9
mediów obserwacje te mogą być przydatne, to z pewnością nie powinniśmy uznawać, że współczesnej Polski nie stać na oryginalny model nowoczesności. O tym, że może być odwrotnie, świadczą między innymi prace architektów i projektantów inspirujących się polską tradycją wernakularną, również XX-wieczną, czy malarstwo odkrywające historię nowoczesności w Polsce od 1918 roku. Celem tej książki jest zatem zaproponowanie odmiennej od dwóch powyższych perspektywy dyskusji nad nowoczesnymi wartościami i dorobkiem kultury polskiej. Jeżeli będziemy potrafili odnaleźć w naszym dziedzictwie przykłady oryginalnej i odrębnej interpretacji nowoczesności, docenimy fakt, że modernizacja nie jest pojęciem obcym kulturze polskiej, ale integralną częścią jej historii i teraźniejszości. Jest to problem o tyle istotny, że pozwala rozmawiać o dzisiejszych czasach i aktualnej modernizacji nie przez budowanie antytez, ale przez reinterpretację historii oraz otwarcie bez niepotrzebnych obaw na współczesny świat i dialog z nim. W historii Polski najbardziej twórcze momenty można utożsamić z epokami, w których pewni własnej tożsamości potrafiliśmy uczynić częścią naszej kultury polskie interpretacje najważniejszych idei, które dyskutowano na świecie, łącząc afirmację polskości ze współpracą ze światem zewnętrznym3. Z dzisiejszej perspektywy powinniśmy w taki właśnie sposób spojrzeć na związki między polskością a nowoczesnością. *** Analizowanie specyfiki polskiego modelu nowoczesności można postrzegać jako część współczesnej dyskusji na temat nowoczesności i procesów modernizacyjnych w ogóle. W miejsce monolitycznej koncepcji modernizacji, opartej na jednolitym systemie wartości, takich jak między innymi emancypacja jednostki i oświeceniowa racjonalizacja, odnajduje się wiele „modernizmów” wynikających z lokalnych tradycji czy zjawisk kulturowych sytuowanych dotąd na marginesie historii. Takie partykularne modernizacje świadczą o pluralizmie nowoczesności, co więcej dowodzą, że skuteczność transformacji wynikała zawsze z bliskiego związku z tradycją, w ramach której owa transformacja się dokonywała. Polski przykład jest tu o tyle interesujący, że nowoczesność budowano 3
A. Waśko, Romantyczny sarmatyzm. Tradycja szlachecka w literaturze polskiej lat 1831–1863, Kraków 1995.