterie

dbam o urodę 78 Zoom na...

Plan naprawczy dla włosów

to jest mój czas 84 Zoom na...

Dlaczego boimy się nowego?

90 Myśl miesiąca 92 Prawo Błąd medyczny − rekompensata dla pacjenta 94 Podróże Tatry w śniegu 98 Krzyżówka

Zapraszamy na www.dbamozdrowie.pl

dbam o zdrowie 5

Poznajcie naszych

ekspertów

Drodzy Czytelnicy, misją Ekspertów DOZ.pl jest dostarczanie rzetelnych rad, a Program Ekspertów DOZ.pl umożliwia Wam kontakt z Farmaceutami. Ich wsparcie możecie uzyskać, pisząc do nas na adres magazyn@dbamozdrowie.pl, ale także za pośrednictwem czatu w aplikacji DOZ.pl.

Wydawca

Bez Recepty Sp. z o.o.

94-406 Łódź, ul. Kinga C. Gillette 11 tel. 42 200 75 87 magdalena_ruszkowska@bezrecepty.eu

Projekt, redakcja, wykonanie

Wydawnictwo Bauer Sp. z o.o., Sp. j.

04-035 Warszawa, ul. Motorowa 1 Recepcja tel. 22 51 70 500 magazyn@dbamozdrowie.pl www.bauer.pl

Redaktor naczelna

Izabela Raduszewska

Redaktor prowadząca Karolina Banasiak

Redaktor kontentu

Urszula Zubczyńska

Sekretarz redakcji Alicja Daszkiewicz

Zespół redakcyjny

KAROLINA BANASIAK

MAGDALENA RÓG

ANETA EKERT

MGR FARMACJI

Marzena Bartoszuk, Alicja Daszkiewicz (korekta), Barbara Lasota, Anna Skoczeń, Małgorzata Świgoń, Barbara Tuleja, Urszula Zubczyńska

REDAKTOR PROWADZĄCA DOZ MAGAZYN, SPECJALISTKA W DZIEDZINIE KOSMETYKÓW I ZIOŁOTERAPII

AUTORKA TEKSTÓW Z ZAKRESU FITOTERAPII, CHORÓB CYWILIZACYJNYCH I OPIEKI FARMACEUTYCZNEJ

AUTORKA TEKSTÓW NA TEMAT BEZPIECZEŃSTWA I SKUTECZNOŚCI FARMAKOTERAPII I OPIEKI FARMACEUTYCZNEJ

Jakub Jaworski, Magdalena Łuków, Magda Maciejczyk, Dorota Mikłaszewicz, Marta Stachura, Marta Szymczyk-Jaworska

MGR FARMACJI

MGR FARMACJI

Współpraca

Projekt graficzny

Maciej Moszyński, Katarzyna Rawska, Ewa Rozum

Zespół graficzny

Agata Baranowska, Natalia Gąsiorowska, Rafał Lewandowski, Maciej Moszyński, Piotr Oleszko, Ewa Rozum, Renata Szwarc, Beata Sędzimir (grafik prowadzący), Marek Wierzbicki

Fotoedycja

Kamila Mejran i Agnieszka Posiewka

Asystentka redakcji Agnieszka Klepacz

MGR FARMACJI

DR N. FARMACEUTYCZNYCH

EWA DEMBOWSKA

MAGDALENA JACHORSKA

ODPOWIADA NA WASZE PYTANIA DO FARMACEUTKI

PRACOWNIK NAUKOWY, AUTORKA PUBLIKACJI DOTYCZĄCYCH BEZPIECZEŃSTWA FARMAKOTERAPII I ZDROWIA KOBIET

MGR FARMACJI

MAGDALENA TOSZEK-KUSTOSIK

AUTORKA TEKSTÓW NA TEMAT BEZPIECZEŃSTWA I SKUTECZNOŚCI FARMAKOTERAPII I OPIEKI FARMACEUTYCZNEJ

W stworzeniu tego wydania DOZ Magazynu dbam o zdrowie pomogli nam również:

Zdjęcie na okładce

Sony Music/Zosia Zija & Jacek Pióro

Zdjęcia w magazynie

123RF/Picsel (chyba że zaznaczono inaczej)

Reklama pharma

Magdalena Ruszkowska tel. +48 885 500 881 reklama@dbamozdrowie.pl

Reklama no-pharma

Katarzyna Kilanowska tel. 48 692 461 080 Katarzyna.Kilanowska@bauer.pl

Druk

Quad/Graphics Europe Sp. z o.o.

07-200 Wyszków, ul. Pułtuska 120

BĄDŹ EKOLOGICZNY.

Wyrzucając papier, wybierz odpowiedni pojemnik.

KAMILA BIERNACKA-NOWAK

PSYCHOTERAPEUTKA, WARSZAWSKA GRUPA PSYCHOLOGICZNA

6 dbam o zdrowie

BARBARA LASOTA MGR INŻ. ŻYWIENIA CZŁOWIEKA, ABSOLWENTKA WYDZIAŁU ŻYWIENIA CZŁOWIEKA SGGW

Zapraszamy na www.dbamozdrowie.pl.

INSPIRACJE

Bliżej natury

TEKST ALICJA DASZKIEWICZ

D

okarmianie ptaków nie tylko pomaga im w przetrwaniu zimy, ale również pozytywnie wpływa na samego dokarmiającego. Obserwowanie zwierząt to naturalna terapia, odpoczynek, relaks, zwłaszcza dla ludzi żyjących w nieustannym biegu i stresie.

Kontakt z naturą ma udowodnione działanie terapeutyczne. Poprawia nastrój, wycisza, zmniejsza napięcie i lęk. Badania potwierdzają, że kiedy przebywamy wśród przyrody, wzrasta odporność organizmu, a z kolei spada kortyzol i stres. Ludzie bardziej związani z naturą częściej wyrażają poczucie, że ich życie jest szczęśliwe. Obserwowanie ptaków, czy na balkonie i polu, czy w ogrodzie

8 dbam o zdrowie

i lesie potrafi dać dużo przyjemności i satysfakcji, zwłaszcza jak zobaczymy rzadki gatunek albo ciekawą scenę między nimi.

Odkrywanie różnych ptaków w swoim otoczeniu może być traktowane jako ćwiczenie funkcji poznawczych, czyli pamięci i spostrzegawczości. Sikorka czubatka czy bogatka? A może modraszka? Mimo początkowych trudności, zadowolenie, którego doświadczymy po znalezieniu właściwej odpowiedzi, zwykle zachęca do bardziej uważnej obserwacji przyrody. A to pozwala osiągnąć stan flow, czyli taki, w którym tracimy poczucie czasu i doświadczamy uważności. Nasze zmysły się wyostrzają, więcej widzimy, słyszymy, czujemy. Jesteśmy w stanie doświadczać tego, co dzieje się wokół.

kalendarium

STYCZEŃ-LUTY 11 stycznia Dzień Wegetarianina

18

mięśni twarzy angażuje uśmiech, a kiedy się śmiejemy, pracuje ich blisko 80, zarówno twarzy, jak brzucha, pleców i klatki piersiowej. To taki wewnętrzny jogging.

Coraz więcej ludzi na świecie rezygnuje z jedzenia mięsa i produktów pochodzenia zwierzęcego. Przechodzenie na dietę roślinną odbywa się nie tylko z powodów etycznych (dobrostan zwierząt, zmiany klimatu), lecz też ze względów zdrowotnych.

Trzeba jednak pamiętać, że to restrykcyjna dieta, dlatego powinny unikać jej dzieci, młodzież, kobiety w ciąży i osoby starsze. Warto wiedzieć, że „wege” to nie tylko sposób odżywiania, ale również styl życia.

26 stycznia Ogólnopolski Dzień Transplantacji

Data nie jest przypadkowa. Tego dnia w 1966 roku odbył się w Polsce pierwszy udany przeszczep nerki. Transplantacja to bardzo często jedyny sposób na uratowanie czyjegoś życia. Niestety, znalezienie bliźniaka genetycznego zazwyczaj bywa bardzo trudne. Właśnie dlatego tak ważne jest, żeby grupa potencjalnych dawców była jak największa. Piszemy na ten temat na s. 50−51.

4 lutego Międzynarodowy Dzień Walki z Rakiem Zachorowalność na nowotwory zwiększa się na całym świecie.

W Europie od wielu lat po schorzeniach układu krążenia, choroby nowotworowe są drugą przyczyną zgonów. W wielu przypadkach udaje się wygrać z rakiem. Ważne w zapobieganiu chorobie nowotworowej jest wykonywanie badań profilaktycznych, które pozwolą na wczesną diagnozę i większe szanse na wyleczenie.

dbam o zdrowie 9

MAM pytanie do…

Budzi mnie ciekawość tego,

co jest

za zakrętem Ma nadzwyczajną osobowość i głos, który sprawia, że na artystycznym firmamencie lśni niczym diament.

A mimo to na co dzień emanuje jedynie skromnością, ciepłem i dobrą energią.

ROZMAWIAŁA MAGDA MACIEJCZYK

N

a wywiad zaprasza do swojego przytulnie urządzonego domu z ogródkiem na warszawskim Targówku. Parzy kawę i z rozbrajającą serdecznością i szczerością odpowiada o tym, co jej w duszy gra. Radości z pracy, życiu poza sceną, wrodzonym optymizmie, niezwykłej wrażliwości. Mówi szybko, skacze po tematach, promienieje, gdy pytam o koncerty…

Wierzy pani, że sukces w zawodzie to kwestia dobrze wypełnianego planu, szczęścia czy zrządzenie losu?

Od dziecka śpiewaliśmy, bo tata 10 dbam o zdrowie

grał na skrzypcach i uczył w szkole muzyki, prowadził chór. Popisywałam się śpiewaniem przed rodziną, na akademiach w pruszkowskim liceum, w domu kultury. Byłam bardziej muzykalna niż starsza siostra Ewa czy brat Witek, ale nigdy nie śmiałam nawet marzyć o tym, żeby znaleźć się w takiej sytuacji, w jakiej jestem dzisiaj.

To prawda, że nie chodziła pani do szkoły muzycznej i aby śpiewać na scenie, musiała zdawać przed komisją ministerialną egzamin piosenkarski?

Tak. Z wykształcenia jestem magistrem andragogiki i nawet pracowałam w zawodzie jako

kuratorka społeczna. Co prawda jedynie przez kilka miesięcy, bo trudno było to pogodzić z występami w zespole „Partita”, z którym związałam się jeszcze w czasie studiów. Spędziłam w nim trzy lata, lecz musiałam odejść z powodu zbiegu okoliczności i problemów z gardłem podczas trasy koncertowej. Szczęśliwie dla mnie wkrótce spotkałam na swojej drodze Włodzimierza Korcza i tak zaczęła się moja solowa kariera, mimo że nigdy szczególnie o nią nie zabiegałam.

Jak to było?

Nie jestem zbyt pewna siebie, ale zawsze spotykałam na swojej dro-

ZDJĘCIA: SONY MUSIC/ZOSIA ZIJA & JACEK PIÓRO

Alicja Majewska

Mam na szczęście taką przypadłość, że nie wygrzebuję z pamięci gorszych chwil, a przecież była ich w moim życiu cała masa. dze ludzi, którzy brali mnie za rękę i ciągnęli, a to na nagranie, konkurs, to na festiwal. Ale jak już spadnie na mnie jakieś zadanie, robię wszystko, by jak najlepiej się przygotować i pokazać.

Z perspektywy lat i własnych doświadczeń jakiej cennej rady udzieliłaby dziś pani młodemu człowiekowi, który chce się zajmować śpiewaniem na poważnie?

Kiedy zaczęłam dostawać pierwsze pieniądze za występy, poszukałam nauczyciela śpiewu. Gdy się nie sprawdził, zwróciłam się do profesor Olgi Łady, śpiewaczki, która pracowała w radiu. Przez kilkanaście lat brałam u niej lekcje emisji głosu.

Potem rozśpiewywałam się już sama. Natomiast nie umiałabym dzisiaj dać żadnych wskazówek, jeśli chodzi o zaistnienie na scenie.

Tyle jest różnych programów typu „Talent Show”, gdzie można się pokazywać. Są kariery, które rozpoczęły się, bo ktoś był skandalistą, inne dzięki internetowi, przypadkowi, że ktoś akurat na kogoś trafił, komuś przysłużył się łut szczęścia.

Profesor Olga Łada zawsze mawiała, że na sukces składają się talent, praca i szczęście.

Mówi pani: „Dzisiaj młodzi nie mają łatwo”. Naprawdę?

Na przykład jest taki trend podsycany przez dziennikarzy, że dbam o zdrowie 11

MAM pytanie do…

DZIE NA ESTRA

spółpracuje Od 47 lat w rczem, z którym K rzem o z Włodzimie li takie przeboje, jak: wylansowa aną”, „Być miłość niezn zenia”, y m je ry k d id „O mutne do w kobietą”, „S wybudować nowy ka „To nie sztu by znaleźć ażniejsze że się tam jw a „N ”, m o e d czy „Jeszcz przyjaciela” Ich koncerty od lat . żagiel bieli” ją publiczność przyciąga ieku. w każdym w

piosenkarze powinni być wszechstronni, pisać sobie teksty i muzykę. A przecież nie wszyscy mają taki talent jak Wojciech Młynarski czy Zbyszek Wodecki.

Maryla Rodowicz, Grzegorz Markowski nie pisali swoich piosenek, a jednak mają tyle przebojów, które są ciągle aktualne i śpiewane.

Dla mnie przede wszystkim powinno liczyć się, czy coś jest dobre, czy nie. Stąd ważne, by mieć świadomość, w jakim rodzaju muzyki jesteśmy dobrzy. Nie naśladować, nie powielać, a trzymać się prawdy i robić swoje rzetelnie.

Tylko na płyty nagrała pani 130 piosenek. Która jest wciąż najbliższa pani sercu?

Ponieważ sama ich nie piszę, myślę, że nie jest nieskromnością, gdy mówię, że wszystkie piosenki, które śpiewam, są przepiękne. Napisali je wybitni twórcy, a przede wszystkim kompozytor Włodzimierz Korcz i utalentowani tekściarze, zaczynając od Wojciecha Młynarskiego, a kończąc na Arturze Andrusie, autorze tekstów piosenek, które znalazły się na płycie „Alicja Majewska − Piosenki Korcza i Andrusa”.

Czy możemy o nich porozmawiać?

Tu aż trzy piosenki są dla mnie wyróżniające. Odjechana totalnie, 12 dbam o zdrowie

„Piosenki Korcza i Andrusa” to najnowszy album muzyczny Alicji Majewskiej.

nietypowa w moim repertuarze, „Szalona krewetka”, która powstała 10 lat temu na potrzeby programu kabaretowego. Dla mnie nikt by czegoś takiego i z tyloma wariactwami nie napisał, więc bawię się, śpiewając. Druga to: „Panie Wasowski, Panie Przybora”,

gdzie Artur ubrał w słowa to, czego wielu z nas brakuje, a co w tamtym świecie, kreowanym przez dwóch wybitnych artystów, obowiązywało: kultura, życzliwość, sympatia, subtelny żart i urokliwa muzyka.

I trzeci utwór: „Koneserzy kolejnego dnia”, z cudownym tekstem i przesłaniem. Dodam, że została w nim uwzględniona moja drobniutka ingerencja.

Mianowicie?

Utwór ten miał zaczynać się od słów: „Nie odejdą, nie odjadą”.

W momencie, gdy nad nim pracowaliśmy, zmarła żona mojego przyjaciela z czasów studenckich, która była fantastyczną, pogodną osobą. Nasunęło mi się wtedy, by słowo: „nie” zastąpić „nim”.

Uznałam, że „Nim odejdą, nim

W KILKU SŁOWACH Sztuka prostoty „Bliska jest mi idea zawarta w książce „Sztuka prostoty” (...), czyli mało rzeczy, a dobrej jakości. Nigdy w życiu bym sobie nie kupiła drogiej torby, tylko po to, by pokazywać światu, na co mnie stać. Nie (...) lubię wydawać pieniędzy bez sensu. Jednak jeśli coś mnie urzeknie, to sobie folguję i funduję. Ale wtedy też pamiętam o tym, żeby komuś z bliskich także coś podarować.”

Moją radością jest publiczność „Po koncercie nieraz podchodzą do nas ludzie w różnym wieku, mówiąc o wzruszeniach, przeżyciach, łzach. O tym, że sprawiam im radość moim śpiewaniem.

A niekiedy chcą jedynie porozmawiać. Każde takie spotkanie to dla mnie wielki zaszczyt. Bo jeśli mogę sprawiać radość innym, cóż chcieć więcej!”

odjadą”, może się kojarzyć z osobami, które były z krótką wizytą w naszym domu albo tymi, którzy są ogromnie pozytywni i nas ładują dobrą energią, a potem znikają na zawsze.

„Koneserzy kolejnego dnia” to też tytuł książki o duecie artystycznym Alicja Majewska i Włodzimierz Korcz, która napawała mnie pozytywnymi wibracjami. Uśmiałam się, gdy czytałam o tym, jak jakaś kobieta powiedziała: „Pani się w ogóle nie zmienia”, a na uwagę, że to nieprawda, każdy się zmienia, dorzuciła: „Ale pani nie aż tak tragicznie”.

Patrzę teraz na panią i myślę, jakim sposobem czas się dla niej zatrzymał. Kryją się za tym jakieś urodowe rytuały?

Od 40 lat chodzę do tego samego gabinetu kosmetycznego pani Doroty i tylko tam kupuję kremy, od których jestem już uzależniona.

Innych, nawet bardzo drogich, dostawanych w prezencie, nie jestem w stanie używać. Jestem też wierna jednemu salonowi fryzjerskiemu. Mam naturalnie kręcone włosy. Są suche, więc od czasu do czasu trzeba je profesjonalnie nawilżyć.

Czytałam też, że od lat nosi pani ten sam rozmiar ubrań?

Rzeczywiście, ale nie jest tak, że nie mam tendencji do tycia. Pewnie szybko by się pojawiła, gdybym inaczej jadła. Ważę się regularnie, chociaż nie jestem męczennicą swojej sylwetki. Ale kilogram czy półtora więcej sprawia, że nie czuję się z tym dobrze. Dlatego niejedzenie majonezu, który kocham, czy odmówienie sobie czegoś pysznego, lecz wysokokalorycznego, jest dla mnie mniej stresujące niż poczucie ciasnoty w dopasowanej sukience, zwłaszcza gdy stoję na scenie.

Doskonale wiem też, co znaczy ból drakońskiego odchudzania. Nigdy nie byłam gruba, ale powiedzmy lekko puszysta, bo w młodości byłam łakomczuchem.

A co z aktywnością fizyczną? Krążą legendy, że damką sprezentowaną przez Zbigniewa Wodeckiego przejechała się pani tylko raz i oddała siostrzenicy.

Nigdy nie czułam się pewnie na rowerze. O formę dbam biernie.

Masaże od lat u tego samego masażysty, pana Janusza. Ostatnio niezbyt przyjemne, bardziej rehabilitacyjne. Co prawda od czasu pandemii rzadziej, ale również pływam.

Ze zdumieniem patrzę na pani kalendarz, w którym średnio co drugi dzień jest zajęty na występy. Co po nich bardziej panią relaksuje: spacer czy błogie lenistwo?

Najlepiej odpoczywam w kompletnej ciszy, w ogrodzie. Ale również nie za długo. Gdy mam wolny czas, lubię pójść do kina, teatru. Uwielbiam spotkać się z przyjaciółkami.

Mamy grono wspaniałych kobiet, wśród których jest Irena Santor.

Gdy opowiada, że odkąd przestała koncertować, aktywnie korzysta z życia, jeździ na premiery do Gdańska, nieraz budzi się we mnie refleksja, że ta moja ciągła zajętość sprawia, że coś mnie omija. Jest tyle filmów, przedstawień, wydarzeń, które chciałabym zobaczyć.

Te wszystkie niedokończone książki wreszcie przeczytać. Oczywiście, od czasu do czasu przychodzi zmęczenie, marzenie o tak zwanych dniach szlafrokowych, jak nazywa nic nierobienie moja sąsiadka.

Ale jednocześnie moje zajęte życia sprawia mi wiele radości i daje poczucie sensu, więc nie narzekam i cieszę się z tego, co mam. dbam o zdrowie 13

TEMAT miesiąca

7

bardziej kobiecych

CHORÓB Na co chorujemy częściej niż mężczyźni?

Statystyki medyczne dobitnie pokazują, że płeć piękną determinuje skłonność do częstszego występowania niektórych chorób. Na szczęście ryzyko w wielu przypadkach można zmniejszyć, dzięki badaniom i zdrowemu stylowi życia.

TEKST MARZENA BARTOSZUK 14 dbam o zdrowie

M

amy silniejszy układ odporności, co sprawia, że łatwiej niż mężczyźni zwalczamy wirusy i bakterie. Jednak ma to też swoją ciemną stronę – statystycznie częściej cierpimy na choroby autoimmunologiczne, czyli te, w których atakowane są tkanki własnego organizmu. Co miesiąc dotykają nas także huśtawki hormonalne, jakich panowie nie doświadczają w ciągu całego życia. To z kolei determinuje większą podat-

ność nie tylko na depresję (słynna zmienność nastrojów podczas PMS), ale wpływa również m.in. na serce i układ krążenia.

Na kolejnych stronach przedstawiamy 7 takich (bardziej) kobiecych dolegliwości wraz z listą badań, jakie należy wykonywać profilaktycznie. Dla równowagi warto jednak pamiętać o tym, że mamy znacznie mniejsze niż panowie ryzyko kilku innych chorób, m.in. neuredegeneracyjnych (np. choroby Parkinsona), schizofrenii czy POChP.

dbam o zdrowie 15

TEMAT miesiąca

1

Żylaki – problem nie tylko estetyczny

Żylaki to poszerzenie ściany żylnej, które wynika z niewydolności zastawek żylnych. Krew, która nie może wrócić do serca, cofa się, napierając na ściany naczyń pod dużym ciśnieniem, a to powoduje ich uwypuklenie. Według statystyk, ma je ok. 50 proc. pań i 30 proc. mężczyzn.

Skłonność do tej choroby mamy w genach, ale sprzyja jej nadwaga, przebyte ciąże, stojąca i siedząca praca, a ryzyko rośnie z wiekiem.

Jakie są konsekwencje nieleczonej choroby?

Największym zagrożeniem jest choroba zakrzepowo-zatorowa. Krew, która długo zalega, ma tendencję do krzepnięcia – zakrzep może dotrzeć np. do serca, płuc czy mózgu, powodując zawał, udar czy też zator płucny. Niestety, aż w 70 proc. przypadków choroba rozwija się bezobjawowo, jest więc poważnym problemem stanowiącym ryzyko dla zdrowia i życia.

Jakie badania warto zrobić? Jeśli ktoś ma rodzinną skłonność do żylaków lub pojawią się pierwsze symptomy niewydolności żylnej, czyli np. obrzęki i bóle nóg, warto umówić się na USG żył kończyn dolnych. Dobrze jest również raz w roku oznaczać poziom we krwi tzw. D-dimerów.

Jak się leczyć? To zależy od stopnia nasilenia problemu. Czasem wystarczą leki w tabletkach (np. z diosminą) albo żele (np. z drobnocząsteczkową heparyną). Ale bywa i tak, że niezbędny jest zabieg, dzięki któremu żylak zostanie unieszkodliwiony.

PRZY ŻYLAKACH POMOCNE SĄ SPECJALNE PODKOLANÓWKI LUB RAJSTOPY UCISKOWE, KTÓRE ZAKŁADA SIĘ ZARAZ PO WSTANIU Z ŁÓŻKA I NOSI PRZEZ CAŁY DZIEŃ.

16 dbam o zdrowie

pytamy eksperta MGR FARM. MAGDALENA RÓG

Czy bieliznę przeciwżylakową można dobierać samodzielnie, czy lepiej zrobić to z lekarzem?

Profilaktyczne stosowanie pończoch, podkolanówek czy rajstop przeciwżylakowych zalecane jest dla osób narażonych na rozwój niewydolności żylnej, mających skłonności dziedziczne do rozwoju żylaków lub pozostających przez długi czas w pozycji wymuszonej – wykonujących pracę w pozycji stojącej lub siedzącej. Warto je również nosić w czasie długotrwałych podróży samolotem lub samochodem. Niekiedy są zalecane w ciąży i przy długim unieruchomieniu, np. podczas chorób.

W stosowaniu profilaktycznym, kiedy mamy lekko obolałe i zmęczone nogi, wykorzystuje się podkolanówki, pończochy i rajstopy klasy I, wywierające ucisk 15—21 mmHg. Można je kupić bez recepty w aptekach i sklepach medycznych. Dokonując samodzielnego wyboru, należy zwrócić uwagę na prawidłowe dobranie rozmiaru, czyli zmierzyć dokładnie obwód łydek, uda, talii i długość nogi. Ważne są również: klasa ucisku, rodzaj (w zależności od obszaru, który wymaga wsparcia) oraz materiał, z którego wykonany jest produkt (ważne aby był oddychający i nie uczulał).

Gdy dolegliwości spowodowane niewydolnością układu żylnego mają charakter przewlekły, towarzyszą im: ból, obrzęki, zmiany skórne, owrzodzenia czy trudności z chodzeniem, konieczna jest konsultacja z chirurgiem naczyniowym lub flebologiem. Specjalista dobierze odpowiedni produkt oraz poinstruuje, jak go użytkować.

Ważne jest,

by poziom TSH badać rano, między godz. 7.00 a 8.00, bo wydzielanie tego hormonu zmienia się w ciągu doby.

O PROBLEMACH Z TARCZYCĄ MOŻE ŚWIADCZYĆ BÓL W JEJ OKOLICY ORAZ TO, ŻE CIĄGU PIERWSZYCH GODZIN PO WSTANIU Z ŁÓŻKA MUSISZ CZĘŚCIEJ ODCHRZĄKIWAĆ.

Wysoki cholesterol ?

Naturoterapia jednym z rozwiązań.

Sprawdź w 100% naturalny Bergamil Forte !

suplement diety

Kobiety są ok. 5−8 razy bardziej narażone na choroby tarczycy niż mężczyźni. Chodzi zarówno o niedoczynność i nadczynność tego narządu, jak i chorobę Hashimoto czy skłonność do pojawiania się guzków.

Jakie są konsekwencje nieleczonych chorób? Rozregulowanie wielu ważnych procesów w naszym organizmie, w tym metabolizmu, gospodarki wapniowo-fosforanowej, przemian węglowodanów, lipidów, białek i witamin oraz pracy układów: pokarmowego, nerwowego, krwionośnego, kostnego, mięśniowego i rozrodczego.

Jakie badania warto zrobić? USG i TSH – te literki oznaczają dwa najważniejsze badania, jakie profilaktycznie każdy powinien wykonać raz w roku.

Pierwsze pozwala ocenić budowę i stan tarczycy, a w przypadku istnienia guzków – określić ich wielkość i rodzaj. Dzięki USG można także zauważyć zmiany, które świadczą o stanie zapalnym i inne nieprawidłowości w budowie narządu (np. spowodowane chorobą Hashimoto). Drugie badanie to oznaczenie stężenia TSH, czyli hormonu sterującego pracą tarczycy. Skierowanie na oba te badania może wypisać lekarz rodzinny. Po 50. roku życia warto sprawdzić też stężenie hormonów tarczycowych (T3 i T4) oraz przeciwciał anty-TPO i anty-TG.

REKLAMA

2

Tarczyca – steruje całym organizmem

Kuracja na 3 miesiące

DOSTĘPNY W NAJLEPSZYCH APTEKACH wiecej na www.cholesterolwnormie.com.pl

TEMAT miesiąca SZAFRAN TO NIE TYLKO JEDNA Z NAJDROŻSZYCH PRZYPRAW. MA TEŻ WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE I STOSOWANY BYWA PRZY ZABURZENIACH NASTROJU.

3

Depresja – choroba nie tylko duszy, ale i ciała

Poważne zaburzenia nastroju oraz stany lękowe diagnozowane są dwa razy częściej u kobiet niż u mężczyzn.

Chorują osoby w każdym wieku, choć naukowcy potwierdzają, że ryzyko pojawienia się pierwszego epizodu depresji, nawet u tych kobiet, które wcześniej nie miały takich problemów, zwiększa się w okresie okołomenopauzalnym.

Jakie są konsekwencje nieleczonej choroby?

Najbardziej oczywiste to brak radości życia i energii do działania. Ale depresja wpływa także na zdrowie całego organizmu (szczególnie serca i układu krążenia), a w ciężkiej postaci zwiększa ryzyko śmierci samobójczej.

Jakie badania warto zrobić? Gdy zauważymy u siebie lub osoby bliskiej niepokojące objawy, najlepiej jak najszybciej umówić się do psychiatry (nie potrzeba skierowania).

Jak się leczyć? Specjalista zaleci odpowiednie leki, często w połączeniu z psychoterapią.

Depresja nie jest to stan,

który mija sam, ale choroba, którą trzeba leczyć pod opieką specjalisty.

18 dbam o zdrowie

4

Osteoporoza – większe ryzyko złamań

W Polsce choruje na nią około 2 miliony osób po pięćdziesiątce – co trzecia kobieta i co piąty mężczyzna.

Punktem zwrotnym jest menopauza, bo kiedy przestajemy miesiączkować, gwałtownie ubywa estrogenów, a bez nich kości tracą rocznie nawet do 3 proc. swojej masy.

Jakie są konsekwencje nieleczonej choroby?

Osłabione przez osteoporozę kości łamią się znacznie łatwiej – najczęściej w nadgarstku i biodrze, może też pęknąć ręka, noga lub jeden z kręgów kręgosłupa.

Jakie badania warto zrobić? Najważniejsza jest densytometria, czyli rodzaj prześwietlenia (z minimalną dawką promieniowania!). Pokazuje ono w jakim stopniu promienie rentgenowskie przenikają przez środek i powierzchnię kości, co pozwala ocenić ryzyko choroby.

Jak się leczyć? Ważne jest przyjmowanie preparatów wapnia i bogata w ten składnik dieta. Jednak przy zaawansowanej chorobie przyjmuje się specjalne leki, które zmniejszają tempo ubywania masy kostnej, a co ciekawe, jest też dostępny preparat, który blokuje aktywność komórek niszczących kości.

PRZY NAJBLIŻSZEJ WIZYCIE W PRZYCHODNI POWINNAŚ POPROSIĆ LEKARZA RODZINNEGO O SKIEROWANIE NA DENSYTOMETRIĘ.

Aż 70−80 proc. pacjentów cierpią-

cych na choroby autoimmunologiczne to kobiety! Wśród przyczyn wymienia się m.in. kobiece hormony płciowe (estrogeny), które wpływają na zwiększoną produkcję przeciwciał.

5

Choroby autoimmunologiczne – podobny mechanizm, różne objawy

Statystycznie dotykają one kobiety 2−3 razy częściej, ale w tej grupie chorób są też takie, które u płci pięknej zdarzają się blisko dziesięciokrotnie częściej (m.in. toczeń rumieniowaty). Inne przykłady chorób z autoagresji to m.in.: reumatoidalne zapalenie stawów, stwardnienie rozsiane (SM), hashimoto, łuszczyca czy celiakia. W każdej z nich układ odpornościowy organizmu atakuje własne tkanki i komórki, czyli kieruje przeciwko nim reakcję, która ma na celu je unieszkodliwić.

Jakie są konsekwencje nieleczonej choroby?

To zależy oczywiście od jej rodzaju – czasem niszczony jest konkretny narząd (np. tarczyca) ale bywa i tak, że schorzenie dotyczy całego układu (np. nerwowego w SM).

Jakie badania warto zrobić? Diagnoza chorób autoimmunologicznych zwykle wymaga co najmniej kilku wizyt u lekarza oraz wykonania szeregu specjalistycznych badań diagnostycznych. Co ważne, interpretacja ich wyników powinna być zawsze dokonywana przez specjalistę.

Jak się leczyć? Najlepiej pod opieką specjalisty z danej dziedziny (zależnie od tego, jaka to choroba autoimmunologiczna). Cenne jest także wsparcie dietetyka klinicznego, bo okazuje się, że niemal we wszystkich przypadkach niektóre pokarmy nasilają objawy.

CELIAKIA, CZYLI NIETOLERANCJA GLUTENU, JEST DWA RAZY CZĘSTSZA U KOBIET NIŻ U MĘŻCZYZN.

dbam o zdrowie 19

TEMAT miesiąca

6

Infekcje dróg moczowych – konsekwencja budowy anatomicznej

Nasz krótka cewka moczowa oraz bliskie sąsiedztwo ujścia pochwy i odbytu sprzyjają łatwiejszemu dotarciu chorobotwórczych drobnoustrojów do pęcherza. Skutek? U kobiet aktywnych seksualnie zakażenia układu moczowego występują nawet 50 razy częściej niż u mężczyzn.

Jakie są konsekwencje nieleczonej choroby?

Zakażenie układu moczowego może rozwinąć się w zapalenie pęcherza moczowego, zapalenie cewki moczowej, odmiedniczkowe zapalenie nerek.

Jakie badania warto zrobić? Na początek zawsze zleca się badanie ogólne moczu, gdy okaże się,

że wynik jest nieprawidłowy, to (obecność białka, bakterii, czerwonych krwinek czy duża ilość leukocytów) wykonuje się również posiew moczu.

Jak się leczyć? Gdy zapalenie dotyczy pęcherza, zwykle należy przez 5−7 dni przyjmować doustny antybiotyk – jeśli był wykonany posiew, na wydruku z laboratorium znajduje się informacja, na jaki lek dane bakterie są wrażliwe. Gdy jednak występują bardzo nasilone objawy lub zakażenie dotyczy nerek, może być konieczne leczenie w warunkach szpitalnych i przyjmowanie antybiotyków dożylnie lub domięśniowo (przynajmniej w pierwszym okresie choroby).

Napary z pokrzywy zwyczajnej bywają

pomocne w łagodnym zapaleniu dróg moczowych – działają przeciwzapalnie oraz moczopędnie, co ułatwia usuwanie bakterii z organizmu.

ZAKAŻENIA UKŁADU MOCZOWEGO MAJĄ TENDENCJĘ DO CZĘSTYCH NAWROTÓW. RYZYKO MOŻNA ZMNIEJSZYĆ DZIĘKI ZACHOWANIU HIGIENY, SZCZEGÓLNIE PODCIERANIU SIĘ I PODMYWANIU OD PRZODU DO TYŁU (A NIE ODWROTNIE).

20 dbam o zdrowie

JEŚLI NIE MASZ W DOMU CIŚNIENIOMIERZA, PRZY KAŻDEJ WIZYCIE U LEKARZA POZ POPROŚ O ZMIERZENIE CIŚNIENIA.

Wiele osób żyje w przekonaniu, że choroby układu krążenia to domena mężczyzn. I tak rzeczywiście jest, ale tylko do pewnego wieku. Po pięćdziesiątce, gdy maleje ochronne działanie estrogenów, ryzyko u obu płci staje się podobne, ale to kobiety częściej doznają rozległego zawału i mają diagnozowaną niewydolność serca.

Jakie są konsekwencje nieleczonych chorób? Oprócz wymienionych wyżej, także nadciśnienie tętnicze, zatorowość płucna czy zwiększone ryzyko powikłań cukrzycy.

Jakie badania warto zrobić? Raz w roku każda osoba (zwłaszcza po pięćdziesiątce) powinna sprawdzać stężenie we krwi cholesterolu (z podziałem na HDL i LDL) i trójglicerydów oraz glukozy.

Do badań zalecanych po menopauzie należy także USG serca (tzw. echo serca). Konieczne są też regularne pomiary ciśnienia tętniczego (najlepiej kupić do domu ciśnieniomierz).

Jak się leczyć? Oprócz regularnego przyjmowania leków zapisanych przez specjalistę, pamiętajmy o aktywności fizycznej (codziennie pół godziny) oraz diecie (najważniejsze jest zmniejszenie ilości węglowodanów i ograniczanie tłuszczów zwierzęcych).

REKLAMA

7

Choroby serca – ryzyko wzrasta z wiekiem

DBAM

o zdrowie

Stabilizują nasze ciało i dźwigają jego ciężar.

W ciągu swojego życia pokonują dystans równy killkukrotnemu obwodowi Ziemi.

Leonardo da Vinci miał o nich powiedzieć, że to machina o mistrzowskiej konstrukcji.

Zadbaj

o stopy

DBAM O ZDROWIE zoom na...

Na zdrowej

PODSTAWIE Koślawe paluchy, bolące kolana i biodra, skrzywienie kręgosłupa, a nawet migrena... Lista schorzeń biorących swój początek od deformacji stóp jest nie tylko wielka, lecz także nieoczywista.

Dobra wiadomość jest taka, że niezależnie od wieku można te wady korygować.

TEKST MAGDALENA ŁUKÓW

Z

wykle nie poświęcamy stopom zbyt dużo uwagi. A jeśli już coś dla nich robimy, są to najczęściej zabiegi upiększające, rzadziej zdrowotne, a już sporadycznie profilaktyczne. Powód?

Stopy nie wydają się nam aż tak ważne, jak inne części ciała. Ot, występująca podwójnie część kończyny pod kostką złożona z 26 kości i 33 połączonych stawów, poruszanych 19 mięśniami, wzmocniona 100 więzadłami i prawie 200 ścięgnami, opleciona siecią żył i tętnic o długości 1,6 km.

Mocno unerwiona, pokryta gruczołami potowymi, skórą, a także paznokciami chroniącymi palce przed uszkodzeniem. Nie to, co serce czy wątroba.

Mocne podparcie Tymczasem to właśnie stopy są kluczowym elementem konstrukcji kostno-szkieletowej.

A te marne 52 kości w stopach to uwaga… aż 25 proc. kości całego naszego ciała. I są nie tylko wspornikiem, który pomaga nam utrzymać pionową postawę i równowagę ciała, lecz także elementem nośnym i amortyzatorem, dzięki któremu możemy się sprawnie poruszać po różnych podłożach. Potrafią zdradzać nasz wiek, rodzaj wykonywanej przez nas pracy, styl życia, poziom higieny osobistej, choroby, które przebyliśmy i te, 24 dbam o zdrowie

na jakie cierpimy teraz, np. cukrzycę, dnę moczanową czy grzybicę.

Prawidłowa stopa, czyli jaka?

Aby dobrze odgrywać tak ważną rolę na przestrzeni dziesiątek lat życia, muszą być dobrze zbudowane.

Co to oznacza? Według definicji − prawidłowa stopa to taka, której linia środkowa biegnie od środka guza piętowego przez najważniejsze wzniesienie podłużnego sklepienia do środka dużego palca. I wystarczy choćby niewielkie odchylenie od tego wzorca, czyli deformacja, by doszło zarówno do pogorszenia funkcji lokomocyjnych stopy, jak i wystąpienia wielu dolegliwości zarówno w niej samej, jak i obrębie całego organizmu. Tyle że dolegliwości te rozwijają się powoli, więc nie są początkowo tak dokuczliwe jak inne schorzenia.

Od wrodzonych po nabyte Niektóre deformacje stóp, jak np. szpotawość, stopa piętowa, koślawa czy sierpowata, są wrodzone. Łatwo je od razu wychwycić i korygować. Niektóre − jak płaskostopie − mogą mieć charakter wady wrodzonej bądź

DOMOWY MASAŻ STÓP

To najprostszy, obok ćwiczeń, sposób na szybkie poprawienie ich kondycji. Pobudzi krążenie, zmniejszy ból, wzmocni mięśnie. Szczególnie polecany osobom, które długo stoją w pracy, siedzą godzinami w jednej pozycji lub noszą niewygodne obuwie. Masaż można zrobić samemu, w każdych warunkach. Wystarczy jakiś olejek, w zależności od pogody, chłodzący lub rozgrzewający, który wzmocni efekt terapeutyczny.

n Wsmaruj delikatnie olejek w stopy kolistymi ruchami.

Możesz poszczypać skórę, aby przyspieszyć krążenie.

n Obejmij stopę rękami i pomału wyginaj ją w różne strony. Następnie pociągnij ku sobie każdy palec z osobna. Potem tak samo masuj drugą stopę. n Chwyć za duży palec tak jak za całą stopę obiema rękami i masuj go równolegle, wyłączając paznokcie. Powtórz na drugiej stopie.

n Jednocześnie uciskaj kciukami i palcami wskazującymi zewnętrzną i wewnętrzną krawędź stopy, począwszy od pięty aż po duży palec. Po 5 razy na każdą stopę.

n Na końcu pogłaszcz stopy miękkimi ruchami od palców do pięt.

nabytej w ciągu życia. Płaskostopie to bowiem nic innego jak obniżenie sklepienia czy wręcz jego brak, które może mieć postać: płaskostopia podłużnego – gdy obniżony jest łuk przyśrodkowy stopy, lub poprzecznego − gdy obniżone jest jej poprzeczne sklepienie.

Większość wad jednak fundujemy sobie sami, nosząc np. niewygodne obuwie czy nie dbając o prawidłową wagę ciała. W przypadku wad nabytych mechanizm ich powstawania jest bowiem zawsze taki sam: to po prostu dysproporcja między wytrzymałością mięśni i więzadeł, a obciążeniami, które musi znosić stopa.

ków deformacji wewnątrz stopy jest ostroga piętowa, czyli narośl kostna o haczykowatym ostrym kształcie, która rośnie pod piętą na skutek zbyt dużych obciążeń. Inny defekt wad stóp to haluks, czyli paluch koślawy, będący np. wynikiem genetycznych predyspozycji, choć jego bezpośrednią przyczyną jest m.in. noszenie niewygodnego obuwia czy płaskostopie poprzeczne. Zmiany te zwykle dają o sobie znać w postaci bólu, gdy choroba już jest mocno rozwinięta.

Pierwsze sygnały Sól do kąpieli stóp Sól pielęgnuje oraz przynosi ulgę zmęczonym stopom. Znajdujące się w produkcie olejki eteryczne uwalniają aromat podczas kąpieli zapewniając uczucie odprężenia i odświeżenia. 700 g REKLAMA

Objawy deformacji stóp często widać już na nich samych. W wyniku nadmiernego ucisku kości na skórę, nadmiernej pronacji i supinacji, czyli wygięć stóp do środka lub na zewnątrz w trakcie chodzenia (tak, jakbyśmy chodzili po jej wewnętrznych lub zewnętrznych krawędziach), ścieńczenia wyściółki tłuszczowej czy niewydolności łuku poprzecznego, pojawiają się np. zmiany na powierzchni, jak: obtarcia, odciski, modzele czy wrastające paznokcie. Przykładem skut-

dbam o zdrowie 25

DBAM O ZDROWIE zoom na...

Najlepszym sposobem na sprawdzenie, co dzieje się w układzie kostnym, jest RTG wybranego odcinka.

Od stóp do głów Wady stóp, czego niestety już tak łatwo nie zobaczymy, powodują jednak także naprężenia w bardzo odległych od nich częściach układu kostno-szkieletowego, szczególnie w stawach, gdyż jest to coś w rodzaju systemu naczyń połączonych. Dodatkowo, gdy stopy bolą i zaczynamy je inaczej stawiać, doprowadzamy do zniekształcenia całej sylwetki i problem się pogłębia.

W niebezpieczeństwie jest staw skokowy − najbardziej obciążony staw naszego organizmu. Wady stóp mogą doprowadzić do jego bólu, zniekształceń, a nawet zerwania.

Zmiany w ustawieniu stóp prowadzą też do niewłaściwej pracy stawu kolanowego, który jest bardzo wrażliwy na długotrwałe wstrząsy przy braku odpowiedniej amortyzacji. Mogą pojawiać się w nim zniekształcenia, stany zapalne i ból.

Zagrożona jest też miednica. Następuje bowiem zaburzenie napięć i drażnienie tkanek miękkich okołokręgosłupowych, więzadeł czy mięśni. Jak w maszcie, kiedy poluzujemy liny tylko z jednej strony, a z drugiej strony dochodzi do nadmiernego ich napięcia. W efekcie tego pojawiają się ból i deformacje miednicy.

Skutki nieprawidłowości w budowie stóp mogą dochodzić nawet do stawu skroniowo-żuchwowego, który jest powiązany z górną częścią kręgosłupa szyjnego, a mięśnie obsługujące go są tzw. mięśniami stresowymi, tak jak karku.

I ostatnia, wyglądająca wręcz na nieprawdopodobną konsekwencja, to bóle głowy. Spowodowane są m.in. napięciem mięśni potylicznych wywołanych pogłębieniem naturalnych krzywizn kręgosłupa. A to wynika z nieprawidłowego ustawienia miednicy, a to z kolei z wad stóp.

Lepiej późno niż wcale Szukając przyczyn swoich dolegliwości warto więc zawsze rozważyć, czy ich źródłem nie są deformacje stóp.

Od czego zacząć? W pierwszym kroku trzeba zobaczyć, czy nasze stopy mają prawidłową budowę. Świetnie

5

ćwiczeń na wzmocnienie i uelastycznienie stóp

Leżąc w łóżku, wyprostuj nogi i wykonuj 1prześcieradło. palcami stóp takie ruchy, jakbyś zwijała Naprzemiennie jedną i dru-

gą stopą przez 30 sekund.

W tej samej pozycji, tylko przy ugiętych nogach w kolanach, połącz podbicia stóp i bij nimi szybko brawo przez 15 sekund. Powtórz 3 razy.

Siedząc na łóżku, podnieś nogę w kolanie i zakreśl stopą koło, raz w lewo i raz w prawo, najpierw jedną nogą, potem drugą. Powtórz po 10 razy na każdą stopę.

Pospaceruj boso po podłodze na zewnętrznych krawędziach stóp 2 minuty. Odpocznij i powtórz jeszcze 2 razy.

Wspinaj się powoli na palce, a następnie powoli opadaj na pięty. Powtórz 10 razy. Pochodź przez minutę na palcach, a potem na piętach.

2

3 Podologiczny krem do stóp

REKLAMA

Nawilża, zmiękcza i uelastycznia skórę stóp. Działa ochronnie, a także zmniejsza predyspozycje skóry do pękania. 100 ml

26 dbam o zdrowie

4 5

pytamy eksperta MGR FARM. ANETA EKERT

Jak sobie pomóc, gdy bolą haluksy?

służy temu komputerowe badanie, które dokładnie pokaże wszelkie zniekształcenia. Dzięki temu będziemy mogli zrobić wkładki do butów precyzyjnie korygujące nieprawidłowości i wziąć się za naprawę szkód, które już powstały np. w kolanach czy biodrach. Warto również zweryfikować dotychczasowy styl życia: zrzucić kilka kilogramów, jeśli mamy nadwagę, zacząć się więcej ruszać, by stopy pracowały. I o ile to możliwe – chodzić jak najwięcej boso. Wiele z wad stóp, jak np. koślawy paluch, pojawiło się bowiem dopiero od czasu, gdy zaczęliśmy nosić obuwie. Jeśli w pracy obowiązuje nas dress code i noszenie eleganckich butów, najlepiej, aby były to pantofle na słupkach, a nie szpilki, i to do wys. 4 cm. Nie nośmy również obcisłych rajstop i skarpet, niewygodnych, zwężonych w czubkach butów. Ostatnia pomocna rzecz to ćwiczenia (patrz s. 26) oraz masaże, które przywrócą dobre krążenie i zniwelują bóle stóp po całym dniu stania i chodzenia (patrz s. 25).

Dzięki temu stopy wydobrzeją WYDAJE SIĘ NIEPRAWDOi z łatwością poniosą nas przez PODOBNE, ALE RÓWNIEŻ resztę życia.

BÓLE GOWY MOGĄ BYĆ ZWIĄZANE Z WADAMI STÓP.

Artiflex Zawiera w swoim składzie

witaminę C, która pomaga Enteris immune

w prawidłowej produkcji Zawiera w składzie mikrokolagenu w celu zapewniekapsułkowaną mieszankę 8. nia prawidłowego funkcjoszczepów bakterii. nowania chrząstki i kości.

Kapsułki, 20 szt.

Kapsułki, 120 szt.

DOZ S.A. Suplement diety

dbam o zdrowie 27

REKLAMA

Lecząc bolące kolana czy biodra, często działamy jedynie na skutek, a nie przyczynę dolegliwości.

I terapia nie przynosi oczekiwanych rezultatów.

Ból stóp może być uciążliwy i wpływać na codzienne funkcjonowanie. Istnieje wiele prostych sposobów, których wykorzystanie przyniesie ulgę. Należy je oczywiście dostosować do potrzeb, a zatem podstawą będzie rozpoznanie, co jest przyczyną bólu. W zwyrodnieniach kostnych, do których zaliczamy również haluksy, pomocne będzie zastosowanie ortez korekcyjnych. Zmniejszą one napięcie mięśni śródstopia, ustabilizują stawy i poprawią ruchomość. Ulgę w bólu przyniosą również kliny międzypalcowe oraz ochronne plastry hydrożelowe. Prawidłowe ułożenie stopy pomogą przywrócić peloty metatarsalne.

W przypadku pęknięć skóry i zrogowaceń, które również mogą być przyczyną przykrych doznań bólowych, można zastosować kremy z mocznikiem, alantoiną i pantenolem.

Dobrym rozwiązaniem są też plastry w żelu i zimne lub ciepłe okłady. Bez względu na przyczynę bólu wskazane są regularne ćwiczenia rozciągające i masaże zmniejszające napięcie mięśni i poprawiające krążenie. Warto również pamiętać o kąpieli stóp w wodzie z dodatkiem soli leczniczych i kroplą ulubionego olejku eterycznego oraz codziennym odpoczynku z uniesionymi nogami oraz oczywiście o sprawie kluczowej – wygodnym obuwiu. Długotrwały i uporczywy ból należy zawsze skonsultować z lekarzem lub fizjoterapeutą.

Zapytaj

DBAM O ZDROWIE z listów do redakcji

farmaceutkę

Wątpliwości Czytelników dotyczące domowych sposobów i preparatów aptecznych rozwiewa mgr farmacji Ewa Dembowska. Ty także chcesz zadać pytanie?

Napisz na adres magazyn@dbamozdrowie.pl

?

pytanie

Opiekuję się mamą, która od dłuższego czasu tylko leży w łóżku. W jaki sposób zapobiegać i leczyć odleżyny?

Krystyna S. z Białegostoku

?

pytanie

Dokucza mi suchość w gardle, jak mogę sobie pomóc?

Ola G. z Konina

Dolegliwość złagodzi picie wody małymi łykami, instalacja nawilżaczy powietrza (szczególnie zimą), ograniczenie herbaty, kawy i alkoholu. Należy zrezygnować ze słonych i ostrych pokarmów. Pomoże picie herbaty z cytryną i miodem, naparów z rumianku, kozieradki, kleiku z siemienia lnianego, który powleka błony śluzem zawartym w nasionach lnu. Napar z mięty i herbata z imbirem zwiększają produkcje śliny, tak jak żucie gumy (najlepiej bez cukru). W aptece dostępne są syropy i pastylki do ssania z prawoślazu, porostu islandzkiego, dziewanny, tymianku. Wiele produktów łagodzących suchość gardła opartych jest na oliwie (w formie sprayu z dozownikiem ułatwiającym stosowanie) zawierającej sterole o działaniu przeciwzapalnym, powlekających i nawilżających błonę śluzową. Aloes, kwas hialuronowy, witaminy A i E zawarte w tych preparatach wspomagają regenerację nabłonka, łagodząc uczucie suchości.

28 dbam o zdrowie

Odleżyny powstają w wyniku zaburzeń ukrwienia spowodowanych długotrwałym lub powtarzającym się uciskiem wywieranym na ciało u osób długo unieruchomionych.

Dotyczy to naskórka, ale też głębszych warstw skóry, mięśni czy kości.

W otoczeniu odleżyny tworzy się stan zapalny z wydzieliną ropną. W zawansowanych przypadkach leczenie jest trudne i niejednokrotnie wymaga ingerencji chirurga. Dlatego u osób pozostających długo w jednakowej pozycji ważna jest profilaktyka przeciwodleżynowa, częste zmiany pozycji chorego, stosowanie materacy przeciwodleżynowych, odpowiednia higiena i pielęgnacja skóry − osuszanie, natłuszczanie preparatami z lanoliną, wazeliną czy delikatną

oliwką, zwłaszcza miejsc zanieczyszczanych moczem i kałem. Należy stosować masaże i oklepywanie skóry w okolicach ran, by pobudzić mikrokrążenie w naczyniach krwionośnych.

Pościel powinna być miękka, a pidżama pozbawiona zgrubień, szwów. Należy usuwać okruchy z pościeli. Bardzo ważna jest dieta dostarczająca odpowiedniej ilości białka, nawodnienie i regularność posiłków. Odleżyny, gdy już się pojawią, powinien ocenić lekarz, który zleci odpowiednie kremy kojące czy opatrunki. Stosuje się żele, opatrunki oraz maści nawilżające i kojące – wszystko zależy od stanu i wielkości rany odleżynowej.

Dostępnych jest wiele rodzajów opatrunków m.in.: poliuretanowych, hydrokoloidowych, hydrowłokninowych, hydrożelowych, jednak szczegółowe zalecenia powinien wydać lekarz.

Najważniejsze podczas leczenia odleżyn to utrzymywanie odpowiedniej wilgotności rany, usuwanie nadmiernych wysięków, zapobieganie zakażeniom zewnętrznym i działanie antybakteryjne, a jeżeli dojdzie do zakażenia rany – stosowanie odpowiednich opatrunków i odpowiednie czyszczenie ran.

DBAM O ZDROWIE ważne badanie

Urografia

skontroluje nerki TEKST BARBARA TULEJA

NIEZBĘDNE SKIEROWANIE Żeby wykonać urografię, potrzebne jest skierowanie od urologa lub nefrologa. W ramach NFZ można je zrobić bezpłatnie, prywatnie to koszt od 200 do 400 zł.

To badanie rentgenowskie, które pozwala sprawdzić pracę układu moczowego oraz wykryć wszelkie anomalie w budowie nerek, moczowodu i cewki moczowej.

30 dbam o zdrowie

D

o wykonania urografii wykorzystywane jest promieniowanie rentgenowskie oraz środek cieniujący podawany dożylnie. Zostaje on „wychwycony” przez nerki i wydzielony do moczu. Z kolei mocz zawierający ten środek cieniujący jest nieprzepuszczalny dla promieni rentgenowskich. Dlatego wypełnione nim drogi moczowe są dobrze widoczne na zdjęciach rentgenow-

skich. Dzięki temu lekarz dokładnie widzi moczowody, pęcherz moczowy oraz miedniczki nerkowe. Urografia pozwala zobrazować przepływ moczu, czy nigdzie nie zalega i w ten sposób ocenić czynność nerek. Głównym wskazaniem do badania są nieprawidłowości w obrębie dróg moczowych i pęcherza. Lekarz może skierować na urografię, gdy wystąpią niepokojące objawy, np. trudności w oddawaniu moczu, ból w podbrzuszu.

Wczesne wykrycie choroby, pozwala na leczenie, które spowolni jej postęp.

DOBRE PRZYGOTOWANIE ZAPEWNI KOMFORT BADANIA

• Przed urografią musimy

wykonać badanie krwi, w którym zostanie oznaczony poziom kreatyniny. Pozwoli to ocenić prawidłową funkcję nerek. Aby obraz otrzymywany podczas urografii był czytelny, konieczne jest opróżnienie jelit. W tym celu, w dniach poprzedzających badanie, zaleca się spożywanie niewielkiej ilości lekkostrawnych produktów, jednocześnie unikając

JAK PRZEBIEGA BADANIE KROK PO KROKU

• Urografia zaczyna się od umieszczenia w żyle tzw. wenflonu,

który służy do sprawnego podania kilkudziesięciu mililitrów środka cieniującego (kontrastu). Na początku, przed podaniem kontrastu, wykonuje się przeglądowe zdjęcie jamy brzusznej. Następnie podaje się środek cieniujący. Czasami może wystąpić uczucie ciepła i metalicznego smaku w ustach, które szybko mija. Po podaniu środka kontrastowego wykonuje się zdjęcia rentgenowskie w różnych odstępach czasu (najczęściej po 5–7, 10 i 20 minutach). Czasami robi się także zdjęcia opóźnione (po kilku, kilkunastu godzinach).

• Po wykonaniu badania pozostajemy jeszcze pod obserwacją przez 30 minut. Później można od razu wrócić do codziennych czynności. Zaleca się przyjmowanie dużej ilości płynów, aby wspomóc usunięcie środka kontrastującego z organizmu.

WYNIKI WARTO WIEDZIEĆ

• Po badaniu otrzymamy wynik w postaci kilku zdjęć rentge-

nowskich z opisem. Należy pamiętać, aby zawsze interpretację wyników pozostawić lekarzowi, który uwzględni wszystkie istotne elementy w naszym przypadku. Specjalista opisując badanie, zwraca uwagę w szczególności na cechy takie, jak: kształt naszych nerek, ich ułożenie, a także zarys przepływu moczu przez cały układ moczowy.

• Urografia pozwoli lekarzowi stwierdzić, czy obie nasze nerki pracują prawidłowo. Wykryje wszelkie ewentualne nieprawidłowości w funkcjonowaniu jednej albo obu nerek, a także moczowodów i pęcherza moczowego. Może również określić, czy moczowody nie są zwężone na jakimś odcinku.

przejadania się i potraw wzdymających. Kilka godzin przed urografią należy pozostać na czczo.

Czasem wskazane może być zażycie środka przeczyszczającego, dostępnego bez recepty.

• Jeśli pacjent przyjmuje stałe leki, należy wcześniej zgłosić to lekarzowi. Diabetykom leczonym metforminą zwykle zaleca się przerwanie jej zażywania na 2 dni przed badaniem.

Tomografia

KOMPUTEROWA • Nowoczesnym badaniem

obrazowym jest tomografia komputerowa układu moczowego (inaczej: urografia TK). W tej metodzie również wykorzystuje się kontrast i promieniowanie. Ale zamiast kilku zdjęć RTG robi się ich co najmniej kilkadziesiąt, i to w znacznie wyższej rozdzielczości. Zostają one następnie nałożone na siebie, aby stworzyć bardzo szczegółowe modele wewnętrznych struktur anatomicznych w dwóch, a czasami nawet w trzech wymiarach. Zajmuje się tym komputer wyposażony w nowoczesne oprogramowanie. Wyniki są więc znacznie dokładniejsze od klasycznej urografii.

• Urografia TK jest bezbolesna.

Podczas badania leżymy na specjalnym stole, który automatycznie wsuwa się do otworu maszyny, a lampy i detektory poruszają się wokół niego i robią zdjęcia.

Wyniki w postaci obrazów (tomogramów) i ich opisu bywają gotowe tego samego dnia.

dbam o zdrowie 31

DBAM O ZDROWIE rodziny

Zimowe

ABC

Kapryśna aura nie zachęca do aktywności. Wolimy zaszyć się w domu i pojeść, a potem gdy chcemy błysnąć formą, wszystko nam szwankuje. Nie tędy droga!

TEKST DOROTA MIKŁASZEWICZ

– braku witamin i minerałów unikniemy, jeśli…

...zadbamy o właściwą dietę i suplementację. Zimą doskwiera nam najbardziej deficyt witaminy D, którą organizm wytwarza pod wpływem słońca, oraz niedobór witamin C i E, i z grupy B, a także minerałów: cynku, selenu i magnezu dostarczanych ze świeżymi jarzynami i owocami. Skutkiem są m.in. częste infekcje, depresja sezonowa i ogólne osłabienie.

Witaminę D dobrze jest codziennie suplementować, przy32 dbam o zdrowie

najmniej od października do marca. Dawkę doradzi lekarz. Warto jeść także tłuste ryby, np. śledzie, oraz grzyby, które ją zawierają. Brak witaminy E pomoże uzupełnić garść orzechów laskowych dziennie. Świeże warzywa zastąpią mrożonki. Szczególnie cenny jest szpinak zawierający m.in. witaminy: C, A, E oraz żelazo i kwas foliowy. Warto jeść też każdego dnia kiszonki, bogate zwłaszcza w witaminę C, 200 g kiszonej kapusty zjedzone do obiadu zapewni prawie połowę jej dziennego zapotrzebowania.

Podobnie kiszone buraki i ogórki, które są źródłem licznych mikroelementów oraz bakterii probiotycznych wspierających odporność. Selenu i cynku dostarczą pełnoziarniste produkty zbożowe, np. kasza gryczana, a także czosnek i cebula, magnezu – m.in. pestki dyni.

C

– cukrzycy zapobiegniemy...

...ograniczając jedzenie cukrów prostych, po które w postaci ciast i słodkości chętnie sięgamy, gdy jest zimno, bo dostarczają

Zdjęcie: Alamy/Be&W (1)

P B

odobno życie składa się z drobiazgów i ta maksyma dotyczy również budowania dobrego zdrowia. Czasem niewiele potrzeba. Codzienne dobre nawyki pomogą zminimalizować ryzyko problemów, które nas dopadają na przednówku, jak: osłabienie, nadwaga, depresja, niedobór witamin, a niektórych nawet stan przedcukrzycowy.

90%

aż tylu Polaków, twierdzi, że potrzebuje zimowego wypoczynku, z czego 36% pozwala sobie tylko na weekendowe wypady.

LICZYMY KALORIE

Osoby w wieku 50+, które mało się ruszają, potrzebują zaledwie 1500−1700 (kobiety) lub 1700-2000 (mężczyźni) kcal dziennie.

Niestety, zwykle nasze ulubione, zimowe potrawy są bardzo kaloryczne.

szybko energii.

Niestety, nadmiar ich w diecie może prowadzić do stanu przedcukrzycowego, a w konsekwencji czasem i cukrzycy typu 2.

Profilaktyka to umiar (ideał – do 5 łyżeczek cukru dziennie) oraz zioła.

Cynamon działa podobnie jak insulina, powodując obniżenie poziomu glukozy. Warto nim regularnie posypywać wszelkie słodkości, kawę albo po prostu żuć po posiłku kawałek kory cynamonowej (do 6 g dziennie). Kozieradka dodawana do potraw powoduje spadek poziomu glukozy na czczo i jej stężenia po posiłkach. Łyżeczkę zmielonych nasion zalewamy 1⁄4 szklanki ciepłej, przegotowanej wody. Mieszamy i czekamy, aż powstanie kleik. Zjadamy go przed głównym posiłkiem. Owocnia fasoli zawiera substancje ograniczające trawienie węglowodanów i ich wchłanianie. Pocięte strąki można kupić w ap-

520 kcal – sernik wiedeński z czekoladą (150 g) 550 kcal – ciasto drożdżowe (150 g) 270 kcal – zraz wołowy (120 g) 380 kcal – schabowy z panierką (130 g) 160 kcal – fasolowa (250 g) 463 kcal – żurek z kiełbasą i boczkiem (300 g) 300 kcal – śledź w oleju (100 g) 92 kcal – gotowana kasza gryczana (100 g) 18 kcal – kiszona kapusta (100 g)

tekach lub zielarniach. Dwie łyżeczki zalewamy szklanką wrzątku, zaparzamy 10 minut, pijemy 2–3 razy dziennie.

D

– depresja sezonowa nas ominie...

...jeśli, mimo niesprzyjającej pogody, będziemy dużo przebywać na zewnątrz, gdzie jest jaśniej niż w pomieszczeniach.

Wraz z brakiem światła dziennego w organizmie spada ilość serotoniny, hormonu, który odpowiada za nasz dobry nastrój, ma wpływ na sen i motywację do życia. W mieszkaniach albo biurach mamy światło o natężeniu nie większym niż 500 luksów, a na dbam o zdrowie 33

DBAM O ZDROWIE rodziny

zewnątrz sięga ono 7 tys. luksów nawet w pochmurny, zimowy dzień. Nie zabierajmy do sypialni laptopa ani telefonu, bo emitują niebieskie światło, które źle wpływa na funkcjonowanie mózgu i sprzyja depresji. Niezdrowo jest też spać przy włączonym telewizorze. Najlepiej zrezygnować z tych źródeł światła pół godziny przed udaniem się na spoczynek.

K

− kondycja fizyczna będzie lepsza, jeśli…

...nie zapomnimy o aktywności. Godzina umiarkowanego wysiłku na świeżym powietrzu działa cuda. Może to być np. codzienny szybki spacer lub wyjście na łyżwy. Jest szansa, że nie przybierzemy wtedy na wadze. Dzięki regularnej aktywności mięśnie, ścięgna i stawy zostaną sprawne, a dotleniony organizm będzie bardziej odporny i zahartowany, m.in. dlatego, że po wysiłku fizycznym wytwarzamy więcej białych krwinek, które chronią przed drobnoustrojami. Ponadto ruch zwiększa wrażliwość na serotoninę i wpływa na produkcję endorfin, tzw. hormonów szczęścia, które poprawiają nastrój. Oddychajmy przez nos. Nim powietrze dotrze do płuc, zdąży się wstępnie nawilżyć, ogrzać i oczyścić. Chyba że normy zanieczyszczeń są przekroczone, wtedy lepiej poćwiczyć w domu lub zaopatrzyć się w dobrą maskę antysmogową. Jakość powietrza można sprawdzić m.in. na stronie powietrze.gios.gov.pl. Ponadto warto kupić do mieszkania

pytamy eksperta MGR FARM. MAGDALENA TOSZEK-KUSTOSIK

Czy trzeba w okresie zimowym suplementować witaminę D3?

Witamina D3 wytwarzana jest w skórze pod wpływem promieni słonecznych. Niestety, w naszej szerokości geograficznej liczba dni słonecznych jest niewystarczająca. Zbyt krótko też pozostajemy na słońcu. W godzinach największego nasłonecznienia jesteśmy w pracy, a dzieci w przedszkolach i szkołach. Suplementacja witaminy D3 (zwłaszcza w okresie zimowym) pozwoli uzupełnić niedobory, które mogą powstać nawet w przypadku stosowania dobrze zbilansowanej diety bogatej w produkty z witaminą D (np. tłuste ryby, sery żółte, jaja kurze).

Witamina D3 ma wszechstronne działanie na cały organizm, wspiera odporność, zapewnia prawidłowe wchłanianie z przewodu pokarmowego wapnia, który jest ważnym składnikiem kości (jego prawidłowy poziom w organizmie zapobiega krzywicy i osteoporozie). Ma wpływ na dobre samopoczucie, poprawia nastój i zdolność koncentracji. Usuwa zmęczenie. Jej prawidłowy poziom jest niezwykle ważny w profilaktyce cukrzycy i zmian miażdżycowych. Witamina D3 występuje w postaci tabletek, kapsułek, kropli, a o tym jaka dawka będzie właściwa decyduje poziom niedoboru, wiek i masa ciała pacjenta.

Fototerapia to spo-

sób na depresję spowodowaną brakiem słońca. Polega na naświetlaniu skóry twarzy i oczu lampą ze światłem imitującym promienie słoneczne. Sesja powinna trwać 25−35 minut, minimum 2 tygodnie.

34 dbam o zdrowie

REKLAMA

oczyszczacz powietrza. Zaszczepmy się też przeciw grypie. Jednym z najczęstszych jej powikłań jest niebezpieczne zapalenie płuc.

N

– nadwaga nie zagrozi, gdy…

...zachowamy umiar w jedzeniu.

W okresie zimowym nasz organizm nie potrzebuje więcej kalorii (patrz ramka na s. 33). Zapotrzebowanie energetyczne jest takie samo jak wiosną i latem. A jeśli nasza aktywność o tej porze roku zdecydowanie spada, to nawet się zmniejsza. Zimą zmieniają się nasze preferencje żywieniowe i wybieramy bardziej tuczące potrawy.

Naukowcy twierdzą, że w ciepłe dni chętniej sięgamy po owoce, warzywa, makarony i pieczywo, a gdy robi się zimno, wybieramy potrawy obfite w tłuszcze: sery, wieprzowinę, produkty smażone czy gęste sosy. Jak więc zimą nie przytyć? Jeść regularnie 4−5 niewielkich posiłków dziennie i nie podjadać między nimi, zwłaszcza słodkości. Unikajmy m.in. jedzenia typu fast food, zawiesitych sosów, smażonych mięs, ograniczmy słodycze i pamiętajmy o kiszonkach, owocach i warzywach w codziennej diecie.

Z

– zmęczenie wiosenne, ominie, jeśli...

...zimą nieco zwolnimy tempo i pozwolimy sobie na trochę lenistwa. W końcu jesteśmy częścią przyrody, która akurat odpoczywa. Nasz zegar biologiczny reguluje słońce, częste wahania ciśnienia atmosferycznego oraz niskie temperatury. Kiedy szybko zapada zmrok, organizm wcześniej wydziela melatoninę, czyli hormon snu. To jedna z przyczyn większej senności o tej porze roku. Nie trzeba z tym walczyć, tylko spać dłużej przynajmniej o godzinę, a po południu, jeśli potrzebujemy, zdrzemnąć się jeszcze 15 minut.

DBAM O ZDROWIE rodziny

5

ważnych funkcji

wapnia

Właściwe stężenie tego pierwiastka w organizmie decyduje o tym, że mamy mocne kości, zdrowe zęby i prawidłową krzepliwość krwi.

Odpowiada on również za sprawność mięśni, zdrowy sen i dobre samopoczucie.

TEKST MGR FARM. MARTA STACHURA

Calcium + D3

Enteris immune

REKLAMA

Zawiera w swoim składzie Zawiera w składzie mikrowapń, który jest potrzebny kapsułkowaną do mieszankę 8. utrzymania zdrowych kości. szczepów bakterii.

Tabletki powlekane, 100 szt.Kapsułki, 20 szt.

DOZ S.A. Suplement diety

36 dbam o zdrowie

W

apń to pierwiastek niezbędny do prawidłowego działania naszego organizmu. Pełni funkcje budulcowe (przede wszystkim kości i zębów, ale też tkanek miękkich), reguluje gospodarkę hormonalną i metabolizm, wpływa na przewodzenie neuronalne i reguluje wiele procesów istotnych dla naszego zdrowia. Zapewnia:

1. Mocne kości Aż 99 proc. wapnia znajduje się w kościach i odpowiada za ich dobrą kondycję. Długotrwały niedobór

przyswojony przez organizm, niezbędna jest witamina D3. tego pierwiastka w diecie dzieci i młodych ludzi w okresie wzrostu może prowadzić do krzywicy i zmniejszenia szczytowej masy kostnej. U dorosłych, zwłaszcza u kobiet po menopauzie, niedobór lub jego zaburzone wchłanianie wywołuje demineralizację kości i przyczynia się do rozwoju osteoporozy. Organizm dążąc bowiem do zachowania prawidłowego poziomu wapnia w surowicy, pobiera go, a właściwie kradnie, z kości.

2. Zdrowe zęby Niedobory wapnia mogą być przyczyną kruchości i łamliwości zębów oraz sprzyjać próchnicy. Odpowiada on bowiem za strukturę i wytrzymałość zębów, m.in. za budowę szkliwa, czyli ich najmocniejszej ochrony.

3. Sprawne mięśnie Właściwe stężenie wapnia w organizmie umożliwia kurczenie się włókien mięśniowych i ich rozkurczanie się, czyli relaksację mięśni. Jego niedobór powoduje problemy z pracą mięśni, przede wszystkim skurcze mięśni nóg, drętwienie i mrowienie kończyn. Duży niedobór pierwiastka w krwi (hipokalcemia) może wywołać tężyczkę, która objawia się bolesnymi skurczami (twarzy, klatki piersiowej, kończyn) i drżeniem ciała.

4. Ważne impulsy Wapń odpowiada też za przekazywanie impulsów nerwowych, co ma wpływ na reagowanie organizmu na takie neuroprzekaźniki, jak serotonina, dopamina i adrenalina. Dlatego, gdy zaczyna brakować tego minerału, może wystąpić drażliwość i nerwowość, a także osłabienie pamięci. Warto również wiedzieć, że działanie wapnia w obrębie układu nerwowego jest silnie sprzężone z zawartością magnezu, który także odpowiada za pracę układu nerwowego. Złota równowaga tych pierwiastków (2:1 − Mg:Ca) gwarantuje sprawną pracę neuronów.

5. Dobra odporność Dość rzadko mówi się o wpływie wapnia na odporność organizmu. A to on m.in. decyduje o przepuszczalności błon komórkowych, co przekłada się też na zdolność zatrzymywania patogenów na błonie śluzowej. Jest tak-

Szukając najlepszych źródeł wapnia, trzeba zwrócić uwagę nie tylko na jego zawartość w produktach, ale też na jego zdolność do wchłaniania i wykorzystywania, czyli biodostępność (zwiększa ją witamina D i laktoza). Do grupy tej należą produkty mleczne: jogurty, sery, mleko, kefiry. Ale też zielone warzywa liściaste i kapustne, jarmuż, szpinak oraz fasola, soczewica, tofu, orzechy. Warto jeść też ryby wraz z ich bogatymi w wapń kośćmi, a więc: sardynki, szprotki. Na rynku jest także dostępna odpowiednio wzbogacona w wapń żywność ważna w diecie wege i dla osób uczulonych na białka mleka.

że czynnikiem regulującym wydzielanie cytokin. Te białka nazywane są sygnałowymi, ponieważ przekazują między komórkami układu immunologicznego alarm o ich aktywacji z powodu rozpoczynającej się w organizmie infekcji. W ten sposób wapń odpowiada też za utrzymanie dobrej odporności oraz właściwą i szybką reakcję naszego organizmu na inwazję patogenów.

Gdy jest go za dużo Jego brak wywołuje różne problemy zdrowotne, ale nadmiar wapnia okazuje się też niekorzystny. Hiperkalcemia (najczęściej spowodowana nadczynnością przytarczyc czy tarczycy oraz chorobą nowotworową) może powodować problemy z żołądkiem, brak apetytu, nudności zaparcia, osłabienie mięśni, ogólne zmęczenie, depresję, a także zakłócenia pracy serca, kołatanie, arytmię.

Calcium + Witamina C Zawiera w swoim składzie wapń,Enteris immune

który pomaga w prawidłowym Zawiera w składzie mikrofunkcjonowaniu mięśni oraz jest kapsułkowaną mieszankę 8. potrzebny do utrzymania zdro- szczepów bakterii. wych kości i zębów.

Kapsułki, 20 szt.

Tabletki musujące, 16 szt.

DOZ S.A. Suplement diety

dbam o zdrowie 37

REKLAMA

Aby wapń został

NA TALERZU

DBAM O ZDROWIE rodziny

Okulary progresywne, czyli 2 w 1 Gdy z wiekiem soczewka oka traci elastyczność, a jeden rodzaj korekcji to za mało, praktycznym rozwiązaniem może stać się para szkieł, która koryguje wszystkie wady.

TEKST MAGDALENA ŁUKÓW

K

iedy mamy mniej więcej 40 lat, nasze oczy zaczynają tracić elastyczność i zdolność szybkiej akomodacji do widzenia obiektów położonych blisko, w średniej odległości lub daleko. Soczewki oczu twardnieją, a my mamy coraz większe trudności z funkcjonowaniem w codziennym życiu, np. gotowaniem według przepisu z książki, bo albo wyraźnie widzimy garnek, albo tekst. Ten proces, zwany prezbiopią lub starczowzrocznością, czyli starzeniem się oczu, jest naturalny i nieuchronny. Dotyka zarówno osoby, które już wcześniej wymagały korekcji, jak i te, które dotąd widziały świetnie.

Praktyczne rozwiązanie

Na szczęście prezbiopię łatwo jest korygować.

Do wyboru mamy trzy opcje: dwie pary okularów (trochę kłopotliwe, szczególnie poza domem); okulary dwuogniskowe lub wieloogniskowe, gdzie istnieje wyraźne rozgraniczenie między różnymi 38 dbam o zdrowie

częściami soczewki (linia podziału jest wyraźna; gdy chcemy spojrzeć w dal, patrzymy na górną część soczewki, gdy chcemy poczytać − na dolną, są mniej estetyczne); okulary progresywne, w których nie ma wyraźnych granic między soczewkami, a przejście do różnych pól widzenia jest płynne (patrząc w dal, kierujemy wzrok bardziej do góry, a do czytania w dół, w połowie znajduje się pas pośredni, np. do pracy na komputerze).

Jednoczesna korekta

do bliży i dali jest nieoceniona, gdy często i szybko przenosi się wzrok na obiekty z bliskiej i dalekiej odległości, a także korzysta w międzyczasie z komputera.

JAK DBAĆ O OKULARY Aby utrzymać je w dobrym stanie, należy: Przechowywać je w miękkim etui.

Nie zostawiać na soczewkach odcisków palców. Jeśli takie się pojawią, należy wytrzeć je ściereczką. Nie używamy chusteczek higienicznych czy papierowych ręczników, które niszczą szkła.

Czyścić je systematycznie. Najlepiej na mokro. Najlepszym sposobem jest umycie ich mydłem. Zwilżone szkła przecieramy namydlonym palcem, spłukujemy, a na koniec wycieramy do sucha ściereczką z mikrofibry.

Nie zapominać o umyciu oprawek, na których gromadzi się dużo brudu i bakterii.

Plusy i minusy

Zaletą szkieł progresywnych jest możliwość równoczesnej korekcji krótko- i dalekowzroczności, a nawet astygmatyzmu, bo używamy tylko jednej pary okularów.

Brak linii podziału sfery do bliży i dali sprawia jednak, że trudniej się szuka właściwego pola widzenia. Szczególnie w nietypowych sytuacjach, jak np. chodzenie po schodach. Naturalnie bowiem kierujemy wtedy wzrok na dół soczewki jak do czytania, tymczasem obiekt jest stosunkowo daleko i ciężko ocenić odległość. Okulary progresywne zniekształcają też widzenie boczne, czyli zawężają pole widzenia. To sprawia, że trzeba się do nich dłużej przyzwyczajać. Niektórym udaje się to po kilkudziesięciu minutach, innym zajmuje to kilka dni, a nawet dwa tygodnie. Jeśli po tym czasie, wciąż nie czujemy się w nich komfortowo, coś jest nie tak. I albo w ogóle nie jesteśmy w stanie się do nich przyzwyczaić, albo zostały źle dobrane. Nie ma bowiem jednego rodzaju okularów progresywnych dla każdego. Różnią się one między sobą m.in. szerokością kanału widzenia (te szersze przydatne są np. przy częstym korzystaniu

z komputera), wielkością zniekształceń (najmniejsze mają tzw. free form). Do dyspozycji mamy 4 propozycje: optimal ‒ dla osób wybierających okulary progresywne po raz pierwszy, co prawda mają wąskie strefy progresji, ale za to zachowują równowagę w poszczególnych strefach widzenia; idividual – dają najszersze pole widzenia do dali, bliży i odległości pośrednich; perfect – najbardziej przydatne dla osób często korzystających z komputera; drive – dobre dla zawodowych kierowców.

Gdy nie można się przyzwyczaić

Dobranie i wykonanie okularów progresywnych wymaga dużych umiejętności i najwyższej jakości szkieł.

W razie kłopotów optyk powinien w ramach ceny zmienić moc soczewki i dostosować ją do naszych potrzeb, a dopiero gdy to się nie uda, zaproponować inne opcje.

Ceny progresów wahają się od kilkuset złotych do nawet kilku tysięcy (te najwyższej jakości). Czasami jednak to kwota dwóch par, z których korzystaliśmy dotychczas. dbam o zdrowie 39

WIEŚCI z apteki

Porady z za

PIERWSZEGO STOŁU*

nasZ ekspert

dr nauk farmaceutycznych MAGDALENA JACHORSKA ekspert farmaceutyczny

Dawka wiedzy na temat produktów aptecznych i przepisów związanych z farmacją

JAK WYBRAĆ CIŚNIENIOMIERZ Do najbardziej popularnych należy ciśnieniomierz naramienny, który odznacza się największą precyzją pomiaru. Niezwykle istotnym elementem przy jego zakupie jest dobrze dobrany mankiet naramienny, za duży lub za mały będzie zaburzał wynik pomiaru (niektóre ciśnieniomierze posiadają wskaźnik poprawności założenia mankietu). Warto też zapytać o funkcję zapamiętywania wyników ostatnich pomiarów i wskaźnik wykrywania arytmii, a także sprawdzić, czy urządzenie posiada wskaźnik klasyfikacji ciśnienia wg WHO.

GDY W ORGANIZMIE BRAK MAGNEZU I POTASU Bolesne skurcze mięśni, drżenie powiek, drętwienie i mrowienie kończyn, znużenie, nerwowość, bóle głowy oraz brak koncentracji czy też problemy ze snem mogą być wynikiem niedoboru magnezu i potasu. Przy wyborze preparatów zawierających te pierwiastki należy brać pod uwagę ich przyswajalność. Badania wskazują, że sole organiczne magnezu i potasu (np. wodoroasparaginiany, cytryniany, jabłczany) wykazują o wiele wyższą biodostępność niż formy nieorganiczne (np. tlenki, węglany, chlorki). Najlepiej wybierać produkty o statusie leku, ponieważ tylko takie wykazują działanie farmakologiczne i terapeutyczne, a także są monitorowane w zakresie jakości, bezpieczeństwa stosowania czy obecności zanieczyszczeń.

40 dbam o zdrowie

FARMAKOTERAPIA POMAGA PRZY RZUCANIU PALENIA Zadaniem farmakoterapii w walce z nałogiem jest zmniejszenie chęci zapalenia papierosa i złagodzenie nieprzyjemnych objawów odstawienia: drażliwość, bóle głowy, niepokój, bezsenność. Wśród dostępnych środków dużym uznaniem cieszy się nikotynowa terapia zastępcza (NTZ) w postaci gum, plastrów, pastylek do ssania, sprayów. Produkty te dostarczają czystej nikotyny, z biegiem czasu obniża się dawkę, aż do całkowitego odstawienia. Innym sposobem jest stosowanie leków z cytyzyną − substancją, która wykazuje właściwości podobne do nikotyny. Podczas terapii należy trzymać się ściśle ustalonego schematu dawkowania. Kuracja trwa 25 dni, przy niezadowalających efektach po 2−3 miesiącach można ją powtórzyć.

PILELĘGNACJA SKÓRY U KOBIET 55+ W okresie peri- i postmenopauzalnym zaburzenia równowagi hormonalnej widocznie wpływają na stan skóry. Najważniejsze nawyki pielęgnacyjne w tym czasie to: wzmacnianie, poprawa koloru i pielęgnacja okolic oczu i ust. Warto zaznaczyć, że problemem nie są same zmarszczki, ale objawy wynikające z zaniku poduszeczek tłuszczowych w oczodole i wiotczenia tkanek. Chcąc spowolnić ten proces, konieczne jest stosowanie kremów o działaniu odbudowującym i drenującym. Wśród składników aktywnych sprawdzi się: kwas hialuronowy, niacynamid, kofeina, odżywcze kwasy omega 3-6-9. Krem do pielęgnacji skóry wokół oczu można stosować do okolicy ust, gdzie skóra wymaga też odbudowy i wygładzenia. * „Pierwszy stół” w języku zawodowym osób związanych z farmacją to nic innego, jak lada w aptece, przy której pacjent spotyka się z farmaceutą.

DBAM O ZDROWIE domowa klinika

Dobry humor

przez cały rok

Dopisuje nam zwykle latem, gorzej jest jesienią i zimą. Choć pogoda ma duży wpływ na nasze samopoczucie psychiczne, można się od niej uniezależnić. Zioła i odpowiednia dieta pomogą też na codzienny stres i smutek.

TEKST ANNA SKOCZEŃ

42 dbam o zdrowie

D

ziurawiec

M

ęczennica cielista

Zmniejsza lęk i wycisza, ale − w przeciwieństwie do niektórych leków syntetycznych − nie usypia. Zioło cieszy się także opinią skutecznego środka wspierającego odstawianie różnego rodzaju używek.

Obecny w roślinie benzoflawon pomaga zaprzestać np. palenia papierosów.

Uspokajająca herbatka. Dwie łyżeczki suszu parz w szklance wrzątku pod przykryciem przez 10−15 minut, odcedź. Stosuj do 3 razy dziennie.

S

erdecznik

Idealny, gdy często skarżysz się na pobudzenie, rozdrażnienie, niepokój.

Pomoże też przy braku sił i szybkim męczeniu się. Ale to nie koniec jego właściwości, sprawdza się także przy nerwicowym kołataniu serca, bólu brzucha.

Wielozadaniowy napar. Łyżkę suszonego ziela zalej szklanką wrzątku, a następnie odstaw pod przykryciem na 10 minut, odcedź. Pij 2 razy dziennie.

Melisa

Zioła w torebkach do zaparzania.

Melisa pozytywnie wpływa na organizm. Ułatwiając odprężenie organizmu, wpływa korzystnie na sen oraz dobre samopoczucie.

Torebki, 30 szt.

dbam o zdrowie 43

REKLAMA

K

ażdy miewa gorsze chwile, ale − szczerze − im mniej ich, tym lepiej. Wbrew pozorom, nie trzeba wiele zachodu, by zapewnić sobie poprawę samopoczucia. Bardzo pomocne w tym względzie mogą być ziołowe kuracje − w badaniach udowodniono, że wiele roślin zawiera substancje, które mają korzystny wpływ na naszą psychikę. Podobnie − pokarmy. Kluczem do sukcesu jest regularność i codzienny rytuał wypijania dobroczynnej herbatki czy sięgania po zdrowy produkt. Do tego warto dodać codzienną aktywność fizyczną − zbadano, że już po kilku minutach intensywnego ruchu wzrasta poziom „hormonów zadowolenia i szczęścia” w mózgu. Można ćwiczyć w domu lub na sali fitness, ale w weekend warto wybrać się do lasu.

Unoszące się w leśnym powietrzu olejki eteryczne zwiększają odporność także na stres.

Jeśli jednak nastrój jest bardzo zły i utrzymuje się przez dłuższy czas, należy skonsultować się z lekarzem rodzinnym.

Jest głównym składnikiem wielu antydepresyjnych suplementów diety.

Wszystko za sprawą hipertyny, barwnika nadającego jego kwiatom intensywnie żółty kolor. Ma zdolność pobudzania do odnowy tkanki nerwowej. Stosując go, pamiętaj, że nie wolno go łączyć z wieloma lekami, też antydperesyjnymi.

Wieczorny napar. Łyżkę suszonych kwiatów zalej szklanką wrzątku i przykryj na 30 minut, odcedź.

Pij tuż przed snem.

DBAM O ZDROWIE domowa klinika

A

wokado

Jest jednym z lepszych źródeł witaminy B6, która należy do grupy składników uważanych za kluczowe dla dobrego samopoczucia psychicznego. Dostarcza też potrzebnych mózgowi nienasyconych kwasów tłuszczowych.

Sięgaj po nie codziennie, a poczujesz się dużo spokojniejsza, witamina B6 zmniejsza liczbę impulsów w mózgu.

Noc bez pobudek

Wykazano, że kozłek zmniejsza wybudzenia podczas snu.

K

ozłek

Nie tylko koi nerwy, ale ułatwia też zasypianie. Łagodzi bóle głowy na tle emocjonalnym. Może pomóc np. przy związanych ze stresem stanach skurczowych jelit i dróg żółciowych oraz przyspieszonej czynności serca.

Wyciszająca nalewka. Dwie łyżki sproszkowanych korzeni zalej szklanką spirytusu, odstaw na tydzień, przecedź. Zażywaj po 10−30 kropli 2−4 razy dziennie.

Ł

osoś

Słabszy ból

Nie ma sobie równych pod względem zawartości dobroczynnych dla psychiki kwasów omega-3. Jest skarbnicą cennego pośród nich kwasu eikozapentaenowego (EPA).

Dwa razy w tygodniu jadaj dzwonko łososia, a zmniejszysz stany zapalne w organizmie. Dlaczego to ważne?

Utrudniają one wytwarzanie tzw. hormonu szczęścia, serotoniny i zmniejszają tempo powstawania nowych komórek nerwowych.

Tłuste ryby morskie działając przeciwzapalnie, zmniejszają też dolegliwości np. stawów.

Positin

Zawiera w swoim składzie melisę lekarską, która zmniejsza uczucie niepokoju i wpomaga utrzyZawiera składziew mikromaniu dobrego nastroju kapsułkowaną mieszankę 8. oraz przyczynia szczepów bakterii.się do poprawy jakości Kapsułki, 20 szt.snu.

Tabletki powlekane, 30 szt.

REKLAMA

Enteris immune

DOZ S.A. Suplement diety

44 dbam o zdrowie

Ż

eń-szeń

Zwiększa ilość serotoniny w korze mózgowej. Jest także adaptogenem, rośliną, która powoduje lepsze przystosowanie organizmu do zmieniających się warunków zewnętrznych oraz zwiększenie odporności na czynniki stresogenne.

Energetyzujący napar. 1−2 łyżki suszonego korzenia zalej szklanką wrzątku, przykryj i odstaw na 45 minut, odcedź. Pij rano i w południe po 100−200 ml naparu.

W

itania ospała

Dzięki zawartości cennych witanolidów łagodzi napięcie nerwowe. Może poprawić także jakość snu. Wspomaga również układ odpornościowy.

Herbatka na dobry humor i sen. Dwie pełne łyżki suszonego korzenia zalej szklanką wody, doprowadź wolno do wrzenia, przykryj i gotuj jeszcze 5 minut na małym ogniu, odcedź. Pij rano i wieczorem.

C

hmiel

Więcej energii

Poprawiając ukrwienie, miłorząb zwiększa witalność.

Obniża wrażliwość na bodźce, i te pogodowe, i te związane np. z negatywnymi sytuacjami czy relacjami międzyludzkimi. Dodatkowo korzystnie wpływa na przewód pokarmowy, łagodzi wzdęcia. Łagodzący napar. Łyżeczkę suszonych szyszek chmielowych zalej szklanką wrzącej wody, a następnie pozostaw 10 minut pod przykryciem, odcedź.

Pij 2−3 razy dziennie.

C

iecierzyca

M

iłorząb japoński

Poprawia ukrwienie układu nerwowego i usprawnia metabolizm tkanek mózgowych. Hamuje niszczący mózg stres oksydacyjny. Dzięki temu wpływa na lepszą koncentrację i pamięć.

Napar na dobre myślenie. Łyżkę suszonych liści zalej szklanką gorącej (ale nie wrzącej) wody i odstaw pod przykryciem na 20 minut, odcedź. Pij do 2 razy dziennie.

To jeden z pokarmów, które pomogą w uzupełnieniu niedoboru kwasu foliowego. Jego obniżone stężenie we krwi może odzwierciedlać niedobór serotoniny, tzw. hormonu szczęścia.

2−3 razy w tygodniu zjadaj porcję 100 g ciecierzycy (po ugotowaniu), a dostarczysz organizmowi aż 172 μg kwasu foliowego, czyli prawie 50 procent dziennego zapotrzebowania na tę witaminę dla osoby dorosłej.

dbam o zdrowie 45

DBAM O ZDROWIE felieton

Zdrowia, … a i c ś sZcZę

I

TEKST KAROLINA BANASIAK

jeszcze pomyślności w nadchodzącym roku. Takie życzenia słyszy się najczęściej przy toastach noworocznych. Raczej nikt specjalnie nad nimi nie rozmyśla, bo życzenia to życzenia – niech się spełniają! A może by tym razem trochę im w tym pomóc? Inspiracji warto poszukać w tzw. Błękitnych Strefach, enklawach długowieczności funkcjonujących na naszej planecie, gdzie ludzie żyją dłużej, zdrowiej i szczęśliwiej. Tajemnicze strefy doczekały się już opracowań naukowych i książek. Wiadomo więc, że takich wyjątkowych miejsc jest pięć: Okinawa w Japonii (piszemy o niej w tym wydaniu), Nicoya na Kostaryce, Ikaria w Grecji, Sardynia we Włoszech i Loma Linda w Kalifornii. I cóż je takiego wyróżnia? Otóż wszędzie tam ludzie kierują się w życiu zasadami, których harmonijne połączenie okazuje się być kluczem do długiego i szczęśliwego życia.

Stosują więc zdrową dietę, opartą o świeże warzywa i umiarkowane ilości mięsa, są bardzo aktywni fizycznie, mają swoje pasje, pielęgnują przyjaźnie i relacje z innymi, modlą się lub medytują, unikają stresu i dbają o kondycję umysłową. To tak w wielkim skrócie, bo temat jest na tyle fascynujący, że z pewnością do niego na łamach wrócimy. A tymczasem może w związku z tym jakieś postanowienia na cały rok? Na przykład – małymi kroczkami w stronę Błękitnych Stref! Idziemy? Ja w każdym razie się tam mentalnie wybieram:-)

Farmaceutka, redaktor prowadząca ,,DOZ Magazyn”.

Miłośniczka kotów, ciekawych ludzi i książek.

Energii dodają jej zajęcia na trampolinach i jogging, a wycisza się na działce w otoczeniu natury.

46 dbam o zdrowie

ZDJĘCIA: ROBBY CYRON

Karolina Banasiak

ŻYJĘ

zdrowo

Podaruj

życie

Każdy człowiek może mieć zapisaną w genach skłonność do jakichś schorzeń. Predyspozycje jednak to jeszcze nie choroba, zwłaszcza że jest szansa, by jej uniknąć.

Krew i jej cenne składniki, szpik... Mogą być potrzebne każdemu z nas lub naszym bliskim. Tych darów życia nie da się wyprodukować, ale można je przekazać, nie szkodząc swojemu zdrowiu.

ŻYJĘ ZDROWO zoom na...

Ratowanie

życia

Wciąż brakuje krwiodawców i dawców szpiku. Nadal tematem tabu jest przekazywanie narządów, zwłaszcza od osób zmarłych. Jak oswoić lęk przed trudnymi tematami? Najlepszym sposobem jest poznanie prawdy o pobieraniu komórek i przeszczepianiu narządów.

TEKST MARTA SZYMCZYK-JAWORSKA

W CENTRACH KRWIODAWSTWA ODDAJE SIĘ KREW PEŁNĄ LUB JEJ SKŁADNIKI. KOBIETY MOGĄ ODDAĆ KREW 4 RAZY W ROKU, MĘŻCZYŹNI − 6 RAZY.

48 dbam o zdrowie

O

oddawaniu krwi myślimy tylko w dramatycznych sytuacjach, gdy ktoś z rodziny lub przyjaciół jej potrzebuje.

Tymczasem szpitale często alarmują, że brakuje krwi i jej poszczególnych składników (np. osocza, płytek krwi). Przyczyna? Zbyt mało osób decyduje się na regularne oddawanie krwi − robią to tylko 3−4 osoby na 100. Dlaczego tak mało? Niektórzy obawiają się, że może to zaszkodzić zdrowiu... Otóż, nie! Dawcy krwi częściej są badani (przed każdym pobraniem), co potrafi wręcz przyspieszyć wykrycie różnych chorób. Regularne oddawanie krwi może również − jak pokazały niektóre badania − np. obniżyć poziom tzw. złego cholesterolu LDL! Centra krwiodawstwa zachęcają do tego w różny sposób, np. organizując programy lojalnościowe.

Oczywiście samo oddanie krwi jest honorowe, tak samo jak przekazywanie szpiku i narządów.

Krew − nie tylko na apel lekarzy

Można to zrobić w każdej chwili, bez wcześniejszego zapisu. Przed pójściem do centrum krwiodawstwa warto się upewnić, czy możemy być dawcą. Warunki to: wiek między 18. a 65. rokiem życia (lub górna granica 60 lat, jeśli ktoś oddaje krew pierwszy raz); waga powyżej 50 kg; dobre zdrowie oraz nieprzyjmowanie na stałe leków. Przeciwwskazaniem mogą być m.in.: choroby przewlekłe, np. układu krążenia, nerwowego, skłonność do krwawień, wszelkie infekcje. Już w centrum krwiodawstwa trzeba wypełnić ankietę (odpowiedzieć na pytania dotyczące stanu zdrowia, przebytych ostatnio zabiegów, podróży zagranicznych).

Donacja (fachowa nazwa oddawania krwi) trwa krótko, mniej więcej 10 minut. Jednorazowo pobiera się 450 ml krwi. Co dalej się z nią dzieje? Jest poddawana tzw. preparatyce, czyli procesom odwirowania i rozdzielania na poszczególne składniki (koncentraty krwinek czerwonych, płytkowych, osocza), które odpowiednio się przechowuje (np. osocze się mrozi).

W centrach krwiodawstwa pobiera się również wybrane składniki krwi od dawców (o tych procedurach piszemy poniżej).Podstawa prawna: rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie warunków pobierania krwi od kandydatów na dawców krwi i dawców (Dz.U. z 2017 r., poz. 1741).

Płytki krwi − potrzebne przy krwotokach

Mogą być niezbędne dla osób po krwotokach, chemio- i radioterapii, cierpiących na choroby krwi. Dlatego szpitale stale potrzebują krwinek płytkowych.

Procedura ich pobierania jest inna niż pełnej krwi − pobiera się je metodą trombaferezy. Polega ona

na oddzieleniu od krwi płytek przez separator i gromadzeniu ich w oddzielnym jałowym pojemniku, zaś krwinki czerwone i osocze wracają do krwiobiegu dawcy. Trwa to od 40 minut do 1,5 godziny. Natomiast organizm wyrównuje poziom płytek w ciągu 3−4 dni od zabiegu (ich norma to 150−400 tys.).

Osocze − ważne przy zaburzeniach krzepnięcia krwi

Może też pomóc, dzięki zawartym w nim przeciwciałom, osobom z ciężkim przebiegiem COVID. W tym przypadku osocze pobiera się od ozdrowieńców np. metodą plazmaferezy. To zabieg pobrania tylko płynnego składnika krwi − osocze jest kierowane do specjalnego pojemnika, a reszta krwi trafia z powrotem do dawcy. W ciągu mniej więcej 30 minut (zaleca się dzień wcześniej wypić 4 l płynów, wtedy osocze łatwiej się oddziela) pobiera się 650−700 ml osocza.

CENTRA KRWIODAWSTWA I KRWIOLECZNICTWA To placówki uprawnione do pobierania krwi i oddzielania jej składników. Jest dwadzieścia jeden centrów regionalnych (w szesnastu stolicach województw i pięciu miastach powiatowych − Słupsku, Kaliszu, Radomiu, Raciborzu, Wałbrzychu) oraz dwa resortowe (wojskowe i MSWiA). Adresy placówek są podane na stronie internetowej: www.krwiodawcy.org/gdzie-mozna-oddac-krew (na tej stronie znajduje się również harmonogram akcji wyjazdowych, podczas których można oddać krew w punktach mobilnych, tzw. krwiobusach, specjalnych autobusach). Informację o tym, gdzie jest potrzebna krew różnych grup, znajdziemy na stronie: www.krew.info/zapasy. dbam o zdrowie 49

ŻYJĘ ZDROWO zoom na...

Szpik od bliźniaka genetycznego

Może uratować życie osobie walczącej z nowotworem krwi. Nie chodzi tu o dawcę wśród krewnych osoby chorej, bo tylko 25 procent chorych znajduje zgodnego dawcę w rodzinie. Ważne jest poszukiwanie bliźniaków genetycznych wśród jak największej liczby osób obcych na całym świecie. Jak więc zostać potencjalnym dawcą? Można zgłosić chęć zostania nim w centrum krwiodawstwa, gdy oddajemy krew. Wówczas centrum przekazuje nasze dane do bazy dawców w Poltransplancie, Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnym do spraw Transplantacji. Możemy również sami się zgłosić. W tym celu wchodzimy na stronę internetową fundacji DKMS: www.dkms.pl zarejestruj-sie-teraz (wypełniamy ankietę: podajemy wiek, wagę, wzrost), a gdy otrzymamy na podany przez nas adres bezpłatny pakiet rejestracyjny, samodzielnie pobieramy sobie z wewnętrznej części policzka wymaz, a następnie odsyłamy go na wskazany adres.

Na podstawie wymazu zostaje określone nasze HLA (antygeny zgodności tkankowej, co pozwala później łączyć dawców i pacjentów), które zostaje umieszczone w bazie dawców. A jak wygląda procedura, gdy bliźniak genetyczny dawcy będzie potrzebował pomocy? Pobiera się od dawcy komórki macierzyste z krwi (podobnie jak płytki krwi): pobrana krew

Przywileje krwiodawców i dawców szpiku kostnego

1 kosztów przejazdu do centrum 2Zwrot krwiodawstwa 3Ulga podatkowa,

Dwa dni wolne od pracy z prawem do wyna-

grodzenia na podstawie art. 298(2) KP w zw. z art. 9 ust. 1 pkt 1 ustawy o publicznej służbie krwi. (ten koszt ponosi jednostka organizacyjna publicznej służby krwi). tzw. darowizna na cele krwiodawstwa w wysokości do 6 proc. dochodu danej osoby. Natomiast ulga dla oddających osocze wynosi: 350 zł za każdy oddany litr w ciągu roku (urząd skarbowy wymaga zaświadczenia ze stacji krwiodawstwa o ilości i terminie oddanego osocza).

Korzystanie bez kolejki z ambulatoryjnej opieki zdrowotnej i usług farmaceutycznych.

Bezpłatne przejazdy w środkach komunikacji miejskiej (w wielu dużych miastach) dla dawców szpiku i zasłużonych honorowych dawców krwi.

4 5

Podstawa prawna: ustawa o publicznej służbie krwi (Dz.U. z 2023, poz. 318).

50 dbam o zdrowie

DAWCĄ SZPIKU MOŻE ZOSTAĆ KAŻDA OSOBA ZDROWA W WIEKU 18−55 LAT.

wpływa do specjalnej maszyny, która odseparowuje krwiotwórcze komórki macierzyste (następnie krew wraca do organizmu dawcy). Zabieg trwa mniej więcej 5 godzin. Innym sposobem (stosowanym tylko w 10 proc. przypadków) jest pobranie od dawcy szpiku kostnego z talerza kości biodrowej (nie z kręgosłupa, jak często błędnie się sądzi!). Ten zabieg odbywa się w znieczuleniu ogólnym.

Transplantacja

Niektóre narządy (nerka, segment wątroby) pobiera się od zdrowego dawcy, jeśli wyrazi on na to zgodę, i pod warunkiem, że jego życie po takim zabiegu nie będzie narażone na niebezpieczeństwo. Takim dawcą może zostać osoba bliska dla biorcy pod względem genetycznym (ktoś z rodziny) lub emocjonalnym (np. partner). Możliwa jest również tzw. krzyżowa wymiana nerek między niespokrewnionymi parami (gdy dana osoba nie może być dawcą dla swojego krewnego, może ją oddać dla innej osoby w zamian za nerkę od dawcy z pary, która jest w podobnej sytuacji). Kwalifikacją dawców i biorców oraz przeszczepianiem narządów zajmują się specjalne ośrodki transplantacyjne, szpitale uniwersyteckie i kliniczne.

Zgoda na przeszczep narządów

Kiedy pobieranie narządów od osoby zmarłej jest zgodne z prawem, czy rodzina musi na to wyrazić zgodę? Te tematy wzbudzają wiele emocji. Zgodnie z polskim prawem (według art. 5 ustawy o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek,

tkanek i narządów), można pobrać narządy od osoby zmarłej, jeśli nie wyraziła ona za życia sprzeciwu (należy go zgłosić osobiście lub listownie w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów w Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnym ds. Transplantacji w Warszawie na formularzu, który można otrzymać w ZOZ lub na stronie: www poltransplant.org.pl czy ustnie w obecności co najmniej dwóch świadków). Jak to wygląda w praktyce? Lekarze informują bliskich zmarłego (u którego stwierdzono śmierć mózgową) o zamiarze pobrania od niego narządów i pytają, czy zmarły nie wyraził za życia wyraźnego sprzeciw. Jeśli nie sprzeciwił się za życia pobraniu od niego narządów po śmierci, to lekarze nie muszą prosić rodziny o zgodę na pobranie narządów od zmarłego. Komisja lekarska decyduje o przeszczepianiu narządów, badaniach w celu oceny ich stanu i zabiegu ich pobrania.

Szczegółowe informacje o wszystkich procedurach z tym związanych znajdują się na stronie internetowej Poltransplantu: www.poltransplant.org.pl.

Podstawa prawna: ustawa o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (Dz.U. z 2023, poz. 1185).

KAROLINA BANASIAK REDAKTOR PROWADZĄCA RADZI Na temat pobierania krwi krąży wiele mitów, np. że można... się czymś zarazić. Nie ma takiej możliwości, ponieważ sprzęt do pobrania krwi i jej składników jest sterylny i jednorazowy. Kolejny fałsz jest taki, że przed oddawaniem krwi trzeba być na czczo, więc pewnie się zasłabnie. Przed honorowym oddawaniem krwi wręcz należy zjeść lekki posiłek. Zaś po oddaniu krwi (lub jej składników) krwiodawca dostaje pakiet czekolad, słodkie batoniki, napój... nie mówiąc już o wolnym dniu w pracy.

Tak niewiele więc trzeba wysiłku, by podarować komuś bezcenny lek, którego nie można kupić za żadne pieniądze!

REKLAMA

Pomagaj razem z nami!

Twoje 1,5% podatku może nieść pomoc Seniorom w całym kraju. Dzięki pozyskanym środkom DOZ Fundacja kolejny rok będzie mogła zorganizować aktywności dla osób starszych, przeciwdziałając samotności i wykluczeniu.

dozfundacja.pl

Razem możemy więcej!

ŻYJĘ ZDROWO w dobrej formie

Dlaczego Japończycy

żyją dłużej?

W Japonii, a szczególnie na Okinawie, dożycie 100 lat w dobrym zdrowiu to żadne osiągnięcie.

Naukowcy wiedzą już dlaczego tak się dzieje i co możemy zrobić, aby dogonić Okinawę.

TEKST MAGDALENA ŁUKÓW

P

onad ćwierć wieku zajęło badaczom zgłębienie tajemnicy mieszkańców Okinawy, gdzie mieszka najwięcej stulatków na świecie. Na ulicach prawie nie widać ludzi z nadwagą (średnie BMI wynosi 21), a choroby serca czy nowotwory zdarzają się tu niezwykle rzadko. Przyczyn jest kilka. Japończycy z Okinawy w odróżnieniu od nas zdecydowanie więcej się ruszają i mają dużo mniej stresów. Tym jednak co odgrywa, zdaniem naukowców, kluczową rolę, jest dieta oraz podejście do spożywania posiłków. Japończycy jedzą bardzo różnorodnie, wśród 200 stałych produktów nie ma prawie w ogóle tych przetworzonych. Podstawę stanowi zupa miso. Gotowana na bazie sfermentowanej soi jest świetnym źródłem antyoksydantów.

Do tego dochodzą produkty bogate w kwasy omega-3 i omega-6 (idealne proporcje między omega-3 a omega-6 to 1:5; my jadamy za dużo omega-3), wapń i flawonoidy. Badacze podzielili je na 4 grupy według gęstości

52 dbam o zdrowie

kalorycznej. Najmniej gęste produkty można jeść 3−7 razy dziennie, gęstsze 3–4 razy dziennie, ale porcje powinny być mniejsze. Na średnio gęste wolno sobie pozwolić do 7 razy w tygodniu, bardzo gęstych lepiej unikać w ogóle (maksymalnie do 3 razy w tygodniu). Japończycy z Okinawy jedzą wolno i tylko do momentu, gdy poczują, że zaspokoili głód w mniej więcej 80 proc. Dopiero po kwadransie, gdy nadal czują niedosyt, uzupełniają posiłek. Dzięki temu wartość kaloryczna ich dziennego menu jest ok. 500 kcal mniejsza niż w Europie. No i nie piją alkoholu.

Dla Japończyków

jedzenie to nie tylko zaspokajanie głodu, lecz także celebrowanie ważnej sfery życia.

Jak obliczyć gęstość kaloryczną

PRODUKTY BARDZO GĘSTE (9—3) oliwa, masło, żółte sery, czekolada, bekon, produkty smażone, orzechy, alkohol

Aby obliczyć tzw. CD (z ang. Caloric Density), wystarczy podzielić liczbę kalorii danego produktu przez jego masę.

Jeśli więc 100 gram oliwy extra vergine ma 882 kcal, to 882:100=8,82. Jest to zatem produkt o bardzo wysokiej gęstości.

Przeciwnie włoskie gnocchi, których 100 gram ma zaledwie 170 kcal, czyli 170:100=1,7. Kluseczki włoskie są zatem produktem o mniejszej gęstości niż oliwa.

PRODUKTY ŚREDNIO GĘSTE (2,9—1,6) czerwone mięso, jajka, ryby o czerwonym mięsie, np. makrela, tuńczyk, białe pieczywo, hummus, rodzynki

1 2

PRODUKTY NIEZBYT GĘSTE (1,5—0,8) białe ryby, indyk, bataty, makaron, ryż brązowy, sushi, krewetki, niskotłuszczowy jogurt PRODUKTY NAJMNIEJ GĘSTE (OD 0,7) warzywa i owoce, mleko sojowe, grzyby, beztłuszczowy jogurt, zielona herbata, woda (ile pić płynów? ‒ im barwa moczu ciemniejsza ‒ powinna być jasnosłomkowa ‒ tym więcej należy pić)

Główne składniki odżywcze diety KWASY OMEGA nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT)

WAPŃ składnik mineralny

FLAWONOIDY głównie rutyna i kwercetyna

WŁAŚCIWOŚCI

NAJLEPSZE ŹRÓDŁA

Rozrzedzają krew, zapobiegają miażdżycy, obniżają poziom „złego cholesterolu”, ułatwiają wchłanianie wapnia.

Tłuste ryby morskie, np. dorsz, śledź, łosoś, owoce morza, tran, nasiona lnu, soi oraz rzepaku.

Jest budulcem kości, przy niedoborze organizm produkuje dużo kalcytriolu, kóry ułatwia odkładanie tłuszczu.

Mleko (i produkty mleczne), a dla Japończyków, którzy go nie piją, to ryby morskie, soja i algi zielone.

Najsilniejsze przeciwutleniacze, uszczelniają naczynia, wspierają wchłanianie witamin oraz usuwanie toksyn.

Owoce cytrusowe, rośliny strączkowe, kasza gryczana, buraki, czerowne wino, zioła, np. miłorząb japoński.

ZUPA MISO TO PODSTAWA •Składniki: 2 łyżki pasty miso, kapusta

pekińska, 3 łyżeczki kiełków sojowych, 3 grzybki shitake, 2 łyżki tofu, dymka, ¹/₂ łyżeczki suszonych wodorostów (na stoiskach z kuchnią azjatycką) •Przygotowanie: Do ¹/₂ l wody dodajemy miso, wodorosty i grzybki w plasterkach. Gotujemy, aż składniki zmiękną. Odcedzamy, rozlewamy do mieseczek, dodajemy po porcji kiełków, pokruszone tofu, poszatkowaną kapustę i dymkę. dbam o zdrowie 53

, ą k ę r ą w e l Ćwic

ŻYJĘ ZDROWO w dobrej formie

by trenować mózg WYSTARCZY WYKONYWAĆ JEDNO ĆWICZENIE DZIENNIE, ŻEBY DŁUGO CIESZYĆ SIĘ DOBRĄ PAMIĘCIĄ I INTELEKTEM OSTRYM JAK BRZYTWA. TEKST BARBARA TULEJA

G

dy mózg zna ruchy związane z daną czynnością, wtedy mięśnie, wykonując ją, nie tworzą nowych połączeń między półkulami, bo impulsy biegną już istniejącymi. Tymczasem z wiekiem te połączenia obumierają, więc powstawanie nowych jest niezbędne do dobrego funkcjonowania umysłu. Pobudź mózg do ich tworzenia, trenując lewą ręką.

UCHO-NOS dotknij i zmień stronę

NARYSUJ COŚ w lustrzanym odbiciu Weź 2 kartki i 2 długopisy. Wybierz motyw, który narysujesz, np. kwiat, cyfrę, literę. Rysuj jeden prawą ręką normalnie, a lewą lustrzane odbicie tego rysowanego prawą ręką.

Jesteś leworęczna? Zamień ręce.

W tym ćwiczeniu musisz dotknąć nosa prawą ręką, po czym złapać ucho lewą dłonią. Następnie zmień ułożenie rąk, czyli złap prawą ręką ucho, a lewą nos.

Wbrew pozorom to dość trudne zadanie, ale codzienne wykonywanie ćwiczenia ucho nos doskonale pobudza nasze obie półkule mózgowe, koordynuje ich pracę i tworzy nowe połączenia nerwowe.

ZMIEŃ RUTYNĘ na co dzień

Pamięć iEnteris koncentracja immune

REKLAMA

Zawiera w swoim składzie eksZawiera w składzie mikrotrakt z liści miłorzębu japońkapsułkowaną mieszankę 8. skiego (Ginkgo biloba), który szczepów bakterii. pomaga zachować pamięć.

Kapsułki, 20 szt.

Tabletki powlekane, 60 szt.

DOZ S.A. Suplement diety

54 dbam o zdrowie

Wszystko, co jest zaskakujące dla naszego mózgu, zmusza go do aktywności i opóźnia proses jego starzenia. Jeśli np. stawiasz kubek z kawą po swojej prawej stonie, co jakiś czas przestaw go na lewą.

ZAMIAST PRAWEJ użyj lewej ręki Bardzo prostym pomysłem na trening mózgu jest używanie lewej ręki podczas zwykłych codziennych czynności, takich jak: czesanie, mycie zębów, jedzenie, a nawet odkurzanie.

To poprawia pracę półkul i zdolności umysłowe.

JEM

zdrowo

Mleczarze zachwalają masło, a producenci margaryn swoje wyroby. Kto ma rację?

Masłoczy

margaryna?

JEM ZDROWO zoom na...

NasZ ekspert

BARBARA LASOTA mgr inż. żywienia człowieka absolwentka wydziału Żywienia Człowieka SGGW

Cz ym

smarow ać, smarow na czym piec?

Smaku maślanych ciasteczek i piętki chleba z masłem nie przebiją żadne frykasy.

Margaryna takiej rozkoszy podniebieniu nie zapewnia.

Ale może jest zdrowsza?

D

waj młodzi amerykańscy lekarze wymyślili w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku zabawną historyjkę o tym, że Mikołaj Kopernik, poza tym, że „wstrzymał słońce, ruszył ziemię”, wynalazł też smarowanie chleba masłem. Miało to pomóc odróżnić kromki brudne od czystych.

Dowcipnisie napisali na ten temat ważny artykuł, który wydrukowało prestiżowe pismo naukowe.

Potem przyznali się do żartu, ale wiele osób

uwierzyło w ich wywody. W czasach Kopernika zapewne jadano pieczywo z masłem, bo przecież tłuszcz ten znany był już Sumerom 3500 lat temu.

Także autorzy Biblii wspominają o maśle jako o lekarstwie i kosmetyku. Spośród mieszkańców Europy największymi smakoszami tego tłuszczu produkowanego ze śmietany są od wieków Francuzi.

Mówi się nawet, że ich wykwintna kuchnia opiera się na trzech filarach. Pierwszy to masło, drugi też masło i trzeci masło. Kuchnia polska, zarówno dawna jak i współczesna, też je ceni, ale trochę obawiamy się cholesterolu i tłuszczów nasyconych, które w nim się znajdują.

Kariera margaryny Aby powstało masło, właściwie wystarczy energicznie potrząsać zakręconym słoikiem z tłustą śmietaną. Przemysł mleczarski wykorzystuje wprawdzie do jego produkcji nowoczesne maszyny, ale techno-

Doceń klarowane

Powstaje przez gotowanie na małym ogniu zwykłego masła i stopniowe zbieranie powstającej na powierzchni piany i osadu. Można później na nim smażyć potrawy bez obaw, że się przypalą.

56 dbam o zdrowie

MASŁO, OPRÓCZ MLEKA, DODAJEMY RÓWNIEŻ, PRZYGOTOWUJĄC PUREE ZIEMNIACZANE.

logia jest bardzo prosta. To produkt mało przetworzony i to jego duża zaleta. Inaczej jest z margaryną.

Jej produkcja wymaga znajomości chemii. Pierwszą recepturę opracował pewien aptekarz na polecenie cesarza Napoleona z łoju wołowego. Bonapartemu chodziło o to, by jego wojsko miało kaloryczny i tani tłuszcz, który w okopach się nie psuje. Masło za szybko jełczało, a poza tym było za drogie. Po latach produkcję margaryny udoskonalono. Łój wołowy zastąpiono olejami roślinnymi i zaczęto reklamować produkt jako zdrowszy od masła. Część żywieniowców i lekarzy poparła tę kampanię. Podkreślano, że margaryna nie zawiera cholesterolu i w związku z tym zapobiega miażdżycy. Minęło znów trochę czasu i okazało się, że ten produkt ma mankamenty.

Aby ciekłe oleje przekształciły się w smarowidło podobne do masła, trzeba je poddać tzw. utwardzeniu, inaczej uwodornieniu. Przebiega to w wysokiej temperaturze, za pomocą niklu, który jest katalizatorem przyspieszającym proces. Naukowcy zaczęli bić na alarm, że w takich warunkach powstaje znacząca ilość szkodliwych dla zdrowia tłuszczów trans. Niektórzy zastanawiali się również, czy nikiel, którego część dostaje się do margaryny, jest zupełnie bezpieczny dla konsumentów. Ostrzeżenia naukowców spowodowały, że instytucje odpowiedzialne za zdrowie społeczeństw zaczęły naciskać na producentów, by unowocześnili technologię. I rzeczywiście tak się stało.

Trzeba przyznać, że większość obecnie dostępnych na rynku margaryn miękkich (w kubeczkach) jest,

Jak je ć stosowa

MASŁO I MARGARYNY RÓŻNIE SIĘ ZACHOWUJĄ W WYSOKIEJ TEMPERATURZE.

asło jest idealne do smaroM wania pieczywa, przygotowania kremu i większości ciast.

Nie powinno się jednak na nim smażyć, jeśli rozgrzewamy potelnię powyżej 160 st. C. Wtedy możemy użyć klarowanego.

Margaryny miękkie również nie są idelanym tłuszczem do smażenia. Poleca się je głównie do smarowania. Mogą być też użyte do ciasta drożdżowego i ucieranego, które piecze się w temperaturze 160−180 st. C. Margaryny kostkowe są odporne na wysokie temperatury.

Wiele z nich producenci polecają do pieczenia i smażenia.

W CZYM PRZECHOWYWAĆ

Jeśli smarujemy pieczywo miekką margaryną, to pozostawmy ją w kubeczku, w którym ją kupiliśmy. Może stać w lodówce, ponieważ po wyjęciu od razu nadaje się do smarowania. Inaczej jest z masłem. Porcję przeznaczoną na 3−4 dni najlepiej przechowywać poza lodówką, bo w niskich temperaturach robi się twarde. Powinno jednak znajdować się w ciemnym miejscu, ponieważ dzienne światło przyspiesza jełczenie tłuszczu.

A zatem talerzyk, a także szklana maselnica odpadają. Nie polecamy też plastikowej, bo nie każde sztuczne tworzywo nadaje się do kontaktu z tłuszczem. Najlepiej trzymać masło w pojemniku z kamionki lub porcelany na blacie.

dbam o zdrowie 57

JEM ZDROWO zoom na...

Maluchom do trzeciego roku życia smarujmy pieczywo masłem. Jego niewielką ilość (1/3 łyżeczki) warto też dodawać do zup i przecierów warzywnych. Dzięki temu dziecko otrzyma wraz z codziennymi posiłkami niezbędną ilość cholesterolu potrzebnego do prawidłowego rozwoju układu nerwowego i budowania ścian nowo powstających komórek. Na korzyść masła przemawia także fakt, że jest bogate w witaminy: A, D i E i lżej strawne. Także soby starsze i chore, zwłaszcza z zaburzeniami układu pokarmowego i z upośledzonym wchłanianiem tłuszczu, powinny wybierać masło.

według aktualnego stanu wiedzy, korzystna dla zdrowia. Zawierają niewiele tłuszczów trans (do 1%) i mało nasyconych. Niestety, w wielu twardych, czyli kostkowych margarynach, ilość tłuszczów trans nadal bywa znacząca. Jest również olej palmowy.

Dlaczego są szkodliwe O niekorzystnym wpływie kwasów tłuszczowych trans piszemy często, ale przy omawianiu masła i margaryny warto to przypomnieć. Otóż gdy w naszej codziennej diecie znajduje się dużo tych substancji, wtedy działają negatywnie na układ sercowo-naczyniowy, wpływają na obniżenie cennych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3, powodują powstawanie wolnych rodników zmniejszających naszą odporność na różne choroby, w tym nowotworowe. Mogą przyczyniać się również do powstania cukrzycy typu 2, a także powodować nadpobudliwość i agresję. Zatem im rzadzej będziemy sięgać po margaryny i produkty z ich dodatkiem, które zawierają tłuszcze trans, tym lepiej dla naszego zdrowia.

Masło się broni Gdy przeciwnicy margaryn nagłośnili obecność w nich tłuszczów trans i znacznej ilości tłuszczów nasyconych pochodzących np. z oleju palmowego, wówczas ich entuzjaści argumentowali, że przecież w maśle także są tłuszcze trans, a do tego dużo więcej kwasów tłuszczowych nasyconych, no i jeszcze cholesterol. Rzeczywiście, masło zawiera 1−3% tłuszczów trans. To jednak naturalne izomery, stworzone niejako przez naturę. Uważa się, że szczególnie 58 dbam o zdrowie

jeden z nich, nazywany CLA, podnosi odporność, przeciwdziała miażdżycy i zmniejsza ryzyko nowotworów. Tłuszcz mlekowy jest unikalny pod każdym względem i zawiera ponad 400 różnych kwasów tłuszczowych. Wiele z nich działa bardzo korzystnie. Całkiem sporo, bo ponad 30%, stanowią nienasycone, które hamują wchłanianie cholesterolu. A zatem, mimo że jest on obecny w maśle, to gdy jemy rozsądnie (do 2 łyżek dziennie), nie stanowi zagrożenia. Dodatkowo masło stanowi cenne źródło wit.: A, D i E. Chociaż może nazywanie tego produktu przez jego fanów nutraceutykiem, czyli żywnością, która leczy, to przesada, na pewno jest on wartościowy.

A może miksy?

Opakowane są prawie identycznie jak masło, co czasem bywa mylące. Jednak tego typu produktom bliżej jest do margaryny. Zazwyczaj zawierają tylko niewielki dodatek śmietany. Dominują w nich składniki takie jak w margarynach. Kupując, upewnijmy się, czy na pewno nie zawierają tłuszczów częściowo uwodornionych. To oznacza bowiem obecność kwasów trans.

Z WYJĄTKOWYM SMAKIEM Chociaż naturalne masło ma bezsprzecznie niepowtarzalny smak i aromat, to wspaniale konponuje się również z przyprawami, a zwłaszcza z ziołami i czosnkiem.

Oto nasza propozycja: 100 g świeżego masła należy wymieszać z 2 przeciśniętymi przez praskę ząbkami czosnku, szczyptą ziół prowansalskich i odrobiną kurkumy. Można również przygotować je np. z drobniutko posiekną świeżą bazylią, szczypiorkiem (na kostkę masła trzeba wziąć 3 kopiaste łyżki zieleniny), z oliwkami, a także z koncentratem pomidorowym i suszonymi piomidorami. To nie tylko rewelacyjny dodatek do pieczywa, takim masłem bowiem można wzbogacić smakowo np. pieczony drób lub warzywa. Jest też korzyść − zioła działają prozdrowotnie.

ZDJĘCIA: ROBBY CYRON

DLA DZIECI I OSÓB CHORYCH

TWOJE POSIŁKI W WALCE Z CHOROBĄ

NIEDOŻYWIENIE I RYZYKO NIEDOŻYWIENIA ZWIĄZANE Z CHOROBĄ

ZWIĘKSZONE ZAPOTRZEBOWANIE BIAŁKOWE

CHOROBA NOWOTWOROWA

TRUDNO GOJĄCE RANY

Nutridrink, Nutridrink Protein, Nutridrink Protein Omega 3, Nutridrink Skin Repair, to żywność specjalnego przeznaczenia medycznego. Nutridrink do postepowania dietetycznego w niedożywieniu i ryzyku niedożywienia związanym z chorobą. Nutridrink Protein do postępowania dietetycznego w niedożywieniu i ryzyku niedożywienia związanym z chorobą, szczególnie u pacjentów ze zwiększonym zapotrzebowaniem białkowym. Nutridrink Protein Omega 3 do postępowania dietetycznego u pacjentów z chorobą nowotworową z niedożywieniem lub ryzykiem niedożywienia z nią związanym. Nutridrink Skin Repair do postępowania dietetycznego w przypadku odleżyn i innych trudno gojących ran.

Do stosowania pod nadzorem lekarza.

Nutricia Polska Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 8, 00-728 Warszawa

PH/11/11/2022

JEM ZDROWO inspiracje kulinarne Kwiaty cytrynowych drzewek pachną zniewalająco. Owocom również nie brakuje aromatu, a ich smak wspaniale pobudza nasze kubki smakowe.

Cytryny i limonki owoce wyjątkowe TEKST BARBARA LASOTA

P

ochodzą z Dalekiego Wschodu, gdzie uprawiano je już 2000 lat p.n.e.

Do Polski trafiły jednak dopiero w wieku XVI. Niektórzy sprzeciwiali się ich sprowadzaniu, twierdząc, że powinno się unikać zamorskich specjałów i jeść skromnie. Na szczęście w obronę wziął je szanowany botanik, zielarz, doktor medycyny, a zarazem ksiądz, Marcin z Urzędowa, który przekonywał, że pomagają na choroby żołądka, serca, wątroby i odpędzają gorączkę. Nie mylił się, bo rzeczywiście mają wiele walorów zdrowotnych.

Uwaga!

Po wypiciu wody z cytryną warto umyć lub wypłukać zęby. Kwas może bowiem uszkodzić szkliwo.

JAK JE JEŚĆ Na co dzień dodawajmy plasterki cytryny lub limonki albo wyciśnięty z nich sok do wody. Możemy również pić, jeśli lubimy, 2−3 filiżanki dziennie herbaty z cytryną. Cytrynian glinu z takiego napoju wcale nie jest groźny, jak nas kiedyś straszono.

Stosujmy także te owoce do potraw, aby dodać im charakteru.

CO ZAWIERAJĄ Większości z nas kojarzą się z wit. C. Bogate są również w beta-karoten, wit. E i składniki mineralne. Ponadto zawierają terpeny pobudzające trawienie i limonen, który działa przeciwnowotworowo.

Na co pomagają?

NIE TYLKO PODNOSZĄ ODPORNOŚĆ

•Na pewno wiele osób pamięta z dzieciństwa, jak przy

Syrop imbir

z cytryną i miodem REKLAMA

Zawiera wyciąg z kłącza imbiru, miód oraz sok z cytryny NFC (nie z koncentratu). Produkt pasteryzowany, bez aromatów. 250 ml

60 dbam o zdrowie

pierwszych objawach przeziębienia babcia lub mama zalecała wypicie gorącej herbaty z cytryną, sokiem malinowym i miodem. Taka mikstura rzeczywiście pobudza białe krwinki do walki z infekcją. Z kolei sok z cytryny rozcieńczony wodą korzystnie wpływa na przyswajanie wapnia i żelaza, zmniejsza ryzyko kamicy nerkowej, działa ochronnie na wątrobę i zapobiega zbyt gwałtownemu wzrostowi glukozy we krwi po posiłku węglowodanowym. Wypity przed jedzeniem pomaga w trawieniu.

POŁĄCZENIE

NATURY I NAUKI

2023/11/FERVEX.PHYTO/K/IL/12 DATA OPRACOWANIA: 11.2023

NOWOŚĆ

KOMPLEKSOWE WSPARCIE DLA CAŁEJ RODZINY PODCZAS PRZEZI Ę BI E NIA

WYROBY MEDYCZNE

KASZEL

KATAR

BÓL GARDŁA

PRODUCENCI: VITROBIO SAS, ZAC DE LAVAUR, 63500 ISSOIRE, FRANCJA; LABOMAR SPA, VIA N. SAURO 35 I ISTRANA (TV), WŁOCHY; DYSTRYBUTOR: UPSA SAS, 3 RUE JOSEPH MONIER, 92500 RUEIL-MALMAISON FRANCJA; DYSTRYBUTOR W POLSCE ORAZ PODMIOT PROWADZĄCY REKLAMĘ: MAGNAPHARM SP. Z O.O., UL. INFLANCKA 4, 00-189 WARSZAWA

To jest wyrób medyczny. Używaj go zgodnie z instrukcją używania lub etykietą.

JEM ZDROWO dieta

Smaczne,

sycące

i rozgrzewające

NasZ ekspert

BARBARA LASOTA mgr inż. żywienia człowieka absolwentka wydziału Żywienia Człowieka SGGW 62 dbam o zdrowie

Nie możemy przespać zimy jak jeże czy niedźwiedzie, chociaż czasem byśmy chcieli. Nasz organizm funkcjonuje teraz inaczej niż latem. Niektórzy myszkują po domu w poszukiwaniu słodyczy, inni wybierają kaloryczne mięsne dania.

Czy to dobra ochrona przed zimnem?

DOCEŃ MIÓD I LIPĘ Czego jak czego, ale miodu i kwiatu lipy nie powinno zimą zabraknąć w naszym domu. Stosujmy je nie tylko wtedy, gdy pojawią się pierwsze objawy przeziębienia, ale także profilaktycznie, gdy zmarzniemy.

Sok z malin

zawiera salicylany, a więc działa trochę podobnie jak kwas acetylosalicylowy.

Po wypiciu pocimy się i łatwiej pozbywamy się wirusów.

Śniadanie jest najważniejsze

Dietetycy od lat wbijają nam to do głowy, ale bez większego rezultatu. Nauczyciele twierdzą, że wiele dzieci wciąż przychodzi rano do szkoły na czczo.

Nie piją w domu nawet gorącej herbaty. Tymczasem z rana, zwłaszcza zimą, bezwzględnie potrzebujemy zastrzyku energii. Zapas z poprzedniego dnia już się wyczerpał. O tej porze roku najlepsze byłoby gorące śniadanie, np. ulubione płatki zbożowe lub kasza z mlekiem, omlet, jajko na miękko, tost. Robi się je błyskawicznie. Do zupy mlecznej warto dodać szczyptę cynamonu, a do omletu lub tosta np. ostrą papryką. Te przyprawy działają rozgrzewająco. Jeśli należymy do osób, które o poranku nie mogą nic przełknąć, wypijmy przynajmniej gorący napój: herbatę, napar z ulubionych ziół, kakao lub kawę. Szybciej się rozbudzimy, lepiej będzie pracował nasz mózg, poprawi się humor i po wyjściu z domu nie będziemy odczuwać przejmującego zimna.

Termokubek — zdrowa moda

Wygodne w użyciu i efektowne niewielkie termosy w formie kubków i butelek wymyślono głównie dla osób podróżujących. Ale warto taki termiczny kubek

Kontrola * masy ciała Enteris immune

Kompozycja ziół spomagających Zawiera w ciała składzie mikrokontrolę masy oraz komfort kapsułkowaną 8. trawienia.

Torebki, mieszankę 20 szt. szczepów bakterii.

Kapsułki, 20 szt. *Zawarte w produkcie: ostrokrzew paragwajski, gorzka pomarańcza wspomagają kontrolę masy ciała. Koper włoski, kminek, mięta pieprzowa i głóg strzępiastolistny wpływają na komfort trawienia.

DOZ S.A. Suplement diety

dbam o zdrowie 63

REKLAMA

N

iskie temperatury i spora ilość opadów mają wpływ na nasze wybory kulinarne i zwiększony apetyt.

Chcemy w ten sposób uniknąć nieprzyjemnego wychłodzenia. W co najmniej takim samym stopniu za zimowe podjadanie odpowiada mała ilość słońca. To sprawia, że spada nam poziom witaminy D i niektórych hormonów, np. serotoniny i dopaminy. Witamina D to nie tylko zdrowe kości.

Zależy od niej także wydzielanie insuliny, która z kolei wpływa na apetyt. Również zaburzenia hormonalne mogą zwiększać łaknienie. A zatem zimą szczególnie powinniśmy przywiązywać wagę do jakości posiłków.

Warto też wiedzieć, że są produkty wyjątkowo cenne o tej porze roku. Takie, które pomagają się rozgrzać, unikać infekcji, dodają energii, uzupełniają braki witamin i poprawiają nastrój. Wykorzystujmy je.

Napar lipowy z miodem działa napotnie, nawilża błony śluzowe gardła i jest pyszny. Aby maksymalnie wykorzystać jego lecznicze właściwości, po zaparzeniu odciskajmy fusy lub saszetkę łyżeczką na sitku.

JEM ZDROWO dieta

Przyprawy mają moc CZOSNEK

•Dzięki allicynie

zapobiega infekcjom i daje uczucie ciepła. Posiekany ząbek najlepiej dodać do ciepłego mleka lub rozsmarować na chlebie.

KARDAMON

•Zawsze warto go

mieć pod ręką i stosować do napojów, w tym grzańca, ryżu, deserów, a nawet mięs.

Działa rozgrzewająco.

IMBIR

•W średniowiecznej Europie był cenniejszy KURKUMA

•Zawiera kurkuminę. Gdy

przemarzniemy, dodajmy szczyptę kurkumy do posiłku lub wypijmy gorące mleko z przyprawą i miodem.

OSTRA PAPRYKA

niż złoto. Swój lekko pikantny smak zawdzięcza olejkowi gingerol, który ma właściwości napotne i chroni przed infekcjami.

CYNAMON

•W jego aromatycznych laskach jest wiele substancji aktywnych.

Podczas mrozów warto go dodawać do kawy i herbaty.

mieć, nawet gdy nie jesteśmy obieżyświatami.

Zabierajmy w nim gorący napój do pracy, szkoły lub nawet na dłuższy zimowy spacer. Wtedy możemy się delektować, a zarazem rozgrzewać np. zieloną herbatą z goździkiem, miodem i pomarańczą, a nawet gorącą czekoladą, gdy tylko poczujemy, że marzną nam stopy. Najlepsze są termiczne kubki stalowe, szklane i ceramiczne. Plastikowe czasem wydzielają nieprzyjemny zapach.

•Dzięki kapsaicynie rozgrzewa, rozszerza naczynia krwionośne i pomaga pozbyć się wydzieliny z nosa i zatok.

Minimum trzy posiłki dziennie

Rozgrzewająca herbatka REKLAMA

Herbatka ziołowo - owocowa z imbirem, z dodatkiem skórki z pomarańczy, cynamonu, anyżu i goździka. Torebki, 20 szt.

Zimą powinniśmy szczególnie przestrzegać regularności posiłków. Długie przerwy między jednym a drugim nie sprzyjają utrzymaniu równowagi cieplnej. Najlepiej byłoby jeść 4−5 posiłków w ciągu dnia, ale jeśli nie jest to możliwe, zaplanujmy trzy i jedną przekąskę. Gdy zjemy nawet małe co nieco, rozgrzejemy się, bo komórki naszego ciała otrzymają potrzebną energię.

Najlepsze ciepłe potrawy Większość z nas na pewno zauważyła, że o ile latem chętnie jemy lekkie sałatki, kanapki, jogurt z owo-

64 dbam o zdrowie

Idealne zimowe przekąski Orzechy. Zarówno te najpopularniejsze

u nas, czyli włoskie i laskowe, jak również nerkowce, orzeszki ziemne (które tak naprawdę są nasionami rośliny strączkowej) i brazylijskie. Zalecana porcja to garść dziennie.

Ta ilość dostarcza ok. 200 kcal, ale także mnóstwo minerałów, witamin, białka i korzystnych dla zdrowia tłuszczów.

Migdały. Mają zbliżony skład do orzechów, a więc możemy je jeść na przemian, jednego dnia orzechy, a drugiego − migdały. Łagodzą stany zapalne, dodają energii, wspierają odporność. Pomagają pozbyć się chrypki i uciążliwego kaszlu. Idealne w okresie zwiększonej zachorowalności na grypę.

Suszone owoce. Szczególnie morele, śliwki i jabłka. Dostarczają dużo potasu, magnezu, przeciwutleniaczy i błonnika. Są znacznie zdrowszą przegryzką niż batoniki i cukierki.

Jeśli planujesz dietę

odchudzającą, wstrzymaj się do wiosny. Duże ograniczenie kalorii nie jest wskazane zimą. Może potęgować uczucie zimna i obniżyć odporność organizmu. wach i owocach. Bez nich zabraknie nam składników niezbędnych do budowania odporności i grypa łatwo nas dopadnie.

Zalecenia medycyny chińskiej Starożytni lekarze Państwa Środka podzielili produkty spożywcze na rozgrzewające, wychładzające i neutralne. Do tych pierwszych zaliczyli: mięso, ryby, owoce morza, produkty z pszenicy, owsa, sezam, większość roślin strączkowych i orzechy włoskie. Spośród warzyw umieścili na tej liście: cebulę, szczypior, paprykę, por, pasternak, pietruszkę, jarmuż, czosnek, a z owoców: kokosy, ananasy, maliny, mandarynki i winogrona. Za rozgrzewające uznali także wiele przypraw, w tym wszystkie te, które opisujemy na stronie obok, a ponadto: koper, goździki, anyż, bazylię, gałkę muszkatołową i wanilię. Nie musimy tej starożytnej wiedzy traktować dosłownie, bo wtedy musielibyśmy np. ograniczyć w zimowej diecie jajka, banany czy kaszę jaglaną, ponieważ te produkty zakwalifikowano do wychładzających, czego współczesna nauka nie potwierdza. Jednak jeśli chodzi o przyprawy, zwłaszcza te, które nazywamy korzennymi, o głębokim aromacie, a także nasz czosnek oraz cebulę powinniśmy stosować jak najczęściej. Dzięki zawartym w nich różnorodnym substancjom rzeczywiście działają rozgrzewająco, chronią przed infekcjami i wspomagają układ pokarmowy.

Zielona herbata 100% zielona herbata.

Torebki, 20 szt.

REKLAMA

cami, to zimą mamy ochotę na gorące zupy. Często nawet takie konkretne, zawiesiste lub w postaci kremu. Organizm intuicyjnie wie, co jest mu potrzebne, żeby w dobrej kondycji przetrwał chłody.

A zatem poświęćmy zimą nieco więcej czasu na gotowanie. Poza zupami, sprawdzają się gulasze, zarówno mięsne jak i warzywne, dania z kasz i ziemniaków. Świetnym pomysłem są rozmaite zapiekanki.

Jeśli nie mamy ochoty na zimną surówkę, zróbmy zasmażane buraczki lub duszoną marchewkę z groszkiem na ciepło. Zamiast surowego jabłka, możemy przygotować pieczone, z dodatkiem łyżki konfitury albo miodu i rodzynek. Wybierając pożywne dania mięsne, nie możemy bowiem zapominać o warzy-

dbam o zdrowie 65

DIETA przepisy

i g o n na

Postawią cię W

TEKST BARBARA LASOTA

P

ierwsza myśl, jaka przychodzi nam do głowy, gdy zmarzniemy, to jak najszybciej zaparzyć sobie gorącą herbatę. Oczywiście to dobry pomysł, zwłaszcza jeśli do parującego naparu dodamy pachnące, orientalne przyprawy lub, wzorem babć, sok malinowy, kwiat czarnego bzu czy cytrynę. Ale zimą nie zapominajmy też o gorących, sycących posiłkach. Poza obiadem jedzmy ciepłe kolacje. Oto kilka potraw, które świetnie rozgrzewają i chronią przed przeziębienim.

SZYBKI OBIAD

Kurczak w sosie curry 60 dag piersi kurczaka, mała puszka mleczka kokosowego, szklanka śmietanki 30%, cebula, słodka papryka, puszka ananasa, duża garść orzeszków ziemnych, olej, przyprawy: curry, imbir, mielony kminek, kardamon, gałązki kolendry, sól

Cebulę posiekaj i zeszklij na oleju. Dołóż pokrojoną paprykę i chwilę smaż razem. Wsyp łyżeczkę curry i szczyptę imbiru.

Wymieszaj, zestaw z ognia. Mięso pokrój w kostkę. Dodaj do składników na patelni i smaż 3 minuty. Wlej mleczko koksowe, zagotuj. Dołóż

4

porcje po:

580 kcal

35 g białka

41 g

tłuszczu

pokrojony w kostkę ananas, oprósz kminkiem i kardamonem. Całość zalej śmietanką kremówką. Dopraw solą. Gotuj na wolnym ogniu, aż sos lekko zgęstnieje, a mięso i papryka będą miękkie.

Posyp orzeszkami i udekoruj kolendrą. Podawaj z ryżem na sypko.

Uwaga!

Sos curry dobrze komponuje się nie tylko z mięsem, ale także z warzywami i daniami rybnymi.

Kto lubi ostrzejsze curry, może je dodatkowo doprawić odrobiną ostrej papryki i łyżeczką musztardy. Dzięki temu potrawa będzie jeszcze bardziej rozgrzewająca i bogatsza smakowo.

66 dbam o zdrowie

ROZGRZEWAJĄCA ZUPA

Kapuśniak z zasmażką 30 dag żeberek, 30 dag kiszonej kapusty, włoszczyzna, 4 ziemniaki, 2 cebule, 1/2 pęczka koperku, łyżka mąki, smalec, ziele angielskie, liście laurowe, majeranek, kminek, pieprz, sól

4

porcje

Cebulę posiekaj, zeszklij na odrobinie smalcu. Mięso zalej 1,5 l wody, dodaj pokrojoną włoszczyznę, cebulę, 3 ziarna ziela angielskiego, 2 liście laurowe, sól i resztę przypraw.

Gotuj na wolnym ogniu 50 minut. 15 minut

327 kcal

15,4 g 21,6 g białka

tłszczu

przed końcem gotowania dołóż pokrojone ziemniaki. Gdy składniki zupy będą miękkie, wrzuć kapustę. Na patelni zrób złocistą zasmażkę z łyżki smalcu i mąki. Rozprowadź ją wywarem, dodaj do zupy, posyp koperkiem.

Dzięki zasmażce kapuśniak jest nie tylko smaczniejszy, ale również bardziej gęsty i na talerzu długo nie stygnie. Kiszona kapusta sprawia, że zupa działa jak probiotyk.

SYCĄCE DANIE

Gulasz z wołowiną 50 dag gotowanej wołowiny bez kości, np. z rosołu, 2 marchewki, żółta papryka, cukinia, 2 cebule, 25 dag pieczarek, 1/2 puszki czerwonej fasoli, 3 ząbki czosnku, mały koncentrat pomidorowy, oliwa, sproszkowana papryka, sól, pieprz

4

porcje po:

Marchew, cukinię, paprykę i ziemniaki pokrój w kostkę. Pieczarki pokrój w plasterki, fasolę osącz z zalewy. Cebulę i czosnek posiekaj, zeszklij na oliwie. Dodaj marchewkę i pieczarki, chwilę smaż razem.

Przełóż zawartość patelni do garnka, wlej 3 szkalnki wody, posól

365 kcal

37 g białka

15,7 g tłuszczu

i duś na małym ogniu ok. 10 minut. Dołóż cukinię, ziemniaki i paprykę, duś kolejne 10 minut. Połącz warzywa i pieczarki z pokrojonym w kostkę mięsem, dodaj fasolę i koncentrat pomidorowy. Zagotuj, przypraw do smaku. Podawaj z pieczywem lub kaszą.

Śmiało możesz przygotować tę potrawę na 2−3 dni i przechowywać

w lodówce lub na balkonie. Kolejnego dnia gulasz będzie jeszcze smaczniejszy.

ZAMIAST KOMPOTU

Owocowy grzaniec 4 szklanki soku jabłkowego 100%, 2 łyżki suszonych kwiatów czarnego bzu, jabłko, gruszka, cytryna, laska cynamonu, 2 goździki, 4 gwiazdki anyżu, po szczypcie kardamonu i gałki muszkatołowej, 4 łyżeczki miodu

4

porcji po:

Do rondelka wlej sok jabłkowy i dodaj do niego suszone kwiaty czarnego bzu. Zagotuj.

Owoce umyj, pokrój na plasterki i wrzuć do napoju razem z goździkami i szczyptą gałki muszkatołowej oraz kardamonu. Pozostaw całość pod przy-

68

kcal

0,2 g białka

0,2 g

tłuszczu

kryciem w ciepłym miejscu na 15 minut.

Przecedź przez gęste sitko. Ponownie zagotuj i przelej do wysokoich szklanek. Dodaj po łyżeczce miodu i włóż po kawałku laski cynamonu oraz anyż. Podawaj gorący.

Napój z wyraźną nutą owoców i korzennych przypraw ma wyjątkowy smak, a do tego pobudza krążenie krwi i uodparnia organizm na infekcje wirusowe.

dbam o zdrowie 67

JESTE M

eko Czy wiesz, że sposób, w jaki pierzesz, może także przyczyniać się do degradacji naszej planety? Sprawdź, jak to robić, by nie szkodzić środowisku, a zwłaszcza morzom i oceanom.

Dobrze

wyprane

JESTEM EKO zoom na...

WYBIERAJ KRÓTSZY PROGRAM PRANIA. WYSTARCZY PÓŁGODZINNY CYKL, ABY PRZYWRÓCIĆ UBRANIOM ŚWIEŻOŚĆ.

Niezłe

pranie TEKST MAŁGORZATA ŚWIGOŃ

70 dbam o zdrowie

2

TO JEST WAŻNE

Najlepszą metodą na ochronę środowiska jest wyrobienie sobie dobrych, codziennych nawyków.

Jednym z nich może być ekologiczne pranie, które przyniesie korzyści przyrodzie.

P

rzeciętnie każdy dorosły pierze w ciągu roku mniej więcej tonę różnych tkanin.

Od tych syntetycznych podczas prania odrywają się maleńkie włókna (niewidoczne gołym okiem, bo nie mają nawet milimetra) i trafiają wraz z mydlinami do zbiorników wodnych.

Jedna bluza z polaru może być źródłem 250 tysięcy mikrowłókien, które są niebezpieczne m.in. dla organizmów morskich. Ale pranie to także zużywanie energii elektrycznej, korzystanie z detergentów, które często zatruwają środowisko.

1

ZANIM WŁOŻYSZ DO PRALKI

Zastanów się, czy koniecznie musisz prać jakąś bluzkę, czy spódniczkę po dwukrotnym założeniu? Często wystarczy je odświeżyć, np. powiesić na balkonie (warto wcześniej sprawdzić poziom zanieczyszczenia powietrza). Słońce i powietrze neutralizują zapachy, mogą usunąć woń jedzenia czy papierosów. Skutecznie działa też odświeżacz do tkanin (ok.10 zł).

Płyn rozpylamy na odzież, a przyjemnie pachnąca mgiełka przywraca ubraniom świeżość w ciągu 5−10 minut. Pomaga też umieszczenie w wybranej odzieży woreczka z ziarnami kawy.

Pierz w jak najniższej temperaturze.

Najchętniej podgrzewamy wodę do 40−60 st. C. Tymczasem równie skutecznie wypierzesz odzież w temperaturze 20 lub nawet 0 st. C. Nowoczesne proszki działają tak samo w zimnej wodzie, jak gorącej. Trzeba wiedzieć, że ta ostatnia osłabia włókna, które łatwiej się odrywają i trafiają do kanalizacji. Niższa temperatura to także mniejsze zużycie energii elektrycznej i tym samym ograniczenie produkcji dwutlenku węgla. Warto wypełniać szczelnie bęben. Najbardziej ekonomicznie pierze się wtedy, gdy pralka jest w pełni załadowana.

Należy jednak uważać, by nie przekraczać zalecanego limitu – w przeładowanym bębnie ubrania są zbyt ściśnięte, co utrudnia usunięcie zabrudzeń. Jeśli kupujesz nowy sprzęt, zwracaj uwagę na jego klasę energetyczną i wybieraj modele z symbolem A, bo one oszczędzają najwięcej energii.

3

WYŁAPUJĄ MALEŃKIE WŁÓKNA

Służy do tego specjalny worek do prania Guppy Friend (niestety dość drogi, ok. 130 zł). Jest też dostępny filtr do pralek (pasuje do różnych modeli), który wyłapuje aż 98% mikroplastiku powstającego podczas prania. Urządzenie wykonano z tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu. Filtr jest trwały i łatwy w utrzymaniu. Specjalne łopatki skutecznie wychwytują, przekierowują i kompresują mikroplastik bez zatykania filtra, więc wystarczy go czyścić raz w tygodniu, a − jeśli rzadziej pierzemy − nawet raz na miesiąc. Póki co, filtr jest drogi (ok. 700 zł), ale można go kupić na raty.

Niebezpieczne mikrowłókna * Dlaczego są tak groźne dla środowiska?

Ponieważ wraz z planktonem zjadają je skorupiaki, ryby i morskie ssaki, trafiają także do żołądków ptaków. Nie ulegają one strawieniu, a przechodząc przez przewód pokarmowy zwierząt, uszkadzają i ścierają delikatne tkanki.

W konsekwencji powodują atrofię, czyli zanik nabłonka przewodu pokarmowego lub jego odwarstwienie. A to jest przyczyną wielu chorób. dbam o zdrowie 71

JESTEM EKO zoom na...

KAROLINA BANASIAK REDAKTOR PROWADZĄCA RADZI Przede wszystkim staram się w sposób odpowiedzialny wybierać środki do prania. Szukam na opakowaniach ozna-

4

JAKI DETERGENT

Gdy sięgasz po proszek do prania, rzadko kiedy sprawdzasz, co ma w swym składzie. A to ważne! Najbardziej szkodliwe dla środowiska są fosforany. Gdy ich stężenie rośnie, dochodzi do gwałtownego rozwoju glonów, które odcinają dopływ tlenu i składników odżywczych innym organizmom wodnym. Unikaj też środków zawierajacych sole amoniowe (CSA), sól trisodową, chlor. Nie wsypuj proszku więcej, niż trzeba, bo wcale nie wypierzesz ubrań lepiej.

Stosuj skoncentrowane detergenty – nie zawierają wypełniaczy i mają mniejsze opakowania.

czeń: Ecolabel, ECOCERT, ICEA. Dają one gwarancję, że dany produkt jest czysty ekologicznie. Cenię sobie ładny zapach, więc jeśli chcę, by pranie roztaczało przyjemny aromat, kupuję płyny czy proszki, które w swoim składzie mają naturalne olejki eteryczne. Zależy mi również, aby detergenty były w pełni biodegradowalne, a opakowania nadawały się do recyklingu. Naturalne środki do prania nie tylko nie przyczyniają się do degradacji środowiska, ale – co nie mniej ważne – są łagodne dla skóry, więc bezpieczne także dla alergików. Nie powodują podrażnień, wysypek i innych dolegliwości.

Jedyną ich wadą jest nieco wyższa cena.

ZDJĘCIE: ROBBY CYRON

Słońce wybiela

Wykorzystaj naturalne właściwości promieni słonecznych. Pod ich wpływem powstaje bielący nadtlenek wodoru i ozon. Susz pranie na świeżym powietrzu, gdy tylko można. To najstarszy sposób wybielający.

Szczególnie dobry dla lnu i bawełny.

72 dbam o zdrowie

5

DOMOWE ŚRODKI

Staraj się kupować naturalne proszki. W składzie często mają boraks, sodę kalcynową, nadwęglan sodu czy szare mydło. Można też samodzielnie zrobić miksturę do prania.

Należy wymieszać: 1/2 szklanki węglanu sody, szklankę drobno startego szarego mydła, 1/2 szklanki soli, 1/2 szklanki boraksu, 1/2 szklanki sody oczyszczonej. Trzymać w szklanym słoju. Łyżka wystarczy do małego prania, 2 łyżki − do dużego. Wystarczy rozpuść w litrze wody i wlać do pralki.

6

PRALNIA CHEMICZNA

Pranie chemiczne wiąże się ze stosowaniem różnych toksycznych substancji, dlatego staraj się oddawać odzież do pralni jak najrzadziej.

Sprawdzaj, jakie metody stosuje placówka, z której usług korzystasz.

Najmniej niebezpieczne jest czyszczenie na mokro (parą wodną) oraz wykorzystywanie wysokiej jakości rozpuszczalników. Nowe technologie, np. GreenEarth – oparta na bazie krzemionki i piasku – są skuteczne i przyjazne zarówno dla ubrań, jak i środowiska. Pamiętaj, aby odzieży odebranej z pralni nigdy nie wieszać od razu w szafie.

Jak najszybciej wyjmij ją z foliowego worka i wietrz przez 1–2 dni w dobrze wentylowanym miejscu, najlepiej na świeżym powietrzu.

REKLAMA

Słuchamy Wspieramy

SŁUCHAMY Pomagamy rozmową, dajemy Ci swój czas. Nasi wolontariusze czekają na Twój telefon codziennie w godz.: 16:00-20:00 (poza niedzielami i świętami).

WSPIERAMY TELEFON PEŁEN CIEPŁA DLA SENIORÓW, KTÓRZY POTRZEBUJĄ ROZMOWY.

Dla Ciebie dyżurują nasi specjaliści: • •

Szczegółowe informacje na stronie: www.sluchamywspieramy.pl

dietetyk - wtorki: 16:00-20:00, farmaceuta - środy: 16:00-20:00.

JESTEM EKO w zgodzie z naturą MEDYCYNA LUDOWA OD DAWNA KORZYSTA Z BAKTERIOBÓJCZYCH WŁAŚCIWOŚCI ZIÓŁ.

WARTO Z NICH NADAL KORZYSTAĆ.

W przyrodzie występuje wiele roślin o działaniu odkażającym, antybakteryjnym i przeciwzapalnym. Warto wspomóc się nimi w mniej groźnych dolegliwościach lub wzmocnić działanie innych leków.

TEKST MAŁGORZATA ŚWIGOŃ

One niszczą

bakterie

A

ntybiotyki to związki, które wstrzymują lub znacznie opóźniają rozmnażanie się bakterii chorobotwórczych. Dzięki temu proces zakażenia bakteryjnego zostaje wyraźnie spowolniony, a organizm ma możliwość wytworzenia tzw. antytoksyn zobojętniających trucizny bakteryjne. Postęp nauki sprawił, że obecnie dysponujemy setkami wytworzonych chemicznie antybiotyków. Ale substancje bakteriobójcze i przeciwgnilne występują również w niektórych ziołach leczniczych. Zawierają one m.in. fitoncydy – lotne związki, które hamują rozwój mikroorganizmów, a także antyseptyczne fenole. Najsilniejsze działanie wykazuje m.in.: czosnek, cebula, szałwia, rośliny iglaste.

74 dbam o zdrowie

Cebula

Uprawiana co najmniej od 5 tysięcy lat i od dawna stosowana w lecznictwie ludowym.

Właściwości. Najbardziej cenione jest jej działanie bakteriobójcze. Podczas krojenia lub miażdżenia uwalniają się fitoncydy, które wspomagają leczenie nieżytu górnych dróg oddechowych. Świeży sok stosowany jest jako lek przeciwdrobnoustrojowy.

Syrop

• 3 spore cebule, miód Cebulę obierz i zetrzyj na bardzo drobnej tarce lub zmiel, można też ją zmiksować. Pulpę wymieszaj z taką samą ilością miodu, krótko zagotuj, a następnie przefiltruj płyn przez płótno. Pij przy kaszlu 3−5 razy dziennie po łyżce stołowej po jedzeniu. Dzieciom podawaj po łyżeczce do herbaty.

Czosnek

Czosnek

bezzapachowy Max

Enteris Zawiera w immune swoim składzie

Znany w czasach prehistorycznych. Do Polski sprowadzony przez kupców ze Wschodu i Tatarów. Ceniony jako przyprawa. Wytwarza allicylinę – silnie pachnący i bakteriobójczy związek.

Właściwości. Czosnek niszczy liczne drobnoustroje, drożdże, grzyby i wirusy. Zmniejsza skurcze i stan zapalny dróg oddechowych, pobudza wydzielanie śluzu, ułatwia odkrztuszanie, łagodzi uczucie duszności. Zwiększa ogólną odporność.

DOZ S.A. Suplement diety

Nalewka

• 125 g ząbków czosnku, 500 ml czystego alkoholu (40% ) Czosnek utrzyj na tarce, zalej alkoholem i pozostaw w zamkniętym naczyniu w temperaturze pokojowej na 5 dni. Często potrząsaj naczyniem. Po tym czasie odcedź na sitku, wlej płyn do butelki. Nalewkę przechowuj w lodówce. Dodaj 5−20 kropli do 1/4 szklanki kefiru. Pij 2−3 razy dziennie.

Żurawina

Owoce są wyjątkowo trwałe. Pozostają na krzewinkach nawet przez całą zimę.

Można je też długo przechowywać.

Szałwia

Ma wiele zalet. Stosuje się ją w kuchni, kosmetyce oraz lecznictwie. Pochodzi z krajów śródziemnomorskich.

Właściwości. Ma działanie przeciwzapalne, zmniejsza przekrwienie, niszczy drobnoustroje chorobotwórcze. Pomaga łagodzić stany nieżytowe jamy ustnej i gardła w anginie, stosuje się ją także w chorobach oskrzeli oraz w kaszlu i utrudnionym odkrztuszaniu.

Właściwości. Spożywanie owoców jest zalecane w czasie antybiotykoterapii, bo działają probiotycznie i zwiększają skuteczność leczenia. Wyciągi żurawinowe poleca się także w chorobach przebiegających z gorączką jako środek poprawiający odporność i podczas infekcji dróg moczowych.

Kisiel

• 80 dag owoców, 25 dag cukru Owoce pognieć, zalej wodą, zagotuj. Odlej szklankę płynu, wystudzić, rozpuść w nim 2 łyżki mąki ziemniaczanej. Do pozostałego płynu wsyp cukier, zagotuj, wlej resztę płynu z maką. Wymieszaj.

Nalewka

• 25 g wysuszonych i rozdrobnionych liści, 130 ml alkoholu (70%) Liście zalej alkoholem i pozostaw na dwa tygodnie, często wstrząsaj naczyniem. Po tym czasie mocno odciśnij, przecedź, przelej do butelki.

Przechowuj w lodówce. Stosuj do płukania jamy ustnej i gardła. dbam o zdrowie 75

REKLAMA

bezzapachowy Zawiera w składzie ekstrakt mikroz czosnku. Czosnek wspomakapsułkowaną mieszankę 8. ga prawidłowe funkcjonowaszczepów bakterii. nie układu20odpornościowego.

Kapsułki, szt.

Kapsułki, 90 szt.

DBAM

o urodę Pielęgnujesz je, systematycznie nakładasz odżywki, a one wciąż nie wyglądają dobrze?

Pora zastanowić się, czy faktycznie dostarczasz włosom tego, czego potrzebują.

Mocne,

zdrowe i zadbane

DBAM O URODĘ zoom na...

Pielęgnacja przyniesie efekt, jeśli będzie dostosowana do potrzeb twoich włosów.

Plan naprawczy dla włosów

Krok pierwszy: określ porowatość pasm, aby zrozumieć ich potrzeby. Krok drugi: dobierz odpowiednie kosmetyki.

TEKST JAKUB JAWORSKI 78 dbam o zdrowie

POZNAJ SWOJE WŁOSY •W skutecznej pielęgnacji istotne znaczenie ma wiedza na temat budowy i stopnia zniszczenia włosów.

Składają się one z trzech warstw: rdzenia, kory i łusek, które stanowią warstwę zewnętrzną. Stopień odchylenia łusek od kory określa ich porowatość.

Włosy wysokoporowate są najbardziej zniszczone, a niskoporowate – najmniej. W określeniu tego, a tym samym w dobraniu właściwej odżywki do pielęgnacji, pomoże specjalny test (ramka na dole).

•Włosy niskoporowate są zwykle: zdrowe, błyszczące, śliskie, najczęściej proste, gładkie, niepodatne na kręcenie, nie puszą się. Ich łuski ciasno przylegają (najbliżej im do ideału). Po umyciu dość długo schną. Bardzo łatwo je rozczesać, nie plączą się w ciągu dnia.

RÓWNOWAGA PEH TO KLUCZ DO SUKCESU •PEH to skrót od protein, emolientów

i humektantów. Nasze włosy potrzebują tych substancji w odpowiednich proporcjach (szczegóły na kolejnej stronie).

•Proteiny stanowią główny budulec łodygi włosa. Kosmetyki, które je zawierają, dobrze radzą sobie z odbudowywaniem i regenerowaniem pasm. Wypełniają mikrouszkodzenia, wygładzają włosy na całej długości, dodają im objętości.

Taką moc mają proteiny: mleka, pszenicy, owsa, jedwabiu i kaszmiru, a także kolagen, keratyna, elastyna, białko soi.

•Emolienty pełnią funkcję ochronną.

Nałożone na włosy wytwarzają biofilm, który ma je osłaniać przed szkodliwym działaniem czynników zewnętrznych.

Są to np.: oliwa, olej arganowy i kokosowy, oleje mineralne, silikony, masło shea, parafina.

•Humektanty nawilżają włosy i zapobiegają ich wysychaniu. Należą do nich: gliceryna, miód, aloes, mocznik, fruktoza, lecytyna, d-panthenol, niacynamid czy kwas hialuronowy.

•Pasma średnioporowate występuję najczęściej. Włosy

są pozbawione blasku i nawilżenia, a pod wpływem wilgoci lekko falują i puszą się, część łusek przylega, inne pozostają odchylone. Często się rozdwajają lub łamią.

•Włosy wysokoporowate są zniszczone, szorstkie, łamliwe, matowe. Osłabione zabiegiem rozjaśniania. Mają tendencję do nadmiernego wypadania, puszenia się oraz elektryzowania, często są kręcone. Szybko schną, sprawiają problemy podczas rozczesywania.

SPRAWDŹ POROWATOŚĆ WŁOSÓW

•

Zrób test, aby określić, jak włosy wchłaniają wilgoć, co ma związek z odchyleniem łusek.

Przygotuj szklankę napełnioną wodą. Wrzuć do niej dwa swoje włosy i przyjrzyj się, jak się zachowują.

Jeśli po 2 minutach opadną na dół, oznacza to, że masz włosy wysokoporowate. Jeśli unoszą się w środku – mają średnią porowatość, a gdy wciąż pływają na powierzchni wody – niską. Poziom porowatości jest przydatny w kontekście doboru odżywek zgodnie z zasadą równowagi PEH (proteiny, emolienty, humektanty).

• •

dbam o zdrowie 79

DBAM O URODĘ zoom na...

Masaż skóry

podczas olejowania stymuluje mieszki włosowe do wytwarzania grubszych włosów. Rób okrężne ruchy opuszkami palców od karku do czoła i z powrotem.

Potem lekko uciskaj skórę.

JAK PIELĘGNOWAĆ PASMA W ZALEŻNOŚCI OD ICH POROWATOŚCI NISKOPOROWATE •Lubią się przetłuszczać, więc myj je tak często,

jak tego potrzebują.

•Korzystna będzie dla nich każda odżywka humektantowa, emolientowa i proteinowa.

•Regularnie podcinaj końcówki, bo mają tendencję do szybszego rozdwajania.

ŚREDNIOPOROWATE •Myj je delikatnym szamponem bez SLS

Odżywki

nie musisz starannie spłukiwać z włosach zniszczonych (wysokoporowatych).

80 dbam o zdrowie

(detergentów).

•Kondycję pasm poprawi odżywka proteinowa (uzupełni niedobory białka we włosie, dzięki czemu jego struktura stanie się gładsza).

•Nie zaszkodzą im także humektanty, które wiążą wodę we włosach.

•Uważaj na zbyt dużą ilość odżywek emolientowych – mogą obciążać pasma.

•Zabezpieczaj końcówki olejkiem do włosów.

WYSOKOPOROWATE •Stosuj łagodne szampony bez detergentów (SLS).

•Podstawą pielęgnacji jest odżywka proteinowa, która wygładzi łuski włosa, uzupełni ubytki.

•Raz w tygodniu nałóż na kwadrans bogatą maskę pod foliowy czepek i ręcznik.

•Stosuj olejowanie i octowe płukanki.

•Obniż temperaturę suszenia włosów.

OLEJOWANIE SPOSÓB NA REGENERACJĘ •Oleje wiele potrafią. Podczas pielęgnacji oblepia-

ją włosy i wnikają w mikrouszkodzenia – w ten sposób poprawiają ich kondycję. W ciągu kilku tygodni olej jest w stanie odbudować zniszczone pasma.

•Jak je dobrać? Dla włosów niskoporowatych dobry jest olej: kokosowy, słonecznikowy, rycynowy.

Dla średnioporowatych – rycynowy, z pestek dyni, lniany. Dla wysokoporowatych – sojowy, z pestek winogron, kiełków pszenicy, czarnuszki.

•Jak olejować? Na pasmach (wilgotnych lub suchych) i na skórze głowy rozprowadź olejek (na krótkie włosy wystarczy jedna łyżka, na długie 2–3). Wmasuj go, włóż foliowy czepek i owiń głowę ręcznikiem. Olej możesz zostawić na włosach na noc albo zmyć po 1–2 godzinach.

CO SPRAWIA, ŻE WŁOSY SĄ W KIEPSKIEJ FORMIE

• • • •

REKLAMA

Agresywne rozczesywanie, zwłaszcza na mokro.

Wysoka temperatura – nadużywanie suszarki, lokówki, prostownicy niszczy keratynę, budulec włosa.

Stres – powoduje, że włosy wcześniej wchodzą w fazę telogenu, czyli wypadania.

Dieta – jeśli o nią nie dbamy, nie pomogą nam kosmetyki. Włosy potrzebują nienasyconych kwasów tłuszczowych (awokado, orzechy, oliwa), żelaza (natka pietruszki, wątróbka), cynku (pestki słonecznika, dyni), witaminy E (jajka, zielone warzywa).

Nat ur al neź r ódł opot as u Zawi er as oki NFC Wz bogac onyowi t ami nęC

TO JEST

mój czas

Lęk

przed zmianą Są nieuniknione i nie da się przed nimi uciec. A ten kto próbuje, często ponosi życiową porażkę.

Bo choć zmiany nie zawsze kończą się happy endem, to one nas napędzają, rozwijają i posuwają sprawy naprzód.

TO JEST MÓJ CZAS zoom na…

Dlaczego boimy się

nowego?

Nawet kotlety smażysz od lat w tej samej panierce, a odwieczna grzywka stała się twoim znakiem rozpoznawczym? To znak, że przesadnie boisz się zmian i czas najwyższy dowiedzieć się, dlaczego tak się dzieje i co możesz na to poradzić.

TEKST MAGDALENA ŁUKÓW 84 dbam o zdrowie

KAMILA BIERNACKA-NOWAK psychoterapeutka, w Warszawskiej Grupie Psychologicznej zajmuje się m.in. terapią osób doświadczających kryzysów, depresji, lęków

J

uż Heraklit z Efezu, starożytny grecki filozof, mówił, że jedyną stałą rzeczą w naszym życiu jest zmiana. A działo się to w czasach, w których zmian było jak na lekarstwo w porównaniu z tym, z czym mierzymy się dzisiaj. Świat pędzi, przynosząc dzień w dzień coś nowego, choćby w technologiach, które musimy opanować, by nie wypaść za burtę. Tylko jak to zrobić, skoro większość z nas zmian nie lubi, a niektórzy boją się ich wręcz jak ognia? Dlaczego strach przed nimi ma takie wielkie oczy? Lepiej schować się za krzakiem, gdy zmiany nadejdą, czy może wsiąść w kajak i puścić się z prądem rwącej rzeki?

Niewiele osób lubi zmiany.

Dlaczego tak się dzieje?

To złożona sprawa. Główny wpływ ma na to nasza biologia. Dobrze czujemy się w tym, co znamy. Niemal każdy z nas potrzebuje tzw. strefy komfortu, w której ma poczucie bezpieczeństwa i przewidywalności. Tymczasem zmiana to niepewność, bo nie wiemy, co nam przyniesie. Może zagrożenie? Gdy więc pojawia się na horyzoncie, jako pierwsza reaguje najbardziej pierwotna struktura mózgu, która odpowiada za przetrwanie, tzw. gadzi mózg. I uruchamia strategie obronne. Stąd lęk, który jest w tym wypadku naturalnym odczuciem.

Co jeszcze napędza ten lęk, skoro jedni jedynie obawiają się zmian, innych strach przed nimi paraliżuje.

Poza biologią każdy z nas ma indywidualną konstrukcję psychicznąprzekonania o świecie, sobie, innych ludziach. Jeśli ktoś jest na przykład introwertykiem, to może być mu ciężej mu będzie nawiązywać relacje w nowym otoczeniu po zmianie szkoły czy pracy niż ekstrawertykowi. Jesteśmy też wyposażeni w matrycę zachowań, które wynosimy ze środowiska, w którym dorastaliśmy, takie gotowe wzory postępowania w różnych sytuacjach.

I jeśli nasza matryca była przyjazna, czuliśmy się kochani, a świat wokół jawił się jako fajny, przewidywalny, to mamy przekonanie, że gdy coś się zmieni, na pewno sobie poradzimy.

Przynajmniej raz na 10 lat powinniśmy zmieniać pracę, aby nadal się rozwijać i odczuwać z niej satysfakcję – twierdzi badacz szczęścia, prof.

Arthur Brooks

Jeśli jednak wyrastaliśmy w dysfunkcyjnym otoczeniu, bez wsparcia, to wchodzimy w życie w przekonaniu, że świat jest zły i każda zmiana jest dla nas zagrożeniem.

Podobno tych dysfunkcyjnych rodzin jest znacznie więcej, niż sądziliśmy.

Nikt nie robił takich badań, bo nawet nie wiadomo, jakimi kryteriami się kierować. Wiemy z grubsza, w ilu rodzinach się pije, w ilu jest przemoc, Niebieska Karta.

Wiemy też, że aż 52 proc. Polaków cierpi na PTSD, czyli zespół stresu pourazowego, bo jako nacja jesteśmy dość mocno poturbowani, a traumy zaborów, wojen, socjalizmu przekazywane są z pokolenia na pokolenie. Dlatego my, Polacy, jesteśmy nieufni, ostrożni, wolimy trzymać się tego, co pewne.

To na szczęście chyba się zmienia. Pokolenie „zetek”, czyli osób urodzonych po roku 1995, wręcz zmiany inicjuje?

Z pewnością. Starsze pokolenia Polaków chcą mieć stałą pracę na umowę, swój dom, a każda zmiana w tych obszarach jest dla nich trudna. Ludzie urodzeni już po transformacji ustrojowej są otwarci, ciekawi świata, odważni, sami organizują sobie życie, pracę. Stałość nie jest już dla nich tak ważna. Gdy na przykład czują, że przestali się

Potas Nervox Potas pomaga w utrzymaZawiera w swoim składzie niu prawidłowego ciśniemelisę lekarską, która nia krwi i prawidłowym wspomaga odprężenie funkcjonowaniu układu organizmu. oraz mięśni. nerwowego Kapsułki,100 20 szt. szt.

Tabletki, REKLAMA

pytamy eksperta

DOZ S.A. Suplement diety

dbam o zdrowie 85

TO JEST MÓJ CZAS zoom na…

rozwijać w jednej firmie albo coś ich tam uwiera, to idą do nowej.

Tak. Wybieramy to, co znamy, w czym umiemy się poruszać, decydują o tym wyuczone mechanizmy, schematy postepowania. W rodzinach z problemem alkoholu, przemocy, pomimo że jest ciężko, czasem wręcz dramatycznie ludzie tkwią latami, bo wiedzą, jak się w tym poruszać. Żyją w czymś, co znają, nie poddają tego refleksji. Taki świat jest zaburzony, lecz ciągle przewidywalny.

Czasem wyjście poza ten świat budzi gorszy lęk niż pozostanie w nim.

Czego naprawdę się boimy?

Przede wszystkim porażki. Porażka jest nie tylko przykra, ale też podkopuje nasze poczucie wartości, wiarę w siebie, w poczucie swojej sprawczości. Zmiana wiąże się też z podjęciem wysiłku. Musimy wiele rzeczy przemyśleć, podjąć jakieś działania, np. szukając pracy, obdzwonić ileś tam osób, pójść na rozmowy kwalifikacyjne, poddać się ocenie innych.

Pojawiają się nieprzyjemne uczucia,

Depresafron Zawiera w swoim składzie foliany i witaminę B6, które pomagają w utrzymaniu prawidłowych funkcji psycholoZawiera w składzie mikrogicznych orazmieszankę przyczyniają kapsułkowaną 8. się do zmniejszenia szczepów bakterii. uczucia zmęczenia i znużenia.

Kapsułki, 20 szt.

Tabletki powlekane, 60 szt.

Enteris immune

REKLAMA

Rozumiem niechęć do zmiany, gdy życie uwiera troszeczkę.

Trudno chyba jednak mówić o jakiejkolwiek strefie komfortu, gdy mamy do czynienia z przemocą czy mobbingiem.

A jednak ludzie trwają w takich chorych układach latami.

jak czujność, ostrożność, niepewność. Zaczynamy się zastanawiać, czy damy radę, czy zmiana ma sens, a może będzie gorzej i stracę to, co już mam. I straszymy samych siebie.

Czy wychowując dziecko i fundując mu dużo zmian, możemy je zahartować?

Nie wiem, czy słowo zahartować jest tu właściwe. W przypadku małych dzieci częste zmiany mogą być destabilizujace, bo maluchy potrzebują stabilnego środowiska. Gdy są starsze, wiele zależy od środowiska, w którym wyrastają. Jeśli otoczenie zbuduje w nich silne poczucie własnej wartości, nauczy je radzenia sobie w różnych sytuacjach, wchodzenia w nową grupę, będzie mocnym oparciem, na pewno poradzą sobie ze zmianami lepiej niż te, które tego nie dostaną.

DOZ S.A. Suplement diety

Jeśli lęk przed zmianą jest aż tak wielki, że nas paraliżuje, to może lepiej nie wystawiać się na taki stres, bo nawet jeżeli zyski będą ogromne, to i koszty wielkie?

To rodzaj myślenia, który działa hamująco, bo zmian nie unikniemy, więc osoby, które będą ich unikały, nie wypracują sobie konstruktywnych strategii zaradczych, wiec będą w trakcie kryzysu w gorszej sytuacji niż te, które tych zmian doświadczały częściej. Możemy siedzieć w domu, a i tak zmiana zapuka do naszych drzwi i wejdzie bez pytania.

Niechęć do zmian musimy jednak zacząć od zmiany samego siebie. Od czego zacząć?

Przede wszystkim warto się sobie przyjrzeć, zobaczyć, z jaką jaką matrycą osobistą, schematami,

ZMIANY, KTÓRYCH BOIMY SIĘ NAJBARDZIEJ n Wydarzenia rodzinne:

śmierć bliskiej osoby, ślub, rozwód, opuszczenie domu przez dziecko, zajście w ciążę. n Sukcesy bądź porażki

w pracy: zwolnienie, przej-

86 dbam o zdrowie

ście na inną formę pracy (np. zdalną), awans lub degradacja, przejście na emeryturę. n Zwrot w finansach: wzrost raty kredytu, odmowa udzielenia go, wzięcie pożyczki, obciążenie hipoteki.

suplement diety

O

AL

W

LA NE

Twój Świadomy Wybór

GI H O D

DHA Z ALG ROŚLINNE ŹRÓDŁO OMEGA-3

TO JEST MÓJ CZAS zoom na…

JAK OSWOIĆ ZMIANY Aby pokonać lęk, musisz przestać straszyć samą siebie, złapać dystans. n Mając kilka scenariuszy,

automatyzmami idziemy przez życie. W sytuacjach kryzysu najważniejsze pytanie brzmi bowiem − co mi się przydarzyło, dlaczego oporuję przed zmianą. Każda porażka podcina bowiem skrzydła, obniża poziom naszej wartości, wzmaga poczucie lęku, mnoży negatywne scenariusze. Słyszymy w głowie: uważaj na to, co może cię spotkać, musisz wszystko przewidzieć, żeby mieć nad tym kontrolę. I już tak się boimy, że nie wychodzimy z własnej głowy i robi się ztego błędne koło.

Są jakieś strategie oswajania się ze zmianami?

Najlepszą jest metodą jest metoda małych kroków. Jeśli zmiany będą miały małą amplitudę, to sobie wypracujemy lepsze strategie radzenia sobie, abyśmy, kiedy jednak staniemy przed dużymi kryzysami życiowymi czy społecznymi, które zmuszają nas do poważnych przewartościowań, do zmiany hierarchii potrzeb mieli bardziej konstruktywne sposoby radzenia sobie Warto też stawiać sobie bliskie i konkretne cele. Gdy np. zmieniamy pracę, nie budować od razu całej wizji przyszłości, tylko zaprojektować przystanki. Pomyśleć, że jak pójdę do nowej firmy, to zobaczę jak tam jest, zajmę się tym a tym, potem zobaczę, co z tego wyniknie.

Warto opracować plany B czy C na wypadek fiaska planu A, 88 dbam o zdrowie

by zmniejszyć lęk przed zaskoczeniem?

Na pewno dobrze wyobrazić sobie różne scenariusze, nie tylko te negatywne, czyli przestać się straszyć.

Nie każdy potrafi zrobić sobie szczerą, dogłębną psychoanalizę.

Często potrzebny jest ktoś, kto pomoże nam dokonać takiego oglądu. To może być ktoś bliski albo terapeuta. Bo choć emocje są bardzo ważne, są drogowskazem, to czasami nas oszukują i przekłamują rzeczywistość. Jeśli wyobrażamy sobie tylko złe scenariusze, to zaczynamy myśleć tunelowo i już nie zobaczymy żadnych innych opcji na peryferiach. Możemy też wyobrazić sobie coś, czego w ogóle nie ma.

Na przykład szef nas zawoła do siebie, skrytykuje, więc gdy po wyjściu od niego ludzie na nas popatrzą, będziemy sądzić, że wiedzą, co zaszło w jego gabinecie, choć prawdopodobnie spojrzeli przypadkiem albo zrobili dziwną minę, bo mieli zły poranek. Warto zanalizować swój opór, bo jest w nim dużo informacj o tym, dlaczego się boję.

Często zresztą okazuje się, że strach miał wielkie oczy i zmiany wyszły nam na dobre.

Oczywiście, ale dowiemy się tego tylko wtedy, gdy pokonamy barierę lęku. Zmiana to nauka i rozwój,

które wynikną ze zmiany, wyobraź sobie najgorszy.

Potem zadaj sobie pytanie, na ile jest on realny, a na ile wykreowany przez twoje emocje. n Pomyśl, czy byłaś już

w podobnej sytuacji, przypomnij sobie, co ci wtedy pomogło. Bo choć nie masz wpływu na to, co zrobią inni, możesz sterować swoim zachowaniem. n Wyobraź sobie bardziej

pozytywny scenariusz zmiany niż ten, który wzbudził w tobie lęk. n Zadaj sobie pytanie, na

ile dana zmiana wpłynie na całe twoje życie. Czy nie wyolbrzymiasz jej skutków, tego, co możesz stracić i umniejszasz tego, co zyskasz.

wyjście z rutyny. A sukces to pozytywne emocje, entuzjazm, który będzie nas w przyszłości napędzał.

Każda zmiana na plus zwiększy nasze kompetencje, nasze poczucie pewności, że sobie poradzimy.

Zbuduje przeświadczenie, że zmiana nie jest wcale taka straszna. I z każdą kolejną będzie łatwiej.

Kompoz y c j az i ółwt r os c eoT wójż oł ąde k .

Zawar t ewpr oduk c i e: Mi ę t api e pr z owad z i a ł ar o z l uź ni a j ą c onami ę ś ni eż o ł ą d k a , d z i ę k i t e muj e s tp o mo c nawp r z y p a d k u uc z uc i ad y s k o mf o r t uiwz d ę ć ,z wł a s z c z ap oo b fit y ml ubc i ę ż k o s t r a wn y mp o s i ł k u .

Dz i k ar óż ap o ma g awf unk c j a c ht r a wi e nn y c hip r a c yp r z e wo d up o k a r mo we g o .

T y mi ane kt e żws p i e r at r a wi e ni e .

Wąk r ot a az j at y c k a,z wa na t a k ż e Go t uk o l ad z i a ł ak o r z y s t ni e na b ł o nę ś l uz o wą ż o ł ą d k a ip r z y c z y ni as i ęd ok o mf o r t ut r a wi e nne g o .

Mni s z e kl e k ar s k iws p i e r af unk c j o no wa ni ewą t r o b yid r ó gż ó ł c i o wy c h.

Koz i e r adk ap r z y c z y ni as i ęd out r z y ma ni ap r a wi d ł o we g op Hż o ł ą d k a . *

P r o d u c e n t :

TO JEST MÓJ CZAS myśl miesiąca

„Tracimy tyle czasu na rzeczy pilne, że nie starcza nam go na rzeczy ważne.”

a c ou f e h c o R a L e François d

ul d

TEKST URSZULA ZUBCZYŃSKA

Życie to ekscytująca podróż, której początek potrafimy precyzyjnie określić co do dnia i godziny, ale koniec jest dla nas wielką niewiadomą. W tej grze z losem każda sekunda to cenny żeton i ważne jest, jak nim zagramy.

C

odziennie goni nas czas − tak nam się przynajmniej wydaje. Zwłaszcza jeśli mamy na głowie pracę, dom, dzieci, wnuki. Żeby nie zakopać się w tysiącu spraw pilnych, do załatwienia na już, od razu próbujemy się z nimi uporać w nadziei, że w końcu przyjdzie czas na te ważne. Ale jakie to są te ważne dla nas sprawy? Jeśli potrafimy to sobie uświadomić, to już połowa sukcesu. Dlatego warto zatrzymać się na chwilę i zastanowić, czy to, co robimy, naprawdę przekłada się na spełnianie naszych głębszych celów i marzeń. Warto nauczyć się rozróżniać między pilnością a ważnością, by nasz czas był inwestycją w przyszłość, a nie tylko w bieżące problemy. Bo w końcu, gdy spojrzymy wstecz, nie będziemy żałować, że nie sprzątnęliśmy mieszkania, ale rozmowy z bliską osobą, która się nigdy nie odbyła z pozornego braku czasu − na pewno.

91 dbam 90 dbam o zdrowie o zdrowie

TO JEST MÓJ CZAS prawo

Błą d medyczny rekompensata dla pacjenta

JEŚLI LEKARZ DZIAŁA NIEZGODNIE Z AKTUALNĄ WIEDZĄ MEDYCZNĄ, TO TAKŻE MOŻE BYĆ UZNANE ZA BŁĄD LEKARSKI.

Niestety, zdarza się, że pobyt w szpitalu nie zawsze kończy się dla chorego pomyślnie. Lekarze i personel medyczny czasem popełniają błędy w sztuce. Co wtedy może zrobić pacjent?

Ma kilka sposobów na dochodzenia swoich praw.

J

TEKST MARTA SZYMCZYK-JAWORSKA

akie zdarzenie prawo uznaje za błąd medyczny? To nieumyślne zaniedbanie lub zaniechanie ze strony lekarza (pielęgniarki lub innej osoby wykonującej zawód medyczny), które spowodowało szkody u pacjenta: uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia, zakażenie biologicznym czynnikiem chorobotwórczym. Osoby wykonujące zawody medyczne nie ponoszą odpowiedzialności za wynik leczenia, ale zobowiązane są do podejmowania 92 dbam o zdrowie

wszystkich działań, aby zamierzony rezultat osiągnąć. Błędem lekarskim będzie np. pozostawienie w ranie ciała obcego, włączenie do terapii niewłaściwych leków, itd., o ile działania takie są niezgodne z aktualną wiedzą medyczną lub stanowią naruszenie ustaw dotyczących wykonywania zawodu lekarza. Zakażenia (bakterią gronkowca, wirusem żółtaczki typu C, itd.) mogą być zaniedbaniami personelu i szpitala.

Pacjent, który uważa, że w jego przypadku mogło

dojść do błędu medycznego, w dochodzeniu swoich praw może wybrać drogę sądową albo pozasądową. Bez względu na to, jaką wybierze, musi przygotować dokumentację medyczną ze szpitala, w którym, jego zdaniem, doszło do błędu (kartę informacyjną leczenia, opisy wyników badań i konsultacji, itd.).

Powinien zebrać też wszelkie rachunki i faktury potwierdzające koszty, jakie poniósł za dodatkowe leczenie, rehabilitację, dojazdy, sprzęt medyczny itd., aby ratować pogorszony na skutek błędu stan zdrowia.

Świadczenie z Funduszu Kompensacyjnego Zdarzeń Medycznych

TERMINY PRZEDAWNIENIA Należy pamiętać, że pacjent ma na dochodzenie roszczeń określony czas, bowiem żądanie odszkodowania za błąd medyczny ulega przedawnieniu z upływem 3 lat, gdy pacjent dowiedział się lub mógł dowiedzieć się o szkodzie (art. 442 (1), §1 Kodeksu cywilnego), przy czym termin ten nie może być dłuższy niż 10 lat od dnia, w którym doszło do błędu medycznego powodującego szkodę. Osoba może dowiedzieć się o szkodzie, gdy np. inny lekarz stwierdzi na podstawie badań i diagnozy, że ujawnione dolegliwości są spowodowane popełnionym wcześniej błędem medycznym. Natomiast inaczej liczy się termin przedawnienia, gdy ofiarą błędu medycznego jest dziecko − wówczas dochodzenie roszczeń będzie możliwe w terminie aż do końca dwóch lat po osiągnięciu przez nie pełnoletności.

Pacjent może dostać odszkodowanie poza sądem, składając wniosek do Funduszu Kompensacyjnego Zdarzeń Medycznych działającego przy Rzeczniku Praw Pacjenta (fundusz zastąpił wojewódzkie komisje do spraw orzekania o zdarzeniach medycznych). Fundusz obejmuje zdarzenia medyczne, które co do zasady miały miejsce od 6 września 2023 r. Występując o świadczenie, należy zapłacić za wniosek 300 zł (można poprosić o zwolnienie z opłaty, jeśli chory jest w trudnej sytuacji finansowej i przedstawi dokumenty, które ją potwierdzą). O szczegóły należy pytać, dzwoniąc na bezpłatną infolinią: 800-190-590 (i wybrać 2). Zespół ekspertów po zapoznaniu się z dokumentacją medyczną ustali, czy uszczerbek na zdrowiu danej osoby został wywołany błędem medycznym. Maksymalna kwota świadczenia dla pacjenta wynosi 200 tys. zł. W przypadku śmierci pacjenta, świadczenie wynosi do 100 tys. zł dla każdej z uprawnionych osób.

Odszkodowanie od szpitala

Jeśli pacjent wybierze drogę sądową, może pozwać szpital (np. na podstawie art. 444 Kodeksu cywilnego o odszkodowanie na pokrycie kosztów leczenia), ale też lekarza przeprowadzającego zabieg i ubezpieczyciela, w którym szpital ma polisę. Można żądać zwrotu poniesionych kosztów: leków, rehabilitacji, badań, wizyt lekarskich, opieki pielęgniarskiej, zabiegów medycznych, przekwalifikowania się do wykonywania nowego zawodu lub renty, gdyby utracił zdolność do pracy (całkowicie lub częściowo), o ile poniesione koszty są następstwem poniesionej przez pacjenta szkody. Poniesione wydatki należy udokumentować (mieć faktury i rachunki). Składając pozew, trzeba wnieść opłatę. Jeśli pacjent domaga się

odszkodowania powyżej 20 tys. zł, opłata wyniesie 5 proc. żądanej kwoty. Mogą dojść koszty profesjonalnego pełnomocnika (np. radcy prawnego), jeśli osoba chce, aby reprezentował ją w sądzie.

Ale uwaga! Można prosić sąd o zwolnienie z części lub całości kosztów, jeżeli chory nie jest w stanie ich pokryć (trzeba złożyć oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku i dochodach). Podczas procesu mogą być powoływani biegli, którzy ocenią szpitalne procedury i stan pacjenta (czasami podnosi to koszty i wydłuża sprawę).

Zadośćuczynienie za krzywdę

To rekompensata za ból fizyczny, psychiczne cierpienia, negatywne przeżycia, utratę jakości życia, ale też za naruszenie dóbr osobistych poszkodowanego, np. godności. Pacjent może żądać w sądzie (na podst. art. 445 § 1 Kodeksu cywilnego) odpowiedniej kwoty zadośćuczynienia za doznane krzywdy (niezależnie od tego, jakie odszkodowanie przyznał sąd). Kwotę można ustalić również podczas mediacji (jeśli na tę formę porozumienia zgodzą się obie strony). Mediator jest osobą bezstronną, pomoże wypracować porozumienie i jeśli będzie ono podpisane przez obie strony, sąd je zatwierdzi.

Podstawa prawna: Ustawa z 16 czerwca 2023 r. o zmianie ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz.U. 2023, poz. 1675); Kodeks cywilny, art. 444, 445 par. 1, 448; art. 13 Ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. 2023, poz. 1144). dbam o zdrowie 93

TO JEST MÓJ CZAS podróże PRZED WYJŚCIEM W GÓRY CZY DOLINKI REGLOWE ZAWSZE NALEŻY SPRAWDZIĆ PROGNOZĘ POGODY I STOPIEŃ ZAGROŻENIA LAWINOWEGO NA STRONIE TOPR. TRZEBA BYĆ TEŻ ODPOWIEDNIO PRZYGOTOWANYM (NAŁADOWANA KOMÓRKA, RAKI LUB RACZKI, BATONY I ŻELE ENERGETYCZNE).

wśniegu Tatry

Mają niepowtarzalny urok. Od lat inspirowały malarzy, poetów i kompozytorów, były wyzwaniem dla taterników, narciarzy i turystów. I nic się nie zmieniło. Nadal zachwycają, tak jak niegdyś Witkacego, Tetmajera, Malczewskiego.

TEKST ALICJA DASZKIEWICZ

94 dbam o zdrowie

SZLAK NA SZPIGLASOWĄ PRZEŁĘCZ JEST PRZEZNACZONY TYLKO DLA DOŚWIADCZONYCH TURYSTÓW.

SKI TOURY •To przemierzanie tatrzańskich szlaków na nartach. Możliwości jest sporo, od łatwych (np. z Kuźnic na Kalatówki czy z Zazadniej na Rusinową), po trudne (np. do Doliny Pięciu Stawów Polskich).

SCHRONISKO W DOLINIE PIĘCIU STAWÓW POLSKICH •Najpiękniejsze w Tatrach i najwyżej położone (1671 m n.p.m).

Znajduje się tuż nad Przednim Stawem w otoczeniu tatrzańskich szczytów. Słynie z wysokogórskiej atmosfery i wyjątkowej w smaku szarlotki. W kwietniu w dolinie organizowane są dni lawinowo-skiturowe, bezpłatne szkolenia ludzi gór – dla ludzi gór. W tym roku odbędą się już po raz jedenasty.

K

ażda pora roku w Tatrach ma swój urok.

Ale zimą jest tu wyjątkowo. Wszędzie biało. Śnieg leży w dolinach i na szczytach. Cieszą białe czapy na kamieniach i świerkach. Szelest spadających płatków. Ośnieżone szczyty i doliny, zwłaszcza skrzące się w słońcu, dostarczają wielu wrażeń i emocji. Pozwalają na aktywny wypoczynek i pełny relaks. Bliskość Zakopanego, dużo schronisk, szlaków turystycznych i tras narciarskich dają szansę na dotarcie do wielu nie-

zwykłych miejsc. Trzeba tylko pamiętać, że Tatry latem i zimą to zupełnie inne góry. Jeśli chcemy nacieszyć się naturą, odpocząć od zgiełku, najlepiej zrezygnować z wycieczki nad Morskie Oko, gdzie zmierzają zwykle tłumy, a wybrać się w inne rejony Tatr, np. na Halę Gąsienicową, nad którą dominuje Kościelec, polski Matterhorn. Nie mniej atrakcyjna będzie wędrówka do niewielkiego schroniska na Kondratowej, podczas której można zatrzymać się w pustelni brata Alberta. Zdecydowanie dłuższy i bardziej wymagający, ale dający

poczucie wysokogórskiej wędrówki, jest szlak do Doliny Pięciu Stawów Polskich. Tu nad Wielkim Stawem znajduje się kamienna koliba, najwyżej położony szałas pasterski w Tatrach, a nieco dalej, w Dolinie Pustej, słynna południowa ściana Zamarłej Turni. Dla osób mniej aktywnych dobrym wyborem będą spacery w dolinki reglowe, do Strążyskiej, Białego, Małej Łąki, a także na Rusinową Polanę, skąd rozpościera się piękna panorama na Tatry Wysokie i Bielskie. Alternatywą dla pieszych wędrówek może być przemierzanie tatrzańskich szlaków na nartach (ski toury). To najstarsza forma narciarstwa, w Tatrach spopularyzowana ponad sto lat temu m.in. przez Mariusza Zaruskiego, twórcę TOPR. Jeśli chcemy poruszać się na ski tourach powyżej dolin niezbędny jest plecak i zestaw lawinowy oraz umiejętność oceniania ryzyka lawin.

Po powrocie z gór mamy Zakopane. „Pępek świata”, jak nazywał je Rafał Malczewski. W latach międzywojennych było nie tylko zimową stolicą Polski, ale też kulturalną, która przyciągała najważniejszych artystów epoki: Witkacego, Szymanowskiego, Makuszyńskiego, Sryjeńskich...

Warto wyruszyć ich szlakiem. dbam o zdrowie 95

TO JEST MÓJ CZAS podróże

WIKTORÓWKI • Sanktuarium Matki Bożej Królowej Tatr to miejsce wy-

jątkowe. Położone w świerkowym lesie poniżej Rusinowej Polany sprzyja zadumie i kontemplacji.

Każdy, kto odwiedza Wiktorówki, może liczyć na kubek herbaty podawany w kuchni pod kaplicą.

Kozica jest symbolem

SYMBOLICZNE TABLICE •Znajdują się na murze, który chroni Wiktorówki przed osuwającym się zboczem. Upamiętnieni są tutaj ci, którzy kochali Tatry i z nimi związali swoje życie, wspinacze, ratownicy TOPR, turyści i miłośnicy gór.

Miejsce Pamięci powstało na wzór symbolicznego cmentarza pod Osterwą w Tatrach Słowackich.

96 dbam o zdrowie

Tatrzańskiego Parku Narodowego. Zimą, w dni mroźne i wietrzne, najłatwiej ją wypatrzeć w piętrze kosodrzewiny na południowych stokach. Od niej wywodzą się nazwy: Kozi Wierch czy Kozia Dolina.

W Zakopanem i okolicy * Górskie wędrówki i jazdę na nartach można urozmaicić poznaniem miejscowych atrakcji.

OBSERWATORIUM METEROLOGICZNE •To najwyżej położony budynek w Polsce. Znajduje się na Kas-

prowym Wierchu (1987 m n.p.m.), na który wjedziemy kolejką linową z Kuźnic. Zimą królują tu przede wszystkim miłośnicy białego szaleństwa, dla których przygotowano trasy narciarskie (Gąsienicowa, Goryczkowa), nartrostradę do Kuźnic i ski routies (szlaki narciarskie).

KRUPÓWKI − NAJPOPULARNIEJSZY DEPTAK POD TATRAMI. DAWNIEJ ŁĄCZYŁY HUTĘ SZKŁA I KOPALNIĘ W KUŹNICACH Z ZAKOPANEM. BYŁA TO ŚCIEŻKA, KTÓRĄ PRZEMIESZCZALI SIĘ GÓRNICY I HUTNICY DO PRACY.

WIDOK NA ZAKOPANE I GIEWONT. TAKĄ PANORAMĘ MOŻNA ZOBACZYĆ Z GUBAŁÓWKI, NA KTÓRĄ WJEDZIEMY KOLEJKĄ LINOWO-TERENOWĄ.

STĄD PROWADZI SPACEROWY SZLAK PAPIESKI NA BUTOROWY WIERCH. LATEM MOŻNA Z NIEGO ZJECHAĆ WYCIĄGIEM KRZESEŁKOWYM DO KOŚCIELISKA.

o uniwersalnej tematyce na dwóch scenach − dużej i małej (która jednocześnie jest kawiarnią) − organizowane są: wystawy, recitale, koncerty, spotkania literackie i pokazy filmów.

Działa również Galeria Teatru. Co roku w lutym świętowane są Urodziny Teatru i Patrona, czyli Witkacego.

•Galeria Władysława Hasiora. Zgromadzono w niej ok. 200 prac jednego z najwybitniejszych współczesnych artystów polskich. W dawnej sanatoryjnej leżakowni „znalazły swoje miejsce sławne sztandary, kompozycje przestrzenne, rzeźby, których tworzywem są różnorakie materiały, zwyczajne przedmioty, często rupiecie, które w rękach artysty nabierają nowych znaczeń”.

•Kaplica na Jaszczurówce. Przy drodze Oswalda Balzera wiodącej do Morskiego Oka stoi kaplica zaprojektowana przez Stanisława Witkiewicza, jedno z klasycznych dzieł stylu zakopiańskiego. Równie piękna jest willa Atma (muzeum Karola Szymanowskiego, gdzie odbywają się też koncerty), Koliba (Muzeum stylu zakopiańskiego) czy Pod Jedlami. (można ją oglądać tylko z zewnątrz).

•Termy. Oprócz wielu atrakcji dodatkowych (spa, sauna, strefa zabawy i relaksu, sztuczna fala) jakie oferują, najważniejsze są wody termalne, które działają prozdrowotnie i leczniczo. Najpopularniejsze termy to: Szaflary, Bania, Gorący Potok, Bukovina, Gorce, Antałówka, Chochołowskie. dbam o zdrowie 97

ZDJĘCIA: 123RF /PICSEL(3), ALICJA DASZKIEWICZ (5), JAN WŁODARCZYK/BE&W (1)

•Teatr Witkacego. Poza spektaklami

TO JEST MÓJ CZAS krzyżówka

ROZWIĄZYWANIE KRZYŻÓWEK TO DOSKONAŁA FORMA ĆWICZEŃ DLA MÓZGU, A ZARAZEM ZAJĘCIE, KTÓRE POMAGA SIĘ ZRELAKSOWAĆ. ŻYCZYMY DOBREJ ZABAWY:)

STRONI OD PRACY

OBCHÓD TERENU

LEPKA SUBSTANCJA

DO ROZNIECANIA OGNIA

STRONI OD PRACY

OBCHÓD TERENU

LEPKA SUBSTANCJA

DO ROZNIECANIA OGNIA

PŁASKI PODCZAS ĆWICZEŃ PŁASKI FORMA PODCZAS LEKÓW ĆWICZEŃ DLA FORMA DZIECI LEKÓW DLA DZIECI

8 DĄSA SIĘ O BYLE CO DĄSA SIĘ O BYLE SAMOTNY CO WYSTĘP

NA 8 ZWROT NI-

STOI PRZY DRODZE NA JEDNEJ NODZE

CY NA ZWROTNIWYPŁYWA CY Z ETNY

SAMOTNY WYSTĘP

STOI PRZY DRODZE NA JEDNEJ NODZE

2

WYPŁYWA Z ETNY

PAN NA 2 WYBIEGU

KUZYN ŻYRAFY

PRZEZRO- ATRYBUT CZE APOLLA

KUZYN ŻYRAFY

DIETYLOWY DO NARKOZY

OBCY FANTAŚCIE

DIETYLOWY DO NARKOZY

OBCY FANTAŚCIE IMPAS

4

DROGA DLA AUT

ZMIERZCH

DROGA DLA AUT NIE MA WAD

ZMIERZCH

PRZEŁOŻONY KLASZTORU

13

WALUTA MEKSYKU

INDIAŃSKA ŁÓDŹ

GATUNEK LIRYCZNY

3 WIZJEREM

CIESZY WYDAWCĘ

HERBATKA Z ZIÓŁ

CIESZY WYDAWCĘ

Z

NA ZBOŻE

ZBIORNIK NA ZBOŻE

PROZAIK

6 OWCZA GROMADA ROŚLINNY OWCZA ALKALOID GROMADA ROŚLINNY ALKALOID

SZKLIWO

2

4

5

6

7

8

OKRĄGŁA KLUSKA

OBOK TREFLA

OKRĄGŁA KLUSKA

OBOK TREFLA

CZAS WOLNY OD ZAJĘĆ CZAS WOLNY OD ZAJĘĆ

1 1

CZĘŚĆ DŁUGU

9

ZIMOWA ATRAKCJA

KRÓTKA WŁÓCZNIA

11

12

13

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Prosimy o nadsyłanie rozwiązania krzyżówki z pomysłem na artykuł do „DOZ Magazynu dbam o zdrowie”. Autorów najciekawszych propozycji nagrodzimy zestawami produktów. Termin nadsyłania rozwiązań to 29.02.2024 r. Regulamin dostępny na stronie www.dbamozdrowie.pl.

Rozwiązania prosimy przysyłać listem na adres: Magazyn dbam o zdrowie, Wydawnictwo Bauer, ul. Motorowa 1, 04-035 Warszawa

12

13

98 dbam o zdrowie

3

ZIMOWA ATRAKCJA

WĄSATA MYŚLIWY RYBA Z KANADY

CZĘŚĆ DŁUGU

11

10

RUPIEĆ

KRÓTKA WŁÓCZNIA

„PŁUCA” MIASTA

NIEISTNIENIE

RUPIEĆ

9

ROZWIĄZANIE

1

PUCH W APTECZCE PUCH W APTECZCE

WĄSATA MYŚLIWY RYBA Z KANADY

„PŁUCA” MIASTA

5

11

W PARZE Z KATODĄ

FAWORYTY

9

SZKLIWO

NIEISTNIENIE

W PARZE Z KATODĄ

JEDNOCZY LUDZI

6

PĘTELKA Z WEŁNY

5

FAWORYTY

PROZAIK

PĘTELKA Z WEŁNY

GIEŁDOWA PANIKA

I KLAMKĄ Z WIZJEREM I KLAMKĄ

ELEMENT

ADRESU 12 ZBIORNIK

ZAKAŹNA WIRUSOWA CHOROBA KIJ, LASKA ZAKAŹNA GIEŁDOWA PANIKA KIJ, LASKA

3

HERBATKA Z ZIÓŁ

12

PRZYJĘCIE BEZ TAŃCÓW PRZYJĘCIE BEZ TAŃCÓW

ELEMENT ADRESU

JEDNOCZY LUDZI

PRZYZNANY ZA ZASŁUGI PRZYZNANY ZA ZASŁUGI

KULISY WIEDZY TAJEMNEJ

PODSTĘP, KNOWANIE

AKTORSKIE WCIELENIE AKTORSKIE WCIELENIE

WIRUSOWA

GATUNEK LIRYCZNY MOŻNA WYBRAĆ MNIEJSZE

7

PODNOSI CIĘŻARY

PODSTĘP, KNOWANIE

13 CHOROBA

MOŻNA WYBRAĆ MNIEJSZE

INDIAŃSKA ŁÓDŹ

7

PODNOSI CIĘŻARY KULISY WIEDZY TAJEMNEJ

ODURZENIE CHRONIOPO DRINKU NY KWIAT GÓRSKI CHRONIONY KWIAT GÓRSKI

PRZEŁOŻONY KLASZTORU WALUTA MEKSYKU

BYWA DO INDIAŃSKA KOGOŚ TRUCIZNA ŻYWIONA BYWA DO INDIAŃSKA KOGOŚ TRUCIZNA ŻYWIONA

PONIŻEJ KARKU

NIE MA WAD

4

IMPAS

10

ODURZENIE PO DRINKU

PAN NA WYBIEGU

JADALNY GŁOWONÓG JADALNY GŁOWOPRZE ZRO- ATRYBUT NÓG APOLLA CZE

10

PONIŻEJ KARKU

NA CZELE PARTII NA CZELE PARTII

KARTOTEKA KARTOTEKA

NOWOCZESNE HYBRYDOWE SUV-Y FORDA

FordStore Łódź 92-103 Łódź, ul. Brzezińska 26 (42) 203 55 55, www.fordstore-lodz.pl Wejdź na wyższy poziom komfortu wybierając hybrydowego SUV-a Forda dostępnego od ręki.

Korzyść finansowa z ubezpieczeniem samochodu na rok: Ford Puma do Ford Kuga do Ponad to Pakiet 4 lata ochrony: Ford Protect, gwarancja i serwis w cenie³. finansową 4 000 PLN brutto z tytułu odsprzedaży samochodu dealerowi w ramach rozliczenia [Premia za odkup] i ubezpieczenie pojazdu na pierwszy rok użytkowania [„Pierwszy rok ubezpieczenia w cenie” w ramach programu Ford Ubezpieczenia - oferta specjalna (Ubezpieczenie w cenie pojazdu) prowadzony przy współpracy z TUiR Allianz Polska S.A. Szczegóły oferty w SWU Ford Ubezpieczenia nr 121/2022 oraz OWU AC KOAC-O12 10/22, na stronie www.allianz.pl/pl_PL/dla-ciebie/dokumenty.html#pakiety-dealerskie]. Dotyczy tylko klientów indywidualnych (detalicznych). Propozycja ograniczona w czasie, obowiązuje do wyczerpania zapasów pojazdów objętych promocją. Nie stanowi oferty w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego. Decyzja o odkupie pojazdu od klienta podejmowana jest przez dealera na podstawie oględzin i stanu technicznego. Korzyść finansowa do 25 000 PLN dotyczy wybranych wersji wyposażenia. Szczegóły u Dealera Forda.

7 000 PLN dla samochodów dostępnych w zapasach magazynowych dealerów, korzyść finansową 4 000 PLN brutto z tytułu odsprzedaży samochodu dealerowi w ramach rozliczenia [Premia za odkup] i ubezpieczenie pojazdu na pierwszy rok użytkowania [„Pierwszy rok ubezpieczenia w cenie” w ramach programu Ford Ubezpieczenia - oferta specjalna (Ubezpieczenie w cenie pojazdu) prowadzony przy współpracy z TUiR Allianz Polska S.A. Szczegóły oferty w SWU Ford Ubezpieczenia nr 121/2022 oraz OWU AC KOAC-O12 10/22, na stronie www.allianz.pl/pl_PL/dla-ciebie/dokumenty.html#pakiety-dealerskie]. Dotyczy tylko klientów indywidualnych (detalicznych). Propozycja ograniczona w czasie, obowiązuje do wyczerpania zapasów pojazdów objętych promocją. Nie stanowi oferty w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego. Decyzja o odkupie pojazdu od klienta podejmowana jest przez dealera na podstawie oględzin i stanu technicznego. ³„Pakiet 4 lata ochrony: Ford Protect, gwarancja i serwis w cenie” obejmuje 2 lata gwarancji, umowę Ford Protect w wariancie 4 lata/80 000 km, Kontrakt Serwisowy w wariancie 4 lata/80 000 km. Szczegółowe warunki programów można znaleźć na: www.ford.pl/serwis/obsluga-i-oferty-serwisowe/serwisowanie/kontrakty-serwisowe. Pakietem 4 lata ochrony: Ford Protect, gwarancja i serwis w cenie objęte są tylko samochody Ford Kuga i Ford Puma z roku modelowego MY2023.75 z wyłączeniem wersji Forda Puma 1.0 EcoBoost Hybrid 125 KM M6 w wersji Titanium. Średnie zużycie paliwa i emisja CO 2 na podstawie pomiarów w cyklu WLTP (Światowa zharmonizowana procedura badań pojazdów lekkich): Forda Puma 1.0 EcoBoost Hybrid 125 KM, M6, Titanium X, Euro 6.2: 5.4-6.0 l/100 km; 122-135 g/km, Forda Kuga 2.5 FHEV 190 KM, eCVT, AWD, Titanium X, Euro 6.2: 5.7 – 5.8 l/100 km; 130-133 g/km. Na zdjęciu Ford Puma EcoBoost Hybrid i Ford Kuga Plug-in Hybrid z wyposażeniem opcjonalnym.

Tabl et kidos s ani aos maku mal i nowot r us kawkowym pr z ez nacz one dl adz i ecipowyż ej8.l atidor os ł ych.

P r o d u c e n t : D O ZS .

A .S U P L E ME N TD I E T Y