Isaac-techniek Module Smakelijk (proefmodule) by die Keure

Proef exemplaar

Modules Isaactechniek 1e graad

Smakelijk (biotechniek)

Inspanning (energie)

Techville (informatieverwerking)

Life on earth (constructie)

Te land, ter zee en in de lucht (transport)

WOORDENLIJST

STUDIEWIJZER ISAAC-actie

Een ingrediënt dat mensen

samenbrengt

Wat een vreemd woord: ingrediënt. Het is afkomstig van het Latijnse werkwoord ‘ingredior’, wat ‘binnengaan’ betekent. Met een beetje verbeelding kun je de link met onze hedendaagse betekenis wel vinden. Een ingrediënt is immers een bestanddeel van iets. Het zit ergens anders in, of heel letterlijk dan: het gaat ergens binnen.

Ingrediënten vind je in gerechten, tandpasta, cosmetica, chemische producten, papier ... We verwijzen zelfs in de figuurlijke zin naar het woord. Denk maar aan het geheime ingrediënt voor succes, wat dat ook mag zijn ...

Hieronder vind je een kort quizje waarin je uitzoekt welk ingrediënt mensen samenbrengt.

1 In 1893 bedachten de twee zusjes Mildred en Patty Hill een liedje voor hun leerlingen op school. Dit liedje heette ‘Good morning to all’ en verspreidde zich over heel Amerika. In 1924 veranderde Robert Coleman de titel van het liedje en publiceerde het in een liedjesbundel. Deze versie werd wereldwijd bekend en wordt vandaag nog steeds gezongen. Welk liedje is dat?

Happy birthday to you

Goede morgen

Broeder Jacob In de maneschijn

2 ‘Festtid’ is Zweeds voor … etenstijd tijd voor frietjes tijd voor een feestje muziekoptreden

3 Hoe noemen we ‘een samenkomst van een aantal personen in een positieve sfeer, ter gelegenheid van een fijne gebeurtenis’? Noteer dit woord in het midden van de mindmap hieronder. Vul daarna aan met wat in je opkomt.

De school organiseert een feest. Jouw klas krijgt de opdracht om de hapjes of gerechtjes te verzorgen. Om het eenvoudig te houden, wordt er beslist dat elke bereiding op basis van tomaten wordt gemaakt.

Hieronder vind je enkele recepten. Naar welk gerecht gaat jouw voorkeur uit?

Hapje met gedroogde tomaten

Tomatenijs ‘gazpacho’: een ijsje zonder suiker

Een croque-monsieur met zelfgemaakte ketchup

Bij het nemen van deze beslissing zijn er bepaalde aspecten die in grotere of mindere mate een rol spelen.

Kruis drie factoren aan die jij nu het belangrijkste vindt om mee rekening te houden bij het beslissen.

De prijs

De voedingswaarde (de hoeveelheid vitamines, eiwitten, vetten …)

Het transportmiddel waarmee de voedingsmiddelen vervoerd worden

De afstand die de voedingsmiddelen afleggen

De Nutri-Score

De vorm en de kleur

De manier waarop het verkocht wordt (al dan niet gepeld, gesneden, voorgegaard …)

De kook- en bereidingswijze (snel, microgolf, oven, uitgebreid …)

De smaak

De herkomst, oorsprong

Het heeft een aantrekkelijke verpakking

Het oogt lekker en vers

VOEDINGS DRIEHOEK

1 Gezond

1.1 De voedingsdriehoek

DRINK VOORAL

VOEDINGS DRIEHOEK

MEER

DRINK VOORAL

MEER

MINDER

GEZOND ETEN:

WAT IS DAT NU PRECIES?

MINDER

GEZOND ETEN:

WAT IS DAT NU PRECIES?

Wat eet je best en wat beperk je beter? En hoe pak je het aan? Alle huidige wetenschappelijke kennis over gezonde en duurzame voeding vind je voortaan in de voedingsdriehoek. Met richtlijnen die voor iedereen vanaf 1 jaar haalbaar zijn. En die ervoor zorgen dat er ook voor onze kinderen en kleinkinderen genoeg gezond voedsel is

Bekijk de voedingsdriehoek. Je kan alle info terugvinden via de QR-code.

Wat is waar?

Meer info en tips op gezondleven.be

Volop groenten, fruit, volle granen en peulvruchten eten is gezond. Witte bloem, suiker, vet en zout heb je nodig om een evenwichtige maaltijd te kunnen samenstellen.

Gerookt spek en salami is gezonder dan gebraden vlees.

Water zelf verrijken met een smaakje door bijvoorbeeld verse citroen, limoen of munt toe te voegen is een gezond alternatief voor limonade.

Groenten zijn gezonder dan fruit.

Meer info en tips op gezondleven.be

De plaats van voedingsmiddelen in de voedingsdriehoek is onbelangrijk.

Wit vlees (zoals kip) is gezonder dan rood vlees (zoals rund).

Als je niet houdt van brood, dan is een croissant in je lunchpakket zeker even gezond. Eieren zijn gezond, je mag ze onbeperkt eten.

ZO WEINIG MOGELIJK

We gaan dieper in op ‘gezond leven’. Kan jij een antwoord geven op volgende vragen?

Hoeveel water moeten we dagelijks drinken om ons vochtgehalte op peil te houden?

Hoeveel water drink jij per dag? Doe de test via de QR-code hiernaast.

Drink jij voldoende water in vergelijking met de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid?

Drink je voor de rest ook gezond, of neem je te veel gesuikerde dranken? Indien dat zo is, formuleer dan voor jezelf drie haalbare acties om voldoende water te drinken en niet te veel gesuikerde dranken te nemen.

Leg nu alle resultaten van de klas samen.

Wat is de gemiddelde hoeveelheid water dat gedronken wordt per leerling? Is dat voldoende volgens de richtlijnen? En zit jij boven, op, of onder het gemiddelde?

Water is belangrijk voor ons. Zonder water kunnen we niet leven. Maar dat is ook zo voor alle producten om ons heen. Er is water nodig om producten te produceren en ook onze voedingsmiddelen die we eten hebben veel water nodig gehad om te groeien. Zo kost een hamburger zelfs 2400 liter water, wat vooral zit in het hamburgervlees. De Belgische koe waar de hamburger vandaan komt is waarschijnlijk grootgebracht op grote hoeveelheden gras of soja, geïmporteerd uit onder andere Brazilië.

Een voedingsmiddel dat enorm veel water vraagt in zijn groei, is de avocado. 1 avocado heeft 227 liter water nodig, terwijl een broccoli bijvoorbeeld slecht 20 liter water nodig heeft. Een tomaat heeft zelfs slechts 12,5 liter water nodig.

We willen graag ook gezonde tussendoortjes. Tussendoortjes hoeven immers niet altijd ongezond te zijn.

Omcirkel het gezondste tussendoortje volgens de voedingsdriehoek.

Welk ijsdessertje zou het gezondste zijn?

Een gesuikerd yoghurtijsje met aardbeiensmaak

Een wafel met slagroom en ijs

Een tomatenijsje zonder suiker

Waarom is dat volgens jou het gezondste?

Het bevat de meeste calorieën en geeft dus veel energie.

Het bevat verse groenten en/of fruit.

Het bevat geen suiker en andere additieven.

Je zou het misschien niet verwachten, maar er zitten veel verborgen suikers in bewerkte voedingsproducten. Heel wat voedingsproducten zijn bewerkt. Zo ook yoghurt en ketchup. Deze bevatten dus veel suiker.

Er werd en wordt heel wat onderzoek gedaan naar voeding. De voedingsdriehoek geeft een makkelijk overzicht van wat gezond en wat ongezond is. Een voedingspatroon met veel plantaardige en weinig of niet-bewerkte voedingsmiddelen is de gezondste keuze.

De voedingsdriehoek vertrekt van volgende drie uitgangspunten:

• Eet in verhouding meer plantaardige dan dierlijke voeding.

• Eet en drink zo weinig mogelijk lege calorieën.

• Vermijd voedselverlies en matig je consumptie.

Het is belangrijk om gezond te eten. Je staat best af en toe eens stil bij wat je eet.

Tomaten bestaan voor ongeveer 95 % uit water. Tomaten zijn heel gezond: ze bevatten veel vitamine C, wat goed is voor het immuunsysteem. Daarnaast zijn ze ook rijk aan vezels. Rode tomaten zijn het gezondst omdat deze meest lycopeen bevatten. Dat werkt als antioxidant en is goed voor je ogen en huid.

1.2 De Nutri-Score

Bekijk de uitleg rond de Nutri-Score via de QR-code hieronder.

Wat is waar over de Nutri-Score?

De Nutri-Score geeft aan welke producten binnen een bepaalde productgroep gezonder zijn dan andere.

De Nutri-Score geeft aan hoe duur een product is.

De Nutri-Score wordt weergegeven aan de hand van vijf letters: van A (beste keuze) tot E (minst goede keuze).

Met de Nutri-Score kom je te weten hoelang een product houdbaar is.

Met de Nutri-Score kan je afleiden hoeveel energie een product bevat.

Lees het artikel over verborgen suikers in voeding via de QR-code hiernaast.

Wat kun je afleiden uit dit artikel?

Had je verwacht dat ketchup een D-score zou krijgen? Waarom wel of niet?

Kun je ketchup vinden met een betere score dan D? Vergelijk jouw gevonden ketchup met de ketchup uit het artikel.

Mijn gevonden ketchup: Nutri-Score

Toegevoegde suikers (in g per 100 g)

Ketchup uit artikel

We zoeken nu de Nutri-Score op van enkele producten.

Zoek van elk voedingsmiddel drie verschillende producten of merken. Noteer de naam of het merk ervan in de tweede kolom.

Omcirkel de Nutri-Score voor elk product of merk.

Voedingsmiddel

Suikerwafel

Nutri-Score per product / merk

Product/merk: Product/merk: Product/merk:

Frisdrank

Product/merk: Product/merk: Product/merk:

Ontbijtgranen

Koekje met chocolade

Product/merk: Product/merk: Product/merk:

Is de Nutri-Score voor elk product of merk van eenzelfde voedingsmiddel hetzelfde? Hoe zou dat komen?

Via de Nutri-Score wordt de voedingswaardetabel eenvoudig visueel voorgesteld. De score bestaat uit een kleur en een letter. De combinatie van beide geeft aan welke voedingsmiddelen binnen een bepaalde productgroep gezonder zijn dan andere.

2 Duurzaam

2.1 Globaal versus lokaal

Als je een heerlijke zelfgemaakte spaghetti op tafel wil zetten, kies je soms voor buitenlandse producten. Dan maak je een globale keuze. Wat je in eigen streek kan kopen, noemen we lokale producten.

Welke voor- of nadelen zijn er als je kiest voor buitenlandse producten?

Globaal

Voordelen

Nadelen

Welke voor- of nadelen zijn er als je kiest voor streek- en seizoensgebonden producten?

Lokaal

Voordelen

Nadelen

Tomaten worden niet enkel in België geteeld. Op onderstaande kaart zie je enkele andere regio’s in de wereld waar de tomaten in de supermarkt mogelijk vandaan komen. Let de volgende keer dat je mee boodschappen gaat doen maar eens op de vermelding ‘land van herkomst’ bij groenten en fruit!

Ontario (Canada) Málaga (Spanje) België Limpopo (Zuid-Afrika)

2.2 Voedselkilometers

Voedingsmiddelen hebben vaak al een hele weg afgelegd voor ze op je bord terechtkomen. De afstand dat een voedingsmiddel aflegt van producent tot consument, drukken we uit in voedselkilometers

Omschrijf de betekenis van ‘producent’.

Noteer twee voorbeelden van voedselproducenten.

Vul de tekst aan. Kies uit: meest – minst – hoger – lager – kleiner – groter. Let op: Je hoeft niet alle woorden te gebruiken.

Hoe verder bij ons vandaan de tomaat geteeld wordt, hoe het aantal voedselkilometers.

Bij inheemse tomaten is het aantal voedselkilometers

Ze beïnvloeden je ecologische voetafdruk dus het .

Hoe vroeger je tomaten eet in het jaar hoe de invloed is op je ecologische voetafdruk.

Voedselkilometers is de term voor het aantal kilometer dat een voedingsmiddel aflegt van producent tot gebruiker. Je eet duurzaam als je kiest voor voedingsmiddelen met weinig voedselkilometers.

Tomaat: groente of fruit?

Plantkundig gezien zijn tomaten fruit. De tomaat ontstaat immers uit de bloem van de tomatenplant, en is dus een vrucht. Maar tuinbouwkundig gezien zijn tomaten groenten, omdat ze aan kruidachtige planten groeien. We eten tomaten ook als groente, en niet als fruit.

De discussie of het nu fruit of groente is liep uiteindelijk zo uit de hand in de Verenigde Staten dat iemand naar het Hooggerechtshof trok. Daar werd officieel beslist: tomaten zijn groenten.

2.3 Voedsel op z’n best

VOEDINGS DRIEHOEK

Voor elke soort groente en fruit is er een ideale koopperiode. Die is afhankelijk van het oogstmoment en de bewaarmogelijkheden. Dat geldt zowel voor inheemse, lokale producten als voor uitheemse of buitenlandse producten. Deze periode kan langer of korter zijn naargelang de soort.

DRINK VOORAL

Weet jij wanneer groenten en fruit van bij ons op hun best zijn? We doen de test.

VOEDINGS DRIEHOEK

DRINK VOORAL

MEER

MINDER

GEZOND ETEN:

WAT IS DAT NU PRECIES?

MINDER

GEZOND ETEN:

WAT IS DAT NU PRECIES?

Beantwoord de onderstaande vragen.

1 Duid het onderdeel groenten en fruit aan op de voedingsdriehoek.

2 Neem er de seizoenskalender bij in het uitneembaar boekje in het midden van dit werkkatern. Leg de twee soorten groenten en fruit van jouw keuze (zonder hulpmiddelen) in het juiste seizoen. Controleer nu met behulp van de seizoenskalender van Velt.

Meer info en tips op gezondleven.be

3 Had je juist geraden? Welke soorten horen in meerdere seizoenen thuis?

4 Doe nu hetzelfde met alle afbeeldingen van groenten en fruit. In welk(e) seizoen(en) horen ze thuis?

Meer info en tips op gezondleven.be

ZO WEINIG MOGELIJK

Beantwoord de onderstaande vragen.

a In welk(e) seizoen(en) kwamen tomaten voor op je groente- en fruitkalender? Kruis aan.

b Toch kunnen we het volledige jaar door tomaten kopen in de winkel. Hoe verklaar je dat?

c Hoe komt het dat we ook in januari Belgische tomaten kunnen kopen?

Noteer in onderstaande tabel voor elke maand twee soorten groenten en twee soorten fruit uit de seizoensgroente- en fruitkalender. Gebruik daarvoor seizoenskalender van Velt. Probeer om zoveel mogelijk te variëren!

Januari

Waar of niet waar?

Verse kersen kun je het hele jaar door kopen.

Aardbeien smaken in alle seizoenen even lekker.

Kiezen voor lokale seizoensgroenten en –fruit is kiezen voor minder voedselkilometers.

Door vooral seizoensgroenten en –fruit te eten steun je de lokale producenten.

Waar Niet waar

Geef minstens twee goede redenen om te kiezen voor (lokale) seizoensgroenten en -fruit.

Ga naar de link via de QR-code hiernaast. Zoek waar je in jouw buurt lokale groenten en fruit kan kopen.

Noteer in welke maand(en) dit gerecht duurzaam is in België.

Seizoensgroenten en -fruit zijn groenten en fruit die in een bepaald seizoen geproduceerd worden in eigen land (= lokaal).

Je eet duurzaam als je kiest voor lokale seizoensgroenten en –fruit.

2.4 Voedselvoetafdruk

Bepaal je voedselvoetafdruk. Ga daarvoor naar de website via de QR-code hiernaast.

Mijn voedselvoetafdruk bedraagt hectare.

De totale voedselvoetafdruk van de klas bedraagt hectare.

In de klas zitten leerlingen.

De gemiddelde voedselvoetafdruk van elke leerling bedraagt dus hectare.

Vergelijk jouw voedselvoetafdruk met het klasgemiddelde. Wat stel je vast?

Formuleer twee maatregelen die je kunt nemen om je voedselvoetafdruk te verkleinen.

Zoek op welke term je gebruikt voor de ruimte die je totale consumptie inneemt op onze aarde.

Kruis de juiste stelling aan.

Je ecologische voetafdruk is even groot als je voedselvoetafdruk.

Je voedselvoetafdruk zorgt voor ongeveer een derde van je ecologische voetafdruk.

Je ecologische voetafdruk is een onderdeel van je voedselvoetafdruk.

Je voedselvoetafdruk is een getal dat aangeeft hoeveel impact onze voeding heeft op het milieu. Het is een handige quickscan die aangeeft wat jouw persoonlijke impact is op basis van ons consumptiegedrag.

Wist je dat lokale producten daarom niet per se duurzaam zijn? Onze Belgische garnalen, gevangen aan onze kust, maken eerste en wereldreis voor ze in onze Belgische viswinkels te koop zijn.

People, planet, profit

Het is niet altijd eenvoudig om duurzame keuzes te maken. Er spelen immers heel wat factoren een rol. Hieronder vind je het 3P-model dat de voorwaarden aantoont waaraan iets moet voldoen om duurzaam te zijn.

PEOPLE [mensen] sociaal

LEEFBAAR

DUURZAAM FAIR

PLANET [aarde] ecologisch

LEVENSVATBAAR

PROFIT [resultaat] economisch

Lees de onderstaande tekstfragmenten. Daarin wordt telkens een situatie geschetst. Het is aan jou om, op basis van het 3P-model, te oordelen of dit een duurzame situatie is.

a Een zeer winstgevend bedrijf in Oostende is gespecialiseerd in het verpakken van kwalitatieve gepelde Noordzeegarnalen. Het pellen van de garnalen gebeurt in Marokko, waar de loonkosten laag zijn. De bedrijfsleider vindt het zeer belangrijk dat de verpakkingen van de garnalen ecologisch en composteerbaar zijn. Hij zorgt zeer goed voor zijn personeel en last ook teamdagen in. Af en toe mogen de families het bedrijf komen bezoeken.

Aan welke voorwaarde voor duurzaamheid werd niet voldaan? Kruis aan.

people planet profit

b Een Senegalese producent van arachideolie gebruikt biologisch én ecologisch geteelde pindanoten in het productieproces. Zijn olie is van superieure kwaliteit en vaak is de vraag hoger dan het aanbod. Zijn werknemers zijn afkomstig uit de plaatselijke bevolking en komen gemakkelijk te voet naar het werk. Zij doen het werk ook heel graag omdat hun baas hen zeer menselijk behandelt en zij goed geld verdienen om hun gezinnen te onderhouden. Toch ondervindt de bedrijfsleider dat het steeds moeilijker wordt om tegen grote concurrenten op te boksen.

Aan welke voorwaarde voor duurzaamheid werd niet voldaan? Kruis aan.

people planet profit

c Een zeer grote textielfabriek in Cambodja maakt wereldwijd veel mensen blij met betaalbare en kwalitatieve kledij. Zij volgen de laatste nieuwe modetrends en spelen in op wat het publiek wil. Zij hanteren trucjes en marketingstrategieën, en boeken daardoor zeer mooie resultaten. Zo zetten zij ook in op kledij van biologisch katoen, omdat ze beseffen dat veel mensen dit belangrijk vinden. Om hun marktpositie te behouden, werken ze met goedkope werkkrachten die soms in slechte werkomstandigheden moeten functioneren. Maar omdat Cambodja een straatarm land is, zijn de werknemers tevreden met deze bron van inkomsten.

Aan welke voorwaarde voor duurzaamheid werd niet voldaan? Kruis aan.

people planet profit

2.6 Duurzame ingrediënten

1 Wat is duurzame voeding?

Duurzame voeding betekent dat het voedsel dat we eten goed is voor zowel de mens als de planeet. Het gaat over het kiezen van voedsel dat is geproduceerd op een manier die de aarde niet beschadigt, zodat toekomstige generaties ook genoeg te eten hebben.

2 Waarom is duurzame voeding belangrijk?

• Voor de planeet. Als we allemaal duurzamer eten, kunnen we helpen klimaatverandering te vertragen, de natuur te beschermen en verspilling te verminderen.

• Voor de mens. Duurzame voeding zorgt ervoor dat boeren een eerlijk loon krijgen, dat dieren goed worden behandeld, en dat we gezond blijven.

3 Hoe kunnen we duurzaam eten?

• Kies lokaal. Eten dat in de buurt wordt geproduceerd, heeft minder vervoer nodig, wat beter is voor het milieu.

• Eet seizoensgebonden. Eet groenten en fruit die in het seizoen zijn. Dit is meestal verser, goedkoper en milieuvriendelijker.

• Verminder voedselverspilling. Gebruik restjes en koop niet meer dan je nodig hebt.

• Eet meer plantaardig. Door vaker groenten, fruit, granen en peulvruchten te eten in plaats van vlees, kunnen we het milieu helpen.

4 Wat kan jij doen?

• Probeer nieuwe dingen. Wees nieuwsgierig en probeer nieuwe, duurzame gerechten.

• Leer over voedsel. Vraag je af waar je eten vandaan komt en hoe het is geproduceerd.

• Help thuis. Praat met je familie over duurzamer eten en help mee met het plannen en bereiden van maaltijden.

Vul onderstaande tekst aan over het duurzame verband tussen voedselvoetafdruk, voedselkilometers en seizoensproducten.

Kies uit: duurzamer – voedselkilometers – seizoensgroenten en -fruit – voedselvoetafdruk.

Tip: Je mag een woord meer dan een keer gebruiken.

Je kunt je beperken door te kiezen

voor producten met weinig

Zo is bijvoorbeeld een typisch Belgische vleestomaat Baron dan je te laten verleiden door een Huevo de toro uit Malaga.

De tomaat is bovendien het lekkerst en gezondst als die rood geplukt wordt.

Daarenboven zorg je met de keuze voor voor een kortere afstand van producent tot consument. Gezond en duurzame winst!

Bekijk onderstaande foto’s. Wordt dit ons eten in het jaar 2050?

Kijk en luister ook naar het filmpje ‘Wat eten we in de toekomst’ via de QR-code hiernaast.

Insecten

Kweekvlees

De volgende jaren zal de wereldbevolking …

dalen

stabiel blijven flink stijgen

Zeewier

Welke gevolgen heeft dat voor het aantal monden dat gevoed zal moeten worden?

Dat daalt ook.

Dat blijft ook stabiel.

Dat zal ook flink stijgen.

Wat is het probleem bij intensieve landbouw en veeteelt?

Zie jij het zitten om insecten, zeewier of kweekvlees te (leren) eten? Waarom wel of niet?

In het filmpje is er sprake van duurzaam voedsel. Het woord ‘duurzaam’ heeft verschillende betekenissen.

Kruis aan wat het betekent in verband met voeding.

Langdurend

Weinig onderhevig aan slijtage

Het milieu weinig belastend

Als we duurzaam willen eten, eten we milieubewust. We kiezen zo veel als mogelijk voor lokale en onbewerkte seizoensproducten. Daarbij kiezen we liever voor producten die verbouwd zijn zonder natuurlijke hulpbronnen uit te putten. Daarnaast kiezen we ook voor producten die mensen dierenleed minimaliseren.

De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA heeft 125 000 dollar geïnvesteerd in … pizza! NASA gaf dit bedrag aan het bedrijf SMRC met als opdracht: ontwikkel een 3D-printer waarmee je pizza kan printen. Nee, geen plaatje van een pizza. Een echte pizza. In 3D. Dat wil zeggen: er wordt laag voor laag een pizza opgebouwd aan de hand van enkele ingrediënten. De printer print als eerste een laagje deeg, gemaakt van een voorraad eenvoudige en niet-bederfelijke ingrediënten. Op dat laagje deeg wordt de saus geprint, in dit geval ketchup. Daarna volgt een laagje roomkaas. De pizza wordt gebakken op de verwarmde ondergrond.

Intussen is er een hele evolutie gebeurd in het 3D-printen van voedsel en worden al heel wat voedingsproducten geprint. De filamenten van de printer zijn geperste voedingswaren.

3 Ten minste houdbaar tot

3.1 Bederf

Tomaten worden op veel verschillende manieren verwerkt in gerechten. Soms staan we er zelfs niet meer bij stil dat een rauwe tomaat aan de oorsprong ligt van veel bereidingen. Tomaten, vers geplukt uit de tuin of gekocht in de supermarkt, bewaar je voor de smaak eigenlijk het best buiten de koelkast. Zo blijven tomaten maximum één week goed.

Maar wat als je rauwe tomaten of een bereiding met tomaten langer wilt bewaren?

Wat als je, met andere woorden, bederf wilt tegengaan? Hoe doe je dat?

Om stapsgewijs dit probleem te analyseren en op te lossen kunnen we deelvragen formuleren.

• Wat gebeurt er als we spreken over bederf?

• Hoe kunnen we het tegengaan?

• Hoe werken we het in de praktijk uit?

Analyseren = iets grondig onderzoeken en ontleden. We stellen hierbij enkele belangrijke vragen.

3.1.1 Het rottingsproces

Wat is rotting eigenlijk? En hoe kunnen we zien dat iets bedorven is?

Hieronder vind je drie foto’s van dezelfde halve tomaat. Die lag tien dagen bij een temperatuur van ca. 12°C in een verlichte kamer (niet in het felle zonlicht).

Bekijk de foto’s en vul de tabel in.

Vochtigheid

Eetbaar?

Wat stel je vast op de laatste foto van de tomaat (dag 10)?.

Dag 1

Dag 5

Dag 10

Vorm

Kleur

3.1.2 Micro-organismen

Micro-organismen zijn zeer kleine levende wezens. Ze komen zowat overal voor: in voedsel, in het water en in de lucht. De meeste micro-organismen zijn zo klein dat je ze enkel met een microscoop kunt zien, zoals bacteriën. Ook schimmels behoren tot de micro-organismen. Die kun je echter wel met het blote oog waarnemen.

Schimmels Bacteriën

• ruimen organisch materiaal op

• kunnen we eten (bv. paddenstoelen of blauwschimmelkazen)

• kunnen infecties veroorzaken

• bederven voedsel

• helpen bij de spijsvertering

• helpen ziektes bestrijden (bv. darmbacteriën)

• gebruikt men bij voedselbereidingen (bv. melkzuurbacteriën in yoghurt)

• kunnen ziektes veroorzaken

• bederven voedsel

Schimmels en bacteriën kunnen dus bederf of soms zelfs ziekte veroorzaken, maar zoals je leerde hebben ze vaak ook een positieve werking. Schimmels verwerken bijvoorbeeld dode planten en melkzuurbacterïen zorgen ervoor dat yoghurt langer bewaart in de koelkast.Op een rauwe, onbehandelde tomaat hebben bacteriën echter een negatief effect. Na verloop van tijd zullen er zich micro-organismen op vormen die bederf veroorzaken.

Er zijn natuurlijk wel manieren om schimmels en bacteriën tegen te gaan.

Bestudeer de onderstaande afbeeldingen en geef aan de hand daarvan drie voorbeelden van hoe je voedselbederf kunt tegengaan.

bacteriën schimmels

Micro-organismen zoals schimmels en bacteriën die bederf veroorzaken, hoeven je niet per definitie ziek te maken. Door een aantal factoren aan te passen (temperatuur, vochtigheid, zuurstof …) kun je tegengaan dat bacteriën en schimmels zich gaan vermenigvuldigen.

3.2 Bewaren

3.2.1 Van confituur tot zilveruitjes

Bekijk een aantal producten aandachtig en vervolledig het onderstaande schema.

Product BewaartijdToevoeging om bewaartijd te verlengen

Confituur

Blikje ansjovis

Zilveruitjes

Natuuryoghurt

Roomboter

Welke producten hebben een erg lange bewaartijd?

Wat merk je op bij yoghurt en boter?

Voedsel kun je lang(er) bewaren door er bewaarmiddelen aan toe te voegen. Ook sommige bacteriën kunnen een positieve invloed hebben op de bewaartijd van een voedingsmiddel.

Naam:

Klas:

Datum: / /

Een ingrediënt dat mensen samenbrengt

Probleemstelling

1 Hapje met gedroogde tomaten

2 Tomatenijs ‘gazpacho’: een ijsje zonder suiker

3 Een croque-monsieur met zelfgemaakte ketchup

Kies een recept

Maak dezelfde oefening als in het ISAAC-moment.

Ga opnieuw bij jezelf te rade en duid drie factoren aan die jij nu belangrijk vindt als het over voedingsmiddelen gaat. Hou daarbij wat je de afgelopen lessen hebt geleerd in gedachten.

De prijs

De voedingswaarde (de hoeveelheid vitamines, eiwitten, vetten …)

Het transportmiddel waarmee de voedingsmiddelen vervoerd worden

De afstand die de voedingsmiddelen afleggen

De Nutri-Score

De vorm en de kleur

De manier waarop het verkocht wordt (al dan niet gepeld, gesneden, voorgegaard …)

De kook- en bereidingswijze (snel, microgolf, oven, uitgebreid …)

De smaak

De herkomst, oorsprong

Het heeft een aantrekkelijke verpakking

Het oogt lekker en vers

Markeer je besluit in de volgende zin: Mijn keuze is dezelfde gebleven / veranderd. Ik kies dus voor:

Hapje met gedroogde tomaten

Tomatenijs ‘gazpacho’: een ijsje zonder suiker

Een croque-monsieur met zelfgemaakte ketchup

Leg uit waarom.

Zoeken naar een oplossing

Bepaal een aantal criteria waaraan de bereiding moet voldoen. Vul ze in de tabel aan.

Bepaal tot slot de haalbaarheid van elk van de drie recepten op basis van je vooropgestelde criteria. Zet daarom een kruisje in het vakje van het criteria als het haalbaar is voor dat recept.

Criteria

Uitvoerbaar in klas/school

Kan bereid worden in max. 2 uur

Kan bewaard worden tot aan het feest

Recept 1: hapje met zongedroogde tomaten

Recept 2: tomatenijs ‘gazpacho’

Recept 3: croque-monsieur met zelfgemaakte ketchup

Besluit:

We kiezen voor recept nummer omdat dit voldoet aan de meeste criteria.

Komt dit overeen met jouw persoonlijke keuze?

Uitvoering

1 Wat hebben we nodig?

De benodigde ingrediënten en materiaal staan opgelijst per recept.

2 Hoe gaan we te werk?

1 Hygiëneregels

We hebben met voedingsmiddelen te maken en we willen niet ziek worden, dus gaan we enkele hygiëneregels in acht moeten nemen.

• Was steeds je handen met zeep voor het werken in de keuken.

• Was je handen opnieuw na een pauze of een toiletbezoek.

• Zorg ervoor dat je nagels steeds zuiver en niet te lang zijn.

• Werk steeds met zuiver keukengerei.

• Niet niezen en hoesten boven je voedingsproducten.

• Draag een schort en doe je haar in een staart

• Draag geen sieraden.

• Maak je werkplek schoon met afwasmiddel en warm water.

• Ruim tussendoor en achteraf goed op, en sorteer je afval.

2 Veiligheid

Ga steeds op een veilige manier te werk, zowel voor jezelf als voor je medeleerlingen en leerkracht.

• Ruim tijdig op zodat je werkplaats overzichtelijk en veilig blijft.

• Plaats geen objecten te dicht bij een warmtebron.

• Laat warmtebronnen nooit onbeheerd achter en zet de bron meteen af na gebruik.

• Loop niet rond met potten en pannen die heet zijn, of een hete inhoud hebben.

• Loop niet rond met scherpe voorwerpen.

• Wees voorzichtig met elektrische apparaten.

3 Uitvoeren van het stappenplan van het recept

• Verzamel eerst al het nodige materiaal en gereedschap.

• Meet/weeg/... alle ingrediënten nauwkeurig af volgens het recept.

• Hou je werkplaats overzichtelijk en veilig.

• Werk steeds veilig

Hieronder vind je de drie recepten. Neem het recept van je keuze en ga van start.

MATERIAAL

Wat hebben we nodig?

Recept 1: hapje met gedroogde tomaten

GEREEDSCHAP

Waarmee gaan we aan de slag?

800 - 1000 g kleine tomaten 10 takjes verse tijm 4 tenen knoflook zout gemalen zwarte peper olijfolie bakplaat bakpapier aardappelmesje snijplank knoflookpers gesteriliseerde bokalen oven

Je kan de gedroogde tomaatjes op verschillende manieren serveren op het moment van het feest: op een stukje brood, in een fris slaatje, of gewoon zo bij een kaasje en een olijfje!

WERKWIJZE

Hoe gaan we te werk?

1 Verwarm de oven voor op 100 °C. Leg een vel bakpapier op de bakplaat.

2 Snij de tomaten in twee en leg ze met de snijkant naar boven op de bakplaat.

3 Pers de teentjes knoflook uit en verspreid het over de tomaten. Bestrooi de tomaten ook met zout en gemalen peper. Verdeel de takjes tijm over de bakplaat.

4 Besprenkel het geheel met olijfolie.

5 Schuif de bakplaat in het midden van de oven en laat de tomaten drogen gedurende 3 à 5 uur.

6 Haal de tomaten uit de oven als ze voldoende gedroogd zijn.

7 Laat alles wat afkoelen en doe het vervolgens in een gesteriliseerde pot.

8 Schenk olijfolie bij in de pot totdat de tomaten helemaal onder staan.

MATERIAAL

Wat hebben we nodig?

6 grote vleestomaten ½ komkommer

1 rode paprika 1 knoflookteen ½ ui

6 eetlepels olijfolie

2 eetlepels sherryazijn zout peper

Recept 2: tomatenijs ‘gazpacho’

GEREEDSCHAP Waarmee gaan we aan de slag?

dunschiller aardappelmesje snijplank twee maatbekers staafmixer fijne zeef ijsvormpjes ijslollystokjes diepvries

Hapklaar uit de diepvries op het moment van het feest: de ideale verfrissing op een warme dag!

WERKWIJZE

Hoe gaan we te werk?

1 Was de tomaten en snij ze in kleine stukken.

2 Was de paprika en verwijder de kroon en zaadlijsten. Snij deze ook in kleine stukken.

3 Schil de komkommer en snij deze in kleine stukken.

4 Pel de knoflook en de ui. Snij ze in stukken.

5 Breng alles in een maatbeker. Voeg de sherryazijn, olijfolie, peper en zout toe.

6 Pureer alles met de staafmixer tot een hele gladde massa.

7 Giet dit mengsel door een fijne zeef.

8 Giet het gezeefde mengsel in de ijsvormpjes.

9 Steek het stokje erin en laat minstens 4 uur in de diepvries hard worden.

MATERIAAL

Wat hebben we nodig?

1 kg tomaten

300 g ui

100 g zure appel

200 g azijn

Recept 3: zelfgemaakte ketchup

GEREEDSCHAP

Waarmee gaan we aan de slag?

200 g geleisuiker kookvuur vergiet aardappelmesje snijplank steelpan lepel zeef kom gesteriliseerde bokaal

Een versgebakken frietje met ketchup? De ideale saus op je hamburger of braadworst? Of eventjes in doppen met een croque-monsieur? Deze lekkere verse ketchup past bij elke snelle hap!

WERKWIJZE

Hoe gaan we te werk?

1 Was de tomaten en snij ze in blokjes.

2 Pel de ui en snij deze in stukken.

3 Schil de appel, verwijder het klokhuis en snij deze in blokjes.

4 Zet de tomaten op een laag vuur.

5 Voeg de gesneden ui en appel toe.

6 Laat het geheel 30 minuten zachtjes doorkoken en wrijf het daarna door een zeef.

7 Voeg zout en peper, geleisuiker en azijn toe en laat het gezeefde geheel nogmaals 20 minuten zachtjes doorkoken totdat er een dikke, vloeibare saus ontstaat. Roer de saus regelmatig goed door.

8 Breng de ketchup in een gesteriliseerde bokaal.

Ingebruikgename

Beoordeel wat je gemaakt hebt. Doe dit twee keer: een eerste keer vlak nadat je het recept bereid hebt, en een tweede keer vlak voor het feest.

Uitzicht Geur Smaak *

Na bereiding

Voor het feest

* Let op met proeven: indien je vermoedt dat het voedsel niet meer veilig te eten is, dan laat je deze test over.

Reflectie en evaluatie

starter op weg junior expert

Ik koos het makkelijkste en kortste recept uit de verschillende mogelijkheden.

Ik begin zonder goed te weten wat ik moet doen en heb moeite met het volgen van een stappenplan.

Ik werk vaak niet op een hygiënische en veilige manier, waardoor ik anderen soms in gevaar breng.

Ik heb moeite met samenwerken en luister niet altijd naar anderen.

Ik vergeet vaak milieubewust te zijn (afval scheiden, energie besparen ...).

Ik dacht goed na over mijn keuze voor een recept, maar kan niet goed uitleggen waarom ik uiteindelijk voor dat recept koos.

Ik maakte een weloverwogen keuze voor een recept en kan argumenteren waarom ik die keuze maakte. Iemand met een andere mening kan mij echter snel doen twijfelen over mijn eigen keuze.

Ik begin zonder eerst het hele stappenplan te lezen. Daardoor verlies ik veel tijd tijdens het koken. Ik lees het stappenplan voor ik begin helemaal door, maar soms word ik wat overmoedig en volg ik niet elke stap nog goed terwijl ik eenmaal bezig ben.

Ik werk meestal op een hygiënische en veilige manier, maar heb soms een herinnering nodig.

Ik doe mijn best om goed samen te werken, maar heb af en toe begeleiding nodig.

Ik probeer milieubewust te zijn, maar heb soms een herinnering nodig.

Ik werk op een hygiënische en veilige manier, zowel voor mezelf als voor alle mensen rondom mij.

Ik werk goed samen en hou rekening met anderen.

Ik handel milieubewust en volg vanzelf de juiste stappen.

Ik maakte een weloverwogen keuze voor een recept. Ik kan argumenteren waarom ik die bepaalde keuze maakte. Andere meningen brengen mij niet van mijn stuk.

Ik lees voor ik begin het hele stappenplan door. Ik volg elke stap zoals deze beschreven staat. Ik help anderen als ze niet goed weten wat ze moeten doen.

Ik werk steeds op een hygiënische en veilige manier, zowel voor mezelf als voor alle mensen rondom mij. Ik wijs anderen erop als ze dat niet doen.

Ik werk vlot samen, motiveer mijn team en help waar nodig.

Ik ben altijd milieubewust en inspireer anderen om hetzelfde te doen.

Ik vergeet vaak op te ruimen en laat spullen slingeren.

Ik geef snel op als iets moeilijk is.

Ik ben vaak onvoorbereid of vergeet dingen.

Ik ruim meestal op, maar heb soms een herinnering nodig.

Ik probeer door te zetten, maar heb soms aanmoediging nodig.

Ik ben meestal voorbereid, maar vergeet soms iets.

Ik laat mijn werkplek altijd netjes achter.

Ik blijf doorgaan, ook als iets lastig is.

Ik ben goed voorbereid en heb alles wat ik nodig heb.

Ben je tevreden over de realisatie? Zou je iets willen veranderen?

Mijn werkplek is altijd netjes en ik help anderen om op te ruimen.

Ik geef nooit op, zelfs niet bij grote uitdagingen, en motiveer anderen.

Ik ben altijd netjes en voorbereid, en help anderen dit ook te zijn.

Wat ging er goed tijdens het maken? Hoe komt dat volgens jou?

Wat ging er minder goed tijdens het maken? Hoe komt dat volgens jou?

Hoe zorg je ervoor dat je deze stap beter kan uitvoeren?

Heb je talent(en) ontdekt bij jezelf waarvan je niet wist dat je ze had? Zo ja, welke?

3.2.2 Het tomaatexperiment

Op pagina 21 leerde je dat tomaten bederven door bacteriën en schimmels, tenminste als je er niets mee doet. Met het experiment dat nu volgt, onderzoek je of je een tomaat langer kunt bewaren door er azijn, suiker of zout aan toe te voegen

In de module Wat is natuurwetenschappen? uit ISAAC-natuurwetenschappen 1 leer je meer over de wetenschappelijke onderzoeksmethode.

Het tomaatexperiment

DOE DE TEST

Oriëntatie

Doelstelling

De invloed van bewaarmiddelen als toevoeging aan voedsel onderzoeken.

Onderzoeksvraag

Formuleer een goede onderzoeksvraag met behulp van het vragenmachientje.

IS DE VRAAG NUTTIG? IS HET EEN OPZOEKVRAAG? IS HET SLECHTS ÉÉN VRAAG? IS DE VRAAG DUIDELIJK? KUN JE HET ONDERZOEKEN?

Hypothese

Noteer je veronderstelling.

Voorbereiding

Benodigdheden

Twee tomaten

Balans

Aardappelmesje

Suiker

Zout

Azijn

Vier post-its

Koffielepel

Criteria

• Zorg ervoor dat de tomaten op kamertemperatuur zijn.

• Voer het experiment uit in een ruimte op normale kamertemperatuur (niet te warm, niet te koud) en met een normale luchtvochtigheid.

• Vermijd grote temperatuurschommeling in de ruimte.

• Vermijd fel zonlicht.

• Plaats de opstelling niet te dichtbij de verwarming.

• Plaats de opstelling niet in een donkere ruimte.

Uitvoering

1 Maak je werkplaats, materiaal en handen zo steriel mogelijk. Veeg de tafel schoon met een weinig antibacteriële zeep.

2 Snij de twee tomaten dwars door. Benoem ze door op de post-its ‘niets’, ‘azijn’, ‘zout’ en ‘suiker’ te schrijven.

3 Voeg aan één helft niets toe. Besprenkel een tweede helft met een koffielepel azijn. Bestrooi een derde helft met een koffielepel suiker. Bestrooi de vierde helft met een koffielepel zout.

4 Bekijk het resultaat na een week, en dan nog eens na 10 dagen. Neem op elk tijdstip foto’s van de tomaten. Beschrijf het uitzicht van elke tomaat.

Uitzicht van de tomaat na een week Uitzicht van de tomaat na 10 dagen

Reflectie

Besluit

Geef een antwoord op de onderzoeksvraag.

Komt die overeen met jouw hypothese? Kruis aan. ja nee

Markeer wat juist is.

De beste techniek om rauwe tomaten te bewaren, is door het toevoegen van azijn / suiker / zout.

Zijn er bijkomende onderzoeksvragen die aan de oppervlakte komen? Zo ja, noteer ze hier.

Salmonella is een bacterie die men aantreft op rauw vlees en gevogelte, rauwe eieren, melk, vis, garnalen, maar ook op groenten en fruit. De naam verwijst naar de Amerikaanse bacterioloog Daniel E. Salmon die het in 1886 ontdekte. Mensen die besmet raken, ervaren over het algemeen buikklachten, koorts en misselijkheid. In de meeste gevallen gaan deze klachten na een paar dagen vanzelf over. In zeldzame gevallen of bij risicogroepen (zoals mensen met een verzwakte weerstand) kan deze bacterie levensbedreigend worden, zeker als ze in de bloedbaan terechtkomt.

3.2.3 Bewaartechnieken

Met het tomaatexperiment leerde je dat je voedsel langer kunt bewaren. Er zijn echter nog manieren om de groei van micro-organismen af te remmen. We nemen de verschillende bewaartechnieken even onder de loep

Eerst nog iets over de term ‘inmaken’, ook wel ‘inleggen’ of ‘opleggen’ genoemd. Inmaken is een overkoepelend begrip. Je maakt voedingsmiddelen in door ze in bokalen in zuur, suiker, zout of alcohol te leggen. Je kunt ze ook koken en warm in een gesteriliseerde pot of bokaal luchtdicht verzegelen. Zo krijgen micro-organismen weinig kans.

Zet het cijfer van de juiste bewaartechniek bij de juiste afbeelding.

1 Vriesdrogen: het water wordt uit het voedsel onttrokken door het eerst te bevriezen en dan het water te laten verdampen. Voorbeeld: instantsoep.

2 Pekelen: etenswaren worden in zout gelegd. Het zout onttrekt vocht aan het voedsel waardoor micro-organismen gedood worden. Deze methode wordt ook toegepast om etenswaren een zoute smaak te geven. Voorbeeld: haring.

3 Konfijten: fruit kun je konfijten door het in suiker te leggen. In grote hoeveelheden heeft suiker een uitdrogend effect en dat houdt de micro-organismen tegen. We kunnen echter ook vlees konfijten door het een paar uur op een lage temperatuur in vet te laten garen. Voorbeeld: fruit, eend.

4 In zuur leggen: in een zure omgeving kunnen micro-organismen moeilijk overleven. Voorbeeld: uitjes op azijn.

5 Drogen: dit is een zeer oude bewaarmethode. Door het drogen haalt men al het vocht uit het voedingsproduct, wat de groei van micro-organismen tegenhoudt. Je kunt voedsel drogen in de zon, in de wind, in de oven of boven een vuur. Voorbeeld: vijgen.

6 Invriezen: producten worden bij een heel lage temperatuur bevroren (-30°C tot -50°C). Dat is zowat de temperatuur op de zuidpool in de winter. Dat is te koud voor microorganismen om te overleven. Voorbeeld: diepvriesspinazie.

7 Koelen: dit is een methode waarbij voeding in de koelkast wordt bewaard. Door de koude temperatuur kunnen micro-organismen minder goed overleven en bederft het eten minder snel. Voorbeeld: charcuterie.

8 Steriliseren: dit doet men door een conservenblik of glazen bokaal sterk te verhitten en het daarna luchtdicht te verpakken. Doordat hierna geen lucht meer aan de eetwaren kan, blijft de inhoud heel lang houdbaar. Het product kan wel een smaakverandering ondergaan. Voorbeeld: erwten en worteltjes in blik.

9 Roken: dit is een eeuwenoude methode om voedsel te bewaren waarbij een product in de rook van smeulend hout wordt gehangen. Hierdoor krijgt het voedsel een diepe, sterke rooksmaak. Het proces wordt gebruikt om vooral vis en vlees te bewaren en smaak te geven. Voorbeeld: gerookte zalm.

10 Pasteuriseren: dit is een proces waarbij men voedsel kort verhit (ca. 15 seconden bij 72 °C) waardoor de meest gevaarlijke micro-organismen gedood worden. Daarna wordt het product luchtdicht verpakt. De smaak blijft behouden. Na opening is het enkel gekoeld nog een aantal dagen houdbaar. Voorbeeld: fruitsap.

Welke bewaartechnieken kunnen we voor onze tomaten gebruiken, zodat ze nog lekker en eetbaar zijn? Kruis aan.

vriesdrogen pekelen konfijten in zuur leggen drogen

invriezen koelen steriliseren roken pasteuriseren

Welke andere bewaartechniek werd hier gebruikt? Hoe helpt dit om voedsel langer te bewaren?

Verklaar waarom het minder erg is een appel twee dagen in je boekentas te laten zitten dan wanneer dat met een boterham met vleessla gebeurt

Welke bewaartechnieken voor tomaten werden gebruikt in de foto’s hieronder?

Foto 1:

Foto 2:

Foto 3:

4 Verpakt

Hoe bewaar jij jouw lunch?

Noteer voor welke problemen verpakkingen een oplossing zijn.

Duid aan of je de verpakking duurzaam vindt.

1 Aluminiumfolie 2 Brooddoos 3 Papieren broodzak

Duurzaam Niet duurzaam

4 Stoffen broodzak 5 Plastiek broodzak 6 Bijenwas

Duurzaam Niet duurzaam

Zoek op en noteer uit welk materiaal voorbeeld 4 bestaat.

Duurzaam Niet duurzaam

Zoek op en noteer uit welk materiaal voorbeeld 6 bestaat.

Welke verpakking lijkt jou het meest duurzaam? Leg kort uit waarom je dit vindt.

Noteer bij elke foto een alternatieve verpakking die voor minder afval zorgt.

Dezelfde soort voedingsmiddelen kun je op verschillende manieren verpakken om te bewaren en/of vervoeren. Sommige verpakkingen zijn duurzamer dan andere.

Verpakkingen zorgen dikwijls voor heel veel afval. Je kunt zelf de afvalberg helpen verkleinen door duurzame verpakkingen te kiezen.

4.1 Verpakken om te bewaren

Als we onze bereiding enige tijd willen bewaren, moeten we er ook voor zorgen dat de verpakking hygiënisch en steriel is.

Formuleer in je eigen woorden wat steriel betekent.

Bekijk het filmpje over het steriliseren van bokalen.

Noteer kort de verschillende fases.

Steriliseren is niet alleen hygiënisch, het is ook een goede bewaartechniek. Leg uit waarom.

We onderzoeken een aantal verpakkingen.

Verzamel de lege verpakkingen van deze verschillende voedingsproducten. Producten die koel bewaard moeten worden, bekijk je best thuis. Laat de producten niet langer uit de koelkast dan nodig.

• Zuivelproduct

• Vlees of vis

• Diepvriesgroente

• Fruit- of groenteconserven

• Droge rijst of deegwaren

• Product naar keuze

Zoek op de verpakking de antwoorden op onderstaande vragen en noteer ze in de tabel op de volgende pagina.

• Wanneer is het voedingsmiddel verpakt? Hoelang is het voedingsmiddel houdbaar?

• Hoelang blijft het product nog goed na het openen van de verpakking?

• Wat staat er bij de houdbaarheidsdatum: THT of TGT?

• Staat er een speciale bewaartechniek vermeld?

• Welke bewaarvoorschriften staan er op de verpakking?

• Staan er additieven vermeld? Zo ja, welke?

Product naar

keuze:

Fruitof groenteconserven Rijst of deegwaren

Diepvries- groenten

Vlees of vis

Zuivelproduct

Wanneer aangekocht? (staat niet op de verpakking)

Wanneer verpakt? Hoelang houdbaar? Hoelang houdbaar na opening? THT of TGT?

Speciale bewaartechniek?

Specifieke bewaarvoorschriften?

Additieven?

Beantwoord de vragen.

a Zoek de betekenis op van de afkortingen THT en TGT.

THT:

TGT:

b Formuleer in je eigen woorden wat het verschil dan is tussen THT en TGT.

c Op welke producten staat THT? En op welke TGT?

THT:

TGT:

d Zoek het product met de kortste bewaartermijn.

Product:

Bewaartermijn:

Soort verpakking:

e Zoek het product met de langste bewaartermijn.

Product:

Bewaartermijn:

Soort verpakking:

f Welke voedingsmiddelen zijn lang houdbaar? In welke soort verpakking zitten ze?

g Welke bewaartechnieken worden voor de langer houdbare producten gebruikt?

h Welke soort voedingsmiddelen zijn kort houdbaar?

i Welke bewaartechnieken worden voor de kort houdbare producten gebruikt?

Welke voedingsmiddelen worden in de koelkast bewaard?

Vul de tabel aan. Gebruik de gegevens die je hiervoor verzameld hebt. Welke verschillende bewaartechnieken werden er gebruikt?

Welke bewaartechniek wordt gebruikt voor welke voedingsmiddelen?

Welke verpakkingen horen bij welke bewaartechnieken?

Bewaartechniek

Voedingsmiddelen

Verpakking

Voedingsmiddelen blijven langer vers (= bacterievrij) als ze op de juiste manier bewaard en verpakt worden. Sommige voedingsmiddelen bewaren uit zichzelf langer dan andere. Bewaartechnieken worden daarom aangepast in functie van de soort voedingsmiddelen, maar ook in functie van hoelang je wilt bewaren. Groenteconserven bewaren langer dan diepgevroren groenten en nog langer dan vacuüm verpakte groenten.

Verschillende bewaartechnieken vereisen verschillende verpakkingen.

4.2 Verpakken om te informeren

Naast het bewaren van z’n inhoud, heeft een verpakking ook als functie het informeren van de consument.

Het etiket of de verpakking moet alles vertellen over het product. De producent stelt het op en volgt daarbij de wetgeving die bepaalt welke informatie erop moet en mag.

De Belgische wetgeving in verband met etikettering is gebaseerd op Europese richtlijnen omdat Belgische producten ook uitgevoerd worden naar andere landen.

Dit zijn een aantal van die elementen uit de wetgeving.

1 De verkoopsbenaming vertelt je wat je koopt: sinaasappelsap of appelsap, kip of kalkoen, kristalsuiker of poedersuiker.

2 De ingrediëntenlijst is een opsomming van alle voedingsmiddelen, kruiden, zoetstoffen en toevoegingen, in dalende volgorde van gewicht. Een lange ingrediëntenlijst wijst vaak op een sterk bewerkt product.

3 Bij wet zijn 14 allergenen verplicht te vermelden, meer bepaald: gluten, schaaldieren, eieren, pinda’s, schaalvruchten, soja, melk, selder, mosterd, sesamzaad, weekdieren, lupine, sulfieten en vis. De allergenen moeten duidelijk te onderscheiden zijn van de rest van de ingrediënten, bijvoorbeeld door de namen ervan in het vet, in hoofdletters of in een andere kleur te drukken, zodat ze opvallen.

4 Het nettogewicht is het gewicht van het product zonder de verpakking (in l, cl, ml, kg of g). Het е-teken bij het getal wijst erop dat het gewicht ongeveer zoveel bedraagt.

5 De voedingswaarde vind je in de voedingswaardetabel. Die geeft de hoeveelheid per voedingsstof aan voor het product. Hiermee krijg je een overzicht van de energiewaarde en de hoeveelheid vetten, eiwitten, koolhydraten … die het product bevat.

6 De houdbaarheidsdatum geeft aan hoelang een product houdbaar is. ‘Ten minste houdbaar tot’ betekent dat de fabrikant de houdbaarheid niet meer garandeert na de aangegeven datum. ‘Te gebruiken tot’ betekent dat bederf na die datum zeer waarschijnlijk is.

7 Via de gegevens van de producent/invoerder/verpakker kun je klachten melden of informatie opvragen. Het land van oorsprong geeft dan weer een idee van het aantal voedselkilometers.

8 De gebruiksaanwijzing moet enkel vermeld worden als het echt nodig is, zoals ‘ontdooien voor gebruik’ of ‘goed schudden’.

9 De bewaarvoorschriften vertellen de consument hoe het product het best bewaard wordt, zoals ‘koel en op een droge plaats bewaren’.

Neem een etiket van een product naar keuze. Kleef het hieronder.

Noteer de cijfers uit de lijst op vorige pagina bij het juiste onderdeel op je etiket.

Zijn er gegevens uit de lijst op de vorige pagina die ontbreken op jouw etiket? Zo ja, welke?

Stel dat je zelf een voorstel zou mogen formuleren aan de fabrikant voor deze ontbrekende informatie. Wat zou je dan bijvoorbeeld kunnen toevoegen?

Een etiket op een voedingsproduct geeft heel veel informatie. Sommige informatie is verplicht voor alle voorverpakte producten, onder andere de ingrediënten, de voedingswaarde per 100 g, de houdbaarheidsdatum, de bewaarvoorschriften ...

Daarnaast bevat een etiket nog informatie die niet voor alle producten verplicht is of helemaal niet verplicht is.

4.3 Verpakken om te verleiden

Bekijk volgende verpakkingen voor ketchup.

Je wil de lekkerste ketchup kopen. Welke verpakking zou jij kiezen? Verpakking A Verpakking B Verpakking C Verpakking D

Waarom zou je voor deze verpakking kiezen? Welke elementen spelen een rol in je keuze?

Breng de keuze van de klas in kaart. Product

Aantal leerlingen

Procentuele keuze

De keuze voor een bepaald product wordt vaak ook bepaald door de prijs. Vergelijk de prijs van bovenstaande vier merken.

Prijs per fles

Prijs per kg

Producenten gebruiken verpakking niet alleen om voedingsmiddelen vers te houden en te vervoeren. Het is ook een handig middel om hun product verleidelijk te maken voor ons, gebruikers. Dat doen ze door de verpakking aantrekkelijk en/of gebruiksvriendelijk te maken.

framarzo - stock.adobe.com

Cukrov - stock.adobe.com

Supermarkten misleiden ons vaak ook door de indeling van hun winkelrekken. Heb je er namelijk al ooit eens op gelet dat producten van grote en/of dure merken bijna altijd op ooghoogte in de winkelrekken liggen? Op die manier zie je als klant eerst en best deze (duurdere) producten en wordt je verleid om deze te kopen. Goedkopere alternatieven liggen meestal onderaan of helemaal bovenaan in de rekken en springen dus minder in het oog. En ook kinderen ontsnappen niet aan de verleiding: producten speciaal voor kinderen liggen net op hun ooghoogte.

Maak gebruik van een AI-robot om volgende opdrachten uit te werken. Noteer telkens de prompt die je zal ingeven om het antwoord te vinden. Hou ook de resultaten die je krijgt goed bij en presenteer deze aan de klas.

Welke AI-robot gebruik je?

Tips voor het schrijven van een goede prompt voor generatieve AI:

1 Wees specifiek en concreet.

2 Geef genoeg achtergrondinformatie.

3 Leg duidelijk het doel uit.

4 Specificeer de resultaten.

5 Gebruik makkelijke taal.

6 Bepaal je doelgroep.

Schrijf een reclameslogan voor een van de receptjes uit het ISAAC-moment.

Ontwerp een etiket voor datzelfde recept uit het ISAAC-moment.

3P-model duurzaamheidsmodel dat beoordeelt of iets duurzaam is of niet op basis van 3 P’s: people (mensen), planet (aarde) en profit (resultaat)

bewaarmiddel iets wat toegevoegd wordt aan een voedingsmiddel om het langer te kunnen bewaren

bewaartechniek bewerking of behandeling om voedsel langer te kunnen bewaren

duurzaam geproduceerd op een manier dat het goed is voor de mens en de planeet, zonder de aarde te beschadigen en zodat toekomstige generaties ook in hun behoeften kunnen voorzien

globaal wereldwijd

lokaal afkomstig uit je eigen streek

micro-organisme hele kleine levende wezens die ziekte en bederf kunnen veroorzaken, bv. bacteriën en schimmels

Nutri-Score visuele voorstelling van de voedingswaardetabel aan de hand van een letter en een kleur, die vertelt hoe gezond het voedingsmiddel is binnen zijn productgroep

seizoensgroenten- en fruit groenten en fruit die in een bepaald seizoen geproduceerd worden in eigen land of streek

steriel vrij van ziektekiemen

voedingsdriehoek model voor (gezonde) voeding in de vorm van een omgekeerde piramide en een aparte cirkel (de restgroep) voedingsmiddel alle soorten voedsel die je als mens kan nuttigen

voedselkilometers aantal kilometer dat een voedingsmiddel aflegt van producent tot consument

voedselvoetafdruk getal dat aangeeft wat de impact is van onze voedselproductie op het milieu

ik ken het!

Colofon

paginanummer 

Ik kan beoordelen hoe gezond of ongezond een voedingsmiddel is aan de hand van de voedingsdriehoek. p. 5

Ik ken het belang van water om gezond te kunnen leven. p. 6

Ik kan uitleggen wat de Nutri-Score is. p. 8

Ik kan verschillende voedingsmiddelen van eenzelfde productgroep beoordelen op basis van hun Nutri-Score. p. 8-9

Ik kan het verschil uitleggen tussen globale en lokale voedingsmiddelen. p. 10

Ik kan uitleggen wat voedselkilometers zijn. p. 11

Ik kan uitleggen wat seizoensgroenten- en fruit zijn. p. 12-14

Ik kan, aan de hand van de seizoenskalender van Velt, beoordelen of een bepaalde groente- of fruitsoort een seizoensgroente- of fruit is. p. 12-14

Ik kan uitleggen wat de voedselvoetafdruk is. p. 15

Ik kan uitleggen wat het 3P-model is en elke P kort toelichten. p. 16

Ik kan beoordelen of een situatie duurzaam is of niet op basis van het 3P-model. p. 16

Ik kan uitleggen waarom duurzame voeding belangrijk is. p. 17-19

Ik kan enkele tips geven om duurzamer te eten. p. 17-19

Ik weet wat micro-organismen zijn en kan uitleggen wat hun voor- en nadelen zijn. p. 21-22

Ik kan manieren geven om voedselbederf door micro-organismen tegen te gaan. p. 22

Ik kan uitleggen wat bewaarmiddelen zijn en enkele voorbeelden geven. p. 22-25

Ik kan verschillende bewaartechnieken bij voedingsmiddelen herkennen en toelichten. p. 26-28

Ik kan de verschillende functies van verpakkingen toelichten. p. 29-38

Ik kan enkele voorbeelden geven van duurzame verpakkingen. p. 29-30

Ik kan enkele voorbeelden geven van verpakkingen die voedingsmiddelen langer bewaren. p. 31-34

Ik ken het verschil tussen ‘ten minste houdbaar tot’ en ‘te gebruiken tot’. p. 32-33

Ik kan de verschillende soorten gegevens aflezen van een verpakking en hun betekenis toelichten. p. 35

Ik weet dat verpakkingen ook willen verleiden en ben hiervoor alert bij mijn keuze in de winkel. p. 37

Auteurs Jonas Cottyn, Joke Lippens

Eerste editie

Bestelnummer 90 808 0290

ISBN 978 90 4865 112 2

KB D/2025/0147/045

NUR 126/128/129

Thema YPMT3

Verantwoordelijke uitgever die Keure, Kleine Pathoekeweg 3, 8000 Brugge

Niets uit deze uitgave mag verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No parts of this book may be reproduced in any form by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher. De uitgever heeft naar best vermogen getracht de publicatierechten volgens de wettelijke bepalingen te regelen. Zij die niettemin menen nog aanspraken te kunnen doen gelden, kunnen dat aan de uitgever kenbaar maken.

Die Keure wil het milieu beschermen. Daarom kiezen wij bewust voor papier dat het keurmerk van de Forest Stewardship Council® (FSC®) draagt. Dit product is gemaakt van materiaal afkomstig uit goed beheerde, FSC®-gecertificeerde bossen en andere gecontroleerde bronnen.