Τεύχος 411

I, ΘΕΜΕΛΗΣ · X, ΚΙΟΥΡΕΪΣΙ · Τ. ΜΑΛΟΡΙ · Ε, ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΥ · Δ, ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ · Ν. ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΠΟΥΛΟΣ

ΤΕΥΧΟΣ 411 ©ΚΤΟΒΡΙ0Σ'20ΟΟ Δ Ρ Χ ,2,000

W .B . Y E A T S

Ερωτικά

ΕΣΤΙΑ

Κατερίνα Δασχαλάκη

Ε Σ Τ ΙΑ

[1FPIFX0MFNA ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ No 411, ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2000 ISSN 1106-1383 Σύνταξη: 33.01.313 Λογιατήριο: 33.01.241 Διαφημίσεις: 33.01.313 Συνδρομές: 33.01.315,33.01.241 Fax: 33.01.315 Διευθυντής: Ηρακλής Παπαλέξης Σύνταξη: Βασίλης Καλαμαράς, Λάμπρος Κουλελής, Ηρακλής Παπαλέξης Βάοω Σπάθή. Υπεύθυνη οικονομικών: Βάαω Σπάθή Συνδρομές: Αθανααία Σπάθή Διαφημίσεις: Ηρακλής Παπαλέξης Επιμέλεια - Διορθώσεις: ΟΛ . Νικολάου Σελιδοποίηση - Διαχωρισμοί: Μαρία Σαχαριουδάκη, τηλ. και Ιαχ: 38.21.700 Φιλμ-Μοηάζ: ΜΥΡΙΚΗ Γραφικές Τέχνες Ζωοδόχου Πηγής 36, τηλ.: 38.44.265-38.12.373 Εκτύπωση: Λ Πρίφτης& ΥιοίΟΕ, Σωνιέρου 6, τηλ.: 5232323 Βιβλιοδεσία: Μ. Φουντουλάκης, Παπανικολή 13, Αιγάλεω, τηλ.: 5987432 Διανομή: Πρακτορείο διανομής τύπου Ευρώπη ΑΕ, Αμφιαράου 15-17, τηλ.: 5199900

ΕΠΙΚΑΙΡΙΚΑ 7 Bestseller 8 Βραχυγραφίες 15 Εξώστης Γράφει ο Γιάννης ΔεΧηολάνης 1 8 Αιχμές Τύπος και λογοτεχνία Γράφει ο Δημήτρης Δαοκαλόπουλος 2 0 Παρεμβατικά Γ/α τον Ντίνο Χριοτιανόπουλο Γράφει ο Αλέξης Ζήρας 2 2 Ξένο βιβλίο Επιμέλεια: Ηλίας Μαγκλίνης 2 5 Ευκαιρίας δοθείαης Ρατοιομός και Αδελφοσύνη Γράφει ο Βαγγέλης Πανταζής ΑΡΘΡΑ 2 ? Το μετέωρο οώμα της νεοελληνικής λογοτεχνίας Γράφει ο Βρασίδας Καραλης 3 3 Η Τένεοη κατά τους αρχαίους'Ελληνες Γράφει ο Απόστολος Γονιδέλλης ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ 3 8 Μιοελ Φάις: Τρύφα για να οώ οα το κεφάλι μου Τη συνέντευξη πήρε ο Ηρακλής Παπαλέξης ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΜΗΝΑ 5 1 Συνεργάστηκαν οι: Τιτίκα Δημητρούλια, Φ. Δ. Δρακονταειδής, Λίλυ Εξαρχοπούλου, Κώστας Καρακώτιας, Βρασίδας Καραλης, Σωτήρης Λιόντος, Ηλίας Μαγκλίνης, Σωτήρης Ντάλης, Μάκης Πανώριος, Γιάννης Σ. Παπαδάτος, Βασίλης Ρούβαλης, Άλκηστις Σουλογιάννη, Παναγιώτης Τσιαμούρας, Μαργαρίτα Τσιγάρα, Μάκης Φάρος, Νικ. Λυκ. Φορόπουλος. Γιο τα βιβλία τους γράφουν οι: 57 Έρση Σωτηροπούλου 59 Δημήτρης Μίγγας 71 Δημήτρης Τοατσούλης 83 Ντίνος Χριστανόπουλος ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥ 1900 8 8 Παύλος Νιρβάνας Ένα δένδρο ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΜΗΝΑ: 90 Εισαγωγικά 9 2 Πολυδεύκης Αθωνίτης: Εθνοκεπρικό και αισθητικό στοιχείο στην εικονογράφηση των ελληνικών αναγνωστικών: από το 1947 έως σήμερα

Iδιοκτηοία: Γιώργος Γαβαλάς & ΣΙΑ LE Εκδότης: Γιώργος Γαλάντης

100 Νίκος Πολύζος: Τα δύο φύλα στα Μαθηματικά

Κεντρική διάθεση: Αθήνα: «διαβάζω», Α. Μεταξά 26, Αθήνα 106 81, θεαοαλονίκη: Βιβλιοπωλείο «Κέντρο του βιβλίου», Λαοοάνη 9, τηλ. 237.463

104 Ανέστης Σίτας: Τα βιβλία γνώσεων στις παιδικές οχολικές βιβλιοθήκες 109 Λάμπρος Πάλκας: Η ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα οτο Διαδίκτυο:

Καλλιτεχνική επιμέλεια Σύνθεοη εξωφύλλου: Μαρία Ζαχαριουδύκη

της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης

Οδηγός πλοήγησης

116 Χάρης Σακελλαρίου: Μια καθυστερημένη απάντηση στον Αλέξανδρο Δελμούζο

Πίνακας εξωφύλλου: «Ο μαθητής», Ιωάννης Ζαχαρίας

ΔΕΛΤΙΑ 119 Βιβλιογραφικό 1 2 7 Κριτικογραφία

Το διαβάζω οτον κυβερνοχώρο: http://book.culture.gr.

1 4 3 ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ

ΜΟΛΙΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΑΝ Φοίβος Μάλαμας 01 ΙΔΙΟΤΡΟΠΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΕΝΟΣ ΠΑΡΑΞΕΝΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

Εννέα παλαίμαχοι πανεπιστημιακοί καθηγητές αποκλείονται από την κακοκαιρία σε μια βουνοπλαγιά του Έβρου. Στην παρέα τους έρχεται να προστεθεί ένας παράξενος παραμυθάς που θα τους διασκεδάσει, θα τους εντυπωσιάσει, θα τους προβληματίσει με τις αφηγήσεις του, ωσότου αντιληφθούν ότι και οι ίδιοι αποτελούν μέρος μιας τραγικής ιστορίας. Ε κδόσεις Οδτςςεας

ΤακΗ Σ δ. Ψ αρακΗ Σ

Τάκης Δ. Ψαράκης ΘΕΛΕΙΣ ΝΑ ΣΟΥ ΧΑΡΙΣΩ ΤΟ Α;

χημεία, ΑπελευΛίδης, Ρένος Α.

Αί«, 'Αλκηστη, Μ. >υ, Μήτσος ΛλεΑγαπώ, Κρίτων Αρκπηνός, Αρρετς, Φώτης ΑγΑμπατζοποόλου, «ιος, Στυλιανός Ισαάκ Ασίμωφ, ίυάγγελος Λβέωγοι, Λουί Αρακης Αβλιχος, Τητουαρντ Αλμπυ, >στάκη, Ανδρέας ■κρο, Δ. I. Αντω,ος'Αγρας, Αλκής Β

Θέλεις να σου χαρίσω το

α

Με μπούσουλα το Άλφα και ψάχνοντας σε δημοσιεύματα από το 1958 έως το 1998, ο Τάκης Ψαράκης μας καλεί να γνωρίσουμε πρόσωπα και πράγματα που συγκέντρωσε σε μια συνειρμική πορεία καταγραφής. Μερικά τυχαία παραδείγματα: Αχμάτοβα, Άτακτοι Αλκοολικοί, Απότσος, Αναρχισμός, Αναγνωστάκης, Αξελός, Αλτουσέρ, Αλεξίου, Αποσυνάγωγοι. Και έπεται συνέχεια...

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΟΔΤΣΣΕΓ/Σ

Σούζαν Μπερν ΕΓΚΛΗΜΑ ΣΤΗ ΓΕΙΤΟΝΙΑ

Σε ένα προάστιο της Ουάσιγκτον όπου οι εξώπορτες μένουν ξεκλείδωτες και οι νοικοκυρές παραφυλούν η μια την άλλη για να κουτσομπολέψουν, κάποιος βιάζει και δολοφονεί ένα δωδεκάχρονο αγόρι. Την ίδια ώρα το αμερικανικό έθνος συγκλονίζεται από το Ουοτεργκέητ και το γκρέμισμα πολιτικών και κοινωνικών αξιών δεν γνωρίζει όρια. Είναι ένα τέλος εποχής, μια συλλογική απώλεια αθωότητας, που η Μάρσα Έμπερχαρτ -η ηρωίδα του μυθιστορήματος- καταγράφει στο ημερολόγιό της με ανατριχιαστική κυνικότητα.

Μισέλ Χιουνίβεν ROUND ROCK ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΩΝ ΑΛΚΟΟΛΙΚΩΝ

To Round Rock είναι μια περιοχή με ολοστρόγγυλες πέτρες όπου το νερό δείχνει να έχει την αντίθετη από τη φυσιολογική πορεία και τίποτα δε λειτουργεί κανονικά. Σε αυτό το παράδοξο τοπίο εκτυλίσσεται η ιστορία του Ρεντ Ρέι, που διευθύνει μια φάρμα για αποτοξίνωση αλκοολικών, του προβληματικού τροφίμου Λιούις Φλέτσερ και της ευαίσθητης Λίμπυ Ντόου, της γυναίκας που αγάπησαν οι δύο άντρες. Ένα γοητευτικό μυθιστόρημα που οι σελίδες του αναβλύζουν μουσική.

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Ο Δ Υ ΣΣ Ε Α Σ ΑΝΔΡΕΑ ΜΩΡΑΪΤΗ 3 - 1 1 4 7 1 ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ. 36.24.326, 36.25.575 - FAX 36.48.030 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: ΣΤΟΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ - ΠΕΣΜΑΖΟΓΛΟΥ 5 - ΤΗΛ. 32.12.111

http://www.vivliopolis.gr - e-mail: odisseas@otenet.gr

ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΠΟΛΙΤΕΙΑ

Το Βιβλιοπωλείο Πολιτεία

(ΓΙΑΟΛΗ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΗΝ Ε.Ε.) Οπουδήποτε στην Ελλάδα ή σε χώρα-μέλος της Ε.Ε. και αν μένετε, σας ταχυδρομούμε - το αργότερο την επόμενη με'ρα από την γνωστοποίηση της παραγγελίας σας - όποια βιβλία θελήσετε. Για να μας παραγγείλετε τα βιβλία που χρειάζεστε, αρκεί ένα τηλεφώνημα, φαξ, e-mail, ή μία επιστολή σας. Τα βιβλία θα σας αποσταλούν στις ίδιες χαμηλότερες τιμές και με τους ίδιους όρους που ισχύουν και στα καταστηματά μας (για τις αποστολές εσωτερικού: δυνατότητα πληρωμής με την παραλαβή των βιβλίων ή με χρέωση της πιστωτικής σας κάρτας, έξι (6) και δώδεκα (12) άτοκες μηνιαίες δόσεις κλπ.). Παραγγελίες εσωτερικού αξίας πάνω από 5.000 δρχ. αποστέλλονται χωρίς καμία απολύτως επιβάρυνση εξόδων αποστολής - ενώ μένετε πάντα κερδισμένοι από τις τιμές Βιβλιοπωλείου Πολιτεία. Για παραγγελίες εσωτερικού αξίας μικρότερης των 5.000 δρχ. τα έξοδα αποστολής είναι 950 δρχ. Για τις αποστολές εξωτερικού είναι απαραίτητη η χρέωση πιστωτικής κάρτας και δεν ισχύουν οι άτοκες δόσεις, ισχύουν όμως πάντα οι τιμές του βιβλιοπωλείου μας χωρίς καμία προσαύξηση. Τα έξοδα αποστολής, για το εξωτερικό, καθορίζονται από τον ισχύοντα τιμοκατάλογο των ΕΛΤΑ

Ό λ ο το χ ρ ό ν ο μ ε π ρ ο γ ρ ά μ μ α τ α έ ξ ι (6 ) κ α ι δ ώ δ ε κ α (1 2 ) ά τ ο κ ω ν μ η ν ια ίω ν δ ό σ εω ν . Στο βιβλιοπωλείο μας οι τελικές τιμές αναγράφονται στα βιβλία και είναι ΑΚΡΙΒΩΣ ΟΙ ΙΔΙΕΣ όταν κάνετε χρήση της πιστωτικής σας κάρτας. Με τα προγράμματα ΕΞΑΜΗΝΩΝ ΚΑΙ ΔΩΔΕΚΑΜΗΝΩΝ ΑΤΟΚΩΝ ΔΟΣΕΩΝ - εφ οσον διαθέτετε τις αντίστοιχες πιστωτικές κάρτες (VISA, MASTERCARD, DINERS, AMERICAN EXPRESS) - έχετε τη δυνατότητα να μοιράσετε την εξόφληση του λογαριασμού σας σε έξι μήνες (ανεξάρτητα από την αξία της αγοράς σας - χωρίς υποχρεωτικό όριο), και σε δώδεκα μήνες (για αγορές πάνω από 30.000 δρχ.) χωρίς καμία επιβάρυνση και χωρίς καμία απολύτως διαφοροποίηση στις τιμές μας.

σας περιμένει με 3 καταστήματα, 4 εξειδικευμένα τμήματα, 230 θεματικές βιβλιοθήκες και 60.000 τίτλους βιβλίων. Π ά ν ι α μ ε τ ις χ α μ η λ ό τ ε ρ ε ς τ ι μ έ ς

Στο 80% των τίτλων, τελική τιμή των βιβλίων είναι πάντα η γνωστή ασυναγώνιστα χαμηλότερη ΤΙΜΗ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΥ ΠΟΛΙΤΕΙΑ. Στα βιβλία που εμπίπτουν στον νόμο περί “ενιαίας τιμής”, τελική τιμή είναι πάντα η κατώτατη επιτρεπόμενη. ΠΡΟΣΦΟΡΕΣ θεωρούμε τα βιβλία που διατίθενται σε τιμή τουλάχιστον -50% έως -80% χαμηλότερα από την τιμή καταλόγου. ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΣΤΗΝ ΠΟΡΤΑ ΣΑΕ

(ΓΙΑΑΘΗΝΑ -ΠΕΙΡΑΙΑΚΑΙ ΠΡΟΑΣΤΙΑ) Εμείς χαιρόμαστε ιδιαίτερα να σας βλέπουμε στους χώρους του βιβλιοπωλείου μας να ψάχνετε στα ράφια, να ξεφυλλίζετε τα βιβλία και να μπορούμε να σας εξυπηρετήσουμε. Ξέρουμε όμως ότι πολλές φορές σας είναι εξαιρετικά δύσκολο να κλέψετε χρόνο, ενώ γνωρίζετε ποιά βιβλία σας χρειάζονται. Γι’ αυτή την περίπτωση οργανώσαμε την αποστολή βιβλίων από το Βιβλιοπωλείο Πολιτεία στον χώρο σας. Ενα απλό τηλεφώνημα, φαξ ή e-mail αρκεί για να παραλάβετε - στις επόμενες 24 έως 48 ώρες - όποια βιβλία θελήσετε στην πόρτα του σπιτιού ή του γραφείου σας. Οι συνεργάτες μας θα σας φέρουν τα βιβλία σας στις ίδιες χαμηλότερες τιμές και με τους ίδιους όρους που ισχύουν και στα καταστήματά μας (δυνατότητα πληρωμής με την παραλαβή των βιβλίων ή με χρέωση της πιστωτικής σας κάρτας, έξι (6) και δώδεκα (12) άτοκες μηνιαίες δόσεις κλπ.) Παραγγελίες αξίας πάνω από 5.000 δρχ. αποστέλλονται χωρίς καμία απολύτως επιβάρυνση εξόδων αποστολής - ενώ μένετε πάντα κερδισμένοι από τις τιμές Βιβλιοπωλείου Πολιτεία. Για αποστολές εκτός μικρού δακτυλίου αξίας μικρότερης των 5.000 δρχ., τα έξοδα ταχυμεταφοράς ι

Ασκληπιού 1- 3 & Ακαδημίας - Αθήνα 10679 - Τηλ.: 3600235,3616373, 3604475 - Fax: 3604462 - e-mail: politeia@otenet.gr - internet: http://www.politeianet.gr

ηλ/ετε ram Σ Υ Μ Ω Ρ Ο Μ Η Τ Η Σ στο

ΚΑΙ ΚΕΡύΙΣΤε ΤΡΙΑ ΤΕΥΧΗ Για ενα χρόνο (11 τεύχη - το ένα διπλό) πληρώνετε

Ιπουδαοτική 14.000 δρχ. Βιβλιοθήκες - Ιδρύματα: 26.000 δρχ. Εξαμηνιαίες Συνδρομές εσωτερικού: 9.000 δρχ. Ιπουδαστική: 8.000 δρχ. ΣΥΑΡΟΜΕΙ ΚΥΠΡΟΥ Ετήσια: 19.000 δρχ. Ιπουδαοτική: 17.000 δρχ. Βιβλιοθήκες - Ιδρύματα: 26.000 δρχ. ΕΤΗΣΙΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ Συνδρομές εξωτερικού: 90 δολ. ΗΠΑ. Σπουδαοτική: 85 δολ. ΗΠΑ βιβλιοθήκες-Ιδρύματα: 130 δολ. ΗΠΑ. Παλιά τεύχη Δεκαπενθήμερα και μηνιαία: 2.000 δρχ. Εμβάσματα στη διεύθυνση: Α. Σπάθή, Ανδρ. Μεταξύ 26,10681 Αθήνα, τηλ. 33.01.239, τηλ. & fax 33.01.315.

Ε Α

ρ χ α ία

κ δ ό σ ε ις

Ε

Κ

λ λ η ν ικ ή

«Ο

ι

Ε

άκτος

Γ

ρα μ μ α τ ε ία

λ λ η ν ες

»

ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ 510 ΤΟΜΟΙ Γ ια π ρ ώ τη φορά σ την Ε λ λάδα, αλλά και διεθνώς, μια σειρά Α ρχαίω ν Σ υγγραφ έω ν δημιουργεί ένα μοναδικό προηγούμενο. Π α ραβλέποντα ς τις τρέχουσες εκδοτικές « λογικές» τ η ς εμπορ ικότη τας, αγνοώ ντας τη σ υσ τημα τική χειρ α γώ γησ η του κοινού προς τις εύκολες « επ ιτυ χίες» , προσπερνώντας την αδιαφορία τω ν υπεύθυνων, υποτίθε­ τα ι, φορέων ή τη ν πολ εμ ικ ή κάποιω ν κύκλω ν που θέλουν να μονοπωλούν την αρ­ μ οδιότητα χω ρ ίς να διακόπτουν τον λήθαργο του ς, οι Εκδόσεις « Κ ά κ τ ο ς » δίνουν με συνέπεια κα ι επίγνω σ η τ η ς ευθύνης τους τη σειρά τ η ς Α ρχαίας Ε λ λ η ν ικ ή ς Γ ρ α μ μ α τεία ς «Ο ι Έ λ λ η ν ε ς » , τη μόνη που εκδίδει, όπω ς ακριβώ ς υποσ χέθηκε με την έναρξή τ η ς , σχεδόν μια δεκαετία τώ ρ α, ΟΛΑ τ α έργα ΟΛΩΝ τω ν κλασικώ ν συγγραφέω ν. Π ολλές κα ι γνω σ τές οι δυσκολίες που πρέπει να ξεπεράσει ένα τέτοιο έργο. Μ ή π ω ς όμως είναι ή ώρα να ξεπεράσει και ο αναγνώ σ τη ς την πα ραπλά νησ η; Ο αναγνώ σ τη ς που πληροφορείται, επί παραδείγμ ατι, από σ χετικ ό κα τάλ ογο ότι η σειρά τω ν Α ρχαίω ν Σ υ γγρ α φ έω ν τω ν Ε κδόσ εω ν Ζαχαρόπουλου είναι « η πιο ολοκληρω μένη», όταν σε 127 τόμους παρουσιάζονται επιλογές έργω ν. Ή , επίσ η ς, ο αναγνώ σ τη ς που μαθαίνει από τον κα τάλογο του «Π α πύ ρ ου» ότι οι εκδόσεις αυτές κυκλοφορούν τ α Ά π α ντα τω ν Α ρχαίω ν Συ γγρ αφ έω ν, όταν δεν πρόκειται πα ρά για επιλογές πά λι, μερικές φορές ανολοκλήρω τες όσον αφορά τα ίδια τ α παρουσιαζόμενα κείμενα, κα ι μ άλισ τα με εκδοτικά και μ εταφ ρασ τικ ά δεδομένα περασμένων δεκαετιώ ν. Η Α ρχαία Ε λ λη ν ικ ή Γ ρ αμ μ α τεία υπήρξε η ιδρυτική πράξη του παγκόσμιου πολ ιτι­ σμού, κα ι, αιώ νες τώ ρ α , η ανθρω π ότητα προοδεύει χά ρη σ τη μ αθητεία τ η ς σ τα κλασ ικά κείμενα. Η έκδοση κα ι μ ελέτη τω ν κειμένω ν α υτώ ν δεν σημαίνει α π λώ ς γνω ριμία ενός πολιτισ τικού παρελθόντος. Ε ίναι π ρ ω τίσ τω ς η συνείδηση του ότι η αρχαία ελληνική σκέψ η περιέχει αυτό που κ α μιά νεότερη, τεχνολογικ ή ή άλλη, εξέλιξη δεν μπορεί να ανταγω νισ τεί: τη ν αρετή , τον άνθρωπο ω ς υπόδειγμα για τον άνθρωπο. Αυτό το πα γκόσ μ ιο ελληνικό κληροδότημα απ οτελεί ιδίως για τον σημερινό Έ λ λ η ν α π η γ ή και όρο τη ς ύπαρξής του. Ας αξιολογηθεί η συνεισφορά καθενός αντικειμενικά, και κάθε πρόταση ας κριθεί ω ς συντελεσ τή ς π ρ α γμ α τικ ό τ η τα ς. Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Κ Α Κ Τ Ο Σ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜ ΙΟΥ 46, 106 78 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ.: 38.40.524, 38.44.458, FAX: 33.03.098 in fo @ k a k to s .c o m

15/ 7/2000 14/ 9/2000 Τα εμπορικότερα βιβλία του μήνα, σύμφωνα με τα οτοιχτία που μας παραχώ­ ρησαν 30 βιβλιοπώλες,

L

Ν. ΘΕΜΕΛΗΣ Η ανατροπή

2.

Σ. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ Το εργοστάσιο των μολυβιών

κέδρος πατακης

3 . I. ΑΛΙΕΝΤΕ Κόρη της μοίρας ωκεανιδα 4.

Φ. ΓΕΡΜΑΝΟΣ Το αντικείμενο

5.

Λ. NT. ΜΠΕΡΝΙΕ Το μαντολίνο του λοχαγού Κορέλλι

κ α ςτανιο της

απ' όλη την Ελλάδα, δη­ λώνοντας ο καθένας τους τεοοερα βιβλία που είχαν

ψ υχογιός

Μ. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΥ Οι τοξικές Ενώσεις του αρσενικού

πατακης

τις περιοοότερες πωλήοεις.

6 . Μ. ΡΕΖΑΝ Μ ε νοσταλγία... για μια ζωή έτσι, χωρίς πρόγραμμα 7.

Κ. ΚΑΡΑΤΖΑ Δακρυσμένα φεγγάρια

μοντέρνοι καιροί

Α. ΠΑΠΑΔΑΚΗ Σαν χειμωνιάτικη λιακάδα 8.

NT. ΓΚΕΤΖ Το Θεώρημα του παπαγάλου

9.

Ν. ΘΕΜΕΛΗΣ Η αναζήτηση

καλεντης

πό λις

κέδρος

Π. ΚΟΕΛΟ Η Βεράνικα αποφασίζει να πεθάνει 10. θ.

πατακης

νεα σύνορα

ΒΑΛΤΙΝΟΣ Συναξάρι Αντρέα Κορδοπάτη.

Βιβλίο Β': Βαλκανικοί-'2 2 ωκεανιδα

θ . ΑΒΡΑΜΙΑΗΣ Με τα μάτια της ψυχής ωκεανιδα

11. Ε. ΦΑΚΙΝΟΥ Τυφλόμυγα

ΚΑΣΤΑΝΙΟΤΗΣ

Τα οτοιχιία παραχώρησαν τα βιβλιοπωλεία: Αλεξανόρής-ΚαλλιΟεα. Βαρονάκης-Αβψα. Γονιού-Λαάριο. ίημητριάίης-Καλαμάτα. Αοκιμάκης-Ηράκλειο. Αωίύνη-Γιάννινα. Ειρμάς-Αράμα. ίλωβιρουλάκιμ-Αθήνα. Ενάοχώρα-Αθήνα. Εξαρχάποιιλος-Αθιjva. Εοτία-Αθήνα. Ζαφειρίοο-ΝέαΑιάοια. Ζηριχίίης-θεοοαλονίκη. Ιανόξ-θεοοαλονίκη. Ιπποκράτιιο Πολπιατικό Πολύκεηρο-Κως. Κρομμύάας-Χίος. Μαθιοιιάάκη-Βάλος. Manj Μαρία-Ψιιχικό. Μεθενίτης-Πάτρα. Μοοχονάς-ΑγρΙVIο. ΜπεΒάνης-Μέγαρα. Μποστάνογλου-Πειραιάξ. Μπούξας-Παλλήνη. Παράμετρος-Χολαργός. Παοχάλης-θεοοαλονΙκη. Ποτάκης-ABijva. Πολπεία-ΑΒήνα. Εποντιόάκη-Ρεθυμνο. Σταματελάτος-Κεφαλλονιά. Φελοόρης-Παλαιά Φάληρο.

1

ΤΑ

ΒΡΑΒΕΙΑ

ΤΟ Υ « δ ι α β ά ζ ω » Η εκδήλω ση για τη ν απονομή τω ν ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΒΡΑΒΕΙΩΝ 2000 (εκδοτική παραγωγή του 1999) θα γί­ νει στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών, στις 27 Νοεμβρί­ ου, ημέρα Δευτέρα και ώρα 8 μ.μ. Η επταμελής Επιτροπή Κριτικών, αποτελούμενη από τους: Βαγγέλη Αθανασόπουλο, Τιτίκα Δημητρούλια, Αλέξη Ζήρα, Κώστα Καρακώτια, Ελισάβετ Κοτζιά, Μισέλ Φάις, Βαγγέλη Χατζηβασιλείου, θα απονείμει τα παρακά­ τω βραβεία: ΒΡΑΒΕΙΟ ΠΟΙΗΣΗΣ ΒΡΑΒΕΙΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΟΣ ΒΡΑΒΕΙΟ ΔΙΗΓΗΜΑΤΟΣ ΒΡΑΒΕΙΟ ΠΡΩΤΟΕΜΦΑΝΙΖΟΜΕΝΟΥ ΠΕΖΟΓΡΑΦΟΥ Και η πενταμελής Επιτροπή Κριτικών, αποτελούμενη από τους: Αλεξάνδρα Ζερβού, Μένη Κανατσούλη, Μάνο Κοντολέων, Γιάννη Παπαδάτο, Βίκυ Πάτσιου, θα απονείμει τα βραβεία: ΒΡΑΒΕΙΟ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΒΡΑΒΕΙΟ ΕΦΗΒΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ θα ακολουθήσει δεξίωση.

ΗΜΕΡΙΔΑ

ΜΕ

Ε Λ Λ Η Ν Ε Σ

Κ Λ Α Σ Ι Κ Ο Υ Σ

ΘΕΜΑ

ΤΟΥΣ

Το Σάββατο 14 Οκτωβρίου και ώρα 12 το μεσημέρι, στη Στοά του Βιβλίου, στην αί­ θουσα Λόγου και Τέχνης, οι εκδόσεις «Παπαδόπουλος» διοργανώνουν ημερίδα με θέμα: «Ξαναδιαβάζοντας τους Έλληνες κλασικούς» (αναγνώσεις - διασκευές - δι­ δακτικές προτάσεις). Αντικείμενο της ημερίδας είναι οι διασκευές κλασικών έργων της νεοελληνικής λογοτεχνικής παράδοσης για παιδιά, θα συζητηθούν οι παράμετροι (γλώσσα, ει­ κονογράφηση, πιστότητα προς το πρωτότυπο κ.ά.), που καθορίζουν την ποιότητα και την αναγνωσιμότητα τέτοιων διασκευών. Ομιλητές: θ. Πυλαρινός, Γ. Γαλάντης, Ν. Ανδρικόπουλος, Κ. Πούλος, Β. Ηλιόπουλος, Π. Βασιλάκη. Συντονίστρια: Τζ. Καλογήρου. Ο Γ. Γαλάντης και το θεατρικό Εργαστήρι του Πολιτιστικού Οργανισμού Δήμου Καλλιθέας θα παρουσιάσουν τη θεατρική αφήγηση του «Τρομάρα» του Γ. Βιζυηνού. θα πραγματοποιηθεί επίσης έκθεση με τα πρωτότυπα έργα των εικονογράφων της σειράς «ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ» των εκδόσεων «Παπαδόπουλος». Όσοι επιθυμούν μετά το τέλος της ημερίδας μπορούν να παραλάβουν βεβαίωση παρακολούθησης. Περισσότερες πληροφορίες και δηλώσεις συμμετοχής στο τηλ. 2846074 & 5.

T R A C E S :

ΕΝΑ

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ

ΠΕΡIΟA IΚΟ

To «Traces» (Ίχνη) είναι ένα πρωτοποριακό πολυ-γλωσσικό περιοδικό πολιτισμικής θεωρίας και με­ τάφρασης, το οποίο κυκλοφορεί για πρώτη φορά αυτό το φθινόπωρο στην Αμερική και την Κορέα, ενώ ετοιμάζεται η κυκλοφορία του στην Ιαπωνία και τη Γερμανία. Υψηλός στόχος του περιοδικού, του οποίου ιδρυτής και διευθυντής/εκδότης είναι ο Naoki Sakai, καθηγητής Ασιατικών σπουδών, Συγκριτικής Λογοτεχνίας και Μετάφρασης του πανεπιστημίου Cornell, είναι η έναρξη ενός διαφορε­ τικού ακαδημαϊκού διαλόγου σε διεθνή και διεπιστημονική κλίμακα. Ενάντια στην έννοια του διεθνι­ σμού, ο οποίος επηρεάζει και το χώρο της «θεωρίας» (αταβιστικό ιστορικό κατασκεύασμα της Δύ­ σης που εξάγεται στον υπόλοιπο κόσμο, κυρίως στα αγγλικά), το «Traces» προτάσσει την έκδοση της συγκριτικής πολιτισμικής θεωρητικής έρευνας που θα απευθύνεται σε ένα πολυγλωσσικό ανα­ γνωστικό κοινό με ενδιαφέροντα τη φιλοσοφία, την ανθρωπολογία, την κοινωνιολογία, την ιστο­ ρία, τη λογοτεχνία, την ιστορία τέχνης, τις πολιτισμικές σπουδές, τις φεμινιστικές σπουδές, την πο­ λιτική οικονομία, τη γλωσσολογία και την οικονομική θεωρία. Κατά κανόνα, κάθε άρθρο του περιο­ δικού θα είναι γραμμένο έτσι ώστε να απευθύνεται στο ετερογενές, πολυγλωσσικό και πολυ-πολιτισμικό κοινό του. Όλα τα άρθρα θα μεταφράζονται σε όλες τις γλώσσες, στις οποίες κυκλοφορεί το «Traces», και θα προέρχονται από τις αντίστοιχες εκδοτικές ομάδες τους, τα μέλη των οποίων είναι και θα είναι προσεκτικά επιλεγμένα από τα διακεκριμένα μέλη της ιδρυτικής εκδοτικής ομά­ δας. Σκοπός είναι η ίση συμμετοχή όλων των χωρών-μελών του περιοδικού για την ουσιαστική και αμφίδρομη διακίνηση ιδεών και για τη δημιουργία ενός κοινωνικού τόπου που θα συντηρείται με τη συνεχή μετάφραση, το όπλο και το μέσο για έναν πολυ-πολιτισμικό διάλογο. Αξίζει να σημειωθεί ότι γίνεται προσπάθεια να λάβει μέρος σε αυτό το εγχείρημα και η χώρα μας.

ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΣΤΟΥΣ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΥΣ Α Π Ο Τ Ι Σ Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ « Γ . & Κ. Δ Α Ρ Δ Α Ν Ο Υ » Με το ξεκίνημα της νέας σχολικής χρονιάς οι εκδόσεις «Γ. & Κ. Δαρδανού» μας πληροφορούν με δελτίο Τύπου ότι επιθυμούν να προσφέρουν «τιμητικά» στα παιδιά των δημοσιογράφων, που κα­ λύπτουν την «πολιτιστική στήλη-σελίδα» των εφημερίδων και των περιοδικών, τα βοηθήματα της τάξης τους, είτε είναι στο νηπιαγωγείο και το δημοτικό είτε στο γυμνάσιο και το λύκειο, με τη σι­ γουριά ότι θα γίνουν απαραίτητοι σύντροφοι, όπως για δεκάδες χιλιάδες εκπαιδευτικούς και μα­ θητές μέχρι σήμερα. Όσοι ενδιαφέρονται για την προσφορά, ας επικοινωνήσουν με τις Δημόσιες Σχέσεις του εκδοτικού οίκου (τηλ. 3642003 ή στο FAX: 3611384).

9

A. ΤΖΟΥΜΑΚΑΙ: Ο ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΟΣ ΕΛΛΗΝΑΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΤΟΥ 20ού ΑΙΩΝΑ; Τον Σεπτέμβριο του 1999 το «διαβάζω» ξεκίνησε πανελλαδική έρευνα με θέμα Συγγραφείς και βιβλία που σημάδεψαν τη ν Ελλάδα του 20ού αιώνα. Από τις απαντήσεις τω ν αναγνωστών -κυκλοφορούσαν μέχρι πρόσφατα σε κάθε τεύχος του περιοδικού ειδικά έντυπα, τα οποία συμπληρωμένα αποστέλλονται χωρίς ταχυδρομικά τέ λ η - θα αναδειχθούν οι σημαντικότεροι Έλληνες και ξένοι συγγραφείς και τα σημα­ ντικότερα βιβλία του 20ού αιώνα. Τα αποτελέσματα της έρευνας θα ανακοινωθούν την ημέρα της απονο­ μής των Λογοτεχνικών Βραβείων του «διαβάζω» (27 Νοεμβρίου στο Γαλλικό Ινστιτούτο). Στο πλαίσιο της έρευνας αυτής το «διαβάζω» συνεργάζεται, με διάφορους φορείς, όπως το Ε.ΚΕ.ΒΙ., τον Σύνδεσμο Εκδοτών Βιβλίου, το ΥΠΠΟ, πολλά πανεπιστήμια και το Υπουργείο Τύπου, το οποίο ανέλαβε να στείλει τα σχετικά δελτία σε όλα τα ελληνικά Γραφεία Τύπου στο εξωτερικό για να μοιραστούν στους Έλληνες του απόδημου ελληνισμού. Ως εδώ καλά. Από αυτό το σημείο όμως αρχίζουν τα προβλήματα, και συγκεκριμένα με τις απαντήσεις που μας έρχονται από την Αυστραλία. Για την ακρίβεια, έχουμε δεχθεί ενενήντα (90) απαντητικά δελτά ­ ρια, δεκαέξι (16) μέσω fax και άλλα εβδομήντα τέσσερα (74) μέσω ταχυδρομείου. Όλα αυτά τα δελτάρια έχουν κάτι κοινό: στη στήλη των τριών καλύτερων ελληνικών βιβλίων του αιώνα, μαζί με εκείνα των Καζαντζάκη, Αλεξάνδρου, Καβάφη, Σεφέρη, Ελύτη, Χατζή, Ταχταή κ.ο.κ., φιγουράρει (πότε στην πρώτη, πό­ τε στη δεύτερη, πότε στην τρίτη θέση -έτσι, για ποικιλία!) το όνομα του κυρίου Δημήτριου Τζουμάκα, αλ­ λού ως συγγραφέα του βιβλίου Τα αγκάθια στο λαιμό της κι αλλού ως συγγραφέα του βιβλίου Χαρούμε­ νο Σίδνεϊ. Ενενήντα δελτάρια (μέχρι τώρα! διότι μάλλον έπεται και συνέχεια...) όπου απαντάται το όνομα και οι δύο τίτλοι των βιβλίων που συνέγραψε ο Δημήτρης Τζουμάκας... Ας υποθέσουμε ότι το γεγονός είναι πραγματικό και όχι στημένο· ας δείξουμε καλή πίστη και ας συνεχίσουμε την έρευνά μας, που με τόσο κόπο (και χρήμα) έχουμε αναλάβει να φέρουμε σε πέρας. Πώς όμως να γίνει αυτό, όταν πέφτουμε πάνω σε δύο στοιχεία που προκαλούν την περαιτέρω υποψία μας, συνοδευόμενη άλλοτε με ελαφρό κι άλλοτε με έντονο μειδίαμα; Πρώτον, τα δεκαέξι δελτάρια, που μας ήρ­ θαν μέσω fax, έχουν όλα τον ίδιο γραφικό χαρακτήρα! Επιπλέον, όλα τα δελτάρια που στάλθηκαν από την Αυστραλία φέρουν τη σφραγίδα του Υπουργείου Τύπου, πράγμα που σημαίνει ότι είναι μερικά από ε ­ κείνα που έστειλε το Υπουργείο στα ελληνικά Γραφεία Τύπου του εξωτερικού. Γιατί το επισημαίνουμε αυ­ τό; Διότι, φευ, ο κύριος Τζουμάκας είναι διευθυντής στο ελληνικό Γραφείο Τύπου του Σίδνεϊ. Πράγμα που σημαίνει ότι όλο το πακέτο με τα δελτία πέρασε πρώτα από τα χέρια του. Πράγμα που σημαίνει, επίσης, ότι ενενήντα από αυτά (επαναλαμβάνουμε: μέχρι τώρα!) δεν έφτασαν ποτέ στα χέρια απλών Ελλήνων που ζούνε στο Σίδνεϊ, αλλά σε κάποια «παρέα» που ενορχήστρωσε με τρόπο χονδροειδέστατο μία φάρ­ σα, που -αυτό είναι το μόνο βέβαιο- μας έκανε όλους εδώ στην Αθήνα να γελάσουμε. Επιπλέον, όλως «τυχαίως», έφτασε στα γραφεία του περιοδικού μία επιστολή από το Σίδνεϊ, στην οποία η γράφουσα, αφού μας συγχαίρει για την πρωτοβουλία μας, μας γράφει ότι της είναι πολύ δύσκολο να δια­ λέξει ανάμεσα στους δύο νομπελίστες, στον Καβάφη ή τον Καζαντζάκη, ωστόσο, σπεύδει να ψηφίσει το Χαρούμενο Γ/'δνε/του Δ. Τζουμάκα (βεβαίως, βεβαίως!), επειδή το διδάχθηκε στο πανεπιστήμιο (ποιος ά­ ραγε το δίδασκε; 0 κύριος Τζουμάκας; Έλεος!); Ως κερασάκι στην τούρτα, σημειώνει στο υστερόγραφο (δείγμα κακού χιούμορ;) ότι «διπλοψήφισε κι εκείνη»! Κάπου εδώ όμως τα γέλια σταματούν και αρχίζει ο προβληματισμός: ο κύριος Τζουμάκας κατέχει πολύ σημαντική θέση για τα ελληνικά πράγματα στην Αυστραλία. Είναι δυνατόν να επιτρέπει στις ανασφάλειές του να τον υπερβαίνουν σε τέτοιο βαθμό ώστε να οδηγείται σε τόσο σοβαρές παρατυπίες; Σε κάθε περίπτωση, το «διαβάζω» είναι αποφασισμένο να προασπίσει τη μεγάλη αυτή προσπάθεια που έ ­ χει ξεκινήσει και δεν θα επιτρέψει σε κανέναν να προκαλέσει το οποιοδήποτε πρόβλημα, που ενδεχομέ­ νως να καταστήσει διαβλητό το γενικό αποτέλεσμα της τόσο σημαντικής αυτής έρευνας. ΙΟ

Β Ι Β Λ Ι Ο Ν Ε Τ : C D - R O M ME 3 5 . 0 0 0 Β Ι Β Λ Ι Α Η ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ Α.Ε. είναι μία εταιρεία που συστήθηκε το 1998 με πρωτοβουλία του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου και με τη συ­ νεργασία 18 εκδοτικών οίκων και των σωματείων: Σύλλογος Εκδοτών Βιβλιοπωλών Αθηνών (ΣΕΒΑ), Σύνδεσμος Εκδοτών Βιβλίου (ΣΕΚΒ) και της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Εκδοτών Βιβλιοχαρτοπωλών (ΠΟΕΒ). Σκοπός της είναι η δημιουργία μιας Ηλεκτρονικής Τράπεζας Πληροφοριών με βιβλιογραφικά δεδομένα των βιβλίων που κυκλοφορούν στην ελληνική αγορά. Δημιουργήθηκε με στό­ χο την αναβάθμιση και την καλύτερη οργάνωση του συστή­ ματος ενημέρωσης, διακίνησης και προώθησης του βιβλίου. Με τις βασικές βιβλιογραφικές πληροφορίες για περισσότερους από 35.000 τίτλους βιβλίων, τους δημιουργούς τους (συγγραφείς, μεταφραστές, εικονογράφους, επιμελητές κ.ά.) και τις επιχειρή­ σεις (εκδότες, διακινητές), που προέρχονται κυρίως από την τελευταία πενταετία, κυκλοφόρησε πρόσφατα η πρώτη έκδοση σε CD-ROM του Καταλόγου Κυκλοφορούντων Βιβλίων (Creek Books in Print). Αυτό το CD-ROM είναι μια πρώτη συγκεντρωτική δουλειά της ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ Α.Ε. Οι πληρο­ φορίες αυτές παρέχονται από τον Φεβρουάριο του 2000 και μέσω του Διαδικτύου στον κόμβο της ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ Α.Ε. (στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://www.biblionet.gr), αλλά και μέσω του Ελληνικού Βιβλιοχώρου, του κόμβου του E.KE.BI. στο Διαδίκτυο (h ttp :// book.culture.gr). Με γρήγορη, απλή ή σύνθετη αναζήτηση, ο κάτοχος του CD-ROM έχει τη δυνατότητα να πληροφορηθεί όλα τα στοιχεία που αφορούν το βιβλίο: τίτλο, συγγραφέα, μεταφραστή, εκδότη, θέμα, έτος έκδοσης, τόπο έκδοσης, ISBN, είδος βιβλιοδεσίας, σχήμα, σελίδες, γλώσοες, βραβεία, διακινητή. Τα αποτελέσματα εμφανίζονται συγκεντρωτικά, αναλυτικά, βιβλιογραφικά και σε μορφή UNIMARC. To CD-ROM είναι φιλικό προς το χρήστη και μπορεί να ενημερώνεται με όλα τα νέα δ ε­ δομένα -τις νέες κυκλοφορίες βιβλίων- σε σταθερή βάση, ακόμα και καθημερινά σε άμεση σύν­ δεση με το Διαδίκτυο. Μέχρι το τέλο ς του έτους, εξάλλου, θα έχει κυκλοφορήσει και η δεύτερη έκδοση του Καταλόγου Κυκλοφορούντων Βιβλίων σε μορφή CD-ROM, η οποία θα περιλαμβάνει περί τους 70.000 τίτλους νέων και παλαιοτέρων της πενταετίας εκδόσεων. Με την πρωτοβουλία αυτή, σε συνδυασμό και με άλλες δράσεις του, το Ε.ΚΕ.ΒΙ. συμβάλλει στον εκσυγχρονισμό και την αναβάθμιση βασικών πλευρών της λειτουργίας των επιχειρήσεων.

ΧΑΡΤΙΝΗ

ΖΩΗ

Διαβάσαμε σε τοίχο των Εξαρχείων με μαύρο σπρέι το εξής ευφυές σύνθημα: To life style είναι μανιοκατάθήιψη σε συσκευασία δώρου.

II

ΑΥΞΗΣΗ ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΟΝ Ή Π Ο Σ ΝΑ Μ Η Δ Ι Α Β Α Ζ Ο Υ Ν 01 Κ Υ Π Ρ Ι Ο Ι Αυξήθηκαν και πάλι αλματωδώς, χωρίς προειδοποίηση, εδώ και μερικούς μήνες τα ταχυδρομικά τέλη από την Ελλάδα προς την Κύπρο. Το «διαβάζω» αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα με τους εκατοντάδες συνδρομητές του στην Κύπρο (η αξία της συνδρομής εξανεμίζεται πλέον στα γραμ­ ματόσημα της αποστολής -πέρσι η αύξηση κυμαινόταν στο 350%). Αλλά και οι εκατοντάδες εκδο­ τικοί οίκοι, λόγω της υπερβολικής αύξησης -περίπου 50% φ έτος-, βλέπουν τα βιβλία τους να πωλούνται εκεί σε τιμές κατά πολύ υψηλότερες απ' ό,τι στην Ελλάδα, Και, επειδή το θέμα είναι εθνικής εμβέλειας, πρέπει να ληφθούν πάραυτα διορθωτικά μέτρα. Η παράλογη αύξηση της τιμής των βιβλίων στην Κύπρο θα μας στερήσει σημαντικά έσοδα («η α­ γορά του ελληνικού βιβλίου στην Κύπρο είχε φτάσει αισίως στον όχι ευκαταφρόνητο τζίρο του 1,7 δια. δρχ.», γράφει ο Νίκος Μηακουνάκης στο «Κυριακάτικο Βήμα»), διότι είναι φυσικό να συρρικνωθεί η αγοραστική δύναμη. Ποιου αρρωστημένου μυαλού κύημα είναι αυτή η αδικαιολόγητη απόφαση της αύξησης των τα ­ χυδρομικών τελώ ν κατά 400% περίπου τα δύο τελευταία χρόνια; Οι υπεύθυνοι των ΕΛ.ΤΑ. και του αρμόδιου υπουργείου ας μας πείσουν ότι πρόκειται για μια λάθος απόφαση, η οποία πρέπει να α­ ντιμετωπιστεί με τη δέουσα προσοχή. Τώρα. Πριν είναι αργά.

Σ Ε Μ Ι Ν Α Ρ Ι Α

ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ

ΘΕΑΤΡΙΚΟΝ

ΕΡΓΟΝ

Η Εταιρεία θεάτρου ΜΝΗΜΗ και ο Μιχάλης Βιβιδάκης, θεατρικός συγγραφέας και σκηνοθέτης, οργανώνουν για δεύτερη χρονιά φ έτος σειρά μαθημάτων Δημιουργικής και Ερευνητικής Γρα­ φής. Τα μαθήματα απευθύνονται προς όλους όσοι ενδιαφέρονται για τη συγγραφή θεατρικού έγου. Σκοπός των μαθημάτων είναι η παρουσίαση και η ανάλυση των σύγχρονων τρόπων έκφρασης του θεατρικού διαλόγου, με παραδείγματα από την παγκόσμια δραματολογία, καθώς και η υ­ ποστήριξη των ενδιαφερομένων στην αναζήτηση της προσωπικής τους γραφής. Τα μαθήματα έχουν καθαρά εργαστηριακό χαρακτήρα και θα μπορεί να τα παρακολουθήσει μια μικρή ομάδα συμμετεχόντων μετά από επιλογή. Πληροφορίες τηλ. 7290929.

12

ΠΑΙΔΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ

ο γ ια ν ν η ς ς .

παπαδατος

ΑπΗ ΚΙ ΑΝ ΕΙΝΆΠΟΦΑΙΗ Ούλ. Μέλτγκεν-Ρ. Φέγκερ, Κόννυ και Κορνήλιος ■Το θαυμαστό ταξίδι γύρω από τον κόσμο Μτφρ.: Μ. Αγγελίδου Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 28 Ο Κόννυ είναι ένα παιχνίδι που μιλάει. Για ν' αποδείξει λοιπόν ότι ποτέ δεν λέει παραμύθια στους φίλους του, με συντροφιά τον Κορνήλιο, με μια βάρκα κι ένα κουβάρι, έκαναν το γύρο του κόσμου κι... έδεσαν τη γη μ' ένα... φιόγκο. Η φαντασία δηλαδή στο... απόγειό της. Πρό­ κειται για ένα διασκεδαστικό βιβλίο που παίξει με τις λέξεις καί τα χρώματα. (Γ/α αναγνώστες από 5 ετών!

ΒΙΒΛΙΑ ΓΝΩΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Γιο Σομέι, Ο Τζέικ στη θάλασσα Μτφρ.: Γ. Δημάκος Αθήνα, Σύγχρονοι Ορίζοντες, 2000. Σελ. 44 Μια σειρά από τρία βιβλία (τα άλλα δύο: Τα Δάοη κάνουν τις θάλασσες, Τίνος είναι ο αέρας;), τα οποία, παράλληλα με τη γνώση, μέσα από τη θαυμάσια εικονογράφηση και την παραστα­ τική αφήγηση ενός σκύλου, του Τζέικ, ενημερώνουν κι ευαισθητοποιούν τον μικρό αναγνώ­ στη σε προβλήματα του περιβάλλοντος. Σ' αυτό που παρουσιάζουμε, ο Τζέικ ταξιδεύει στα βάθη της θάλασσας, γνωρίζεται με πλάσματά της κι εκείνα του λένε να πει στους ανθρώ­ πους να σταματήσουν να καταστρέφουν το περιβάλλον. (Γ/α αναγνώστες από 5 ετών)

ΕΝΑ ΜΟΥΣΙΚΟ ΧΟΡΙΟ Μάρω θεοδωράκη, Η Σερενάτα για το Κανταδοχώρι Εικον.: Ν. Ανδρικόπουλος Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 30 Μια χαρούμενη ιστορία γεμάτη νότες, από την εικονογράφηση ως το κείμενο κι ως τα ονό­ ματα των πρωταγωνιστών και μη. Η Σερενάτα, ένα κορίτσι που λάτρευε τη μουσική, ξεσή­ κωσε τους πάντες κι έκαναν μια συναυλία για να ιδρυθεί στο χωριό τους ένα σπίτι της μου­ σικής, ώστε να ζωντανέψουν την παράδοση που ήθελε τους Κανταδοχωρίτες λάτρεις της Μουσικής.

ΕΝΑ ΜΥΣΤΙΚΟ Κέιτ Χάρρισον, Το μυστικό της Τζένης Εικον.: Μη. Πίλκιγκτον, Μτφρ.: Φ. Μανδηλαράς Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 28 Όλα τα εφτασφράγιστα μυστικά μας παραμένουν μυστικά και πολλές φορές κατ' ανεξήγητο τρόπο. Κι όσο πιο δυσεξήγητα είναι, τόσο περισσότερη ποίηση κρύβουν. Έτσι κι ένα αγαθό, ακαθόριστου είδους, τέρας που μεγάλωνε στο σπίτι της Τζένης κρυφά από τους δικούς της. Κάποιο βράδυ... φταρνίστηκε και σαν αντίδραση αλυσιδωτή αυξανόταν επικίνδυνα ο αριθμός του. Και ξαφνικά τα άπειρα τερατάκια έγιναν ανάλαφρα και σαν άστρα ηέταξαν στον ουρανό της νύχτας. (Γ/α αναγνώστες από 5 ετών)

13

Μήνας ποικίλων εκδηλώσεων ο Οκτώβρης σχο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών, λίγο πριν αρχίσουν τα κρύα. Το πρόγραμμα έχει ως εξής: 2 έως 8 Οκτωβρίου. 10.30' -16.00' και 19.00' - 23.00': Κέντρο τέχνης και καινούριων τεχνολογιών «Φούρνος»: Η Μουσική της μνήμης: Έκθεση με οπτικοακουστικά μέσα της συνθέτιδας Claire Renard.

4 έως 11 Οκτωβρίου. 21.00': Auditorium Γ. I. Α.: Προβολές των ταινιών «Το κορίτσι στη γέφυρα» του Patrice Leconte και «Ανατολή - Δύση» του Regis Wargier.

4 Οκτωβρίου. 19.30': Auditorium Γ. I. Α.: Διάλεξη της Barbara Cassin με θέμσ: «Μέσα σε κάθε γυναίκα, η Ελένη».

5 Οκτωβρίου. 19.30': Auditorium Γ. I. Α.: Κύκλος στρογγυλών τραπεζών: Η επιστήμη και ο 21ος αιώνας - Οι καινούριες επιδημίες. Συμμετέχουν' Philippe Kourlisky, Γενικός Διευ­ θυντής του Ινστιτούτου Παοτέρ (Γαλλία), μέλος της Ακαδημίας των Επιστημών, Bernard Ρ. Roques, Καθηγητής του Πανεπιστημίου Ρενέ Νχεκάρτ (Παρίσι V), Διευθυντής εργα­ στηρίου του INSERM, Χρήστος Στουρνάρας, Γενικός Διευθυντής του Ελληνικού Ινστιτού­ του Παοτέρ. Υπό την αιγίδα της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας.

9 Οκτωβρίου. 21.00': Auditorium Γ. I. Α.: Προβολή ντοκιμαντέρ με θέμα: «Ν. Χατζηκυριάκος-Γκίκας. Η ζωή και το έργο του». Παραγωγή: Μουσείο Μηενάκη 2000. Σκηνοθεσία: Πόνος Ζενέλης. Αφήγηση: Μηνάς Χατζησάββας.

12 ΟκτωΒοίου. 19.30': Auditorium Γ. I. Α.: «Η μοίρα μιας γυναίκας, μοίρα ενός έθνους». Συνάντηση με τον γαλλόφωνο Λιβανέζο συγγραφέα Alexandre Najjar, του οποίου το τ ε ­ λευταίο μυθιστόρημα με τίτλο «Αθηνά», διαδραματίζεται στην Ελλάδα.

20 έω ς 21 Οκτωβρίου. 20.30': Μέγαρο Μουσικής Αθηνών: Εθνική Ορχήστρα της Γαλ­ λίας. Μουσική διεύθυνση: Yukata Sado. Έργα των: Γ. Κουρουπού, Α. Ντβόρζακ, Μ. Ραβέλ, Τζ. Γκέρσουιν, Λ. Μπέρνσταϊν.

25 Οκτωβρίου. 20.50': Auditorium Γ. I. Α.: Μία νέα σειρά συναυλιών προτείνει το Γ. I. Α. με δύο ν έο υ ς κύκλου ς μουσικής δω ματίου: «Οι σ υνα υλίες τη ς Δευτέρας» και «Lundissimo». Η πρώτη συναυλία περιλαμβάνει έργα Σούμπερτ, Ντιπάρκ, Φορέ, Πουλένκ κ.ά.

25 έως 27 Οκτωβρίου. 11.30' με 13.30': Auditorium Γ. I. Α.: Η Ελλάδα σε απευθείας με­ τάδοση στο «France - musiques». 0 κρατικός μουσικός ραδιοφωνικός σταθμός της Γαλ­ λίας «France-mqsiques» βρίσκεται στην Ελλάδα για σειρά εκπομπών, όπου θα δοθεί λό­ γος σε Έλληνες ειδικούς που θα παρουσιάσουν «την Ελλάδα και τους μουσικούς της». Το πρόγραμμα αυτό θα μεταδοθεί ζωντανά από το «France - musiques» σε ολόκληρο τον κόσμο.

25 Οκτωβρίου, 21,00': Auditorium Γ. I. Α.: Οι πρεμιέρες της Τετάρτης: «Γεννήθηκα από έναν πελαργό» του Τοηγ Gatlif.

Μ

εξώστης | Βιβλίο και Κινηματογράφος Από τον Γιάννη Δεληολάνη

Υποσχέσει ς της νέος Η καινούρια κινηματογραφική οεζόν έχει ήδη ξεκινήσει και, ανάμεσα σε μια πληθώρα νέων τίτλων, ξεχωρί­ ζουν σίγουρα ορισμένες διασκευές μυθιστορημάτων, που συγκαταλέγονται στις πλέον αναμενόμενες ταινίες της χρονιάς. Ιδού ένα άτυπο... top-5: • Το Μ αηολίνο του Λοχαγού Κορέλι. Όπως μάλλον θα ξέρετε, τα γυρίσματα ολοκληρώθηκαν το καλοκαίρι στην Κεφαλλονιά. Από το βιβλίο του Λουί Ντε Μπερνιέρ, σε σκηνοθεσία του Τζον Μάντεν (προηγούμενη δουλειά του ο Ερωτευμένος Σαίξπηρ, που είχε σαρώσει τα Όσκαρ), με πρωταγωνιστή τον Νίκολας Κέιτζ. θα ανταποκριθεί στις προσδοκίες; • Hannibal. 0 ΡίντλεϊΣκοτ παίρνει τη θέση του Τζόναθαν Ντέμι και η Τζούλιαν Μουρ... το ρόλο της Τζόπι Φόστερ στη συνέχεια της Σιωπής των Αμνών, βασισμένη και πάλι στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Χάρις. Η Φόστερ είχε πρόβλημα με τις ακρότητες του βιβλίου κι είναι ακόμη άγνωστο αν και πόσες από αυτές θα φτάσουν στην οθόνη... Ούτως ή άλλως, το Hannibal θα έχει εισιτήρια, όχι όμως και τον οακαρικό θρίαμ­ βο της Σιωπής.

• Πορφυρό ποτάμια. Στα ίχνη της... «Σιωπής των αμνών» το μυθιστόρημα του la v Κριστάφ Γκρανζέ που διασκευάζει ο Ματιέ Κασοβίτς, ο οποίος είχε επαινεθεί για την πρώτη του ταινία (Μίσος), αλλά γιουχαϊστεί για τη δεύτερη (Δολοφόνοι). Σχεδόν υπερβολικά μεγάλες οι προσδοκίες για ένα θρίλερ κόστους 95 εκατ. φράγκων.

• A ll the Pretty Horses. Ασυνήθιστο δραματικό γουέοτερν στα χέρια του... επίσης ασυνήθιστου Μπίλι Μπομπ θόρντον, που είχε κερδίσει το Όσκαρ σεναρίου για το ντεμπούτο του, Κοφτερό Λεπίδι. Από το μπεστ αέλερ του Κόρμαν Μακ Κάρθι και με βλέψεις, βεβαίως, για τα Όσκαρ του 2001...

• 0 θρύλος του Μπάγκερ Βανς. 0 Ρόμπερτ Ρέντφορντ σκηνοθετεί κι ο αξιόλογος σεναριογράφος Ρίτσαρντ Λα Γκραβενέζ διασκευάζει το ομώνυμο μυθιστόρημα του Στίβεν Πρέοφιλντ, που με τις «δυτικοποιημένες» αναφορές του στην Μπαγκαβάνε Γκίτα προκάλεσε απιδράσεις από την ινδική πλευρά. Άλλο ένα φιλμ που «κοιτάζει» προς τα Όσκαρ...

15

Ε Θ Ν Ι Κ Ο

Μ Ο Υ Σ Ε Ι Ο

Σ Υ Γ Χ Ρ Ο Ν Η Σ

Τ Ε Χ Ν Η Σ

Το νεοσύστατο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (Ε.Μ.Σ.Τ.) ξεκίνησε τη λειτουργία του οε έναν προσωρινά διαμορφωμένο χώρο 1.400 τ.μ. στο ισόγειο του πρώην εργοστασί­ ου ΦΙΞ επί τω ν λεωφόρων Καλλιρρόης και Συγγρού, με την προοπτική της οριστικής στέγασής του στο υπό ανάπλαση κτίριο από τον Οργανισμό «Ολυμπιάδα του 2004». Στις 13 Οκτωβρίου εγκαινιάζεται η πρώτη έκθεση του Ε.Μ.Σ.Τ. με τον τίτλο «Σύνοψις 1 Επικοινωνίες». Υπό τον υπότιτλο αυτό («Επικοινωνίες»), η πρώτη Σύνοψη ανιχνεύει όψεις της επικοινωνιακής λειτουργίας της σύγχρονης τέχνης και συγκεντρώνει έργα τεχνολο­ γικού χαρακτήρα (εγκαταστάσεις και περιβάλλοντα βίντεο και πολυμέσων) οκτώ σημα­ ντικών καλλιτεχνών της νεότερης γενιάς. Πρόκειται για τους Δημήτρη Κόζαρη, Σοφία Κοσμάογλου, Μίλτο Μανέτα, Τζένη Μαρκέτου, Νίκο Ναυρίδη, Αιμιλία Παπαφιλίππου, Δανάη Στράτου και Αλέξανδρο Ψυχούλη, το έργο των οποίων κερδίζει ήδη τη διεθνή α­ ναγνώριση. Το σχεδιασμό και την οργάνωση της έκθεσης έχει αναλάβει η Διευθύντρια του Μουσεί­ ου κυρία Άννα Καφέτση. Την εναρκτήρια έκθεση του Ε.Μ.Σ.Τ. θα εγκαινιάσει ο υπουργός Πολιτισμού Θεόδωρος Πάγκαλος την Παρασκευή 13 Οκτωβρίου (θα παρευρεθεί άραγε;) Παράλληλα, στην έκθεση θα λειτουργούν εκπαιδευτικά προγράμματα, που απευθύνο­ νται οε μαθητές όλων των βαθμιδών της εκπαίδευσης, θα πραγματοποιούνται επίσης ξεναγήσεις και συναντήσεις των καλλιτεχνών της έκθεσης με το ευρύ κοινό. Ώρες λειτουργίας: Καθημερινά 11.00' -19.00', Δευτέρα κλειστά. Η είσοδος του Ε.Μ.Σ.Τ. βρίσκεται επί της λεωφόρου Καλλιρρόης. Παραπλεύρως θα λειτουργήσει σύντομα ο σταθμός του Μετρό «Φιξ».

16

...ΜΙΑ ΘΕΣΗ ΝΑ ΒΛΕΠΩ ΤΗΝ ΠΛΑΤΗ ΤΟΥ μυθιστόρημα Έκανες τον γύρο του κορμιού μου. Κι ύστερα ήρθες να σταθείς πλάι μου. Μ ’ άγγιζε η ζωή σου. Και σ’ άρεσε... Η χειμωνιάτικη μπάρα είχε περάσει, δεν φυσούσε πια, τίποτα δεν μπο­ ρούσε να σε διώξει... Κι εκεί, μέσα στην ησυχία του απο­ μεσήμερου όλα ήταν σιωπή... ούτε οι ανάσες μας δεν ακούγονταν... Ήξερα πως ήσουν ευχαριστημένος. Το μόνο που ήθελες ήταν να ξεκουράσεις τη ζωή σου. Να νιώσεις για λίγο πώς είναι να πλέει κανείς στη θάλασσα, σε εκείνα τα όλο μυστήριο νερά που αγκαλιάζουνε τη Γη. Ήθελες να ταξιδέψεις μαζί μου. Κι ύστερα θα ακολουθούσες της στεριάς.

DAVID AMBROSE

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ μυθιστόρημα Ο Ρικ Χάμιλτον είναι επιτυχημέ­ νος επιχειρηματίας, έχει μία όμορ­ φη γυναίκα και έναν υπέροχο γιο. Μια μέρα, ενώ βρίσκεται στη μέση μιας συνάντησης, ένα πολύ έντο­ νο προαίσθημα θανάτου της γυ­ ναίκας του σε τροχαίο ατύχημα τον οδηγεί στον τόπο του δυστυχήμα­ τος. Εκεί τον περιμένει το μεγαλύ­ τερο σοκ της ζωής του. Η γυναίκα του, που πριν από λίγο φαινόταν νεκρή, τώρα είναι ζωντα­ νή και προσπαθεί να τον παρηγορήσει... Αλλά γιατί τον φωνά­ ζει Ρίτσαρντ; Και γιατί αρνείται ότι έχουν έναν γιο; Ένα πρωτότυπο cult μυθιστόρημα που θα σας καθηλώσει με την απρόβλεπτη εξέλιξή του. Ένα συναρπαστικό θρίλερ που συνδυάζει σύγχρονες επιστη­ μονικές θεωρίες της κβαντικής θεωρίας για παράλληλους κό­ σμους και εναλλακτικές πραγματικότητες με την αγωνία, το ψυχολογικό δράμα και την περιπέτεια.

εκδόσεις ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ Αποστολοπούλου 64, 152 31 Χαλάν] φι, Τηλ.: 6775.147, email: apc&x-tr

Π f

A 18

Η διάχυτη νοσταλγία, που εκδηλώνεται κάθε τόσο για τον «παλιό καλό καιρό», για περασμένες «αγαθότερες» και πιθανώς εντιμ ό τερ ες εποχές, αναφέρεται πολύ συχνά και οτα λογοτεχνικά μας πράγματα, με αιχμή του δόρατος τις αναφορές στη σημερινή κριτική και το ν τρόπο με τον οποίο προβάλλονται οτις μέρες μας τα βιβλία. Δεν συμμερίζομαι αυτή την παρελθοντολογία. Οι εποχές αλλάζουν και οι συνθήκες του χθες δεν είναι δυνατόν να εξακολουθούν να ισχύουν και να επιβάλ­ λουν τους ρυθμούς τους μέσα στις συνεχείς και ραγδαίες μεταβολές της κοινωνι­ κής ζωής. Είναι σαν να θέλουμε να τελματώ σουμε κάθε εξέλιξη και να παραμεί­ νουμε αμετακίνητοι σε ορισμένα ιδεολογήματα. Πριν από μερικές δεκαετίες θα ήταν αδιανόητη η ετήσια βιβλιοπαραγωγή των 6.000 τίτλων, όπως και η περίπτω­ ση βιβλίων που θα πουλούσαν πάνω από 100.000 αντίτυπα. Τα ειδικά ένθετα για βιβλία, όπως και οι φιλολογικές σελίδες τω ν εφημερίδων προσπαθούν να καλύψ ουντην ανάγκη του αναγνωστικού κοινού για ενημέρωση και πληροφόρηση. Το γεγονός που προκαλεί ανησυχίες είναι άλλο: ο εύκολος τρόπος με το ν οποίο εκμαυλίζονται από τις εφημερίδες και τα περιοδικά ποικίλης ύλης συγγραφείς και ποιητές, έναντι υποτυπώδους ή ικανοποιητικής (όπως διαδίδεται) αμοιβής, προκειμένου να γράφουν σε μια στήλη, να λένε τι διάβασαν ή τι τους άρεσε, να δημοσι­ εύουν άνοστα κατά παραγγελίαν διηγήματα, τα οποία αμφιβάλλω αν έχουν ποτέ επιστραφεί στους δημιουργούς τους ως κείμενα κακής ποιότητας. Οι συγγραφείς διατρέχουν τον κίνδυνο να μεταβληθούν σε σταρ, όπως οι λαϊκοί τραγουδιστές και οι πόσης φύσεως αθλητές, όχι τόσο επειδή το επιζητούν οι ίδιοι, όσο επειδή το επιβάλλουν οι εκδοτικές συνήθειες που έχουν πια καθιερωθεί. Τις πρακτικές αυτές ενισχύει μια ομάδα νέων, κατά κανόνα, ανθρώπων που καλύπτει για τις εφ ημερί­ δες το λεγόμενο πολιτιστικό ρεπορτάζ. Στη σχετική ειδησεογραφία τους συχνά διαβάζουμε πού συνάντησαν τον τά δε συγγραφέα ή ποιητή να διασκεδάζει, με ποιους ά λλους ήταν μαζί, τι φορούσε και τι δήλω σε για κάποιο φ λέγον ζήτημα επικαιρότητας. θα ήταν αναχρονισμός να απαιτήσει κανείς από τους συγγραφείς να κλειστούν στον ελεφάντινο πύργο τους, θα ήταν, όμως, χρήσιμο και ω φέλιμο να συγκροτήσει κανείς τόσο τους συγγραφείς όσο και τους δημοσιογράφους από τον κατήφορο στον οποίο οδεύουν. □

Αλφαβητάρι του Νεοέλληνα Κείμενα επίκαιρης ελληνικής αυτοσυνειδησίας ΑΝΘΟΛΟΓΗΣΗ

Χρηστός Γιανναράς

mmm Βακαλόπουλος Χρηστός Βεργόπουλος Κώστας Βυζάντιος ’Αναστάσιος Γεδεών Μανουήλ Γιανναράς Χρηστός Γιαννόπουλος Περικλής Δραγουμης ”Ιων Έλύτης Όδυσσέας Ζηζιούλας ’Ιωάννης Ζιάκας Θεόδωρος Θεοτοκάς Γιώργος Κολοκοτρώνης Θεόδωρος Κόντογλου Φώτης Λορεντζάτος Ζήσιμος Μακρυγιάννης Γιάννης Πανταζόπουλος Νίκος Παπαδιαμάντης ’Αλέξανδρος

ΣΕ

Παπαϊωάννου Κώστας Πικιώνης Δημήτρης Πλαστήρας Νικόλαος Ρο'ί'δης ’Εμμανουήλ Σβορώνος Νίκος Σεφέρης Γιώργος Σκληρός Γεώργιος Σοκόλης Κ.Σ. Σοφούλης Θεμιστοκλής Σπηλιωτάκης ’Ιωάννης Τατάκης Β.Ν. Τρικούπης Χαρίλαος Τσαροόχης Γιάννης Χατζιδάκις Μάνος

Ο Λ Α

ΤΑ

Στο βιβλίο αυτό συγκεντρώ­ νονται αποσπάσματα γρα­ φής νεοελλήνων συγγραφέ­ ων και δημιουργών με σκο­ πό να οριοθετηθεί μια σύγ­ χρονη και ρεαλιστική ανα­ ζήτηση νοήματος της ελλη­ νικότητας. Να λειτουργήσει η ανθολόγηση πραγματικά σαν «αλφαβητάρι» για τον συλλαβισμό απαντήσεων στο ερώτημα: Αν έχει ουσια­ στικό θετικό αντίκρισμα στη ζωή του Ν εοέλληνα σήμερα η ελληνική του καταγωγή, αντίκρισμα καθαρμένο από επιπόλαιες συναισθηματικές εμμονές και εθνικιστικά ιδε­ ολογήματα. Αν το να ονο­ μαζόμαστε Έλληνες μπορεί να αντιπροσωπεύει, στον προσωπικό μας βίο και στην απλή καθημερινότητα, κά­ ποια ξεχωριστή δυνατότητα ή ιδιαίτερο πλούτο ποιότητας ζωής.

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Ω Λ Ε Ι Α

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΠΑΤΑΚΗ: ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ 65, 106 78 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ. 3811850 · ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: ΕΜΜ. ΜΠΕΝΑΚΗ 16,106 78 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ. 3831078 · ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ:

Ν. ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΟΥ 122, 563 34, ΤΗΛ. (031) 706354-5 · www.patakis.gr

από τον ΑΑΕΞΗ ΖΗΡΑ

Για τον Ντίνο Χριοτιανόπουλο ον Ντίνο Χριοτιανόπουλο τον γνωρίζω εδώ και τριάντα περίπου χρόνια, από την αγία εποχή της φοιτητικής διαμονής μου στη Θεσσαλονίκη. 'Οταν λοιπόν με πληροφόρησαν ότι θα ερχόταν για να παρουσιάσει στην Αθήνα το ειδικό τεύχος του σερραϊκού περιοδικού «Γιατί» έσπευσα στην αίθουσα της Ενώσεως Συντακτών. Μπροστά στο ευάριθμο ακροατήριο ήταν σαν το ψάρι στο νερό. Ουσιώδης χωρίς να ανατρέχει σε σημειώσεις, εύστροφος, με ανεκδοτολογικές παρεκβάσεις που έδιναν μια ζωντάνια στα λεγόμενό του. Είρων και δηκτικός, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που εντυπώσιαζε τους νεοσσούς της ποίησης, εδώ και δεκαετίες, στο μικρό του γραφείο της Βενιζέλου 19. Κι όμως, κάτι έμοιαζε να έχει αλλάξει. Δεν ήταν οι διάφορες σωματικές αλλοιώσεις που προκαλεί ο χρόνος, αλλά κάτι βαθύτερο και ουσιωδέστερο. Ένας υποθετικός ακροατής με ικανότητα να ζυγίζει το ψυχικό ξόδεμα του ομιλητή, θα μπορούσε να καταλάβει ότι αυτό που συνέδεε τον Χριοτιανόπουλο με το θέμα του ήταν πολύ ισχνό, ότι χρειαζόταν να επιστρατεύει την ασκημένη ευφράδειά του για να ανα­ πληρώνει τα κενά. Αναρωτήθηκα πόοοι από αυτούς που κάγχαζαν με τα σχόλια και τα υπονοούμενά του τον γνώριζαν κυρίως ως ποιητή; Οι περισσότεροι, που είχαν συρρεύσει εκεί για να τον ακούσουν, δεν είχαν γι' αυτόν την εικόνα που διαμόρ­ φωσε για λογαριασμό του η σκανδαλολαγνεία της δημοσιογραφίας μας; Δηλαδή, όχι η απύθμενη απαισιοδοξία για την ερωτική του ερημιά, από την οποία και είναι διαποτισμένη η ποίησή του, αλλά η απροκάλυπτα δηλωμένη ομοφυλοφιλία του! Ξέρω ότι οι περισσότεροι ποιητές της γενιάς μου τον έχουν γράψει στα μαύρα κατάστιχα! Του γυρνούν σήμερα πίσω, όχι απολύτως άδικα, τη σημαία της απόρρι­ ψης που επί τόσα χρόνια είχε αναπεπταμένη πίσω από το οχυρό της «Διαγώνιου», προσπαθώντας μάταια να προτείνει έναν κανόνα διαυγούς έκφρασης απέναντι στην κατακλυσμιαία επικράτηση της μοντερνιστικής ρητορικής. Όμως τό τε τα πράγματα μετρούσαν αλλιώς. Η ποίηση εξακολουθούσε ως ένα βαθμό να αποτε­ λεί το μέτρο ήθους του δημόσιου λόγου και ο ίδιος ο ποιητής των Ισχνών αγελά­ δων υπεράσπιζε αρκετά πειστικά το ρόλο ενός τιμητή ντυμένου τον ασκητικό μαν­ δύα του. Σήμερα, η ειρωνεία του πράγματος είναι ότι το προφανές πήρε τη αντεκ­ δίκησή του, θριαμβεύοντας πάνω σε κάθε λογής αισθητικούς κανόνες, αλλά ο θρίαμβός του σήμανε ταυτόχρονα την ουσιαστική εξόντωση τιμητών και τιμηθέντων... Εκείνο το ίδιο βράδυ της εκδήλωσης, εξέφρασε την απορία πώς και δεν δημοσιεύ­ τηκε, μετά από παρέλευση δύο περίπου ετών, ένα ουσιαστικό σχόλιο για την έκδοση του συνόλου τω ν Ποιημάτωντου! Άλλοτε, ίσως να ήταν ένα γεγονός αυτόχρημα εντυπωσιακό, που θα μπορούσε να υποκινήσει μια συζήτηση. Τώρα, όταν ποίηση και ποιητές έχουν καρπωθείτη μοναδική απαξίωση που έχει σημασία για τους κανόνες της αγοράς, εννοώ την εξοντωτική αδιαφορία του αναγνωστικού κοινού, μήπως ο ποιητής πρέπει να επιστρέφει στα όσα υπεράσπιζε, έστω κι αν εξακολουθεί να είναι οπλισμένος με την πιο δηλητηριώδη εριστικότητα; Μήπως πρέπει να τερματίσει αυτήν την άγονη περιφορά του σε πόλεις και κωμοπόλεις, μέσα σε αίθουσες κατάμεστες που απλώς περιμένουν το διασκεδασμό τους; □

Τ

20

Δ

Α Ι

Δ

Α Λ Ο Σ

I. Ζ Α Χ Α Ρ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΣΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

Διεύθυνση σειράς: Στ. Γεωργούδη - Ν. Νικολάου Μ. AUSTIN - Ρ. VIDAL- NAQUET Οικονομία καί κοινωνία στην ’Αρχαία Ε λλά δα Μτφρ. Τάσος Κουκουλιός *

J.-P. VERNANT Μύθος καί Σκέψη στην ’Αρχαία Ε λλά δα Μτφρ. Στέλλα Γεωργούδη *

J.-P. VERNANT - Ρ. VIDAL- NAQUET Μύθος καί Τραγωδία στήν ’Αρχαία Ε λλά δα Μτφρ. Στέλλα Γεωργούδη - ’Αριάδνη Τάττη *

Μ. DETIENNE - J.-P. VERNANT Μ Η Τ I Σ Ή πολύτροπη νόηση στήν ’Αρχαία Ε λλά δα Μτφρ. ’Ιωάννα Παπαδοπούλου *

ΜΑΡΙΑ ΔΑΡΑΚΗ Ό Διόνυσος καί ή θεά γή *

FRANQOIS CHAMOUX 'Ο Ε λ λ η ν ικ ό ς Π ο λ ιτ ισ μ ό ς Μτφρ. ΑΙκ. Παπαθωμοπούλου *

H.-W. PARKE Οί εορτές στήν άρχαία ’Αθήνα* Μτφρ. Χαρ. Όρφανος

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: Άρσάκη 6 - Τηλ. 3233271 - FAX: 3247791 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: Πανεπιστημίου 18 - Τηλ. 3615011 - FAX: 3638536

επιμέλεια:

ΗΛΙΑΣ ΜΑΓΚΛΙΝΗΣ

Τ Ο Μ Α Ι MAN: Η ζωή του στο μικροσκόπιο γα π η μ ένο ς τω ν βιογράφων, ο Γερ­ μανός συγγραφέας Τόμας Μαν συνεχίζει να προ­ σ ελκύει το ενδιαφέρον όχι μόνο με τα γραπτά του αλλά και μ ε τη ν προσωπική το υ ζωή. Δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς γιατί συμ­ βαίνει αυτό. Πρώτον, από τη σημασία το υ έργου του, τη μυθοπλαστική του δ εινότη­ τα, τη διαφάνεια και τη ν κα­ θαρότητα της γραφής του σε σ υνδυασμό μ ε το ν π ο λύ­ πλευρο στοχαστικό χαρακτή­ ρα που τη διακρίνει, αγγίζο­ ντας θέματα που κυριάρχησαν στη σκέψη και την αγωνία του ανθρώπου του 20ού αιώνα. Δεύτερον, από την περίοδο κατά την οποία έζησε: το τέλος του 19ου αιώνα, με τις κοσμογονικές αλλαγές που έλαβαν χώρα στον τομέα των γραμμάτων και των τεχνών, και το πρώτο μισό του 20ού αιώνα -μία ιστορική περίοδος που για τους Γερμανούς εκείνων των γενεών (αλλά όχι μόνον γι' αυ­ τούς) βαραίνει τόσο με αρνητική χροιά όσο και με θετική. Τέλος, η ζωή του Μαν ενδιαφέρει τους βιογράφους κυρίως εξαιτίας τω ν αποκαλύψεων τω ν κα­ ταπιεσμένων ομοφυλοφιλιώ ν του επιθυμιών. Ως γνωστόν, ο Μαν παντρεύτη­ κε, έκανε παιδιά, έζησε μία αξιοσέβαστη ζωή απολαμβάνοντας την εκτίμηση ό­ λων (εξαίρεση αποτελεί η περίοδος κατά την οποία κατέκρινε συστηματικά την πατρίδα του για τους γνωστούς λόγους: β' παγκόσμιος πόλεμος, Ολοκαύτωμα κ,τ.λ., οπότε και ήταν μισητός στη Γερμανία), αλλά δεν έγινε ένας Ζενέ ή ένας Όσκαρ Ουάιλντ. Αυτή η διπλή εσωτερική ζωή του μοιάζει εν τέλει πολύ πιο εν­ διαφέρουσα από τα ερωτικά σκάνδαλα του δανδή Ιρλανδού συγγραφέα. Σε κάθε περίπτωση, το βιβλίο του Χέρμαν Κούρτσκε (Hermann Kurzke) Thomas Mann: Das Leben als Kunstwerk, εκδ. Munich: «C. H. Beck», σελ. 672) ρποδεικνύεται μία πρώτης τά ξεω ς ευκαιρία (για τους γερμανομαθείς) να εντρυφήσουν στη ζωή ενός μεγάλου συγγραφέα, κυρίως για δύο λόγους: για τη μα­ κρόχρονη ενασχόληση του Κούρτσκε με το ίδιο το έργο του Μαν (αφιέρωσε εί­ κοσι πέντε χρόνια στη μελέτη του) -πράγμα σπάνιο για τις συνηθισμένες βιο­ γραφίες- και, δεύτερον, για τη σταθερή τάση του βιογράφου να επιμένει πε­ ρισσότερο στη λεγάμενη «εσωτερική» ζωή του Μαν παρά στα εξωτερικά γεγο­ νότα, που είναι λίγο πολύ γνωστά πλέον. Μαζί, λοιπόν, με το εξαιρετικό δοκί­ μιο «Σκέψεις ενός απολιτικού» (εκδ. «Ίνδικτος») που κυκλοφόρησε πρόσφατα, μπορεί κανείς να συνδυάσει την ανάγνωσή του με την ενδιαφέρουσα και διεισ­ δυτική βιογραφία του Κούρτσκε. □

Α

22

ΜΑΞ ΦΡΙΣ: Ο άνθρωπος από την

Π

ρόσ φ α τός διαβάσαμε το εκπληκτικό μυθι­ στόρημα Homo Faber (Εκδόσεις «Πατάκης»

-σ ε π ρο σ εγμ ένη μ ετά φ ρ α σ η τη ς Σώ της Τριαντάφυλλου) του γερμανόφω νου Ελβετού συγ­ γραφέα Μαξ Φρις. Τον Φρις δεν τον γνωρίζαμε σχε­ δόν καθόλου στην Ελλάδα και με το μυθιστόρημα αυτό έγινε μια καλή αρχή· ελπίζουμε να υπάρξει και συνέχεια. Στην Ευρώπη πάντως ο Φρις θεωρείται, μαζί με τον Φρίντριχ Ντίρενματ, ο μεγαλύτερος Ελβετός συγγρα­ φέας του αιώνα που μας άφησε. Γι' αυτό και δεν εί­ ναι τυχαίο ότι κυκλοφόρησαν σχεδόν ταυτόχρονα τρία βιβλία που α φορούν στην περίπτωσή του. Το πρώτο είναι μία βιογραφία από το ν Ουρς Μπίρχερ (Urs Bircher): Max Frisch 1911-1955. Vom langsamen Wachsen eines Zorns, εκδ. Zurich: «Limmat», σελ.

286. Όπως μαρτυρεί και ο τίτλος, πρόκειται για τον πρώτο τό μ ο που καλύπτει το πρώτο μισό τη ς ζωής του συγγραφέα (ο Φρις πέθανε το 1991). 0 Μπίρχερ διερευνά τον Φρις τη ς νεότητας, το ν απολιτικό Φρις, τον ανερχόμενο συγγραφέα και τον ταλαντούχο αρ­ χιτέκτονα, μέχρι τη ν εποχή που εξαιτίας του β' πα­ γκοσμίου πολέμου και τη ς ναζιστικής φρίκης (αλλά και ύοτερα από τη γνωριμία του με το ν Μπρεχτ) ο Φρις απέκτησε πολιτική συνείδηση. Δίχως να ενστερ­ νιστεί το μαρξισμό, αποφάσισε πλέον ότι οι μικροα­ στικές αρχές της συντηρητικής πατρίδας του δεν μπορούσαν παρά να απο­ τελούν στόχο για ένα συγγραφέα. Σύντομα θα ακολουθήσει και ο δεύτερος τόμος της βιογραφίας του Φρις, από ένα βιογράφο που μ ελέτησε λεπ τομε­ ρώς την αλληλογραφία του Ελβετού συγγραφέα και επεξεργάστηκε μία με­ γάλη σειρά από μαγνητοφωνημένες συζητήσεις του με οικείους του Φρις. Τα άλλα δύο βιβλία, που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και αφορούν στον Φρις, συμπληρώνουν ιδανικά τη βιογραφία του Μπίρχερ, καθώς πρόκειται για την αλληλογραφία του Φρις με τον Ντίρενματ (Max Frisch-Friedrich DCirrenmatt: Briefwechsel, εκδ. Zurich: «Diogenes», σελ. 240, επιμέλεια: Peter Ruedi) και με το ν Α ν α το λ ικ ο γ ερ μ α ν ό σ υγγρα φέα Ούβε Γιόνσον (Max Frisch-U we Johnson: Der Briefwechsel, 1964-1983, εκδ. Frankfurt: «Suhrkamp», σελ.

431, επιμέλεια: Eberhard Falke). Ευχής έργο να μεταφράζονταν κάποια από αυτά τα βιβλία στα ελληνικά, μαζί, εννοείται, με άλλα μυθιστορήματα του Μαξ Φρις, ενός συγγραφέα χαμηλών τόνω ν αλλά υψηλών υποδόριων εντά ­ σεων. □

23

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ

ΑΓΡΑ

Κείμενα που γράφονται μ ι αφορμή ένα βιβλίο

γράφει ο ΒΑΓΓΕΛΗΣ Π Α Ν Τ Α Ζ Η Σ

ΡΑΤΣΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΑΔΕΛΦΟΣΥΝΗ οιος έχει αντίρρηση για τις παθιασμένες ανθρωπιστικές διακηρύξεις; Σχεδόν κα­ νείς. Ο τρόπος όμως που αναλαμβάνει καμιά φορά η Ιστορία να υλοποιήσει τις διακηρύξεις των πρωταγωνιστών της μοιάζει με ειρωνεία, αν δεν ακούγεται σαν τρανταχτός καγχασμός. Όταν έπεσαν τα προπύργια του «υπαρκτού σοσιαλισμού» -και όπως συμβαίνει πάντα «δρυός πεσούσης...»-, έγινε σε όλους φανερή η κωμωδία που οι απλοί άνθρωποι ζούσαν εκεί ως βαθιά τραγωδία: την ισότητα όλων των πολιτών είχαν αναλάβει να κάνουν πράξη ως οδοστρωτήρες οι «επίτροποι» (=υπηρέτες) του λα­ ού, που όμως ήταν λίγο «πιο ίσοι» από τους άλλους. Τα κηρύγματα της Γαλλικής Επανάστασης για Αδελφότητα οδήγησαν σε έναν ανάλογα παράδοξο μετασχηματισμό: στην άνοδο του ρατσισμού, στην απέχθεια για τους ξένους και στην καταπίεση των εθνικών μειονοτήτων. Πώς έγινε αυτός ο μετασχηματισμός; Ας παρακολουθήσουμε τις κυριότερες φάσεις του. Συνήθως θεωρούμε το εθνικό κράτος ως αιώνιο θεσμό που ανάγεται στις αρχές της αν­ θρώπινης ιστορίας. Για την ακρίβεια, την Ιστορία τη διδαχθήκαμε ως ιστορία των εθνών και προπάντων ως ιστορία του δικού μας έθνους γαρνιρισμένη με την περιθωριακή πα­ ρουσία των άλλων εθνών, που συνήθως αναλαμβάνουν το ρόλο του φανερού ή του ύ­ πουλου εχθρού. Στην πραγματικότητα, οι λαοί των παλαιοτέρων εποχών δεν έδιναν δεκάρα για τις «αιώ­ νιες» εθνικές αξίες, που τόσο κατατρύχουν τους ανθρώπους των νεοτέρων χρόνων. Ο λόγος είναι απλός: οι κοινωνίες δεν ήταν «εθνικές». Πριν, π.χ., από τη Γαλλική Επανά­ σταση η ταυτότητα του κράτους ήταν αρθρωμένη γύρω από το πρόσωπο του ανώτα­ του άρχοντα. Η κυρίαρχη πολιτική σχέση δεν ήταν εκείνη κράτους-πολίτη, αλλά αφέ­ ντη και υπηκόου. Τα όρια της επικράτειας σημάδευαν τα αντίστοιχα όρια της συχνά ιδιο­ κτησιακής εξουσίας του ανώτατου άρχοντα επί πραγμάτων και ανθρώπων. Το συνδετι­ κό στοιχείο του κράτους ήταν οι σχέσεις εξουσίας και υποταγής, που θεμελιώνονταν

Ε

Π

25

στην υποθετικά ανώτερη φύση των αφεντάδων. Το κύριο μίλημα των αρχόντων ήταν να αποδείξουν τη διαφορετι­ κότητα της καταγωγής τους και την ανωτερότητα της φύ­ σης τους. Οι αξιώσεις κυριαρχίας τους επί των ταπεινών υπηκόων στηρίζονταν στην πίστη στο ιδιαίτερης σύνθε­ σης «γαλάζιο» αίμα τους. Τα γενεαλογικά τους στέμματα ξεκινούσαν από κάποιον θεϊκό ή, σε κάθε περίπτωση, θρυ­ λικό πρόγονο. 0 θεωρητικός πατέρας του ρατσισμού Arthur Compte de Gobineau, αν και έζησε μετά τη Γαλλική Επανάσταση (1816-1882), ιδεολογικά εξέφραζε την πριν απ' αυτήν κατάσταση: την αριστοκρατία την παρομοίαζε με τη λευκή φυλή, την Τρίτη Τάξη (τους αστούς) με την κίτρινη και τον απλό λαό (τους «αβράκωτους») με τη μαύ­ ρη1. Ένα από τα τρία βασικά αιτήματα της Γαλλικής Επανάστα­ σης ήταν αυτό της Αδελφότητας. Σαφής του στόχος ήταν η απόρριψη του ισχυρισμού της αριστοκρατίας ότι αντι­ προσώπευε μιαν «ανώτερη» και ξένη προς τον υποκείμενο πληθυσμό φυλή. Στο νέο κράτος, όπως το ονειρεύονταν οι επαναστάτες, την ισότητα των πολιτών θα εγγυόταν η αίσθηση της αδελφοσύνης. θα έλεγε κανείς ότι επρόκειτο για το κατ' εξοχήν αντιρατσιστικό αίτημα. Σ' αυτό εμπεριέχεται η ιδέα της κοινής καταγωγής όλων των πολιτών. Τούτο όμως σήμαινε πως το έθνος (nation, αηό το λατινικό nascere = γεννιέμαι) α­ νάγεται σε κοινούς προγόνους, διαφορετικούς από εκεί­ νους των άλλων εθνών. Η φυλετική ιδέα καθίσταται έτσι συστατικό στοιχείο της εθνικής ταυτότητας και ταυτόχρο­ να διακριτικό στοιχείο αντιπαραβολής με τις άλλες εθνό­ τητες. Η ταύτιση του (φυλετικού) έθνους με το κράτος άλλαξε άρδην τις αξίες που αποτελούσαν την ως τό τε εγγύηση της κοινωνικής συνοχής. Στις δεδηλωμένα ταξικές φεουδαλικές κοινωνίες η κρατική συνοχή στηριζόταν στην «πί­ στη» των υπηκόων στον άρχοντα, που κυβερνούσε «ελέω θεού», και στο σεβασμό που προκαλούσε η φυσική του α­ νωτερότητα, απότοκο της ιδιαίτερης ευγενικής καταγω­ γής του. Τώρα η ευγενική καταγωγή επεκτείνεται σε όλη την αδελφότητα του έθνους. Η κοινωνική συνοχή στηρί­ ζεται στην ιδέα ότι όλοι οι πολίτες είναι μέλη της ίδιας οι­ κογένειας -εκεί οδηγούσε η Αδελφότητα. Αντίστοιχα, ο «εκπρόσωπος του θεού επί της γης» αντικαταστάθηκε από τον «πατέρα του έθνους». Μέσα σ' έναν τέτοιο κόσμο ε ­ θνικών οικογενειών τα πολυφυλετικά ή πολυγλωσσικά κράτη (η.χ. Αυστροουγγρική Μοναρχία, Οθωμανική Αυτο­ κρατορία) δεν είχαν ηια μέλλον. Η μεταλλαγή όμως αυτή είχε τρεις σχεδόν αναπόφευκτες συνέπειες: α) Η εθνική συνοχή εξαρτιόταν από την αντιπαραβολή (μέχρι και την αντιπαράθεση) με τις άλλες, τις «ξένες» ε ­

26

θνικές οικογένειες. Οι εθνικοί πόλεμοι ήρθαν να αντικατα­ στήσουν τους ιδιοκτησιακούς των παλαιών αρχόντων ή τους θρησκευτικούς παλαιοτέρων εποχών, β) Η υπερτίμηση της «δικής μας» φυλετικής αξίας σε σύ­ γκριση με εκείνη των άλλων εθνών-κρατών ήταν φυσική, γ) Οι μειονότητες, που είχαν (η.χ. Τσιγγάνοι) ή πίστευαν πως είχαν (η.χ. Εβραίοι) διαφορετική καταγωγή, έπαιρναν αυτόματα και αυτοδίκαια τη θέση του ξένου (άρα ύπο­ πτου ή και επίφοβου) όγκου μέσα στα σπλάχνα του «εθνι­ κού σώματος», ήταν παρείσακτοι της «εθνικής οικογένει­ ας». Η Αδελφοσύνη που εγγυήθηκε την ισότητα των πολιτών κατέληξε έτσι να αποτελέσει την αφετηρία και το θεμέλιο του ρατσισμού με τις τραγικές συνέπειες που η ανθρωπό­ τητα έζησε κυρίως στον β' παγκόσμιο πόλεμο αλλά και πρόσφατα στη βαλκανική γειτονιά μας. □

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Οι πληροφορίες από τη μελέτη του Ζήοη Παπαδημητρίου Ο ευ­ ρωπαϊκός ρατσισμός. Εισαγωγή στο φυήετικό μίσος, εκδ. «Ελληνικά Γράμματα», Αθήνα 2000, οελ. 367, ιδ. οα. 139, 245 κ.ε. Ένα βιβλίο που το χρειαζόταν το ελληνικό αναγνωστικό κοι­ νό και που έδωσε την αφορμή αυτών εδώ των συλλογισμών.

.< Π Ο Λ Ι Σ

ΜΠΑΧΤΙΝ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ ΤΟΥ ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΑΛΕΞ. Ι ΟΑΝΝΙ ΔΟΥ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΒΑΓΓ. ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗ:

ΔΗΜ. ΤΖΙΟΒΑΣ

ΜΠΑΧΤΙΝ

Τ α Ζητήματα της ποιητικής του Ντοστογιέφσκι είναι το κορυφαίο έργο του μεγά­ λου Ρώσου θεωρητικού και ιστορικού της λογοτεχνίας. Με το βιβλίο του αυτό ο Μπαχτίν εισάγει τις έννοιες του πολυφωνικού μυθιστορήματος και της διαλογικής κριτικής που ανανέωσαν την λογοτεχνική θεωρία και απομάκρυναν την κριτική από τα δεσμά του δογματισμού και του σχετικισμού. Η λογοτεχνία, για τον Μ παχτίν, απο­ τελεί ένα ευρύ και μονίμως ανοιχτό περιβάλλον σημασιών, το οποίο ο αναγνώστης καλείται να αποδελτιώσει βασιζόμενος στην ετερογλωσσία και την πολυφωνία της.

ΟΜΗΡΟΥ 32, ΤΗΛ. 36 43 382, FAX 36 36 501 · e -m a il: p o lis @ a th .f o r th n e t.g r

ΝΙΚΟΛ

ROΥΣΣΟΥ

Π ες στη Μορφίνη, ακόμα την ψάχνω Ν Ο ΥΒ Ε ΛΑ ^ α

Π

ψ

^ Λ

ΐ

Τέταρτη έκδοσ η

Μ ια παρδαλή γ ά τα σε μια αλλιώτικη πόλη: πλά σ ματα τη ς νύχτας, ανίδεα ή αδιάφορα για την πρωινή πραγματικότητα, επιβιώνουν μ ε το υ ς δικούς το υ ς ν όμους και τη δική το υ ς βέβηλη γλώσσα. Στο πρώτο της βιβλίο, η Ρούσσου κάνει την έκπληξη... αναμετριέται με οριακές περιοχές και πρωτογενή αισθήματα, αφουγκράζεται τον υπόκωφο ρόγχο της πόλης. Ν. Γ. Ξυδάκης, Αθηνόραμα

_

Αλεξάνδρεια

...μια εκ των ένδον περιγραφή, από έναν ναρκομανή που μιλάει στο ιδίωμά του για την καθημερινή ζωή του χωρίς καμιά διάθεση να εξωραΐσει τον εαυτό του ή να κλαφτεί. Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα

Τώρα το νέο τη ς β ιβλίο

Στοιχήματα με τους θεούς Ο Δ Ο ΙΠ Ο ΡΙΚ Ο «Η μηχανή είναι μοναχική υπόθεση. Και /αχική απόλαυση. Είναι σαν να έχεις βρει επιτέλους τον ιδανικό σου εραστή. Ε, με ίπους θα μπορούσες να τον μοιραστείς;»

Ν ικ ό λ Ρούσσον

Στοιχήματα με τους θεούς

γχρονο οδοιπορικό με μηχανές Ελλάδα στην Ισπανία και πίσω, ένα ταξίδι-στοίχημα, κόντρα πιστεύουν στους π εριορισμούς ;ρισσότερο α π ’ ό,τι στο όνειρο.

ΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ ΚΕΝΤΡΙΚΉ ΔΙΑΘΕΣΗ: ΣΟΑΟΝΟς 133,106 77 ΑΘΉΝΑ, τηλ. 3806305, 3821813, fax 3838173, e -m a il: alexcom @ otenet.Br ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΊΟ ΣΤΗ ΣΤΟΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΊΟΥ: ΠΕΣΜΑΖΟΓΑΟΥ 5 / ΣΤΑΔΊΟΥ 44,105 64 ΑΘΗΝΑ, τηλ. 3311 719

το υ Β Ρ Α Σ Ι Δ Α

ΚΑΡΑΑΗ

Το μετέωρο σώμα της νεοελληνικής λογοτεχνίας

ο τέλ ο ς του αιώνα και της χιλιετίας έχει οδηγή­ σει σε ενδιαφέρουσες συζητήσεις σχετικά με τη διεθνή θέση και σηουδαιότητα τω ν νεοελληνι­ κών γραμμάτων. Μία συγκεκριμένη τάση, μιλώντας για τη νεοελληνική κυρίως λογοτεχνία που έγινε γνωστή στον αγγλοσαξονικό κόσμο, πιστεύει ότι ο Κ. Καβάφης, ο Ν. Καζαντζάκης, ο Γ. Σεφέρης, ο Οδ. Ελύτης και, ίσως, ο Γ. Ρίτσος δημιούργησαν μια κάποια προσδοκία από τη νεο ελληνική λογοτεχνική προσφορά και για το ύ το το έργο τους έγινε ευρύτερα γνωστό. Η αντίληψη αυτή είναι πραγματικά αξιοπρόσεκτη αλλά και καθαρώς αντι-ιστορική. Αν ήταν τόσοι πολλοί οι συγ­ γραφείς που έγιναν γνωστοί, δεν υπάρχει λόγος να πα­ ραπονιόμαστε ούτε ίσως και να το συζητάμε. Έξι συγ­ γραφείς μέσα σε έναν αιώνα θα ήταν εξαιρετική επιτυ­ χία για ένα έθνος χωρίς καμιάν ευρύτερη παρουσία στα πολιτικά και πολιτισμικά τεκταινόμενα. Οι μόνοι συγγραφείς όμως, για τους οποίους καμιά συ­ γκυρία και καμιά ομάδα υποστήριξης, πέραν του ανα­ γνωστικού κοινού, δεν έπαιξε καθοριστικό ρόλο για την υποδοχή και την αποδοχή τους, ήταν ο Καβάφης και ο Καζαντζάκης. Για τον Ρίτσο ουνέβαλαν αποφασιστικά η αριστερή διανόηση και η δικτατορία, ενώ για τον Σεφέρη και τον Ελύτη απο­ κλειστικά και μόνον η ιστορική συγκυρία: το Κυπριακό και η αποκατάσταση

Τ'

Κ. Π. Καβαφης

29

Ν. Καζαντζάκης

της δημοκρατίας το 1974, με την επικείμενη ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ποιος δεν έχει κατανοήσει άλλω στε ότι τα δύό Νόμπελ δόθηκαν εξαιτίας αυτών τω ν πολιτικών περιστάσεων; Πιστεύουμε λοιπόν ότι δεν δημιουργήθηκε λογοτεχνία στη γλώσσα μας που να έχει ενδιαφέρον πέραν των ελληνικών συνόρων. Η λογοτεχνία μας μέχρι σήμερα είναι εξόχω ς και υπερόχως επαρχιακή, εσω στρεφής και αυτοθαυμαζόμενη. Δεν είναι δυνατόν να ενδιαφέ­ ρει, και για τούτο δεν ενδιαφέρει, κανέναν άλλο πέρα από εμάς, πιθανώς μάλιστα ούτε και εμάς πλέον. Όσο και να προσπαθούν οι εκδότες, τα βιβλία που θα μεταφραστούν δεν θα έχουν ενδιαφέρον και δεν θα πουληθούν, εφόσον η καλλιτεχνική τους δύναμη δεν υπερβαίνει τα συστήματα αναφοράς τη ς ελληνικής γλώσσας και δεν μπορεί να μεταφ υτευτεί, μεταφρα­ ζόμενη, σε ανάλογα σημειωτικά συστήματα μιας άλ­ λης παράδοσης. Ο Βασίλης Βασιλικός, η Ζυράννα Ζατέλη, η Ρέα Γαλανάκη και άλλα ονόματα, που έχουν κατά καιρούς ανα­ φερθεί, ακολουθούν τεχνοτροπίες και πειραματισμούς εδραιω μένους στις αρχικές το υ ς κοιτίδες. Δεν προ­ σθέτουν ούτε ένα γιώτα στη σύγχρονη κατανόηση της καλλιτεχνικής πράξης. Πιθανώς να προσδίδουν μιαν α­ πόχρωση αλλά τίποτε παραπάνω. Οι αναφορές τους άλλω στε, όπου γίνονται, είναι ε υ ­

30

καιριακές, και ειδικά όταν μιλάμε αποκλειστικά και μό­ νο για το πολιτικό μελόδραμα που έχει εξελιχθεί στη χώρα κατά τα τελευταία 100 χρόνια. 0 Καβάφης και ο Καζαντζάκης, αντίθετα, έχουν ενσωματωθεί σε ευρύ­ τερ ες προβληματικές για το σώμα, την ταυτότητα και τη σεξουαλικότητα ο πρώτος, για την ηθική, την πίστη και την ιστορία ο δεύτερος. Οι προβληματικές αυτές, πολυσυλλεκτικές από τη γένεσή τους, ξεπερνούν κά­ θε κοινωνικό μόρφωμα και αφορούν την ανθρώπινη κατάσταση· για τούτο συζητιούνται και επαναπροσδιο­ ρίζονται από πληθώρα άλλων δημιουργών σε ετερ ό ­ μορφες πολιτισμικές παραδόσεις και μέσα σε διαφο­ ρετικές ιστορικές συγκυρίες. Λογοτεχνία είναι η διάσταση της επικοινωνίας που ξ ε ­ περνάει τον εγκλεισμό της ιδιαίτερης γλώσσας και μετα φ έρ ετα ι στον ξυνό λόγο, την κοινή προϋπόθεση του υπάρχειν. Η παρωχημένη αντίληψη περί του αμεταφράστου της λογοτεχνίας παραγνωρίζει τη διεθνική φύση τω ν καλλιτεχνικών συμβόλων, την άμεση και έμμεση συνομιλία που έχει αναπτυχθεί μετα ξύ τω ν πολιτισμών μέσω των εκάστοτε μεταφράσεων. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι οι ηγεμονεύουσες χώ­ ρες έχουν παραγάγει κάτι πιο ενδιαφέρον στον αιώνα μας. Οι δυτικές λογοτεχνίες έχουν κυρίως προσφέρει νέους τρόπους διακίνησης και τόπους αξιολόγησης της λογοτεχνίας. Οι λογοτεχνικές καταθέσεις τους εί-

Γ.Σιφίρης

OS. [λύτης

ναι μά λλον μ έτριες, οι οποίες έχουν διαδοθεί χάρη στην κριτική τους μετάπλαση σε θεωρητικό στοχασμό και, κυρίως, τη ν πολιτική καθηγεμόνευση χωρών δί­ χως αυτόνομη λογοτεχνική παραγωγή, όπως η Ελλά­ δα, που καταναλώνουν με βουλιμία οτιδήποτε προω­ θείται από τους εν λόγω μηχανισμούς, το πανεπιστή­ μιο και τον εκόστοτε λογοτεχνικό συρμό.

0 Harold Bloom και ο Δυτικός Κανόνας του είναι μια απ λοπ οιητική επ ινόηση εσ τια σ μ ένη γύρω από το ν Shakespeare, όπου τόπος α ξιολόγησης τη ς λ ο γ ο τε ­ χνίας θεωρείται, κυρίως, το πανεπιστήμιο. Φυσικά, δεν π ρέπει να θ ε ω ρ ο ύ μ ε ως δ ε δ ο μ έ ν η τη ν α ξία το υ Shakespeare παγκοσμίως. 0 Bloom θεω ρεί τον Άγγλο δραματικό ποιητή ως κέντρο του πανεπιστημιακού κα­ νόνα, του κανόνα της υψηλής κουλτούρας τω ν τ ε λ ε υ ­ ταίων δύο μάλιστα αιώνων. Δεν μας ενδιαφ έρουν όμω ς οι α υτοθαυμασμοί τω ν χωρών που ηγεμονεύουν τη διακίνηση του βιβλίου και τη διανομή τω ν καλλιτεχνικών ονομάτων και οι οποίες αναφέρονται στις εξουσιαστικές συγκρούσεις που α­ ναπτύσσονται μέσα στην ίδια το υ ς την ιεραρχία. Πρέ­ πει ω στόσο να α να ρω τηθούμε ποιο είναι εκείνο το στοιχείο που καθιστά την παραγωγή και τη ν πρόσλη­ ψη της δικής μας λογοτεχνίας τόσο αδιάφορη και α τε­ λέσφορη. Η θέση τω ν ελληνικών γραμμάτων διεθνώς παραμένει

ασήμαντη, γιατί δεν συνοδεύτηκε από μια παράλληλη παρουσίαση τη ς ευρύτερ ης πολιτισμικής δυναμικής του τόπου. Πέρα από εκείνη τη ς πολιτικής ιστορίας, τόσο αξιολύπητης άλλω στε και φτωχής σε γεγονότα, δεν υπάρχει μια συστηματική παρουσίαση τω ν πολιτι­ σμικών στρατηγικών για την εισδοχή στη νεοτερικότητα, ούτε μια ιστοριογραφική σχολή που να εξηγεί την εισδοχή στην καπιταλιστική τροχιά μιας περιφερειακής βαλκανικής κοινότητας, με βυζαντινο-οθωμανική κλη­ ρονομιά και ηρο-αστικό κοινωνικό σύστημα. Δεν έχουμε παρουσιάσει ολικά την ελληνική ιστορία ο ύ τε έχουμε ερμηνεύσει την επιτυχημένη μ ετεξέλιξη της ελληνικής κοινωνίας, κατά τρόπο δυναμικό και δη­ μιουργικό. Ταυτόχρονα, δεν ερμηνεύσαμε τις εναλλα­ κτικές μορφ ές ιστορικής συνείδησης, όπως εκείνες τω ν απομνημονευματογράφων του Αγώνα, ως μεικτές μ ο ρφ ές υποκειμενικού και δι-υποκειμενικού λόγου, που έχουν καθορίσει μέχρι σήμερα την τοπιογραφία του συλλογικού μας φαντασιακού. Δεν έχουμε ερ ευ ­ νήσει τις φ ωνές τω ν μειονοτήτω ν και τω ν περιθωρια­ κών της κοινωνίας μας, τις αρνήσεις και τους αντιλό­ γους, τις αντιρρήσεις και τις αντιπροτάσεις. Ουσιαστικό αίτημα ως σήμερα παραμένει μια συγκρο­ τημένη αντιπρόταση, εστιασμένη σε πρόσωπα και έρ ­ γα, που θα τα εκλαμβάνει σαν αφετηρίες ευρύτερω ν πολιτισμικών πλεγμάτων, θα πρέπει να εντάξουμε ει-

ί. Ρίτοος

31

δικά έργα μέσα σε γενικότερα σημασιακά δίκτυα, έργα που ίσως να μην έχουν κερδίσει μια μονιμότερη φήμη εντός τω ν τειχών. Αυτό που είναι κεντρικό για τη ν ε λ ­ ληνική παράδοση, πιθανόν να είναι αδιάφορο εκτό ς αυτής. Για τούτο και πρέπει να διαμορφώσουμε εναλ­ λακτικές ιστοριογραφικές πρακτικές, που να δ ιερευ ­ νούν τις αδιόρατες διαστάσεις του ελληνικού κόσμου, τις γλώσσες τω ν μειονοτήτω ν, τω ν εθνοτήτω ν, τη ς γυναίκας, τη ς ερωτικής πολυμορφίας· με άλλα λόγια, να ανακαλύψουμε το πολυποίκιλο μωσαϊκό τη ς ίδιας μας της κοινωνίας. Αυτό πέτυχαν ο Καβάφης και ο Καζαντζάκης στο έργο τους: εγκλιμάτισαν την πολυσθενή διαλεκτικότητα της ελληνικής σε μια σειρά προβληματικών που θα απα­ σχολούν την ανθρώπινη σκέψη για πολύ καιρό. Η αξία τους με τον καιρό θα πολλαπλασιάζεται, γιατί πολλαπλασιάζεται η αξία τη ς προβληματικής που εγκαινία­ σαν. Εν ολίγοις, χρειαζόμαστε μιαν επανατοποθέτηση της ελληνικής λογοτεχνίας. Δεν είναι δυνατόν να συσχετί­ ζουμε την ελληνική λογοτεχνία με τις δυτικές παρα­ δόσεις, που μετά τη ν Αναγέννηση είχαν διαμορφώσει ένα διαφ ορετικό πολιτισμικό συνεχές, με σκοπό να κερδίσουμε μια θέση μεταξύ τους. Δεν διαθέτουμε α­ κόμα μια συγκριτική παρουσίαση τη ς ελ λη νική ς και της ρωσικής, ή τη ς ελληνικής με τις ά λλες παραδό­ σεις της Βαλκανικής, αρχίζοντας με εκείνη τη ς Τουρ­ κίας και φ τά νοντας οτη βουλγαρική, τη σέρβική και την αλβανική. Έ χουμε πρόβλημα γεωγραφίας, έχο υ μ ε ξεχάσει το χάρτη κατέχο υ μ ε παρατοποθετήσει το ν εα υτό μας. Δεν έχουμε λόγο, γιατί το τοπίο μας είναι ψεύτικο και αναυθεντικό. 0 Σολωμός συστοιχεί προς τον Πούσκιν· γιατί όμως ο τελευτα ίος έγινε τόσο σημαντικός και γί­ νεται διαρκώς σημείο αναφοράς, ενώ ο δικός μας πα­ ραμένει έρημος και μοναχός; Δεν καταλαμβάνουμε χώρο στη σύγχρονη λογοτεχνι­ κή διακίνηση, γιατί έχουμε χάσει το ν δικό μας χώρο, τον έχουμε καταστήσει αναληθή με σχήματα σκέψης και κώδικες αναπαράστασης δάνειους και ε τερ ό τυ πους. Είμαστε κοινωνικά ετερόφ ω τοι, οντολογικά ά­ σημοι και υπαρξιακά εκμηδενισμένοι. Για το ύ το δ εν διαθέτουμε λογοτεχνία που μπορεί να ενδιαφέρει. Κα­ θώς είμαστε διαμορφωμένοι από μια αναυθεντική συ­ νείδηση, δ εν έγινε δυνατόν να ηαραχθεί στη χώρα μας μια μαρτυρία αλήθειας, που να αφορά και κάποι­ ους άλλους. Επιπλέον, η αποτύπωση τη ς κοινωνικής μας περιπέτει­ ας αγκυλώθηκε σε νομιμόφρονες και συμβατικές μορ­ φ ές στοχασμού. Δεν είχαμε ποτέ το θάρρος τω ν μ ε­

32

γάλων Εβραίων της Διασποράς που διαμόρφωσαν τον σύγχρονο ευρωπαϊκό πολιτισμό ούτε το τραγικό μεγα­ λείο τω ν Ρώσων δημιουργών που δημιούργησαν πολι­ τική κουλτούρα-διερώτηση για όλο τον κόσμο. Έχουμε οι ίδιοι ερμηνεύσει τη νεοελληνική ιστορία ως μια τρομακτική υποσημείωση στην εξέλ ιξη τη ς δυτι­ κής Ευρώπης. Εξ ού και οι αντιλήψεις της καθυστέρη­ σης και της υπανάπτυξης, που αφαίρεσαν από την ι­ στορική εμπειρία μας την ειδική της βαρύτητα και την ειδικότητα της υπαρξιακής της μαρτυρίας. Καταδικα­ σμένοι να είμαστε υποσημειώσεις, έχει καταστεί εν τε­ λώς αδύνατον να συζητήσουμε επί ίσοις όροις με την ιστορική περιπέτεια άλλω ν λαών, όπως λόγου χάρη τη ς κεντρικής Ευρώπης και της Βαλκανικής, λαών πο­ λύ σημαντικότερων στη συμβολή τους στον σύγχρονο πολιτισμό. Χωρίς εντάσεις, ρήξεις και συγκρούσεις, η ελληνική κοινωνία ακολούθησε ένα δρόμο εφησυχασμού, που αποτυπώθηκε στη λογοτεχνία της. Στην Ελλάδα δημιουργήθηκε μια κουλτούρα καταφατική, μια κουλτούρα που επιβεβαιώνει κάθε καθεστηκυία τάξη. Κανένα βι­ βλίο δεν έγινε σημείο κρίσιμης καμπής· κανένα βιβλίο δεν εισηγήθηκε μια νέα αισθητική, μια νέα οπτική. Μόνον ο Καβάφης και ο Καζαντζάκης διατύπωσαν ε ­ ναλλακτικές πραγματικότητες μέσα στο συνεχές του συλλογικού μας φαντασιακού. Αυτοί μόνον ενδιαφ έ­ ρουν και θα ενδιαφέρουν, γιατί απάντησαν στο ερώ ­ τη μα το υ σ ώ ματος και τω ν πολιτισμικών αξιώ ν με τρόπο που αφορά τη ν περιπέτεια άλλω ν υποκειμέ­ νων. Για να αποκτήσουμε μια πιο ισορροπημένη αποτίμηση της λογοτεχνίας μας, θα πρέπει να επιστρέφουμε στα παραδείγματα τω ν μόνων δημιουργών της σύγχρονης λογοτεχνίας, του Καβάφη και του Καζαντζάκη, να με­ λετήσ ουμε τις σημασιοδοτικές τους διαδικασίες και τον καλλιτεχνικό τους ιδιόκοσμο για να παραγάγουμε λογοτεχνία που μπορεί να ενδιαφέρει άτομα από δια­ φορετικά πολιτισμικά συμφραζόμενα. Και οι δύο αντιμετώπισαν διλήμματα, βρέθηκαν σε μεταιχμιακές καταστάσεις που έπρεπε να υπερβούν, για να πλάσουν την τοπηγορία τους μέσα στην τέχνη. Η σύγκρουση με τη νομιμότητα, με τη συμβατικότητα, με το αυτονόητο, μετέτρ εψ ε το όνομά τους σε έργο και σε κατάθεση πολιτισμική. Για πόσους ά λλους θα μπορούσαμε να πούμε το ίδιο; Σε μια χώρα που δ εν α νέπ τυξε το τραγικό αίσθημα, γιατί δεν αντιμετώ πισε την τραγωδία άλλω ν κοινω­ νιών, πρέπει να αισθανόμαστε τυχεροί που δύο το υ ­ λάχιστον δημιουργοί κατόρθωσαν να αντιληφθούν τα διλήμματα τω ν ζωντανών συνειδήσεων. □

του

ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΓΟΝΙΔΕΛΛΗ

Η ΓΕΝΕΣΗ Κ Α ΤΑ Τ Ο Υ Σ Α Ρ Χ Α ΙΟ Υ Σ Ε Λ Λ Η Ν Ε Σ ΗΞΙΟΔΕΙΟΞ ΘΕΟΓΟΝΙΑ

ριν 3.000 χρόνια περίπου και πάντα σύμφωνα με τις συμβατικές χρονολο­ γήσεις τη ς ελληνικής ιστορίας, έζησε στην αρχαία Ελλάδα ο Ησίοδος, ο πατέρας του διδακτικού, ηθικού και ιερατικού έπους, όπως έ ­ χει ονομαστεί. Λιγοστά είναι τα γνωστά στοιχεία για τη ζωή αυτού του μεγάλου ποιητή. Η βασι­ κότερη πηγή είναι ο ίδιος, που στο έπος του Έργα και Ημέραι, μας μιλά για τη ν οικογένειά του αλλά και για το περιβάλλον μέσα στο οποίο έζησε.

π

Μαθαίνουμε λοιπόν ότι, λόγω φτώχειας, ο πατέ­ ρας του εγκατέλειψε την Αιολική Κύμη και εγκα­ ταστάθηκε στην Άσκρα της Βοιωτίας, ένα χωριό, που όπως λέει ο ίδιος, «είχε άοχημρ χειμώνα, α ­ νυπόφορο καλοκαίρι και που ποτέ δεν ήταν ε υ ­ χάριστο». Αλλά η Άσκρα, όσο φτωχή ήταν σε υλικό πλού­ το, τόσο πλούσια ήταν σε πνευματικό. Σίγουρα ο Ησίοδος έμαθε πολλά από τις πανάρχαιες προ­ κατακλυσμιαίες παραδόσεις που υπήρχαν στην περιοχή και στα ιερά του Ελικώνα. Άρα μπορού­ με να πούμε πως οδηγήθηκε στο καταλληλότε-

*0 Απόστολος Γονιδέλλης έχει γράψει το έργο Η γένεση κατά τους αρχαίους Έλληνες (εκδό­ σεις «Πύρινος Κόσμος»), το οποίο αποτελείται από τους εξής τόμους: 1. Θεογονία - κοσμογονία2. Τιτάνες - το πρώτο δωδεκάθεο 3. Ουρανίδες - μετά τους πρώτους θεούς 4. Αφροδίτηη ουράνια κόρη 5. Το τέλος της τρίτης γενιάς - τα τέκνα της νύχτας - τα τέκνα Γαίας-Πόντου 6. Τα τέκνα της Έριδας!. Τα τέκνα Φόρκυος-Κήτους8. Ποτάμιοι Θεοί.

33

ρο μέρος για να μεγαλώσει και να προετοιμαστεί για να δεχθεί αργότερα την έμπνευση από τις Μούσες. Γεγονός που, όπως φαίνεται, δεν ήταν τυχαίο.

0 Ησίοδος μαζί με το ν Όμηρο είναι οι αρχαιότεροι Έ λληνες ποιητές, τω ν οποίων τα ποιήματα έχουν διασωθεί και τα πραγματικά γεγονότα της ζωής τους μυθοποιήθηκαν μέσα στους αιώνες. Πιστεύεται ότι πρέπει να έζησε περί τα μέσα του 8ου π.Χ. αιώνα και όχι αργότερα από το τέ λ ο ς το υ 7ου. Αυτός ο χρονικός προσδιορισμός βασίζεται στη χρήση τω ν στίχων 702-3 του προϋπάρχοντος έπους του Ησιό­ δου Έργα και Ημέραι από τον Σημωνίδη τον Αμοργίνο, που γεννήθηκε το πρώτο μισό του 7ου αιώνα. Η ζωή και ο θάνατος του Ησιόδου έγινε θρύλος και είναι δύσκολο να διακρίνουμε την αλήθεια από το μύθο. Έκπληκτοι διαβάζουμε τον Παυσανία να ισχυ­ ρίζεται π ω ς:«Για τη χρονολογία του Ησιόδου και του Ομήρου, αν και έχω ασχοληθεί με μεγάλη ακρίβεια, δεν μου είναι ευχάριστο να γράφω, επειδή γνωρίζω πως θα κατηγορηθώ απ' τους ά λλους και ιδιαίτερα απ' αυτούς, το κατεστημένο, που ασχολούνται με την επική ποίηση» (Παυσ. θ ' 30, 3-4). Η Θεογονία του Ησιόδου είναι το μοναδικό στο είδος του ποίημα και απ οτελεί το αρχαιότερο θεογονικό σύστημα στην ιστορία των Ελλήνων, θα μπορούσα­ με δε να το αποκαλέσουμε «Ιερά Γραφή» της αρχαί­ ας ελληνικής θρησκείας. Οι «μύθοι» του πρέπει να είναι παμπάλαιοι και σίγουρα πριν από τον κατακλυ­ σμό το υ Δευκαλίω να, καθώς ο ύ τε α υ τό ς ο ύ τε η Πύρρα ο ύ τε και η δημιουργία τω ν ανθρώπων απ' αυτούς αναφέρονται. Στη Θεογονία ο Ησίοδος μας λέει το όνομά του και ότι ήταν βοσκός πάνω στον Ελικώνα. Μας δίνει ό ­ μως μία πληροφορία που είναι καθοριστική για την προσέγγιση του ποιήματος. Μας λέει πως, καθώς έ ­ βοσκε τα πρόβατά του, τον επισκέφθηκαν οι Ελικωνιάδες Μούσες και το υ δώρισαν σκήπτρο δάφνης («καί μοί σκληρόν έδον δάφνης»), που ήταν το ιερό φυτό τους. Και αφού απέκτησε το ποιητικό χάρισμα και χρίσθηκε «Μουσάων θεράπων», ιερέας τω ν Μου­ σών δηλαδή, το υ ενέπνευσαν ένα τραγούδι, που δεν ήταν άλλο από τη Θεογονία, με την οποία πήρε εντολή να υμνήσει όοα είχαν γίνει και επρόκειτο να γίνουν («ένέπνενσαν δέ μ ’ άοιδήν θέσπιν, Γνα κλείοιμι τά τ ’ έσσόμενα πρό τ ’ έόντα»). Μας περιγράφει δηλαδή ο Ησίοδος ένα γνήσιο προ­ σωπικό βίωμα, με το οποίο, κατόπιν «ανωτέρας» οδη-

34

γήσεως και εντολής, αναλαμβάνει να κάνει γνωστά σε όλους πράγματα, που τα γνώριζαν μόνον οι μυημένοι σε μυστήρια ιερείς. Αναλαμβάνει δηλαδή να εκδώσει ό,τι του επιτρέπουν οι εννέα Μούσες, που είναι οι πνευματικές θυγατέρες του μεγάλου Δία. Αυ­ τή η δήλωση που κάνει ο Ησίοδος στην αρχή του ποι­ ήματος πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη, για να γίνει καλύτερα κατανοητή η Θεογονία, που, όπως βλέπου­ με, είναι ένα βιβλίο ιερό, αφού είναι θεόπνευστο, και ως εκ τούτου δύσκολα κατανοητό λόγω των αποκα­ λυπτικών αληθειών και συμβολισμών του. Ο ίδιος ο Πλάτων, εξά λλου, συνιστούσε να γίνεται γνωστό το ποίημα μόνο σε συνειδητοποιημένους ή μυημένους: «Τα έργα πάλι του Κρόνου και όσα έπαθε απ' το γιο του, έστω κι αν ήταν αληθινά, νομίζω πως δεν έπρεπε να λέγονται έτσι στους ανόητους και τους νέους, αλλά μάλιστα να αποσιωπούνται. Κι αν είναι ανάγκη να ειπωθούν, να τα ακούν με μυστι­ κ ότητα όσο το δυ να τόν ολιγότεροι» (Πολιτεία Β' 378α). Η Θεογονία είναι ένα έργο που, καθώς αποτελεί τη βάση για όλη τη μετέπειτα ελληνική σκέψη, θα έ ­ πρεπε να α π οτελεί και τη βάση τη ς θρησκευτικής μας παράδοσης, όχι με την έννοια της κατάργησης τη ς χριστιανικής πίστης, αλλά με τη ν έννοια της γνώσης και της αντίληψης της πίστης τω ν προγόνων μας και της ερμηνείας τω ν συμβολισμών που κρύ­ βουν τα ονόματα, τα γεγονότα και όσα αναφέρονται μέσα σ' αυτήν. Γιατί ο χριστιανισμός, και ιδιαίτερα το Ορθόδοξο δόγμα, δεν είναι ξεκομμένο από την ηροολυμπιακή και ολυμπιακή ελληνική θρησκεία. Εκεί πάνω έχει στηριχθεί και όλες οι τελ ετές, που ακόμη κάνουμε, είναι όμοιες ή παρόμοιες με τις τε λ ε τέ ς που έκαναν οι αρχαίοι πρόγονοί μας. Η σειρά εκδιπλώ σεως της Δημιουργίας, όπως την καταγράφει ο Ησίοδος, είναι πολύ σημαντική, γιατί δηλώνει μια επιστημονική πραγματικότητα. Όλες οι φυσικές ή πνευματικές δυνάμεις καταγράφονται, ο ­ νοματίζονται και προσωποποιούνται, για να μπορέ­ σουν να γίνουν κατανοητές. Οι διάφοροι γόμοι τω ν θεοτήτων, καθώς και τα παιδιά που έχουν γεννήσει, δείχνουν ακριβώς τις σχέσεις τω ν δυνάμεων αυτών. Ο Ησίοδος δεν έκανε κάποια συρραφή διαφόρων προφορικών παραδόσεων του λαού. Αλλά, σα μέγας μύστης τω ν αρχαίων μυστηρίων που ήταν και καθώς είχε πρόσβαση στα αρχεία των ναών και των ιερών του Ελικώνα, προσπάθησε να μεταδώσει στο ευρύ κοινό ό,τι του επιτρεπόταν να μεταδώσει. Και

αυτό το έκανε με τρόπο περιληπτικό και ααφαλή για τις α λήθειες που θα έβγαιναν προς τα έξω και που μέχρι τό τε ήταν καταγεγραμμένες στα αρχαία ιερά και ήταν γνωστές μόνο στους μύστες. Την άποψη αυτή είχε και ο νεοπλατωνικός φιλόσοφος πρόκλος (410-485 μ.Χ.), ο οποίος έλεγε: «Και για τη ' Θεογο­ νία’ μου φαίνεται πως ο γενναίος Ησίοδος ο υνέθεαε όλο το σχεδίασμά τω ν Θεών για το ν Κόσμο, θ έλ ο ­ ντας να ηαραδώοει τις αρχές κατά την εκδοχή των Ελλήνων, εργαζόμενος αε ολόκληρο το σύγγραμμα πάνω ατούς μύθους που λέγαν μέαα ατα ιερά». Τρία είναι, κατά το ν Ησίοδο, τα αρχέγονα βασικά στοιχεία που συνετέλεσαν στη δημιουργία του σύμηαντος και τα οποία εκδηλώθηκαν με κάποια σειρά που δηλώνει σχεδίασμά. Είναι το Χάος, μία έννοια αφ ηρημένη, ακαθόριστη και απροσδιόριστη, η Γαία, που είναι η μορφοποιημένη ύλη έχοντας κρυμμένα μέσα της όλα τα στοιχεία που αργότερα θα δώσουν τις διάφορες μορφές, απλές ή πολύπλοκες, και ο Έρως, που είναι «η ελκτική δύναμις η οποία φέρει τα στοιχειώδη μόρια προς συνένωσιν και συνδυα­ σμόν προς άλληλα» (Maury, Religion de la Cr0ce). Μία άλλη τριάδα, που είναι βασική μέσα στο ησιόδ ειο θ εο γ ο ν ικό σ ύσ τημα , είνα ι ο Ο υρανός, ο Κρόνος και ο Ζεύς. Μία τριάδα αρρένων δυνάμεων που κυβέρνησαν το σύμπαν σε τρεις διαφορετικές και συνεχόμενες εποχές και που κάθε μία εκπροσω­ πούσε έναν ιδιαίτερο κύκλο δυνάμεων, που εμφανι­ ζόταν μέσα στην ύλη ανάλογαμε τις ανάγκες της ε ­ ποχής. Τόσο ο Ουρανός όσο και ο Κρόνος έχασαν την εξουσία με τη βία. 0 Ουρανός από το ν Κρόνο, ό­ ταν αυτός, σύμφωνα με το σχέδιο της Γαίας, του έ ­ κοψε τα μήδεα (=γεννητικά όργανα, αλλά και σοφία στον ενικό) και ο Κρόνος από τον Δία, μετά από την ήττα του στην περίφημη Τιτανομαχία, την οποία με μεγάλη ποιητική δύναμη περιγράφει ο Ησίοδος. Η τελική φάση είναι η κυριαρχία του Δία, ο οποίος ε μ ­ φανίζεται να υπερέχει στο πνευματικό και ηθικό πε­ δίο και εκπροσωπεί τη νέα τάξη δυνάμεων. Στη συνέχεια δίνεται ένας κατάλογος θεοτήτων που γεννιούνται από το υ ς πρώτους θεούς, δηλαδή τη Γαία, τον Ουρανό, τη Νύκτα, τον Πόντο και τους Τι­ τάνες. Οι θεοί, ανάλογα με το συμβολισμό τους και τις δυνάμεις που εξέφραζαν, συγγενεύουν μεταξύ τους, όπως π.χ. ο Τιτάνας Κριός, που θεωρείται πως είναι θεότητα ηλιακή, είχε γιο τον Αστραίο που έσμι­ ξε με τη ν Ηώ και γέννησαν το ν Βορρά, το ν Νότο, τον Ζέφυρο και τους Αστέρες. 0 άλλος τους γιος, ο

Πέρσης, έσμιξε με την Αστερία, που και αυτή είναι θυγατέρα ά λλω ν δύο Τιτάνων, του Κοίου και της Φοίβης, θεοτήτω ν ηλιακών. Έτσι δίνεται μία υψηλή διδασκαλία για τη ν κατανόηση τη ς φυσικής Δημι­ ουργίας. Μέσα όμως σ' αυτήν τη Δημιουργία υπάρχουν νό­ μοι, δυνάμεις και ιδέες που τη συγκροτούν και τη διατηρούν. Ένα παράδειγμα είναι η Φιλία και το Νείκος, το σημερινό Καλό και Κακό δηλαδή. Προσωπικά πιστεύω ότι η μεγάλη προσφορά του Ησιόδου στον ελληνισμό, και στην ανθρωπότητα κατά συνέπεια, αφού πάνω του στήριξε την πνευματική της εξέλ ι­ ξη, είναι οι κατάλογοι τω ν τέκνω ν τη ς Νύκτας και της Έριδος. Μόρος, Κήρες, θάνατος, Ύπνος, Όνειρα, Μώμος, Απάτη, Φιλότης, Οιζύς, Μοίρες, Νέμεσις, Γήρας, Πό­ νος, Λήθη, Άλγεα, Υσμίνες, Μάχες, Φόνοι, Ανδροκτασίες, Νείκεα, Ψεύδη, Αμφιλογίες, Δυσνομία, Άτη, Όρκος. Όλες αυτές οι δυνάμεις ή καταστάσεις βγή­ καν προσωποποιημένες μέσα από τα Ιερά Μυστήρια τω ν αρχαίων Ελλήνων και δόθηκαν στους ανθρώ­ πους για να μπορέσουν, διαλογιζόμενοι πάνω Ο' αυ­ τά, να πλησιάσουν την Αλήθεια και να ερμηνεύσουν το μυστήριο της ζωής. Έτσι για πρώτη φορά αποκα­ λύπτεται στην ανθρωπότητα μία ανώτερη, εσωτερι­ κή διδασκαλία. Για πρώτη φορά κ λείδες μυητικές παραδίδονται στην ανθρωπότητα για να μπορέσει να τελειω θεί πνευματικά και ηθικά. Και δίκαια κατα­ τάσσεται ο Ησίοδος στη βάση της ελληνικής φ ιλο­ σοφικής πυραμίδας, διότι πάνω σ' α υτές τις δυνάμεις-νόμους-θεότητες που παρέδωσε μπόρεσαν οι Έ λληνες να διαλογισθούν, να φιλοσοφήσουν, να ε ­ ρευνήσουν τα μυστήρια της ζωής και να διαμορφώ­ σουν το θρησκευτικό τους πιστεύω. Όπως αντιλαμβανόμαστε, η ελληνική άποψη για τη «θεογονία», όπως καταγράφηκε από τον Ησίοδο, εί­ ναι μία υψηλού επιπέδου διδασκαλία, όπου αποκα­ λύπτεται η δημιουργία του υλικού κόσμου, η προέλευ η τω ν διαφόρω ν φυσικών φ αινομένω ν και οι σχέσεις μετα ξύ τους, καθώς και οι φυσικοί, ηθικοί και πνευματικοί νόμοι που διέπουν τη δημιουργία αυτή. Γράφτηκε δε με τέτοιον τρόπο ώστε να παρα­ μείνουν στη μνήμη τω ν αμύητων και απλών ανθρώ­ πων οι μύθοι, ενώ στους μυημένους και όσους είχαν κάποια πνευματική διαύγεια οι καλυμμένες αλήθειες προς διαλογισμό. Ας μην ξεχνάμε ότι τό τε που δό­ θηκε η Θεογονία στον κόσμο δεν υπήρχε το μ ετέπειτα φιλοσοφικό υπόβαθρο. □

35

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΕΙΡΑ Κ. Ε. Fleming ΑΔΗ ΠΑΣΑΣ: 0 ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΟΣ ΒΟΝΑΠΑΡΤΗΣ

Το πραγματικό μέγεθος της προσωπικότητας του Αλή Πασά, πίσω από το θρύλο και τις παρεξηγήσεις. Ο ισχυρός άνδρας των Ιωαννίνων που υπολόγιζαν, θαύμαζαν και έτρεμαν οι δυτικοί και που ο λόρδος Μπάυρον αποκάλεσε πολύ εύστοχα «μουσουλμάνο Βοναπάρτη».

Hugh Poulton ΗΜΙΨΗΛΟ, ΓΚΡΙΖΟΣ ΛΥΚΟΣ ΚΑΙ ΗΜΙΣΕΛΗΝΟΣ

Εθνικισμός και δημοκρατία στην Τουρκία Ο Poulton εξετάζει τον εθνικισμό ως πο­ λιτική ιδεολογία και καταγράφει την πο­ ρεία του από τις πρώτες εκδηλώσεις του στην Οθωμανική Αυτοκρατορία μέχρι τις ανταγωνιστικές εθνικιστικές τάσεις που δρουν στην Τουρκία: τον κοσμικό/αντιθεοκρατικό εθνικισμό, την Τουρκοϊσλαμική Σύνθεση, τον παντουρκισμό, τον φονταμεντολισμό και τους εθνικισμούς των μειονοτήτων, ιδιαίτερα τον κουρδικό.

Robin Osborne Η ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (1200-479 nJC.)

Ο R. Osborne, αξιοποιώντας τις πιο πρόσφατες επιστημονικές έρευνες, τη φιλολογία, την τέχνη και τα αρχαιολογικά ευρήματα της εποχής, συνθέτει την ιστορία της γένεσης της Ελλάδας και μας δείχνει πώς με αυτές τις γνώσεις μπορούμε να κατανοήσουμε τις κατοπινές ιστορικές περιόδους.

Albrecht Dihle ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΞΕΝΟΙ

Robert Drews Η ΕΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Christian Habicht ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΑΘΗΝΑ A. Β. Bosworth ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ

Miranda Vickers ΟΙ ΑΛΒΑΝΟΙ

Angus Fraser ΟΙ ΤΣΙΓΓΑΝΟΙ

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Ο Δ Υ ΣΣΕ Α Σ ΑΝΔΡΕΑ ΜΩΡΑΪΤΗ 3 - 1 1 4 7 1 ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ. 36.24.326, 36.25.575 - FAX 36.48.030 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: ΣΤΟΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ - ΠΕΣΜΑΖΟΓΛΟΥ 5 - ΤΗΛ. 32.12.111

http://www.vivliopolis.gr - e-mail: odisseas@otenet.gr

Μισέλ Φάις τη σ υ ν έ ν τ ε υ ξ η πήρε ο

ΗΡΑΚΛΗΣ ΠΑΠΑΑΕΞΗΣ

Το ιστορικό της o u v iv m fc άρχισε πριν από πολλούς μήνες. Όταν διάβασα τη συλλογή διηγημάτων Α π ' τ ο ίδ ιο π ο τή ρ ι κ α ι ά λ λ ε ς ισ τ ο ρ ίε ς , ζήτησα από τονΜιοέλ Φάις -προέκυψε ως δική μου ανάγκη- να συζητήσουμε εφ' όλης της ύλης. Είχα πρόθεση, και το έθεσα ως προϋπόθεση, να του υποβάλω πολλά, και μερικά «σκληρά» ερωτήματα. Ήθελα επίσης να απαντήσει δημοσίως στις ενοτάοεις μου για το βιβλίο του, επιθυμούσα να δηλώσω τηνιεκτίμησή» μου (η λέξη σε εισαγωγικά είναι από τις λέξεις-κλειδιά οτη συνέντευξη). Επιζητούσα εν ολίγοις μια συνομιλία χωρίς ψευτοευγένειες και κολακείες, χωρίς επιδεικτική και κενή περιεχομένου επιθετικότητα. Δέχτηκε ευχαρίστως. Ιτις ερωτήσεις απαντούσε με φυσική άνεση, ενώ συγχρόνως με προκαλούοε -άθελα το υ ;- να του υποβάλω νέες. Για να μη μου διαφύγει η αλήθεια, που οπωσδήποτε ήθελα να του αποοπάοω, υπέκυπτα συχνά στις προκλήσεις. Έτσι βρεθήκαμε, κοινή ουναινέοει, να συζητάμε και γι' άλλα θέματα εκτός λογοτεχνίας. Για την πολιτική, τη θρησκεία, το ρατσισμό, τα σύγχρονα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις. Ήταν μια συζήτηση οτη διάρκεια της οποίας τα πράγματα, ελπίζω, ειπώθηκαν με το πραγματικό τους όνομα. Ιτο ν αναγνώστη απομένει να κρίνει αν τέτοιου τύπου συνεντεύξεις αξίζει τον κόπο να δημοσιεύονται.

38

Γράφω για να οώοω το κεφάλι μου

Ας ορχίοουμι από τον γενέθλιο τόπο, την Κομοτηνή. Οι πρώτα; μνήμες, οι πρώτα, εικόνες, τα πρώτα τραύματα, το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον -Ελληνες και Τούρκοι μια αγκα­ λ ι ά - μια Ελλάδα πάνω οτα σύνορα. Ποιες έγγραφες της παιδικής ηλικίας έχουν δρομολογήσει τη μετέπειτα πορεία οου, κυρίως τη συγγραφική;

Με τις αναμνήσεις και τις εξομολογήσεις νιώθω -το 'χω γράφει κάπου- σαν αυ­ τόν που έχει μουσκέψει ως το κόκαλο και όταν ανοίγουν οι ουρανοί, τελείω ς φ υ­ σικό, κλείνει την ομπρέλα του. Πιο μετωπικά στην Αυτοβιογραφία ενός βιβλίου, πιο λοξά στο Απ' το ίδιο ποτήρι έχω σιχαθεί να μιλάω για τα παιδικά μου χρόνια. Δυο λόγια μόνο: ο γλωσσοδέτης, το δύσκολο σπίτι, η φωνή του μουεζίνη, η χα­ μένη φωνή του ραβίνου, οι στρατιωτικοί παιάνες της Κυριακής, οι καμήλες στους δρόμους, ο τενεκέ μαχαλάς, ο σκουπιδότοπος, τα σπαρακτικά συνθήματα έξω α­ πό τα μπουρδέλα, η ομίχλη που την έκοβες με το μαχαίρι. Παρότι έχεις οιχαθεί, όπως είπες, να μιλάς για τα παιδικά οου χρόνια, θα σε ρωτήοω για τον ερχομό οου στην Αθήνα, γύρω οτα έπ εκά οου. Κάτω από ποιες συνθήκες γίνεται η «μετανά­ στευση» και πώς ένα παιδί οτην τρυφερή του ηλικία βιώνει αυτές τις αλλαγές;

Με το που ήρθα οτην Αθήνα έχασα το έδαφος κάτω από τα πόδια μου. Από γιος του δερματολόγου έγινα ο γιος του κανένα -ειδικά σ' ένα σχολείο σαν τη Λεό­ ντειο. Βέβαια αυτό έγινε βαθμιαία. Βλέπεις, από κεκτημένη ταχύτητα, κρατούσα λίγη από τη χρυσόσκονη της Κιουμουρτζίνας. Γύρω στα 14 όμως γλίστρησα στον εαυτό μου και ξαναβγήκα γύρω στα 30. Χρόνια μίζερα, χρόνια σκληρά. Αυτή η αθλιότητα ωστόσο κατόπιν μου φάνηκε πολύτιμη, καθώς έγινε η πρώτη ύλη της γραφής μου.

Δεν υπήρξα φιλολογικό παιδί, ίίεραοα κατευθείαν από τα εικονογραφημένα περιοδικά στον Κάφκα

39

Η εβραϊκή οου καταγωγή ποιο ρόλο έπαιξε οτην διαμόρφωσή οου;

Νομίζω ότι ίρχΐται η στιγμή, όσο κούφιος κι αν m i, που καταλαβαίνεις ότι, αν δεν βγαίνει ο χαρακτήρας οου στο γράψιμο, καλύτερα να αλλάζεις ρότα

Μεγάλωσα σε ένα περιβάλλον ανεξίθρησκο. Το φαιδρό με την οικογένειά μου εί­ ναι ότι ο εβραϊκής καταγωγής πατέρας μου αναγράφεται στην τα υτότητά του χριστιανός ορθόδοξος (από προσωπική αμέλεια) και η αλαξοπιστήσασα μητέρα μου (από Αθηνά σε Χάνα, λόγω πολιτικού γάμου τω καιρώ εκείνω) αναγράφεται ως εβραία. Αυτό και ως πινελιό μαύρης κωμωδίας στα ανεκδιήγητα περί τα υτο­ τήτων. Τώρα όσον αφορά την «εβραϊκότητά» μου. Ξέρεις, οι εβραίοι όλο και κάποιους νεκρούς έχουν να μπερδεύονται στα πόδια τους. Οι Φάις δεν μπορούσαν να ξ ε ­ χωρίσουν. Ο αδερφός του πατέρα μου, το όνομα του οποίου φέρω, συν γυναιξί και τέκνοις, ρίχτηκε μαζί με άλλους ομοθρήσκους του στο Δούναβη από τους Βουλγάρους. Αυτό το γεγονός στοίχειωνε τις αφηγήσεις του πατέρα μου -ε λ λ η ­ νιστί σε εμάς, λατίνο στους συγγενείς του. Κάποτε μάλιστα που κοιμόμασταν μα­ ζί, με πέταξε κάτω από το κρεβάτι, επειδή δεν έδωσα τη δέουσα βαρύτητα στη μυριοστή αφήγηση του ίδιου συμβάντος. Βέβαια οι εβραίοι δεν μυρίζουν μόνο θανατίλα και λαχαναρμιά. Έχουν και χιού­ μορ. Ένα υποχθόνιο, μυστικοπαθές χιούμορ. Αυτήν εξάλλου την ιλαροτραγική α­ τμόσφαιρα προσπάθησα να ανασυστήσω στο διήγημα «θεία Κλάρα, η ξεκαρδι­ σμένη». Κατά τ ' άλλα για ένα μικρό διάστημα έχω δουλέψει στο Εβραϊκό Μουσείο Ελλά­ δος, έχω ασχοληθεί με τα κατάλοιπα του Τζούλιο ΚαΤμη, μου αρέσουν αρκετοί ε ­ βραϊκής καταγωγής συγγραφείς που υποστηρίζουν την εβραϊκότητά τους (όπως ο Κάφκα και ο Σίνγκερ) και άλλοι που τη χλευάζουν (όπως ο Φίλιπ Ροθ). Έγραφες από μικρός, όπως ουνηθίξουν να λένε οι συγγραφείς -ο π ό τε απειλούμεθα κάποια στιγμή να διαβάσουμε τα πρωτόλειό ο ο υ - ή πρώτη ποιητική οου απόπειρα, μια ουλλογή με τον τίτλο Το σύνορο, το 1983, ήταν ουοιαοτικά το βάπτιομά οου στη λογοτεχνία; Ποιο ήταν το ερέθισμα να γράφεις ποίηση και πώς μετά την εγκατέλειψες;

Μικρός εκδήλωσα μια μελαγχολική ενεργητικότητα που τη διοχέτευσα στα μυ­ στικά και στα ψέματα. Έστηνα απίθανες ιστορίες και βίωνα τρομερά ψεύδη, που για να ξεμπλέξω μετά έδινα αγώνα. Δεν υπήρξα φιλολογικό παιδί. Πέρασα κατευθείαν από τα εικονογραφημένα πε­ ριοδικά στον Κάφκα, και από τα παιχνίδια στην απομόνωση. Διάβασα τη Μ ετα­ μόρφωση μ' ένα φακό στο λεωφορείο Κομοτηνή - Αθήνα, τα Χριστούγεννα του 1970. Μετά για μέρες ένιωθα μια γλυκιά ενοχή να με πλακώνει. Οι ποιητικές μου επιδόσεις (γιατί υπάρχει και μια καταχωνιασμένη συλλογή του 1978) ήταν κανονικό πατατράκ. Με την ποίηση ξεμπέρδεψα, όταν κατάλαβα ότι προσπαθούοα να ζήσω με ξένα ρούχα. Κράτησα ωστόσο στη βιβλιογραφία μου το Σύνορο, διότι περιείχε, εν σπέρματι, κάποιες σκιές από αυτά που με καίγανε και δεν το αντιλαμβανόμουνα. Κάποτε, νομίζω, έρχεται η στιγμή, όσο κούφιος κι αν είσαι, που καταλαβαίνεις ότι, αν δεν βγαίνει ο χαρακτήρας σου στο γράψιμο, καλύτερα να αλλάξεις ρότα.

To 1994 εκδίδεις το μυθιστόρημά σου Αυτοβιογραφία ενός βιβλίου. Στο μεταξύ έχουν περάσει έντεκα ολόκληρα χρόνια. Σ ' αυτό το διάστημα τι αε απασχολούσε; Γιατί άργησες τόσο;

Τη δεκαετία που έγραφα την Αυτοβιογραφία ενός βιβλίου συγκέντρωνα πραγμα­ τολογικό υλικό σαν τον γεροξούρα που δεν πετάει τίποτα. Φωτογραφίες, μαγνη­ τοφωνήσεις, αποκόμματα εφημερίδων. Μάζευα στα τυφλά. Πέρασε καιρός για να αρχίζω να περνάω από τη σίτα όλο αυτό το υλικό.

40

Ταυτόχρονα έκανα τον εαυτό μου πειραματόζωο. Δοκίμαζα πάνω του διάφορα ο­ ξέα και καταπραϋντικά. Με αυτό το μυθιστόρημα έμαθα να γράφω. Αυτή η δεκα­ ετία υπήρξε η πιο ευτυχισμένη της ζωής μου. Η στέρεη σχέση που είχα όλο αυτό το διάστημα ήταν, πιστεύω, και ο βασικός λόγος που βγήκα αρτιμελής από αυτό το καμίνι. Νομίζω πως, μέσα σ' αυτό το πλαίσιο, δεν άργησα. Εξάλλου, όλα τα κάνω γρή­ γορα. Τρώω γρήγορα, περπατάω γρήγορα, ερωτεύομαι γρήγορα. Ας δώσω κι έ ­ να δικαίωμα στη βραδύτητα μέσω της γραφής. // Αυτοβιογραφία ενός βιβλίου, ένα ιδιότυπο μυθιοτόρημα με πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία (η Κομοτηνή τα τελευταία εβδομήπα χρόνια, ένας νέος που ανδρώνεται εν καμίνω), είναι το ξόρκι οου; Αυτό που θέλεις να αφήοεις πίοω, που οε ταλάνιζε ή εξακολουθεί να οε ταλανίζει; Με άλλα λόγια, η γραφή αυτού του βιβλίου λειτουργεί ως αφορμή για αυτοψυχανάλυοη και αυτοπροοδιοριομό;

Είμαι από τους ανθρώπους που γράφω για να σώσω το κεφάλι μου. Αν τώρα μα­ ζί με μένα σωθούν και κάποιοι άλλοι, έχει καλώς. Με μια βασική λεπτομέρεια: το πρόπλασμα της σωτηρίας σου, η γλώσσα, δεν σου ανήκει -ανήκει σ' όλους και σε κανένα. Στο μυθιστόρημα ακολούθησα την ομοιοπαθητική οδό. Ξεφλούδισα τη ζωή μου σε τέτοιο σημείο, ώστε τελικώς είχα την αίσθηση ότι μιλούσα για έναν άγνωστο. Στο δεύτερο βιβλίο επιβεβαίωσα ότι γενικώς, όσους σωσίες του εαυτού μου κι αν συνάντησα σε ξένες ζωές, ο εαυτός μας παραμένει ο πιο αφώτιστος, ο πιο φ ευ­ γαλέος χαρακτήρας. Γενικώς, πιστεύω ότι η λογοτεχνία είναι η μόνη ασθένεια που πεθαίνεις από το ενδεδειγμένο φάρμακο. Το πρώτο οου μυθιστόρημα προσέχτηκε' πήρε καλές κριτικές. Σ ' ενθάρρυνε να συνεχίσεις; Σήκωοε τον πήχη πιο ψηλά, λόγω των προοδοκιών των άλλων για το βιβλίο που θα ακολου­ θούσε;

Η λογοτεχνία είναι η μόνη αοθένεια που πεθαίνεις από το ενδεδειγμένο φάρμακο

Εξυπακούεται ότι σε όλους αρέσουν οι έπαινοι. Ωστόσο, το θέμα δεν είναι να γράφεις καλύτερα βιβλία. Το ζήτημα είναι να γίνεσαι ο βαθύς εαυτός σου. Να σκάβεις εκεί που πονάς, να πατάς εκεί που νιώθεις το έδαφος σαθρό, να μπαίνεις σε λαγούμια χωρίς γυρισμό. Το πώς γίνεοαι ο βαθύς εαυτός οου είναι θέμα καθαρά προοωπικό και υπάρχουν πολλοί δρό­ μοι για να το επιτύχει κάποιος. Το ζήτημα είναι: αν κάποιος το κατορθώσει, -μ ε δεδομένο το ταλέντο - σημαίνει ότι διαθέτει και τα εφόδια για να γίνει καλός συγγραφέας; Έχω γνωρίσει πολλούς αβαθείς ανθρώπους, όπως φαντάζομαι και εού, που ωστόσο είναι καλοί συγγραφείς.

Όπως η εύκολη ζωή σε εξαχρειώνει, το ίδιο συμβαίνει και με την εύκολη τέχνη. Μιλάμε πάντα για τη βαθύτητα που αποκτάς γράφοντας. Άρα μιλάμε για αισθητι­ κά μέσα. Η γλώσσα είναι μια δύσκολη πραγματικότητα. Οι λέξεις δεν χαρίζονται σε κανένα. Οι λέξεις έχουν μόνο δικαιώματα και καμία υποχρέωση -συχνά αρνούνται ακόμη και το αυταπόδεικτο: να σημαίνουν αυτό που σημαίνουν. Κυρίως όμως υπάρχει ένα αστείρευτο απόθεμα σιωπής. Μ' αυτό κοιμάσαι και ξυπνάς. Αυτό προσπαθείς να μεταμορφώσεις με διάφορα τεχνάσματα. Όσον αφορά το δεύτερο σκέλος του ερωτήματος σου, προσωπικά δεν έχω γνωρί­ σει ούτε έναν άνθρωπο που να εκτιμώ τη δουλειά του και να είναι ρηχός. Το γράψι­ μο είναι ταξίδι χωρίς επιστροφή. Ή θα βουλιάξεις για να ανέβεις στην επιφάνεια (αν ανέβεις) κρατώντας έστω και μια λέξη στα δόντια ή δια βίου θα πλατσουρζεις στον αφρό της ύπαρξής σου γράφοντας βιβλία μιας χρήσεως. Μέση οδός δεν υπάρχει.

41

Η κριτική λογοτεχνίας που ασκούσες παραλλήλως σ' έθεσε μπρος οτο δίλημμα πώς ένας συγ­ γραφέας κρίνει άλλους ομοτέχνους του γραπτώς και δημοοίως; Η αναμέτρησή αου με άλλους συγγραφείς που έκρινες σ ' έκανε να νιώθεις πλεονεκτικά, μειονεκτικά...

Κανένα δίλημμα απολύτως. Αν βλέπεις την κριτική ενασχόληση ως δημιουργική γραφή και, αντικριστά, την πεζογραφία σαν τρόπο διαλόγου με άλλα κείμενα (με ό,τι συνεπάγεται ο διάλογος: σιωπή, ειρωνεία, αμηχανία, φλυαρία, φθόνο, δέος), δεν διακατέχεσαι από κανένα αίσθημα υπεροχής ή υποτίμησης -δ εν το εξατομι­ κεύεις τουλάχιστον.

Το γράψιμο όντως είνοι μια περιπέτεια. Δεν είναι περίπατος κάτω από τις βουκαμβίλιες

Πολύ συνοπτικά μου απαπάς...

Να φλυαρήσω λοιπόν. Οι σοβαροί άνθρωποι έχουν κλειστεί σπίτια τους και μιλά­ νε μόνο με τα βιβλία τους.

0 φιλολογικός διάλογος (ρητός ή σιωπηρός) στον τόπο μας, πλην σπανίων περι­ πτώσεων, γίνεται ανάμεσα σε ανθρώπους που σαράντα μέρες κοσκινίζουν και ποτέ δεν ζυμώνουν. Και αναφέρομαι, αφενός, στους συγγραφείς που βιώνουν καθημερινά συνωμοσίες και θεωρούν τους κριτικούς ακυρωμένους δημιουργούς και, αφετέρου, σ' εκείνους τους κριτικούς που κόβουν και ράβουν σύμφωνα με τα πατρόν κάποιου θεωρητικού μετρ. Όλη αυτή η φλυαρία ανάμεσα σε μοντερνισμό-ηθογραφία, ιθαγένεια-κοσμοπολιτισμό κάποτε πρέπει να σταματήσει. Σήμερα δεν υπάρχουν στεγανά. Κανείς δεν επιβίωσε λογοτεχνικά σηκώνοντας τη σημαία του ενός ή του άλλου «στρα­ τοπέδου». Η περιώνυμη γενιά του '30 χαρακτήριζε τον Παπαδιαμάντη και τον Βιζυηνό «ηθογράφους» και έβαζε στην άκρη τον Καρυωτάκη ως ηττοπαθή, ποιοι; 0 «κοσμοπολίτης» θεοτοκάς, που ισχυριζόταν: «Μια βάρκα που ψαρεύει ανάμεσα στην Πάρο και τη Νάξο μ' ενδιαφέρει ασύγκριτα περισσότερο παρά μια νέα επα­ νάσταση, μια νέα μόδα ή μια νέα αισθητική στην Ευρώπη, μια νέα μηχανή στην Αμερική, μια νέα μυστικοπάθεια στην Ασία». Αλλά και από την αντίπερα όχθη, στο όνομα του υπερρεαλισμού ή της συνειρμι­ κής γραφής, δεν έχουν γραφτεί εκτρώματα; Υπήρχε και υπάρχει καλή και κακή λογοτεχνία. Όλα τ ' άλλα αφορούν κατά φα­ ντασίαν σωτηριολογίες και λογοτεχνικές κοσμογονίες, παρεούλες και ιδιωτικές ανασφάλειες. Πρέπει κάποτε να συνειδητοποιήσουμε πως υπάρχουν καλοί και κακοί συγγραφείς, όπως υπάρχουν καλοί και κακοί κριτικοί. Ένα βλέμμα να ρίξου­ με προς τα πίσω, θα δούμε πως σε περιόδους υψηλής λογοτεχνίας είχαμε υψη­ λή κριτική. Είναι κοινή δεξαμενή. Αργά ή γρήγορα θα οε κατατάξουν κι εσένα ως συγγραφέα. Ποιους από τους παρακάτω χαρα­ κτηρισμούς θα αποδεχόσουν: ότι υπηρετείς το ρεαλισμό, ότι είσαι μοπέρνος, μεταμοντέρ­ νος...;

Έχουν ήδη αρχίσει. Οι κριτικοί όροι στο στόμα ανίδεων είναι χειροβομβίδες. Δια­ μελίζουν το κείμενο και καταστρέφουν την απολαυστική ανάγνωση. Προσωπικά χαίρομαι να μου κάνουν παρατηρήσεις για το βυθό τω ν γραπτών μου κι όχι να κρύβονται πίσω από θεωρητικούρες. Σαν αναγνώστης πάντως είμαι εκλεκτικός. Και, αναρωτιέμαι, τι άλλο αποδεικνύει ο συγγραφέας στη λευκή σελίδα από τη βιβλιοθήκη που κουβαλάει στην κα­ μπούρα του; Οι επιμέλειες τόσων και τόσων βιβλίων που έχεις κάνει δεν είναι ξόδεμα; Η συμπληρωματική αυτή εργασία υπηρετεί και άλλους στόχους: να γίνεις, π.χ., περισσότερο γνωστός και αποδε-

42

κτός οτο οινάφι, οπότε και το καθαρά συγγραφικό σου έργο να προσεχτεί περισσότερο, ή η α­ στείρευτη παραγωγή ιδεών ζητάει την πραγράτωοή τη ς

0α σου πω κάτι που μπορεί και να ακουστεί παράδοξο. Συχνά σκέφτομαι ότι δεν θα άντεχα να είχα εισόδημα (ελέω πατέρα ή τύχης) που θα με απάλλασσε από τη βιοτική μέριμνα. Με τρομάζει να δίνω όλο το χρόνο μου στο γράψιμο. Με κα­ ταπονεί και με εξουθενώνει η ιδέα να γράφω μόνο βιβλία. Για τα υπόλοιπα δεν μπορώ να πάρω θέση. Έτσι κι αλλιώς, αυτοί που με συμπα­ θούν ή με αντιπαθούν έχουν βγάλει ήδη τα συμπεράσματά τους. Από τα όιαβάοματά οου τι κρατάς Τι λειτουργεί οτο ουγγραφικό οου έργο υποδορίως -δ ιό τι εμφανείς επιρροές δεν διαπιστώνω πλην του ζοφερού κλίματος ενός Κάφκα, αλλά και αυτού διαποτιομένου με χιούμορ και οαρκαομό;

Κρατάω συνέχεια σημειώσεις. Στο δρόμο, οτο προσκέφαλό μου, όταν βρίσκομαι με φίλους. Έχω άγχος μη μου ξεφ ύγει καμία λέξη , καμία χειρονομία, κανένα πρόσωπο. Αν μπορούσα να κυκλοφορώ συνέχεια με μαγνητόφωνο και φωτογρα­ φική μηχανή, θα το έκανα. Είμαι ένας μανιώδης της αποτύπωσης. Κατόπιν πολλά από αυτά τα σκίτσα γίνονται αφορμές για συνθέσεις μεγάλες ή μικρότερες. Όσον αφορά τον Τσεχοεβραίο, όντως με έχει διαποτίσει. Αν και εηίτρεψέ μου μια διόρθωση: ο ίδιος θεωρούσε τα κείμενά του κωμωδίες, χαρακτηριστικά, και ο κολλητός του, ο Μπροντ, θυμάται να λύνονται σε γέλια όταν τους διάβαζε προ­ σχέδια της Δίκης. Φαντάζομαι, για να μην πω πως είμαι σίγουρος, ότι ο μοναδικός άνθρωπος που διάβαζε τη Δί­

κη και γελούσε ήταν ο ίδιος ο συγγραφέας της. Ουδείς άλλος έχει μειδιάοει έκτοτε. Κι όμως, στον Κάφκα υπάρχει μια καρναβαλική όψη της ζωής. Η μελαγχολία του, η κλειστοφοβία, η εσωστρέφειά του υποκινούνται από μια βαθιά αίσθηση καγχα­ σμού και αυτοσαρκασμού. Μην ξεχνάς ότι ο ίδιος έλεγε: «Τα μέρη που αξίζει να επισκεφτείς σε μια πόλη είναι το νεκροταφείο και το τσίρκο της». Αλλά ας επιστρέφω στην προηγούμενη ερώτησή σου. Ο Κάφκα λοιπόν είναι το κουκούλι μου. Αλλά και κάποιοι επίγονοί του, όπως ο Μπέκετ, ο Μπέρνχαρντ και ο Χάντκε. Δεν μου αρέσουν οι λατινοαμερικάνοι, ηλην του Μπόρχες και του Κορτάσαρ (ίσως γιατί είναι και πιο εξευρωπαϊσμένοι). Χάνομαι με την Αχμάτοβα και τον Μάντελσταμ (αλλά και τους ελάσσονες ακμεΤστές). Μ' ερεθίζει η αποδομη­ μένη κατάθλιψη του Τσέλαν. Τελευταία διάβασα συστηματικά τον Τόμας Μαν, τον Μούζιλ και τον Πίντερ. Έχω λιώσει παντελόνια διαβάζοντας Μπέντζαμιν, Λεβινάς και Ζιράρ. Μάλιστα, όταν είμαι στις μαύρες μου, καταφεύγω στο στοχασμό ή στο δοκίμιο -μ ε ξεθολώνει. Και στα δικά μας χωρικά ύδατα: διαβάζω και ξαναδιαβάζω τον αφηγηματικό Σολω­ μό. Το ειρωνικό βλέμμα για την ιστορία του Καβάφη μού έχει μάθει πολλά. Είμαι πιο κοντά στον Βιζυηνό απ' ό,τι στον Παπαδιαμάντη (κι όχι μόνο λόγω γενέθλιας γης). Μου ταιριάζει η οργισμένη μελαγχολία του Καρυωτάκη. 0 Πεντζίκης μού συ­ μπαραστάθηκε σε δύσκολες εποχές. Ο Χειμωνάς και ο Γονατάς με συγκινούν. Εκτι­ μώ τη συνέπεια στο έργο του Βαλτινού. Μου αρέσουν τα διηγήματα του Παπαδημητρακόπουλου, του Νόλλα και του Δημητρίου. Περιμένω με ανυπομονησία τα δοκίμια του Ράμφου, του Παπαγιώργη, όπως περίμενα και του μακαρίτη Κονδύλη. Συχνά ανατρέχω σε ποιήματα του Σαχτούρη, του Λεοντάρη, του Μέσκου, του Γκανά, του Μαρκίδη, της Μαστοράκη, του Δενέγρη και του Βαρβέρη. Είμαι πολύ κοντά στους ποιητές. Η απομόνωση που χτύπησε τόσο βίαια την πόρ­ τα τους, και τόσο νωρίς, χτυπάει ήδη την πόρτα της πεζογραφίας που στέκεται

Αλήθεια, υπάρχει πολιτικός οε ομαλότητας που να ξεφτίλιοε περιοοότερο τους ς από τον

43

ανυπεράσπιστη μπροστά στο «μέσο» γούστο, που χαζεύει να περνάει μπροστά της το «λαμπερό» πλατύ κοινό. Ωστόσο, ισόβια αγάπη μου παραμένει η λαϊκή αφήγηση. Έχει ενδιαφέρον να ακούς ανθρώπους των χιλίων λέξεω ν, να μιλάνε για σεισμούς, λοιμούς και κατα­ ποντισμούς (δηλαδή μόνο για εξωτερικά γεγονότα) και την ίδια στιγμή να αναπαριστούν έναν ρωμαλέο εσωτερικό κόσμο, γεγονός, δηλαδή, που ένας λόγιος της εποχής τους ούτε μπορούσε να διανοηθεί. Ποιο η διαφορά μεταξύ του «εκτιμώ τη συνέπεια» οτο έργο του Βαλτινού και «μου αρέσουν τα διηγήματα του Παπαδημητρακόπουλου, του Νόλλα και του Δημητρίου»;

Υπήρχε και υπάρχει καλή και κακή λογοτεχνία. Όλα τ ' άλλα αφορούν κατά φαντασίαν οωτηριολογίεξ και λογοτεχνικές κοορογονίες, παρεούλες και ιδιωτικές ανασφάλειες

Ό,τι ακριβώς σημαίνουν οι λέξεις «εκτιμώ τη συνέπεια» και «μου αρέσουν». Τίπο­ τα περισσότερο, τίποτα λιγότερο. Η κριτική έχει επιοημάνει συγγραφική συγγένεια, επιρροή από τον θανάοη Βαλτινό και τον Σωτήρη Δημητρίου. Συμφωνείς με αυτήν τη διαπίοτωοη;

Με τον Θανάση και τον Σωτήρη είμαστε φίλοι. Εννοώ, δηλαδή, πως έχουμε ανοί­ ξει τις καρδιές μας όχι μόνο πάνω από βιβλία. Είναι το μόνο που μπορώ να πω με βεβαιότητα. Από θέση αρχής ουδέποτε σχολιάζω παρατηρήσεις, επαίνους ή ψό­ γους τω ν κριτικών που καταπιάνονται με τα βιβλία μου. Είμαι από τους παίκτες που δεν τα βάζουν ποτέ με το διαιτητή -από τον αστέρα του παγκοσμίου κυπέλ­ λου έως τον ταλαίπωρο της μαχαλοομάδας. θεωρείς φυσικό, σύμφωνα με αυτό που συμβαίνει σήμερα, το πρόσφατο βιβλίο σου Απ' το ί­ διο ποτήρι να γίνει αντικείμενο τόοων θερμών κριτικών και παρουοιάοεων οε όλα οχεδόν τα έντυπα; Φρόντισες καθόλου εού γι'αυτό;

Δεν νομίζω πως χρειάζεται να απολογπθώ γι' αυτό. Εξάλλου θα ήταν προσβλητι­ κό για τον Β. Αθανασόπουλο, τον θ. Βαλτινό, τον Γ. Γιατρομανωλάκη, τον Τ. Δενέγρη, τον Δ. Δημηρούλη, τον Τ. Καγιαλή, τον Π. Μάτεση, τον Δ. Ραυτόπουλο, τον Κ. Παπαγιώργη, τον Β. Χατζηβασιλείου και άλλους που το υποστήριξαν γραπτώς ή προφορικώς. Δν έδρασαν αυτοβούλως, δεν βρίσκω το λόγο γιατί θα τους προσέβαλλες.

Τι περιμένεις να σου πω; Ότι τους έκανα βουντού, ότι τους έδωσα παραισθησιογόνα ή απείλησα τη ζωή τους για να ασχοληθούν με το βιβλίο μου; Ε, ναι, έγινε κι αυτό! Το είπα και ξαλάφρωσα! Ότι τους έκανες και βουηοό, αυτό δεν το περίμενα! Αλλά ας σοβαρευτούμε. Έχοηας διαβάσει τις περιοοότερες κριτικές για το τελευταίο σου βιβλίο, έχω ψ εντύπωση ότι η κριτική δεν προοέγγιοε πολλές από τις θεατές ή αθέατες πλευρές του βιβλίου. Αν πράγματι συμβαίνει αυτό, πού το αποδίδεις; Στην ανεπάρκεια της κριτικής να απιμετωπίοει πολυεπίπεδα κείμενα...

Κάθε ανάγνωση φ έρει τη ν παιδεία και την ευαισθησία κάποιου ανθρώπου. Το βλέπω και από τον εαυτό μου. Μ' ενοχλεί όταν μπορώ να συλλάβω στην ολότη­ τά του ένα βιβλίο. Το βιβλίο που σου αποκαλύπτεται μεμιάς καταντά αυτονόητο, βαρετό, κοντής ανάσας εν τέλει. Ωστόσο, θα μ' ενδιέφερε να μάθω ποιες πτυχές εννοείς ακριβώς. Δεν μίλησαν καθόλου ή επαρκώς για τις σιωπές, τις παύσεις, τις λεκτικές εντάοεις οτη διήγηση, την αστυνομική πλοκή, τις αιρετικές απόψεις για τον εμφύλιο της Γιουγκοσλαβίας και άλλα ι ­ στορικά ζητήματα όπως το ολαβομακεδονικό και το Ολοκαύτωμα, την ανάγκη του αναγνώστη να επανέλθει οτα διηγήματά σου για να επιβεβαιώσει τις προσληπτικές του ικανότητες...

44

Νομίζω πως αδικείς τις κριτικές που έχουν γραφεί. Η μόνη ίσως πλευρά που δεν έχει τονιστεί επαρκώς (μόνον ο Δ. Ραυτόπουλος και ο Τ. Καγιαλής την επεσήμαναν) είναι η λοξή ματιά του αφηγητή οτα ιστορικά, εθνικά και ιδεολογικά στερεό­ τυπα. Δεν βιάζομαι όμως, θα έρθει ο καιρός και αυτής της προσέγγισης. Η γλώσσα ως εργαλείο γραφής ιδιαίτερα ατο τελευταίο οου βιβλίο, γίνεται αυτοσκοπός αχεδόν επιτήδευοη. Καμιά σελίδα, ούτε μια παράγραφος μια φράοη έοτω, δεν δίνει την επύπωση στον αναγνώστη ότι γράφηκε εν θερμά. Τα πάπα, όσον αφορά τη γλώσσα, είναι υπό τον αυ­ στηρό έλεγχό οου. Απίθετα, μία συνάδελφός οου, η Ιώ τη Τριαπαφύλλου, πρόσφατα δηλώνει ότι το γράψιμο είναι κάτι το εύκολο. Αλλιώς δεν θα το έκανε, εάν δεν ήταν εύκολο, ευχάριστο και περιπετειώδες

Δεν θα συμφωνούσα. Το να υποβάλλεις τα εκφραστικά σου μέσα σε πολλαπλές αποστάξεις δεν σημαίνει ότι γίνεσαι ενδογλωσσικός ή πεποιημένος. Σε επίπεδο προθέσεων πάντως, το αν το καταφέρνω είναι μια άλλη υπόθεση, προσπαθώ να υπηρετήσω εκφραστικά το δαίμονα της ιστορίας. Το γράψιμο όντως είναι μια περιπέτεια. Δεν είναι περίπατος κάτω από τις βουκαμβίλιες. Το γράφειν είναι κάτι που απαιτεί αυτοσυγκέντρωση, αυστηρότητα, κάτι σπανίως ανακουφιστικό, συχνά αχάριστο και ταυτόχρονα κάτι που, αν δεν το υποστείς, θα χάσεις τας φρένας σου. Η Αυτοβιογραφία Ενός βιβλίου «συνομιλεί» με τη ουλλογή διηγημάτων An το ίδιο ποτήρι, ενδεχομένως και με το αμέσως επάμενο βιβλίο οου. Αυτό το τελευταίο τολμώ να το υποθέσω, διότι φαίνεται, μάλλον, πως δεν έχεις ξεμπερδέψει με τις εμμονές οου - α ν ένας συγγραφέας μπορεί ή επιθυμεί να γλιτώσει από τα φαπάοματά του. Αν στην εκτίμησή μου δεν κάνω λάθος, μίλησέμου γι'αυτές.

Μπορείς να ξεμπερδέψεις με το δέρμα σου ή με την αναπνοή σου; Άλλο τόσο μπορεί να ξεμπερδέψεις και με τις εμμονές σου. Γελάω όταν διαβάζω δημοσιο­ γράφους ή κριτικούς να γράφουν για ριζικές το μ ές στο έργο ενός συγγραφέα. Μια τομή δεν είναι παρά μια συνέχεια μεταμφιεσμένη. Σπανιότερα συμβαίνει το αντίστροφο -στα μεγάλα μεγέθη. Η εκτίμησή σου είναι σωστή. Για τις εμμονές μου ας μην επεκταθούμε. Ας αφήσουμε χώρο στον αναγνώστη. Εξάλλου το έργο μου, τα δύο βιβλία μου για να εί­ μαστε ακριβείς, είναι ακόμη στην εκκίνησή του. Έχω καιρό να συμβιώσω με τις εμμονές μου, να με προδώσουν και να τις προδώσω.

[αν αναγνώστης είμαι εκλεκτής. Και, αναρωτιέμαι, τι άλλο αποδεικνύει ο συγγραφέας στη λευκή σελίδα από τη βιβλιοθήκη που κουβαλάει στην καμπούρα του;

Γιατί τόσος ζόφος στο τελευταίο οου βιβλίο; θάνατος, πένθος, θλίψη, μοναξιά, μελαγχολία, αυτοτιμωρία. Η έπ οια του τραγικού, του δυσάρεστου, του πένθιμου είναι ουνυφαομένη με την καλή λογοτεχνία;

Ακόμη και στα ζώα παρατηρείται μια εκτροπή από τον γελοίο βίο όταν τους συμ­ βαίνει κάτι απολύτως σοβαρό, λ.χ. γεννάνε ή πεθαίνουν. Το ίδιο συμβαίνει και με το γράψιμο. Η χαρά ρηχαίνει τα αισθήματα. Σε κάνει επιπόλαιο. Δεν βλέπεις ενδιάμεσους τό­ νους. Το βλέπω από τον εαυτό μου. Όταν είμαι ικανοποιημένος, δεν μπορώ να αυτοσυγκεντρωθώ. Η αληθινή μόνωση, η ανάγκη να συσπειρωθείς στον εαυτό σου συμβαδίζει με συμβολική έξοδο από την τύρβη της ευτυχίας. Σιγά σιγά μα­ θαίνεις να αναγνωρίζεις όλο και περισσότερα δικαιώματα στο θάνατο, το πένθος, τη θλίψη, τη μοναξιά, τη μελαγχολία, θέλω να πω ότι δεν είναι ζήτημα αν βλέ­ πεις μισοάδειο ή μισογεμάτο το ποτήρι. Και γενικά δεν χαρακτηρίζομαι από ηττο­ πάθεια ή έλλειψη αυτοσαρκασμού.

45

Εβραίοι, χριοτιανοί, μουσουλμάνοι, Αρμένιοι, Βούλγαροι, πρόσφυγες, Σέρβοι, Βόσνιοι, Ρωοοπόπιοι, Ρουμάνοι, γέροι, ανάπηροι, πανκ, ρακοσυλλέκτες είναι η πρώτη αου ύλη ή το σκηνικό για να οτήοεις το βαλκανικό αου τοπίο;

Η χαρά ρηχαίνει τα αιοθήματα. Ιέ κάνει

Έχοντας μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον πάνσπερμο, η αθρόα εισβολή οικονομι­ κών μεταναστών στη χώρα τα τελευταία χρόνια με συνδέει με το παρελθόν. Μό­ νο που τό τε υπήρχε μια αίσθηση θαλπωρής και ενότητας (ίσως σε κάποιο βαθμό να μιλώ εξιδανικευμένα λόγω του παιδικού βλέμματος), ενώ τώρα υπάρχει μια αίσθηση τραχύτητας και αποκλεισμού. Λοιπόν, είναι η πρώτη ύλη που γίνεται σκηνικό. Είναι αποδεδειγμένο. Αυτά που κάποτε άγγιξαν τα χέρια σου, ισόβια παραμονεύει η ψυχή σου. Η ενότητα του βιβλίου διαοπόται, κατά τη γνώμη μου, με τις δύο τελευταίες ιοτορίες: τον θεα­ τρικό διάλογο «Μετά τις τελευταίες μας λέξεις» και τα σπαράγματα οτην «Εμποδισμένη ζωή». Γιατί τα ενέταξες στην ίδια συλλογή; Κι αυτές οι αφιερώσεις οε κάθε διήγημα... Με εξοφλήσεις χρεών μοιάζουν.

ιςτονους. Τοβ\επωαπότον εαυτό μου. Όταν είμαι ικανοποιημένος, δεν μπορώ να

Η διαδοχή των κειμένων με απασχόλησε πολύ. Η αρχιτεκτονική του βιβλίου ήταν μια συνεχής πρόκληση. Το αν πέτυχα είναι μια άλλη ιστορία. Πάντως ένα προσε­ κτικό μάτι θα διαπιστώσει πως, αν μη τι άλλο, δεν είναι τυχαία. Πηγαίνουμε από τα μονοφωνικά στα πολυφωνικά κομμάτια. Επίσης η μετάβαση από ιστορία σε ι­ στορία γίνεται με αρμονικές συγχορδίες. Στα δύο τελευταία κομμάτια, που όντως φαντάζουν παράταιρα, συμβαίνει το ξεθεμελίωμα όλου του οικοδομήματος. Ειδικά το τελευταίο κείμενο, που είναι και το πρώτο κείμενο που καταπιάστηκα, παρακολουθεί σαν ημερολόγιο εργασίας όλη τη συγγραφή του βιβλίου. Εξ ού και τα στιγμιότυπα, τα θραύσματα, που ποι­ κίλλουν ως σκοπιά αφηγητή, θερμοκρασία φωνής και γλωσσική τεχνική. Είναι σαν να βάζω φωτιά στο σπίτι μου, ώστε να μην ασχοληθώ ξανά με όλο αυτό το υλικό που θησαύριζα και επεξεργαζόμουν αυτά τα πέντε χρόνια. Με ρωτάς για τις αφιερώσεις. Πρώτον δεν είναι όλα αφιερωμένα. Παρεμπιπτό­ ντως, στα χωρίς αφιέρωση κείμενα υπάρχει λόγος βαθύς. Στα υπόλοιπα υπάρ­ χουν φίλοι από το σινάφι και φίλοι από τα παλιά. Οι ιστορίες και τα πρόσωπα, στα οποία χαρίζονται τούτα τα κείμενα, είναι αυνδεδεμένα. Κάτι που ο αναγνώστης δεν γνωρίζει και δεν τον αφορά, εν τέλει. Το γεγονός ότι τα βιβλία αου δεν διαβάζονται από ένα ευρύ αναγνωστικό κοινό, όπως άλλων ομοτέχνων σου -κ α λώ ν συγγραφέων- οε προβληματίζει, σε ενοχλεί;

Σε στιγμές που δεν συνδέονται με τη γραφή, σε στιγμές ιδιωτικού πανικού, με ε ­ νοχλεί. Όταν συνέρχομαι όμως, λέω στον εαυτό μου ότι κανένας δεν σε αναγκά­ ζει να γράφεις έτσι που γράφεις. Όπως έστρωσες, θα κοιμηθείς. Από την άλλη πλευρά βέβαια, υπάρχει και το ζήτημα της εφόδου της ψυχαγωγι­ κής λογοτεχνίας. Και το χειρότερο: η όσμωση της λογοτεχνίας με την παραλογοτεχνία. Βέβαια όλα αυτά είναι αποτελέσματα της βαριάς εκβιομηχάνισης της αγο­ ράς. Πάντως, όταν γράφω, αυτά τα θέματα δεν μ' αγγίζουν. Ένας ετερόδοξος, όπως εού, πώς βλέπει να διαμορφώνεται το κλίμα οτην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια (ταυτότητες, απιδράοεις για την κατασκευή μουσουλμανικού τεμένους, κύμα μετανα­ στών, νεοορθόδοξες τάσεις και πάλι οτο προσκήνιο, υφέρπωνρατσισμός κ.τ.λ.);

Δεν θα μιλήσω ως ετερόδοξος (αφού έτσι κι αλλιώς σε επίπεδο πίστης δεν νιώ­ θω) αλλά ως παρατηρητής της νεοελληνικής ζωής. Με εξοργίζουν εξίσου εκεί-

46

νοι που ρίχνουν στον κόσμο ως δόλωμα το χρηματιστήριο και τα ιερά και τα όσια της φυλής. Πιστεύω ότι και οι δύο πλευρές επιδιώκουν να τον χειραγωγήσουν και να τον εκμαυλίσουν. Ο μεσαιωνικός, ανιστόρητος και αποπνευματικοποιημένος λόγος της Εκκλησίας, που στο πρόσωπο του Χριστόδουλου βρήκε τον εκφραστή της, έχει πολλές ανα­ λογίες με τον τριτοκοσμικό, λαϊκιστικό, κούφια πατριωτικό λόγο του Παπανδρέου, που στη συνείδηση τω ν αριστερών λειτούργησε ως θριαμβευτική επιστροφή του νικημένου. Κάπως έτσι πρέπει να νιώθουν και οι πιστοί, όταν ακούνε τον δικό τους ηγέτη να τους παροτρύνει να μην υπακούνε στους νόμους του κράτους. Αλήθεια, υπάρχει πολιτικός σε περιόδους ομαλότητας που να ξεφ τίλισ ε περισσότερο τους θ ε­ σμούς από τον Ανδρέα Παπανδρέου; Αδικείς τον Ανδρέα Παπανδρέου ουγκρίνοηάς τον μι τον Χριστόδουλο. Αν μη τι άλλο, ο Πα­ πανδρέου έβαλε τη δεξιά οτο πολιτικό παραακήνιο. 0 Χριστόδουλος απιθέτως έχει σαλπάρει βοηθούμενος από δεξιούς, δεξιότατους ανέμους.

Μιλάς από την πλευρά του αριστερού (παραβλέηοντας ότι, τελικώς, ο Παπαν­ δρέου απογύμνωσε την Αριστερά από την επιχειρηματολογία της) και μιλάω από τη σκοπιά των θεσμών και των κανόνων του πολιτικού βίου. Όσον αφορά τον σημερινό πρωθυπουργό, τον Κώστα Σημίτη, κατανοώ την προ­ σπάθεια του να βάλει κάποια τάξη, αλλά δεν μπορείς να ταΐζεις επί 15 χρόνια τον κόσμο κουτόχορτο και ξαφνικά να του ζητάς να αποκτήσει φαιά ουσία και ανα­ κλαστικά Ελβετού. Όσον αφορά τώρα τα ζητήματα που έθεσες πριν. Πάντα υπήρχαν δυο Ελλάδες. Δυστυχώς οι γέφυρες, που κατά καιρούς προσπάθησαν να ρίξουν νηφάλιοι και σκεπτόμενοι άνθρωποι, μάλλον έπεσαν στο κενό. Ξεκαρδίζομαι με διάφορους διανοούμενους που προσπαθούν με σοφιστείες να μας πείσουν ότι στην Ελλάδα δεν έχουμε ρατσισμό και ξενοφοβία. Μάλλον ζούνε μέσα στο κεφάλι τους. Ωστόσο, δεν είμαι απαισιόδοξος. 0 κόσμος γύρω μας είναι κατακερματισμένος. Το μόνο στενάχωρο είναι ότι εμείς παλεύουμε ακόμη με τα αυτονόητα. Πώς βλέπεις το θεσμό των Λογοτεχνικών Βραβείων, τόοο ως κρινόμενος, ως υποψήφιος φέ­ τος του Κρατικού Βραβείου Διηγήματος, όσο και ως κριτής στην Επιτροπή Βραβείων του «δια­ βάζω»; Εξυπακούεται βεβαίως ότι το Βραβείο Διηγήματος του «διαβάζω» δεν μπορείς να το διεκδικήσεις ως μέλος της Κριτικής Επιτροπής.

Η καραμέλα μ ι ψ εντοπιότητα πρέπει να σταματήσει. Το μυστικό ήταν κοι θα είναι ένα: όσο πεμιοοότερο γίνεσαι ο εαυτός σου, τόοο πεμιοοότερο ανοίγεσαι στον κόσμο

Τα έχω ξαναπεί. Τα Κρατικά Βραβεία πρέπει να απαλλαγούν από τη ληξιαρχική λογική και την αλληλοεξυπηρέτηση. Η διαφάνεια είναι η μοναδική θεραπεία. Αν δημοσιοποιούνται ό λες οι κρίσεις (πλειοψηφικές και μειοψηφικές), θα περιορι­ στούν αυτά τα φαινόμενα. Τα Βραβεία του «διαβάζω» στην πενταετή θητεία τους έχουν λειτουργήσει, νομίζω, ως αντίπαλο δέος. Εξυπακούεται πως εξυπακούεται αυτό που λες. Απλά και μόνον ως αντίπαλο δέος; Διότι αυτό δεν ήταν στις προθέσεις του «διαβάζω». Η αναξιοπιοτία των Κρατικών Βραβείων μάς οδήγησε να θεσπίσουμε τα Βραβεία του «διαβάζω».

Τα βραβεία του «διαβάζω» ήρθαν να καλύψουν ένα κενό. Το κενό που άφηναν τα Κρατικά Βραβεία. Μη γινόμαστε μονότονοι. Με μια μόνο κίνηση το «διαβάζω» έ ­ λυσε τον γόρδιο δεσμό: διαφάνεια. Το είχα πει και στη Μυρσίνη Ζορμπά, όταν με κάλεσε σε μια άτυπη προπαρασκευαστική επιτροπή για τα Κρατικά. Το είπα και στη γραμματέα του Κορούλη, όταν με κάλεσαν να συμμετέχω στην επιτροπή των Κρατικών πριν τρία χρόνια.

47

Πιστεύω ότι κανείς δεν θεωρεί ότι η κριτική επιτροπή του «διαβάζω» είναι πιο ά­ μεμπτη από εκείνη των Κρατικών. Εκείνο που τις διαφοροποιεί είναι το πλαίσιο, η διαδικασία. Στην πορεία αυτό λειτούργησε και ως αντίπαλο δέος. Απόδειξη; Κα­ νένα από τα βραβευμένα βιβλία του «διαβάζω» δεν έχει συμπέσει ποτέ ως επιλο­ γή με εκείνα των Κρατικών. Κάτι φυσικά που εύχομαι να συμβεί. Δεν έχουμε πό­ λεμο. Τα βιβλία σου με τη «βαλκανική θλίψη», αν μεταφράζονταν ατα αγγλικά, πιστεύεις ότι θα εί­ χαν απήχηση; Αποτελεί εμπόδιο για τη διεθνή αγορά η εποπιότητα;

0Μϋ ΧΑΊΧυν

Το μυθιστόρημά μου μεταφράστηκε στα γαλλικά. Διηγήματα του βιβλίου που συ­ ζητάμε μεταφράστηκαν στα αγγλικά, στα γερμανικά και στα τσέχικα (σε περιοδι­ κά και σε ανθολογίες). Τα ελληνικά βιβλία στο εξωτερικό είναι μποτίλιες στο πέλαγος. Ειδικά αν είσαι α­ ταξίδευτος όπως εγώ. Αλλά και αυτοί που τρέχουν από συνέδριο σε συνέδριο και χαίρονται σαν μικρά παιδιά όταν βλέπουν μεταφρασμένα τα βιβλία τους, συ­ χνά άθλια, από εκδοτικούς οίκους ασήμαντους, δεν βλέπω να έχουν καλύτερη τύχη. Δεν θα λυθεί το θέμα ατομικά. Τελευταία κάποιοι χρησιμοποιούν ατζέντη. Μπο­ ρεί να πετύχουν κάτι καλύτερο, αλλά προοωρινό. Μας λείπει η στρατηγική βιβλί­ ου. Μας λείπει ένα δίκτυο προσώπων που να διεκδικεί την παρουσία του καλού ελληνικού βιβλίου στη διεθνή αγορά. Η καραμέλα με την εντοπιότητα πρέπει να σταματήσει. Βλέπουμε και τον κατά παραγγελία κοσμοπολιτισμό των νεότερω ν συγγραφέων τι φρούτα φέρνει. Το μυστικό ήταν και θα ηαραμείνει ένα: όσο περισσότερο γίνεσαι ο εαυτός σου, τό ­ σο περισσότερο ανοίγεσαι στον κόσμο.

0 Μιοελ Φάις, εβραϊκής καταγωγής, γεννήθηκε στην Κομοτηνή την Πρωτα­ πριλιά του 1957. Σπούδασε οικονομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Εργάζε­ ται ως κριτικός λογοτεχνίας και επιμελητής εκδόσεων. Έχει δημοσιεύσει το μυθιστόρημα Αυτοβιογραφία ενός βιβλίου (1 9 9 4 ) και τη συλλογή Απ' το ί­

διο ποτήρι (1999). Από το 1994 ασχολείται με τη φιλολογική και καλλιτεχνική αποκατάσταση του λαογράφου, αισθητικού και ζωγράφου Τζούλιο Καΐμη (Ελληνικά τοπία, 1993, Ένας αποσιωπημένος, 1994, Σάνταγκα ή Έξη κανόνες της ζωγραφικής και Το οπίτι του Ροδάκη οτην Αίγινα, 1997). Το 1996 τύπωσε το λεύκωμα Ύστερο βλέμμα με ταφικες φωτογραφίες από όλη την Ελλάδα. Επιμελήθηκε για το υπουργείο Πολιτισμού το ηχη τικό αρχείο Φωνές της Γραφής (19 98 ) αποτυπώνοντας σε δίσκους ακτίνας 3 2 Έλληνες συγγραφείς. Το μυθιστόρημά του κ υ κλο φ ο ρεί στα γαλλικά (Autobiographie <Γ un livre, Hatier 1996), ενώ διηγήματά του μεταφράστηκαν οτα αγγλικά, στα γερμανι­ κά και οτα τσέχικα.

48

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

Ψ ΥΧ Ο ΓΙΟ Σ

Φλάνδρα, 1441. Μια ομάδα φανατικών αντιμάχεται την πρόοδο. Καλλιτέχνες και άνθρωποι των γραμμάτων δολοφονούνται. Ο υιοθετημένος γιος του Γιαν βαν Άικ βρίσκεται αντιμέτωπος με μια φοβερή συνωμοσία...

κατηγορειται για τη δολοφονία ενός διαπρεπούς καθηγητή. Το αγόρι Οι μαρτυρίες: τέσσερις. ιηςΦ λάνδρας Η αλήθεια: μία και ■συγκλονιστική. Ένα ιστορικό θρίλερ που συνθέτει ένα μεγαλειώδη πίνακα ζωγραφικής.

Ένα πραγματικά εμπνευσμένο βιβλίο.

Κάιρο, δεκαετία του ’50. Η πόλη αρχίζει να συντονίζεται με τους ρυθμούς της μοντέρνας εποχής. Ένας νέος φοιτητής προσπαθεί να βρει το δρόμο του και να , φτιάξει τη ζωή του.

| Αδίσταχτος I Έρωτας j § | 1 1

Κ

Βραβείο Ναγκίμπ Μαχφούζ Ο Χάμζα είναι ένας ιδεολόγος νεαρός. Η όμορφη Φαουζία θαμπώνεται από το όραμά του και χαρίζει τον εαυτό της στο σκοπό του. Μια ιστορία αγάπης γεννιέται στο Κάιρο... για αναγνώστες με απαιτήσεις ΙΜ

Π Ν Μ

Α Γ Κ Ι Μ Π Α Χ Φ Ο Υ Ζ

Ένα ακόμη αριστούργημα του Ναγκίμπ Μαχφούζ. <

Μαυρομιχάλη 1, 106 79 Αθήνα · Πεσμαζόγλου 5 (Στοά Βιβλίου) 105 59 Αθήνα Τηλ.:3302234-6, 3618654 Fax.:3302098 · http:www.psichogios.gr E e-mail:psicho@otenet.gr <

(§) ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ

Αρ. Καμαρινός Ο Εμφύλιος Πόλεμος στην Πελοπόννησο. 1946-1949

Α. Λάμπρου Χρωματιστοί κύκλοι

Εξελίξεις, τάσεις, προοπτικές της ελληνικής οικονομίας

Μ. Κορνήλιος Ο άλλος δραπέτης

Τρ. Γεροζήσης Ανταρτόπουλο στο ΑΣΕ. Το χαμένο ημερολόγιο

Σ. Βαλσάμος Δάκρυ και ελπίδα

Κ. Τουμασάτος Σύμβαση Σένγκεν

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΕΒΕ Σόλωνος 130,106 81 Αθήνα, Τηλ.: 3820835, 3823649, Fax: 3813354 http:/www.sep.gr, e-mail: info@sep.gr Κεντρική διάθεση: Μαυροκορδάτου 3, Τηλ.: 3829835, 3808132, Fax: 3829814 Βιβλιοπωλεία:

1. Αθήνα, Μαυροκορδάτου 3, Τηλ.: 3829835,3808132 2. Θεσσαλονίκη, Μπακατσέλου 3 & Εγνατία 65, Τηλ.: 031283810 3. Γιάννενα, 28ης Οκτωβρίου 19, Τηλ.: 0651 38090 4. Λάρισα, Σκαρλάτου Σούτσου 7, Τηλ.: 041531818

τ a

ί

Μ

ϊ X a

του μήνα ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

ΝΙΚΟΙ ΘΕΜΕΛΗΣ Η

Ι.Μ. ΧΑΤΖΗΦΟΤΗΣ Αλεξάνδρεια. Οι δύο αιώνες

ΕΡΣΗΣΟΤΗΡΟΠΟΥΛΟΥ

του νεότερου Ελληνισμού (19ος-20ός)........................ 75

Ζιγκ-ζαγκ στις νεραντζιές ΑΗΜΗΤΡΗΣ ΜΙΓΓΑΣ Των κεκοιμημένων .

Παρουοίαοη:

ΠΕΤΡΟΣΑΜΠΑΤΖΟΓΛΟΥ Ο πύργος η

ΖΑΝ-ΠΙΕΡ ΛΕΦΕΒΡ· ΠΙΕΡΜΑΣΕΡΕ ΟΈγελος και η κοινωνία

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Π

............... 77

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

THOMASMALORYΟ θάνατος του Αρθούρου

Παρουοίαοη:

ΧΑΝΙΦ ΚΙΟΥΡΕΪΣΙ Ο

ΤΖΟΝΓΚΡΕΪ Απατηλή Αυγή Οι αυταπάτες του παγκόσμιου καπιταλισμού ................78

ΛΕΟΝΑΡΝΤΟΣΑΣΑ Η εξαφάνιση του ΠΟΑ ΚΟΝΣΤΑΝ Μεταξύ μας

RS? ΠΟΙΗΣΗ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ

|

Ε____I

ΤΟΜΑΣ ΜΑΓΕΡ Η πολιτική ως θέατρο Με τον τρόπο του ΚαΒάφη

Η νέα εξουσία της ηθοποιίας......................................... 80

(είκοσι ξένα ποιήματα)....................................................69

|

ΑΗΜΗΤΡΗΣ ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ Η γλώβοα της εικόνας. Σουρρεαλιστικά παίγνια

ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΑ

|

ΝΤΙΝΟΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΠΟΥΛΟΣ θ ού μ' εθέσπισεν„. αυτοβιογραφικά κείμενα ...

και κοινωνιοσημειωτικές αναγνώσεις, με αφορμή τη φωτο-γραφή του Raoul Ubac...................70

Γ

ΠΑΙΔΙΚΑ

—

Πορουοιάοεις: ΕΙΡΗΝΗ ΜΑΡΡΑΟ μικρός Ντουπ .............................. 85 ΡΕΝΑΡΟΣΣΗ-ΖΑΪΡΗ Το αρκουδάκι που φοβόταν το ΑΝΤΡΕΣΙΦΡΙΝ Εκδόσεις χω ρίς εκδότες .

RA

εναντίον Μεγάλου Καρχαρία .............................. 86

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Στα χνάρια της Ιστορίας του Φ .Δ. Δ ΡΑ ΚΟ Ν ΤΑ ΕΙΔ Η

i

ΝΙΚΟΣ ΘΕΜΕΛΗΣ

Η α ν α τρ ο π ή Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ. 511

ν ο Νίκος θέμελπς συνεχίσει να βελτιώνεται με άλματα, όπως φαίνεται να το έχει πετύχει από το πρώτο βιβλίο του Η αναζήτηση (1998) στο δεύτερο Η ανατροπή, είναι πιθανό να επιβεβαιώσει τους κόλακες του, οι οποίοι, βλέποντας στο πρόσω­ πό του μόνο το συνεργάτη του πρωθυπουργού, έσπευσαν να τον λιβανίσουν, υποστηρίζοντας πως συμβάλλει ουσιωδώς στη διαμόρφωση της ελληνι­ κής λογοτεχνίας. Είναι προφανές πως ο Ν. θέμελπς είναι καλλιεργη­ μένος, κατόχος μιας παιδείας που του επιτρέπει να θεόται τα του κόσμου και των ανθρώπων με ηρεμία ώ οτε να εκφράζεται με μέτρο, χωρίς αυταρέσκεια ή επιδειξιομανία. Τα κείμενά του έχουν μιαν αντικειμε­ νικότητα που τα καθιστά φυσικά, πάει να πει γραμ­ μένα έτσι που δεν αφήνουν περιθώριο στον ανα­ γνώστη να παρατηρήσει πως θα μπορούσαν να εί­ χαν άλλη εκδοχή. Η αρετή της παιδείας, η απόστα­ ση από τις λέξεις, η οποία δηλώνει σεβασμό προς το λόγο, η γραφή για αυτό που είναι και όχι για αυτό που ο συγγραφέας θέλει σώνει και καλά να είναι, τοποθετούν τον Ν. θέμελη έξω από τον κύκλο των ναρκιοσευομένων σκιών, που ποικιλοτρόπως βρί­ σκονται συνεχώς στο προσκήνιο της ελληνικής λο­ γοτεχνίας ετούτω ν των ημερών. Ενώ λοιπόν έχου­ με συνηθίσει το πρώτο βιβλίο να είναι «αριστούργη­ μα» και να δικαιολογεί τη φήμη του «συγγραφέα», το δεύτερο βιβλίο να είναι υποδεέστερο, αλλά να συντηρεί τη φήμη του «υποσχόμενου», το τρίτο να είναι μια «πατάτα», αλλά να εγκαθιστά το συγγρα­ φέα στη χορεία των «διακεκριμένων», η περίπτωση του Ν. θέμελη θυμίζει πως τα πράγματα έχουν έναν άλλο δρόμο, που, όπως έχουμε ξεχόσει, πηγαίνει από το καλό στο καλύτερο. Ο άνθρωπος λοιπόν θέμελης ξέρει πριν απ' όλα να

Ν Ι Κ Ο Σ Θ ΕΜ ΕΛΗ Σ

Η α να τρ οπ ή

Η

ο

52

στήσει μιαν ίντριγκα και να πει μιαν ιστορία με αρ­ χή, μέση και τέλος: την ιστορία του θωμά, που στο γύριΰμα του 19ου αιώνα εγκαταλείπει την οικογένειά του και τις εμπορικές του δραστηριότητες, που αναπτύσσονται στους δρόμους τω ν καραβανιών, για να κλέψει τη νεαρή κόρη του φίλου του στη Σιάτιστα, να φύγει στη Θεσσαλονίκη, όπου θα την παντρευτεί, και από εκεί στην Οδησσό, όπου θα αναδειχθεί εκ νέου σε σπουδαίο έμπορο ως τη στιγμή που η επανάσταση τω ν μπολσεβίκων θα διαλύσει το ειδύλλιο του θωμά με την τύχη του. Μια τύχη που περνάει διαρκώς από τις στενωπούς της Ιστορίας, όπως αυτή σαρώνει την περιοχή από την Αδριατική ως τη Μόσχα και οδηγεί από τη μία ανατροπή στην άλλη ως τη θεομηνία του 1917, που πράγματι άλλαξε το πρόσωπο του κόσμου και μαζί με αυτό την ίδια τη ζωή. Ακριβώς τη ζωή που δεν παύει να ανθίζει στο πρόσωπο της Ελένης, της γυναίκας που έκλεψε ο θωμάς και η οποία είναι ο

άξονας της αφήγησης, το σημείο σύγκλισης όλων ίω ν προοπτικών, όλω ν τω ν αναζητήσεων, όλων τω ν κόπων και εν τελ εί όλων τω ν προσδοκιών, έ ­ στω και αν οι ανατροπές δεν αφήνουν περιθώρια ελπίδας. Σε αυτόν τον κόσμο, που η αφήγηση παρακολου­ θεί από το 1884 ως το 1919, τα γεγονότα, που η απόσταση μας επιτρέπει πια να τα βλέπουμε ξεκά­ θαρα, ακούγονται από μακριά ως υπόκωφοι κρό­ τοι, πλησιάζουν ως θύελλα, εκρήγνυνται κατ' α λ­ ληλουχίαν, φεύγουν αφήνοντας πίσω τους τον εν­ θουσιασμό τη ς ελευθερίας, τη ς ισότητας, της χει­ ραφέτησης, το υ οράματος ενός καλύτερ ου κό­ σμου, κλείνουν μεγάλα κεφάλαια της Ιστορίας και ανοίγουν νέες σελίδες μεγαλείου, εγκλημάτων και απανθρωπιάς. Είναι εύρημα αξίας το ότι όλα γίνο-

ΣτονΝ. Θέμελη όλα είναι δοομενα με γερμανική, θα λεγαμε, πειθαρχία δόσεων, ετοι που κυριαρχεί η εντύπωση πως κάτι καινούριο λεγεται νται σαν να γίνονται για την Ελένη. Είναι εύρημα το να έρχονται όλα σαν έτοιμα από καιρό, ώστε, μ έ­ σω της Ελένης, να αποχαιρετά κάθε πρόσωπο της αφήγησης μια δική του Αλεξάνδρεια, είτε αυτή εί­ ναι το όνειρο της απελευθέρωσης της Μακεδονίας είτε το όνειρο τη ς ανθρώπινης αλλη λεγγύ η ς και προκοπής, που ευαγγελίζονται οι μπολσεβίκοι πριν μεταβληθούν σε σοβιετικά τέρατα. Είναι συγγραφι­ κή τέχνη το ξεκίνημα του βιβλίου με τη ν είδηση τη ς παραίτησης το υ Πατριάρχη τις « μ έρες το υ 1884», μια είδηση που φαίνεται να αναστατώνει τη μικρή κοινότητα τω ν Ελλήνων εμπορευομένων της Τεργέστης και η οποία αιωρείται στη συνέχεια, ώ­ σπου να σβήσει μέσα στην ορμή τω ν ποικίλων α­ νατροπών, αποδεικνύοντας πως επρόκειτο για ένα «θόρυβο» χωρίς επίδραση στη ροή τω ν πραγμά­ των, μία εκπυρσοκρότηση χωρίς θύμα. Ως εδώ όμω ς οι έπαινοι για το ν Ν. θ έμ ελ η , που φαίνεται πως μελέτησε την εποχή που περιγράφει χωρίς να προσφύγει στο Διαδίκτυο για τη συγκέ­

ντρωση τω ν απαραίτητων πληροφοριών, οπότε μπήκε στο πετσί τη ς φυσιογνωμίας εκείνω ν τω ν καιρών ώστε να μπορεί να μιλάει με εμπιστοσύνη για λεπτομέρειες που αφορούν την αφήγησή του. Με χαρά λοιπόν βρίσκει κανείς στοιχεία για την πε­ ρίφημη τό τε (και σήμερα παρηκμασμένη) Σουλίνα στο Δέλτα του Δούναβη, όπου φ ορτώ νονταν τα στάρια της Κριμαίας (και της Ρουμανίας), για την α­ τμόσφαιρα της Τεργέστης, πόλης ανοιχτής και κά­ πως ελληνικής, για τη Σαλονίκη τη ς φθίνουσας Τουρκοκρατίας. Και ο αναγνώστης καταλαβαίνει πως ο συγγραφέας, σαν σαγηνευμένος από το υ­ λικό που συγκέντρωσε και γνωρίζει, δεν έχει συ­ χνά μέτρο στην παρουσίασή του στον ιστό της α­ φήγησης, έτσι που το κείμενο βαραίνει και καθυ­ στερεί. Χρήσιμο πάντως είναι να παρατηρήσει κανείς πως οι πεντακόσιες και πλέον σελίδες του βιβλίου απο­ δίδουν μια βραδύτητα, που μοιάζει να προκαλεί τον αναγνώστη να εγκύψει και να προσέξει τη λ ε­ πτομέρεια. Μια όμορφη βραδυπορία, που, τηρουμένω ν τω ν αναλογιών, θυμίζει τη ν «προυστική» μανία στις αποχρώσεις. Όμως, διακόσιες περίπου σελίδες πριν από το τέλος, αυτή η βραδύτητα χά­ νεται, σαν ο συγγραφέας να μην είναι πια εντελώ ς στα νερά του, παρόλο που τα γεγονότα είναι κο­ ντινότερα στον αναγνώστη και ο περίγυρός τους δεν έχει πάφει να προκαλεί την προσοχή. Έτσι, Η ανατροπή είναι ένα μπροστόβαρο βιβλίο που θα ι­ σορροπούσε, αν είχε ά λλες τριακόσιες ακόμα σε­ λ ίδ ε ς ή αν το υ έλειπ αν εκ α τό από τις τω ρ ιν ές πρώτες τριακόσιες. Τα τελευ τα ία χρόνια, είτε, παραδείγματος χάριν, με τη Μάρω Δούκα, τη Ρέα Γαλανάκη, τον Αλέξη Πανσέληνο είτε ακόμα με τον Φαίδωνα Ταμβακάκη, το ιστορικό (και ταυτοχρόνως περιγραφικό και ρεαλιστικό, αλλά και στοχαστικό) μυθιστόρημα φαίνεται να α π οτελεί μια συγγραφική επένδυση, που μας απομακρύνει από τον Εμφύλιο, την ηθο­ γραφία, την καταγγελία και άλλα τέτοια. Δεν είναι προφανείς οι λόγοι αυτής τη ς προτεραιότητας, που φαίνεται πως αναπτύσσεται και σε ά λλες χώ­ ρες τη ς λεγ ά μ εν η ς Ευρωπαϊκής Ένωσης, στην Ιρλανδία, την Αγγλία, την Ισπανία, την Πορτογαλία. Αν οι αυτοτελείς προσπάθειες θα συγκλίνουν σε έ ­ να είδος «σχολής», τό τε.ο Ν. θ έμελ ης θα έχει το ρόλο το υ. Αν μάλιστα ζω γραφίζει κιόλας, όπως διαφαίνεται από τον πίνακα του εξω φ ύλλου της Ανατροπής, που είναι έργο του, δεν αποκλείεται να βρεθούμε μπροστά σε μία περίπτωση, που ακό-

53

μα και μετά τη θητεία της σε πρωθμπουργικό περι­ βάλλον, θα έχει διατηρήσει τη γονιμότητά της. Σε μια «σχολή» ιστορικού μυθιστορήματος με εκπρο­ σώπους σαν αυτούς που προαναφέρθηκαν, ο Ν. θέμελης εμφανίζεται ως ο πιο κλασικότροπος: δημι­ ουργεί τα αίτια, προχωρεί στα αποτελέσματα, κλείνει έναν κύκλο συμβάντων για να ανοίξει άλλον, συσχε­ τίζει τον έναν κύκλο με τον επόμενο, δημιουργεί α­ ναμονές και αγωνίες. Με λίγα λόγια, αποδίδει κάτι α­ πό την «ανθρώπινη κωμωδία» σαν να κοιτάζει κατά τη

0 συγγραφέας ξέρει πριν απ' ό \α να στήσει ριαν ίηριγκα ρε αρχή, ρέοη και τέλος

• Ζ α ν Μ πω ντριγιάρ Η καταναλωτική κοινωνία • Πω λ Βιριλιό Η πληροφορική βόμβα ■Νόρμαν Κον Αγώνες για την έλευση της χιλιετούς βασι­ λείας του Θεού: Επαναστάτες χιλιοστές και μυστικιστές αναρχικοί του Μεσαίωνα • Λ ιο ύ ις Μ άμφ ορ ντ Η ιστορία τω ν ουτοπιών Οι μεταμορφώσεις του ανθρώπου Τέχνη και τεχνική • Μ αρ ία Λ ο υ ίζα Μ περνέρι Περιήγηση στην Ουτοπία • Εύα Φ οργκάς Μπάουχαους: Ιδέες και πραγματικότητα • Γκρος, Γκόγια, Μ ά λεβ ιτς

μεριά του Μπαλζάκ. Αν μάλιστα είχε τιτλοφορήσει το βιβλίο του «Ελένη» αντί για «Ανατροπή», θα βρισκόμα­ στε μπροστά σε μια ήρεμη εκδοχή μιας εξαδέλφης Μπέρτας, ενός εξαδέλφου Πονς, ενός Σεζάρ Μπιροτό, μιας Ευγενίας Γκραντέ και λοιπά. Μέρος ίσως αυτής της ηρεμίας είναι οι λίγες κορυφώσεις, που κατ' ανάγκη αποκτούν μιαν υπερβολή καζαντζακικής υφής, όπως για παράδειγμα η αναπάντεχη συνάντηση του θωμά με το φίλο του και πατέρα της Ελένης στη Σαλονίκη, η οποία ξεκινάει με καυγά, συνεχίζεται με τον θωμά να πέφτει στα γόνατα και να ζητάει συγχώρεση και ολοκληρώνεται με τη συμφιλίωση των δύο ανδρών, που συντελείται με γερή οινοποσία μέχρι πρωίας σχεδόν στα καπηλειά της πόλης. Αυτά τα αναμενόμενα, που ωστόσο δεν εμφανίζο­ νται πια στα σύγχρονα λογοτεχνικά έργα του τόπου μας, φέρνουν τον αναγνώστη προς τα πίσω, σε ε ­ κείνον τον παλιό καλό καιρό, όπου όλοι μπορούσα­ με να διαβάσουμε το ίδιο πράγμα, μπορούσαμε να το διηγηθούμε και να δηλώσουμε πως το έχουμε καταλάβει. Η διαφορά στον Ν. θέμελη είναι πως ό ­ λα είναι δοσμένα με γερμανική, θα λέγαμε, πειθαρ­ χία δόσεων, έτσι που κυριαρχεί κατά την ανάγνωση η εντύπωση πως κάτι καινούριο λέγεται. Και αυτή η εντύπωση παραμένει για πολύ μετά το κλείσιμο του βιβλίου. Δεν θα πρέπει συνεπώς, αποδεχόμενοι την ισχύ μιας τέτοιας τέχνης να αποκλείσουμε την προοπτική τη ς διαμόρφωσης ενός λογοτεχνικού χώρου στον τόπο μας, που θα δημιουργεί την αί­ σθηση του νέου, επειδή ακριβώς θα έχει αγκαλιά­ σει το γνωστό. □

ΓΓ’ ^

"° ^ ■θ

54

• Χάννα Ά ρ εν τ Ανθρωποι σε ζοφερούς καιρούς (Λούξεμπουργκ, Μπένγιαμιν, Μπρεχτ) • Π ά τρ ικ Μ π ρ ά ντλιν τζερ Αρτος και θεάματα: Θεωρίες για την μαζική κουλτούρα ως κοινωνική παρακμή • Ιβάν Ίλ λ ιτς • Φ ρίντριχ Ν ίτσ ε Ε τσ ι μίλησε ο Ζαρ ατούσ τρ α Πέρ α από το καλό και το κακό • Μ αρκ Φερρό Η ιστορία υπό επιτήρηση Από τα σοβιέτ στον γραφειοκρατικό κομμουνισμό • Χ ρίστος Τσ ολάκης Τη γλώσσα μού έδωσαν ελληνική (δύο τόμοι) • Ν ικόλ αος Μ ουτσ όπ ουλος Διαδρομή αυτογνωσίας. Τα χρόνια της παιδείας • Μ ω υσ ής Μ ιχ αήλ Μ π ουρλάς Ε λλήνας, Εβραίος και αρ ισ τερ ός • Τόμα ς Μ π έρ νχαρ ντ Ο ι Φ τηνοφ αγά δες • Γιάν Νέρ ουντα Ισ τορίες από την παλιά Πράγα • Άνα Νόβακ Οι α τυ χ ίες τη ς ψυχής • Πιέρ-Π ά ολο Πα ζολίνι Μυθοπλασία • Λ ώ ρ ενς Στερν Α ισθηματικό τα ξίδ ι • Μ αρ σ έλ Κοέν Γ ράμμα σ τον Αντόνιο Σάουρα ® Π Ξ Ξ Ι!$ 37003 Σκόπελος

Τηλ. 0424-23277, 23283 031 -263363

Στα όρια του παραλόγου της Τ ΙΤ ΙΚ Α ΙΔ Η Μ Η Τ Ρ Ο Υ Λ ΙΑ ΕΡΣΗΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΥ

Ζ ι γ κ - ζ α γ κ σ τ ις ν € ρ α ν τ ζ ιέ ς Αθήνα, Κέδρος, 1999. Σελ. 264 το καινούριο τη ς βιβλίο, Ζιγκ-ζαγκ στις νερα­ ντζιές, η Έροη Σω τηροπούλου μιλάει για τη ζωή και το θάνατο, ο οποίος είναι κι αυτός μέ­ σα στη ζωή, για την καθημερινότητα, όπως τη δια­ γράφουν οι πιο μηχανικές κινήσεις και οι πιο κοινό­ τοπες σκέψεις μας, για την ανάγκη τω ν ανθρώπων vb συναντούν ά λλους ανθρώπους και να τους α­ γαπούν με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο, σωστό ή λάθος. Στην ίδια ατμόσφαιρα με τα προηγούμε­ να έργα τη ς αλλά πολύ διαφορετικό, το νέο της βιβλίο ανατέμνει το παράλογο τη ς ύπαρξης, ένα παράλογο που μετριάζεται με την καθημερινή του βίωοπ, εξακτινώ νεται οτην προσωπική τραγωδία του καθενός, η οποία μπορεί κάλλιστα να μην υ­ πάρχει, ένα παράλογο του οποίου η άλλη όψη εί­ ναι το μεγαλείο.

Σ

Το μυθιστόρημα της Έ. Σωτηροπούλου διαβάζεται απνευστί, αφήνοντάς μας μια γλυκόπικρη γεύοη στα χείλη Η αφήγηση παρακολουθεί τη ζωή δύο αδελφών -ο αριθμός δύο έχει ιδιαίτερη σημασία για την ανά­ γνωση του έργου-, τη ς Λίας και του Σιντ, μεταξύ τριάντα και σαράντα ετών, αν ερμηνεύουμε σωστά τις πλάγιες αναφορές, και τω ν ελάχιστων ανθρώ­ πων που τυχαίνει, απολύτως κυριολεκτικά, να συ­

ναντηθούν μαζί τους. Η Λία είναι βαριά άρρωστη στο νοσοκομείο από τον ιό του Αντι-aids Hcnvmb (καθαρή επινόηση της Σωτηροπούλου), ο οποίος λειτουργεί ακριβώς ανάποδα από τον HIV, ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα του ανθρώπου υπερβο­ λικά προκειμένου να αντιμετωπίσει έναν ανύπαρ­ κτο εισβολέα και τον καταστρέφει. 0 Σιντ ζει μόνος του, παρέα με μια μάινα για την ακρίβεια, βλέπει ει­ δήσεις, τα πολύνεκρα τροχαία, τον καιρό και reality shows, του τηλεφ ω νεί συνεχώς ένας Κινέζος για να τον γράψει συνδρομητή στην τοπική εφημερίδα, πί­ νει πολύ, συχνάζει στο Banana moon, δεν δουλεύ­ ει και μια από τις πλέον αγαπημένες του ενασχολή­ σεις είναι να κάθεται στον καναπέ και να φτύνει την οθόνη τη ς τηλεόρα σ ης, βάζοντας διαφ ορετικό στόχο και κερδίζοντας διαφορετικό έπαθλο κατά περίπτωση. Γνωρίζει την Τζούλια, πάει να την ερω ­

55

τευτεί, της κάνει πρόταση γάμου, βιάζει τα συναισθήματά του να υπάρξουν εκφέροντάς τα λεκτικά, αλλά δεν τα καταφέρνει. Έτσι επιδίδεται μετά μα­ νίας στο σχέδιο που έχει συλλάβει για να εκδικηθεί τον Σωτήρη, το νοσοκόμο στον οποίο η Λία εκ το ­ νώνει όλη την ένταση και την επιθετικότητά της, ό ­ λη την αγωνία της, μεταβάλλοντας έναν ανθρωπάκο της πεντάρας σε πανίσχυρο διάβολο. 0 Σωτήρης από την άλλη μεριά, ανέραστος και συμπλεγματι­ κός, έχει βρει μετά χιλίων βασάνων τη σίγουρη αυ­ τή δουλειά και έχει φύγει από το χωριό του, δεν έ ­ χει φίλους, επ ισκέπ τεται από καιρού εις καιρόν τους γονείς του και επί τη ευκαιρία αυτοϊκανοποιείται κρυφοκοιτάζοντας τη μικρή Νίνα, η οποία βιώνει με ενθουσιασμό και οδύνη, όπως ακριβώς δηλαδή πρέπει, την εφηβεία της.

,

Παίζοντας με τους φωτισμούς η Έ. Σωτηροπού\ου αναδεικνύει το καθημερινό[ το τετριμμένο, το κωμικό και το ανούσιο μεοα οτη μοναδικότητα της επανα\ηψιμότητός τους Η περίληψη αυτή του μυθιστορήματος, ωστόσο, πέραν τω ν ελλείψεώ ν της, δεν έχει επί της ουσίας μεγάλη σχέση με το έργο καθαυτό. Το μυθιστόρη­ μα της Έ. Σωτηροπούλου πραγματώνει την ύπαρ­ ξή του μέσα από το παιχνίδι του τυχαίου και του νομοτελειακού, στο οποίο συμμετέχουν οι ήρωές της, και είναι αδύνατον να συνοψιστεί σε γεγονό­ τα και περιγραφές. Στο παιχνίδι αυτό ο μαγικός α­ ριθμός είναι ο αριθμός δύο, ο αριθμός του ζευγα­ ριού, τη ς καλής και τη ς ανάποδης όψης. Ο ιός Hcnmb είναι η άλλη όψη του ΗIV, η Λία και ο Σιντ θυμούνται εντελώ ς διαφορετικά το κοινό τους πα­ ρελθόν, οι ιστορίες τη ς Λίας είναι χωρίς αντίκρι­ σμα οτη μνήμη του Σιντ και το αντίστροφο. Ο κυνι­ σμός και ο σαρκαομός τη ς Λίας είναι καλυμμένο παράπονο, ο Σιντ τα φτιάχνει με τη ν Τζούλια, η ο­ ποία όμως αρραβωνιάζεται τελικά το ν Σωτήρη το νοσοκόμο, που ή θ ελε να σκοτώσει τη Νίνα όταν το ν έπιασε επ ί τω έργω . Η Νίνα μ ε το κόκκινο

56

σορτσάκι, που μοιάζει λιγάκι με τη Λία, είναι ερω ­ τευμένη με τον έρωτα και κάνει βόλτες με την α­ δελφ ή της τη Ζωή, με την οποία δεν επικοινωνεί.

0 Σιντ γίνεται Θανάσης για να πλησιάσει τον Σωτή­ ρη, δημιουργεί μια εικονική τα υτότητα στο περι­ θώριο της μνήμης του γενικώς αργόστροφου Σω­ τήρη, ο οποίος με τη σειρά του αφήνει να του δη­ μιουργήσουν οι άλλοι μια μνήμη. Όλα τα πρόσω­ πα κινούνται στον κόσμο τω ν ανθρώπων και σε έ ­ ναν ιδιαίτερο δικό τους κόσμο, που δεν είναι ούτε ψεύτικος ού τε αληθινός, αφού είναι φτιαγμένος από αληθινά υλικά σε λάθος δόσεις: είναι ένας ά λλος κόσμος, εξίσου δυνητικός με τη ν ίδια τη λογοτεχνία - με τα κείμενα της Νίνας, για παρά­ δειγμα. Τα πράγματα, το υ ς χώρους, τη ν ατμόσφαιρα η συγγραφέας τα αναπαριστά με τη δεξιοτεχνία, την οποία έχει προ πολλού κατακτήσει. Οι περιγραφές της δεν απαιτούν τη νοητική συνενοχή του ανα­ γνώστη, τη συνεργασία της φαντασίας· φτιάχνουν ένα τρισδιάστατο σύμπαν, το οποίο ο αναγνώστης καλείται να γευτεί, να ακούσει, να αγγίξει, να δει και να μυρίσει. Παίζοντας με τους φωτισμούς, η Έ. Σωτηροπούλου αναδεικνύει το καθημερινό, το τετριμμένο, το κωμικό και το ανούσιο μέσα στη μοναδικότητα της επαναληψιμότητάς τους: συνιστούν τον πυρήνα της καθημερινότητας, κερδίζο­ ντας στα σημεία τις φιλοσοφικές ανησυχίες. Ο α­ ναγνώστης λοιπόν βλέπει το νοσοκομείο, τις του­ α λέτες, τους ορούς, τους διαδρόμους, τα παρά­ θυρα που δεν έχουν τζάμια- το κοινό ψυγείο στην κουζίνα με τις πορτοκαλάδες το μυρίζει με τη μύ­ τη της Λίας και του Σιντ, όταν την επισκέπτεται, το γεύεται μέσα από τις αντιδράσεις τους μπροστά στο δίσκο του φαγητού. Βιώνει την ατμόσφαιρα τω ν θαλάμων, όπου η τραγικότητα της αναμονής του θανάτου χρωματίζεται από τις ιδιορρυθμίες και τις αδυναμίες τω ν ασθενών, την ελλιπή επαφή τους με την πραγματικότητα, το τελευτα ίο τους ί­ σως τερτίπι για να κρατηθούνε στη ζωή. Γνωρίζει τον θεράποντα γιατρό της Λίας, τον καταπληκτικό καθηγητή Καλότυχο και τον ανόητο και δυστυχή Σωτήρη, το νοσοκόμο. Κρυφακούει τους γέρους που μιλάνε για μετοχές με το ένα πόδι στον τάφο και κρυφοκοιτάζει την καμπυλόγραμμη αποκλει­ στική με το αγαλματένιο κορμί και τις δερμάτινες ζαρτιέρες. Το νέο όμως, σε σχέση με τα προηγούμενα βιβλία της Έ. Σωτηροπούλου, είναι η επεξεργασία τω ν προσώπων, τα οποία πλέον έχουν ένα απρόσμενο

βάθος. Και, ναι μεν, η οπτική της παραμένει μια ο ­ πτική κινηματογραφική, μια οπτική κόμικς θα λέγα­ με, η σκιαγράφηση όμω ς τω ν χαρακτήρων της, ανθρώπων απλών και συνηθισμένων, μέσα στην πιο απτή καθημερινότητά τους, καταφέρνει να α­ ποδώσει την τραγικότητα που εμπεριέχει η ίδια η ύπαρξη αυτή καθαυτή, από τη στιγμή που ο άν­ θρωπος, στη σύντομη ζωή του, παλεύει με τον ε ­ αυτό του και τους άλλους για να κερδίσει την ε ­ λάχιστη ευτυχία που του αναλογεί, σκιαμαχεί με το χρόνο, έχοντας επίγνωση, κατά βάθος, ότι δεν μπορεί παρά να είναι, τελικά, ο χαμένος. Τη συγγραφέα δεν την ενδιαφέρει ποιος έχει δίκιο

και ποιος άδικο στο παιχνίδι αυτό, ποια είναι η κα­ λή και ποια η ανάποδη. Την ενδιαφ έρει μόνο το γεγονός ότι όλα αυτά συμβαίνουν και συμβαίνουν ακριβώς έτσι, στη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στο τραγικό και το κωμικό, στο πραγματικό και το φανταστικό, στην προσωπική αλήθεια και το προ­ σωπικό ψέμα. Την ενδιαφ έρει απλώς να γράψει μια ιστορία και να μας τη διηγηθεί, πολύ όμοια και πολύ διαφορετική από τις δικές μας. Η ιστορία της διαβάζεται απνευστί, αφήνοντάς μας μια γλυκόπι­ κρη γεύση στα χείλη και μια βεβαιότητα: ότι θ' α­ κούσουμε πολλές ωραίες ιστορίες από ΐη ν Έ. Σωτηροπούλου στο μέλλον. □

Η Ερση Σωτηροπουλου γράφει για το ρι Το 1995βριοκόμουν στο Αλγέρι. Είχα ένα δωμάτιο δικό μου, ησυχία. Από το παράθυρο η πόλη απλωνόταν μπροστά μου ακίνητη, σ ι εκτυφλωτική λευκότητα κάτω από έναν ουρανό διάφανο χωρίς ούννιφα. Αλλά, αυτή η ακινησία, αυτή η ηρεμία, ήταν απατηλές.

0 εμφύλιος μαινόταν, δεν περνούσε μέρα χωρίς κάποια τρομοκρατική ενέργεια και ήταν

_ | I ||

Μ

J y

πολύ επικίνδυνο να κυκλοφορήσεις στους δρόμους. Η πάλη έμοιαζε ακίνητη, αλλά ήταν έτοιμη να εκραγεί. Αυτός ο αόρατος αναβρασμός είχε μια αναλογία με την ιστορία που είχα αρχίσει να γράφω. Αεν ήθελα να περιγράφω γεγονότα αλλά την αθέατη όψη της πραγματικότητας, εκείνη την ατέλειωτη στιγμή στη ζωή ενός ανθρώπου, όπου όλα μοιά­ ζουν ασάλευτα ενώ πρόκειται να καταρρεύσουν.

Η ιστορία του ί ι π ήταν η ιστορία ενός νεαρού με αναπηρία στην πράξη. Που έχει την εντύπωση ότι κινεί τα νήματα και σκηνοθετεί τη ζωή του, ενώ στην ουσία μένει μετέωρος και άπραγος. Που, όταν περπατάει, κοπάζει τον εαυτό του να προχωρεί μπροστά του, σε απόσταση αναπνοής χωρίς να προσπαθεί να τον προλάβει. ΙΑέαα στην πιο αυστηρή μοναξιά. Πέρασαν μερικά χρόνια. Η ιστορία του Σιπ άρχισε και εγκαταλείφθηκε πολλές φορές. Νέα πρόσωπα έκαναν την εμφάνισή τους, ήρθε η Αία, η άρρωστη αδελφή του Σιπ, και η ατμόσφαιρα του νοσοκομείου. Παρουσιάστηκε ο Hcnvmb, ένας θανατηφόρος ιός που το ίδιο το σώμα μας επινοεί για να πολεμήσει τα φαπάοματά του. Και μετά ο Σωτήρης, ο νοσοκόμος ,κι αυτό το ανεξέλεγκτο πάθος που τον δυναστεύει χωρίς να μπορεί να το εκφράοει. Γοόφοπας, η ανικανότητα των ηρώων μου γινόταν κατά κάποιο τρόπο δική μου. Κάθε πρωί, το τραπέζι, η καρέκλα, ο υπολογιστής κι αυτό το ασυνάρτητο φορτίο που έσερνα μαζίμου απά λέξεις, ιστορίες, αναμνήσεις και που κάθε φορά έπρεπε με πολύ κόπο να δαμάσω για να το εξαναγκάσω να με ακολουθήσει. Μια μέρα -θ α είχα δουλέψει πολλές ώρες- βγήκα έξω να περπατήσω. Διέσχισα ένα δρόμο και προχώρησα γρήγορα με το μυαλό μου άδειο. Είχα ένα βίαιο αίσθημα κι απότομα η σκέψη μου φωτίστηκε. Η μία μετά την άλλη οι πόρτες άνοιξαν. Είδα το εσωτερικά όλων των δωματίων, όλους αυτούς που μιλούσαν και το πρόσωπό τους. Είδα μια περιθωριακή φιγούρα, τη δωδεκάχρονη Νίνα, να παίρνει τα ηνία, να καλπάζει από κεφάλαιο σε κεφάλαιο και να οδηγεί το μυθιστόρημα στο τέλος του. Είδα την ιστορία ολόκληρη. Μπορούσα να την περιγράφω με ακρίβεια, με το ρυθμό της και τις σιωπές της, με την εύθραυστη ισορροπία των ηρώων της. Γόρισα πίσω στο γραφείο μου. Πέταξα το περισσότερο υλικό που είχα συγκεπρώοει αυτά τα χρόνια και άρχισα να γράφω το Ζιγκ-ζαγκ στις νεραντζιές.

57

Αναμνήοεις από τη χώρα των πεθαμένων τ ο υ Η Λ ΙΑ Μ Α Γ Κ Λ ΙΝ Η

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΙΓΓΑΣ

Τ ω ν κ < κ ο ιμ η μ έ ν ω ν

ί

Αθήνα, Πόλις, 1999. Σ(λ. 224

Μεσσήνιος συγγραφέας Δ ημήτρης Μίγγας (χρ. γένν. 1951) κατορθώνει με το πρώτο του βιβλίο με π εζογραφήματα, Των κεκοιμημένων, να δημιουργήσει ένα μυθοπλαστικό σόμπαν με επιβλητική ατμόσφαιρα, συνδυάζοντας επιδέ­ ξια τη δραματική ένταση με λεπ τές ποιητικές και λυρικές αποχρώσεις, στοιχείο που παραπέμπει στις ποιητικές καταβολές του συγγραφέα. Κι όλα αυτά ενώ κεντρική θεματική ιδέα είναι ο θάνατος και, κατά προέκταση, οι νεκροί που στοιχειώνουν τους ζωντανούς είτε ως μνήμη και εικόνα είτε ως (υπερ)φυσική παρουσία. Μολονότι ο Δ. Μίγγας επικεντρώνει το ενδιαφέρον του στη σκιαγράφηση του ψυχισμού τω ν ηρώων του, οι οποίοι κατατρύχονται από μνήμες και φι­ γούρες νεκρών προσώπων, οι ουσιαστικοί πρωτα­ γωνιστές τω ν εκτενών διηγημάτων του είναι οι νε-

Ο

Ένα αίσθημα ορφάνιας βασανίζει τους ήρωες του Δ. Μίγγα, ενα αίσθημα απώλειας το οποίο ερχοπαι να διαλύοουν οι νεκροί, που γίνοπαι οι ούντροφοι ή, ακόμα, οι «γονιοί» των ζωντανών, οι κηδεμόνες τους 58

κροί. Οι ζώ ντες, ακόμα κι ως πρωτοπρόσωποι α­ φ ηγητές ή κυρίαρχοι και καταλυτικοί σε ό,τι αφο­ ρά την πλοκή τω ν ιστοριών, έχουν απολέσει την αυτονομία τους: πρόκειται για ετερ όφ ω τες μορ­ φές που εξαρτώνται από την ανάμνηση, την εικό­ να ή ακόμα και από την πρακτική βοήθεια του ν ε­ κρού, έστω κι αν η προοπτική αυτή προκαλεί τρό­ μο, δέος ή και αποστροφή - όπως οε ένα από τα κορυφαία διηγήματα της συλλογής, το εφιαλτικό «... και οι ασθενείς ξυγχωρούσιν», όπου τα φάσμα­ τα τω ν νεκρών ναυαγών αναδύονται από τον υ­ γρό τους τάφο για να βοηθήσουν ένα πλοίο που θαλασσοδέρνεται ανοιχτά τη ς Γιουγκοσλαβίας, κατά τη διάρκεια του αιματηρού εμφ ύλιου σπα­ ραγμού. Αποφεύγοντας το υ ς σκοπέλους τω ν βαρύγδου­ πων ερω τημάτω ν σχετικά με την ανθρώπινη ύ­

παρξη ή το μυστήριο του θανάτου, ο Δ. Μίγγας ε ­ γκαθιδρύει ένα σκηνικό, όπου το οικείο παύει να λειτουργεί εφησυχαστικά. Έτσι, στο γεμάτο αγω­ νία και σασπένς διήγημα «Μαύρη θύελλα» ο συμπαίκτης οτην ίδια ποδοσφαιρική ομάδα γίνεται έ ­ να στοιχειό που καταδιώκει ως Ερινύα το υ ς ζώντες συμπαίκτες του, σε βαθμό που να μην μπο­ ρούν να ξεχω ρίσ ουν π λέον το ό νειρο από τη ν πραγματικότητα (ή πιο σωστά: το επέκεινα από το εντεύθεν). Ανάλογα, στο μελαγχολικό «Ανεπαρκής φοίτηση», η οικεία φιγούρα του αδύναμου μαθητή γίνεται έμμονη ιδέα για το ν μοναχικό καθηγητή, ειδικά όταν αναλογίζεται την πιθανότητα ο νεκρός να συνεχίζει να περιπλανιέται κάπου μέσα στη σχολική τάξη. Ειδικά τα τρία αυτά διηγήματα, στα οποία έχο υ μ ε αναφερθεί, δείχνουν έναν κόσμο θανατόληπτο που κατοικείται από αλαφροΐσκιωτους, οι οποίοι αδυνατούν να βρουν ησυχία.

Σε πιο νοσταλγικούς και ερωτικούς τόνους (και με σαφ είς α να φ ορές στα δικά μας μ ετεμφ υλια κά τραύματα) κινείται το δ εύτερο τη σειρά διήγημα «Την ποθητήν πατρίδα», όπου η εικόνα του νεκρού πατέρα αναμειγνύεται στη συνείδηση του πρωτοπρόσωπου αφηγητή με εκείνη του μακαρίτη συ­ ντρόφου, ο οποίος όντας εν ζωή διαγράφηκε άδι­ κα από το Κόμμα. Ο θάνατος τον βρίσκει μακριά α­ πό τις τά ξεις του Κόμματος, για το οποίο τόσα υ­ πέφερε όλα αυτά τα χρόνια, όπως άλλωστε και ο πατέρας το υ αφηγητή που, ζώ ντας α υτοεξόριστος στην Ουγγαρία, δεν πρόλαβε να ξαναπατήσει τα πάτρια χώματα. Το αβάσταχτο βάρος της μνή­ μης, της σκέψης τω ν δύο νεκρών, συντρίβει τον αφηγητή σε τέτοιο βαθμό που, από ένα σημείο κι έπειτα, διασχίζει χωρίς να το αντιληφ θεί τα όρια από μία αφόρητη και μίζερη καθημερινότητα σε μια αμφιλεγόμενη κατάσταση πραγμάτων, όπου η

0 Δημήτρης Μίγγας

Σαν με έβαζε να κοιμηθώ τα βράδια η γιαγιά μου, έλεγε: «Στο καλό. ..» α ν τί για καληνύ­ χτα. Το πρωί με υποδεχόταν μ' ένα: «Καλώς ήρθες!». Κι όταν πέθανε, άκουοα μια γειτόνιοαα, την πιο καλή της φιλενάδα, να ακύβει πάνω από το μνήμα και να ψιθυρίζει:«Καλή αντάμωση». Νόμιζα τότε πως οι πεθαμένοι βλέπουν, νοσταλγούν και ονειρεύοπαι, καμιά φορά μπορεί να έρχονται κοηά μας ή να μιλούν κι ας μην αχούμε. Είχανε μπερδευτεί μέαα ατο παιδικό μυαλό μου ο θάνατος με τον ύπνο και το μακρινό ταξίδι... Περάσανε τα χρόνια εκείνα όμως κι όλα πήρανε τη θέοη τους. Κάποτε-κάποτε, ωοτόοο, ξαναγίνομαι παιδί και προ­ σποιούμαι ότι πάλι δεν τα ξεχωρίζω. Έται, όταν χρειάστηκε να δώοω έναν τίτλο στο βιβλίο αυτό, δεν δυσκολεύτηκα καθόλου, μήτε έψαξα: Των κεκοιμημένων... Ανακαλεί τους πεθαμένους τόσο τρυφερό που μου θυμίζει όλα τα «Στο κ αλό ...» και «Καλώς ήρθες» της γιαγιάς μου. Είναι αφιερωμένο σε ανθρώπους που κοιμήθηκαν ή έφυγαν και που μπορεί κάποτε να ξυπνήσουν και να ξαναρθούν. Μιλάει και για κάποιες πόλεις που αγάπησα και φεύγοντας μακριά τους πήρα επιλεκτικό ορισμένους ήχους, μυρωδιές, τοποθεσίες, δρόμους, στιγμιότυπα και ελάχιστους, ξεχωριστούς ανθρώπους. Κάποιες από τις ιστορίες μου είναι πλασματικές και οι υπόλοιπες, από ένα σημείο και μετά, δεν έχουνε σχεδόν καμία σχέση με την αφορμή της έμπνευσής τους, θα μπορούσανε ωοτόαο —κάτω από προϋποθέσεις βέβαια- να είναι αληθινές. Όπως τα παραμύθια, που ακούγοηαι παραλλαγμένα ελαφρά πάλι και πάλι. Ανέκαθεν μου άρεσαν εκείνα τα βιβλία που ισορροπούσαν ανάμεσα στην πραγματικότητα και το όνειρο. Με ενθουσιάζουν ιστορίες που, έχοντας αφετηρία συγκεκριμένους τόπους και γεγονότα πραγματικά, αιγά-οιγά χάνονται μες στο χρόνο και το χώρο και που οι πρωταγωνιστές τους επιστρέφουνε και συναντούν ανθρώπους που έχουν φύγει από καιρό παραοέρνοηας και τον αναγνώστη. Ένα τέτοιο βιβλίο είχα πρόθεση να γράψω.

ζεστή και βαθιά ανθρώπινη φιλοξενία μιας μοναχι­ κής γριάς (τραγικού θύμα τος τη ς Ιστορίας) ή η τρυφ ερότητα τη ς νεαρής κοπέλας που ερω τεύ ε­ ται αποπνέουν κάτι το απόκοσμο· σταδιακά ο κε­ ντρικός ήρωας του διηγήματος βυθίζεται οτη δίνη ενός έρωτα που αρχίζει να παίρνει σάρκα και οστά σε έναν άλλο κόσμο, ο οποίος συνορεύει με το υ­ περπέραν. Τέλος, στην πιο ανάλαφρη (αλλά όχι ελαφρή) ι­ στορία με την οποία κλείνει η συλλογή, τα «Σμα-

Μολονότιο Δ. Μίγγας επικεπρώνει το ενδιαφέρον του οτη οκιαγράφηοη του φυχιομού των ηρώων του οι οποίοι κατατρύχονται από μνήμες και φιγούρες νεκρών προσώπων, οι ουοιαοτικοίπρωταγωνιστές των διηγημάτων του είναι οι νεκροί ρέλια», ο σ υ γγρα φ έα ς ξε δ ιπ λ ώ ν ει μία ακόμα πλευρά του ταλέντου του επιτυγχάνοντας μια ζω­ ντάνια και μια α μεσότητα στους διαλόγους, μια θεατρικότητα διανθισμένη με εύστοχες κωμικές νότες. Στο συγκεκριμένο διήγημα δύο δίδυμα α­ δέλφια εκμεταλλεύονται την εκπληκτική ομοιότη­ τά τους για να σκανδαλίσουν τους συγχωριανούς τους, οι οποίοι εξοργίζονται μαζί τους, αλλά μετά το θάνατο του ενός και την εξαφάνιση του άλλου, όταν, με άλλα λόγια, η σωματική αλλά και ψυχική ταύτισή τους ξεπεράσει τα όρια του λογικού, τη θέση τη ς οργής καταλαμβάνει ο τρόμος. Όλα τα μέλη τη ς παρέας αγριεύονται, όταν ο γνώριμος χώρος τη ς ταβέρνας μ ετατρέπ εται σε κάτι ξένο και σκοτεινό, σ' ένα τοπίο μεταθανάτιας διάστα­ σης, στο οποίο οι ζωντανοί κάθονται στα ίδια τρα­ πέζια με τους πεθαμένους σαν να ήταν το πιο φυ­ σικό πράγμα στον κόσμο. Πέρα από τη δραματικότητα και την περίτεχνα α­ ναπτυγμένη πλοκή (ίσως ο συγγραφέας να προ­ σπάθησε να συνδυάσει την ανίχνευση μίας κατά

60

βάση εσωτερικής περιπέτειας με το θρίλερ, την ι­ στορία τρόμου), τα εκτενή διηγήματα του Δ. Μίγγα αποτελούν ένα στοχασμό πάνω στον διπλό ρό­ λο που παίζει η μνήμη αναφορικά με πρόσωπα οι­ κεία και αγαπημένα, που δεν βρίσκονται πια ανάμεσά μας. Είναι διπλός ο ρόλος της διότι, από τη μία, ανακουφίζει και διώχνει, έστω και προσωρινά, την αβάσταχτη αίσθηση του κενού που αφήνει πί­ σω του κάθε χτύπημα του θανάτου, κάνει τη μο­ ναξιά πιο υποφερτή- από την άλλη, η μνήμη στοι­ χειώνει, καταδυναστεύει, παραλύει. Η ζωή μοιάζει να έχει σταματήσει και ο ζω ντανός ακολουθεί ή προσπαθεί να μιμηθεί τον νεκρό μέσα στον άχρο­ νο χρόνο του, στην ακινησία, την αδράνεια. Μία άρνηση ζωής, με άλλα λόγια, που οφείλεται σε α­ νοιχτούς λογαριασμούς που μένουν (σχεδόν πά­ ντα) μεταξύ του ζώντος και του τεθνεώ τος. Υπάρχει ένας τρόμος, μία απελπισία σε όλα τα πε­ ζά του Δ. Μίγγα, που (αν έλειπαν οι πάμπολλες προτάσεις που τελειώ νουν με θαυμαστικό, θα ή­ ταν ακόμα πιο έντονη και γνήσια) προέρχεται όχι τόσο από την ιδέα του θανάτου ή την αποκρουστική μορφή του νεκρού που δεν αναπαύεται, όσο από το αίσθημα τη ς υπαρξιακής αγωνίας. Μία α­ γωνία που οφείλεται, εν μέρει, στην ερωτική μό­ νωση, στην απώλεια του φίλου, του συναγωνι­ στή, πάνω απ' όλα, του γονιού και, εν μέρει, σε βαθύρριζες τύψεις, ενοχές, στην αδυναμία να κα­ τα νοήσουμε και να προσαρμοστούμε στο περι­ βάλλον, μέσα στο οποίο μας δόθηκε η ευκαιρία να ζήσουμε και να πεθάνουμε. Επιπλέον, ένα αίσθημα ορφάνιας βασανίζει τους ήρωες του Δ. Μίγγα, ένα αίσθημα απώλειας το ο­ ποίο έρχονται να διαλύσουν οι νεκροί, που γίνο­ νται οι σύντροφοι ή, ακόμα, οι «γονιοί» τω ν ζωντα­ νών, οι κηδεμόνες τους. Ο νεκρός παίρνει πάντα κάτι δικό μας μαζί του, ένα τεράστιο κομμάτι του εα υτού και τη ς ζω ής μας, και εμείς, αντίστοιχα, κρατούμε πάντα κάτι δικό του. Συνεπώς, ένας αό­ ρατος, νοητός ομφάλιος λώρος μάς συνδέει μαζί του. Ο νεκρός -έτσι τουλάχιστον όπως προβάλλει από τις ιστορίες του Δ. Μίγγα- είναι ένα σταθερό ση­ μείο αναφοράς, είναι μία πατρίδα, η μόνη αληθινή πατρίδα του καθενός. □

Παραμύθι ζωής ΠΕΤΡΟΣ ΑΜΠΑΤΖΟΓΛΟΥ

Ο π ύ ρ γ ο ς τω ν α ιν ιγ μ ά τ ω ν

ί

Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1999. Σίλ.257

Πέτρος Αμπατζόγλου (κρατικά βραβεία: το 1965 για το Ισορροπία Τρόμου και το 1988 για το Τι θέ­ λει η Κυρία Φρίμαν) αναπτύσσει στο συναρπαστι­ κό αυτό παραμύθι της ζωής, της αγάπης και του θα­ νάτου, με λεπτό χιούμορ και άφθονη ευαισθησία, τις προσωπικές του απλές και πολύπλοκες αλήθειες. Όντας ο ίδιος μετανάστης (από το 1967 ως το 1974 έμενε κυρίως στο Λονδίνο) με πολυάριθμα ταξίδια στην Ευρώπη και την Αμερική, γίνεται ένας σύγχρονος Οδυσσέας, για τον οποίο η επιστροφή στην Ιθάκη α­ ποτελεί σκοπό ζωής. «Ένα ταξίδι δεν τελειώνει παρά

0

Ένα συναρπαστικό παραμύθι της ζωής, της αγάπης και του θανάτου μόνο όταν γυρίσει κανείς από κει που ξεκίνησε...», δη­ λώνει ήδη στην πρώτη σελίδα του βιβλίου του. Η ζωή είναι μια περιπέτεια και οι ταξιδιώτες πάντα περαστι­ κοί Γί αυτό η μανία ιδιοποίησης και κέρδους, η προ­ σκόλληση σε υλικές αξίες είναι μάταιη. Σ' αυτήν την περιπέτεια οι δοκιμασίες είναι ευπρόσδεκτες, γιατί καλλιεργούν το χαρακτήρα και τις αξίες του ανθρώ­ που. Η αντοχή του πόνου δυναμώνει τη θέληση και απομακρύνει το φόβο του θανάτου. Σ' έναν κόσμο ψεύτικο οι αυθεντικοί προσπαθούν να εξασφαλίσουν την ανωνυμία τους. Όμως «τι σημαίνει να ζεις χωρίς πρόσωπο;» Η υπόθεση διαδραματίζεται τον 17ο αιώνα, η Ιθάκη ο­ νομάζεται Κυπαρισσένια, οι ταξιδιώτες είναι ένα σαιξ­ πηρικά ερωτευμένο νεαρό ζευγάρι, η Ιάνθη και ο Φοί­ βος, ο αθλητικός αδελφός της Ιάνθης, ο Φίλαος, και ο μοναχικός αλχημιστής θείος του Φοίβου, ο Ανδωρος. Στόχος του ταξιδιού είναι η ανεύρεση κάποιου κρυμ­ μένου θησαυρού, ο οποίος βρίσκεται στην τελευταία αίθουσα ενός καφκικού Πύρνου, που κανείς δεν έχει την παραμικρή ιδέα από ποιον κυβερνάται. Οι ταξιδιώ­

τες βλέπουν μόνο τον υπηρέτη του. Να 'ναι άραγε ο διάβολος ο άρχοντας του Πύργου, μιας και εκεί κοντά υπάρχει ένα ηφαίστειο, που μπορεί να θεωρηθεί ως πύλη της κολάσεως; Οι διάφοροι χώροι (σταθμοί) συνδέονται με πόρτες, η διέλευση των οποίων εξαρτάται από την επίλυση αινιγμάτων (παραλληλισμός με τη Σφίγγα). Ωστόσο ούτε η εξυπνάδα ούτε η τύχη, παρά μόνον η προσωπική συμπεριφορά είναι ικανή να λύσει τα αινίγματα. Πολλοί ταξιδιώτες, ανάμεσά τους και ο Φίλαος, προτιμούν να παραμείνουν για πάντα σε μια ενδιάμεση αίθουσα, αναβάλλοντας το υπόλοιπο ταξίδι ή λησμονώντας εντελώς το θησαυρό, όταν έ ­ χουν βρει στην πορεία αυτό που επιθυμούσαν. Ο αληθινός χρόνος, η κυριαρχία του οποίου προβλη­ ματίζει τον αλχημιστή θείο, που έχει αφιερώσει όλη του τη ζωή στην αναζήτηση του ελιξηρίου της αθα­ νασίας, είναι μέσα μας, λέει ο συγγραφέας, θυμίζο­ ντας τη χελώνα-υπηρέτη του αφέντη Ώρα στη Μόμο του Μ. Έντε. Ο Ανδωρος πανηγυρίζει μπροστά στον εαυτό του καυχώμενος πως εν τέλει κατέχει το μυ­ στικό της αθανασίας: «είναι η αγάπη για τη ζωή και η αθωότητα... Τα υλικά πειθαρχούν σ' αυτόν που έχει έ ­ μπνευση και πίστη» (σελ. 253). Ο συγγραφέας αίρει τη σημασία του γραπτού μνημεί­ ου (ημερολόγιο), αφού μετά την τελική λύση όλων των αινιγμάτων και την ολοκληρωτική εξαφάνιση του Πύργου είναι το μοναδικό τεκμήριο που διαφυλάσσει στη μνήμη ακέραιη την οντότητα του παρελθόντος και αποδεικνύει την ύπαρξη του νυν μη υπάρχοντος. ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΤΣΙΓΑΡΑ

Ο θάνατος του Αρθούρου τ ο υ Μ Α Κ Η Π Α Ν Ω Ρ ΙΟ Υ

I

THOM AS M ALO RY Ο θάνατος του Αρθούρου

Τόμοι 2 Μτφρ.: Αλέξανδρος Κοοματόπουλος Επιμ.: Κυριάκος Αθανασιάδης Αθήνα, Gutenberg, 1999. Σελ. 504+650

ίναι πλέον διαπιστωμένο και τεκμηριωμένο επι­ στημονικά ότι η μελέτη τω ν αρχαίων κειμένων μάς αποκαλύπτει τη βαθύτερη τα υτότητα και φυσιογνωμία του ανθρώπου. Κυρίως όμως μας απο­ καλύπτει το πνεύμα της εποχής που αυτός βιώνει πολύ πιο αποτελεσματικά απ' όσο το λίγο πολύ ψυ­ χρό και μάλλον απρόσωπο ιστορικό γεγονός. Απ' αυ­ τή την άποψη το έπος, που συνήθως περιγράφει μια βασική ιστορία, η οποία διακλαδώνεται σε πολλές ά λλες για να συγκλίνουν τελικά ό λες μαζί σ' ένα συμβατικό τέλος που σηματοδοτεί την έναρξη ενός άλλου πολιτισμικού και κοινωνικοπολιτικού κύκλου, είναι το πλέον κατά λληλο λογοτεχνικό είδος να

Ε

Η αφήγηοη κινείται μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας

62

συλλάβέι και να αποδώσει τον παλμό και το ύφος της εποχής που το γέννησε, την εξωτερική και την εσωτερική της τελικά διάσταση. Ουσιώδες χαρακτη­ ριστικό του, όπως έχει αποδείξει η βαθύτερη ανάλυ­ σή του, δεν είναι τόσο η έξαρση του ηρωισμού και του ανδραγαθήματος, όσο ο εσωτερικός αγώνας

ποιων άλλων, ανώτερων αξιών που θα αναβαθμί­ σουν την ποιότητα της ζωής. Ορισμένα διάσημα έ ­ πη, όπως η Ιλιάδα και η Οδύσσεια του Ομήρου, το ασσυροβαβυλωνιακό Έπος του Γιλγαμές, η ινδική Μαχαμπχαράτα, οι αραβικές Χίλιες και Μία Νύχτες, η λατινική Αινειάδα του Βιργίλιου, το γαλλικό Άσμα του Ρολάνδου, η φινλανδική Καλεβάλα αλλά και γε­ νικώς όλα τα έπη, επιβεβαιώνουν με την αποκρυ­ πτογράφησή τους τα ανωτέρω. Εξέχουσα θέση στην εν λόγω φιλολογία κατέχει ο περίφημος κύκλος των περιπετειών του Αρθούρου και τω ν Ιπποτών τη ς Στρογγυλής Τραπέζης, που συνδέεται άμεσα και άρρηκτα με το μύθο του Αγίου Δισκοπότηρου, του ιερού Γκράαλ, όπως ονομάζεται

στο έπος. Τα πρώτα σπέρματα του μύθου πρέπει να αναζητηθούν στους πανάρχαιους κελτικούς και γαλ­ λικούς θρύλους. Στο πέρασμα τω ν αιώνων θα αναμειχθούν με πραγματικά γεγονότα και θα σχεδιά­ σουν τη βασική ραχοκοκαλιά του έπους και, κυρίως, τη μορφή του βασιλιά Αρθούρου, γύρω από τον ο ­ ποίο θα δημιουργηθεί μια ολόκληρη μυθιστορία, έμ­ μετρη και πεζή, με πάμπολλες παραλλαγές, στις ο ­ ποίες δίνεται έμφαοη άλλοτε στο φανταστικό κι άλ­ λοτε στο ρεαλιστικό στοιχείο. Κύριος (εξωτερικός) άξονας της ιστορίας είναι οι προσπάθειες του βασι­ λιά Αρθούρου να συνενώσει τα διάφορα ημιβάρβαρα φύλα και να συγκροτήσει ένα ενιαίο κράτος. Ένας άλλος (εσωτερικός) και πολύ πιο σημαντικός άξονας είναι οι προσπάθειες εξανθρωπισμού του αρχαίου βάρβαρου και το πέρασμά του από το σκο­ τάδι στο φως. Δεν είναι γνωστό πόσο απ' αυτό το πλούσιο λογοτε­ χνικό υλικό του παρελθόντος γνωρίζει ο Τόμας Μάλορι, όταν δίνει τη δική του πεζή εκδοχή του μύθου που ολοκληρώνει το γράψιμό της το 1470, έγκλει­ στος στη φυλακή για διάφορες παρανομίες, ενδεχο-

Το έπος του Τ. Μάλορι θέτει τις βάσεις για το ιπποτικό μυθιστόρημα, α \\ά και για το μετέπειτα νεότερο κοσμικό μυθιστόρημα μένως και για πολιτικούς λόγους, δεδομένου ότι πο­ λύ λίγα μας είναι γνωστά για το άτομό του. Έζησε τον 15ο αιώνα (1410-1471, κατά πάσα πιθανότητα), έλαβε μέρος στον Πόλεμο τω ν Δύο Ρόδων μεταξύ των Οίκων Υόρκης και Λάνκαστερ, πέρασε μια ταρα­ χώδη ζωή με αποτέλεσμα την προαναφερθείσα -μια από τις π ο λ λ ές - φυλάκισή από το 1460 έω ς το 1470, διάστημα στο οποίο και έγραψε το εν λόγω έ ­ πος του που κυκλοφόρησε τελικά το 1485. 0 Μάλορι μοιάζει να προσπαθεί να ενσωματώσει στο έργο του όλες τις παραλλαγές του μύθου, τουλάχιστον όσες γνωρίζει. Κυριότερη, ωστόσο, πηγή του πρέπει να είναι ο Γάλλος συγγραφέας Κρετιέν ντε Τρουά, που έζησ ε και έγραψε κατά το δ εύ τερο μισό το υ '

12ου αιώνα. Αμφιλεγόμενη προσωπικότητα ο δημι­ ουργός του έπους, πιθανόν να ταυτζεται ή να συγχέεται με κάποιο ά λλο πρόσωπο τη ς εποχής που αυτοονομάζεται στο βιβλίο ως ιππότης σερ Τόμας Μάλορι. Ωστόσο, σήμερα πλέον, δεν έχει και τόση σημασία το γεγονός της τα υτότητα ς του συγγρα­ φέα, όσο αυτό καθαυτό το έπος. Ο θάνατος του Αρθούρου είναι μια εντυπωσιακή τοιχογραφία τερα­ στίων διαστάσεων (αρχέτυπο του μετέπειτα romanfleuve, του μυθιστορήματος-ποταμού δηλαδή), της οποίας η ποκιλία των επιμέρους εικόνων αλλά και η ποιότητα τω ν γεγονότω ν που σχεδιάζονται, συλ­ λαμβάνουν τον παλμό, την ανάσα, την ατμόσφαιρα, το ύφος και το ήθος ενός ολόκληρου κόσμου μιας συγκεκριμένης χρονικής περιόδου, την ώρα που αυ­ τός αναδύεται από τα ζοφερά σκοτάδια του αναχωρούντος Μεσαίωνα. Κεντρικό πρόσωπο το υ έπ ους είναι ο βασιλιάς Αρθούρος, γύρω από τον οποίο περιστρέφονται ένα πλήθος άλλα, όπως η βασίλισσα Γκουίνεβιρ, ο μάγος Μέρλιν, οι ιππότες Λάνσελοτ, Γκάλαχαντ, Πέρσιβαλ, ο Πράσινος Ιππότης, το ζεύγος Τριστάνος και Ιζόλδη, η Μόργκαν Λε Φε, ο Μόντρεντ, η Κυρά της Λίμνης, το θαυμαστό ξίφος Εξκάλιμπερ, το Άγιο Δισκοπότη­ ρο και, φυσικά, οι θρυλικοί Ιππότες της Στρογγυλής Τραπέζης, τις ατέλειω τες, θαυμαστές περιπέτειες των οποίων αφηγείται με αφοπλιστική αφέλεια αλ­ λά και συναρπαστική δεινότητα ο συγγραφέας. Η α­ φήγηση κινείται μεταξύ φαντασίας και πραγματικό­ τητας και, παρ' όλο το εξωλογικό, παράλογο, ακόμη και υπερρεαλιστικό κλίμα της, ο αναγνώστης εύκολα διακρίνει στο βάθος της τις κινήσεις της ανθρώπινης ψυχής που γυμνή και έρμαιο των παθών της αγωνί­ ζεται να αντιμετωπίσει το αίνιγμα του ίδιου του εαυ­ τού της. 0 έρωτας, η φιλία, η θρησκεία, ο πόλεμος, η τιμή, η εκδίκηση, καθώς επίσης και το ανομολόγη­ το γενικά πάθος, καθορίζουν τη ζωή των προσώπων τα οποία, παγιδευμένα σε ανεξέλεγκτες συνήθως καταστάσεις, αγωνίζονται να τις ξεπεράσουν. Ολόκληρο το έπος δονείται από καλπασμούς αλό­ γων, βούκινα πολέμου, κλαγγές όπλων, οιμωγές θα­ νάτου αλλά και τραγούδια χαράς. 0 έρωτας συμπο­ ρεύεται με το μίσος, η υψηλοφροσύνη με την ποτα­ πότητα, η αγγελικότητα με την κτηνωδία, η ευγένεια με τη βαρβαρότητα, το καθήκον με την προδοσία, ο ηρωισμός με τη δειλία, η σκοπιμότητα με την αυτο­ θυσία, η μικροπρέπεια με το μεγαλείο. 0 ήρωας, με­ τεξέλιξη του πρωτότυπου, όπως αυτό εμφανίστηκε στο αρχαιοελληνικό και αλεξανδρινό στη συνέχεια μυθιστόρημα, διαθέτει σχεδόν υπερφυσικές δυνά­

63

μεις ώστε να δικαιολογείται ο κυρίαρχος ρόλος του ως μόνου κατάλληλου να τιθασεύσει το χάος. Το φυσικό τοπίο, ιδίως το σκοτεινό δάσος με το από­ κρυφο μυστήριό του, παίζει εδώ πρωτεύοντα ρόλο, γι' αυτό και το όποιο «θαύμα» μοιάζει να είναι μια προέκτασή του. Αυτό το «λαμπερό» μυστήριο, εξάλ­ λου, ευθύνεται κατά βάθος για τη δημιουργία αυτού του απέραντου τραγουδιού. Το έπος του Τ. Μάλορι θέτει τις βάσεις για το ιπποτικό μυθιστόρημα (ο Ουόλτερ Σκοτ και ο Αλέξανδρος Δουμάς είναι τα πιο εντυπωσιακά δείγματά του), αλ­ λά και για το μετέπειτα νεότερο κοσμικό μυθιστόρη­

μα. 0 μύθος των χωριζομένων εραστών, η αναζήτη­ ση, η δοκιμασία, τα πάθη, η τιμωρία, η επιβράβευση -στοιχεία που το χαρακτηρίζουν- ανιχνεύονται ακό­ μη και σήμερα στο είδος.

0 Αλέξανδρος Κοσματόπουλος αντιμετώπισε ένα δύσκολο, αν όχι και «άκομψο», κείμενο με θαυμαστά αποτελέσματα. Πάλεψε ηρωικά, θα έλεγε κανείς, μ' αυτό, το νίκησε και το έκανε να λειτουργήσει και να «μιλήσει» ελληνικά. Συνετέλεσε στο τελικό αποτέ­ λεσμα σίγουρα και η επιμέλεια του Κυριάκου Αθανασιάδη, ο οποίος ευθύνεται και για την όλη αισθητική εμφάνιση του βιβλίου. □

Οι σχέσεις οτο τέλος του 20ού αιώνα της Λ ΙΛ Υ Σ Ε Ξ Α Ρ Χ 0 Π 0 Υ Λ 0 Υ ΧΑΝΙΦ ΚΙΟΥΡΕΪΣΙ

Ο ικ ε ίε ς α π ισ τίες Μτφρ.-επιμ.: Μαρία και Ελένη Παξινού Αθήνα, Καατανιώτης, 1999. Σελ. 162 έμα τω ν περισσότερων έργω ν το υ Άγγλου, πακιστανικής καταγωγής, Κιουρέιοι, είναι οι διαπροσωπικές σχέσεις μ ετα ξύ ανθρώπων διαφορετικού φύλου, του ιδίου φύλου, τη ς ίδιας κουλτούρας αλλά διαφορετικής προέλευσης, δια­ φορετικής κουλτούρας σε κοινό περιβάλλον. Τόσο

9

Οι Ο ικείες απ ιστίες, περισσότερο εκτενής νουβέλα παρά μυθιστόρημα, εντυπωσιάζει λόγω της ειλικρίνειας με την οποία αποδίδει τις αντρικές φοβίες 64

στα βιβλία του όσο και στα σενάριά του συναντά­ με ένα αμάλγαμα τω ν αξιών ανατολής-δύσης, έ ­ τσι όπως γίνεται αντιληπτό από ανθρώπους δια­

φορετικών πολιτισμικών συστημάτων, και την επί­ δρασή τους στις νέες γενιές που ζουν στα μητροποήιτικά κέντρα του δυτικού κόσμου. Οι Οικείες απιστίες είναι ίσως το πιο «δυτικό» βι­ βλίο του Κιουρέισι, με την έννοια ότι η μινιμαλιστική υπόθεση λαμβάνει χώρα σ' ένα εικοσιτετράω­ ρο, στο Λονδίνο, και κάποιοι από τους ήρωες είναι ασαφούς προέλευσης ως προς την καταγωγή. 0 κεντρικός ήρωάς του, ένας τυπικός μικροαστός σαραντάρης, προσπαθεί στη διάρκεια αυτού του εικοσιτετραώρου να πάρει την απόφαση να εγκα­ ταλείπει τη σύντροφό του και τα δύο μικρά παιδιά του, ενώ παράλληλα αναπολεί τη διαμόρφωση

Ένα αμάλγαμα των αξιών ανατολής - δύοης, έτοι όπως γίνεται αντιληπτό από ανθρώπους διαφορετικών πολιτισμικών συστημάτων το υ χαρακτήρα το υ και τω ν σ χέσεώ ν το υ τη ν προηγούμενη εικοσαετία. Σημαντικό στοιχείο είναι ότι τόσο ο ίδιος όσο και η σύντροφός του είναι ε ­ πιτυχημένοι επαγγελματικά και ευκατάστατοι, ο ­ πότε η απόφασή του έχει να κάνει μόνο με προ­ σωπικές αναζητήσεις και όχι με την ευημερία των γιων του. Ωστόσο ο Τζέι έχει πλήρη συναίσθηση το υ τρ α ύ μ α το ς που μ π ο ρεί να δ η μ ιο υ ργή σ ει στους γιους του η απόφασή του αυτή και γνωρίζει ότι η φυσική συνέπειά τη ς θα είναι η αποξένωσή του από αυτούς. Ο Κιουρέισι συμπαθεί τον ήρωά του και συμπάσχει μαζί του στις αέναες και συχνά ανούσιες νοητικές περιπλανήσεις του. 0 Τζέι είναι ευάλωτος γιατί εί­ ναι ένα παιδί της γενιάς του που δεν κατάφερε να μεγαλώσει, συνεχίζει να ζει μια εφηβική ζωή αρνούμενος να προσαρμοστεί στις υπευθυνότητες του ενήλικα. Με ειλικρίνεια ο Τζέι ξεδιπλώνει τους φόβους το υ για τη μέση ηλικία, τη ν ανάγκη του για α λλαγή πριν να είναι πολύ αργά για να του συμβεί η οποιαδήποτε αλλαγή. Από την άλλη, εί­ ναι ο πρώτος που αναγνωρίζει ότι: «Ο πόθος μου για τις ά λλες γυναίκες με εμπόδιζε να εκτεθώ υ­ περβολικά, να γίνω τρω τός, ευά λω το ς, με δυο

λόγια να αντιμετωπίσω όλους τους κινδύνους που συνεπάγεται π αποκλειστική σχέση με μια γυναί­ κα. Η βαθιά, μη επιδερμική γνωριμία είναι μία άκρως επικίνδυνη υπόθεση» (σελ. 23). Απεναντίας η Σούζαν, η σύντροφός του, «μιλάει για ένα θατσερισμό της ψυχής, που βαυκαλίζεται με την ι­ δέα ότι οι άνθρωποι δεν εξαρτώ νται ο ένας από τον άλλο... Οι μόνες αποδεκτές αξίες είναι η ικα­ νοποίηση των αναγκών μας, η έκφραση του βαθύ­ τερο υ Είναι μας και η ' δημ ιουργικότητα’ » (σελ.

68 ).

0 Τζέι γίνεται ο εκφραστής αυτών τω ν απόψεων τη ς Σούζαν: προσπαθεί να ικανοποιήσει τις ανά­ γκες του γι' αγάπη με τον τρόπο που ο ίδιος προ­ σπαθεί να προσεγγίσει την έννοιά της, να εκφράσει μέσω τω ν τυχαίων ή μη συνευρέσεων τ ο «βα­ θύτερο Είναι» του. Επιπλέον καυχιέται για την ευ ­ κολία του στον επαγγελματικό τομέα -είναι σενα­ ριογράφος-, που του επιτρέπει να συναλλάσσεται με χολιγουντιανούς παραγωγούς. Παράλληλα ό­ μως ανησυχεί: με τα μάτια του μεσήλικα κάνει συ­ γκρίσεις ανάμεσα στη δική του γενιά και τη σημε­ ρινή νεολαία, όπου, ενώ υπάρχουν διάφορα ση­ μεία στα οποία οι δυο γενιές συναντώντας κυρίως το σεξ και το ροκ, υπάρχουν και ορισμένα στοιχεία που τις αποξενώνουν. Ως τέτοια αναφέρονται η χρήση σκληρότερων ναρκωτικών και η έλλειψη ε ­ νός, έστω και φευγαλέα, κοινού οράματος επηρε­ ασμένου από κάποιες ασαφείς σοσιαλιστικές ιδέες και τον Μάη του '68. Στην εποχή του Τζέι τα ναρ­ κω τικά ήτα ν συνδυα σ μένα μ ε το μύθ ο τω ν enfants gat6s, τω ν καταραμένων ποιητών και δη­ μιουργών, το εισιτήριο για έναν κόσμο του πνεύ­ ματος «επικίνδυνο και προκλητικό», τον κόσμο των Ντε Κουίνσι, Μποντλέρ, Χάξλεϊ. Τα κλαμπ ηάλλονταν από χρώματα και στροβοσκόπια, ενώ σήμερα κυριαρχεί το σκοτάδι. Ιδιαίτερη βαρύτητα στη σκέψη του Τζέι έχουν οι δυο μικροί γιοι του, ηλικίας 3 και 5 ετών. Προσπα­ θ εί να αντιμετωπίσει την πατρότητα με τα μάτια το υ ενή λικα , χαίρεται τη σ υνα να σ τροφ ή μαζί τους, τη σωματική οικειότητα στα παιχνίδια τους, τις ερωτήσεις που του κάνουν και θα μείνουν ανα­ πάντητες μετά τη φυγή του. Ωστόσο αδυνατεί να σταθμίσει κατά πόσο η παραμονή είναι καλύτερη από τη φυγή, παρότι κάνει συγκρίσεις με το περι­ βάλλον της δικής του οικογένειας όπου, εκεί, η μητέρα ήταν νοητικά η «αναχωρήτρια». Αντίστοιχη είναι και η αμφίθυμη αντιμετώπισή του προς τους δύο φίλους του, τον Ασίφ και τον Βίκτορα, όπου ο

Ε

κ δ ό σ ε ις

Π

ο ιό τ η τ α ς

Σειρά: ΛΑΟΙ ΚΑΙ ΠΟΛΠΊΣΜΟΙ

GUILLEM Ε ΊΤ Ε ANDREU Η

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΣΤΗ Ν

ΑΙΓΥΠΤΟ ΤΟΝ ΚΑΙΡΟ ΤΩΝΠΥΡΑΜΙΑΩΝ Κ Α Θ Η Μ Ε Ρ ΙΝ Η ΖΩ Η

ΑΙΓΥΠΤΟ ΤΟΝ ΚΑΙΡΟ ΤΩΝ ΠΥΡΑΜΙΔΩΝ

Μετάφραση Γιώργος Σπανός 240 σελίδες με 16 εικόνες εκτός κειμένου

Ε

Κ Δ Ο Σ Ε I Σ

ΠΑΠΑΔΗΜ Α Προσφορά στον Πολιτισμό

66

Ιπποκράτους 8 Αθήνα Τηλ.: 36.27.318

ένας αποτελεί το πρότυπο του ευτυχισμένου οι­ κογενειάρχη που εξα κολουθεί, μετά από πολλά χρόνια, να αγαπά τη γυναίκα του, ενώ ο Βίκτορας, που την έχει εγκαταλείψει, έχει υποστεί τις παρε­ νέργειες του χωριομού στις σχέσεις με τα παιδιά του, αλλά εξακολουθεί να αισιοδοξεί για ένα μ έλ­ λον που είναι αόρατο. Δεδομένω ν όλω ν αυτών τω ν σκέψεων που τυραννούν τον Τζέι, είναι εντυ­ πωσιακό ότι φροντίζοντας τα παιδιά του διατυπώ­ νει την άποψη ότι αργότερα θα τον φροντίσουν κι αυτά. 0 κοινωνικός ιστός έχει σπάσει, η πυρηνική οικογένεια -τουλάχιστον με τη μορφή που είχ εέχει διαλυθεί, αλλά τα ενστερνισμένα πρότυπα παραμένουν και αναπτύσσονται ελεύθερα. Το στοιχείο που κάνει ελκυστικό τον Τζέι είναι ο ει­ λικρινής τρόπος που συνδιαλέγεται με τις σκέψεις του («Μελαγχολώ όταν σκέφτομαι ότι οι αυταπά­ τες είναι, τις περισσότερες φορές, οι πιο σημαντι­ κές από τις σκέφεις μας» ίσελ. 1081), οι φόβοι που δεν διστάζει να εκφράσει, οι αμφιβολίες που τον τυραννούν. Με τον Τζέι η συγκεκριμένη γενιά της μέσης αστικής τάξης του Λονδίνου αποκτά έναν εξέχοντα εκπρόσωπό της, που διαθέτει εκείνο τον γνήσιο αυτοσαρκασμό που είναι ικανός να τον κά­ νει συμπαθή.

0 Κιουρέισι δεν έχει καταφέρει ακόμα να γράψει το «μεγάλο μυθιστόρημα». Μια όμως και η εποχή τω ν «μεγάλω ν αφηγήσεων» μοιάζει να έχει παρέλθει, τα «ελάσσονα» έργα που αντανακλούν τους προβληματισμούς της εποχής αποκτούν κά­ ποια βαρύτητα. Οι Οικείες απιστίες, περισσότερο εκτενής νουβέλα παρά μυθιστόρημα, εντυπωσιά­ ζει λόγω της ειλικρίνειας με την οποία αποδίδει τις αντρικές φοβίες, αλλά υπολείπεται εκείνου του χαρακτηριστικού που έχουν άλλα έργα του Κιουρέισι, όπως η εξαιρετική συλλογή διηγημάτων Love in a Blue Time, και τα κάνουν να ξεχωρίζουν: τις προσπάθειες μετεγγραφής τω ν προβλημάτων που προκύπτουν από τη συνύπαρξη δύο πολιτι­ σμών. Το μικρό δοκίμιο τω ν δύο μεταφραστριών που παρατίθεται ως επίμετρο με το ν τίτλ ο «Μη φοβού τους μετανάστες: "Οικείες απιστίες" πολιτι­ σμών στην τρίτη χιλιετία...» είναι καθαυτό αξιοση­ μείωτο για τις αναφορές του στο διαμορφούμενο κλίμα τω ν μεγαλουπόλεων, που φυσικά είναι το περιβάλλον που γαλουχεί συγγραφείς όπως ο Κιουρέισι. □

Μυστηριώδης εξαφάνιση

Ι

ΛΕΟΝΑΡΝΤΟ ΣΑΣΑ

Η ε ξ α φ ά ν ισ η του Μ α γ ιο ρ ά ν α

Μτφρ.: Άμπυ Ράικου - Σταύρου Αθήνα, Κοστανιώτης, 1999. Σελ.134

Σικελός συγγραφέας Λεονάρντο Σάσα δεν εί­ ναι άγνω στος στην Ελλάδα (έχουν εκδ ο θ εί αρκετά έργα του, όπως: Προσευχή και έγκλη­ μα, Ανοιχτές πόρτες, 1912+1, Ο καθένας με το νόμο του). Συγκαταλέγεται ανάμεσα στους μεγά­ λους συγγραφείς του ιταλικού νότου, που διακρίνονται όχι μόνο για τη μοντέρνα γραφή και τη ζω ­ ντάνια του ύφους, αλλά και για το εύρος τω ν κοι­ νωνικών ενδιαφερόντων. Στα έργα του, γεμάτα α­ πό ντοκουμέντα, κοινωνικο-ιστορικές αναλύσεις,

Ο

Είναι σαφής ο κοινωνικός ρόλος που θέλει να παίξει ο Λ. Σάσα: ένας σκληρός αγώνας ενάπια στη διαφθορά και την κοινωνική αδικία

με τη μορφή π ολλές φ ο ρές αστυνομικών ιστο­ ριών, είναι οαφής ο κοινωνικός ρόλος που θέλει να παίξει ο Σάσα: ένας σκληρός αγώνας ενάντια στη διαφθορά και τη ν κοινωνική αδικία. Όμως, όπως μας λέει η Λέα Ρίτερ Σαντίνι στο δο­ κίμιό της που συμπεριλαμβάνεται στην έκδοση, «ο Σάσα διαλέγει πάντα να διανύει ά βολους δ ρό ­ μους... θέτει και ξαναθέτει το ζήτημα τω ν σχέσε­ ων ανάμεσα οτους σκοτεινούς μηχανισμούς της εξουσίας και τη συνείδηση του ατόμου, ανάμεσα στην προσωπική ευθύνη και την πορεία τη ς ιστο­ ρίας». Η δομή τη ς αφήγησής του μοιάζει με ένα παζλ από μαρτυρίες και γεγονότα, που προσπαθεί να τα οργανώσει, αλλά και που διευρύνει τις σχέ­ σεις που μπορεί να υπάρχουν μετα ξύ τους, έτσι

που ο αναγνώστης να είναι ελεύ θ ερ ο ς να δημι­ ουργήσει τα δικά του νήματα, ξεπερνώντας πολ­ λές φορές τον τόπο και το χρόνο, με τον οποίο ο συγγραφέας φαίνεται να είναι σοφά και ακλόνητα δεμένος. Το μυθιστόρημα αυτό είναι μια προοωπική προ­ σπάθεια να διερευνήσει ο Σάσα τη μυστηριώδη ε ­ ξαφάνιση της ιστορικής προσωπικότητας του Σικελού καθηγητή της Φυσικής Έτορε Μαγιοράνα. Ένα πέρασμα από τη λήθη στην α-λήθεια. Ο ξεχασμένος πια Μαγιοράνα, μια από τις μεγαλύ­ τε ρ ε ς διάνοιες του αιώνα, τρελά θηκε και αυτοκτόνησε ή προτίμησε να αλλάξει ταυτότητα, παρά να συνεργαστεί στη δημιουργία της ατομικής βόμ­ βας στα σκοτεινά και ασαφή χρόνια του δικτάτορα Μουσολίνι; Είναι σίγουρα ένα βιβλίο επίκαιρο που θα συγκλο­ νίσει. ΜΑΚΗΣ ΦΑΡΟΣ

67

Γυναίκες προ του 2000 I

ΠΩΛ ΚΟΝΣΤΑΝ

I

Μ ετα ξύ μ ας

Β Μτφρ.: Αλίκη Σαλίμπα

Β

ΒΙ

Αθήνα, Χατζηνικολή, 1999. Σελ. 224

υνήθως δακρύζει κανείς από λύπη ή από χα­ ρά. Έτσι απλά δάκρυσε κι η Πολ Κονστάν, ό ­ ταν, οδηγώντας το αυτοκίνητό της από το αε­ ροδρόμιο του Παριοιού επιστρέφοντας από ένα ταξίδι στη Βηρυτό, ακούσε πως κέρδισε το Βρα­ βείο Γκονκούρ 1998 για το μυθιστόρημά της Μ ε­ ταξύ μας (Confidence pour confidence). Άραγε να χάρηκε για τη ν αδιαφιλονίκητα υψηλή τιμή που της επιφύλαξαν οι ουμπολίτες της ή να λυπήθηκε για την αδιάβλεπτα χαμηλή αντικειμενική τιμή του

ί

Αυτά που κάνουν το μυθιστόρημα αουνήθιοτο είναι η εμμονή του σε λεπτομέρειες αδιάφορες για τον κοινό παρατηρητή και η περιφορά του λόγου γύρω από το συναίσθημα, αυτό το αυθεντικά γυναικείο μέτρο αντίληψης του κόσμου Βραβείου (50 γαλλικά φράγκα, περίπου 2.500 δραχμές); Όπως και να 'χει, οι τέσσερις μεσήλικες γυναίκες, δύο Ευρωπαίες και δύο Αμερικανίδες, που συνα­ ντιούνται στο σπίτι της μιας στο Κάνσας των Ηνω­ μένων Πολιτειών με αφορμή ένα φεμινιστικό συ­ νέδριο, έχουν κάθε λόγο να είναι απογοητευμέ­ νες: αφού κατέρριψαν τα συντηρητικά πατριαρχι­ κά πρότυπα, με τα οποία ανατράφηκαν, και το μύ­ θο περί ανεπάρκειας τω ν γυναικών κι έχοντας θυ­

σιάσει την οικογενειακή ζωή στο όνομα της χειρα­ φέτησης και της επαγγελματικής καταξίωσης, α­ πομένουν εν τέλ ει μόνες και ψυχικά καταπτοημένες. Η περιθωριακή ιερόδουλη Λεϊλά εκδικείται με τον δικό της τρόπο τους άνδρες που την πασπά­ τεψαν και την πλήγωσαν: μέοω της φυσικής γή­ ρανσης του σώματός της! Μετρώντας τις αποτυχίες στις οποίες οδήγησε ο φεμινισμός τις γυναίκες που πίστεψαν στα ιδανικά του, η συγγραφέας εναποθέτει αισιόδοξα τις ελπί­ δες της στην επιμονή της ίδιας της ζωής να συνε­ χίζει να υπάρχει, ενώ παράλληλα επισημαίνει και την ατομική ευθύνη στην επιλογή τω ν ευκαιριών που παρουσιάζονται στη ζωή. «Προσπάθησα να κάνω μια ανασκόπηση τω ν σημαντικών εξελίξεω ν αυτού του αιώνα μιλώντας μέσω γυναικών ηου εί­ ναι πιο αντιπροσωπευτικές τα τελευτα ία χρόνια», δήλωσε η Κονστάν στη Γαλλική Τηλεόραση-2. Αυτά που κάνουν το μυθιστόρημα ασυνήθιστο εί­ ναι η εμμονή του σε λεπτομέρειες αδιάφορες για τον κοινό παρατηρητή και η περιφορά του λόγου γύρω από το συναίσθημα, αυτό το αυθεντικά γυ­ ναικείο μέτρο αντίληψης του κόσμου. Οι επιμελώς επιλεγμένες λέξεις, που επιδεικνύονται κάποτε με ΚΕΦΑΛΑΙΑ, η ιδιαίτερη δομή τω ν προτάσεων και το οικείο, καθημερινό ύφος της γραφής της συμβάλ­ λουν στη δημιουργία μιας αισθαντικότατης εικό­ νας του ρεαλιστικού και μάλιστα του φυσικού κό­

σμου, που εμπεριέχει μια δόση λατινοαμερικανι­ κής λογοτεχνίας. Υιοθετώντας τη γνώριμη τεχνική τη ς εμπ λο κή ς τη ς μιας π ρα γματικότητα ς μέσα στην άλλη, η συγγραφέας προσδίδει τόσο στις ηρωίδες τη ς και στο μυθιστόρημα, όσο και στην ί­ δια, αυτόνομη οντότητα. «Μ εταξύ μας», το βιβλίο τη ς Πολ Κονστάν είναι

«τόσο αποκαλυπτικό, όοο κι ένα υπόγειο, με τα βρεγμένα του ρούχα, τη σκόνη του, τα σπασμένα του παιχνίδια και τα πεταμένα έπιπλά του» και, ό­ πως κάθε υπόγειο, χρειάζεται μια δεύ τερ η ε ξ ε ­ ρευνητική ανάγνωση. ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΤΣΙΓΑΡΑ

ΠΟΙΗΣΗ

Καβαφικοί μύοτες I

M e τ ο ν τρό π ο το υ Κ α Β ά φ η

t

(«ίκοαι ξένα ποιήματα) Θεοοαλονίκη, ΚΕΝΤΡΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ,

■I

19 Σελ.

199964*

■

παγκόσμια φήμη του Κ. Π. Καβάφη είναι αναμ­ φισβήτητη και συνεχώς μεγαλώ νει. Το έργο του μεγάλου Αλεξανδρινού έχει αγκαλιαστεί, για το σφρίγος και την εμβρίθειά του, από τον πνευ­ ματικό κόσμο ανά την υφήλιο. Έτσι, εξήντα και πλέ­ ον χρόνια από το θάνατό του εξακολουθεί να δια­ βάζεται, να επανεκδίδεται, να απαγγέλλεται, να γί­ νεται αντικείμενο μ ελέτη ς και επιστημονικής μέρι­ μνας. Τούτη η μικρή ανθολόγηση είκοσι ξένων ποιη­ μάτων, που παραπέμπουν στην καβαφική ποιητική μανιέρα, παρέχει μια μοναδική ευκαιρία για εξαγωγή ενδιαφερόντων συμπερασμάτων σχετικό με την ε ­ πίδραση που έχει ασκήσει -κι εξα κο λο υ θ εί να α­ σκεί- σε ποιητές απ' όλα τα γεωγραφικά μήκη και πλάτη. Βέβαια, οι μ ελετη τές του καβαφικού έργου έχουν καταλήξει σε ενδιαφέροντες συλλογισμούς και συγκεκριμένες τοποθετήσεις, ώστε πλέον να χαρτογραφούνται οι ποιητικοί του ορίζοντες. Αλλά, επιπρόσθετα, θα είναι πράγματι ενδιαφέρον να ερευνηθεί σε βάθος και το έργο των άμεσα ενδιαφε­ ρομένων λογοτεχνών, τω ν οποίων στάθηκε πλοη­

«

γός ο Καβάφης, ί­ σως κι επαρκής πυ­ ξίδα στις ευαίσθη­ τε ς ποιητικές ανα­ ζητήσ εις τους. Το παρόν πόνημα περιάγεται σε ποιή­ ματα σε είκοσι γλώσσες και αντί­ στοιχα χ ώ ρ ες «συνθεμένα με τον τρόπο του Καβάφη (...) που αφορμώνται ή παραπέμπουν σε δικά του ποιήματα», κατά πως αναφέρει στο σύντομο προλογικό του σημείω­ μα ο Δ. Ν. Μαρωνίτης - υποσχόμενο μια πληρέστε­ ρη μελλοντική έκδοση. Ιταλία, Αυστρία, Αργεντινή, Βρετανία, Ρουμανία, Κολομβία, Αυστραλία, Γαλλία, Ρωσία, Γερμανία, Ισημερινός, Πορτογαλία, Ολλαν­ δία, Σερβία, Σουηδία, ΗΠΑ, Βουλγαρία, Ιρλανδία, Ισπανία, Χιλή είναι οι χώρες όπου η ποίησή του προκρίθηκε για την παγκοσμιότητά της και συνάμα προκάλεσε συγκίνηση και δημιουργικό ρίγος σε μερι­ κούς από τους σημαντικότερους πνευματικούς εκ­ προσώπους τους. ΒΑΣΙΛΗΣ ΡΟΥΒΑΛΗΣ

ΣΗΜΕΙΩΤΙΚΗ

Το άγριο μάτι TOU ΣΩ Τ Η Ρ Η Λ Ι0 Ν Τ 0 Υ

I

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ

I

Η γλώ σσα της « κ ά ν α ς .

■ I Σουρρεαλιστικά παίγνια και κοινωνιοοημειωτικές Β αναγνώσεις, με αφορμή τη φωτο-γραφή του Raoul Ubac I Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Β Ι Σελ.430 ο βιβλίο αυτό αποτελεί τη ν πλέον εκτεταμένη και εμπεριστατωμένη μ ελέτη πάνω στην υπερ­ ρεαλιστική φωτογραφία, έναν τομέα που έχει ερευνηθεί αρκετά στο εξωτερικό, αλλά μέχρι τώρα δεν έχει τύχει της ανάλογης προσοχής στην Ελλά­ δα. Χρησιμοποιώντας ως χαρακτηριστικό δείγμα υ ­ περρεαλιστή φωτογράφου τον Βέλγο Raoul Ubac (1910-1985), εισηγητή πρωτοποριακών φωτογρα­ φικών τεχνικών, όπως το «κάψιμο» (brulage) και τα «απολιθώματα» (fossiles), εξετάζει διεξοδικό τις ση­ μαντικότερες φωτογραφίες του της περιόδου 19321940, μελετώ ντας ταυτοχρόνως τις διαρκείς έρευ-

Τ

Η πλέον εκτεταμένη και εμπεριστατωμένη μελέτη πάνω οτην υπερρεαλιστική φωτογραφία νες και άλλω ν υπερρεαλιστών, με ηροεξάρχοντα τον Man Ray (1890-1976), πάνω στο φωτογραφικό υλικό και το ν συνεχή π ειραμα τισ μό το υ ς με διάφορες φωτογραφικές τεχνικές και επεξεργασίες (φω τομοντάζ, φ ω τοκολάζ, φ ω τογράμματα, ρεϊογράμματα, εκφωτίσεις, επιτυπώσεις).

0 συγγραφέας αντιλαμβάνεται απολύτως σωστά το ν υπερρεαλισμό ως ένα «επαναστατικό κίνημα που προσπάθησε να προτείνει μια νέα σύλληψη της

70

πραγματικότητας και, περαιτέρω, ένα ν νέο τρόπο ζωής με ακρογωνιαίο λίθο της όλης αισθητικής και ιδεολογίας του το δυναμικό κίνημα προς την απε­ λευθέρω ση του ανθρώπου από τον αυμβατοποιημένο και κενό νοήματος κόσμο» και πως ο υπερρεα­ λισμός προτάσσοντας μια άλλη θεώρηση των πραγ­ μάτων «αντιπροτείνει την αποδοχή ύπαρξης και μιας ά λ λ η ς α λή θεια ς, μιας ά λ λ η ς π ρ α γμ α τικότητα ς εξίσου βιωματικής και βιώσιμης, που προκύπτει από την συνένωση των αντιθέτων». Φυσικά δεν με βρί­ σκει σύμφωνο η επιλογή της χρησιμοποίησης του όρου «σουρεαλισμός», ο οποίος, όπως αναγνωρίζει και ο συγγραφέας, έχει λάβει «μια λοιδοριστική σημααία» και υπονοεί «καθετίπου είναι περίεργο, ακατανόητο, αλλόκοτο, πράγμα που τελικά οδηγεί σ το κενό σημασίας», θέμα σύγχυσης με τον όρο «Υπερ-ρεαλισμός» (HYperr6alisme) δεν υφίσταται, αφού για τη ζωγραφική αυτή τάση μπορούμε εκτός

από τη διαχωριστική παύλα να χρησιμοποιήσουμε και τον περιγραφικό όρο «φωτορεαλιομός». 0 συγ­ γραφέας μ ελετά την υπερρεαλιστική φωτογραφία από κοινωνιολογική και σημειολογική θεω ρητική άποψη χωρίς να αποκλείει τη συμβολή και άλλω ν θεω ριώ ν, όπου το θ ε ω ρ ε ί α π αρα ίτητο (γλω σ ­ σολογία, απ οδομισμός, δ ια κειμενικότητα , θ εα ­ τρολογία, ερμηνευτική). Αναφέρεται με λεπτομέρει­ ες σε ό λ ε ς τις τε χ ν ικ έ ς τη ς υ π ερ ρ εα λισ τική ς φ ωτογραφίας, αναλύοντας τόσο το εικονικό και λεκτικό της περιεχόμενο όσο και το σημασιολογικό μήνυμα που αυτή εμπεριέχει, επιχειρώντας να αναδ ε ίξε ι τη ν πολυσημία τη ς υ π ερρεα λισ τική ς φ ω τογραφ ικής εικονοποιίας, που συ νθ έτει το ν επικοινωνιακό της κώδικα με την ανθρώπινη συνεί­ δηση. Επισημαίνοντας πως η φωτογραφία βρίσκεται

στο επίκεντρο της υπερρεαλιστικής καλλιτεχνικής δημιουργίας, υποστηρίζει ηως αυτή αποτελεί έναν από το υ ς αντιπ ροσ ω π ευτικό τερους «διαύλους μ εταφοράς» τω ν υπερρεαλιστικώ ν μηνυμάτων, δηλαδή «της απελευθέρω σης του ανθρώπου από την ουμβατοποιημένη αντίληψη του κόσμου και την μονομερή θέα σ η το υ πραγματικού». Πρόκειται πραγματικά για ένα εξαιρετικό επίτευγμα τω ν υπερ­ ρ εα λισ τώ ν, οι οποίοι κ α τά φ ερ α ν να χ ρ η ­ σιμοποιήσουν τη φωτογραφία, αυτό το μέσο που θεω ρήθηκε ως ο πλέον πιστός α ντιγραφέας της πραγματικότητας», ως όχημα ριζικής αμφιοβήτησης του ορθολογισμού και της μονοδιάστατης ερμηνεί­ ας τω ν φαινομένων του κόσμου. Κατάφεραν δηλα­ δή να μετατρέψ ουν τη φωτογραφία από μια απλή «τεχνική αναπαραγωγής της πραγματικότητας» σε

0 Δημήτρης Τσατσουλης

Το βιβλίο Η γ λ ώ σ α α τ η ς Ε ικ ό ν α ς αποτελείίνα οημώ ουνόηηοης μιας μεθόδου, της κοινωνιο-οημειωτικής, με μια τέχνη, τη φωτογραφία. Σήμερα όαο ποτέ, η εικόνα, οε ποικί­ λες μορφές, κυριαρχεί αε όλους τους τομείς της ζωής μας, επιβάλλοντας τη δική της αναπαράοταοη, το υποκατάοτατο/οημείο, οε βάρος του πραγματικού αντικειμένου αναφο­ ράς. Οι σύγχρονες μορφές της, από την ολογραφία, την ψηφιακή εικόνα έως τα πολυ­ μέσα, αποτελούν μετεξελίξεις της φωτογραφίας. Αν, όμως, δεν είμαστε οε θέση να αποκωδικοποιήοουμε πρώτιστα την απλή φωτογραφία, να διαβάσουμε το μήνυμά της, να αποκρυπτογραφήοουμε τα ψεύδη της και την κατασκευή της, τότε, αντί να συμμετέχου­ με ενεργά στην ανάγνωσή της, την εξισώνουμε με την ίδια την πραγματικότητα. Κι όμως, η φωτογραφία είναι ένα κείμενο που προοφέρεται προς ανάγνωση, και χρειάζονται χίλιες και περισσότερες λέξεις για να κατα­ νοήσουμε μια εικόνα. Η φωτογραφία είναι, επίσης, μια σκηνή: μια προκαταοκευαομένη ιδέα που δείχνει έναν κόσμο αε απότμηαη, τεμαχισμένο, υπονοώντας μια συνέχεια που ο θεατής φαντάζεται, αλλά δεν βλέπει. Η φωτογραφία έχει μια αισθητική: το «ωραίο» του φωτογραφημένου αντικειμένου είναι διαφορετικό από αυτό που αποκαλούμε «ωραία» φωτογραφία. Η δεύτε­ ρη είναι η πράξη της φωτογράφησης, η διαχείριση του φακού, η λογοκρισία που ασκεί η οπτική του φωτογράφου αλλά και η δημιουργικότητα του δικού του βλέμματος. Το βιβλίο χρησιμοποιεί ως σημείο εκκίνησης τη σουρεαλιστική φωτογραφία για να δείξει πως ο σουρεαλισμός υπήρξε ένα αισθητικό και ιδεολογικό κίνημα κ α τ ' ε ξ ο χ ή ν φ ω τ ο γ ρ α φ ικ ό . Αναλύει γύρω στις 100 φωτογραφίες με βάση τη σουρεαλιστική αισθητική και ιδεολογία, που υπήρξαν οι κινητήριοι μοΔοί της φωτογραφικής δημιουργίας των σουρεαλιστών, μιας δημιουρ­ γίας που καταδήλωνε τα ψεύδη της, την«κατασκευή» του έργου τέχνης. Συγχρόνως, ανατρέχοντας σε άλλες εικόνες του αιώνα μας και φθάνοηας μέχρι σήμερα, δείχνει την επίδραση της σουρεαλι­ στικής αισθητικής στη δημιουργία φωτογραφικών, καλλιτεχνικών, δημοσιογραφικών, διαφημιστικών αλλά και κινηματογρα­ φικών εικόνων, συσχετίζει τη σουρεαλιστική φωτογραφία με τη θεατρική ή την ανθρωπολογική εικόνα, προτείνοντας έτσι τη διακειμενική ανάγνωση. Αν το βιβλίο αυτό ξεκινάει με ένα λόγο για τη φωτογραφία, καταλήγει, τελικά, σε ένα λόγο με αφορ­ μή τη φωτογραφία, ένα λόγο πάνω στην κοινωνία και τα πολιτισμικά της φαινόμενα, οε ένα λόγο για τον άνθρωπο/δημιουργό, καλλιτέχνη και επαναστάτη.

«τέχνη παραγω γής μιας νέα ς π ραγματικότητας» αλλάζοντας τον τρόπο θέασης τω ν πραγμάτων και διευρύνοντας τη ν αντίληψη του ανθρώπου για την πραγματικότητα που βιώνει. Επισημαίνει επίσης πως «η χρήση υλικών ή συγκε­ κριμένων τεχνικών» φωτογράφησης από τους υπερ­ ρεαλιστές «είναι στοιχεία καταδηλωτικά μιας αισθη­ τικής επιλογής και μιας ιδεολογικής τοποθέτησης», τη ν οποία οι υπερρεαλιστές επιδίωκαν να κάνουν εμφανή με κάθε καλλιτεχνική τους δραστηριότητα ω ς « ερ γα λείο προσέγγισης τη ς επ ιζη το ύ μ ενη ς υπερπραγματικότητας» και η οποία πάντα συνίστατο «στην σύνθεση τω ν αντιθέτω ν σε ένα και το αυτό

0 Δ. Τσατοούλης μελετά την υπερρεαλιστική φωτογραφία από κοινωνιολογική και οημειολογική θεωρητική άσοφη χωρίς να αποκλείει τη συμβολή και άλλων θεωριών, όπου το θεωρεί απαραίτητο νόημα», όπου η ατομική και η συλλογική εμπειρία συνδέονται άρρηκτα μεταξύ τους και εμπεριέχονται σε ένα ενιαίο αντιληπτικό σύμπαν. Ισχυριζόμενος πως η υπερρεαλιστική φ ω τογραφ ία εμ π εριέχει πάντα «ένα μήνυμα απόλυτα κωδικοποιημένο που απλά ε π ιζη τεί τα κα τά λ λη λα αποκωδικοποιητικά μέσα για να διαβαστεί ώστε να αναφανεί η δύναμή του», υποστηρίζει πως η υπερρεαλιστική φωτογρα­ φία φ τά ν ει πολύ συχνά «να σ υνιστά η ίδια έν α σημαίνον, πέρα από το αντικείμενο αναφοράς της καθαυτό» σε σημείο που το περιέχον και το περιεχό­ μενο «να συμπλέκονται και να λειτουργούν συμπλη­ ρωματικά αλληλενεργώντας». Γίνεται επίσης εκ τε­ νής αναφορά σε όλες τις σημαντικές υπερρεαλιστι­ κές τε χ ν ικ έ ς και τα μέσα έκφ ρασ η ς (α υ τό μ α τη γραφή, ονειρική απεικόνιση, αντικειμενική συγκυρία, θαυμαστό, ομιλούσα σκέψη, σπασμωδική ομορφιά), που συμβάλλουν στην παραγωγή τη ς «ποιητικής εικόνας» που λειτουργεί αποτελεσματικά «απελευ­ θερ ω μ ένη από κά θ ε μορφή καταπ ίεσης» και

72

«υποκείμενη μόνο στην αρχή της απόλαυσης». Τονί­ ζεται μάλιστα η ευμενής στάση του ΑηάΓέ Breton ως προς τη φωτογραφία, αφού επ έλεξε φωτογρα­ φ ίες για τη ν εικονογρά φ ησ η δύο σ ημα ντικώ ν βιβλίων του (Νάντια, 0 Τρελός Έρως), και αναλύεται η σκέψη του πάνω στο ζήτημα της αντίληψης, της όρασης και της αναπαράστασης, όπως αυτή παρου­ σιάζεται στο κείμ εν ό το υ Το α υ τόμ α το μήνυμα (1933), και, η επιδιωκόμενη δυνατότητα απελευθέ­ ρω σης το υ π ν εύμα τος γ εν ικ ό τερ α από τη σημειοποιημένη σκέψη, 0 συγγραφέας αναφέρεται διεξοδικά και στις «ευθεί­ ες» ή «δεικτικές» φωτογραφίες και χρησιμοποιεί ως χαρακτηριστικό παράδειγμα τις φωτογραφίες του Jacques-A ndr6 B o iffa rd (1903-1961) που συνοδεύουν τη Νάντια (1928) του Breton. Η ιδιάζουσα σημασία τω ν φωτογραφιών αυτών, με τη «φαντασμιακή» διάσταση που διαθέτουν και την ψευδαι­ σθητική τους χρήση σε σχέση με την κειμενική αφή­ γηση, γίνεται εμφανής από την «ποιητική» υπόσταση που λαμβάνει ο εικονικός τους κώδικας μέσω του στοιχείου της έκπληξης, των απρόβλεπτων συνδυα­ σμών, της συνύπαρξης ασύνδετων και αποκομμέ­ νων από τον πραγματικό τους χώρο αντικειμένων και τη ς χρήσης συμβόλων, ώ στε να λειτουργούν αποπροσανατολιστικά, θέτοντας υπό αμφισβήτηση τη δυνατότητα ορθολογικής πρόσληψής τους από τη ν π λευρά το υ θ εα τή . Α ν α λύοντα ς μάλιστα σημειολογικά και γλωσσολογικά την αισθητική και τις ενδείξεις της υπερρεαλιστικής φωτογραφίας, ο συγγραφέας τονίζει τις πολλαπλές της σημασίες και «την τριπλή σημειωτική ιδιότητα του δείκτη, του συμβόλου και της εικόνας» που αυτή λαμβάνει ταυ­ τόχρονα. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το κεφάλαιο, στο οποίο α να λύετα ι η «βρώσιμη ομορφιά» τη ς υπερρεαλιστικής φωτογραφικής εικόνας, η λειτουρ­ γία του στόματος, οι έννοιες της υποκατάστασης, τη ς παραλλαγής και του μιμητισμού στη φύση, η αισθητική του «άμορφου», η λειτουργία του τερ α ­ τώ δους, καθώς και η «μετατόπιση από το ανθρώ ­ πινο σ το ζωώδες», που α π οτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα της «αντι-ανθρωπιστικής ιδεολογίας της σουρρεαλιστικής αναζήτησης». Εξίσου καίρια είναι και η αναφορά του συγγραφέα στην ακίνδυνη ενσω­ μάτωση της υπερρεαλιστικής φωτογραφικής αισθη­ τικής και τω ν τεχνικών της από τη σύγχρονη μόδα, τη διαφήμιση και τη δημοσιογραφική ή καλλιτεχνική φωτογραφία, η οποία συνοδεύεται όμως από την παράλληλη εξουδετέρωση του επαναστατικού της

μηνύματος, «της ιδεο λο γία ς που τη ν γέννησε», αφού «η σύγχρονη δυτική κοινωνία, αδυνατώντας, για ευνόητους λόγους, να υιοθετήσει την σουρρεαλιστική ιδ εο λο γ ία ε π έ λ ε ξ ε α ν τ' α υ τή ς να υιοθετήσει/ενσωματώσει την αισθητική της», ενέρ­ γεια «ενδεικτική της κακομεταχείρισης που υφίσταται το κίνημα του οουρρεαλισμού και οι εκπρόσωποί του σήμερα». Η εμπεριστατωμένη αυτή μ ελέτη, συνοδευόμενη από 95 εικόνες και π ολυάριθμες βιβλιογραφικές

παραπομπές, ελπίζω να αποτελέσει γόνιμο έναυσμα για τη ν περαιτέρω έρευνα το υ ευρ ύ τα το υ πεδίου τη ς υπ ερρεαλιστικής φω τογραφ ίας που περιλαμβάνει έναν σημαντικό αριθμό υπερρεαλι­ στών που ασχολήθηκαν με αυτήν, όπως για παρά­ δειγμα τη ν Claude Cahun (1894-1954), το υ ς Βέλγους Paul Noug0 (1895-1967) και Marcel Marlen (1920-1995), τους Τσέχους Jindrlch Styrsky (18991942), J indrlch Heisler (1914-1953) και Emila Medkovci (1928-1986) και πολλούς άλλους. □

ΔΟΚΙΜΙΑ

Το βιβλίο ως φορέας ιδεών I

ΑΝΤΡΕ ΣΙΦΡΙΝ

I

Ε κ δ ό σ ε ις χ ω ρ ίς ε κ δ ό κ ς

I

ΝΙτφρ.: Κίττυ Ξενάκη Αθήνα, Πόλις, 1999. Β ΐ Σελ. 139

Η

ι νέοι τρόποι συγκέντρωσης, ανάπτυξης και ε ­ πέκτασης του κεφαλαίου είχαν ά μεσες επι­ πτώσεις και στο χώρο του βιβλίου. Οι εξα γο­ ρές εκδοτικών οίκων, οι ενσωματώσεις σε μεγά­ λους ομίλους «ψυχαγωγικών» κυρίως εταιρειών, η δημιουργία μονοπωλιακών καταστάσεων, ά λλα ­ ξαν και συνεχίζουν να αλλάζουν ριζικά το εκδοτικό τοπίο και τους οικονομικούς, πολιτιστικούς και ιδε­ ολογικούς όρους συγκρότησής του. Σ' αυτό το το-

Ο

0 Α. Σίφριν αναδεικνύει τον εκδότη που βλέπει το βιβλίο ως φορέα ιδεών; πολιτισμού και κοινωνικής αμφιοβήτηοης και όχι μόνον ως εμπόρευμα

πιο και τις οδυνηρές μεταμορφώσεις του μας ξ ε ­ ναγεί ο εκδότης Αντρέ Σίφριν με το μικρό αλλά ιδι­ αιτέρως σημαντικό βιβλίο του, Εκδόσεις χωρίς εκ­ δότες. Ο Α. Σίφριν διηύθυνε για τριάντα περίπου χρόνια το ν ν εο ϋ ο ρ κ έζικ ο εκ δ ο τικ ό οίκο «Pantheon», θ υ γα τρική ετα ιρ εία το υ ο μ ίλ ο υ «Random House». Με την καθοδήγηση του Σίφριν οι εκδόσεις «Pantheon» απέκτησαν κύρος και φ ή­ μη, εισήγαγαν την ευρωπαϊκή λογοτεχνική και θε­ ωρητική παραγωγή στην Αμερική και ήταν μια ε ­ στία κουλτούρας, αμφισβήτησης και κριτικής (εξέ­

δωσαν, για παράδειγμα, Γκίντερ Γκρας, Μ. Ντιράς, Ζ. Π, Σάρτρ, Μ, Φουκό, Ε. Χόμπσμπαουμ, Ε. Π. Τόμσον, Ν. Τσόμσκι κ.λπ.). Κάποια στιγμή όμως, στο πλαίσιο τω ν διεθνών επιχειρηματικών ανακατατά­ ξεων, ο όμιλος «Random» αγοράστηκε αρχικά από την RCA, έναν κολοσσό τη ς ηλεκτρονικής και της βιομηχανίας του θεάματος, και εν συνεχεία από το μεγιστάνα τω ν Μ.Μ.Ε., S. I. Newhouse. Γρήγορα άρχισε η εφαρμογή στρατηγικών με σκοπό τη μ ε­ γιστοποίηση του κέδρους με τη ν πώληση ή την περικοπή εκδοτικών τομέων, με την πρόκριση του χυδαίου εμπορικού βιβλίου, ακόμα και με πολιτικά κριτήρια, όπως η μη έκδοση θεω ρουμένω ν αρι­ στερών βιβλίων. Όλα καθοδηγούνταν από ανθρώ­ πους χωρίς καμιά ιδιαίτερη γνώση και αγάπη του αντικειμένου («ποιος είναι αυτός ο Κλοντ Σιμόν;» ρωτούσε ο νέος γενικός διευθυντής, αναφέρει ο Σίφριν) και, έτσι, ο «Pantheon» κατάντησε να έχει το 1998 ως βιβλίο-φάρο έναν τόμο με φωτογρα­ φίες της Barbie!! Οι στρατηγικές αυτές φυσικά απέτυχαν και είχαν ως απ οτέλεσμα τη ν πώληση το υ ο μίλου «Random» στον εκδ ο τικό κολοσσό «Bentelsmann». 0 Α. Σίφριν είχε παραιτηθεί βέβαια

αρκετά πριν, το 1990, αρνούμενοςτα νέα ήθη και σιγά σιγά δημιούργησε έναν ανεξάρτητο μη κερ­ δοσκοπικό οίκο, τον «New Press», πάνω στα χνάρια της καλύτερης παράδοσης του «Pantheon». 0 A. Σίφριν με τον γλαφυρό, αυτοβιογραφικό, αλλά και αναλυτικό του λόγο, περιγράφει την προσωπική του περιπέτεια στο χώρο τω ν εκδόσεων, τη συν­ δέει με την ιστορία των σοβαρών λαϊκών εκδόσε­ ων με σαφέστατο πολιτικό και ιδεολογικό περιε­ χόμενο στην Αγγλία («Penguin») και τις ΗΠΑ και α­ ποκαλύπτει τη νέα διεθνή πραγματικόητα στο χώ­ ρο με πολλά παραδείγματα. Διακρίνει τα κύρια χα­ ρακτηριστικά της νέας εποχής: την ιδεολογία της αγοράς, με την επιλογή τω ν βιβλίων που θα απο­ φέρουν περισσότερα κέρδη, και τη ν αντίστοιχη λογοκρισία της αγοράς, με τη μη έκδοση θεωρού­ μενων «δύσκολων» βιβλίων· την απαίτηση του υ­ ψηλού κέδρους ανεξάρτητα από την ιδιαιτερότη­ τα του εκδοτικού χώρου- τη στροφή στα μπεστσ έλερ με τερά σ τιες μάλιστα προκαταβολές σε «συγγραφείς» με κύριο προσόν το κοσμικό ή πολι­ τικό όνομα· τις διασυνδέσεις των μεγάλων ομίλων με τις μεγά λες αλυσίδες βιβλιοπωλείων για την

ΕΚΔΟΣΕΙΣ SCRI PTA Γ Α Λ Λ Ο Φ Ω Ν Η

Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Α

ΓΙΑΣΜΙΝ ΣΑΜΙ-ΚΕΤΑΝΙ

ΤΕΛΕΤΗ Η Τελετή, είναι ένα μικρό μυθιστόρημα, ένα αφήγημα μάλλον, γραμμένο σε τρίτο πρόσωπο. Η κεντρική ηρωίδα, η Χαντίζα, βιώνει με πικρία έναν αποτυχημένο γάμο που έχει διαλυθεί. Μετά το διαζύγιο επιστρέφει με τις τρεις θυγατέρες της στο πατρικό της σπίτι, όπου θα γιορταστεί ο γάμος του αδελφού της με τον παραδοσιακό τρόπο. Η Τελετή είναι η αφήγηση της προετοιμασίας αυτού του γάμου, που συμπλέκεται με τις παιδικές της αναμνήσεις και τις τωρινές της αγωνίες. Πέρα από το πρόσωπο της βασι­ κής ηρωίδας, πολλές γυναίκες παρελαύνουν: η μητέρα της η Λάλλα Ρίτα, η ξαδέλφη της η Μαλίκα, οι κόρες, οι θείες, οι υπηρέτριες, ένα ολόκληρο γυναικείο σύμπαν. Η ευαισθησία και η ποιητικότητα της αφηγηματικής γλώσσας προσδίδουν μεγάλη χάρη στο κείμενο, που αρδεύεται από την κληρονομιά της μεσογειακής μνήμης και την αραβική κουλτούρα.

74

προώθηση ίο υ εμπορεύματός τους- τον προκλη­ τικό τρόπο εργασίας και ζω ής τω ν διευθυντικών σ τελεχώ ν εν αντιθέσει με το υ ς παραδοσιακούς εκδότες.

0 Α. Σίφριν, έχοντας ως αξίωμα ότι οι αναγνώστες υπάρχουν, αρκεί να τους αναζητήσει κανείς, ως ε ­ ναλλακτικές λύσεις απέναντι στον ολο κλη ρω τι­ σμό της αγοράς προτείνει το μοντέλο του εκδοτι­ κού του οίκου «New Press», τη ν επιλογή βιβλίων με πολιτικοκοινωνικές και λογοτεχνικές θεματικές

που δ εν ενδιαφ έρουν το υ ς εμπορικούς οίκους, την εκμετάλλευσ η τω ν νέων τεχνολογιώ ν και τη διασύνδεση τω ν ανεξάρτητων οίκων με τις κρατι­ κές ή κοινωνικές αντιστάσεις στην ισοπέδωση της παγκοσμιοποίησης. 0 Α. Σίφριν ανδεικνύει τον εκ­ δότη που βλέπει το βιβλίο ως φορέα ιδεών, πολι­ τισμού και κοινωνικής αμφισβήτησης και όχι μόνον ως εμπόρευμα, προβάλλει μια ηθική του εκδότη και εμμένει στις εκδόσεις με εκδότες. ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΑΚΩΤΙΑΣ

ΙΣΤΟΡΙΑ

Ιστορία της Αλεξάνδρειας Ι.Μ . ΧΑΤΖΗΦΩΤΗΣ

Αλ<ξάνδρ«·α Ο ι 6ύο αιώνες του νεότερου Ελληνισμού (19 ο ς-20 ό ς) Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1999. Σελ. 649

ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ ΟΙ ΔΥΟ ΑΙΩΝΕΣ ΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΎ

(19ος -20<5ς) ίναι α ναμφισ βήτητο γεγονός ότι η ελλη νική παροικία στην Αλεξάνδρεια τη ς Αιγύπτου υ ­ πήρξε από τις σημαντικότερες, όπου οι Έ λλη­ νες πέτυχαν να δημιουργήσιουν ξεχωριστά επι­ τεύγμα τα. Πολυάνθρωπη και δραστήρια, δ εν υ­ στέρησ ε σε τίποτα από ό,τι είχε να επ ιδείξει η πρωτεύουσα τη ς Ελλάδας, η Αθήνα. Με υψηλό κοινωνικό και πνευματικό επίπεδο οι ελ λ η ν ικ ές παροικίες και στα δύο μεγάλα κέντρα, το Κάιρο και την Αλεξάνδρεια, ακτινοβολούσαν για αρκετούς αιώνες. Η Αλεξάνδρεια, κέντρο το υ ελληνισμού από τη ν εποχή τω ν διαδόχων του Μ. Αλεξάνδρου, εξα κο ­ λουθεί να παίζει μέχρι τώρα πρωταρχικό ρόλο, το ρόλο που της έτα ξε η μοίρα και η ακτινοβολία του παρελθόντος. Οι δύο αιώ νες του νεότερου ελ λ η ­ νισμού (1 9 ο ς-2 0 ό ς), που π ροβ άλλοντα ι, είναι χαρακτηριστικοί για την οικονομική και πνευματική πρόοδο τω ν Ελλήνων στην Αλεξάνδρεια. Τα σπου-

Ε

δ α ιό τερ α επ ιτεύ γ μ α τα , που από το π α ρελθόν είχαν θ εμελ ιω θ εί, ολοκληρώ νοντα ι τώ ρα και ο ελλη νισ μό ς βρίσκεται στη μεγ α λύ τερ η άνθησή του. Ο συγγραφέας οριοθετώντας την έρευνά του ανα­ τρέχει πολύ εύστοχα στην ελληνιστική και βυζα­ ντινή Αλεξάνδρεια, με σκοπό να συνδέσει, έστω και ακροθιγώς, την περίοδο εκείνη με τα σύγχρονα γεγονότα . Τα μνημεία που μέχρι σήμερα σ τολί­ ζουν τη ν πόλη είναι οι α ψ ευδείς μ ά ρτυρες τη ς

75

περιόδου εκείνης που ο ελληνισμός κυριαρχούσε σχεδόν ολοκληρωτικά. 0 αναγνώστης-μελεχητής θα έχει τη ν ευχέρεια όχι μόνο να π ληροφορηθεί σχεδόν τα πάντα από τις περιγραφές, αλλά και από τη ν πλούσια εικονογράφηση το υ βιβλίου να γευθεί το άρωμα της πολιτιστικής κληρονομιάς. Το μεγαλείο τω ν βιωμάτων, που ζω ντανεύουν τη μνήμη του συγγραφέα για τη γενέτειρα πόλη, την Αλεξάνδρεια, κάνει ακόμα περισσότερο δημιουργι­ κή τη ν έκφραση, πιο ζεσ τές τις περιγραφές, πιο λ επ το λ ο γ η μ έ ν ε ς τις φ ιλο λο γικές προσεγγίσεις. Όπως ο ίδιος επισημαίνει στην εισαγωγή της δεύ-

0 αναγνώοτης-μελετητής έχει την ευκαιρία όχι μόνο να πληροφορηθεί οχεόόν τα πάντα από τις περιγραφές, αλλά και από την πλούοια εικονογράφηση του βιβλίου να γευθεί το άρωμα της πολιτιστικής κληρονομιάς τε ρ η ς έκδοσης (σ. 18): «Έφυγα για σπουδές και ξέκοψα. Έτσι νόμισα. ΙΥΙα η πόλη μ' ακολουθούσε πάντα και μ ' έ φ ε ρ ν ε και μ ε φ έρ ν ει κοντά της». Παρών μ ε τη φαντασία το υ , το γράψιμο και τα συχνά ταξίδ ια το υ , ανανεώ νει τις εμπ ειρίες το υ χαρίζοντας σε μας γνώσεις, παιδεία και συγκινή­ σεις. Ο ε λ λ η ν ισ μ ό ς κατά τις α ρ χές το υ 19ου αιώνα σημειώνει σταδιακή ανάπτυξη, δεσπόζοντας για ενάμιση σχεδόν αιώνα στο χώρο τη ς ελλη νική ς Διασποράς. Στην ανάδειξη τη ς Α λεξά νδρειας σε μεγάλο εμπορικό και διαμετακομιστικό κέντρο της Μ εσογείου με τα γνωρίσματα μιας π ολιτείας με ευρωπαϊκή όψη, καθοριστικό ρόλο παίζει το ε λ λ η ­ νικό στοιχείο με τις οικονομικές του δραστηριότη­ τες και τα θαυμάσια κτίρια, με τα οποία κοσμεί την πόλη. Ο 20ός αιώνας βρίσκει τη ν ελληνική παροι­ κία τη ς Αλεξάνδρειας σε μεγαλύτερη άνθηση και με νέα πρόσωπα στην Προεδρία τη ς Κοινότητας. Τα ελληνικά πιστωτικά ιδρύματα πληθαίνουν, εξοι­ κονομούνται χρήματα και, εκτός από την ανακαίνι­

76

ση τω ν πα λα ιοτέρω ν κτισμάτω ν, κτίζονται νέα, κυρίως σχολεία, όπου καταβάλλεται έντονη προ­ σπάθεια για τη βελτίω ση τη ς εκπαίδευσης. Στην πόλη α υτή δρα στηριοπ οιούντα ι κατά καιρούς, εκ τό ς από τα εκπ αιδευτικά , επ α γγελμα τικά και πολιτιστικά σωματεία, και σωματεία με διεκδίκηση εθνικών συμφερόντω ν, όπως ο Δωδεκανησιακός Αγώνας κ.ά. Το Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο Αλεξανδρείας, με το υ ς φ ω τισ μένους Πατριάρχες του, τη μέριμνά του για τον ελληνισμό και τη συνεργασία του με τις ελ ληνικές Κοινότητες, σ υ ν ετέλεσ ε αποφασι­ στικά στο να διατηρηθεί ακμαίο το εθνικό φ ρόνη­ μα. Τα πολλαπλά έντυπά του (από τα γνω σ τότε­ ρα: ο «Εκκλησιαστικός Φάρος», ο «Πάνταινος» και τα «Ανάλεκτα Π. Βιβλιοθήκης») με το υ ς ά ξιους σ υνεργά τες το υ ς σ υνετέλεσ α ν αποτελεσματικά στην τόνωση του θρησκευτικού συναισθήματος. Τα σχολεία και τα εκπαιδευτήρια, που λειτούργη­ σαν με διακεκριμένους δασκάλους και καθηγητές, υπήρξαν τ ο καμάρι τη ς Κοινότητας τη ς Α λ εξά ν­ δρειας και του ελληνισμού γενικότερα. Η νέα α λε­ ξανδρινή λογοτεχνική παραγωγή, με επικεφαλής τον Κ.Π. Καβάφη και τις άλλες σημαντικές μορφές, πλούτισε την αλεξανδρινή βιβλιογραφία και έπαιξε ξεχω ριστό ρόλο στα ελληνικά γράμματα. Τα πε­ ριοδικά και οι εφημερίδες, που κατά καιρούς είδαν το φως της δημοσιότητας, φιλοξένησαν συνεργα­ σίες όχι μόνο τω ν πνευματικώ ν ανθρώπω ν τη ς Αλεξανδρείας, αλλά και αξιόλογω ν λογοτεχνώ ν της κυρίως Ελλάδας, όπως του Αλέξανδρου Παπαδια μ ά ν τη , το υ Κωστή Π αλαμά, το υ Νίκου Καζα ντζά κη κ.ά. Δ υστυχώ ς δ εν είναι δυν α τό ν να παρακολουθήσ ουμε ό λ ε ς τις κ α τα γρα φ ές το υ συγγραφέα για την αγαπημένη του Αλεξάνδρεια, το αγκάλιασμα όμως του βιβλίου από τον αναγνώστη-μελετητή θα σταθεί αφορμή να γνωρίσει ένα σημαντικό κεφάλαιο του ελληνισμού της Διασποράς, που σ ήμερα βρίσκεται σε μαρασμό, η δε πλούσια βιβλιογραφία που παρατίθεται θα ανοίξει καινούριους ορίζοντες έρευνας. ΝΙΚ. ΛΥΚ. ΦΟΡΟΠΟΥΛΟΣ

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

0 αέναος χορός του λόγου I

ΖΑΝ-ΠΙΕΡ ΛΕΦΕΒΡ - ΠΙΕΡ ΜΑΣΕΡΕ

£

Ο Έ γ ε λ ο ς κ α ι η κ ο ιν ω ν ία

p i Μτφρ.: Γιώργος Φαράκλας ■ [ Αθήνα, Βιβλιοπωλών της «Εοτίας», 1998. Η Σελ. 152 φιλοσοφία του Hegel είναι μια (ιδεαλιστική) φιλο­ σοφία του ορθολογισμού. Δύσκολη όσο θέλου­ με, αλλά πάντοτε ορθολογική, δυναμική, ιστορι­ κή. Και πρέπει επιτέλους να απαλλαγούμε από εκείνη την ψευδαίσθηση που θέλει το λόγο άμεσα κατανοη­ τό και αναγνώσιμο, στενά εμπειρικό και εύπεπτο. Πρόκειται ουσιαστικά για μια ιστορική εν κινήσει φιλο­ σοφία. Για το λόγο αυτό και η καλύτερη μεταφορά που θα μπορούσε να εκφράσει τη φιλοσοφία του Hegel είναι η εικόνα του χορού, στην οποία καταφεύ-

«

Οι συγγραφείς παρουσιάζουν, αναλύουν και, άρα, ερρηνεύουν ορισμένες κεντρικές εποιες της εγελιανής φιλοσοφίας του δικαίου γουν εύστοχα οι συγγραφείς: «ίενόςΐ αδιάκοπου χο­ ρού... ενός κύκλου κύκλων, δηλαδή αν θέλετε ενός χορού τω ν χορών... ενός ουδέποτε εντελώ ς κλει­ στού κύκλου που αποτελείται από ουδέποτε εντελώς κλειστούς κύκλους, οι οποίοι είναι ικανοί οποτεδήπο­ τε να εκπτυχθούν ως άπειρες σπείρες και έχουν σχε­ τικά ασαφή σημεία... σύνδεσης» (σελ. 12-13). Η σκέ­ ψη του C. W. F. Hegel αντανακλά την πραγματικότητα της ολότητας του ανθρώπινου λόγου, που κάθε τμή­ μα του (δίκαιο, θρησκεία, φιλοσοφία κ.λπ.) είναι αλληλένδετο και διαλεκτικά αλληλέγγυο με τα υπόλοι­ πα. Στον διαλεκτικό ορθολογιομό του το τμήμα απο­

κτά όλη την αξία του «μόνο αν επανενταχθεί στη συ­ νάφεια του συνολικού συστήματος». Χρειάζεται όμως να σημειώσουμε πως το σύνολο δεν αποτελεί το α­ πλό άθροισμα των μερών που το συναπαρτίζουν- κά­ θε άλλο μάλιστα. Στο φω ς τω ν παραπάνω επισημάνσεω ν οι J. Ρ.

Lefebvre και Ρ. Macherey καταπιάνονται με το εγελιανό Στοιχεία της φιλοσοφίας του δικαίου (Βερολίνο, 1821), το οποίο σύμφωνα με τους ίδιους αποτελεί το καταστάλαγμα μιας επεξεργασίας που χρονολογείται από τις απαρχές της σταδιοδρομίας του G. W. F. Hegel (σελ. 19). Για την ακρίβεια, στο Ο Ένελοςκαι η κοινω­ νία οι δύο Γάλλοι συγγραφείς καταπιάνονται με εκείνο το μέρος τω ν Στοιχείων της φιλοσοφίας του δικαίου που αφορά στο ήθος, στη διαδικασία ανασυγκρότη­ σης της πολιτείας του λόγου και του ήθους. Κατά τον C. w. F. Hegel «το ήθος είναι η ενότητα του υποκειμε­ νικού και του αντικειμενικού, αυτό καθ' αυτό αγαθού. Σε αυτή επέρχεται η συμφιλίωση» (σελ. 21). Αλλά, με τη σειρά του, και το ήθος δεν νοείται παρά μόνο ως διαδικασία, διαδοχή τριών στιγμών: της οικογένειας, της κοινωνίας τω ν πολιτών και της πολιτείας. Στην αντίληψή του το δίκαιο εμφανίζεται ως αντικειμενικός νους, ο οποίος παρεμβάλλεται μεταξύ του υποκειμε­

77

νικού νου (ανθρωπολογία, φαινομενολογία και ψυχο­ λογία) και του απόλυτου νου (τέχνη, θρησκεία, φιλο­ σοφία). Για τούτο ακριβώς και η συγκρότηση της πολι­ τείας δεν αποτελεί το τέλος της ιστορίας, τον τελικό σκοπό της εκδίπλωσης του καθολικού νου. Η εργασία των συγγραφέων προχωρά σε δύο επίπε­ δα. Από τη μια πρόκειται για μια εισαγωγή σε ένα συγκεκριμένο έργο του G. W. F. Hegel, από την άλλη συνιστά μια μεθοδολογική πρόταση προσέγγισης και ερμηνείας της ίδιας της γενικότερης φιλοσοφίας του Hegel. Σε αυτήν την προοπτική οι Γάλλοι συγγραφείς φρόντισαν να συνδέσουν το έργο του με δύο κείμενα προς αυτές τις κατευθύνσεις: α) ο Έγελος και η κακή φήμη του και β) ο Έγελος και το δίκαιο. Οι συγγραφείς

παρουσιάζουν, αναλύουν και, άρα, ερμηνεύουν ορι­ σμένες κεντρικές έννοιες της εγελιανής φιλοσοφίας του δικαίου και, κατά προέκταση, καταπιάνονται και με κεντρικές φιλοσοφικές κατηγορίες του εγελιανού στο­ χασμού (αστική κοινωνία πολιτών, ανάγκη και καταμε­ ρισμός εργασίας, αντίφαση, πολιτεία και κράτος, το πνεύμα του λαού, σωματείο, μονάρχης κ.ά.). θεω ­ ρούμε ότι το έργο (χάρη και στη μεταφραστική προ­ σφορά του Γιώργου Φαράκλα) διατηρεί ένα εξαιρετικά υψηλό επίπεδο εκλαΐκευσης, όχι ασφαλώς σε βάρος της φιλοσοφικής ακρίβειας, που το καθιστά προσιτό στον κάθε ενδιαφερόμενο αναγνώστη, και όχι απο­ κλειστικά σε κάθε ειδήμονα. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΣΙΑΜΟΥΡΑΣ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Οικονομική ανάπτυξη ή κοινωνική κρίοη; ΤΖΩΝ ΓΚΡΕΪ

Α π ατηλή Α υ γ ή

I

Οι αυταπάτες του παγκόσμιου καπιταλισμού Μτφρ.: θάνος Χατζόπουλος Εισ.-επιμ.: Αντιγόνη Λυμπεράκη Αθήνα, Πόλις, 1999. Σελ. 448

καταιγιστική αλλά και άκρως συναρπαστική ροή των πληροφοριών που προσφέρει ο Τζον Γκρέι, πρωτίστως στα οκτώ κεφάλαια του παρόντος βιβλίου του, οιονεί από καθέδρας και από το απόθε­ μα των οργανωμένων ακαδημαϊκών γνώσεών του, όπως αποδεικνύουν οι λεπ τομερείς παραπομπές του, παρακολουθεί τη θαυμαστή πορεία τη ς αν­ θρωπότητας μέσα από τις (τελευταίες, κυρίως) ε ­ ποχές της οργανωμένης σκέψης. Η αναγωγή στον Αριστοτέλη είναι αναμενόμενη, κυρίως όμως η ε ­ στίαση του ενδιαφέροντος εντοπίζεται στον αποφα­

Η

σιστικό ευρωπαϊκό διαφωτισμό και στα (διαχρονικά) προϊόντα του μέχρι τις μέρες μας, και σίγουρα ύστε­ ρα από αυτές.

Είναι φανερό ότι τον Τζ. Γκρέι προκαλούν αφενός μεν η οικονομική ανάπτυξη, αφετέρου δε η κοινω­ νική συνοχή και οι κοινωνικοί μετασχηματισμοί στη διαλεκτική τους σχέση, όπως αυτή α) επιστεγάζε­ ται από τους υπερ-εθνικούς οικονομικούς οργανι­ σμούς και β) παράγει το ν οικουμενικό πολιτισμό που οδ η γ εί (μάλλον: οδήγησε) στην π ερίφημη παγκοσμιοποίηση (και τη ν π λέο ν προω θημένη υηερ-παγκοσμιοποίηση) με τη συνακόλουθη ελ ε ύ ­ θερη αγορά. Η κατάληξη στον καπιταλισμό προκύπτει σχεδόν φυσιολογικά. Ποιον όμως καπιταλισμό; Τον «δημο­ κρατικό» καπιταλισμό (π.χ. τω ν ΗΠΑ) σε αντίθεση προς τον «ολοκληρωτικό» κομμουνισμό (όπως θα λέγαμε «καλός» και «κακός» καπιταλισμός, κατά το «καλό» και «κακό» χρήμα σύμφωνα με το ν Νόμο του Γκρίσαμ). Ή, πάλι, τα νεο τερικά οικονομικά

Τον Τξ.Τικρέι προκαλούν αφενός ρεν η οικονομική ανάπτυξη, αφετέρου όε η κοινωνική ουνοχή και οι κοινωνι­ κοί ρεταοχηρατιομοί οτη διαλεκτική τους οχέοη

Δεν είναι σαφές αν ο Γκρέι υποστηρίζει το υλικό, που χρησιμοποιεί για την οργάνωση του κειμένου το υ , ή α ντιδικεί μαζί το υ . Σ' α υτό το αμφίσημο στοιχείο βασίζεται ο χαρακτήρας τη ς ρητορικής του Γκρέι (την οποία, επιπλέον, προσδιορίζει και η αμεσότητα το υ προφορικού λόγου). Στη λογική αυτής της ρητορικής ανήκει και το επίμετρο, που ο Γκρέι πρόσθεσε στη δεύτερη αγγλική έκδοση του βιβλίου το υ και μ ετα φ έρ θηκε και στην ελληνική μετάφρασή του. Στο επίμετρο αυτό ο Γκρέι παρέ­ χει μερικές πρόσθετες πληροφορίες για την υπο­ στήριξη της θεματικής του, μεταξύ τω ν οποίων και ορισμένα δεδομένα που «υπαγόρευσαν» την επι­ λογή το υ τίτλ ο υ του (πβ. π.χ. «Η Απ ατηλή Αυγή υποστηρίζει ότι η παγκόσμια αγορά δεν αποτελεί το ίν ΐ σ ιδηρούν κανόνα τη ς ιστορικής ε ξέ λ ιξη ς αλλά ένα πολιτικό σχέδιο», σελ. 396). Από τη ν ά λλη πλευρά, το κείμενο τη ς επ ιμελήτριας τη ς έκδοσης, κ. Αντιγόνης Λυμπεράκη, που «εισάγει» το βιβλίο του Γκρέι, είναι σαφές ότι αντι­ προσωπεύει α υτό ακριβώς που δηλώ νει η ίδια; «σκέψεις διαβάζοντας την Απατηλή Αυγή του Τζων Γκρέι» (βλ. σελ. 7), χωρίς άλλη, αιτιοκρατική σχέση με το βιβλίο του Γκρέι. Αυτό συμμετέχει ουσιαστι­ κά (αν και από τη ν ακαδημαϊκή πλευρά) σε μια συζήτηση που είναι βέβαιο ότι θα διαρκεί για πολύ ακόμα. ΑΛΚΗΣΤΙΣ ΣΟΥΛΟΓΙΑΝΝΗ

οχήματα χωρών μακριά από το αμερικανικό μοντέ­ λο της ελεύθερης αγοράς, τον (περισσότερο πρό­ σφατο) κινεζικό ή το ν (οριστικά εγκαθιδρυμένο) ιαπωνικό καπιταλισμό. Στο σ ημείο α υτό, κάθε σ υ ν ειδ η τό ς α π ο δ έκτη ς αυτού το υ βιβλίου έχει το γνωστικό καθήκον να σ κ εφ τεί α υ τόματα το ν π ερίφ ημο φ ορντισ μό (ο Φ όρντ και η βιομηχανία το υ ) ως τη ν πρώ ιμη έκφανση του καπιταλισμού και τον εξίσου περίφη­ μο (αν και σαρκαστικό) «τογιοτισμό» (ο νεο λ ο γ ι­ σμός κατ' αναλογία, από τη βιομηχανία Τογιότα) ως περίπου φυσική και -γ ια τί ό χ ι;- μαθηματικά αναμενόμενη κατάληξη αυτού, σε οικονομικό και κοινωνικό, ου μην αλλά και ιστορικό επίπεδο. Με αυτά τα δεδομένα, επίσης αναμενόμενη είναι η κατά Γκρέι διασταύρω ση το υ Χ έγκελ, το υ Χόμπσμπαουμ, το υ Άνταμ Σμιθ, το υ Γκάλμπρεϊθ με τον Τζον Λοκ και το ν Κάφκα, ή τη ς θάτσερ και του Κίσινγκερ μ ε το ν Φ ο υκο υγιά μα ή μ ε το ν Χάντινγκτον.

79

ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Υποκριτική και υποκριοία ΤΟΝΙΑΣ ΜΑΓΕΡ

1

Η π ο λ ιτ ικ ή ω ς θ έ α τ ρ ο

Η νέα εξουσία της ηθοποιίας Μτφρ.: Θ. Παρασκευάπουλος Προλεγ.: Νίκος Κοτζιάς Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 192 α ή ταν τελείω ς παράλογο στην κοινωνία των μέσων να απαιτούμε από την πολιτική και την πολιτική επικοινωνία να συμπεριφέ­ ρομαι σύμφωνα με το αλφαβητάριο της διδακτικής των μαθημάτων της πολιτικής επιστήμης και να α ­ ποφεύγουν σεμνότυφα καθετί που θυμίζει ρητορική τέχνη, θέατρο ή διασκέδαση», γράφει ο Τόμας Μάγερ. Σύμφωνα με τον Γερμανό καθηγητή της πολιτι­ κής επιστήμης στο πανεπιστήμιο του Ντόρτμουντ, ο

0 1 Μάγερ αναλύει το γιατί είναι άλλο πράγμα να σκηνοθετεί κανείς τον επιτυχή τράπο διάδοσης και προ­ ώθησης των οραμάτων και άλλο να ανάγειτηςοεπολιτικής άραμακαιτης την στόχος της πολιτικής πολιτικής επικοινωνίας δεν μπορεί να είναι ά λλος παρά να παρουσιάσουν πετυχημένη σκηνοθεσία των μέσων τα διάφορα πολιτικά μηνύματα έτσι ώστε να δια­ σκεδάζουν και να εκπλήσσουν, σύντομα και περιε­ κτικά, αστεία, συναρπαστικά, έτσι που να καθηλώ­ νουν και να διεγείρουν, για να διαδοθούν και να α­ κουστούν. Επιδιώκουν δηλαδή την καλή σκηνοθε­ σία ουσιωδών πληροφοριών. Ο Τ. Μάγερ με διεισδυτικότητα, με βαθιά επιστημονι­ κή γνώση τη ς πολιτικής και το υ θεάτρου, αναλύει 80

στο βιβλίο του το γεγονός ότι όλο κάι περισσότερο τα μέσα μαζικής ενημέρω σης, αντί να υπηρετούν τη ν αποτελεσματικότερη προώθηση τω ν στόχων της πολιτικής, την υποτάσσουν. Αντί η πολιτική να κάνει χρήση τω ν τεχνολογικά αναπτυγμένων μορ­ φών επικοινωνίας, κινδυνεύει να αποικιοποιηθεί από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και να αλλοιωθούν οι προτεραιότητές της. 0 συγγραφέας αναλύει το γιατί είναι άλλο πράγμα να σκηνοθετεί κανείς τον επιτυχή τρόπο διάδοσης και προώθησης τω ν οραμάτων και άλλο να ανάγει σε όραμα της πολιτικής την πετυχη­ μένη σκηνοθεσία τω ν μέσων. Το μέσο δ εν είναι μόνον εξουσία γι' αυτούς που πραγματικά το ε λ έγ ­ χουν, υποστηρίζει ο Τ. Μάγερ, αλλά και παραγωγός θεατρικής αυταπάτης εξουσίας. 0 πολιτικός νιώθει ότι εξουσιάζει ένα θέμα που δεν γνωρίζει. Από την άλλη, το μέσο προσπαθεί να παρουσιάζει το (πολιτι­ κό) έργο, που έχει στήσει ο σκηνοθέτης, ως την ίδια την πραγματικότητα. Σαν να μην είναι αυτό μια επι­ λεγμένη και μονομερής απεικόνιση ή σχολιασμός της πραγματικότητας, αλλά μια αυθεντική επανάλη­ ψή της. Παρ' όλες τις συστηματικές κριτικές αναλύσεις και παρατηρήσεις του, ο συγγραφέας είναι αισιόδοξος. Πιστεύει τελικά ότι η πολιτική μπορεί να υποτάξει

στις ανάγκες της τα μέσα και τις εικόνες που προ­ σφέρουν τα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης. Όπως γράφει κι ο Ν. Κοτζιάς στα προλεγόμενα, ο Τ. Μάγερ «επιδιώκει να βρει τη ν αντιστοίχηση, στις συνθήκες κυριαρχίας των ΜΜΕ, της δημόσιας εικό­ νας τω ν πολιτικώ ν μ ε τα όσα υπ ογράμμιζαν οι Αριστοτέλης και Κικέρων για τη ν ενότητα και την

ανάγκη συνδυασμού ανάμεσα στον καλό (και ηθικά υπεύθυνο) ρήτορα, τη διατύπωση πειστικών και καλά τεκμηριωμένων επιχειρημάτων, τη σύμπτωση με τα βιώματα του κοινού που άκουγε το ρητορεύο­ ντα και την αναζωπύρωση ισχυρών αισθημάτων». ΣΩΤΗΡΗΣ ΝΤΑΛΗΣ

ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ιοτορώντας τον βιωμένο χρόνο τ ο υ Β Ρ Α Σ ΙΔ Α ΚΑΡ Α Λ Η I

ΝΤΙΝΟΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΠΟΥΛΟΣ

I

© « σ σ α Α ο ν ίκ η ν ο ύ μ ' c S c o m o c v ...

Β '| αυτοΒιογραφικά κείμενα Θεοσαλονίκη, Ιανός, 1999. Μ Σελ.303

Η

ίναι σπάνιο να διαβάζουμε βιβλία που προξενούν ανάλογη ευφορία και αμηχανία όση αυτό εδώ. Η φωνή ενός ανθρώπου αναδύεται ολοζώντανη μέσα από τις σελίδες του με τα τσακίσματα και τα γυρίσματά της, με όλη της την ένταση και τη βραχνάδα, σαν ν' ακούς τον ίδιο τον άνθρωπο να μιλάει και να οργίζεται και να ευλογεί δίπλα σου. 0 Ντίνος Χριστιανόπουλος χαρακτηρίζεται από το ήθος των αρχαϊκών ποιητών, ενός Θέογνι, ενός Αρχίλοχου, ενός Βακχυλίδη· ένα ήθος στο οποίο δεν έχουν εισέλθει ακόμη τα δήθεν της λογοτεχνίας και τα περίπου της λογοτεχνι­ κής αγοράς, αλλά σφύζει από τη θέρμη του ανθρώ­ που σαν παθιάζεται να μιλήσει. Έχουμε βέβαια συνηθίσει τον Χριστιανόπουλο σε πιο κακές στιγμές, και πιο επιθετικές δηλώσεις. Εδώ έχει επέλθει μια λαμπρή ισορροπία ανάμεσα στον απρο­ σωπόληπτο κριτή και τον γεμάτο εμπάθεια δημιουρ­ γό, μια ισοτυπία λόγων και αντιλόγων, θα πρέπει να θεωρήσουμε αυτήν τη συναγωγή αυτοβιογραφιών

Ε

ο

κειμένων ως τη διατύπωση ενός έμπρακτα βιωματι­ κού λόγου, μακριά από τα πολυεπή και μακρήγορα συγράμματα των θεωρητικολογούντων, που θυσιά-

81

Τα αυτοβιογραφικά κείμενα του Ντ. Χριοτιανόηουλου συναρθρώνουν τη διαθήκη μιας εξαιρετικά δυναμικής προσωπικότητας που αντιμετώπισε τον υπαρξιακό χρόνο με στωικότητα και την πολιτική ιστορία με κυνισμό ζουν την εμπειρία στη γλωσσική λαγνεία περί εμπειρικότητας. Γιατί ποιος έχει τη μεγαλύτερη φερεγγυότητα να μι­ λήσει για την εμπειρία από εκείνον που έπαθε και υ­ πέφερε, από εκείνον δηλαδή που αισθάνθηκε την πα­ ρουσία του ως ένα πρωταρχικό τραύμα, μιαν απόρρι­ ψη, έναν διαρκή καημό; Αναμφίβολα, όλη η παραχριστιανική παραφροσύνη των ημερών μας θα έχει να μάθει πολύ περισσότερα από αυτήν τη γραφή τη γε­ μάτη αλήθεια και εμπάθεια και ταπεινότητα, από εκεί­ νον τον ιδεότυπο περί ανθρώπου που έχουν κατα­ σκευάσει πολλοί νεοορθόδοξοι αισθητές στο μυαλό τους.

0 Χριστιανόηουλος μέσα από τα ποιήματα και τις με­ λέτες του μας έχει προσφέρει έργα που μνημειώνουν εκ των κάτω τη βιωμένη πραγματικότητα: τι κάνει μια πόλη έναν αισθηματικό βιότοπο, τι μετατρέπει ένα ι­ στορικό γεγονός σε ψυχική αλήθεια, τι μεταφέρει στο χώρο του μύθου την καθημερινότητα. Αυτές τις λει­ τουργίες επιτελούν τα κεφάλαια για το Γεντί Κουλέ, για έναν τοίχο πίσω από την Αγιά-Σοφία, για τη γερμα­ νική κατοχή. Γιατί όταν γράφει ο Χριστιανόηουλος «Σ' αυτή τη γειτονιά του μαρτυρίου ενός ήαού (των Εβραίων) πήγαινα εγώ για να φουνίσω έρωτα και να φουνιατώ» (σ. 241), νιώθουμε αμέσως τον πόνο, τη δραματική σύγκρουση που δίνει στη γραφή του μιαν ένταση μεταδόσιμη, ένα είδος ντροπής για τη συμπαράθεση και ένα είδος λύτρωσης με τη μνήμη, αφού, ακόμα και όταν το σώμα ποθούσε, δεν ξέχναγε το σώμα που βασανιζόταν.

0 Χριστιανόηουλος, μιλώντας για το δάσκαλό του Βασίλη Χατζηανδρέου, μας δίνει τον στοχαστικότερο

ορισμό της πνευματικότητας, που δεν έχει βέβαια τί­ ποτα να κάνει με κεριά και λιβάνια, ούτε ακόμα και με εκκλησίες, αλλά με το τι συμβαίνει στην καρδιά του ανθρώπου που αναπνέει τα λιβάνια και πάει στην εκ­ κλησία. «Πνευματική ζωή», γράφει,«... είναι ο ανώνας με τα πάθη μας» (σ. 109). Μέσα από έναν τέτοιον α­ γώνα με τα πάθη μπορούμε να διακρίνουμε την ανά­ δυση της ανθρώπινης ψυχής, το πνεύμα του ατόμου, που φεύγει από τον ιδιωτικό χώρο του και προσλαμ­ βάνεται από τον άλλο, μέσα στη διαφορά και την ιδιο­ συστασία του. Αυτό που ξεχωρίζει αυτό το βιβλίο είναι η στάση του προς το χοϊκό και τη θνητότητα, η αγάπη προς το ε ­ φήμερο. Γιατί η αγάπη είναι ένας πόνος και, κατά την έκφραση ενός αρχαίου ποιητή, φυχής ακόνη έρως, έ­ να ακόνι που λειαίνει και οξύνει την ψυχή για να τη διαπεράσει -ή, μήπως, να τη διαμοιράσει;- μέσα στον άλλο. 0 πρώιμος χριστιανισμός μάς έδωσε την πρό­ ταση του Πολύκαρπου που θα πρέπει πάντα να κρατάμε κατά νου: ο έχων αγάπην μακράν έστ/ πάοης α­ μαρτίας, δηλαδή ο άνθρωπος που αγαπάει οτιδήποτε είναι αδύνατον να μην ανακαλύψει τη ζωντανή πραγ­ ματικότητα σαν τον μοναδικό του δεσμό από το μυ­ στήριο.

0 Χριστιανόηουλος είναι από τους λίγους ανθρώπους που ξέρουν να λατρεύουν, ένα κορμί, μια εκκλησία, τους στρατιώτες, ένα δρόμο, τον Τσιτσάνη· αυτή η λατρεία, η ταπείνωση μπροστά στη στιγμή και το στιγμιαίο είναι που μεταμορφώνει το λόγο του σε πνευματική υποθήκη. Γιατί, όπως γράφει ο ίδιος, «δεν αρκεί το προσωπικό βίωμα όταν δεν δένεται με την ι­ στορία του τόπου» (σ. 241). Πράγματι, τα κεφάλαια που ιστορούν τις περιπέτειες με τις γάτες του, για τα «Δύσκολα χρόνια της κατακραυγής», το εκπληκτικό κεφάλαιο για την επίδραση του ραδιοφώνου, μας δεί­ χνουν μια συνείδηση που γνωρίζει τον κόσμο που υ­ περέχει, τον κόσμο που μένει μέσα στην ιστορία ακρι­ βώς διά του αφανισμού του και θα αποτελέσει το α­ ντικείμενο ερεύνης όλων των επιστημών του μέλλο­ ντος. Παρά την αντιφιλοσοφική του στάση, ο Χριστιανόπουλος εκφέρει μια εξαιρετικά σημαίνουσα φιλοσοφία, που μνημειώνει τη στιγμή που κρυστάλλωσε η πα­ ρουσία του στην ιστορία. Μετά τον πόλεμο, το έργο του απέδειξε ότι η ποίηση δεν ήταν απλώς καλλιτε­ χνικοί χαριεντισμοί λογοτεχνιαζόντων φίλων αλλά δώρο των παθών, μακριά από το αγοραίο παρεϊστικο πνεύμα που καλλιέργησαν και επέβαλαν τα λογοτε­ χνικά σαλόνια της Αθήνας. Με το έργο του το άτομο γύμνωνε την ψυχή του, εξομολογείτο και αποκάλυπτε

Ο Ντ. Χριοτιανόηουλος συνεχίζει το έργο που έχει αρχίσει ο ρεαλισμός του Κ. Παρορίτη, του Π. Πικρού και του Δ. Βουτυρά, εμβολιασμένου στην ποιητική γλώσσα του Ν. Δαπαθιώτη, του Μ. Παπανικολάου και του αδίκως παραγνωρισμένου Άρη Δικταίου

-για ιη ν ακρίβεια ανακάλυπτε κι εκείνο- τη σημασία αυτών που έπραττε. Ο Χριοτιανόηουλος, μαζί με το ν Χατζηδάκι και τον Τοαρούχη, διαμόρφωσαν το σκηνικό της μεταπολεμι­ κής ευαισθησίας· και το σκηνικό αυτό δεν ήταν απλώς μια ομοφυλόφιλη αναγωγή αλλά το καταφύγιο του καταδιωγμένου και του φοβισμένου, του ανθρώπου

που απολαμβάνει κάθε στιγμή σαν να ήταν η τ ελ ευ ­ ταία του, και αναστενάζει φοβούμενος την ίδια του την παρουσία. Μέσα από τον αναστεναγμό του δια­ μορφώθηκε κι εκείνη η λιτανεία των κρυπτοερωτικών τελετουργιών που τελείται μέχρι σήμερα από τους Έλληνες. Φυσικά, εδώ δεν βρίσκουμε τίποτε από το μεταμο­ ντέρνο σκηνικό, ούτε κάτι ακόμα και από το μοντερνι­ σμό τον ίδιο. Το έργο του Χριστιανόπουλου μοιάζει αιφνιδιαστικά ανεπίκαιρο και παράκαιρο, σαν μια τ ε ­ λευταία έκφανση του μεσοπολεμικού κόσμου. Η πα­ ρουσία του Καβάφη και του Λαπαθιώτη είναι πολύ πιο ζωντανή μέσα του παρά εκείνη του Σεφέρη και της κομπανίας του. Αυτό και μόνο υποδεικνύει μια ποιητι­ κή ρήξης με την αισθητική νομιμότητα, μιαν αισθητική σύγκλισης των δύο επιπέδων πολιτισμού, του λαϊκού και του λόγιου. Από αυτήν την άποψη ο Χριστιανόπουλος συνεχίζει το έργο που έχει αρχίσει ο ρεαλισμός του Κ. Παρορίτη, του Π. Πικρού και του Δ. Βουτυρά, εμβολιασμένου στην ποιητική γλώσσα του Ν. Λαπα­ θιώτη, του Μ. Παπανικολάου και του αδίκως παρα­ γνωρισμένου Άρη Δικταίου. Υπάρχει μια παράδοξη πρόταση μέσα στο βιβλίο του, που θα έπρεπε να την σχολιάσουμε. Αναφερόμενος στα Ξένα Γόνατα γράφει «Τα Ξ.Γ. απογοήτευσαν γιατί αποτελούσαν μια απόπειρα προσωπικότερης και γι'

0 Ντινος ΧριστιανοπουΑος γράφει για το βιβλίο του θεοοαλονίκην ού μ' εΘεοπιοευ Επειδή τα γραφτά μοα είναι πάηοτε μουοκεμένα από ηροοωπικά βιώματα και εμπειρίες, απέφευγα ως τώρα να γράψω μία τυπική αυτοβιογραφία. Τελικά ενέδωοα οε υποδείξεις φίλων, κυρίως δημοοιογράφων, και έτοι κατά καιρούς έγραψα διάφορα, μικρά και μεγά­ λα, αυτοβιογραφικά κείμενα, που τα πιο πολλά είναι επεξεργαομένες απομαγνητοφωνήοεις από αυτοσχέδιες ραδιοφωνικές εκπομπές, δεν πρόκειται για κείμενο με κάποια συνέ­ χεια αλλά για διάφορα κομμάτια, γραμμένα κυρίως την τελευταία δεκαετία, που το καθέ­ να έχει και διαφορετικό θέμα: παιδικές αναμνήσεις από παλιά οπίτια και γειτονιές, η ζωή ατα κατηχητικά, οι σπουδές οτο πανεπιοτήμιο, μερικά στιγμιότυπα από ερωτικές περιο­ χές, κάποιες αναμνήσεις από τη δημοτική βιβλιοθήκη όπου δούλεψα, αρκετά για τα γατιά του σπιτιού μας και για τα παλιά βιβλιοπωλεία, καθώς και μια επιλογή από συνεντεύξεις, που όλες αναφέροηαι οτη σχέση μου με τη Θεσσαλονίκη. Ουσιαστικά πρόκειται για μια προοπάθεια να δω τη ζωή μου μέαα από τη Θεσσαλονίκη και τη Θεσσα­ λονίκη μέοα από τη ζωή μου, για να φανεί καλύτερα η ταύτισή μου μαζί της. δν το καλοοκεφτεί κανείς, δύο είναι οι σχέσεις που αναπτύσσονται μέοα ατα κείμενα αυτού του βιβλίου: όχι μόνο οι οχέοεις μου με τη Θεσσαλονίκη, αλλά και οι αναζητήσεις μου ανάμεσα στον προφορικό και το γραπτό λόγο ώστε να αποφύγω τόοο την πλαδαρότητα του αυτοαχεδιαομού όοο και την ξηρότητα του πολυδουλεμένου γραπτού. Νομίζω ότι και τις δύο αυτές οχέοεις επέτυχα να τις εκφράοω αρκετά καλά μέοα από το βιβλίο αυτό. Είμαι μάλλον ευχαριστημένος κι ελπίζω να ευχαριστηθεί αρκετά και ο αναγνώστης.

83

αυτό πιο φτωχής έκφρασης» (σ. 104). Αυτή η εξίσωση προσωπικής έκφρασης με τη λεκτική ένδεια είναι ί­ σως μια εξαιρετικά σημαίνουσα δήλωση. Τον μόνο που δεν μπορεί να εκφράσει επιτυχώς ο καλλιτέχνης είναι ο εαυτός του, γιατί μόνο με τον εαυτό του δεν μπορεί να κάνει λογοτεχνία. Ο Χριστιανόπουλος γνω­ ρίζει ότι ο εαυτός μας, ο λογοτεχνικός και ο άλλος, βρίσκεται πέραν των φιλολογικών μας συγγενειών και γεννιέται μέσα από την επαφή μας με το σπίτι που ζήσαμε, με την οικογένεια, με τις φωτογραφίες της οι­ κογένειας, με το γκαρσόνι της γειτονιάς, με τα βιβλία, με τους δασκάλους, τους εραστές και με τόσα άλλα αμέτρητα, απρόβλεπτα και ανείπωτα πράγματα. Αυτό το ζητούμενο επιδιώκει να εκφράσει τον εαυτό του όπως διαπλάθεται από τον εξωτερικό χώρο, τη μνήμη του όπως συνείρεται από τη θέση των πραγ­ μάτων, την εικόνα του όπως χρωματίζεται από την κί­ νηση των οωμάτων. Δεν υποστηρίζουμε ότι πολλά α­ πό τα ποιητικά του έργα δεν ακούγονται σαν υποτονι­ κά στιχάκια, όπως άλλωστε δηλώνει και ο ίδιος«κά­ ποτε όμως άρχισα να κάνω νερά για πολλούς και διά­ φορους λόγους, κυρίως για το sui generis που χαρα­ κτηρίζει τους ποιητές» (σ. 107). Στα έργα του όμως ο αναγνώστης έχει πάντα την πεποίθηση ότι κάτι γίνε­ ται, πως κάτι τρέχει, για τούτο και αποκομίζει μιαν αί­

84

σθηση ευφρόσυνης ροϊκότητας, που έχει χαθεί πλέον από τη γλωσσοπαγή ποίηση των καιρών μας. Και για πόσους άραγε ποιητές θα μπορούσαμε να πούμε το ί­ διο; Τα αυτοβιογραφικά κείμενα του Χριστιανόπουλου συ­ ναρθρώνουν τη διαθήκη μιας εξαιρετικά δυναμικής προσωπικότητας που αντιμετώπισε τον υπαρξιακό χρόνο με στωικότητα και την πολιτική ιστορία με κυνι­ σμό. Η προσωπικότητα αυτή είναι ίσως, μετά τον Καβάφη, η μόνη φωνή που ανύψωσε το οώμα σε κο­ σμολογική αρχή, ενώ ταυτόχρονα διαμόρφωσε γύρω από αυτό ένα λόγο λύτρωσης και απομάκρυνσης από ψευδείς συνειδήσεις και μετωνυμικές εξιδανικεύσεις. Το έργο του Χριστιανόπουλου, μέσα ακριβώς από την ανισότητά του, καταγράφει το νέο επίπεδο αυτοκατα­ νόησης που διαμορφώνουμε σήμερα ώστε να συ­ γκροτηθεί και να συμπνευματιστεί ένας κοινός χώρος συμβόλων και ειδώλων για τη νεοελληνική σκέψη. Ίσως βέβαια ο ρόλος και ο τίτλος του κατηχητή να τον ενοχλεί -και ποιον δεν θα ενοχλούσε άλλωστε;-, αλλά τελικώς αυτό βλέπουμε στο έργο του συνολι­ κά: μια κατήχηση περί ήθους, από το άτομο που, μέ­ νοντας πιστό στον εαυτό του, κατορθώνει να μιλήσει μέχρι σήμερα για τη μοίρα του ανθρώπου στον αιώνα του. □

ΠΑΙΔΙΚΑ

Ένα διαμάντι της παιδικής λογοτεχνίας

I

ΕΙΡΗΝΗ ΜΑΡΡΑ

Ο μ ικ ρ ό ς Ντουπ

Εικονογρ.:'Εροη Σπαθοπούλου Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 36

ίναι δυο χρόνια που έχει φύγει η Ειρήνη Μάρρα. Το έργο της όμως παραμένει τόσο ξεχωρι­ στό, ζωντανό και επίκαιρο. Φαντάζει πάντα να βρίσκεται ανάμεσά μας, γιατί και ως άνθρωπος ή­ ταν ξεχωριστή, γνοιαζόταν για την αληθινή δημι­ ουργία, την ύπαρξη, και ως συγγραφέας ήταν ε ­ ξαίρετη. Ό,τι κι αν έγραφε αποτελεί μεγίστη σημαντότητα. Ο λόγος της προσεγμένος, ποιητικός, με πρωτοτυπία και τό λ μ η στα θέματά τη ς. Η δομή τω ν κειμένων της, είτε πρόκειται για παραμυθικές ιστορίες είτε για μυθιστορήματα, είναι αριστοτε­ χνική. Ως εκ τούτου, η αντοχή του έργου της στο χρόνο είναι εξασφαλισμένη, θυμάμαι, όταν είχαμε επιλέξει το ν Μικρό Ντουπ για τη Γαλάζια Γραμμή (την τηλεφω νική γραμμή του Ε.ΚΕ.ΒΙ. με τις αφη­ γήσεις ιστοριών για μικρά παιδιά), μου είχε πει το πόσο αγαπούσε τούτο της το βιβλίο. Κι είναι ακριβώς έτσι. Κανείς αναγνώστης, μικρός ή μεγάλος, δεν γίνεται να μην αγαπήσει το ευαίσθη­ το, αδύναμο, λιλιπούτειο μυρμηγκάκι, ένα μυρμη­ γκάκι με... ειδικές ανάγκες. Συμπαθητικό στους φόβους του, τρυφερό οτις πράξεις του κι ευλογη­ μένο στις προσπάθειές του να ξεπεράσει τον εαυ­ τό του και να γίνει αθλητής. Ένας δρόμος μέσα α­ πό αδυναμίες και μεγαλειώδη άλματα, ώσπου να

Ε

δα μάσ ει το α ξεπ έρ α σ το , είνα ι ο δ ρ ό μ ο ς το υ Ντουπ. Ένας δρόμος θριάμβου, τελικά, όπως α­ κριβώς πρέπει να είναι κι ο ανθρώπινος δρόμος.

0 μικρός... Μεγάλος Ντουπ, λοιπόν, ένα βιβλίο με πολλά σημαινόμενα, που συνειρμικά παραπέμπει στα άτομα με ειδ ικ ές ανάγκες· στην αδυναμία τους, όταν εκπροσωπώντας τη μοίρα της «κοινό­ τητας» σηκώνουν ένα σταυρό μαρτυρίου απέναντι στην αμάθεια και το ρατσισμό τω ν πολλών, και στη δύναμή τους, όταν μόνοι αυτοί αποδεικνύουν τις πραγματικές διαστάσεις και την αξιοπρέπεια το υ ανθρώπου, επισημαίνοντας κάθε στιγμή τις τεράστιες δυνατότητές του. Ένα βιβλίο γραμμένο από μια συγγραφέα μοναδική και απαρομοίαστη. (Για αναγνώστες όλω ν των ηλικιών) ΓΙΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ

85

Ο φόβος του σκοταδιού PENA ΡΩΣΣΗ - ΖΑΪΡΗ

ι

Το α ρ κ ο υ δ ά κ ι που φ ο β ό τ α ν το ο κ ο τ ά δ ι Εικονογρ.: Λ. Βαρβαρούση Αθήνα, Μίνωας, 2000. Σελ. 36

ίναι κοινοί οι φόβοι τω ν παιδιών. Δικαιολογη­ μένοι βέβαια και, για πολλούς επιστήμονες, α­ παραίτητοι για τη διαμόρφωση της ψυχοπνευματικής προσωπικότητάς τους. Αρκεί να μ ε τα λ ­ λάσσονται μέσα από τη σωστή μετάδοση γνωστι­ κών στοιχείων φυσιολογικά και παράλληλα με τη βιολογική εξέλ ιξη του παιδιού και να μην τρο φ ο ­ δοτούνται είτε ως νουθεσία ε ίτε ως απειλή για «διδακτικούς» σκοπούς. Το παιδικό βιβλίο, αν είναι γραμμένο δίχως διδακτισμό, μπορεί να βοηθήσει προς την κατεύθυνση της εξάλειψής τους. Στην ενδιαφέρουσα και καλογραμμένη παραμυθι-

(

κή ιστορία που πα­ ρουσιάζουμε, ένα α ρκουδά κι ξεπ έρασε το φόβο που είχε για το σκοτά­ δι, όταν είδε στον ύπνο το υ έναν ήρωα παραμυθιού, από το βιβλίο που του διάβασε η μη­ τέρα του προτού κοιμηθεί. Μια διπλή παιδαγωγική παρέμβαση στον αναγνώστη επιτυγχάνει ο μύθος: και προς την πλευρά της προέλευσης τω ν φόβων και τη ς συνειδοτοποίησής τους, αλλά και προς την πλευρά της προώθησης της φιλαναγνωσίας. (Για αναγνώστες από 5 ετών) ΓΙΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ

0 Τριγωνοψαρούλης... ξαναχτυπά!

I

ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΣ

Τ ρ ιγ ω ν ο ψ α ρ ο ύ λ η ς ε ν α ν τ ίο ν Μ ε γ ά λ ο υ Κ α ρ χ α ρ ία

Εικονογρ.: Λ. Βαρβαρούση Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 36 εξυπνάδα και η γενναιότητα φαίνεται πως πά­ ντα νικούν. Πώς αλλιώς, αφού ο μικρός, γνω­ στός κι από άλλα βιβλία του συγγραφέα, Τριγωνοψαρούλης, νίκησε τον Μεγάλο Καρχαρία που τον είχε καλέσει σε γεύμα! Δεν θα το κατόρθωνε όμως αν ο Τριγωνοψαρούλης δεν ενέπ νεε σε ό ­ λους την αγάπη και τη διάθεση για συνεργασία. Γε­ γονός που απέδειξε και μετά τη νίκη του. Πώς; θα γελάσετε πρώτα, θα ανατριχιάσετε λιγάκι α π ό ... τα σαγόνια του καρχαρία, θα περάσετε στη συνέχεια μια μικρή αγωνία, θα ξαναγελάσετε στη συνέχεια και μετά θα το μάθετε! Ένα κείμενο με φαντασία, χιούμορ και μια ιδιότυπη ποίηση του λόγου της κα­ θημερινότητας και τη ς εικόνας τω ν κινήσεων και

«

86

των χρωμάτων. Τελικά, το 'χουμε ξαναγράψει, αυτό το μικρό ψαράκι έ ­ χει πολλή δύναμη μέσα του. Δύναμη που όλ ο ι τη ν έ ­ χουμε ανάγκη. Γι' αυτό κι ο συγγρα­ φέας, όταν τον ε ­ μπνέει ο Τριγωνοψ αρ ο ύ λ η ς μ ε τα κατορθώματά του, δεν έχει δικαίωμα να μας απαγοητεύσει. Πρέπει να σταθεί στο ύψος ή, μάλλον, οτο... βάθος που βρίσκεται ο Τριγωνοψαρούλης. Ο μόνος, πάντως, που δεν θα φταίει θα είναι ο ίδιος ο Τριγωνοψαρούλης. (Για αναγνώστες από 5 ετών) ΓΙΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΡΜΟΣ ΜΑΥΡΟΚΟΡΔΑΤΟΥ 7, 106 78 ΑΘΗΝΑ, τηλ. 33 04 196 - 38 30 604, fax: 38 19 439_______

Μ ΙΧ Α Η Λ Κ Ο Κ Κ ΙΝ Α Ρ Η ΑΓΝ Ο ΟΥΜ ΕΝΟ Σ Ό «’Α γνοούμενος» είναι ή α φ η γ η μ α τικ ή μαρτυρία ένός στρατιώ τη γ ιά τό δνειρο καί τόν εφιάλτη της Μ ικρασίας, πού διαπ οτίσ τη­ κε κυρίως άπό την πικρή εμπειρία τω ν γ ε γ ο ­ νότω ν τοΰ Αύγούστου του 1922. Κ α ί ή πικρή αυτή εμπειρία, πού αργότερα έγινε λυγμ ός, καημός αβ ά σ ταχτος, χάραξε ανεξίτηλα τήν ψυχή του, άπό τή σ τιγμ ή πού λίγ ο ι σεβάστη­ καν τή μνήμη, τό πα ρ ά δειγμ α καί τή θυσία όλω ν εκείνων πού σκοτώθηκαν στά βάθη τής ανατολής αυτοπροαίρετα καί με τήν απόλυτη βεβαιότητα π ώ ς έτσι εκπλήρωναν τό χρέος τους απέναντι στήν πατρογονική τους κληρο­ νομιά καί στήν πρόκληση τής Ισ το ρ ία ς. Αύτή λοιπόν τήν πίκρα του γ ιά τήν π λ η γή τής Μ ικρασίας κατάφερε νά μ ετα γγίσ ει καί σέ μένα ό στρατιώ της Στυ λια νός Σ α ββ α ΐδη ς (κ αί σάς μεταφέρω μέ τό μυθιστόρημά μ ο υ ), αφηγούμενος τά όσα έζησε μέ τόν ’Α γνοούμενο δεκανέα Σ τρ α τή Κ α μπάνη , τότε στή Μ ικρασία, άπό τό 1919 ω ς τό 1922, πού ό ελληνισμός άγ γιξε τό όνειρο καί υστέρα βυθίστηκε στόν έφιάλτη... ΦΩ ΤΗ Κ Ο Ν ΤΟ ΓΛ Ο Υ Π Α Ν Α Γ ΙΑ Κ Α Ι Υ Π Ε Ρ Α Γ ΙΑ Ή ομορφιά τής Π α να γία ς είναι πνευμ ατική καί ό χ ι σαρκική, έπειδή εκεί πού υπάρ χει α γ ιό τη τα υ πάρ χει μ ονά χα πνευματικόν κ ά λ ­ λος. Ή σαρκική ομορφιά φέρνει έξαψη ενώ ή πνευμ ατική φέρνει κατάνυξη, σεβασμό κι αγνή α γ ά π η . Τ οΰτο τό κάλλος έχει ή Π α να γία , αύτή τήν άμάραντη ομορφιά. Σ τή ν όψη τής Π α ν α γ ία ς είναι τυ π ω μ ένη εκείνη ή μυστική ω ραιότη τα, πού τραβά τις ευσεβείς ψ υχές σάν μ α γνή τη ς, καί τις ή σ υχάζει καί τις π α ρ η γορ εΐ. Κ α ί τούτη ή πνευμ α ­ τική ευω δία είναι τό λεγόμενο «χαροποιόν πένθος»... .. Α ύτή είναι ή αγια σ μένη Ε λ λ ά δ α , κι άπό τό γ ά λ α της βυζάξανε καί θραφήκανε οί ποιητές της, τό γ ά λ α τής Π α να γία ς. Ε μ ε ί ς αύτό τό γ ά λ α τό σ υχαθήκαμε, άλίμονο!

Δημοσιευμένα τότε σε ημερολόγιο, εφημερίδες και περιοδικά. Στιγμές από την πνευματική, καλλιτεχνική και κοινωνική ζωή των αρχών του αιώνα

από το α ρ χ ε ί ο τ ο υ Γ Ι Ω Ρ Γ Ο Υ Ζ Ε Β Ε Α Α Κ Η

Το 1900 ο αριστοτέχνης του χρονογραφήματος Παύλος Νιρβάνας βρίσκεται στο μέσον της δημιουργικής του διαδρομής. Γεννημένος οτη Μαριανούπολη της Ρωσίας το 1866, με εγκύκλιες σπουδές στον Πειραιά και γιατρός στο επάγγελμα, είχε γράψει ήδη ποιήματα, διηγήματα, παραμύθια, ταξιδιωτικές εντυπώσεις, αισθητικές κριτικές, λογοτεχνικές μ ελέτες και χρονογραφήματα. Σ το «Ένα δένδρο» των «Παναθηναίων» που αναδημοσιεύουμε εδώ, δοκιμάζει την τέχνη του στο είδος του λόγου «ποίημα εις πεζόν» που ταιριάζει στην ιδιοσυγκρασία του, στη «φευγαλέα, τη γόησσα, την εμπρεσιονίστ σκέψη του», για να θυμηθούμε τα λόγια του Ζαχαρία Παπαντωνίου. Το κείμενο, μια σύνθεση λυρικής αλληγορίας, κινείται στο ήρεμο μελαγχολικό κλίμα του συγγραφέα και μέσα από τη «ματιά» του δέντρου «ρουφώντας ζωή απ' όλους τους πόρους» περιγράφει με λόγο απρόσωπο, κυριολεκτικό, σύντομο όσα βλέπει να γίνονται γύρω του. Γ.Ζ.

Λογότυπο των «Παναθηναίων» σχεδιασμένο από τον Θέμο Άννινο. (Για τον ξεχασμένο οήμερα εικαστικό καλλιτέχνη του λογότυπου των «Παναθηναίων» και τη θέαη του στην τέχνη της εποχής του, παραπέμπουμε οτη μελέτη του Μάνου Ετεφανίδη: «Ο θέμος Άννινος και η Ευρωπαϊκή και η Ελληνική Γιλοιογραφία του 19ου αιώνα», Επετηρίς της Εταιρείας Ηλεικών Μελετών, τόμ.ΔΊ985-86, οο. 387-410)

ΕΝΑ ΔΕΝΔΡΟ

Σε μια σκοτεινή και μουχλιασμένην αυλή, τριγυρισμένην από ψηλούς μαυρισμένους τοίχους εφύτρωσε μια φορά ένα μελαγχολικό δένδρο. Ήτον από τα πιο δυστυχισμένα Έτος Α' Αρ.6 δένδρα που είδε ποτέ ο ήλιος. Ούτε χλόη γύρω του, ούτε 31 Δεκεμβρίου 1900 κανένας σύντροφος κοντά του. Το μελαγχολικό δένδρο δεν ήξευρε καλά-καλά αν ήσαν και άλλα αδέρφια του στον κόσμον. Μια καταχνιά πένθους εβάραινε τα πρώτα του χλωμά φύλλα και το δέν­ δρο που δεν είχε γνωρίσει ακόμα ούτε τη ζωή, ούτε το θάνατο, αναστέναζε μέσα στην υγρασία της σκοτεινής αυλής: «Αχ! πώς ήθελα να πεθάνω!..» Οι πρώτοι του γνώριμοι ήταν μια γρηά, ένα παιδάκι και ένας μαύρος γάτος. Η γρηά έΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΠΑΝΑΘΗΝΑΙΑ

88

Παύλος Νιρβάνας

γνεθε όλη την ημέρα κάτω από το θόλο μιας μιοογκρεμισμένης καμάρας κι εγκρίνιαζε μοναχή τη ς από το πρωί ως το βράδυ. Το παιδί εγύριζε όλη την ημέρα μια σβούρα απάνω στις μουχλιασμένες πλάκες, που εγκρίνιαζε στριφογυρίζοντας σαν το στόμα της γρηάς. Και ο μαύρος γάτος, με τη ζε­ ματισμένη του προβιά εύρισκε διασκέδασι να τροχίζη τα νύχια του απάνω στα τρυφερά βλαστάρια του δένδρου. Και το δένδρο βαριεστισμένο από τη γρηά, από τη σβούρα και τα νύχια του μαύρου γάτου, αναστέναζε μέσα στην υγρασία της σκοτεινής αυλής: «Αχ! πώς ήθελα να πεθάνω!..»

0 θάνατος δεν άκουγε τους αναστεναγμούς του. Και το δένδρο άρχισε σιγά - σιγά να ψηλώνη, πάντα αρρωστιάρικο, πά­ ντα κιτρινιασμένο, ανεβαίνοντας προς το φως με τη λαχτάρα του θανάτου. Όταν εψήλωσε απάνω από τη γρηά, από το παιδί και τον μαύρο γάτο, δεν έβλεπε πια τα κατσουφιασμένα πρόσωπά τους, δεν άκουγε τη γκρίνια της γρηάς και της σβούρας και οι τσουγκρανιές του μαύρου γάτου δεν το πονούσαν τόσο πολύ. Τα αδύνατα κλαδιά του είχαν φθάσει σ' έ ­ ναν ξύλινον εξώστη και ο ήλιος άρχισε να του χρυσώνη τα φύλλα του και ο αέρας να του κρυφολέη κάποιο τραγουδάκι. Το δένδρο άρχισε να γνωρίζη λίγο τον κόσμον και να του φαίνεται ώμορφη η ζωή. Μα πάλι αναστέναζε κρυφά απάνω α­ πό τον ξύλινον εξώστη: «Αχ! πώς ήθελα να πεθάνω!..» Απάνω στον ξύλινον εξώστη κάθε δειλινό ερχότανε ένα ερωτευμένο ζευγάρι. Η νέα ήτον ξανθή σαν την αυγή και ο νέος μελαχροινός σαν τη νύχτα. Το δένδρο που δεν ήξερε πολλά πράγματα στον κόσμο, άρχισε να τους αγαπάη και να τους περιμένη κάθε δειλινό, γιατί του θύμιζαν το ωραίο φως αγκαλιασμένο με το ωραίο σκοτάδι. Και καθώς έγερνε απάνω α­ πό τα κεφάλια τους, ένοιωθε τώρα και αυτό σαν να του έφερναν οι αύρες, πονετικές για τη μοναξιά του, κάποια μακρινά μηνύματα από τα άγνωστα αδερφάκια του. Και μια ανατριχίλα κατέβαινε, και γλιστρούσε από τα φύλλα του ως τα βάθη των ριζών του. Κι εστέναζε το δένδρο για την αγάπη, χωρίς να την γνωρίζη, και πάλι εστέναζε: «Αχ! πώς ήθελα να πεθά­ νω!..» Σιγά - σιγά το δένδρο ξεπετάχθηκε από τη στενόχωρη αυλή, ξεπέρασε τον ξύλινον εξώστη με τους ερωτευμένους, υ­ ψώθηκε πάνω από τις μαυρισμένες στέγες. Έβλεπε τώρα κάτω του την πολιτεία ατελείωτη, τον κάμπο με τους ελαιώ­ νας και ταμπέλια μακρυά, λουσμένα σ' ένα χρυσό φως, έβλεπε τη μακρινή θάλασσα σμιγμένη με τα θεμέλια τουρανού. Τα πουλιά φλύαρα απάνω στα πυκνά του κλαδιά τού εμόθαιναν πολλά πράγματα που δεν έμαθε, οι αύρες τούφερναν συχνά φιλιά από τις μακρινές πρασινάδες του κάμπου, ζωντανεύοντας τους χυμούς του με την ανατριχίλα της καρποφο­ ρίας. Έγινε τώρα σοφό δένδρο, έμαθε όσα ήξεραν και οι άλλοι σύντροφοί του πέρα στις μακρινές πρασινάδες. Και ρου­ φώντας τη ζωή απ' όλους του τους πόρους, αναστέναζε πάλι στην ώρα του δειλινού, αποχαιρετώντας το ωραίο φως: «Αχ! πώς ήθελα να πεθάνω!..» Έτσι πολλές φορές τα ψηλά του κλαδιά εντύθηκαν τη δόξα των λευκών λουλουδιών και πολλές φορές ετίναξαν καμαρωμένα κάτω στη γη τη μοσχοβολισμένη βροχή των χρυσών καρπών. Τώρα άφησε κάτω του τις ψηλές στέγες, εξέχασε την σκοτεινήν αυλή με τη γκρίνια της γρηάς και της σβούρας, εξέχασε ακόμα και τις πληγές που τούκαναν τα φαρμακερά νύχια του μαύρου γάτου. Η πολιτεία εφάνταζεν αποκάτω του σαν ένα απέραντο μελίσσι ξένο και αδιάφορο. Μιλούσε τώρα με τα παιγνιδιάρικα μάτια τω ν χρυσών άστρων, αγκάλιαζε τα λευκά σύννεφα, που επερνούσαν γεμάτα σοφία και α­ γάπη κοντά του, και όταν οι ορμητικές φτερούγες των μεγάλων ορνέων ετάραζαν γύρω του τον αέρα, άκουγε τα μηνύ­ ματα και τα μυστήρια των ουρανίων ταξειδιών. Δεν εστέναζε πια το δένδρο ούτε για τον κόσμο, ούτε για τη ζωή, ούτε για την αγάπη. Στο δασύ του φύλλωμα, αδέρφι των λευκών συννέφων, κάποιες ουράνιες αύρες εφιλούσαν κάποιες α­ πόκρυφες χορδές. Και το μελαγχολικό δένδρο, ψιθυρίζοντας μέσα στο πρωτόλουβο φως το τραγούδι της αιωνιότητος, εστέναζε πάλι αγκαλιασμένο με τα σοφά σύννεφα: «Αχ! πώς ήθελα να πεθάνω!...» □

89

ΨΗΦΙΔΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Πολύς λόγος γίνεται τα τελευταία χρόνια για τα ζητήματα που ταλανίζουν τον νευραλγικό χώρο της εκπαίδευσης στη χώρα μας. Οι υπουργοί παιδείας διαδέχονται ο ένας τον άλλο με νέα νομοσχέδια και τροπολογίες, οι οποίες προκαλούν όχι μόνον αλυσιδωτές αντιδράσεις στον κύκλο των εκπαιδευτικών και των μαθητών αλλά και πολλά προβλήματα σε εκατοντάδες χιλιάδες ελληνικές οικογένειες. Με τα πρόσφατα γεγονότα στον εκπαιδευτικό μας χώρο, για την ώρα, δεν θ' ασχοληθούμε. Ωστόσο, το «δ ια β ά ζω », επειδή τα εκπαιδευτικά θέματα δεν το αφήνουν καθόλου αδιάφορο, επιχειρεί να διερευνήσει, προς το παρόν, διάφορα ζητήματα που αφορούν στον τομέα της εκπαίδευσης, όπως το θέμα της εικονογράφησης των ελληνικώ ν αναγνωστικών από το 19 4 7 έως σήμερα, τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζονται τα δύο φύλα στα βιβλία των Μαθηματικών της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, τα βιβλία γνώσεων στις παιδικές σχολικές βιβλιοθήκες, την ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα στο Διαδίκτυο και την περίπτωση του Αλέξανδρου Δελμούζου. Θεωρώντας ότι το θέμα της εκπαίδευσης στη χώρα μας είναι ανεξάντλητο, το «δ ιαβ άζω » ευελπιστεί να συμβάλει με τον δικό του τρόπο σε μια ανοιχτή συζήτηση από την οποία, αν προχωρήσει σε βάθος, το μόνο βέβαιο είναι ότι κερδισμένη μακροπρόθεσμα θα βγει η ίδια η εκπαίδευση.

91

ίίνοκεντρικό κΜαθ οτοιχώ ο ψ εικονογράφηση των εθ ν ικ ώ ν αναγνωστικών: από το 19 4 / έως και του Π Ο Λ Υ Δ Ε Υ Κ Η Α Σ Ω Ν Ι Τ Η

σχέση μεταξύ αισθητικού και εθνοκεντρικού προσανατολισμού της εικονογράφησης στα αναγνωστικά του δημοτικού σχολείου, καθώς και της πιστής ή της αφηρημένης απεικόνισης, αποτελεί ίσως το κεντρικότερο σημείο της προβληματικής σχετικά με την καταλλη­ λότητα ή μη της εικονογράφησής τους. Με λίγα λόγια, αυτό που οJ U δηγεί εκπαιδευτικούς και γονείς στο να εκδηλώνουν την προτίμησή τους άλλοτε προς την εικονογράφηση των αναγνωστικών του παρελθό­ ντος και άλλοτε προς εκείνη των αναγνωστικών που βρίσκονται σήμερα σε χρήση στο δημοτικό σχολείο συνοψίζεται κάλλιστα στο ερώτημα: έμφαση στη φωτογραφική (παραστατική) ή τη φαινομενική απεικόνιση των ιδεών και των πραγμάτων; Ή άλλως: «ομοιώματα της εξουσίας ή εξουσία των ο­ μοιωμάτων»1; '—I

Α . ΤΑ Α ΝΑ ΓΝ Μ Τ1ΚΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟ Α ΟΥ19 4 7 -1 9 7 4 Το γραφείο της προπαγάνδας τύπωσε σε εκατοντάδες χιλιάδες αντίτυπα τη φωτογραφία του μπαλκονιού, όπου ο Γκότβαλτ, με το γούνινο σκούφο στο κεφάλι και ανάμεσα στους συντρόφους του, μιλάει στο έθνος... Τη φωτογραφία αυτή ήξερε από αφίσες, από σχολικά βιβλία κι από τα μουσεία και το τελευταίο παιδάκι.

Με τα αναγνωστικά της περιόδου 1947-19543 για τις μεγαλύτερες τάξεις

92

του δημοτικού, αν και για την εικονογράφησή τους συ­ νεργάστηκαν αξιόλογοι καλλιτέχνες (ζωγράφοι και χαρά­ κτες) της «Γενιάς του '30», συγκροτείται μια σχεδιαστική αντίληψη που στηρίζεται κυρίως σε σημεία, τα οποία δεν κάνουν τόσο έκκληση στο συναίσθημα όσο στη βούληοη (το συνειδητό), η οποία επιδιώκεται να διαμορφωθεί σύμφωνα με καθορισμένα πρότυπα του παρελθόντος. Πρόκειται για σημεία προστακτικά, τα οποία λειτουργούν βάσει του υψηλού βαθμού εικονικότητας των μορφών και της επιτακτικής αναφοράς σ' ένα κωδικοποιημένο ρε­ περτόριο υποδειγματικών ιστορικών μορφών του παρελ­ θόντος (ιστορισμός)4. Οι κυριότεροι εικονογράφοι που προσφεύγουν στην προ­ στακτική εικονογραφική αντίληψη είναι ο ι : Ε. Τερζόπουλος, Λυδάκης, Αν. Αλεβίζος (Τάσσος), Σ. Βασιλείου, Αλ. Αλεξανδράκης, Αγ. Αστεριάδης, Κ. θέτταλος. Αξίζει να σημειωθεί πως η σχεδιαστική αυτή πρωτοεμφανίστηκε αρκετά χρόνια πριν και αποτελούσε στην ουσία την επίσημη αντίληψη για το ρόλο της εικονογράφησης στ' αναγνωστικά (εικ. 1). Η αντίληψη απεδείχθη στη συνέ­ χεια καθοριστική και για τα επόμενα χρόνια, λόγω του ότι τ ' αναγνωστικό του 1954 επανεκδόθηκαν αμέσως μετά τη μεταρρύθμιση του 1964, για να κυριαρχήσουν στ' ανα­ γνωστικά του 1967 και να επανεγκριθούν το 1974, αλλά μόνο για τις τρεις τελευταίες τάξεις του δημστικού5. Αποτέλεσμα ήταν οι μαθητές, στη διάρκεια της παραπά­ νω χρονικής περιόδου (1947-1974): α) να γαλουχηθούν με μια ιδεοτυπικού τύπου εικονογράφησηf, που καθήλω­ σε την αισθητική τους κρίση, και β) να βιώσουν στο έπα­ κρο την «ιδεολογική» παρά την ερμηνευτική «παράσταση της πραγματικότητας»7. Προς την κατεύθυνση αυτή την κύρια ευθύνη φέρει η ε ­ πίσημη εκπαιδευτική πολιτική, η οποία, στο βαθμό που οι καλλιτέχνες «...υποχρεώνονται να εφαρμόσουν στα έργα τους, σε ζητήματα μορφής, τις “επίσημες επιταγές"», αντιστρατευόταν τη διάθεσή τους, σ' όσες περιπτώσεις αυτή εκδηλωνόταν, για τη δημιουργία ανανεωτικού κλί­ ματος στην εικονογράφηση»8. Συγκεκριμένα, διαφαίνεται πως οι εικονογράφοι ήταν υ­ ποχρεωμένοι εκ των πραγμάτων είτε να εξωραΐσουν την παιδική φιγούρα είτε να αναβιώσουν το ιστορικό-ηρωικό παρελθόν μέσα από τις εξιδανικευμένες μορφές των η­ ρώων και την εικονογραφική απόδοση της ατμόσφαιρας ενός συμμετρικού και αδιατάραχτου κόσμου. Σ' αυτό συ­ ντελεί ουσιαστικά ο βαθμός ενδυνάμωσης της επακριβούς περιγραφής των ανεκδοτολογικών στοιχείων της ει­ κόνας (ρούχα, αντικείμενα, εσωτερικός διάκοσμος, αξεσουάρ), τα οποία στο πλαίσιο της παραδοσιακής εικονο­ γραφίας υποδήλωναν σε μεγάλο βαθμό την κοινωνική προέλευση και την κοινωνικοοικονομική υπόσταση. Ειδι-

ίικ. 1: Αναγνωστικό ΐ τάξης, 1940 ΐικονογράφηοη: Ε. Τερζόπουλος. Εικονογράφηση μ ι ιθνοκιντρικό προσανατολισμό και αναφορά στο κωδικοποιημένο ρεπερτόριο του εθνικοσοσιαλισμού (περίοδος Μεταξά)

κότερα, όσον αφορά το μορφότυηο του ήρωα, οι εικονογράφοι προσφεύγουν στην επακριβή απεικόνιση της εξω ­ τερικής εμφάνισης, προκειμένου να προσδώσουν «κοινω­ νική, πολιτική, ιδεολογική ταυτότητα» στους ήρωες και τον περιβάλλοντα χώρο ακολουθώντας πιστά τις επιτα­ γές του κειμένου9. Αξίζει ν' αναφερθεί πως σ' όλα τ ' αναγνωστικά της προαναφερθείσας περιόδου κοινή και διαρκώς επαναλαμβα­ νόμενη αποβαίνει η αναφορά στο ιστορικό-ηρωικό πα­ ρελθόν. Χαρακτηριστικές είναι οι ασπρόμαυρες ξυλογραφικές και λιθογραφικές παραστάοεις από την Ελληνική Επανάσταση του '21 (0 Κολοκοτρώνης μετά την απελευ­ θέρωση, Η Δέσπω, 0 Παπαφλέσσας, Οι Σουλιώτες, Η Φι­ λική Εταιρεία, Η μάχη στα Δερβενάκια, Η Κυρά Φροσύνη), από τη θρησκευτική ζωή (Η καμπάνα, Αγία Σοφία, θεοφάνεια, 0 Θεός προστατεύει την Ελλάδα, Πάσχα των σκλά­ βων, Τα Χριστούγεννα των ορφανών), από άλλα ιστορικά γεγονότα (Μια πριγκίπισσα εκπολιτίζει τη Δύση, 0 μικρός Μακεδών, 28η Οκτωβρίου, Εμπρός, 0 δεκανεύς μας, Οι πρωτεργάται της Μεγάλης Ελλάδος, Ο μικρός φαλαγγί­

93

της, Η συμπεριφορά των στρατιωτών μας), από μέρη στα οποία διαδραματίστηκαν ηρωικά γεγονότα (Στα Γιάννενα, Το Αργυρόκαστρον κ,ο.κ.), από το χώρο της εργασίας και του καθήκοντος (0 δουλευτής, 0 μικρός σιδηρουργός, 0 εφημεριδοπώλης, Το ναυτόπουλο, Η καλωσύνη του Σπό­ ρου) καθώς και από την οικογενειακή ζωή, όπως σκηνές γύρω από το αναμμένο τζάκι και οικογενειακές σκηνές στο τραπέζι. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι, στα αναγνωστικά που α­ ναφέρουμε, τα εξώφυλλα εκφέρονται με την ίδια εικονο­ γραφία: ήρω εςτης Ελληνικής Επανάστασης που κρατούν σημαίες και όπλα (εικ. 2), καλοντυμένοι, καθαροί και ευ­ πρεπείς μαθητές/τριες που φορούν ποδιές, υπάκουα και εργατικά παιδιά, παιδιά με σημαίες και σάλπιγγες, θα λέ­ γαμε πως πρόκειται για μια εικονογραφία, μέσω της οποί­ ας εξυψώνονται συγκεκριμένα γεγονότα και μορφές της ιστορίας που είναι δυνατόν να διαδραματίσουν ρόλο υ­ ποδείγματος, ενώ οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται προ­ έρχονται κατά βάση από τη ρεαλιστική και νατουραλιστική παράδοση, η οποία χαρακτηρίζεται από την αρτιότητα στο σχέδιο και γενικότερα την επιμέλεια στην τεχνική.

Κατ' αυτόν τον τρόπο παρέχονται ευρύτατες δικαιοδο­ σίες στην εικόνα σε τομείς σχετικούς με την καθοδήγηση και τη γαλούχηση των παιδιών σε πρότυπα, ιδανικά και α­ ξίες του πρόσφατου και μακρινού ιστορικού παρελθόντος με ιδιάζουσα εθνική σημασία (εικ. 3). Και αν αναλογι-

Εικ. 3: Αναγνωστικά Δ ' τάξης, 1967 Εικονογράφηση: Αν. Αλεβίζος (Τάοοος). Εικονογράφηση με σημεία προστακτικά τα οποία λειτονργούν βάσει τον ανξημενον βαθμού εικονικότητας των μορφών και της επιτακτικής αναφοράς στο κλασικά ιδεώδες.

Εικ. 2: Αναγνωστικό Σ τ' τάξης, 1950 Εικονογράφηση: Αν. Αλεβίζος (Τάοοος). «Ιδίοτυπικού» τύπον εικονογράφηση πον προσδίδει ίμφαοη στην «ιδεολογική παράσταση» τον ηρωικού παρελθόντος.

94

σθούμε πως η εικόνα την περίοδο εκείνη δύσκολα μπο­ ρούσε να αμφισβητηθεί, να θεωρηθεί δηλαδή ως κατα­ σκευή, αντιλαμβάνεται κανείς την αποδεικτική της δύνα­ μη σε επίπεδο απεικόνισης όσον αφορά το παρουσιαζόμενο γεγονός. Επιγραμματικά, τα αναγνωστικά αυτής της περιόδου στη­ ρίζονται στοτετράπτυχο: πατρίδα - θρησκεία - οικογένεια - εργασία. Οι σχέσεις που διέπουν τους ήρωες δεν πα­ ρουσιάζουν ουδεμία αναφορά προς την κοινωνική πραγ­ ματικότητα που βιώνουν οι μαθητές. Αντίθετα, θα υπο­ στηρίζαμε πως αυτό που εκφέρεται μέσω των κειμένων και της εικονογράφησης προαναγγέλλει στην ουσία το πλαίσιο μέσα στο οποίο επιζητείται να ενσωματωθεί ο μαθητής (εικ.4).

ξίες. Επρόκειτο κυρίως για «μοντέλα ηθικών αξιωμάτων και αξιών» με εξωαισθητικές κυρίως λειτουργίες, τα ο­ ποία συνετέλεσαν στην εδραίωση μιας εικονογραφικής παράδοσης με διδακτικό χαρακτήρα. Συγκεκριμένα υπο­ στηρίζεται: «Παλιότερα η τέχνη ως μέσο επικοινωνίας επιτελούσε, αυτονόητα και ξεκάθαρα, μια λειτουργία δι­ δακτική. Καλούνταν να μεταφέρει σε μια συγκεκριμένη ο­ μάδα υποδοχής αξιακές αντιλήψεις καθώς και φιλοσοφι­ κές ή επιστημονικές γνώσεις με τρόπο συναισθηματικό και απτό»12. Με βάση τα παραπάνω, καθίσταται φανερό ότι η ελληνι­ κή εικονογράφηση εξυπηρέτησε σε τελική ανάλυση για μια μακρά χρονική περίοδο μια εικονιστική με εθνοκεντρική μάλλον παρά αισθητική κατεύθυνση, πράγμα που ση­ μαίνει πως η εικονογράφηση παρέκκλινε από την εκπλή­ ρωση του πραγματικού της ρόλου στο συγκεκριμένο πλαίσιο της παιδικής λογοτεχνίας. Ως εκ τούτου, η εικο­ νογράφηση την περίοδο αυτή στηρίχθηκε στο αποκλει­ στικό προνόμιο που της επιφύλασσε ως τό τε η ιστορία: «...να επενδύει σε εικόνες ιδέες, ιδεολογίες, ιδανικά και μηνύματα που επείγονται να μεταδοθούν» (εικ. 5)13.

Εικ. 4: Αναγνωστικό ΐ τάξης, 1947 Εικονογράφηοη: Ε. Τερζόπουλος. Εικονογράφηση οκοπιμότητας μι Εντονο ηθοπλαοτικό προσανατολισμό.

Ταυτόχρονα, διατηρείται η αντίληψη ότι από κάθε κείμενο έπρεπε να απορρέει και ένα ηθικό δίδαγμα. Οι εικονογράφοι, ακολουθώντας τις συγκεκριμένες παραδοχές, βρί­ σκονταν ακόμη σε απόσταση από το σημείο διαίσθησης της ανάγκης για προσωπική-καλλιτεχνική έκφραση. «Η στατική αφθονία των θεμάτων και των μοτίβων αυτών αποδεικνύει επιπλέον ότι οι δυνατότητες των ζωγράφων για πειραματισμούς και πειράματα απέναντι στις κοινωνι­ κές προσδοκίες ήταν μάλλον ισχνές»10 Δεν θα ήταν υπερβολή να υποστηρίξουμε πως αυτό που συνέβαινε τελικά με την εικονογράφηση ήταν το εξής: Το θέμα των εικόνων «επίσκιαζε τον πλαστικό κώδικα» και ανταποκρινόταν κυρίως στις καθιερωμένες κοινωνικές πα­ ραδοχές και αντιλήψεις. Το ίδιο μπορούμε να ισχυριστού­ με και για τον ευρύτερο χώρο της τέχνης, όπου κατ' εξο ­ χήν το έργο τέχνης αποτελούσε ένα πρόσφορο μέσο για ηθική διδασκαλία και για την απόκτηση σωφροσύνης11. Δηλαδή η πορεία της εικονογράφησης στα αναγνωστικά για ένα μακρύ χρονικό διάστημα στηρίχθηκε σε εικόνεςπρότυπα με κανονιστικό χαρακτήρα, που αποτελούσαν έ ­ να είδος μύησης του παιδιού σε ηθοπλαστικές κυρίως α­

ΤΟ ΤΣΟΠΑΝΑΚΙ ΤΑΝ άρχισε ή μάχη σνά Δερβενάκια, ϊνα ισοπανάχι L·Ο ροφορεμένο, άοπλο, άλλο με μάτια γοργοχίνητα, μέ τή μαγκούρα του την ποιμενική, πλησίασε στδ μέρος πού ήταν 6 Κολοκοτρώνης κι έβλεπε κι αύτδ μέ περιέργεια καί θαύμα- . σμδ τδν πόλεμο πού γινόταν παρακάτω.

Εικ. 5: Αναγνωστικό Σ τ ' τάξης, 1952 Εικονογράφηση: Αν. Α λ φ ζο ς (Τάοοος). Επένδυση της εικονογράφησης με ιστορικά μηνύματα που επείγονται να μεταδοθούν. Αναγωγή του παιδιού στην ιστορία.

95

Σε επίπεδο συμβολικό ή εγγενούς σημασίας'1 οι πα­ ραπάνω χειρισμοί σ υντελούν στο να λειτουργήσει η εικόνα περισσότερο ως εξιδανικευμένο αντίγραφο του πραγματικού, πράγμα το οποίο επιτρέπει τη, σε μεγαλύτερο βαθμό, «εμπλοκή του παιδιού με την ει­ κόνα»15. Με επικρατέστερη την τάση για ρεαλιστική εξεικόνιση της πραγματικότητας, εικονογραφείται ένας κόσμος στατικός και ασφυκτικά περιγραμμικός, που προδιαγράφει τις διαστάσεις μιας αυστηρά δ ομημέ­ νης φυσικής τάξης πραγμάτων. Σε τελευτα ία ανάλυση διατυπώνεται η αξίωση να εκληφθεί η εικόνα ως φυσικός νόμος, στο πλαίσιο του οποίου σκόπιμα εηιζητείται η, άνευ όρων, παράδοση τω ν μαθητών. Από εκεί και ύστερα, το εάν η εικονο­ γράφηση αναδεικνύει ή όχι αποτελεσματικά τις μορ­ φ ές τω ν ηρώων ή επιμέρους σκηνές της ιστορίας εί­ ναι κάτι το οποίο σε καμία περίπτωση δεν αναιρεί τον διδακτικό προσανατολισμό τη ς εικονογράφησης της χρονικής περιόδου στην οποία αναφερόμαστε. Β. ΤΑ Α Ν Α ΓΝ Ω ΣΤΙΚ Α ΤΟ Υ '8 0 Στη διάρκεια της δεκαετίας του '80 καθίσταται εμφ α­ νής η διάθεση για αλλαγή. Στο χώρο της τέχνης η ε λ ­ ληνική ζωγραφική επανεξετάζει τη σχέση της με την αφαίρεση (Φασιανός, Σπεράντζας, Μυταράς, Μπότσογλου), πράγμα το οποίο έχει ως αποτέλεσμα αρκετοί Έλληνες ζωγράφοι ν' ακολουθήσουν, τελικά, μια πα­ ραστατική ζωγραφική με μοντέρνα εξπρεσιονιστικά στοιχεία16. Αξιοσημείωτη είναι επίσης η εκπαίδευση Ελλήνων καλλιτεχνών σε σχολές καλών τεχνών του εξω τερι­ κού με καινοφανή προσανατολισμό, οι οποίοι θα μ ε­ ταφ έρουν την ευρωπαϊκή προβληματική σχετικά με τα σύγχρονα καλλιτεχνικά ρεύματα. Καλλιτέχνες, ό ­ πως οι Κανιάρης, Κεσσανλής, Τσόκλης, Παύλος, Δα­ νιήλ, Γαΐτης καθώς και ο Καράς, με εμφανείς τις εικα­ στικές α ναφορές στην ευρωπαϊκή πρωτοπορία και την αφηρημένη τέχνη, θα προκαλέσουν με τις εκθ έ­ σεις τους το καλλιτεχνικό κατεστημένο και θ' ανανε­ ώσουν με τις μορφολογικές τους καινοτομίες το μ ε­ ταπολεμικό πρόσωπο της τέχνης στην Ελλάδα17. Ο απόηχος των νέων δεδομένων στην τέχνη καθίστα­ ται ιδιαίτερα αισθητός στην εικονογράφηση ορισμέ­ νων σχολικών εγχειριδίων, η οποία από τα μέσα της δεκαετίας του 7 0 και έπειτα προσεγγίζει μια αφαιρε­ τικού τύπου διαχείριση τω ν μορφών με εικαστικές α­ ναφορές στο μοντέρνο (εξπρεσιονιστικό, κυβιστικό)18 σχεδιαστικό ύφος, που συνυπάρχει με την εικονογρά­ φηση παιδικού τύπου18.

Ένα επιπλέον στοιχείο, που πρέπει να επισημάνουμε στο σημείο αυτό, είναι η διαφοροποίηση του τρόπου με τον οποίο αντιμετωπίζουν οι σημερινοί κα λλιτέ­ χνες τη γύρω τους πραγματικότητα. Εάν δηλαδή παλαιότερα ο καλλιτέχνης, αποδεχόμενος την παραδο­ σιακή αντίληψη περί απομίμησης του αντικειμένου, παρατηρούσε τον κόσμο από απόσταση προκειμένου να μη διαταράξει τη φυσική του ισορροπία, στη σύγ­ χρονη εποχή μπορούμε να υποστηρίξουμε πως η κα­ τάσταση διαφοροποιήθηκε κατά πολύ, στο βαθμό που ο σύγχρονος καλλιτέχνης, όπως γίνεται ευρέω ς αποδεκτό, επιδιώκει όχι τόσο τη συμφωνία με την ο­ ρατή πραγματικότητα όσο «τη σύγκριση και την αντι­ παράθεση» μαζί της20. Η νέα αυτή εικαστική αντίληψη διατυπώνει μια εικα­ στική γλώσσα, η οποία προσδίδει έμφαση στις ζωγρα­ φικές αξίες, την προσωπική γραφή και την ευαισθησία του καλλιτέχνη. Προδιαγράφεται κατ' αυτόν τον τρό­ πο η μεταπήδηση από την ηθοπλαστική ζωγραφική του παρελθόντος οτην καθαρά αισθητική και αυτόνο­ μη λειτουργία των μορφοπλαστικών στοιχείων. Τα νέα αναγνωστικά του δημοτικού που κυκλοφ ο­ ρούν το 1981, όπως αναφέρεται, είναι «προσεγμένα» και εκφ έρουν μια «ανανεωτική» εικαστική πρόταση στο χώρο της εικονογράφησης21. Για την εικονογρά­ φηση θα κληθούν κ α λλιτέχνες εκπρόσωποι όλω ν τω ν σύγχρονων καλλιτεχνικών τεχνοτροπιών για να φτάσουμε, το 1981, «στην πραγματοποίηση 19 συνο­ λικών βιβλίων, εικονογρα φ ημένω ν από το υ ς εξή ς καλλιτέχνες22: Ελένη Μωραΐτη, Βάσω Ψαράκη, Τζένη Δρόσου, Λύδια Σαρρή, Σοφία Ζαραμπούκα, Άκη Αβαγιανό, Αρτ. Νικολαΐδου, Άννα Μενδρινού, Αντώνη Καλαμάρα, Σπ. Ορνεράκη, Τάκη Σιδέρη, Διατσέντα Παρί­ ση, Νίκο Χουλιαρά, Γ. Νικολακόπουλο, Στ. Ανθόπουλο, Λεμονιά Αμαραντίδου, Δημήτρη Μυταρά, Ράλλη Κοψίδη»25. Όπως διαπιστώνουμε, οι περισσότεροι από τους/τις εικονογράφους εμφανίζουν μια πλούσια συμμετοχή και οτο χώρο της εικονογράφησης του εικονογραφη­ μένου βιβλίου παιδικής λογοτεχνίας στη δεκαετία του '80 (Ελένη Μωραΐτη, Βάσω Ψαράκη, Τζένη Δρόσου, Λυδία Σαρρή, Σοφία Ζαραμπούκα, Αντώνης Καλαμάρας, Διατσέντα Παρίση, Αρτ. Νικολαΐδου), υιοθετώ ­ ντας μια σχεδιαστική που αφορά το πλαίσιο μιας ελεύθερης-υποκειμενικής εικονογραφικής αντίληψης. «Οι τεχνικές και οι μέθοδοι που ακολούθησαν οι καλ­ λιτέχνες για την εκτέλεση τω ν εικονογραφήσεων ή­ ταν πάντα της επιλογής τους, με μόνο κάποιους τ ε ­ χνικούς περιορισμούς που αφορούσαν τις δυνατότη­ τες εκτύπωσης»24

Το σημαντικό πάντως είναι ότι για πρώτη φορά το ΚΕΜΕ25 ανταποκρίνεται στο αίτημα τω ν καλλιτεχνών να τύχουν απόλυτης ελευ θ ερίας στο έργο το υ ς με μόνη τους ίσως υποχρέωση τη ν αίσθηση τη ς ευ θ ύ ­ νης τους απέναντι στα παιδιά. Σχετικό αναφέρεταί: «Στιλιστικά, παρά τη ν αναπ όφευκτη επίδραση του προσωπικού του ύφους στον κάθε ζω γράφο, το υ ς δημιουργούς επηρέασε σημαντικά η επίγνωση πως απευθύνονται σε παιδιά μικρής ηλικίας, πολύ ευαί­ σθητα και ευάλω τα στη δύναμη τη ς εικόνας, λόγος για τον οποίο θα έπρεπε να αποφύγουν τόσο τις εικα­ στικές αυθαιρεσίες, όσο και ορισμένες νατουραλιστικές ακρότητες»26. Αντιλαμβάνεται κάποιος πως η νέα εικονογραφική α­ ντίληψη μ ετα βά λλετα ι σ' έναν εναλλα κτικό τρόπο γνωριμίας του παιδιού μ' έναν κόσμο πιο άμεσο, πιο εκφραστικό και πιο δραματικό, χωρίς να εκλείπει βέ­ βαια απ' αυτόν το στοιχείο της ευχαρίστησης. Σε μια προσπάθεια οριοθέτησης της παραπάνω εικονογραφικής αντίληψης δ εν θα ήταν άστοχο να υποστηρί­ ξουμε πως: «Η ανάδειξη δυνατών μεταπλάσεων και δυνατοτήτω ν μετάηλασης του οικείου, του δ εδ ο μ έ­ νου, του καθημερινού και συμβατικού είναι βασικός, αισθητικός, ηθικός-εκπαιδευτικός στόχος»27. Στην εικονογράφηση τω ν αναγνωστικών του '80 δια­ πιστώνεται επίσης μεταφορά του ενδιαφέροντος από το θέμα, στο οποίο η ακαδημαϊκή εικονογραφία έδινε ιδιαίτερη έμφαση, προς τα μορφολογικά στοιχεία της εικόνας.

0 χειρισμός της παιδικής εικόνας αντιμετωπίζεται κα­ τά λληλα στο πλαίσιο τη ς εικονογράφησης τω ν ανα­ γνωστικών του '80 βάσει μιας σχεδιαστικής αντίλη­ ψης που έρχεται σε ρήξη με αυτήν του παρελθόντος. Την παραδοσιακή σχεδιαστική θα λέγαμε πως αντικα­ θιστούν οι εικονογράφοι του καινοφανούς χώρου με μία αισθητική αντίληψη, η οποία δεν στρέφεται προς την «ιδεολογική παράσταση» τη ς πραγματικότητας, πράγμα σύνηθες κατά το παρελθόν. Σ' αυτό ο υντελεί ουσιαστικά ο βαθμός αφαίρεσης και η αποδυνάμωση της επακριβούς περιγραφής τω ν α νεκδοτολογικώ ν στοιχείων της εικόνας (ρούχα, αντικείμενα, εσω τερι­ κός διάκοσμος, αξεσουάρ), τα οποία στο πλαίσιο της παραδοσιακής εικονογραφίας υποδήλωναν σε μεγά­ λο βαθμό την κοινωνική προέλευση του παιδιού. Ειδι­ κότερα, όσον αφορά το μορφότυπο του ήρωα, οι εικονογράφοι το υ καινοφανούς χώρου αποφεύγουν την επακριβή απεικόνιση της εξω τερικής εμφάνισης, προκειμένου να μην προσδιορίσουν κοινωνικοπολιτικά τους ήρωες και τον περιβάλλοντα χώρο. Ταυτόχρονα θέτουν το παιδί σε μια κατάσταση εγρή­

γορσης λόγω της διαρκούς μετα βολής στην α τμό­ σφαιρα της εικόνας, την αμφισημία και τον αινιγματι­ κό χαρακτήρα τω ν μορφών (εικ. 6).

Εικ. 6: «Η Γλώοαα μου», Τ ' τάξη, τχ. 4 ,1 9 9 7 Εικονογράφηση: Άρτεμις Νικολαί&ου. Καινοφανής εικονογράφηση με ε'κδηλη διάθεση ανασύνταξης της εικόνας και κατάθεση ενός προσωπικού ύφους.

Σε επίπεδο τέ λ ο ς εγ γ εν ο ύ ς ή «συμβολικής σημα­ σίας»28 μπορούμε να ισχυρισθούμε πως από μέρους τω ν εικονογράφων εκδηλώ νεται η διάθεση απομά­ κρυνσης από τα πλαίσια του «αισθαντισμού», της «παι­ δαγωγικής αισθητικής» και το υ «αισθητικού ηδονισμού», προκειμένου να προσεγγίσουν την ερμηνευτι­ κή πτυχή της εικονογράφησης (εικ. 7)29. Με την κατάλ­ ληλη οργάνωση του εικαστικού κώδικα οι εικονογράφοι του συγκεκριμένου χώρου δημιουργούν τις προϋ­ ποθέσεις μύησης του παιδιού στην αισθητική βαθύτε­ ρη σημασία και πολυμορφία, έτσι ώστε ν' αντιδρά ευ­ αίσθητα σε κάθε αλλαγή του περιβάλλοντος. Επιπλέ­ ον, συντελούν στο να βλέπει το παιδί πίσω από την ε ­ πιφάνεια των πραγμάτων και πέρα από τη συμβατικότητά τους.

97

Εικ.7: «Η Γλώσσα μου», Ε 'τ ά ξ η ,τ χ .4 ,1997 Εικονογράφηοη: Λεμονιά Αμαραντίίου. Αναίρεοη της ηθοπλαστικής εικονογραφίας μεοω της αφαίρεσης των στοιχείων του πραγματικού και της παρέκκλισης από το συμβατικό.

ΔΙΑΠΙΖΤΩΖΕΙΖ Κατά τη σύγκριση των αναγνωστικών του 1947 και του 1980 βρισκόμαστε αντιμέτωποι με δύο αντίθετες μεταξύ τους παιδαγωγικές και κοινωνικές αντιλήψεις που αφο­ ρούν τον εθνοκεντρικό ή τον αισθητικό προσανατολισμό της εικονογράφησης. Γενικά μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι ο αισθητικός χα­ ρακτήρας της εικονογράφησης των αναγνωστικών του '80 ακολουθεί τα νέα δεδομένα που χαρακτήρισαν την ελληνική κοινωνία μετά τη μεταπολίτευση. Ακόμη κι αν από αισθητικής και λειτουργικής πλευράς προδιαγράφο­ νται περιθώρια για να σταθεί κάποιος κριτικά απέναντι τους, το θετικό είναι ότι, από αισθητικής και συμβολικής πλευράς, η εικονογράφησή τους ανταποκρίθηκε στις επι­ ταγές των καιρών. Από εκεί και έπειτα, κριτήριο για το ποιόν της εικονογρά­ φησης, γενικά στ' αναγνωστικά, δεν αποτελείτο δίλημμα της προτίμησης ανάμεσα στην υπάρχουσα ή σε εκείνη του παρελθόντος όσο η αναγκαιότητα ανταπόκρισης της εικόνας στα ισχύοντα εκάστοτε κοινωνικά δεδομένα και τις ανάγκες του σύγχρονου παιδιού. □ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: 1.

Mario Perniola, Η κοινωνία των ομοιωμάτων. Μτφρ. Paolo Caenazzo-Αδάλογλου. Επιμ. Κ. Λιβιεράτος. Αθήνα: Αλεξάν­ δρεια, 1991,0.9.

98

2. Μιλάν Κούντερα, Το βιβλίο του γέλιου και της λήθης. Μτφρ. Αντρέας Τσάκαλης. Αθήνα: Οδυσσέας, 1981, σ. 7.

3. Τα αναγνωστικά που προσεγγίσαμε είναι: •Αναγνωστικό Ε', Δημ. Κοντογιάννη - Γ. Μέγα - Π. Νιρβάνα Δημ. Γ. Ζήση. Εικονογράφηση: Ευάγγελος Τερξόπουλος. Αθήνα: 0ΕΣΒ, 1947.

•Αναγνωστικό Ε', Ν. Κοντόπουλου - Δ. Κοντογιάννη - Γ. Καλα­ ματιανού - Θ. Γιαννόπουλου. Εικονογράφηση: Σπάρος Βασι­ λείου. Αθήνα: 0ΕΣΒ, 1952.

•Αναγνωστικό ΣΤ', Δημ. Κοντογιάννη - Ν. Κοντόπουλου - Π. Νιρβάνα - Δημ. Γ. Ζήση. Εικονογράφηση: Γεώργιος Λυδάκης, 1947.

•Αναγνωστικό ΣΤ', Ν. Κοντόπουλου - Δ. Κοντογιάννη - Γ. Κα­ λαματιανού - θ. Γιαννόπουλου - θ. Μακρόπουλου. Εικονο­ γράφηση: Α. Τάσσου. Αθήνα: ΟΕΣΒ2, 1950.

•Αναγνωστικό ΣΤ', Ν. Κοντόπουλου - Δ. Κοντογιάννη - Γ. Κα­ λαματιανού - θ. Γιαννόπουλου - θ. Μακρόπουλου. Εικονο­ γράφηση: Α. Τάσσου. Αθήνα: ΟΕΣΒ5, 1952.

4. Βλ. σχετικά R. Duroy - G. Kerner, «Η τέχνη ως σημείο: η σημειωτική-σιγματική μέθοδος» στον συλλογικό τόμο Εισαγωγή στην ιστορία της τέχνης, Hans Belting, Heinrich Dilly, Wolfgang Kemp, κ.ά. Μτφρ. Λ. Γυιόκα. Πρόλ. και επιμ.: Μαρία Παπανικολάου. Θεσσαλονίκη: Βάνιας, 1995, σ. 333 (σσ. 326352).

5. Βλ. Άννα Φραγκουδάκη, Τα αναγνωστικά βιβλία του Δημοτι­ κού Σχολείου. Αθήνα: Θεμέλιο, 1979, σ. 10. Με προστακτικά σημεία λειτουργεί και η εικονογράφηση στα παρακάτω ανα­ γνωστικά: •Αναγνωστικό Ε', Γ. Καλαματιανού - Θ. Γιαννόπουλου - Δ. Δούκα - Δ. Δεληπέτρου - Ν. Κοντόπουλου. Εικονογράφηση: Αλέξανδρου Αλεξανδράκη. Αθήνα: ΟΕΣΒ2, 1957.

•Αναγνωστικό ΣΤ', Ευάγγ. Π. Φωτιάδου - Ηλία Π. Μηνιάτη - Γ.

Μένα - Δ. Οικονομίδου - 0. Παρασκευόπουλου. Εικονογρά­ φηση: Αγ. Αστεριαδου. ΟΕΔΒ, 1958.

•Αναγνωστικό Δ', Γ. Μέγα - Κ. Ρωμαίου - Σ. Δουφεξή - θ. Μακρόπουλου. Εικονογράφηση: Αν. Αλεβίζου. ΟΕΔΒ, 1967.

•Αναγνωστικό Γ, Β. Πετρούνια - Φ. Κολοβού - Ε. Σπεράνιζα Α. Μετάλλινου. Εικονογράφηση: Κ. θέτταλου. ΟΕΔΒ, 1967.

6. Πρόκεται για την εικόνα που προσπαθεί να εμφανίσει και να καταστήσει απαραίτητη την κυριαρχία στη συνείδηση συγκε­ κριμένων αξιών και ιδεών.

7. Α. Γκότοβος, «Ο χρυσούς αιών...», ό.π., σ. 55.

8. Έλενα Χαμαλίδη, «Ελληνικά περιοδικά τέχνης κατά τη δεκαε­ τία 1950-1940» στο λεύκωμα Σε αναζήτηση της ελληνικότητας, ό.π., σ. 58 (σσ: 57-62).

9. Έρη Σταυροπούλου, «Κίτρινα σκαρπίνια, κόκκινα γοβάκια, τρύπιες παντόφλες: ο ρόλος του ενδύματος στην πεζογρα­ φία του Κ. Χατζόπουλου», Διαβάζω (Σεπτ. 1993) αρ. 319, σ.

70 (σσ: 69-78).

10. Norbret Schneider, «Τέχνη και κοινωνία: η κοινωνικοϊστορική προσέγγιση» στον συλλογικό τόμο Εισαγωγή στην ιστορία της τέχνης, ό.π., σ. 407 (σσ: 384-418). Βλ. επίσης Arnold Hauser, Κοινωνική ιστορία της τέχνης. Μτφρ. Τάκης Κονδύλης. Τόμος Δ'. Αθήνα: Κάλβος, 1980, σ. 14.

11. Βλ. Μ. Λαμπράκη-Πλάκα, 0 γελωτοποιός και η αλήθεια του: η αθέατη πλευρά της τέχνης. Αθήνα: Καστανιώτης, 1999, σ.

242.

12. Norbret Schneider, ό.π., σσ. 385,407.

13. Μ. Λαμπράκη-Πλάκα, ό.π., σ. 114. Βλ. επίσης Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, «Οι ορίζοντες του (ελληνικού) Μεσοπολέ­ μου», Το Βήμα (5 Σεπτ. 1993), σ. Β7.

14. Σε επίπεδο δηλαδή γενικότερης κατανόησης της σημασίας της εικόνας και όχι μόνο της μορφής ως παράστασης. Βλ.

Erwin Panofski, Meaning in the Visual Arts. Penguin, 1993, σσ. 53-57.

15. T. Παρμενίδης,« Η γελοιογραφία στην εικονογράφηση βι­ βλίων παιδικής λογοτεχνίας» Διαδρομές (Φθινόπωρο 1995) αρ. 39, αφιέρωμα: «Το εικονογραφημένο παιδικό βιβλίο», σ.

176 (ΟΟ: 175-178).

16. Νέλλυ Κυριαζή, «Οι νέοι δημιουργοί: από τις μεταπολεμικές αναζητήσεις ως τη σημερινή ποικιλομορφία στην έκφραση», Η Καθημερινή-Επτά ημέρες (12 Μαρτίου 1996) αρ. 118, α­ φιέρωμα: «Νεοελληνική τέχνη: η άγνωοτη Δημοτική Πινακο­ θήκη», 00: 20-27.)

17. Μιλτιάδης Παπανικολάου, «Πρωτοπόροι καλλιτέχνες της γε­ νιάς του '60», Η Καθημερινή (Κυριακή 29 Ιουνίου 1997), σ.

35.

18. Βλ. την εικονογράφηση της Ελένης Μωραΐτη-Γεωργίου στο Αναγνωστικό Γ Δημοτικού (1979) της Αγγελικής Βαρελά, κα­ θώς και στο Αναγνωστικό Δ'Δημοτικού (1979) της Γαλάτειας Γρηγοριάδου-Σουρέλη σε εικονογράφηση Νότας Σιοτρόπου-Γεωργίου 19. Βλ. π.χ. την εικονογράφηση στα: •Αναγνωστικό Β' Δημοτικού (1973). Κείμ. Ελένης ΜαρκίδουΜουστακίδου. Εικ.: Ευγενία Μαρκάκη.

•«Αλφαβητάριο» (1979). Κείμ.: Ελένης Γ. Βαλαβάνη - Ιωάννας Δ. Τσουρέκη. Εικ.: Άννα Μενδρινού - Πέτρος Ζαμπέλης.

•Αναγνωστικό Β' Δημοτικού (1979). Κείμ.: Σκόρδα-Γρύλλη. Εικ.: Γ. Μανουσάκης.

20. Δήμος θέος, Το αισθητικό και το ιερό: από τον Αλμπέρτι οτονΛέσοινγκ. Αιγόκερος, ά.ε., σ. 75.

21. Βλ. σχετικά Β. Δ. Αναγνωστόπουλος, Τάσεις και εξελίξεις της

παιδικής λογοτεχνίας στη δεκαετία 1970-1980. Αθήνα: Οι εκδόσεις των φίλων, 1982, σ. 24. Βλ. επίσης Αντ. Μπενέκος, «ο Αίσωπος εικονογραφημένος», Διαβάζω (Μάιος, 1987) αρ.

167, σ. 43 (σσ: 39-45).

22. Τα σχολικά εγχειρίδια, που εικονογράφησαν οι συγκεκριμέ­ νοι εικονογράφοι, είναι τα εξής: Τάξη Α': Ελένη Μωραΐτη Τάξη Β': Βάσω Ψαράκη (τχ. 1ο), Τζένη Δρόσου (τχ. 2ο), Λυ­ δία Σαρρή (τχ. 3ο), Σοφία Ζαραμπούκα (τχ. 4ο). Τάξη Γ': Άκης Αβαγιανός (τχ. 1 και 2), Άρτεμις Νικολαΐδου (τχ. 3 και 4). Τάξη Δ': Διατσέντα Παρίση (τχ. 1ο), Αντώνης Καλαμάρας Σπύρος Ορνεράκης (τχ. 2ο), Άννα Μενδρινού (τχ. 3ο), Τάκης Σιδέρης (τχ. 4ο). Τάξη Ε: Νίκος Χουλιαράς (τχ. 1ο), Γιώργος Νικολακόηουλος (τχ. 2ο), Στέφανος Ανθόπουλος (τχ. 3), Λεμονιά Αμαραντίδου (τχ. 4ο). Τάξη Στ': Δημήτρης Μυταράς (τχ. 1ο), Μίνως Αργυρόκης (τχ.

2ο), Ράλλης Κοφίδης - Αλέκος Φασιανός (τχ. 4ο).

23. Κ. Σπήρμαν, «Ζωγράφοι εικονογραφούν τα νέα αναγνωστι­ κά», Τέταρτο (Ιανουάριος 1986) αρ. 9, σ. 87, (σο. 87-89) 24. Κ. Σπήρμαν, ό.π., σ. 88.

25. Α. Βουγιούκας, «Πρόκειται μάλλον για παρανόηση ή στενή αντίληψη για τη ζωγραφική. Η απαίτηση για πιστή απόδοση της πραγματικότητας ισχύει για την εικονογράφηση ορισμέ­ νων βιβλίων, όπως της Μελέτης του Περιβάλλοντος, και ε­ κεί οι ζωγράφοι έχουν κάμει καλά τη δουλειά τους. Αλλά στα βιβλία "Η γλώσσα μου" ο ρόλος της ζωγραφικής είναι να δώσει εικαστικά ισοδύναμα, όχι αντίγραφα, του περιεχο­ μένου των κειμένων, με ζωγραφικά μέσα και σε οποιαδήπο­ τε αισθητικά αποδεκτή τεχνοτροπία. Και είναι γνωστό ότι μέσα στα τελευταία εκατό χρόνια η ζωγραφική έχει απομα­ κρυνθεί από τη φωτογραφική απεικόνιση της πραγματικότη­ τας, ακόμα και το κλασικό πρότυπο δεν το θεωρεί δεσμευτι­ κό. Με στενά κριτήρια προοπτικής, σωστών αναλογιών κ,τ.λ. θα βγάζαμε σκάρτους ονομαστούς ζωγράφους, από το δικό μας το λαϊκό ζωγτράφο Θεόφιλο ως τον Πικάσο I...) Γενικά πιστεύω ότι δώσαμε την ευκαιρία σε πολλούς ζω­ γράφους να παρουσιάσουν ενδιαφέρουσα δουλειά τους, διαφόρων τεχνοτροπιών, και να συμβάλουν έτσι στην τόσο παραμελημένη αισθητική καλλιέργεια των παιδιών μας (για­ τί όχι και των γονιών και των δασκάλων μας)», Διδασκαλική Ομοσπονδία Ελλάδας, Τα νέα αναλυτικά προγράμματα για μαθητές και δασκάλους. Έκτακτη έκδοση τοιυ περιοδικού Επιστημονική Βήμα 30 (Δεκέμβριος 1984-Φεβρουάριος 1985) αρ. 6. σσ. 17-18.

26. Κ. Σπήρμαν, ό.π., σ. 88.

27. Γ. Παρμενίδης, «Η γελοιογραφία...», ό.π., ο. 55.

28. Πρόκεται, σύμφωνα με τον Panofski, για το τρίτο επίπεδο λειτουργίας. Βλ. Ε. Panofski, Meaning in the Visual Arts, ό.π., σσ. 55-67.

29. Απομακρύνθηκαν δηλαδή από οτιδήποτε οφείλει να κινείται στο πλαίσιο ενός σκοπού και από οτιδήποτε ταυτίζεται με το απλά ευχάριστο στο μάτι. Βλ. σχετικά Benedetto Croce, Κείμενα αισθητικής, ιστοριογραφίας, δοκιμίων. Πρόλογοςμτφρ.-σημειώσεις: Κ. Ε. Λασσιθιωτάκης. Αθήνα: Δωδώνη, 1976, σσ. 80-82. Αντίθετα, σε γενικές γραμμές τα χαρακτη­ ριστικά της ερμηνευτικής προσέγγισης της εικονογράφησης είναι: α) η αμφισημία, β) ο μετασχηματισμός του πραγματι­ κού ανάφορου και, τέλος, γ) η ιδιομορφία.

99

Τα

Ιύο

φύ

οτα Μαθηματι της π ρ ω τ ο β ά θ μ ι α ς εκπαίίευοης

του

ΝΙΚΟΥ ΠΟΛΥΖΟΥ

π αυτό ίο άρθρο προσπαθούμε να ερευνήσουμε τον τρόπο U με τον οποίο παρουσιάζονται τα δύο φύλα στα βιβλία των Μαθηματικών της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, και ειδικό­ τερα ως προς την κατηγορία: «μη επαγγελματικές δραστη­ ριότητες τω ν ενηλίκων». Χρησιμοποιώντας ως μέθοδο την ανάλυση περιεχομένου και ως μονάδα μέτρησης τη σελί­ δα, καταλήγουμε στα αποτελέσματα της έρευνας, τα οποία δείχνουν πως το ανδρικό φύλο παρουσιάζεται σημαντικότερο από το γυναικείο, τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά, γεγονός που συμβάλλει στην αναπα­ ραγωγή τω ν σχετικών στερεοτύπων.

ί

ΕΙΖΑΓΩΓΗ Είναι γεγονός πως η βιολογική διαφορά μεταξύ τω ν δύο φύλων, που υπάρχει για να εξυπηρετεί την αναπαραγωγή του ανθρώπινου είδους, έχει επ εκταθεί σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δράσης δημι­ ουργώντας μια κοινωνική ανιοότητα, ένα σεξισμό, ο οποίος ταυτίζεται με τις διακρίσεις σε βάρος του γυναικείου φύλου1. Η νομικά κατοχυ­ ρωμένη στις μέρες μας ισότητα μεταξύ τω ν δύο φύλων, ύστερα από αγώνες του γυναικείου κινήματος, δεν αρκεί ώστε μόνη της να εξα ­ σφαλίσει και μια ουσιαστική ισότητα, αφού η κοινωνία -και κατά συνέ-

πεια το σχολείο- εξακολουθεί να αναπαράγει ία σ τε­ Ως μέθοδο χρησιμοποιήσαμε την ανάλυση περιεχο­ ρεότυπα για τους ρόλους τω ν δύο φύλων2. μένου και ως μονάδα μέτρησης τη σελίδα, την οποία Τα στερεότυπα μέσα στη σχολική τά ξη αναπαράγοεφ αρμόσαμε και στα δώδεκα βιβλία τω ν Μαθηματι­ νται τόσο από τη ν πιθανή συμπεριφορά τω ν εκπαι­ κών (δύο τεύχη για κάθε τάξη), που διδάσκονται στην δευτικώ ν3, όσο και από τα πρότυπα που προβάλλο­ πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Εξαιτίας όμως της περιορι­ νται από τα σχολικά εγχειρίδια. Η έρευνα τω ν τε λ ε υ ­ σμένης έκτασης του άρθρου θα αναφερθούμε μόνο ταίων, τόσο στη διεθνή βιβλιογραφία4, όσο και στην στην αντιμετώπιση τω ν δύο φύλων ως προς τις μη ε ­ ελληνική5, δείχνει πως οι διακρίσεις σε βάρος τω ν γυ­ π αγγελματικές δρα στηριότητες τω ν ενηλίκω ν, ενώ ναικών εξακολουθούν να υπάρχουν. ως προς τις ά λλες κατηγορίες (επαγγέλματα, οικογέ­ Η παρότρυνση να γίνει μια συστηματική ανάλυση πε­ νεια, δραστηριότητες παιδιών, εικονογράφηση), που ριεχομένου τω ν διδακτικών βιβλίων ως προς το εν έχουν ήδη ερευνηθεί από εμάς, θα παρουσιάσουμε λόγω θέμα6, η παραδοχή του ΥΠ.Ε.Π.Θ. πως, παρά τα τα αποτελέσματα της έρευνάς μας σε άλλα άρθρα8. σημαντικά βήματα βελτίωσης σε ό,τι αφορά την ισό­ τη τα τω ν δύο φύλω ν, απομένουν ακόμα να γίνουν ΑΠΟ ΤΕΛ ΕΣΜ Α ΤΑ ΤΗΖ ΕΡΕΥΝΑ Ζ πολλά και πως γονείς και εκπαιδευτικοί μπορούν και Στην ανάλυση περιεχομένου που κάναμε εντοπίσαμε πρέπει να επισημαίνουν τα αρνητικά σημεία τω ν βι­ 105 αναφορές ως προς τις μη επαγγελματικές δρα­ βλίων αυτών και να ασκούν πίεση για τη ν παραπέρα σ τηριότητες τω ν ενηλίκων. 0 πίνακας 1 δείχνει ανα­ βελτίωσή το υ ς7 και η απουσία, απ' όσο γνωρίζουμε, λυτικά τις αναφορές αυτές κατά τάξη και μέρος βιβλί­ δημοσιευμένων ερευνώ ν για τα βιβλία τω ν Μαθημα­ ου. τικών, που διδάσκονται στις μέρες μας, μας δημιούργησαν το κίνητρο να μ ε λ ε ­ τήσ ουμε με τη σειρά μας το ν τρόπο με ΠΙΝΑΚΑΣ 1 τον οποίο παρουσιάζονται τα δύο φύλα Σύνολο αναφορών ως προς τις μη επαγγελματικές στα βιβλία αυτά. δραστηριότητες ενηλίκων κατά τάξη και μέρος βιβλίου ΕΡηΤΗΜΑΤΑ - Μ ΕΘ Ο Δ Ο Λ Ο ΓΙΑ ΒΙΒΛΙΑ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ ΣΥΝΟΛΟ ΑΝΑΦΟΡΑΝ ΤΗΖ ΕΡΕΥΝΑ Σ Τάξη Τεύχος Ν Ν % % Τα ερωτήματα που θέτουμε είναι τα ακό­ A 1 158 100 0 0 λουθα: A 2 170 100 0 0 Αντιμετω π ίζονται τα δύο φ ύλα στα βι­ Β 1 151 100 0 0 βλία τω ν Μαθηματικών με το ν ίδιο τρ ό ­ Β 2 159 100 0 0 πο; Γ 1 96 100 2 2,08 Προβάλλονται σε ίσο ποσοστό πρότυπα 137 100 9 Γ 2 4,56 ανδρών και γυναικών, αγοριών και κοριA 1 144 100 14 9,72 τσιών; Δ 2 123 100 13 10,56 προβάλλονται τα δύο φύλα ως ισότιμα Ε 1 143 100 23 16,08 μέλη της σύγχρονης κοινωνίας; Ε 2 120 100 11 9,16 Ειδικότερα; Πόσα και ποια επαγγέλματα Στ 1 159 100 17 10,69 φαίνεται να ασκούνται από άνδρες και Στ 2 139 100 16 11,51 πόσα και ποια επαγγέλματα φαίνεται να ασκούνται από γυναίκες στα προβλήμα­ ΣΥΝΟΛΟ 1.699 100 105 6 ,18 τα τω ν Μαθηματικών; Ποιες, μη επαγγελματικές, δραστηριότη­ τες υπάρχουν για τα δύο φύλα; Στον επόμενο πίνακα (πιν. 2) χωρίζουμε τις παραπά­ Πώς παρουσιάζεται η οικογένεια μέσα στα βιβλία; νω 105 μη επαγγελματικές δραστηριότητες τω ν ενη­ Ποια μέλη της παρουσιάζονται και σε ποιους ρόλους; λίκων σε αυτές που αναφέρονται στους άντρες (στή­ Πόσες και ποιες δραστηριότητες φαίνεται να έχουν λη 1), σε αυτές που αναφέρονται στις γυναίκες (στή­ τα παιδιά ως πρωταγωνιστές τω ν προβλημάτων; Ποιος είναι ο ρόλος τη ς εικονογράφησης σχετικά με λη 2) και σε αυτές που αναφέρονται και στα δύο φ ύ­ λα, με λέξεις όπως: άτομα, άνθρωποι κ.λπ. (στήλη3). το θέμα μας;

101

ΠΙΝΑΚΑΣ 2 Κατανομή των αναφορών ως προς τις μη επαγγελματικές δραστηριότητες ανδρών, γυναικών και των δύο φύλων

Τάξη Γ Γ Λ Α Ε Ε Στ Στ

ΒΙΒΛΙΑ Τεύχος 1 2 1 2 1 2 1 2

ΣΥΝΟΛΟ

ΣΥΝΟΛΟ ΑΝΑΦΟΡΩΝ Ν % 2 100 9 100 14 100 13 100 23 100 100 11 17 100 16 100

Ν 2 7 6 12 15 5 15 11

100

73

105

%

100 77,77 42,85 92,30 65,21 45,25 88,23 68,75

Πέρα από tn v ποσοτική υ π εροχή τω ν ανδ ρ ώ ν (69,52%) έναντι τω ν γυναικών (10,47%), έχει ιδιαίτερη σημασία να δούμε ενδεικτικά ποιες συγκεκριμένες μη επαγγελματικές δραστηριότητες ασκούνται από τα δύο φύλα. Δραστήριότητες ανδρών: «τρεις υποψήφιοι δημοτικών εκλογών» (Δ1, 96), «ο ι­ διοκτήτης του οικοπέδου» (Ε1, 75), «ο κ. Νίκος επι­ σκεύασε το αυτοκίνητό του» (Στ1, 54), «ο κ. Νώντας να φτιάξει ένα σπίτι» (Σ τ1 ,122), «ένας μετανάστης έ ­ φερε δολάρια» (Στ2 ,159). Δραστηριότητες γυναικών: «η κ. Ελένη πλήρωσε το λογαριασμό» (Δ1, 95), «η κ. Ξένη ξόδεψε» (Ε1, 55), «η κ. Φανή έδεσε το γαϊδου­ ράκι της» (Ε2, 101), «η κ. Ολυμπιάδα κατέθ εσε...» (Στ1, 40), «η κ. Αγγελίδου αγόρασε απ' τη λαϊκή» (Στ 2, 95). Α ΝΤΙ ΕΠ ΙΛΟ ΓΟ Υ Ένα από τα είδη μάθησης που διδάσκεται στο σχο­ λείο είναι η στάση, η εσωτερική δηλαδή κατάσταση που υπάρχει σε ένα άτομο και τείν ει να επηρεάζει την επιλογή ή τη ν προτίμησή του για ορισμένα πρό­ σωπα, πράγματα, θέσεις ή γεγονότα9. Το διδακτικό βιβλίο, ως ένας από τους παράγοντες κοινωνικοποίησης στο πλαίσιο του σχολείου, επηρεά­ ζει την προσωπικότητα των μαθητών, αν και είναι με­ θοδολογικά δύσκολο να ξεχωρίσουμε τη ν ιδιαίτερη

102

(2)

(1)

6 9 ,5 2

(3)

Ν 0 0 2 0 2 3 2 2

% 0 0 14,28 0 8,69 27,27 11,76 12,5

Ν 0 2 6 1 6 3 0 3

11

10,47

21

% 0 22,22 42,85 7,69 26,08 27,27 0 18,75 20

επίδρασή του από την επίδραση τω ν άλλων παραγό­ ντων™. Η αναπαραγωγή τω ν στερεοτύπων για το ρόλο τω ν δύο φύλων, και από τα βιβλία τω ν Μαθηματικών, ό­ πως έδειξα ν τα αποτελέσματα της έρευνάς μας, ί­ σως να συμβάλλει στην υιοθέτηση αρνητικών στάσε­ ων για τα δύο φύλα από την πλευρά τω ν παιδιών. Για το λόγο αυτόν είναι απαραίτητη η αναθεώρηση τω ν διδακτικών εγχειριδίων, τα οποία οφ είλουν να προ­ βάλλουν τα δύο φύλα σε ρόλους ίσους, μέσα σε μια σύγχρονη κοινωνία. □

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ 1. Θ. Παυλίδου: «Γλώσαα και σεξισμός» στο: Πρακτικά του Συμποσίου: Ισότητα των δύο φύδων και εκπαίδευση, Θεσσαλονίκη, 1985, σ. 158.

2. Σύνταγμα της Ελλάδος, ΦΕΚ Α' 111/9.6.75, άρθρο 4 πα­ ράγραφος 2, άρθρο 22, παράγραφος 1 και Νόμος 1329, ΦΕΚ 25/12.2.83, Νόμος 1414, ΦΕΚ Α' 10/2.2.84 3. Βλ. ενδ. Β. Λαμπροπούλου, Μ. Γεωργουλέα: «Οι ρόλοι των φύλων μέσα από την εκπαίδευση». Σύγχρονη εκπαί­ δευση, 46,1989, σσ. 58-69, Ε. Κανταρτζή: «Αγόρια και κο­ ρίτσια στο σχολείο: Οι στάσεις και οι αντιλήψεις των εκ­ παιδευτικών για το ρόλο των δύο φύλων», Σύγχρονη εκ­ παίδευση, 88,1996, 00. 39-48.

4. Για τη διεθνή βιβλιογραφία βλ. Ρ. Ζιώγου-Κ. Δεληγιάννη

(επιμ.): Εκπαίδευση και φύλο. Ειδική βιβλιογραφία. Εθνικό

Ε κ δό σεις Π οιότητας

Τυπογραφείο, Αθήνα, 1995.

5. Βλ. Ά. Φραγκουδάκη: Τα αναγνωστικά βιβλία του δημοτι­ κού σχολείου, θεμέλιο, Αθήνα, 1978, Μ. Γεωργίου-Νίλσεν: Η οικογένεια στα αναγνωστικά του δημοτικού, Κέ­ δρος, Αθήνα, 1980, Ε. Ζιώγου-Καραστεργίου, Β. Δεληγιάννη-Κουιμτζή: «Τα στερεότυπα για τους ρόλους των φύ­

JOACHIM LATACZ Καθηγητής τον Πανεπιστημίου της Βασιλείας

λων στα αναγνωστικά του δημοτικού σχολείου» και Β. Δεληγιάννη-Κουιμτζή: «Τα στερεότυπα για τους ρόλους των φύλων στα διδακτικά εγχειρίδια του δημοτικού σχολείου. Η γλώσσα μου» στο: Β. Δεληγιάννη-Σ. Ζιώγου (επιμ.): Εκπαίδευση και φύλο. Ιστορική διάσταση και σύγχρονος προβληματισμός, Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1994, σσ. 129-

ΟΜΗΡΟΣ 0 θεμελιωτής της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας

146 και 147-170 αντίστοιχα. Ν. Αχλης, Ε. Λόππα-Γκουνταρούλη: «Ο εκπαιδευτικός και το έργο του μέσα από τα α­ ναγνωστικά του δημοτικού σχολείου». Σύγχρονη Εκπαί­ δευση, 54,1 98 7, σσ. 46-54, Ε. Κανταρτζή: Η εικόνα της γυναίκας. Διαχρονική έρευνα των αναγνωστικών βιβλίων του δημοτικού σχολείου. Κυριακίδης, Θεσσαλονίκη, 1991, Φ.Κ. Πολίτης: «Για μια αποδόμηση της αντιπαιδαγωγικής διάκρισης των δύο φύλων. Η περίπτωση μελέτης του γλωσσικού σεξισμού στα βιβλία του δημοτικού σχολείου. Η γλώσσα μου», Νέα Παιδεία, 71,1994, σσ. 135-148, Αλ. Φρειδερίκου: Η Τζένη πίσω από το τζάμι. Αναπαραστάσεις των φύλων στα εγχειρίδια γλωσσικής διδασκαλίας του δημοτικού σχολείου. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1995, Η. Ματσαγγούρας: «Η επίδραση των (ελληνικών) Μαθηματι­ κών βιβλίων στην επίδοση των μαθητριών στα μαθηματι­ κά», Νέα παιδεία, 22 ,1 98 2, σσ. 81-85, Ε. Ταρατόρη: «Η θέση της γυναίκας στα θρησκευτικό της Γ' τάξης του δη­ μοτικού σχολείου», Σχολείο και Ζωή, 4 ,1 9 9 1 , σσ. 153157.

6. Γ. Φλουρής: Αναλυτικά Προγράμματα για μια νέα εποχή στην εκπαίδευση, Γρηγόρης, Αθήνα, 1997, σ. 179.

7. Υπ. Παιδείας-Υπ. Προεδρίας, Γεν. Γραμμ. Ισότητας: Ισότη­ τα στην εκπαίδευση. Παροχή ίσων ευκαιριών σε αγόρια και κορίτσια, Αθήνα, 29 Ιουνίου 1987, σ. 69.

8. Βλ. Ν. Τρίγκα: «Εκτός των βιβλίων η εξίσωση των φύ­ λων», Έθνος, 11 Νοεμβρίου 1999, σ. 14, ρεπορτάζ που α-

Μετάφραση Εβίνα Σιστάκου

Επιμέλεια Αντώνης Ρεγκάκος Σελίδες 242

ναφέρεται στα αποτελέσματα της έρευνάς μας. Βλ. επί­ σης το άρθρο μας: Ν. Πολύζος: «Τα μέλη της οικογένειας και ο ρόλος τους στα βιβλία των Μαθηματικών της πρω­ τοβάθμιας εκπαίδευσης», Ανοιχτό Σχολείο, 73 ,1 99 9, σσ.

5-6.

9. Γ. Φλουρής: Η αρχιτεκτονική της διδασκαλίας και η διαδι­ κασία της μάθησης, Γρηγόρης, Αθήνα, 1992, σ. 92.

10. Α. Καψάλης, Δ. χαραλάμπους: Σχολικά Εγχειρίδια. Θεσμι­ κή Εξέλιξη και Σύγχρονη Προβληματική, Έκφραση, Αθή­ να, 1995, σ. 144.

Ε Κ Δ Ο Σ Ε I Σ

ΠΑΠΑΔΗΜΑ Προσφορά στον Πολιτισμό Ιπποκράτους 8 Αθήνα Τηλ.: 36.27.318

103

βιβλία γνώσεων στις παι σχολικές βιβλιοθήκες

ία

Μίλίτη

πιρίπτ του

ΑΝΕΙΤΗ ΣΙΤΑ

/ / - νΝ πό το τέ λ ο ς τη ς δεκαετίας του 1980, παράλληλα με τη γενι­ κή αύξηση τη ς παραγωγής παιδικών βιβλίων, ηαρατηρείται και μ εγά λη αύξηση στην έκδοση ενός είδους παιδικών βι­ βλίων που αποκαλούνται πραγματογνωστικά, μη λογοτεχνικά ή βιβλία γνώσεων. Έχουν γίνει ένα πολύ ελκυστικό και δημο­ φιλές είδος, που δεν έχει μελετη θ εί ακόμη τόσο όσο θα του άξιζε. Μια πρώτη μελ έτη τω ν βιβλίων γνώσεων στη χώρα μας γίνεται σ το βιβ λ ίο τ η ς Μ ά ρθα ς Κ α ρ π όζηλου Το π α ιδ ί σ τη ν χώ ρ α τω ν βιβλίων'. Σ' αυτό αναφέρονται μ ελ έτες και στατιστικές που αφορούν τα βιβλία αυτά και διαπιστώνεται ότι «οι αριθμοί από μόνοι τους δεν σημαίνουν και πολλά πράγματα όταν δεν συνοδεύονται από στοιχεία για τη ν χρήση, δηλαδή το ν δανεισμό και τη ν ανάγνωση αυτώ ν τω ν βιβλίων»2. Με αφορμή την παραπάνω διαπίστωση πραγματοποιήθηκε η μ ελ έτη αυτή, σε μια συγκεκριμένη βιβλιοθήκη, με σκοπό τον εν το ­ πισμό κάποιων παραμέτρων που αφορούν τα βιβλία γνώσεων που α­ πευθύνονται ή χρησιμοποιούνται από παιδιά.

104

Ταυτότητα της μ ίλ ίτ η ς Οι μετρήσεις έγιναν στην Πρότυπη Σχολική Βιβλιοθή­ κη το υ Δήμου Θ εσοαλονίκης κατά τη διάρκεια το υ Απριλίου του 1999. Η συγκεκριμένη βιβλιοθήκη επιλέχθηκε ως η μόνη δημοτική ή δημόσια σχολική βι­ βλιοθήκη τη ς πόλης που είναι οργανω μένη και λει­ τουργεί σύμφωνα με τα απαραίτητα βιβλιοθηκονομικό πρότυπα -γε γο ν ό ς που, εκτό ς τω ν άλλω ν, ε ξα ­ σφαλίζει και τη συλλογή αξιόπιστων στοιχείων. Οι μετρήσεις που παρουσιάζονται εδώ αφορούν μόνο τη συλλογή τω ν παιδικών βιβλίων που ήταν στη διά­ θεση τω ν παιδιών κατά το διάστημα τω ν μετρήσεων και όχι όσων υπήρχαν στη βιβλιοθήκη παλιότερα και έχουν αποσυρθεί. Η βιβλιοθήκη αυτή, αν και βρίσκεται στο σχολικό συ­ γκρότημα στην οδό Κασσάνδρου 17-19 στο κέντρο τη ς πόλης, όπου στεγάζονται το 26ο και το 32ο Γυ­ μνάσιο, καθώς και το 23ο Λύκειο, δ εν απευθύνεται μόνο σε παιδιά τη ς ηλικίας αυτής, αλλά περισσότε­ ρο σε παιδιά δημοτικού σχολείου ή και γυμνασίου. Δεν αποτελεί οργανικό μέρος τω ν σχολείω ν και, λ ό ­ γω τη ς υφιστάμενης εκπαιδευτικής νομοθεσίας και τω ν αναλυτικών προγραμμάτων, δεν μπορεί να παί­ ξει το ρόλο μιας καθαρόαιμης σχολικής βιβλιοθήκης που καλύπτει τις ανάγκες του σχολικού προγράμμα­ τος. Είναι μια κλασική παιδική βιβλιοθήκη. Τα Βιβλία της συλλογής Η κατάταξη τω ν βιβλίων σε λογοτεχνικά και μη λ ο ­ γοτεχνικά, εκ τω ν πραγμάτων, «ενέχει κάποιους κιν­ δύνους που υπάρχουν σε κάθε είδους ταξινόμηση, ιδιαίτερα επειδή τα όρια ανάμεσα στις δύο συγκεκρι­ μένες κατηγορίες είναι ενίο τε δυσδιάκριτα ...Το λ ο ­ γοτεχνικό παιδικό βιβλίο έχει ως βασικό στόχο τη ν τέρψ η το υ αναγνώστη αποσκοπώντας ταυτόχρονα στην κοινωνική του ανάπτυξη και στην διαμόρφωση της προσωπικότητάς του»3. Όταν μιλάμε για μη λ ο ­ γοτεχνικά βιβλία, αναφερόμαστε «σε μια κατηγορία βιβλίων τα οποία δ εν είναι προϊόντα φαντασίας, α λ ­ λά καταγίνονται με θέματα επιστημών και τεχνών σε απλή μορφή και ανάπτυξη κατάλληλη για τη ς μικρές ηλικίες»4. Αυτά μπορούν κάλλιστα να συνυπάρχουν και μέσα στο ίδιο βιβλίο. Γι' α υτό ιδιαίτερη σημασία έχει και η πρόθεση το υ συγγραφέα, αφού από αυ­ τό ν εξαρτάται ο χειρισμός και ο τρόπ ος παρουσία­ σης του θέματος που επιλέγει. Η κατά τα ξη τω ν βιβλίων τη ς συλλο γή ς στην κάθε κατηγορία έγινε με μεγάλη προσοχή, ώστε να εν το ­ πιστούν και να υπολογιστούν όλα τα βιβλία γνώ σε­ ων. Γι' αυτό, αν και πολλά βιβλία είχαν το ίδιο θέμα.

δ εν κατατάχθηκαν οτην ίδια κατηγορία. Όπως τ ο βι­ βλίο Η Μ υθολογία και οι θ ε ο ί το υ Pierre Grim mal5 που συμπεριελήφθη στα βιβλία γνώσεων, ενώ αντί­ θ ετα τα βιβλία το υ Μ ενέλα ου Λουντέμη, Ο Δαίδα­ λος, Ο Ίκαρος και Ο Ηρακλής κατατάχθηκαν στα λ ο­ γοτεχνικά6. Το ίδιο συνέβη και με τα εικονογραφημέ­ να βιβλία για μικρά παιδιά, όπως τα βιβλία τη ς σει­ ράς Σποτ7. Το βιβλίο Τι ώρα είναι Σποτ το υ Eric Hill κατατάχθηκε στα βιβλία γνώσεων, αφού στόχος του είναι η γνωριμία τω ν παιδιών με τη μέτρηση τη ς ώ­ ρας, σε αντίθεση με Τα γενέθλια του Σποτ του ίδιου σ υγγρα φέα, που δ εν σ υμπ εριελήφ θη στα βιβλία γνώσεων, αφού απλώς α π οτελεί μια μικρή εικονο­ γραφημένη ιστορία. Ακολουθώντας την ίδια πρακτι­ κή, Το κουνελάκι τη ς Angela Rouston8 κατατάχθηκε στα βιβλία γνώσεων γιατί απεικονίζει την πορεία α­ νάπτυξης του ζώου αυτού, ενώ το βιβλίο τη ς Anne Van der Essen To κου νέλι, που απλώς α π οτελεί μια μικρή διασκεδαοτική ιστορία με ήρωα ένα κουνέλι, δεν διεκδικεί μια θέση στα βιβλία γνώσεων.

ΠΙΝΑΚΑΣ 1 : ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΤΙΤΛΩΝ ΤΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΕΙΔΟΣ Λογοτεχνικά ΓνώαΕων ΣΥΝΟΛΟ

ΑΡΙΘΜΟΣ 1.492 566 2.058

ΠΟΣΟΣΤΟ % 72,5 27,5 100

Ο συνολικός αριθμός τω ν παιδικών βιβλίων της συλ­ λ ο γ ή ς είνα ι 2 .0 5 8 τ ίτ λ ο ι. Από α υ το ύ ς οι 1.492 (72,5%) αφορούν τα λογοτεχνικά βιβλία και οι 566 (27,5%) τα βιβλία γνώσεων. Το ποοοστό α υτό συμ­ φ ω νεί και μ' αυτό που είχε προτείνει κάποτε η Αμε­ ρικανική Ένωση για την Προώθηση τω ν Επιστημών (AAAS), που είναι 25% για τα βιβλία γνώσεων, αλλά και με την έρευνα του Ε. Chittenden (1991) που δί­ νει ποσοστό 61% για τα λογοτεχνικά και 39% για τα μη λογοτεχνικά βιβλία10. Είναι και παραπλήσιο αυτού που έδω σε η έρευνα στα σχολεία τη ς Λαμίας κατά τη σχολική χρονιά 1987-88, όπου τα βιβλία γνώ σε­ ων κατείχαν το 30,34% τη ς συλλογής τους11. Χρονολογίας έκδοσης των Β ιβλίω ν γνώα«ων Οι χρονολογίες έκδοσης τω ν βιβλίων γνώσεων, ιδι­ αίτερα όσων έχουν να κάνουν με τις θετικές επιστή-

105

μες και τη ν τεχνολογία, είναι πολύ σημαντικές για την εγκυρότητα του περιεχομένου τους. «Οι επιστη­ μονικές πληροφ ορίες α λλά ζουν πιο γρήγορα από ποτέ, αναφέρεται ότι η μέση ζωή μιας επιστημονι­ κής πληροφορίας είναι περίπου τέσσερα χρόνια»12. Οι νέες εκδόσεις τω ν βιβλίων γνώσεων θεωρούνται πιο ενημερω μένες και αξιόπιστες, χωρίς αυτό να ση­ μαίνει βέβαια πως είναι το μόνο εχέγγυο τη ς αξιοπι­ στίας τους.

ΠΙΝΑΚΑΣ 2 : ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΕΣ ΕΚΔΟΣΗΣ ΒΙΒΛΙΩΝ ΓΝΩΣΕΩΝ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΕΣ 1970-79 1980-84 1985-89 1990-94 1995-99 ΣΥΝΟΛΟ

ΑΡΙΘΜΟΣ 108 95 87 247 29 566

ΠΟΣΟΣΤΟ0/» 19 17 15 44 5 100

υπόλοιποι 29 τίτλοι (5%) έχουν εκδοθεί κατά την τ ε ­ λευταία περίοδο μεταξύ 1995 και 1999. Το ποσοστό 17% σε εκδόσεις τη ς δεκαετίας του 7 0 δ εν σημαίνει πως είναι παλιές. Αφορούν βιβλία ό ­ πως Οι Αιγύπτιοί", Αρχιτεκτονικοί θησαυροί της γ η ς '\ Κ ατοχή: φ ω το γ ρ α φ ικ ά τεκ μ ή ρ ια ", Η θ ά λα σ σ α 16 κ.τ.λ., που δ εν αφαιρούν τίποτα από την εγκυρότητα της συλλογής που είναι καλά ενημερω μένη. Το σημαντικότερο στοιχείο του πίνακα αυτού είναι η διαφορά στον αριθμό τω ν εκδόσεω ν μετα ξύ 199094 (44%) και 1995-99 (5%). Η αιτία του φαινομένου αυτού δεν πρέπει να αποδοθεί αναγκαστικά στη μεί­ ωση τη ς εκδοτικής παραγωγής στον το μ έα αυτό, α λλά περισσότερο στην οικονομική αδυναμία του Δήμου για νέες αγορές βιβλίων κατά την τελευτα ία περίοδο. Όταν άρχισε να λειτουργεί η βιβλιοθήκη το 1994, αγοράστηκαν όλα τα νέα βιβλία που κυκλοφο­ ρούσαν τό τε στο εμπόριο. Στα χρόνια που ακολού­ θησαν το κονδύλια περιορίστηκαν, με αποτέλεσμα να ελα ττω θεί δραματικά και ο αριθμός αγορών νέων βιβλίων. Μ«ταφράσ«·ς Ένα ά λλ ο χαρακτηριστικό που μ ετρ ή θ η κ ε είναι η γλώσσα πρωτοτύπου τω ν βιβλίων γνώσεων.

Σε 85 από τα βιβλία γνώσεων τη ς βι­ βλιοθήκης δεν δηλω νόταν η χρονο­ λογία έκδοσης. Για το ν εντοπ ισμό ΠΙΝΑΚΑΣ 3: της, ώστε να γίνει δυνατή η κατάτα­ ΓΛΩΣΣΑ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ ΒΙΒΛΙΩΝ ΓΝΩΣΕΩΝ ξή τους σε μια από τις χρονικές υπο­ κατηγορίες, χρησιμοποιήθηκαν βι­ ΓΛΩΣΣΑ ΕΧλ. Αγγλ. Γαλλ. Ιταλ. Γερμ. Ιοπ. Ρωο. ΟΧλ. Σύνολο % βλιογραφίες, οδηγοί βιβλίων και κα­ ΑΡΙΘΜΟΣ 126 272 ΙΟ Ι 34 10 8 8 7 566 τάλογοι εκδοτώ ν. Για 14 βιβλία δεν ΠΟΣΟΣΤΟ0/» 22,3 48 17,9 6 1,8 1,4 1,4 1,2 100 στάθηκε δυνατός ο προσδιορισμός τη ς . Σ' α υ τά , μ ε κριτήρια όπω ς ο συγγραφέας και η συνολική εικόνα τη ς έκδοσης, ε ­ Από το σύνολο τω ν εκδόσεω ν τη ς συλλογής, μόνο ντοπίστηκε κατά προσέγγιση η δεκαετία στην οποία το 22,3% είναι πρω τότυπες ελληνικές εκδόσεις. Το ανήκουν και κατατάχθηκαν στο πρώτο μισό τη ς δ ε ­ υπ όλοιπ ο 77,7% είνα ι μ ετα φ ρ ά σ εις από ά λ λ ε ς καετίας αυτής. Ακόμη και αν έγινε κάποιο λάθος, ο γλώσσες. Σχεδόν τα μισά από τα βιβλία γνώ σεω ν αριθμός το υ ς δ εν είναι τέτοιος που να αλλοιώνει τα (48%) είναι μεταφράσεις από τα αγγλικά. Δεν έγινε ποσοστά που προκύπτουν. ακριβής μέτρηση για τη χώρα προέλευσης τω ν εκ ­ Στον πίνακα 2 παρουσιάζονται οι χρονολογίες έκδο­ δοτικών οίκων που έχουν το copyright τω ν βιβλίων σης τω ν βιβλίων γνώσεων που βρίσκονται στη συλ­ αυτών, αλλά από μια πρώτη ματιά φαίνεται τα πε­ λογή της βιβλιοθήκης. Τα 108 από αυτά (19%) έχουν ρισσότερα από τα αγγλόφω να να ανήκουν σε βρε­ εκδοθεί μέσα στη δεκαετία του 1970. Υπάρχουν 95 τανικούς και πολύ λίγα σε αμερικανικούς εκδοτικούς τίτλοι, δηλαδή το 17% τη ς συλλογής, που έχουν εκ­ οίκους. Το 17,9% είναι μεταφράσεις από τα γαλλικά δοθεί μέσα στην πενταετία 1980-1984 και 87 τίτλοι και ανήκουν σε γαλλικούς εκδοτικούς οίκους και ε ­ (15%) που έχουν εκ δ ο θ εί μ ετα ξύ 1985-1989. Από λάχιστα σε ελβετικούς. Το 6% είναι μεταφρασμένα την επόμενη πενταετία 1990-1994 υπάρχουν εκδό­ από τα ιταλικά. Ακολουθούν μεταφράσεις από ά λ ­ σεις 247 βιβλίων, δηλαδή το 44 % το υ συνόλου. Οι λ ες γλώσσες, όπως με 1,8% τα γερμανικά, με 1,4%

106

το καθένα τα ισπανικά και τα ρωσικά και τέ λ ο ς τα ολλανδικά μ ε 1,2%. Από το σύνολο τω ν 440 μ ετα ­ φράσεων, το 61,8% ανήκει στην αγγλική γλώσσα, το 22,9% στη γαλλική και οι υπόλοιπες γλώσσες συμ­ μετέχουν με ποσοστό 15,5%. Το περιοδικό «Ιχνευτής» δίνει στοιχεία που αφορούν και τη ν ελλη νική εκδοτική παραγωγή παιδικών βι­ βλίων γνώσεων. Η παραβολή τω ν παραπάνω στοι­ χείω ν που αφορούν τις μετα φ ράσ εις μ ε αυτά το υ «Ιχνευτή» (τεύχη ετώ ν 1992-1999) δείχνει ότι τα πο­ σοστά είναι παραπλήσια και σε μερικές περιπτώσεις ακόμη και ταυτόσημα. Χρήση βιβλίω ν γνώσεων Ο αριθμός τω ν δανεισμών τω ν βιβλίων υπολογίστη­ κε από τη ν κάρτα δα νεισ μού το υ ς. Καλύπτει ένα διάστημα τεσσεράμισι χρόνων, από τη ν ημέρα έ ­ ναρξης τη ς λειτουργίας τη ς βιβλιοθήκης έω ς και το ν Απρίλιο του 1999. Στο διάστημα αυτό έγιναν συνολι­ κά 14.265 δανεισμοί. Από αυτούς οι 4.857 (54%) α­ φορούν τα λογοτεχνικά και οι 9.408 (66%) τα μη λ ο ­ γοτεχνικά βιβλία. Τα νούμερα αυτά κινούνται μέσα στο πλαίσιο που έδω σε η έρευνα που έγινε το 1990 σε σχολικές και δημόσιες βιβλιοθήκες τω ν ΗΠΑ, η ο ­ ποία δίνει στους δανεισμούς βιβλίων γνώσεω ν πο­ σοστά μετα ξύ 50 και 85%17.

ΠΙΝΑΚΑΣ 4 ΔΑΝΕΙΣΜΟΙ ΒΙΒΛΙΩΝ ΕΙΔΟΣ Λογοτεχνικά Γνώοίων ΣΥΝΟΛΟ

ΔΑΝΕΙΣΜΟΙ 4.857 9.408 1 4.265

ΠΟΣΟΣΤΟ % 34 66 100

Από τους 9.408 δανεισμούς τω ν βιβλίων γνώσεων, που αφορούν το 66% του συνόλου τω ν δανεισμών, οι 7.000 (49%) αφορούν μόνον ένα συγκεκριμένο εί­ δος τους, τα πληροφοριακά, και οι 2.408 (17%) τα υ­ πόλοιπα. Η χρήση τω ν πληροφοριακών βιβλίων, δη­ λαδή τω ν εγκυκλοπαιδειών, τω ν λεξικώ ν κ,τ.λ., είναι αρκετά δύσκολο να υπολογιστεί με συγκεκριμένους αριθμούς. Τα βιβλία αυτά δεν ζητούνται με τη ν τυπι­ κή διαδικασία, ώ στε να υπάρχουν σίγουρα και επαληθεύσιμα στοιχεία. Χρησιμοποιούνται μόνο μέσα στο χώρο τη ς βιβλιοθήκης. 0 αριθμός που παρατίθε­ ται εδώ βασίζεται σε υπολογισμούς τω ν βιβλιοθηκο­

νόμων της βιβλιοθήκης. Η χρήση τους είναι δυσανά­ λογη σε σχέση με τον αριθμό τω ν τίτλω ν τους (από το υς 566 τίτλους βιβλίων γνώσεων μόνον οι 157 α­ νήκουν στα πληροφοριακά). Λόγω όμως και του χώ­ ρου στον οποίο βρίσκεται η συγκεκριμένη βιβλιοθή­ κη, είναι το φυσικό μέρος όπου οι μαθητές θα πάνε να αναζητήσουν τις πρώ τες πληροφορίες που τους χρειάζονται για τις σχολικές τους εργασίες. Μ η «ντιιπο υλικό Στη συλλογή τη ς βιβλιοθήκης, κατά το ν τελ ευ τα ίο χρόνο, προστέθηκαν και 15 τίτλοι CD-ROM's, όπως για παράδειγμα Ο Αρχαίος ελληνικός πολιτισμός: ε λ ­ ληνική μυθολογία, Η μαγεία της χημείας μέσα από πειράματα18 κ.τ.λ. Η χρήση το υ ς γίνεται μόνο μέοα στη βιβλιοθήκη. Στοιχεία για τη χρήση το υ ς δεν υ­ πάρχουν, αλλά με μια πρόχειρη εκτίμηση φαίνεται ακόμη μικρή. Πάντως θα ήταν πολύ ενδιαφέρον να τη γνωρίζαμε, αν λάβουμε υπόψη μας το γεγονός ό­ τι αναμένεται αύξηση τη ς κυκλοφορίας τέτοιου εί­ δους προϊόντων, ιδιαίτερα σχετικά με τις εφ α ρ μο­ σμένες επιστήμες, τη ν τεχνολογία, αλλά και τη ν ι­ στορία, την τέχνη, την αρχαιολογία κ.τ.λ., όπου βρί­ σκεται και το προσφορότερο έδαφος. Παρ' όλη την τάση υπέρ τη ς χρήσης οπτικοακουστικώ ν μέσω ν στη διδασκαλία, υπάρχει και η ά λλη άποψη για το θ έμα αυτό, όπως εκφράζεται από τη ν Charll O'Dell, που διδάσκει τεχνολογία και επιστήμες, σύμφωνα με τη ν οποία τα παιδιά μαθαίνουν συγκεκριμένες ε ­ πιστημονικές έννοιες πολύ πιο εύκολα από βιβλία παρά μέσω άλλω ν μέσων διδασκαλίας19. Τα αποτελέσματα τη ς έρευνας αυτής τέθηκαν υπό­ ψη τω ν βιβλιοθηκονόμων τω ν παιδικών βιβλιοθηκών Δ ελφ ώ ν και Καλλιθέας (στην Ανατολική και Δυτική θεοσαλονίκη αντίστοιχα). Η σύνθεση τω ν συλλογών τους είναι παρόμοια με της Σχολικής Βιβλιοθήκης, α­ φού η επιλογή του υλικού γίνεται κεντρικά για όλες τις παιδικές βιβλιοθήκες του Δήμου. Κατά τη γνώμη τους, και στις δικές τους βιβλιοθήκες τα ποσοστά εί­ ναι παρόμοια, με μια μικρή επιφύλαξη για τον αριθ­ μό χρήσης τω ν πληροφοριακών βιβλίων. Θεωρούν ότι η χρήση τους είναι σχετικά χαμηλότερη. Σε πολλά προγράμματα διδασκαλίας ευρωπαϊκών και α μερικανικώ ν δημο τικ ώ ν σ χ ολείω ν τα βιβλία γνώσεων έχουν ήδη πάρει τη θέση τους20 και σε κά­ ποια περιοδικά, που ασχολούνται με τις σχολικές βι­ βλιοθήκες, έχουν παρουσιαστεί εδώ και αρκετό και­ ρό τα κτικές σ τή λ ες βιβλιοκριτικής τους, όπως π.χ. σ το «School Library Jo u rn a l» , η ο τ ή λ η «The

107

Ε κδόσεις Π οιότητας

PAUL FAURE Καθηγητής Πανεπιστημίου

Ο δυςςεας ο Κ ρητικός Νέα θεώρηση για τον Οδυσσέα

nonfiction booktalkerx Καθώς υπάρχει ένα αυξανό­ μενο ενδιαφέρον γι' α υτό το είδος τω ν βιβλίων, θα πρόσφερε αρκετά μια συγκριτική έρευνα σ' όλες τις παιδικές βιβλιοθήκες τη ς πόλης, καθώς και μια που να ανιχνεύει τη οχέση της χρήοης τω ν βιβλίων γνώ­ σεων με τα προσωπικά ενδιαφέροντα του κάθε παι­ διού, αλλά και τη σχέση που έχει η χρήση το υ ς με τα σχολικά μαθήματα. Ακόμη θα είχε ενδιαφέρον να δ ούμε τη σύνθεση τω ν συλλογώ ν καθώς και τα α ­ ποτελέσματα τω ν 50 σχολικών βιβλιοθηκών που δημ ιουργούνται α υ τήν τη στιγμή στη χώρα μας και χρηματοδοτούνται από το Β' Κοινοτικό Πλαίσιο Στή­ ριξης τη ς Ευρωπαϊκής Ένωσης. □

Σημειώσεις

Μετάφραση Σταΰρου Βλοντάκη 382 σελίδες με 16 εικόνες, 6 χάρτες και 12 σχέδια εκτός κειμένου

Ε Κ Δ Ο Σ Ε I Σ

ΠΑΠΑΔΗΜΑ Προσφορά στον Πολιτισμό Ιπποκράτους 8 Αθήνα Τηλ.: 36.27.318

1. Μάρθα Καρπόζηλου, Το παιδί στην χώρα των βιβλίων (Αθήνα, Καστανιώτης, 1994), σ. 83-147.

2. ό.π„ σ. 93.

3. ό.π., σ. 84.

4. Κυριάκος Ντελόπουλος, Παιδικά και νεανικά βιβλία του 19ου αιώνα (Αθήνα, ΕΛΙΑ, 1995), σ. 19.

5. Pierre Grimmal, Η Μυθολογία και οι θεοί (Αθήνα, Μίνωας, 1981).

6. Μ ενέλαος Λουντέμης, Ο Δαίδαλος (Αθήνα, Δωρικός, 1987), Ο Ίκαρος (Αθήνα, Δωρικός, 1988), Ο Ηρακλής (Αθήνα, Μίνωας, 1980).

7. Eric Hill, Τι ώρα είναι Σποτ (Αθήνα, Άμμος, 1986), Τα γε­ νέθλια του Σποτ (Αθήνα, Άμμος, 1984).

8. Angela Rouston, Το κουνελάκι (Αθήνα, Παιάκης, 1992).

9. Anne Van der Essen, To κουνέλι (Αθήνα, Δεληθανάσης, 1984).

10. Μ. Καρπόζηλου, ό.π., σ. 93.

11. Β. Δ. Αναγνωστόπουλος, «Οι παιδικές σχολικές βιβλιο­ θήκες στον καθρέπτη (έρευνα)». Διαδρομές, 13 (Άνοιξη 1989), 25.

12. Charli O'Dell, «Confused about fusion? weed your science collection with pro» School Libraiy Journal, vol.

44, no 10 (Oct. 1998), 32.

13. Anne Millard, Οι Αιγύπτιοι (Αθήνα, Ευκλείδης, 1978).

14. Αρχιτεκτονικοί θησαυροί της γης (Αθήνα, Αρσενίδης, 1975).

15. Κώστας Παράσχος, Κατοχή: φωτογραφικά τεκμήρια (Αθήνα, Ερμής, 1979).

16. Jean Merrien, Η Θάλασσα (Αθήνα, Ελληνική Παιδεία, 1975).

17. Barbara Moss, «Using children's nonfiction tradebooks • as read-alouds» Language Arts, vol. 72, no. 2 (Feb. 1995), 122.

18. Αρχαίος ελληνικός πολιτισμός: ελληνική μυθολογία (Αθήνα, Librocom, 1997), Η μαγεία της χημείας μέσα α­ πό πειράματα (Αθήνα, MLS Laserlock, 1996).

19. Charli O'Dell, ό.π., σ. 33.

20. Rosemary Bamford (ed.), Janice V. Kristo (ed.). Making facts come alive: choosing qualitY nonfiction litterature K-8. (Norwood, MA: Christopher-Gordon, 1997).

Η ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα οτο Λ ι α Ι ί κ τ υ ο Οδηγός ηλοήγηοης

του

ΛΑΜΠΡΟΥ ΠΟΛΚΑ

υνιστά πλέον κοινό τόπο η διατύπωση ότι η λειτουργία του Διαδικτύ­ ου (Internet) επεκτείνεται προοδευτικά, ανεξαρτήτως μάλιστα των α­ ναγκών των χρηστών του, σε κάθε πεδίο της ιδιωτικής και δημόσιας ζωής. Συστατικό παρεπόμενο αυτής της κυριαρχικής εξάπλωσης εί­ ναι, μεταξύ άλλων, το ετερόκλητο πλήθος των παρεχόμενων πληρο­ φοριών. Αποτέλεσμα: ο φιλόλογος που θα ήθελε να χρησιμοποιήσει το Διαδίκτυο για επαγγελματικούς, ή και αυτομορφωτικούς, λόγους, όταν α­ γνοεί την ύπαρξη των κατάλληλων ηλεκτρονικών πεδίων στα οποία μπορεί να απευθυνθεί, δυσκολεύεται να τα εντοπίσει. Η αναζήτηση στην προκειμένη περίπτωση σημαίνει απώλεια χρόνου και, κατά την «πλοήγηση», ενδεχόμενο αποπροσανατολισμό, όταν μάλιστα αναζητούνται εξειδικευμένα πεδία. Στο πλαίσιο αυτό παρουσιάζονται στη συνέχεια επιλεγμένες ηλεκτρονικές σελίδες που αναφέρονται σε ποικίλους κλάδους και θέματα της κλασικής αρ­ χαιότητας, με στόχο τη γενική ενημέρωση του κλασικού ιδίως φιλολόγου για το τι είδους σχετικές πληροφορίες υπάρχουν στο Διαδίκτυο και πού μπορεί να τις εντοπίσει, ώστε να επιλέξει εκείνες που ο ίδιος νομίζει ότι τον ενδιαφέ­ ρουν. Η άκρως σχηματική παρουσίαση γίνεται με την επίγνωση δύο περιοριστικών όρων: α) πολλές από τις ηλεκτρονικές εφαρμογές του χώρου των ανθρωπι­ στικών επιστημών, που απαντούν οτο Διαδίκτυο, είναι υπό συνεχή εξέλιξη και αναδιαμόρφωση, γεγονός που αποτρέπει την πλήρη και οριστική καταγραφή τους και β) για ποικίλους λόγους, μεγάλο μέρος της ακαδημαϊκής και εκπαι­ δευτικής κοινότητας των φιλολόγων δεν είναι, προς το παρόν τουλάχιστον, εξοικειωμένο με την ηλεκτρονική τεχνολογία και τις εξειδικευμένες εφαρμο-

ί

109

γές της. Στοχεύοντας οτην αποκατάσταση παρεξηγήσεων που σχετίζονται με τον δεύτερο όρο, η προκειμένη πα­ ρουσίαση προσφέρεται ως δυνατότητα για μια πρώτη γνωριμία με το Διαδίκτυο -κ α τ' επέκταση, και για την αρ­ χή της απομυθοποίησής τ ο υ -, το οποίο εξάλλου βρίσκε­ ται, ως προς πολλές εφαρμογές, στη νηπιακή του ηλικία. Σε κάθε τομέα του παρακάτω πίνακα αναφέρονταί: πρώτα στα ελληνικά η γενική πηγή ή το γενικό θέμα ενός ηλε­ κτρονικού πεδίου και έπονται η ξένη ονομασία και η ηλε­ κτρονική του διεύθυνση (με επιτονισμένα γράμματα).

I. Ηλ«κτρονικό ταχυδρομείο — «Κατάλογοι ομάδων διαλόγου» Με τους αρχαιογνωστικούς «καταλόγους ομάδων διαλό­ γου» (discussion group lists), οι οποίοι φιλοξενούνται συ­ νήθως στον διακομιστή (server) ενός πανεπιστημιακού ι­ δρύματος, ο φιλόλογος χρήστης του Διαδικτύου μπορεί να επικοινωνεί, μέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (email), με συναδέλφους του, ανταλλάσσοντας γνώμες γύ­ ρω από πόσης φύσεως αρχαιογνωστικά θέματα που τον ενδιαφέρουν. Τα προς συζήτηση θέματα ή μηνύματα υπο­ βάλλονται στη διεύθυνση του «διακομιστή αλληλογρα­ φίας» (Listserver), ο οποίος και φροντίζει για τη μετάδοσή τους στα υπόλοιπα μέλη της ομάδας. Τα θέματα που κα­ λύπτονται με τη συμμετοχή στις συζητήσεις των «καταλό­ γων» ποικίλλουν. Για παράδειγμα, μπορεί να σχετίζονται με • κάθε τομέα του αρχαίου ελληνικού κόσμου classics-l: listproc@u.washington.edu • κάθε είδους ηλεκτρονικές εφαρμογές κειμένων cti-textual studies: mailbase@mailbase.ac.uk.

• αρχαίους συγγραφείς, όπως λ.χ. ο Όμηρος HOMER-L: listproc@lists.missouri.edu • θέματα σχέσεων διδακτικής και ηλεκτρονικής τεχνολο­ γίας inclass: listproc@schoolnet.carleton.ca • Σε σχετικούς κόμβους ο χρήστης μπορεί να βρει όλους τους «καταλόγους ομάδων διαλόγου», τις σχετικές διευ­ θύνσεις τους με αναλυτικές οδηγίες χρήσης Electronic Resources for Classics (TLG): http://www.tlg.uci.edu/~tlg/index/listservs.html General Resources: E-Mail Discussion Lists: http://members.aol.com/lieberk/h_lists.htm II. « Π ύ λ « ς» • Αρχαιογνωστικοί κόμβοι, που παρέχουν πρόσβαση σε ει­ δικές ιστοσελίδες, σχετικές με πόσης φύσεως θέματα του αρχαιοελληνικού και λατινικού πολιτισμού, της γλώσσας και της γραμματείας του Altertumswissenschaft lm Internet: http://www.uni-konstanz.de/ZE/Bib/zs/zsant.html

110

Classical Studies (Academic info): http://www.academicinfo.net/classics.html Classics and Mediterranean Archaeology: http://rome.classics.lsa.umich.edu/welcome.html CLASSICS List Home Page: http://staff.washington.edu/lwright/classics.html Electronic Resources for Classics (TLG): http://www.tlg.uci.edu/~tlg/index/resources.html Kirke: http://www.phil.unierlangen.de/~p2latein/ressourc/ ressourc.html Pomoerium: http://pomoerium.com/ Rassegna degli Strumenti linform atici per lo studio dell'antichita classica: http://www.economia.unibo.it/dipartim /stoant/rasse gnaVintro.html The University of Kentucky Classics Department: www.uky.edu/ArtsSciences/Classics Voice of the Shuttle: http://vos.ucsb.edu/shuttle/classics.html III.

« Μ η χα ν ές αναζήτησης» αρχαιογνω στικύν τίτλων • Γενικές, αρχαιογνωστικές «μηχανές αναζήτησης» Argos: http://argos.evansville.edu/ Lupa: subsidia interretialia: http://www.uky.edu/ArtsSciences/Classics/schools.html • Ειδικότεροι κόμβοι, στο δεδομένα των οποίων η πρό­ σβαση εξασφαλίζεται μέσω μηχανισμών αναζήτησης για τίτλους • βιβλίων και άρθρων Bibliotheca Classica Selecta (BCS): http://bcs.fltr.ucl.ac.be/default.htm Gnomon Online: http://www.gnomon.kueichstaett.de/Gnomon/Gnom on.html TOCS-IN: http://bcs.fltr.ucl.ac.be/tocs-in/ Uncover Web: http://uncweb.carl.org/ • διδακτορικών διατριβών Bell & Howell Information & Learning: http://www.um i.com / • Για πληροφορίες σχετικές με αρχαιοελληνικό κείμενα, φιλολογικό, γραμματολογικό και αρχαιολογικό υλικό The Perseus Project: http://www.perseus.tufts.edu/ • Για θέματα φιλοσοφίας Hippias:

http://hippias.evansville.edu/ • Για βιβλιογραφίες στην περιοχή ιης προϊστορίας-αρχαιολογίας Nestor: http://ucaswww.mcm.uc.edu/classics/nestor/nestor. html IV .

K cipcva και σ υγγρ α φ ές 1. Κείμενα: • Ψηφιακή βιβλιοθήκη του Περσέα. Περιλαμβάνει αρχαιο­ ελληνικά και λατινικά κείμενα στο πρωτότυπο και σε αγ­ γλική μετάφραση (εκδ. Loeb), με δυνατότητα για μορφολογική και λεξιλογική ανάλυση των αρχαίων λέξεων The Perseus Project: http://www.perseus.tufts.edU/Texts/chunk_TOC.grk.h tml • Επιπρόσθετα λατινικά κείμενα στο πρωτότυπο Bibliotheca Latina: http://polvglot.lss.wisc.edu/classics/biblio.htm The Latin Library at Ad Fontes Academy: http://patriot.net/~lillard/cp/latlib • Αρχαιοελληνικά και λατινικά κείμενα (σε αγγλική μετά­ φραση) με βασικές γραμματολογικές πληροφορίες Ancient World Cultures: http://eawc.evansville.edu/grpage.htm Diotima: http://www.uky.edu/ArtsSciences/Classics/gender.html Electronic Text Center (Univ. of Virginia): http://etext.lib.virginia.edu/latin.htm l The Internet Classics Archive: http://classics.mit.edu/ The Online Medieval & Classical Library: http://sunsite.berkeley.edu/OMACL/ 2. Συγγραφείς: Κατ' επιλογή μελέτες, ερευνητικά προγράμματα, βιβλιο­ γραφίες, βιογραφικές και γραμματολογικές πληροφορίες για μεμονωμένους αρχαίους και λατίνους συγγραφείς: 2.1. Έλληνες συγγραφείς: Αισχύλος: http://wwwlearning.berkeley.edu/wciv/ugis55a/readi ngs/oresteia.html Αριστοτέλης (Πολιτική φιλοσοφία): http://members.tripod.com/ ~ batesca/aristotle.html Επίκουρος: http://www.creative.net/ ~ epicurus/ Ευριπίδης: http://www.dc.peachnet.edu/~shale/humanities/lite rature/worldjiterature/euripides.html Ηρόδοτος:

http://home.wxs.nl/~lende045/Herodotus/Herodotu s.htm Θουκυδίδης: α) h ttp ://w w w .p e rs e u s .tu fts .e d u /~ g c ra n e /th u c .

HC_ToC.html β) http://www.perseus.tufts.edu/Thucvdides/ Λουκιανός: http://www.let.leidenuniv.nl/gltc/lucianus/index.html Ξενοφών: http://www.liv.ac.uk/ ~ gjoliver/xenophon.html Όμηρος: http://www.rmc.edu:80/academic/departments/clas/ hpage.html Πίνδαρος: http://wwwrci.rutgers.edu/~edmunds/pindar.html Πλάτων (Διάλογοι): http://phd.evansville.edu/plato.htm Πλούταρχος:

http://www.usu.edu/~historY/plout.htm Προσωκρατικοί: http://www.forthnet.gr/presocratics/indeng.htm 2.2. Λατίνοι συγγραφείς Βιργίλιος: http://vergil.classics.upenn.edu/home.html Κάτουλλος: http://www.asc.upenn.edu/usr/rcardona/catullus/cat ullus.html Κικέρων: http://www.utexas.edu/depts/classics/documents/Ci c.html#Texts Οβίδιος (im WWW): http://www.phil.unierlangen.de/~p2latein/ovid/start .html Οράτιος: http://www.brynmawr.edu/Acads/Langs/classics/Hor /horace.html Εενέκας: http://www.ub.fuberlin.de/ausstelldok/sauer/seneca. htm V. Γλώσσα (λεξικά-εγχειρίδια) 1. Αρχαία ελληνική γλώσσα: • Γενικές ηλεκτρονικές πηγές Greek & Latin Language Resources: http://www.cs.utk.edu/~mclennan/OM/grk-lat.html Langue et linguistique: http://bcs.fltr.ucl.ac.be/CateSp.html#Ling • Βιβλιογραφίες Bibliography of Ancient Greek Linguistics:

111

http://www.let.uu.nl/hist/scholen-net/michel/bgl/ Creek Language & Linguistics Gateway: http://www.greek-language.com/ • Λεξικά Liddell-Scott-Jones: http://www.perseus.tufts.edu/cgibin/lexindex7entry =fe/rw Suda On Line (SOL): http://www.stoa.org/sol/ • Εγχειρίδια (γραμματική-σύνταξη) Creek Grammar (H.W. Smyth): http://www.perseus.tufts.edu/cgibin/text?lookup=s myth+tc Greek Syntax (J. A. Rydberg-Cox): http://www.perseus.tufts.edu/cgibin/text?lookup=jrc +gksyn+toc • Προγράμματα α) θησαυρός χης ελληνικής γλώσοας (TLG). Συλλογή, σε ψηφιακή μορφή, όλων των αρχαίων ελληνικών κειμέ­ νων από τον Όμηρο μέχρι το 600 μ.Χ.· ικανός επίσης α­ ριθμός κειμένων από το 600 μέχρι το 1455. Διαθέσιμο μόνο σε CD-ROM. Για πληροφορίες βλ.

Thesaurus Linguae Graecae (TLG): http://ptolem y.tlg.uci.edu/~tlg/ β) Η κλίση των ρημάτων της αρχαίας ελληνικής KALOS Page: http://www.geocities.com/SiliconValley/Horizon/881/ index.htm γ) Λεξικό των αρχαιοελληνικών κύριων ονομάτων Lexicon of Greek Personal Names: http://www.lgpn.ox.ac.uk/ δ) Διαφορές ανάμεσα στην κλασική και ελληνιστική γλώσ­ σα Differences Between Classical & Hellenistic Greek: http://ccat.sas.upenn.edu/~jtreat/koine/classical.html 2. Λατινική γλώσσα: • Λεξικά Latin Dictionary (Lewis & Short): http://www.perseus.tufts.edu/cgibin/resolveform7lan g=Latin Latin Lexicon (Paul Barrette): http://www.humanities.m cmaster.ca/ ~ barrette/lexic on.html Totius Latinitatis Lexicon (Forcellini): http://alt2.makrolog.de/Forcellini/start.htm • Προγράμματα θησαυρός της λατινικής γλώσσας (μόνο σε CD-ROM) The Electronic Thesaurus Linguae Latinae: http://www.cs.usask.ca/faculty/devito/e-TLl/

112

• Εγχειρίδια (γραμματική) Latin Grammar (Allen & Greenough): http://www.perseus.tufts.edu/cgibin/text?lookup=ag +gram.+toc V I. Αρχαιογνωστικοι κλάδοι και τομείς 1. Αρχαία ελληνική ιστορία: • Κόμβοι-Πηγές Ancient /Classical History: http://ancienthistory.about.com/education/ancienthi story/msub_greece_historians.htm Greek History http://homer.reed.edu/GkHist/main.html Index of Resources for Historians (GR): http://www.ukans.edu/history/Vl/europe/greece.html International Ancient History Sourcebook (GR): http://www.fordham.edu/halsall/ancient/asbook07.ht mi Thomas Martin Overview of Archaic and Classical Greek History: http://www.perseus.tufts.edu/cgibin/text?lookup=tr m+ov+toc • Ιστορικά θέματα OHHs Historische Seiten: http://user.cs.tuberlin.de/~ohherde/historie.html • Ιστορικά κείμενα Die Fragmente der Griechischen Historiker (von F. Jacoby): http://www.klassphil.unim uenchen.de/~waiblinger/j acoby.html • Ιστορικές μορφές Website Attica: http://www.chass.utoronto.ca/attica/ Alexander der GroBe: http://www.unipaderborn.de/Admin/corona/chris/Ale xander_0.html 2 . Αρχαιολογία-τέχνη-μυθολογία: 2.1. Αρχαιολονία-τέχνη • Κόμβοι - Πηγές AERIA: http://www.phil.unierlangen.de/~plaltar/aeriahome. html ArchNet: http://archnet.uconn.edu/ Archaeology on the Net: http://www.serve.com/archaeology ARGE (Γενικά): http://odur.let.rug.nl/arge ARGE (Greece: όλες οι πηγές που βρίσκονται στην ελλη­

νική επικράτεια): http://odur.let.rug.nl/arge_bin/w3msql/results.html7fi rst=1&next=1&theme=Country&theme_cont=GREECE Art & Arcaeology (Univ. o f Florida): http://w eb.uflib.ufl.edU/cm/classics/artarchaeology.h

tm Art and Archaeology (Perseus): http://www.perseus.tufts.edu/art&arch.html Classics & Mediterranean Archaeology: http://rome.classics.lsa.umich.edu/ • Εικονογραφικό υλικό τέχνης και αρχιτεκτονικής Ancient Art: http://witcombe.sbc.edu/ARTHancient.html Art Images (Haiffa Univ.): http://wwwlib.haifa.ac.il/www/art/images_by_period. html ArtServe: http://rubens.anu.edu.au/index2.html Beazley Archive (Home Page): http://www.beazley.ox.ac.uk/ Image Index (Greece): http://eawc.evansville.edu/pictures/grpage.htm Images of Orality and Literacy (5-3 c.): http://ccat.sas.upenn.edu/~awiesner/oralit.htm l Period and Style: http://www.tulane.edu/lester/text/Western.Architect /Greece/Greece.html The Amphoras Project: http://www.epas.utoronto.ca/amphoras/project.html 2.2. Μυθολονιά-τέχνη • Εγκυκλοπαιδικού τύπου πηγές για θέματα και μορφές της ελληνικής μυθολογίας Bulfinch's Mythology: http://www.bulfinch.org/ Dictionary of Mythology: http://www.geocities.com/Athens/Forum/6946/myth ology/ Greek Mythology from the Trojan War to the last Tyrant: http://www.messagenet.com/myths/ Mythology (Princeton Univ.): http://www.princeton.edu/~rhwebb/m yth.htm l The Encyclopedia Mythica: http://www.pantheon.org/mythica/ • Ανοπαραοτάσεις του μύθου στον γεωγραφικό χώρο και στην τέχνη: Classical Mythology by Geography: http://w w w .princeton.edu/~m arkw oon/M yth/oldindex Images of the Trojan War Myth (by R. M.-Boyask):

http://www.temple.edu/classics/troyimages.html The Trojan War: http://wwwlib.haifa.ac.il/www/art/troyan.html Maps For Myth and Virgil: http://ccwf.cc.utexas.edu/~glham/MAPSFORCLASSES /Maps.html Mythology in Western Art: http://wwwlib.haifa.ac.il/www/art/mythology_westar t.html • Ειδικότερα θέματα (οι θεοί, η βιβλιοθήκη του Απολλο­ δώρου): The Olympian Gods: http://web.uvic.ca/grs/bowman/myth/gods.html Apollodorus's Library: http://www.perseus.tufts.edu/Texts/apollod.summ.ht ml 3. Ανθρωπολογία • Πηγές Anthropology Resources on the Internet: http://lucy.ukc.ac.uk/afaq.html 4. Δράμα & θέατρο • Κόμβοι Classical Drama Sites: http://www.webcom .com /shownet/medea/cldrama. html • Προγράμματα Didaskalia: Ancient Theater Today: http://didaskalia.berkeley.edu/ Skenotheke: Images of the Ancient Stage: http://www.mun.ca/classics/masc/ 5. Επιγραφική • Προγράμματα CSAD: http://www.csad.ox.ac.uk/CSAD/ Epigraphische Datenbank Heidelberg: http://www.uniheidelberg.de/institute/sonst/adw/edh/ 6. Επιστήμες • Προγράμματα The Project Sphinx: http://sat1.space.noa.gr/hellinomnimon/sphinx.htm Sciences de I' Antiquit6: http://www.unil.ch/scant/ • Σχετικά κείμενα Greek Science: http://www.perseus.tufts.edu/GreekScience/Students /long-index.html

7. ιατρική • Πηγές Antiqua Medicina: http://www.med.virginia.edu/hslibrarY/historical/anti

qua/anthome.html 8. Κριτική έκδοση κειμένων • Προγράμματα Classical Text Editor: http://www.oeaw.ac.at/~kvk/cte/index.htm 9. Μαγεία-τελετουργία • Σχετικά Κείμενα Traditions of Magic in Late Antiquity: http://www.hti.umich.edu/exhibit/m agic • Βιβλιογραφίες Ritual & Ceremony in the Greco-Roman World: http://www.stolaf.edu/people/kchanson/grrit.html 10. Μετάφραση των κλασικών γλωσσών • Προγράμματα Ενδογλωσσική μετάφραση (υπό κατασκευή): http://www.komvos.edu.gr Translation in Context: http://www.hfac.uh.edu/transcontext/ 11. Νομισματική • Προγράμματα Ancient Greek & Roman Coins: http://www.geocities.com/Athens/Acropolis/6193 12. Παπυρολογία • Βιβλιοθήκες The Duke Papyrus Archive: http://odyssey.lib.duke.edu/papYrus/

13. Ρητορική • Προγράμματα Die klassische Rhetorik: http://141.59.43.36/projects/lars/Projstud/rhetorik/r hetorik.htm Glossary of Rhetorical Terms: http://www.uky.edu/ArtsSciences/Classics/rhetoric.ht ml Greek Prose Style: http://web.gc.cuny.edu/dept/class/gk701.htm Rhetor: http://www.uwasa.fi/com m/termino/related/retorik. html

114

14. Φιλοσοφία (Πλάτων-Αριστοτέλης) • Προγράμματα Archelogos Project: http://www.archelogos.phil.ed.ac.uk/ Early Creek Philosophy: http://plato.evansville.edu/public/bumet/ 15. Φύλο και γυναίκες στην αρχαιότητα • Κόμβοι DIOTIMA: http://www.uky.edu/AS/Classics/gender.html • Προγράμματα Women in Antiquity: http://www.perseus.tufts.edu/classes/women.html V II. M iscellanea 1. Αθλητισμός • Προγράμματα Ancient & Modern Olympics Sport: http://www.perseus.tufts.edu/Olympics/ Olympics through Time: http://www.fhw.gr/projects/olympics/ 2. Άτλαντες Atlas of the Greek and Roman World: http://www.unc.edu/depts/cl_atlas/ The Perseus Atlas Project: http://perseus.holycross.edu/PAP/Atlas_project.html 3. Αρχαιογνωστικά προγράμματα σε CD-ROMS (Κατάλο­ γοι) 48 Altertumswissenschaftliche CD-ROMs: http://www.gwdg.de/~msehlme1/cdrom.htm 4. Βιβλιογραφίες Database of I'Annee Philoiogique (πληροφορίες): http://www.aph.cnrs.fr/ Database of Classical Bibliography: http://web.gc.cuny.edu/dept/class/dcb.htm 5. Βιβλιοθήκες BUBL LINK Catalogue: http://link.bubl.ac.uk/libraryopacs/ Library Catalogues on the WWW: http://www.lights.com/webcats/ Library of Congress: http://lcweb.loc.gov/global/classics/clastexts.html 6. Διδακτική της κλασικής γραμματείας • Πηγές

L'Agora des Classiques (Itinera Electronical: http://pot-pourri.fltr.ucl.ac.be/itinera/ JACT Services on the Net: http://www.source.co.uk/users/jprogs/jact/index.html New Tools for Teaching: http://ccat.sas.upenn.edu/jod/teachdemo/teachdem o.html • Πεδία διαλόγου Graduate Education in Classics: http://ccat.sas.upenn.edu/~joef/gradcurr.html 7. Διδακτορικές διατριβές • Βιβλιογραφίες Index to Classical Dissertations &Theses in Progress: http://maguro.library.ucla.edu/libraries/url/colls/classi cs/cldis98.htm Verzeichnis von Magisterarbeiten und Dissertationen: http://userpage.fuberlin.de/~chelone/darv/madiss/rn adiss.htm 8. Εκπαιδευτικό λογισμικό • Εφαρμογές Classics Technology Center: http://ablemedia.com/ctcweb/index2.html JPROGS Software for Education: http://www.source.co.uk/users/jprogs/index.html Software Directory for the Classics: http://www.centaursystems.com/soft_dir.html Vroma: http://www.colleges.org/~vroma/

http://www.british-museum.ac.uk/ 11. Μουσική • Προγράμματα Ancient Creek Musik: http://www.oeaw.ac.at/kal/agm/ 12. Οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθη­ μάτων στο Λύκειο Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας: http://www.kee.gr/frames4.htm 13. περιοδικά (on line) • Ευρετήρια Revues 6lectroniques traitant du monde antique: http://bcs.fltr.ucl.ac.be/RevElectr.html#Eranos ABZU Journal Index: http://wwwoi.uchicago.edu/OI/DEPT/RA/ABZU/ABZU_ JOURNAL_INDEX.HTML 14. Πολυτονικές γραμματοσειρές: Thesaurus Linguae Craeci (πληροφορίες): http://www.tlg.uci.edu/index/resources.htm l

Creek Font to Unicode Converter: http://www.nyu.edU/classes/latin2/greek_convert.h tm l □

9. Επιδράσεις της κλασικής στη νεότερη λογοτεχνία • Βιβλιογραφίες Poetry with Classical Basis: http://classics.centenarv.edU/Paginae/Curricula/F95/E ngFlng393/PoetryList.html Ancient Greece in Fiction: http://www.sun.rhbnc.ac.uk/Classics/NJl/novels.html 10. Μουσεία • Κόμβοι Virtual Library Museums Pages (Humanities): http://vlib.org/Humanities.html • Ειδικά (κατ' επιλογή) Louvre Paris: http://www.paris.org/Musees/Louvre/Treasures/Cree kRoman/ Metropolitan Museum of Art: http://www.metmuseum.org/ The British Museum:

/ 75

Μια καθυστερημ απάντηση στ ον ΑΙεξανίρο

του

ΧΑΡΗ ΣΑΚΕΛΑΑΡΙΟΥ

όποιος κάποτε έπρεπε ν' απαντήσει -ή τουλάχιστον να σχολιά­ σει, ψύχραιμα και χωρίς προκαταλήψεις- στο άρθρο του γνω­ στού παιδαγωγού Αλέξ. Δελμούζου, που δημοσιεύτηκε στη «Νέα Εστία», στο τ. 491 (Χριστούγεννα 1947), σελ. 35-40. Ίσως αυτό θα έπρεπε να είχε γίνει νωρίτερα, όσο ακόμα ζούσε ο γράψας το άρθρο, για να μπορεί, αν ήθελε, ν' απαντήσει. Αλλά οι μέρες τό τε ήταν δύσκολες. Το «δεύτερο αντάρτικο» είχε ξεκι­ νήσει, στις φυλακές και στα ξερονήσια στοιβάζονταν σωρηδόν όσοι ή­ ταν αντίθετοι προς το κρατούν τό τε σύστημα και τα στρατοδικεία, με «συνοπτικές διαδικασίες» έστηναν στον τοίχο, «προ έ ξ βημάτων», τους αντιφρονούντες και τους «αμετανόητους», που δεν έστερξαν να συ­ νεργαστούν με τις δυνάμεις Κατοχής. Από τους συντάκτες των δύο Αναγνωστικών, για τα οποία γίνεται λόγος στο επίμαχο άρθρο, άλλοι σάπιζαν στις φυλακές ή στα ξερονήσια, άλ­ λοι κρύβονταν κι άλλοι τελούσαν υπό απαγόρευση. Δεν συνέβαινε ό­ μως το ίδιο και για τον Αλέξ. Δελμούζο, που είχε περιπέσει, βέβαια, σε δεύτερη μοίρα προτίμησης, μα που φιλοδοξούσε ωστόσο να καταλά­ βει και πάλι καθηγητική έδρα στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Το άρ­ θρο τούτο, που το κυκλοφόρησε και σε βιβλίο με τον ομώνυμο τίτλο «Παιδεία και κόμμα» το 1947, θα μπορούσε ίσως να ενισχύσει την προσπάθειά του για κατάληψη της καθηγητικής έδρας και δεν μπορεί να νοηθεί ως ανεξάρτητο από την προσπάθεια αυτή. Αλλά το κατεστημέ-

S

116

νο δεν λησμονεί και οι «αμαρτίες» ενάντιά του δεν πα­ ραγράφονται. Κι ο Δελμούζος πλήρωσε το τίμημα των προηγούμενων «ανταρσιών» του. Αλλά ας δούμε από κοντά το επίμαχο άρθρο. Το κομ­ μάτι, που εδώ αναδημοσιεύουμε και σχολιάζουμε, α­ ποτελεί μέρος ενός μεγα λύτερου άρθρου, έξι σελί­ δων, που δημοσιεύτηκε τό τε στη «Νέα Εστία», με τον γενικό τίτλο «ΠΑΙΔΕΙΑ ΚΑΙ ΚΟΜΜΑ» κι εκφράζει τις από­ ψεις του Αλέξ. Δελμούζου για μια «υπερκομματική» παιδεία, απόψεις που έρχονταν σε αντίθεση με τις α­ πόψεις του Δ. Γληνού, που υποστήριξε, γενικά, ότι η παιδεία α π ο τελεί όργανο τη ς κάθε φορά άρχουσας τάξης, με σκοπό την αναπαραγωγή τω ν παραδομένων θεσμών και δομών τη ς και τη διαιώνιση τη ς κυριαρ­ χίας της. Το απόσπασμα αναφέρεται στο περιεχόμενο τω ν δύο Αναγνωστικών, που γράφτηκαν το ν Αύγου­ στο του 1944 από δύο επιτροπές, μια του «Παιδαγωγι­ κού Φροντιστηρίου Στερεός Ελλάδας», μ' επικεφαλής τον παιδαγωγό και συγγραφέα Mix. Παπαμαύρο, και μια του «Παιδαγωγικού Φροντιστηρίου Θεσσαλίας», μ' επ ικ εφ α λ ή ς τη ν π α ιδα γω γό και ψ υ χο λ ό γ ο Ρόζα Ιμβριώτη: Π ΑΙΔΕΙΑ Κ Α Ι Κ Ο Μ Μ Α «...Το κορύφωμα του κακού τού έχουμε σε δύο ανα­ γνωστικά του δημοτικού, προορισμένα για παιδά εννιά ω ς δώ δεκα χρόνων: τ ' ΑΕΤΟΠΟΥΛΑ και η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ. Τα έγραφ αν εκπαιδευτικοί, με τη ν έγκριση μάλιστα και τη συμμετοχή ειδικώ ν παιδαγωγών, και κυκλοφόρησαν σ ε όσες περιφέρειες κρατούσε στην εξουσία του ο ΕΛΑΣ. Είναι αναγνωστικά πλημμυρισμέ­ να σ το αίμα, αίμα ελληνικό , που χύνεται από χέρια ελληνικά. Εδώ η παιδεία είναι πια κόμμα, και μάλιστα κόμμα στην πιο ελ εειν ή μορφή. Δάσκαλοι και παιδιά πρέπει να γίνουν τυφλωμένα όργανά του, η μόρφωση θεμελιώνεται στο φέμμα, στο φανατισμό και στη βία, και οι πιο πολύτιμες αξίες της παράδοσής μας έχουν κουρελιαστεί σε απίστευτο σημείο. Η Ελλάδα κομμα­ τιάζεται σ ε δυο: από τη μια μεριά το Κ.Κ.Ε. και οι ορ­ γανώσεις του και από την άλλη όσοι δε συμφωνούν με τα πολιτικά τους δόγματα και επιδιώξεις. Όλοι αυ­ τοί, είτε α στοί είτε αγρότες και ό,τι άλλο, είναι προδό­ τες. ' Μόνο οι πρ ο δό τες πολέμ ησαν το ΕΑΜ", γρά­ φουν τ ' ΑΕΤΟΠΟΥΛΑ, και μια από τις οδηγίες που δί­ νουν στα παιδιά του δημοτικού είναι να παρακολου­ θούν τους προοδότες του χω ριού■κι α υτά πάλι γυ­ ρεύουν όπλα και υπόσχονται ότι δε θ ’ αφήσουν ούτε ένα προδότη ζωντανό...»

0 Αλέξ. Δελμούζος δείχνεται εδώ προσκολλημένος οτην αντίληψη ότι η παιδεία δεν πρέπει να έχει καμιά

σχέση με οποιοδήποτε κόμμα. Αλλά μια τέτοια αντί­ ληψη, όπως τουλάχιστον μας διδάσκει η ιστορία, είναι εξωπραγματική. Γιατί παντού, όπου λειτουργούν κοι­ νοβουλευτικά πολιτεύματα, οι κυβερνήσεις σχηματί­ ζονται έπειτα από εκλογές, στις οποίες συμμετέχουν δύο ή περισσότερα κόμματα, και από στελέχη του κά­ θε φορά πλειοψηφούντος κόμματος. Αυτό γίνεται στις Η.Π.Α., τη Γαλλία, τη ν Ιταλία, εδώ σ' εμάς, παντού. Και, φυσικά, κάθε κόμμα που αναλαμβάνει την εξο υ ­ σία εφαρμόζει τη δική του πολιτική στην οικονομία, τη δικαιοσύνη, τη γεωργία, την παιδεία... Εξαίρεση ίσως αποτελούν οι κυβερνήσεις «εθνικής ενότητας» ή «οι­ κουμενικές», που συγκροτούνται σε έκτακτες περιστά­ σεις, αλλά και πάλι με βάση ένα κοινά αποδεκτό πρό­ γραμμα. Τι παράδοξο λοιπόν βλέπει ο Αλέξ. Δελμού­ ζος όταν η Π.Ε.Ε.Α. πήγε να εφαρμόσει ένα δικό της πρόγραμμα στον τομέα της παιδείας; Αλλά όταν ο Αλέξ. Δελμούζος μιλά για κόμμα, εννοεί το Κομουνιστικό Κόμμα Ελλάδας. Διακατέχεται από την πεποίθηση ότι η Π.Ε.Ε.Α., η «Κυβέρνηση του Βου­ νού», που συγκροτήθηκε οτις 14 του Μάρτη του 1944, ήταν κομουνιστική. Αλλά το,ήξερε καλά, όπως το ήξε­ ραν όλοι, ότι ο πρόεδρος της κυβέρνησης εκείνης, ο καθηγητής Αλέξανδρος Σβώλος, δεν ήταν κομουνι­ στής, αλλά πρόεδρος του κόμματος Ε.Λ.Δ., που αργό­ τερα, το 1947, συνενώθηκε με το «Σοσιαλιστικό Κόμ­ μα Ελλάδας» (του Ηλία Τσιριμώκου). Τώρα, το πώς μια κυβέρνηση κάτω από την αρχηγία ενός μη κομουνιστή προέδρου μπορεί ν' αποτολμήσει να εφαρμόσει κο­ μουνιστικό πρόγραμμα παιδείας, αυτό μόνον ο ευφ ά­ νταστος Αλέξ. Δελμούζος θα μπορούσε να εξηγήοει. Και τώρα σ τ ο «αποκορύφωμα του κακού», τα δύο α­ ναγνωστικά, που με εντολή τη ς Π.Ε.Ε.Α. γράφτηκαν μέσα σ' ένα μήνα, για να καλύψουν τις αναγνωοτικές ανάγκες τω ν μαθητών της υπαίθρου. Όπως αναφέρω και στο βιβλίο μου Η Παιδεία στην Αντίσταση κι όπως από προσωπική πείρα γνωρίζω, μια που έτυχε να είμαι μ έλος της επιτροπής της σύνταξης του αναγνωστικού «ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ», η απόφαση για τη ουγγραφή τους πάρθηκε έπειτα από εισήγηση του «Παιδαγωγι­ κού Συνεδρίου» της Λάοπης (20 Ιουλίου 1944), που δαπίστωνε κι επισήμαινε πως τα διδακτικά βιβλία που διοχετεύονταν την εποχή εκείνη στα σχολεία και τα χρησιμοποιούσαν τα παιδιά, ήταν από τον καιρό της 4ης Αυγούστου (με ύμνους στον «μεγάλο Αρχηγό» και μια σειρά φασιστικά συνθήματα κ.λπ.) κι αγνοούσαν τη γύρω πραγματικότητα. Σύμφωνα με τη ν εν τολ ή τη ς Π.Ε.Ε.Α., παρουσιαζόταν άμεση η ανάγκη να γρα­ φτούν, όσο το δυνατόν συντομότερα, αναγνωστικά που η ύλη τους «ν' αντικατοπτρίζει την πραγματική

117

κατάσταση του λαού, να φέρνει στην επιφάνεια τ ' α­ ποσκεπασμένα ως τώ ρα προβλήματά του, τα προ­ βλήματα και τους οραματισμούς τη ς νέας γενιάς, να επισημαίνει τη θέση τη ς και τη θέση του ελληνικού λαού απέναντι στους καταπατητές τη ς ελευθερίας του, του ς φασίστες κατακτητές, και παράλληλα να προβάλλει τους αγώνες για λευτεριά».

0 Αλέξ. Δελμούζος βλέπει τα αναγνωστικά αυτά να είναι «πλημμυρισμένα στο αίμα». Νομίζω πως η έκ ­ φραση αυτή όχι μόνο φανερώνει εμπάθεια, μα και α­ δικεί κατάφωρα τα δύο βιβλία. Τα έχω μπροστά μου και μπορώ να βεβαιώσω ότι το περιεχόμενό τους βρί­ σκεται πολύ μακριά από το υ ς χαρακτηρισμούς του Αλέξ. Δελμούζου. Το προσμαρτυρεί, εξάλλου, και μια απλή ανάγνωση τω ν περιεχομένων τους. Το αναγνω­ στικό λ.χ. Τ' ΑΕΤΟΠΟΥΛΑ, προς το οποίο στρέφονται βασικά τα βέλη του Αλέξ. Δελμούζου, αποτελείται α­ πό 61 κεφάλαια, που χωρίζονται σε δύο μέρη: «Από τους εθνικούς μας αγώνες» και «Από τη ν κοινωνική ζωή». Ιδιαίτερα για το δεύτερο μέρος, ούτε λόγος να γίνεται πως είναι «πλημμυρισμένο στο αίμα». Οι τίτλοι τω ν κεφαλαίων του το δείχνουν (Οι εφ τά τεμ π έλ η ­ δες, 0 πράσινος πάγκος, Η εξοχή. Το μαστορόπουλο, 0 σκάρος, Είναι φτωχή η γη μας; Τα κάλαντα, Ο δά­ σκαλος του χωριού. Πώς σώθηκε το Δαφνοχώρι, Το χωριό, Η Λαμπρή, Τα χελιδόνια, Ποιος είναι ο πλη­ σίον; Η ιστορία τη ς βελανιδιάς, Οι μέλισσες. Πετα­ λούδα και μέλισσα, 0 ήλιος, Το καλοκαίρι κ.ά.). Αλλά και το πρώτο μέρος δεν δείχνει κάτι παρόμοιο. Από τα 41 κεφάλαιά του (όπου ο «Ύμνος εις την Ελευθε­ ρία» του Διον. Σολωμού, «Το Σουλιωτόπουλο» του Γ. Βλαχογιάννη, «0 αγωγιάτης», «Το παράπονο τη ς μά­ νας», «0 Κλήρος», «Η αυτοδιοίκηση έκαμε το χωριό πολιτεία» και άλλα), στοιχεία που να δικαιολογούν κάπως τη ν παρατήρηση το υ Α λέξ. Δελμούζου βρί­ σκουμε μόνο σε δύο: στο κεφάλαιο «0 ΕΛΑΣ καθαρί­ ζει τους προδότες» και στο κεφάλαιο «Η ζωή των Αε­ τόπουλων της Καρδίτσας». Στο πρώτο περιγράφεται μια μάχη με μια μονάδα τω ν «Ταγμάτων Ασφαλείας», όπου «κάθε ομάδα παίρνει όσους έπιασε από το υς προδότες» κ α ι«φεύγει τραγουδώντας». Στο δεύτερο τ ' Αετόπουλα λένε: «Δώστε μας όπλα κι υποσχόμα­ σ τε ότι εμείς τ ' Αετόπουλα δε θ ' αφήσουμε ούτε ένα Γερμανό και Ραλλικό μέσα στην πόλη της Καρδίτσας». (Το απόσπασμα μας θυμίζει το «Ελληνόπουλο» του Β. Ουγκό, όπου το νεαρό Χιωτόπουλο απαντά σταθερά στον ποιητή, που το ρωτά τι θ έ λ ε ι:«Βόλια, μπαρούτι θέλω, να!»). Αυτό λοιπόν είναι τ ο «ελληνικό αίμα», που χύνεται α­ πό χέρια ελληνικά; Τόσο πια έχει μπερδέψει τα πράγ­

J18

ματα ο διακεκριμένος παιδαγωγός και τόσο δυσδιά­ κριτα έχουν γίνει γι' αυτόν τα σύνορα ανάμεσα στον πατριωτισμό και την εθνική προδοσία; Έχουν και οι Γερμανοί κα τα κτητές αίμα ελληνικό και είναι τάχα «Έλληνες» όσοι συμμαχούν με τους κατακτητές και πολεμούν ενάντια στους αγωνιστές ενός απελευθε­ ρωτικού αγώνα; Ξεχνά πως ένα από τα συνθήματα του «Γέρου του Μόριά» σε δύσκολες ώρες του Αγώνα ήταν «φωτιά και τσεκούρι στους προσκυνημένους!»; Και δεν συμφωνεί τό τε με το συνταγματάρχη Χρ. Γερακίνη, Διοικητή των Ταγμάτων Ασφαλείας της Εύβοι­ ας, που οε αναφορά του στη Γενική Διοίκηση των Ταγ­ μάτων Ασφαλείας («εκ των ημετέρων, νεκρός εις Γερ­ μανός στρατιώτης») ονόμαζε «ημετέρους» τους Γερ­ μανούς στρατιώτες; Λησμονεί, ακόμα, ότι μερικοί ε ­ παίσχυντοι καιροσκόποι της εποχής δεν δίστασαν να προσφέρουν τις προδοτικές υπηρεσίες τους στους Ιταλούς (ως «Ιταλόφιλοι», που γύριζαν στα χωριά της υπαίθρου κι ανεξέλεγκτοι έδερναν και σκότωναν, για ν' αναγκάσουν τους χωρικούς να παραδώσουν τα ό­ πλα, που τυχόν κρατούσαν, στις δυνάμεις κατοχής) και τους Γερμανούς, κι όλοι στην περιοχή τούς ήξεραν και τ ' Αετόπυλα το γράφουν, πως οι προδότες αυτοί «έστειλαν στο θάνατο ή στη φυλακή τ ' αδέρφια μας»; 0 Αλέξ. Δελμούζος, όπως το δείχνει στις τελευτα ίες σειρές του αποσπάσματος, κατατρύχεται ίσως από έ ­ να σύμπλεγμα ενοχής και από το φόβο μη χαρακτηρι­ στεί ο «αστός» αυτός, ως προδότης. Γιατί καλά το κα­ ταλάβαινε πως με την αποχή του από τον Αγώνα επιτελούσε ήδη μια πράξη, που, στις ώρες εκείνες, δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί εθνική.

0 παιδαγωγός Κ. Σωτηρίου μού διηγιόταν πως ο Δ. Γληνός, προκειμένου να στελεχώσει τα δύο «Παιδα­ γωγικά Φροντιστήρια», που είχε κατά νου και που δημιουργήθηκαν αργότερα, λησμονώ ντας τις παλιές διαφορές τους, τον κάλεσε να βγει από την κρυψώνα του και να έρθει να πάρει τη θέση του στο πνευματικό μετερίζι του Αγώνα. Αλλά, όπως διαπίστωνε με πίκρα, ο Αλέξ. Δελμούζος στην πρόσκληση αυτή «δεν έδωσε σημεία ζωής». Έλπιζε πως με το αντικομουνιστικό βιβλίο του θα έδι­ νε «δείγματα γραφής» εθνικόφρονα πολίτη στο μετα­ πολεμικό κατεστημένο. Γελάστηκε. Άφησε όμως ανε­ ξίτηλο δείγμα της γεμάτης εμπάθεια και καιροσκοπι­ σμό συμπεριφοράς του. Κι αυτό δεν μπορεί παρά να τον βαραίνει εσαεί. Και τίποτα δεν μπορεί να το απα­ λείψει ή να το αναιρέσει -ακόμα κι αν το μεταπολεμι­ κό αστικό κατεστημένο τον πρόβαλε επίμονα, ακόμα και με τηλεοπτικό σίριαλ... Η πραγματικότητα μιλά μό­ νη της κι η Ιστορία είναι συνήθως αμείλικτη. □

Αρ. 411

επιμέλεια:

ΕΦΗ

ΑΠΑΚΗ

I Ιουλίου 200031 Αύγουστου 2000 Η ταξινόμηση των βιβλίων γίνεται με βάοη το γνωστό Δεκαδικό Ευστημα Ταξινόμησης προσαρμοσμένο στην ελληνική βιβλιογραφία. Το Βιβλιογραφικό Δελτίο συντάοσεταιμετην πολύτιμη συνεργασία του βιβλιοπωλείου της «Εστίας»

στικής ιστορίας της Ναυηόκτου (300;2000). Αθήνα, 2000. Σελ. 99. Δρχ.

3.640. ISBN 960-86352-1-7.

Γενικά

Η ιδέα της προόδου στην κλασική αρ­ χαιότητα. Αθήνα, Εξάντας, 2000. Σελ.

233. Δρχ. 4.500. ISBN 960-256-426-1. Προβλέψεις. 30 μεγάλοι στοχαστές μι­ λούν για το μέλλον. Μετ. Π. Κωνσταντέας. Αθήνα, Παπαζήσης, 2000. Σελ.

406. Δρχ. 5.200. ISBN 960-402-1398-4.

Γενικά

ψ υ χ ολογία

Γ

ΠΑΠΑΔΙΩΤΗ-Α0ΑΝΑΣΙΟΥ Β. Οικογένεια και όρια. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 365. Δρχ. 4.500. ISBN 960344-970-9. ΜΕΤΗ R.L. - PASICK R.S. Άνδρες σε θε­ ραπεία. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 421. Δρχ. 5.500. ISBN 960393-012-1.

Γενικά

Β

ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Ζ.Δ. Ο ευρωπαϊκός ρα­ τσισμός. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 367. Δρχ. 3.800. ISBN 960393-120-9.

SCHNAPPER D. Η κοινωνία των πολιτών. Μετ.-πρόλ. Δ. Παπαδοπούλου. Αθήνα, Gutenberg, 2000. Σελ. 311. Δρχ. 4.000.

ISBN 960-01-0830-7.

CARLSON R. - SHIELD Β. Εγχειρίδιο της καρδιάς. Μετ. Α. Μπακοδήμου. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 285. Δρχ. 4.000. ISBN 960-349-919-9. Εφαρμοσμένη

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕ! ΕΠΙΙΤΗΜΕΙ Γενικά

ΔΕΛΗΜΑΡΗΣI. Πατέρες της Εκκλησίας και εκκλησιαστικοί συγγραφείς της Δυ­ τικής Ελλάδος. Τόμος Α': Απαντα Ιωάννου Αποκαύκου. Ναύπακτος, 2000. Σελ.

497. Δρχ. 7.280. ISBN 960-86639-0-3. ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΠΟΥΛΟΣ Δ. Συνοπτικό διά­ γραμμα για τη συγγραφή της εκκλησια­

Δημογραφία

ΚΟΜΗΣ Κ. Δημογραφικές όψεις του ελ­ ληνικού νοικοκυριού. Ιωάννινα, Πανεπι­ στήμιο Ιωαννίνων, 2000. Σελ. 90. ISBN 960-233-079-1. Κοινωνιολογία

ΙΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΙΔΙ. Παιδί και παιχνίδι στη νεοελληνική κοινωνία. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 549. Δρχ. 8.320. ISBN 960-03-2617-7. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Σ. Για μια κοινωνιολογι­ κή θεώρηση του πολιτισμού. Θεσσαλο­ νίκη, Παρατηρητής, 2000. Σελ. 133. Δρχ. 2.600. ISBN 960-374-082-9. ΦΙΛΙΑΣ Β. Κοινωνιολογία του πολιτι­ σμού. Τόμος Α'. Αθήνα, Παπαζήσης, 2000. Σελ. 484. ISBN 960-02-1390-9.

KERVASDOUE A. DE - MOSSUZ-LAVAN J. Οι γυναίκες δεν είναι σαν τους άλλους. Μετ. Μ. Οικονομάκη. Αθήνα, Πόλις, 2000. Σελ. 327. Δρχ. 5.000. ISBN 9607478-94-0. ΟΥΡΜΠΑΙΝ Ζ.-Ν. Στην ακροθαλασσιά.

119

Met. T. Πλυιά. Αθήνα, Ποταμός, 2000. Σελ. 464. Δρχ. 6.500. ISBN 960-756340-9.

HOBSBAUM B.J. Ετους ορίζοντες του 21ου αιώνα. Μετ. Β. Καπετανγιάννης. Αθήνα, θεμέλιο, 2000. Σελ. 207. Δρχ.

5.120. ISBN 960-310-267-9. Πολιτική

0 νέος ευρωπαϊκός χώρος. Επιμ. Ε. Ανδρικοπούλου - Γ. Καυκαλάς. Αθήνα, θεμέλιο, 2000. Σελ. 489. Δρχ. 8.840.

ISBN 960-310-268-7. ΔΡΟΥΣΙΩΤΗΣ Μ. S-300 και άλλοι σύγχρο­ νοι μύθοι. Λευκωσία, 2000. Σελ. 127. Δρχ. 2.600. ISBN 9963-7738-4. ΚΑΠΠΟΣ Κ. Κριτική του Σοβιετικού σχη­ ματισμού. Αθήνα, Αλφειός, 2000. Σελ.

340. Δρχ. 4.160. ISBN 960-86147-3-2.' ΜΟΥΣΗΣ Ν. Εγχειρίδιο ευρωπαϊκής πολι­ τικής. Αθήνα, Παπαζήσης, 2000. Σελ.

483. Δρχ. 6.240. ISBN 960-02-1396-8. ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙΟΥ X. Διασπορά και εθνική στρατηγική. Αθήνα, Ελληνικό Γράμμα­ τα, 2000. Σελ. 182. Δρχ. 3.000. ISBN 960-393-099-9. ΠΕΙΡΟΥΝΑΚΗΣ Ν.Γ. Πρόταση-πρόγραμμα για μια δυνατή και καλύτερη Ελλά­ δα. Αθήνα, Anubis, 2000. Σελ. 341. Δρχ. 5.200. ISBN 960-306-259-6. ΣΚΑΜΠΑΡΔΩΝΗΣ Α. Μαρξισμός, αναρχι­ σμός και «αυτοδιαχείριση». Αθήνα, Πα­ ρασκήνιο, 2000. Σελ. 474. Δρχ. 5.500.

ISBN 960-7107-64-0. ΣΟΛΤΑΡΙΔΗΣ Σ.Α. Κεμαλικός εθνικισμός. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2000. Σελ. 361. Δρχ. 4.500. ISBN 960-14-0216-0. ΧΕΙΛΑΔΑΚΗΣ Ν. Τουρκία, ένας πονηρός διπλωμάτης. Αθήνα, Γόρδιος, 2000. Σελ. 199. Δρχ. 3.120. ISBN 960-708339-3.

VAN EVERA S. Εισαγωγή στη μεθοδολο­ γία της πολιτικής επιστήμης, Μετ. Ε. Συλογίδου. Αθήνα, Ποιότητα, 2000. Σελ.

216. Δρχ. 4.680. ISBN 960-7803-12-4.

TRAUTMANN L. Η Ρωσία ανάμεσα στη

120

δικτατορία και τη δημοκρατία. Μετ. Ζ. Βιδάλης. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2000. Σελ. 538. Δρχ. 6.200. ISBN 960-140226-8. Οικονομία

ΒΛΑΧΟΥΤΙΙΚΟΣ X. Η ρωσική οικονομική εμπλοκή. Αθήνα, Σιδέρης, 2000. Σελ.

189. Δρχ. 3.640. ISBN 960-08-0991-6. ΣΑΪΤΗ Α.Χ. Εκπαίδευση και οικονομική α­ νάπτυξη. Αθήνα, Τυπωθήτω, 2000. Σελ.

237. Δρχ. 4.000. ISBN 960-8041-45-7. ΤΣΕΡΕΓΚΟΥΝΗΣ Γ. Το Χρηματιστήριο και πώς κέρδισα απ' αυτό. Αθήνα, Δέλτα, 2000. Σελ. 179. Δρχ. 6.240. ISBN 96086607-0-Χ. Κοινωνική

πρόνοια

PAYNE Μ. Σύγχρονη θεωρία της κοινω­ νικής εργασίας. Μετ. Σ. Στρατιδάκη. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ.

582. Δρχ. 6.500. ISBN 960-344-911-3. Λαογραφία

ΡΗΓΑΤΟΣ Γ.Α. θεών και ανθρώπων πά­ θη. Αθήνα, ΒΗΤΑ, 2000. Σελ. 129. Δρχ.

6.000. ISBN 960-8071-18-6.

ΒΑΟΣ Α. Εικαστική αγωγή στην ελληνική εκπαίδευση. Αθήνα, Ελληνικά Γράμμα­ τα, 2000. Σελ. 211. Δρχ. 3.000. ISBN 960-393-025-3. ΔΑΛΚΟΣ Γ. Σχολείο και μουσείο. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 137. Δρχ.

2.600. ISBN 960-03-2694-0. ΡΗΓΟΣ Α. Πανεπιστήμιο. Ιδεολογικός ρόλος και λόγος. Αθήνα, Παπαζήσης, 2000. Σελ. 264. ISBN 960-02-1411-5. ΤΣΑΡΔΑΚΗΣ X. Πανεπιστήμιο και νεωτερικότητα. Αθήνα, Παπαζήσης, 2000. Σελ. 208. ISBN 960-02-1409-3.

BREDEKAMP S. - COPPLE C. Καινοτομίες στην προσχολική εκπαίδευση. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 198. Δρχ. 4.200. ISBN 960-344-427-8. Σχολικό

ΔΑΝΙΗΛ Μ. Ομήρου Ιλιάδα. Για μαθητές Γυμνασίου. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 277. ISBN 960-03-2780-7. μ π ρ ις ιμ η - μαρακη Ρ. Ένας αιώνας Ελλάδα. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 238. ISBN 960-03-2804-8.

Εθνολογία

ΚΟΥΚΟΥΔΗΣ Α. Η Θεσσαλονίκη και οι Βλάχοι. Τόμος Α'. Θεσσαλονίκη, Ζήτρος, 2000. Σελ. 234. Δρχ. 7.800. ISBN 960-7760-52-2.

Γενικά

ΤΣΟΥΔΕΡΟΣ Γ.Ε. Η ελληνική φράση κ' οι τρόποι έμφασης απ' την Ομηρική ελλη­ νική ως την κοινή νεοελληνική. Ρέθεμνος, 2000. Σελ. 531. Δρχ. 9.360.

Παιδαγωγική

SEVERE S. Πώς να συμπεριφέρεστε σω­ στά. Μετ. Β. Κάντζολα-Σαμπατάκου. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 352. Δρχ.

5.900. ISBN 960-378-545-8. Εκπαίδευση

ΑΝΔΡΕΙΩΜΕΝΟΣ Γ. Οι Επτανήσιοι στα σχολικά αναγνώσματα της τελευταίας εξηκονταετίας. Αθήνα, Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, 2000. Σελ. 159. Δρχ. 2.900. ISBN 960-7316-04-5.

Οικιακά

οικονοιιία

ΚΥ Τ. - ΓΚΙΛΜΠΕΡ Ζ.-Μ. - ΝΤΙΝΤΟΥ Μ. Η τέχνη του να καπνίζεις χωρίς να πεθάνεις. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 224. Δρχ. 3.850. ISBN 960-378-480-Χ.

mm Λευκώματα

Η Κρήτη στις επάλξεις. Μάιος 1941 -

Μάιος 1945. Αθήνα, Ε Λ ΙΑ , 2000. Σελ.

96. Δρχ. 6.500.

ρου. Αθήνα, 2000. Σελ. 31. ISBN 96091320-0-6.

&M X.J. τ ε κ τ ο ν ι κ ή

Αλέξανδρος Πατσούρης. Αθήνα, Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο, 2000. Σελ.

166. Δρχ. 8.520. ISBN 960-254-552-6.

ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ Ν.Α. Ο θαμπός καθρέφτης. Θεσσαλονίκη, Πουρναράς, 2000. Σελ.

189. Δρχ. 3.640. ISBN 960-242-187-8.

ΤΣΟΥΚΑΛΑ Κ. Τάσεις στη σχολική αρχιτε­ κτονική. Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 2000. Σελ. 200. Δρχ. 3.400. ISBN 960260-958-3.

Πο ίηοη

Κινηματογράφος

ΚΟΛΟΒΟΣ Ν. Κινηματογράφος. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 436. Δρχ.

6.240. ISBN 960-03-2704-1. Φωτογραφία

ΟΙΚΟΝΟΜΟΠΟΥΛΟΣ Ν. Από μηχανής χο­ ρός. Αθήνα, Δίφωνο, 2000. Σελ. 119. Δρχ. 9.000. ISBN 960-86640-1-2. Μ ο υ ο ι κή

ΚΟΥΝΑΔΗΣ Π. Εις ανάμνησιν στιγμών ελκυστικών. Τόμος Α'. Αθήνα, Κατάρτι, 2000. Σελ. 469. Δρχ. 12.000. ISBN 96086427-6-0.

Αρχαίοι

ουγγραφείς

Προσωκρατικοί. Τόμος Β': Ηράκλειτος. Εισ.-μετ.-σχόλ. Ε.Ν. Ρούσσος. Αθήνα, Στιγμή, 2000. Σελ. 225. Δρχ. 4.680. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ. Ηθικά μεγάλα. Εισ.-μετ.σχόλ. Β.Κ. Νούλας. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 230. Δρχ. 4.300. ISBN 960378-544-Χ. Μι \ έτf c

ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΥ Χ.Ε. Γυναικεία δράση στον Ευριηίδη-εκδίκηση και επιβολή. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 163. Δρχ. 4.000. ISBN 960-344-897-4. ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ Π.Δ. Ιπποκράτειος όρ­ κος. Αθήνα, Στιγμή, 2000. Σελ. 245. Δρχ. 6.240.

Ανδρέας Καρκαβίτσας - Ποιήσεις. Επιμ.

X. Παπαδημητρακόπουλος. Αθήνα, Πα­ τάκης, 2000. Σελ. 88. Δρχ. 3.000. ISBN 960-378-565-2. ΑΜΠΕΛΑΣ Σ. Με νεκρούς τους ποιητές. Αθήνα, Εριφύλη, 2000. Σελ. 64. ISBN 960-7633-24-5. ΑΝΤΙΟΧΟΣ Σ. Εξ αντικειμένου. Θεσσαλο­ νίκη, Παρατηρητής, 2000. Σελ. 53. Δρχ. 2.000. ISBN 960-374-044-6. ΑΞΕΛΟΣ Σ. Σκοτεινό πέρασμα. Αθήνα, Στοχαστής, 2000. Σελ. 60. ISBN 960303-106-2. ΑΣΙΚΗΣ θ. 15 ποιήματα για τις Κυκλά­ δες. Αθήνα, Ίδμων, 2000. Σελ. 48. Δρχ.

1.700. ISBN 960-7547-42-Χ. ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ Μ. Εμμονή. Ποιήματα. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 29. , ISBN 960-03-2688-6. ΔΕΠΟΥΝΤΗΣI. Από το ύστερο σύμπαν. Αθήνα, Μανδραγόρας, 2000; Σελ. 57. ΚΑΛΑΒΡΙΑΣ Π. Ο τροχός του κεραμέα. Ποίηση. Αθήνα, Κυβέλη, 2000. Σελ. 61. ΚΑΛΑΒΡΙΑΣ Π. Πέλαγος έρως. Ποίηση. Αθήνα, Κυβέλη, 2000. Σελ. 31. ΚΟΥΝΤΟΥΡΗ Ε. Έμπυρα σήματα. Μετ. Α. Μίκης. Αθήνα, Βογιατζής, 2000. Σελ.

55. ISBN 960-7364-33-3. ΚΟΥΤΣΑΚΗΣ Π. 0 μυθοποιός. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 2000. Σελ. 80. ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗΣ Κ. Ιστορίες του ύπνου. Αθήνα, Νεφέλη, 2000. Σελ. 41. ISBN 960-211-542-4. ΛΑΜΠΑΔΑΡΙΔΟΥ-ΠΟΘΟΥ Μ. Και θέα προς το αμίλητο. Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ.

65. ISBN 960-04-1552-8. ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ Α. Περιπέτεια κλειστού χώ­

ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΣ X. Γεωγραφία δωματί­ ου. Αθήνα, Στοχαστής, 2000. Σελ. 45.

ISBN 960-303-007-0. ΜΠΙΝΙΑΡΗΣ Μ. Αγονη αναπόληση. Αθή­ να, 1999. Σελ. 39. ΠΗΣ Β.Ν. Νότιες Σποράδες. Κως, Ατρα­ πός, 2000. Σελ. 76. ΣΙΜΟΥ Δ. Μαθαίνοντας τα χρώματα. Αθήνα, Καλειδοσκόπιο, 2000. Σελ. 32. Δρχ. 1.800. ISBN 960-7846-07-9. ΣΚΟΥΡΤΗΣ Γ. Ασκήσεις έρωτα. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 76. Δρχ.

5.200.

ISBN 960-03-2815-3. ΣΟΥΖΙΟΥΛΗΣ Β. θεσσαλός Σεπτέμβρης. Θεσσαλονίκη, Τα Τραμάκια, 2000. Σελ.

44. ΤΑΣΟΥΛΗ θ. Μαθήματα πρωτοβάθμιας άνοιξης. Ποιήματα. Αθήνα, Οι Εκδόσεις Των Φίλων, 2000. Σελ. 50. ISBN 960289-050-9. ΥΦΑΝΤΗΣ Γ. Ο κήπος της ποίησης. Αθή­ να, Πατάκης, 2000. Σελ. 343. Δρχ.

6.300. ISBN 960-378-546-6. ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΣ Ν. Ευρετήριο χαμένων ο­ νομάτων. Αθήνα, Ίδμων, 2000. Σελ. 44.

ISBN 960-7547-40-3. ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ Κ. Δοκίμιν. Αθήνα, Άγρα, 2000. Σελ. 295. Δρχ. 3.745. ISBN 960-325-342-2. ΧΑΣΑΝΔΡΑ Α. Υγράμβαρις ή των ερώ­ των τα μετακινέοντα. Αθήνα, Σοκόλης, 2000. Σελ. 39. ISBN 960-7210-94-8. Τα εκατό ωραιότερα ερωτικά ποιήματα της ισπανικής γλώσσας. Μετ. Ρ. Καπάτος. Αθήνα, Εκάτη, 2000. Σελ. 286. Δρχ.

4.160. ISBN 960-7437-63-0.

RIMBAUD Α. Ένα ποίημα και πέντε επι­ στολές. Απόδ. Σ. Πασχάλης. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 2000. Σελ. 89. Πτζογραφία

ΑΒΡΑΜΙΔΗΣ 0. Με τα μάτια της ψυχής. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Ωκεανίδα, 2000.

121

Σελ. 242. Δρχ. 3.500. ISBN 96 0-410141-2.

Σελ. 133. Δρχ. 1.870. ISBN 960-050920-4.

να, Νεφέλη, 2000. Σελ. 150. Δρχ.

2.080. ISBN 960-211-549-1.

ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ Α. Εγκλήματα στην πανσιόν «Απόλλων». Αθήνα, Άγρα, 2000. Σελ. 251. Δρχ. 3.325. ISBN 960-325346-4.

ΘΕΜΕΛΗΣ Ν. Η ανατροπή. Αθήνα, Κέ­ δρος, 2000. Σελ. 511. Δρχ. 6.000. ISBN 960-04-1727-Χ.

ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ Μ. Βροχή αστεριών. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Εμπειρία Εκδοτι­ κή, 2000. Σελ. 188. Δρχ. 3.750. ISBN 960-7919-85-8.

ΑΥΓΕΡΙΝΟΣ Π. Καθώς πλησίαζε ο Αύγου­ στος. Αθήνα, Εμπειρία Εκδοτική, 2000. Σελ. 224. Δρχ. 3.750. ISBN 960-791979-3.

BAMΒΟΥΝΑΚΗ Μ. Το τραγούδι της μά­ σκας. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Φιλιππότης, 2000. Σελ. 184. Δρχ. 3.120. ΒΑΡΕΛΑ Γ. Ονειροπαγίδα. Πάτρα, Πανε­ πιστήμιο Πατρών, 2000. Σελ. 140. Δρχ.

1.800.

ISBN 960-530-034-6. ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ Β. Εσύ κι εγώ. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2000. Σελ. 245. Δρχ. 3.500.

ISBN 960-14-0220-9. ΒΕΛΕΤΑ-ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΟΥ Μ. Κυνηγοί ονεί­ ρων. Αθήνα, Άγκυρα, 2000. Σελ. 248. Δρχ. 3.500. ISBN 960-234-714-7. ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΣΥΝΤΡΟΦΙΑ. Στην παλιά μου γειτονιά. Ανθολογία. Αθήνα, Κασιανιώτης, 2000. Σελ. 221.

ISBN 960-03-2618-5. ΔΑΝΕΛΛΗ Τ. Ο θρήνος της Κλεοπάτρας. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2000. Σελ. 323. Δρχ. 4.000. ISBN 960-14-0215-2. ΔΕΛΩΝΗΣ Α. Η εξομολόγηση. Αθήνα, Άγκυρα, 2000. Σελ. 125. ISBN 960-234355-9.

ΚΑΚΟΥΡΗ Α. Της τύχης το μαχαίρι. Μυθι­ στόρημα. Αθήνα, Εστία, 2000. Σελ. 439. Δρχ. 4.680. ISBN 960-05-0910-7. ΚΑΚΟΥΡΗ Α. Το έγκλημα της μόδας. Αστυνομικά διηγήματα. Αθήνα, Εστία, 2000. Σελ. 271. Δρχ. 2.950. ISBN 96005-0911-5.

ΡΑΠΤΗΣ Ν. Καλοί κι οι κόκκινοι! Μυθι­ στόρημα. Αθήνα, Παρά Πέντε, 2000. Σελ. 189. Δρχ. 2.600.

ΚΑΡΟΥΣΑΚΗ Γ. Το πορτραίτο της καβουρι'νας. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 163. ISBN 960344-891-5.

ΡΩΜΑΝΟΣ Γ. Κατακόκκινο... σχεδόν θη­ λυκό. Διηγήματα. Αθήναι, Ίνδικτος, 2000. Σελ. 102. Δρχ. 2.080. ISBN 960518-076-6.

ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ Ν. Η μοναξιά δεν έχει ηλικία. Διηγήματα. Αθήναι, Ίνδικτος, 2000. Σελ. 215. Δρχ. 3.640. ISBN 960518-072-3.

ΣΙΓΑΛΑ Α. 0 πρίγκηπας ξεθώριασε στο πλύσιμο. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Πατά­ κης, 2000. Σελ. 200. Δρχ. 3.100. ISBN 960-378-566-0.

ΚΟΥΓΙΑΛΗ Γ. Στην αγκαλιά της κρατούσε φεγγάρια. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 161. Δρχ. 3.120.

ISBN 960-03-2696-7.

ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ X. Μάσκες στη σκιά. Αθή­ να, Άγκυρα, 2000. Σελ. 192. Δρχ.

2.800.

ISBN 960-234-713-9.

ΚΩΣΤΙΔΗΣ Δ. Οι καταχθόνιοι. Μυθιστόρη­ μα. Αθήνα, Δωδώνη, 2000. Σελ. 109.

ISBN 960-385-033-0. ΛΑΜΠΡΟΥ Α. Χρωματιστοί κύκλοι. Μυθι­ στόρημα. Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 2000. Σελ. 304. Δρχ. 4.160. ISBN 960224-865-3.

ΔΕΣΥΛΛΑΣ X. Πέντε έρωτες. Έξι εξομο­ λογήσεις. Αθήνα, Ίδμων, 2000. Σελ.

112. Δρχ. 2.500. ISBN 960-7547-41-1.

ΛΙΑΡΟΥΤΣΟΣ Μ. Τελειώνοντας ο Δεκέμ­ βρης... Νέα έκδοση. Αθήνα, Εντός, 2000. Σελ. 215. Δρχ. 3.120. ISBN 9608472-34-2.

ΔΕΣΥΛΛΑΣ X. - ΔΑΝΙΗΛ Ν. - ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ Ν. Πνοές του Αιγαίου. Αθήνα, Ίδμων, 2000. Σελ. 80. Δρχ. 1.800. ISBN 9607547-43-8.

ΜΠΕΝΟΠΟΥΛΟΣ Β. Πράσινο οινόπνευμα. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 217. Δρχ. 4.160. ISBN 96003-2699-1.

ΔΙΑΛΥΝΑ Ρ. Η ζωή είναι παράξενη, φίλε. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 288. Δρχ. 3.950. ISBN 960-378578-4.

ΜΠΟΖΩΝΗ Κ. Μέρες βροχής. Θεσσαλο­ νίκη, Τα Τραμάκια, 2000. Σελ. 79.

ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ Β. Η Λιούμπα και άλλα α­ ρώματα. Νουβέλα. Αθήνα, Εστία, 2000.

122

ΠΑΠΑΟΙΚΟΝΟΜΟΥ Μ. Ουδέν πρόβλημα. Αθήνα, Μοντέρνοι Καιροί, 2000. Σελ.

398. Δρχ. 5.500. ISBN 960-539-761-7.

ΝΟΛΛΑΣ Δ. Φωτεινή μαγική. Μυθιστόρη­ μα. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ.

141. Δρχ. 3.120. ISBN 960-03-2763-7. ΞΕΞΑΚΗΣ Μ. Σονάτα κομπολογιών. Αθή­

ΣΤΑΜΑΤΗΣ Α. Μπαρ Φλωμπέρ. Μυθιστό­ ρημα. Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ. 395. Δρχ. 4.860. ISBN 960-04-1686-9. ΣΤΡΑΤΗ Μ. Όλα ακριβά πληρωμένα. Μυθιστόρημα. Β' έκδοση. Αθήνα, Εμπειρία Εκδοτική, 2000. Σελ. 250. Δρχ. 4.000. ISBN 960-7919-84-Χ. ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΣ Β. Βελισσάριος και Ισα­ βέλλα. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2000. Σελ.

269. Δρχ. 3.500. ISBN 960-14-0217-9. ΤΖΑΛΑΣ X. Επτά ημέρες στην Αλεξάν­ δρεια. Αθήνα, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2000. Σελ. 249. Δρχ. 4.160.

ISBN 960-7058-92-5. ΤΡΑΠΑΛΗ Β. Με ποια ηθοποιό μοιάζω; Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ.

198. Δρχ. 2.500. ISBN 960-393-134-9. ΤΣΙΤΣΙΜΗΣ Γ. Οι σφαίρες θα 'χουν τ' όνο­ μά σου αγαπημένη. Θεσσαλονίκη, Τα Τραμάκια, 2000. Σελ. 268. ΧΑΝΤΖΗ 0. Ανάλαφρη σαν αθώα. Μυθι­ στόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000.

Σ ελ. 202. Δρχ. 3.640. ISBN 96 0-0 32701-7.

ΧΑΤΖΗΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Ν. Απόντος tou πα­ ραλήπτου. Μικρά πεζά. Αθήνα, Εστία, 2000. Σελ. 86. Δρχ. 1.660. ISBN 960-050915-8. ΑΜΑΝΙΤΙ Ν. Λάσπη. Διηγήματα. Μετ. Κ. Δεληκωστοπούλου. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 550. Δρχ. 5.200. ISBN 960-05-2656-5.

AMBERT A. Η απόλυτη σιωπή. Μυθιστό­ ρημα. Μετ. Π. Μάτεσις. Αθήνα, Καστα­ νιώτης, 2000. Σελ. 281. Δρχ. 4.160. ΑΝΤΑΜΣ Ρ. Στο λόφο του Γουότερσιπ. Μετ. Μ. Ταυρή. Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ. 556. Δρχ. 5.800. ISBN 960-041545-9. ΓΑΛΛΟΣ Μ.Π. Ο μαγεμένος ιππότης. Μετ. Β. Ιατρίδης. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 582. ISBN 960-05-2645-2.

GLENDIMING V. Ηλεκτρισμός. Μυθιστό­ ρημα. Μετ. Ε. Τριαντάφυλλου. Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ. 578. Δρχ. 4.800.

ISBN 960-04-1489-0.

CRACE J. Εξαγνισμός. Μυθιστόρημα. Μετ. Β. Αλεξιάδου. Αθήνα, Ακχή-Οξύ, 2000. Σελ. 512. Δρχ. 5.500. ISBN 960806-854-2.

WEIR Α. Μήπως με παχαίνει αυτό; Μετ. Π. Μοσχοπούλου. Αθήνα, Περίπλους, 2000. Σελ. 216. Δρχ. 5.950.

WINCHESTER S. Ο καθηγητής και ο τρε­ λός. Μετ. Μ. Σίλια. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2000. Σελ. 529. Δρχ. 4.000. ISBN 96014-0199-7.

WOOD Ε. 0 θάνατος ενός τραβεστί. Μετ. Β. Πηγνός. Αθήνα, Ακτή-Οξύ, 2000. Σελ. 149. Δρχ. 2.200. ISBN 960806-829-0. ΙΖΖΟ Ζ.Κ. Το τσούρμο. Μετ. Α. Εμμανου­ ήλ. Αθήνα, Πόλις, 2000. Σελ. 272. ISBN 960-8152-10-Χ. ΚΑΝΤΑΡΕI. Τρία τραγούδια πένθιμα για το Κοσσυφοπέδιο. Μετ. Γ. Παναγιώτου. Αθήνα, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώ­ του, 2000. Σελ. 95. Δρχ. 2.285.

ΚΟΥΟΡΛΣ X. Δίπλα σου είναι η ελπίδα.,. Μετ. Ν. Χούνος. Αθήνα, Άγκυρα, 2000. Σελ. 280. ISBN 960-254-652-5.

μένη. Μετ. Β. Πουλάκος. Αθήνα, Printa, 2000. Σελ. 508. Δρχ. 5.000. ISBN 9607408-29-2.

MAN Τ. Η Αυτού Βασιλική Υψηλότης. Μυθιστόρημα. Μετ. Κ. Σκαλίδης. Αθήνα, Ερατώ, 2000. Σελ. 621. Δρχ. 6.450.

ISBN 960-229-115-5.

ΜΠΕΚΤΑΣ X. 0 κήπος πίσω από τον Πα­ ράδεισο. Μετ. Σ. Βρετού-Σοφιανίδου. Αθήνα, Ωκεανίδα, 2000. Σελ. 505. Δρχ.

5.800.

ISBN 960-410-145-9.

MANAS J.A. Συγγραφέας σε απόγνωση. Μετ. Μ. Καλφούντζου. Αθήνα, ΑκτήΟξύ, 2000. Σελ. 167. Δρχ. 2.500. ISBN 960-806-810-Χ.

BERNIERES L. DE. 0 μυστικός πόλεμος του δον Εμμανουέλ. Μετ. Μ. Αγγελίδου. Αθήνα, Ψυχογιός, 2000. Σελ. 458. Δρχ. 5.900. ISBN 960-274-525-9.

ΜΑΝΕΑ Ν. 0 μαύρος φάκελος. Μυθι­ στόρημα. Μετ. Γ. Ανδρόνε. Αθήνα, Κα­ στανιώτης, 2000. Σελ. 589. Δρχ. 5.000.

ISBN 960-05-2759-9.

BOOTH Ρ. Αμερικάνικο είδωλο. Μετ. Β. Σωτηροπούλου-Καρύδη. Αθήνα, Bell, 2000. Σελ. 415. Δρχ. 1.700. ISBN 960450-656-0.

MANET Ε. Κουβανέζικη ραψωδία. Μετ. Δ. Δημακόπουλος. Αθήνα, Μοντέρνοι Καιροί, 2000. Σελ. 510. Δρχ. 5.000. ISBN 960-559-655-5.

Ο' ΜΠΡΑΪΑΝ π. Κουρσάροι στη στεριά. Μετ. Γ. Σπανδωνής. Αθήνα, Ψυχογιός, 2000. Σελ. 296. Δρχ. 5.700. ISBN 960274-554-4.

ΜΑΝΤΣΕΝ Ν. Τα απομνημονεύματα ε­ νός γνωστικού νάνου. Μετ. Μ. Σκάρα. Αθήνα, Ψυχογιός, 2000. Σελ. 415. Δρχ.

5.500. ISBN 960-274-221-6.

ΠΑΑΖΙΛΙΝΝΑ Α. Πέρα από τα όρια. Μετ. Ε. Αχλιόπτα. Αθήνα, Εμπειρία Εκδοτική, 2000. Σελ. 224. Δρχ. 5.850. ISBN 9607919-47-5.

ΜΑΝΦΡΕΝΤΙ Β.Μ. Ο Φαραώ της άμμου. Μετ. Α. Ράικου. Αθήνα, Ψυχογιός, 2000. Σελ. 429. Δρχ. 5.500. ISBN 960-274550-1.

ΠΟΕ Ε.Α. Οι δολοφονίες της οδού Μοργκ. Μετ. Ν. Σκουλάς. Αθήνα, Εντροπία, 2000. Σελ. 92. Δρχ. 1.140.

MELVILLE Ρ. Η ιστορία του εγγαστρίμυ­ θου. Μυθιστόρημα. Μετ. Ε. Έμκε. Αθή­ να, Νεφέλη, 2000. Σελ, 545. Δρχ.

5.200.

ISBN 960-211-557-8.

ΠΟΟΥ Ε.Α. Το κλεμμένο γράμμα. Μετ.επίμετρο Α. Μπερλής. Αθήνα, Ολκός, 2000. Σελ. 72. Δρχ. 1.660. ISBN 9608154-00-6.

ΜΙΛΕΡ Α. Καζανόβα. Μετ. Τ. Κίρκης. Αθή­ να, Χατζηνικολή, 2000. Σελ. 256. Δρχ.

4.500. ISBN 960-264-158-1.

ΠΑΤΕΡΣΟΝ Κ. Η γέφυρα των Αγγέλων. Μετ. Α. Μάντη. Αθήνα, Άγκυρα, 2000. Σελ. 184. Δρχ. 2.800. ISBN 960-254614-0.

ΜΟΥΛΙΣ X. Η διαδικασία. Μετ. I. Βαν Ντάικ-Μπαλτά. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 274. Δρχ. 4.680. ISBN 96005-2642-8.

ROBERTS J.M. Η γυναίκα του Καίσαρα. Μετ. Π. Μοσχοπούλου. Αθήνα, Περί­ πλους, 2000. Σελ. 414. Δρχ. 4.180.

ISBN 960-7151-95-9.

ΜΟΥΝΓΚΑΝ Μ. Άλαλα παραμύθια. Μετ. Σ. Χρηστίδου. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 172. ISBN 960-05-2624-Χ.

SIMONI Α. Ο Τιμπάλντο και η τρύπα στο ημερολόγιο. Μετ. Γ. Φουρτούνης. Αθή­ να, Εκκρεμές, 2000. Σελ. 208. Δρχ.

5.750. ISBN 960-7651-18-9.

ΜΠΑΛΖΑΚ 0. ΝΤΕ. Ο οίκος Νυσενζέν. Μετ. Ε. Κορόμηλό. Αθήνα, Ψυχογιός, 2000. Σελ. 182. Δρχ. 4.000. ISBN 960256-427-Χ.

BARBEY D' AUREVILLY J. Μια παλιά ερω­

ΤΑΜΠΑΣΝΙΚ Μ. Το συμπόσιο της αρά­ χνης. Μυθιστόρημα. Μετ. Φ. Κονδύλης. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 515. Δρχ.

4.600. ISBN 960-578-528-8.

123

ΤΑΟΥΝΣΕΝΤ Σ. Άντριαν Μολ: Τα χρόνια της μοναξιάς. Μετ. Σ. Ανδρεοπούλου. Αθήνα, Κανάκης, 2000. Σελ. 267. Δρχ.

4.680. ISBN 960-7420-59-4. ΤΖΑ Ρ.Κ. Η νοσταλγία έχει χρώμα γαλά­ ζιο. Μετ. Μ.-Ε. Παξινού. Αθήνα, Ψυχο­ γιός, 2000. Σελ. 280. Δρχ. 4.500. ISBN 960-274-407-3. ΤΖΕΪΚΟΜΠΣΟΝ X. Φάτε τη σκόνη μου. Μετ.-επίμετρο Α. Μπαλοπούλου. Αθή­ να, Πόλις, 2000. Σελ. 314. Δρχ. 4.500.

ISBN 960-8132-02-6.

JOYCE Β. Η τρίτη κληρονόμος. Μετ. Π. Μοσχοπούλου. Αθήνα, Ωκεανίδα, 2000. Σελ. 535. Δρχ. 5.500. ISBN 960410-144-7.

CHAVARRIA D. Κάποτε στη Μαδρίτη. Μετ. Κ. Ηλιόπουλος. Αθήνα, Opera, 2000. Σελ. 229. Δρχ. 4.160. ISBN 9607073-59-2. ΦΡΑΙΝI, Κλεοπάτρα η ανυπέρβλητη βα­ σίλισσα. Μετ. Δ. Δεμερτζή. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 464. Δρχ. 6.500. ISBN 960-378-531-8. ΦΡΑΝΚ Ν. Ξαπλωμένο γυμνό. Μυθιστό­ ρημα. Μετ. Β. Κοκκίνου. Αθήνα, Μπουκουμάνης, 2000. Σελ. 318. Δρχ. 4.160.

ISBN 960-7458-43-5. ΧΕΛΕΡ Ε. Αν αγαπάς στραβώνεσαι! Μετ.

I. Λαζαρίδου. Αθήνα, Εμπειρία Εκδοτι­ κή, 2000. Σελ. 437 Δρχ. 5.400. ISBN 960-7919-82-3. ΧΕΝΤΕΡΣΟΝ Λ. Το μαύρο δερμάτινο φό­ ρεμα. Μετ. Ε. Συλογίδου. Αθήνα, Νίκη, 2000. Σελ. 314. Δρχ. 3.900. ISBN 9607974-13-1.

HIGGINS J. Το πέταγμα των αετών. Μετ. Α. Μιαούλης. Αθήνα, Bell, 2000. Σελ.

441. Δρχ. 1.800. ISBN 960-450-655-2.

HUYSMANS J.K. Ανάποδα. Μετ. Μ. Ζερβακάκη. Αθήνα, Τραυλός, 2000. Σελ.

270. Δρχ. 3.950. ISBN 960-7990-23-4. Α \\η \ογο αφ ία

ΠΑΠΑΔΙ7ΣΑΣ Δ.Π. Να μου γράφεις έστω και βαδίζοντας. Επιστολές στον Ε. X. Γό­

124

νατά 1960-1965. Επιμ.-επίμετρο X. Αστεριού. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ.

128. Δρχ. 3.800. ISBN 960-378-556-3. ΜεΑέτες

Για τον Σινόπουλο. Κριτικά κείμενα. Λευ­ κωσία, Αγαίον, 2000. Σελ. 301. Δρχ.

5.200.

ISBN 960-596-60-6. Η ελληνική γραφή κατά τους 15ο και 16ο αιώνες. Αθήνα, Ε.Ι.Ε., 2000. Σελ.

568. Δρχ. 10.000. ISBN 960-371-012-1. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΠΟΥΛΟΣ Μ. Ο Μαγιακόφσκι. Τα εύκολα και τα δύσκολα. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 382. Δρχ. 5.000. ISBN 960-393-021-0. ΑΜΠΑΤΖΟΓΛΟΥ Φ. Η γραφή και η βάσανος. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 365. Δρχ. 6.500. ISBN 960-378-527-Χ. ΒΟΓΙΑΤΖΟΓΛΟΥ Β. Εκτου συατάδην. Αθήνα, Τυπωθήτω, 2000. Σελ. 193. Δρχ. 3.000. ISBN 960-8041-35-Χ. ΗΛΙΑ Ε.Α. Ο αναγνώστης και η λογοτε­ χνική δημιουργία του Ηλία Βενέζη. Αθή­ να, Αστήρ, 2000. Σελ. 215. Δρχ. 2.910.

ISBN 960-203-410-8. ΠΑΠΑΝΤΩΝΑΚΗΣ Γ.Δ. Κώδικες και αφη­ γηματικά προγράμματα σε κείμενα της παιδικής λογοτεχνίας. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 224. Δρχ. 4.300. ISBN 960378-431-1. ΤΣΑΚΝΙΑΣ Σ. Πρόσωπα και μάσκες. Αθή­ να, Νεφέλη, 2000. Σελ. 289. Δρχ.

4.680. ISBN 960-211-521-1. ΤΣΙΑΝΙΚΑΣ Μ. Σεφέρης. Με τους ρυθ­ μούς των αλόγων. Αθήνα, Κανάκης, 2000. Σελ. 210+εικ. Δρχ. 4.160. ISBN 960-7420-58-6. Δοκίιιια

ΒΑΛΕΤΑΣ Κ. Διά μετεώρου κεφαλής. Δο­ κίμια. Αθήνα, Αιολικά Γράμματα, 2000. Σελ. 207. Δρχ. 4.160. ΖΟΥΡΑΡΙΣ Κ. Χέσαιτο ει μαχέσαιτο. Τεθμός Β'. Αθήνα, Αρμός, 2000. Σελ. 235. Δρχ. 3.000. ISBN 960-527-160-5. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Μ.Α. Μετά το αμφιθέα­

τρο. Θεσσαλονίκη, Ιανός, 2000. Σελ.

160. Δρχ. 3.000. ISBN 960-7771-36-2.

ECO U. Μεταξύ ψεύδους και ειρωνείας. Μετ. Ε. Καλλιφατίδη. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 141. Δρχ. 2.900.

ISBN 960-393-092-Χ. ΖΙΝΤ Α. - ΜΠΩΝΤΛΑΙΡ Σ. Προς νέους συγγραφείς και μεταφραστές. Μετ.-επίμετρο Γ. Ζακοπούλου. Αθήνα, Ολκός, 2000. Σελ. 104. Δρχ. 2.700. ISBN 9608154-01-4.

LAGANEY Α. ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ. Η πιο όμορφη ι­ στορία του ανθρώπου. Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 2000. Σελ. 175. Δρχ.

2.300. ISBN 960-374-072-1.

LANDAUER G. Το μήνυμα του «Τιτανι­ κού». Μετ.-επιμ. Γ. Καραπαπάς. Αγρίνιο, Τροπή, 2000. Σελ. 234. Δρχ. 3.300.

ISBN 960-91278-0-0. ΜΟΡΕΝ Ε. Το καλοφτιαγμένο κεφάλι. Μετ. Δ. Δημουλάς. Αθήνα, Εκδόσεις Του Εικοστού Πρώτου, 2000. Σελ. 153. Δρχ. 3.330. ISBN 960-7058-90-9.

DERRIDA J. Χώρα. Μετ. Κ. Κορομπίλη. Αθήνα, Ινστιτούτο Του Βιβλίου, 2000. Σελ. 172. Δρχ. 3.640. ISBN 960-354087-0.

Έργα

ΒΕΛΤΣΟΣ Γ. Η αναγγελία. Αθήνα, Πλέθρον, 2000. Σελ. 57. Δρχ. 2.080. ISBN 960-348-100-9. ΓΚΑΙΤΕ Γ.Β.Φ. Φάουστ. Τραγωδία. Μέρος Α'. Μετ. Κ.Γ. Σαμέλης. Αθήνα, Διώνη, 2000. Σελ. 173. ISBN 960-7720-33-4. ΟΥΙΛΛΙΑΜΣ Τ. Το τέλος του κόσμου. Μετ. Ε. Μπελιές. Αθήνα, Κέδρος, 2000. Σελ. 125. Δρχ. 2.800. ISBN 960-041734-2. Α. Η καταιγίδα. Μετ. Ρ. Πατεράκη. Αθήνα, Πλέθρον, 2000. Σελ.

63. Δρχ. 2.080. ISBN 960-348-101-7.

ςτριντμπεργκ

Μελέτεε

ALBINIU. Προς Διόνυσον. Μετ. Λ. Τζαλλήλα. Αθήνα, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2000. Σελ. 512. Δρχ. 7.500.

ISBN 960-7058-95-5.

UTOPIA ΝM TUlL I oJ-UJ-Q ΝΤΟΥΝΗΣ X. Ε. Τα ναυάγια στις ελληνι­ κές θάλασσες. 1900-1950. Τόμος Α'. Αθήνα, Finatec, 2000. Σελ. 649. Δρχ.

17.000.

ISBN 960-86590-5-1.

Μαρτ υρί ες ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΥ Ν. Μετά τη Βάρκιζα η τραγωδία... Αθήνα, Εντός, 2000. Σελ.

97. Δρχ. 2.000. ISBN 960-8472-65-6.

ΓΙΑΛΤΣΙΝ Κ. Μια προίκα αμανάτι. Μετ. Α. Φωτοπούλου. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2000. Σελ. 456. Δρχ. 5.500. ISBN 96014-0204-7.

ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Σ. Π. θέματα νεότερης ελληνικής ιστορίας. Αθήνα, Παπαζήσης, 2000. Σελ. 252. Δρχ. 5.640. ISBN 960-02-1408-5.

Βιογραφίf c

ΠΑΡΑΔΕΙΣΗΣ Ν.Κ. 0 προσκοπισμός στις αλησμόνητες πατρίδες 1919-1922. Αθήνα, Μικρός Ρωμηός, 2000. Σελ.

167. Δρχ. 7.500. ISBN 960-7828-11-9.

ΓΕΡΜΑΝΟΣ Φ. Το αντικείμενο (Νίκος Ζα­ χαρώδης). Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ. 208. Δρχ. 4.680. ISBN 960-052788-2. Ελληνική

Ιοτορία

Από το αρχείο της Γκεστάπο. Αθήνα, Δωρικός, 2000. Σελ. 150. Δρχ. 5.640.

ISBN 960-279-411-9. Μικρασιατική καταστροφή. Τόμοι Α'+Β'. Αθήνα, Πέλλα, 2000. Σελ. 508+510. Δρχ. 7.280 (Οι δύο τόμοι).

ΓΕΡΟΖΗΣΗΣ Τ.Α. Ανταρτόπουλο στο ΔΣΕ. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 2000. Σελ.

488. Δρχ. 6.760. ISBN 960-224-869-6.

Ο Χαρίλαος Τρικούπης και η εποχή του. Επιμ. Κ. Αρώνη-Τσίχλη - Λ. Τρίχα. Αθήνα, Παπαζήσης, 2000. Σελ. 711. Δρχ.

10.400. ISBN 960-02-1405-0.

ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΥ Σ. Με τα φτερά της μνήμης. Αθήνα, Ντουντούμης, 1999. Σελ. 167. Δρχ. 5.120. ISBN 960-7857-47-9.

ΑΡΑΠΑΚΗΣ Π. Το τέλο ς της σιωπής. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2000. Σελ. 555. Δρχ. 5.000. ISBN 960-14-0255-7.

ΖΑΝΝΑΣ Π. Ημερολόγιο φυλακής. Αθήναι, Ερμής, 2000. Σελ. 558. Δρχ. 6.240.

ISBN 960-520-107-5.

ΒΗΤΤΟΣ X. Δ. Τα Γρεβενά στην Κατοχή και στο Αντάρτικο. Θεσσαλονίκη, 2000. Σελ. 684. Δρχ. 7.280. ISBN 960-512079-0.

ΜΟΥΣΤΑΚΗΣ Β.Δ. Λόγια του κανονιέρη. Νέα Υόρκη, 2000. Σελ. 128. Δρχ. 5.120. ΜΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΣ Ν.Κ. Διαδρομή αυτο­ γνωσίας. Μέρος Α': Τα χρόνια της παι­ δείας. Σκόπελος, Νησίδες, 2000. Σελ.

159. Δρχ. 2.700. ISBN 960-8480-72-8.

ΚΑΙΡΟΦΥΛΑΣ Γ. Η ιστορία της συνοικίας Ψυρρή. Αθήνα, Φιλιππότης, 2000. Σελ.

155. Δρχ. 2.700. ΚΟΤΤΑΚΗΣ Μ. Θράκη, η μειονότητα σή­ μερα. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2000. Σελ.

205. Δρχ. 5.000. ISBN 960-14-0209-5.

ΜΠΟΥΡΛΑΣ Μ.Μ. Έλληνας, εβραίος και αριστερός. Σκόπελος, Νησίδες, 2000. Σελ. 251. Δρχ. 2.950. ISBN 960-848074-4.

ΚΥΡΙΑΚΟΥ Κ. Οι ξεχασμένοι ήρωες. Αθή­ νας Νέα θέσις, 2000. Σελ. 221. Δρχ.

5.640.

ΣΑΜΑΡΑ Β. Πορτραίτα και εικόνες από το Ξυλόκαστρο. Αθήνα, 2000. Σελ. 75.

ISBN 960-90627-2-5.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ Γ. Ιστορία των Αθηνών (Επανέκδοση). Αθήνα, 2000. Σελ. 452. Δρχ. 5.200.

ΨΑΡΟΥΔΑΚΗΣ Γ. Το δώρο της Ελισάβετ. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ.

224+Φωτ. Δρχ. 2.900. ISBN 960-595104-7.

ΜΕΛΑΣΤ.Μ. 0 Κωνσταντίνος. Εισ.-επιμ. Π. Πετρίδης. Θεσσαλονίκη, University Studio Press, 2000. Σελ. 512. Δρχ.

4.000.

ISBN 960-12-0828-5.

ΡΑΓΚΟΣ Γ. Η νάρκη. Αθήνα, Εντός, 2000. Σελ. 559. Δρχ. 6.240. ISBN 960-847272-5. ΣΑΝΟΥΔΟΣ Μ. Ιστορία της Ρωμανίας. Εισ.-μετ.-σχόλ. Ε. Η. Παπαδοπούλου. Αθήνα, Ε.Ι.Ε., 2000. Σελ. 557. Δρχ.

9.000.

ISBN 960-571-015-Χ. ΦΡΑΓΚΕΛΛΗΣ Π.Λ. Λήμνος η φιλτάτη. Τόμος Β'. Αθήνα, Ελεύθερη Σκέψις, Σελ. 507. Δρχ. 5.000.

OSBORNE R. Η γένεση της Ελλάδας.

1200-479 π.Χ. Μετ. Τ. Σιετή. Αθήνα, Οδυσσέας, 2000. Σελ. 559. Δρχ. 7.280.

ISBN 960-210-565-5. Παγκόομια

Ιοτορία

ΚΑΡΖΗΣ θ. Η ιστορία και ο πολιτισμός της Κίνας. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2000. Σελ. 605. Δρχ. 12.500. ISBN 960-140206-5. ν ικολιν ακος π .Δ. Δόξα εν υφίστοις θεώ και επί γης πόλεμοι. Αθήνα, Εντός, 2000. Σελ. 192. Δρχ. 5.120. ISBN 9608472-70-9.

KERSHAW I. Χίτλερ. 1889-1956: Ύβρις. Μετ. Σ. Ροζάκης. Αθήνα, Scripta, 2000. Σελ. 957. Δρχ. 14.000. ISBN 960-790925-9.

BRAUDEL F. Οι μνήμες της Μεσογείου. Μετ. Κ. Ουγουρλόγλου. Αθήνα, Νέα Σύ­ νορα, 2000. Σελ. 490. Δρχ. 6.500. ISBN 960-14-0225-5.

Κύαμος

ΚΑΙΣΑΡΗΣ Π.Π. Μεξικό. Αθήνα, 2000. Σελ. 120.

125

Ε. Το Γκουντούν πάει σχολείο. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 66. Δρχ.

2.950.

ISBN 960-600-888-6.

ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΑ ΦΥΛΛΑ. Τόμος Κ'. Τεύχος 5.

Το χρυσό κλαδί. Ελληνικό λαϊκό παρα­ μύθι. Αθήνα, Κάσιωρ, 2000. Σελ. 32. Δρχ. 2.800. ISBN 960-7906-23-3.

ΤΡΙΒΙΖΑΣ Ε. Το κόκκινο βότσαλο. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 64. Δρχ. 2.950.

ISBN 960-600-885-1

ΕΥΘΥΝΗ. Περιοδικό ελευθερίας και γλώσσας. Τεύχος 343. Δρχ. 900.

ΑΥΤΖΗΣ Μ. 0 Σοφούλης της Βίβλιπουτ. Αθήνα, Μίνωας, 2000. Σελ. 32. Δρχ.

1.950. ISBN 960-542-135-3.

ΦΡΑΓΚΟΥΛΗ Φ. Το μισό πιθάρι. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ. 37. Δρχ. 2.800. ISBN 960-393-051-2.

ΑΥΤΖΗΣ Μ. Το τραγούδι του κότσυφα. Μετ. Λ. Βαρβαρούση. Αθήνα, Μίνωας, 2000. Σελ. 100. ISBN 960-542-142-0.

ΜΠΛΑΫΤΟΝ Ε. Ένας άλυτος γρίφος. Μετ. Ν. Καπελάρη. Αθήνα, Μίνωας, 2000. Σελ. 141. ISBN 960-542-169-0.

ΖΑΝΝΟΥ Δ. 0 Χαρτουλίνος. Αθήνα, Μί­ νωας, 2000. Σελ. 31. Δρχ. 1.950. ISBN 960-542-202-6.

ΜΠΛΑΫΤΟΝ Ε. Η κλοπή των απόρρητων μυστικών. Μετ. Ν. Καπελάρη. Αθήνα, Μίνωας, 2000. Σελ. 157. ISBN 960-542090-2.

τριβιζας

Ελεύθερο

αναγνώοματα

ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ Μ. Η Σερενάτα για το Κανταδοχώρι. Αθήνα, Ελληνικά Γράμμα­ τα, 2000. Σελ. 27. Δρχ. 2.500. ISBN 960393-078-4.

ΤΟΛΚΙΝ Τ.Ρ.Ρ. Ροβεράντομ. Μετ,-πρόλ. Ε. Χατζηθανάση-Κόλλια. Αθήνα, Αίο­ λος, 2000. Σελ. 176. ISBN 960-521076-2.

ΚΟΚΟΡΕΛΗ Α. Μια μπουνιά κι ένα φιλάκι. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Σελ.

102. Δρχ. 1.500. ISBN 960-393-105-5. ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΣ ΤΩΝ ΑΝΩΓΕΙΩΝ. Η Νόη στη χώρα του Νείλου. Αθήνα, Πόλις, 2000. Σελ. 24. Δρχ. 3.300. ISBN 960-521-086X.

ΜΠΟΥΛΩΤΗΣ X. Και να μου πεις για τα παιχνίδια σου. Αθήνα, Ελληνικά Γράμ­ ματα, 2000. Σελ. 45. Δρχ. 2.600. ISBN 960-393-088-1. ΡΩΣΣΗ-ΖΑΪΡΗ Ρ. Το Γοργονάκι. Αθήνα, Μίνωας, 2000. Σελ. 77. ISBN 960-542233-6. ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ X. Το παιδί και η αρκούδα. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 2000. Σελ.

144. Δρχ. 2.600. ISBN 960-244-864-5. ΤΡΙΒΙΖΑΣ Ε. Η μάγισσα με τα πόμολα. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 64. Δρχ.

2.950. ISBN 960-600-887-8. ΤΡΙ ΒΙΖΑΣ Ε. 0 Γκουντουνοφάγος παθαί­ νει αμνησία. Αθήνα, Πατάκης, 2000. Σελ. 64. Δρχ. 2.950. ISBN 960-600886-Χ.

126

ΕΡΕΥΝΩΝΤΑΣ, ΠΈΤ. Τεύχος 3.

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΑΙΓΎΠΤΙΩΤΩΝ. Τεύ­ χος 56. ΗΧΟΣ ΚΑΙ HI-FI. Τεύχος 328. Δρχ.

1.700. ΘΕΣΕΙΣ. Τριμηνιαία επιθεώρηση. Τεύχη 71, 72. Δρχ. 2.000. ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΦΩΚΙΕΣ. Τριμηνιαία έκδο­ ση. Τεύχος 8. Η ΛΕΞΗ. Ελληνική και ξένη λογοτεχνία. Τεύχος 157. Δρχ. 1.000. ΜΑΝΔΡΑΓΟΡΑΣ. Τετραμηνιαίο περιοδι­ κό. Τεύχος 22-23. Δρχ. 2.500. ΝΑΥΠΑΚΤΙΑΚΗ. Διμηνιαία εφημερίδα. Φύλλο 105. Δρχ. 150. ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ. Διμηνιαίο περιοδικό. Τεύ­ χος 1.

ΑΙΟΛΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ. Δίμηνο περιοδικό. Τεύχος 183. Δρχ. 2.000. ΑΚΤΗ. Τεύχος 43. Δρχ. 1.250. ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΕΣ. Τεύχος 74. Δρχ. 2.000. ΓΙΑΤΙ. Τεύχη 300, 301. Δρχ. 700. ΔΑΥΛΟΣ. Μηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 223. Δρχ. 1.500. Η ΔΕΞΑΜΕΝΗ. Τεύχος 7. ΔΙΑΒΑΖΩ. Μηνιαία επιθεώρηση του βι­ βλίου. Τεύχος 409. Δρχ. 2.200. ΔΙΚΗΓΟΡΩΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ. Τεύχος 2. Δρχ.

10 .

ΔΩΔΩΝΗ. Τόμος 26-27. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ. Τριμηνιαία έκδοση. Τεύχος 54. Δρχ. 1.000. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ. Τεύχος 15. Δρχ. 2.000. ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟ. Τεύχος 50. Δρχ. 2.500.

ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ. Τεύχος 1324. Δρχ. 1.500. ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ. Τρίμηνη έκδοση. Τεύχος 24. Δρχ. 1.500. ΝΟΥΜΑΣ. Μηνιαία επιθεώρηση. Τεύχος 70. Δρχ. 500. ΟΥΤΟΠΙΑ. Διμηνιαία έκδοση. Τεύχος 40. Δρχ. 1.800. ΠΑΡΑΒΑΣΙΣ. Επιστημονικό δελτίο Τμή­ ματος θεατρικών Σπουδών Πανεπι­ στημίου Αθηνών. Τόμος 3, 2000. Δρχ.

8.320.

0 ΠΟΛΙΤΗΣ. Μηνιαία επιθεώρηση. Τεύ­ χος 77. Δρχ. 1.000. ΡΙΖΑ ΑΓΡΙΝΙΩΤΩΝ. Περιοδική έκδοση. Τεύχος 38. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ. Τεύχος 53. Δρχ. 1.000. ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ. Διμηνιαίο πε­ ριοδικό. Τεύχος 15. Δρχ. 1.500. ΣΥΝΑΞΗ. Τριμηνιαία έκδοση σπουδής στην Ορθοδοξία. Τεύχος 74. Δρχ.

1.900.

Ap.411

επιμέλεια: Η Λ Ι Α Σ Μ Α Γ Κ Λ Ι Ν Η Σ

1 Ιουλίου 2 000 31 Αύγουστού 2000

I Ιουλίου 2 0 00-31 Ιουλίου 2000 Ι ψ Κριτικογραφία περιλαμβάνονται όλες οι επώνυμες βιβλιοκριτικές και βιβλιοπαρουοιάσεις των ελληνικών εκίόοεων που ίημοοιεύονται στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο

m m

μ

η

Κωστάρας Γ., Σουχ X.: Η κλινική των φη­ μολογιών. Ψυχολογία των διαδόσεων σε περιόδους κρίοεων (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000) Νικολαΐδης Χρ.: Internet για γυναίκες/ Internet για άντρες (Λ. Κέζα, Το Βήμα, 2.7.2000) Προβατάς Δ.: Πώς θα πετύχω ως νέος αγρότης (Κ. Λατίφης, Οικονομικός Ταχυ­ δρόμος, 29.7.2000) Γουέμπερ Γ.: Η συντέλεια του κόσμου (Αλ. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 1.7.

2000)

Φον Σταφ Β.: Σαβουάρ βιβρ (Αλ. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 217.2000)

ΙΗ = ΙΗ

~~~Ί

Κουτζαμάνης Αρ.: Λεσβιακό Ημερολό­ γιο (Σ. I. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 9.7.2000)

Μάμφορντ Λ., Ουάιτ Λ., Ελούλ Ζ., Σβαρτζ Ε.: Η φωτιά του Προμηθέα (Π. Τζαμαλίκος, Ελευθεροτυπία, 28.7.2000) Μορέν Ε.: Το καλοφτιαγμένο κεφάλι (0. Γιαλκέτσης, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000) Ρομιγί ντε Ζ.: 0 θησαυρός των λησμο­ νημένων γνώσεων (θ. Γιαλκέτσης, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000) Χάιλμηρονερ Ρ.: Οι φιλόσοφοι του οικο­ νομικού κόσμου. Η ζωή και οι ιδέες του (Φ. Τερζάκης, Ελευθεροτυπία, 14.7.

2000) Χόνετ Ά.: Από την επικοινωνία στην α­ ναγνώριση (Γ. Ν. Μπασκόζος, Οικονομι­ κός Ταχυδρόμος, 1.7.2000)

Εταιρεία Νομικών Βορείου Ελλάδος: θρησκευτική ελευθερία και επικρατού­ σα θρησκεία (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 50.7.2000) (Γ. Ν. Μπασκόζος, Οικονομι­ κός Ταχυδρόμος, 8.7.2000)

Παπαζαχαρίου Ζ.: Λεξικό της ελληνικής αργκό (Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος, Κα­ θημερινή, 11.7.2000)

Κόκλα I.: Ελευσίς - θριάσιον (Σ. I. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 16.7.2000)

Πελέκης Μ.: Λεξικό ρημάτων της αρχαί­ ας ελληνικής (0. Γεωργιάδης, Μακεδο­ νία Θεσσαλονίκης, 50.7.2000))

Μεταλληνός Γ. Δ.: Ελλαδικού αυτοκέ­ φαλου παραλειπόμενα (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 7.5.2000) Πάσχος Π. Β.: Λόγος και μέλος (Σ. I. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 16.7.

Σκουτερόπουλος Ν. Μ.: Οι αρχαίοι Κυνικοί (0. Λάμπρου, Καθημερινή, 25.7.

2000)

2000)

Σωτηρέλης Γ.: θρησκεία και εκπαίδευ­ ση (Γ. Ν. Μπασκόζος, Οικονομικός Ταχυ­ δρόμος, 8.7.2000)

χ

Βεγκέτι Μ.: Ιστορία της αρχαίας φιλο­ Χριστόπουλος Δ. (επιμ.): Νομικά ζητή­ σοφίας (0. Γιαλκέτσης, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000) (Γ. Ν. Μπασκόζος, Οικονομι­ ματα θρησκευτικής ετερότητας στην Ελλάδα (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, κός Ταχυδρόμος, 22.7.2000) 7.5.2000) ΒίτγκενσταϊνΛ.: Περί ηθικής (0. Γιαλκέ­ Λαγκρέ Ζ.: Η φυσική θρησκεία (0. Γιαλ­ τσης, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000) κέτσης, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000) ΛεβίΠ.: Δυνητική πραγματικότητα (Τ. Τζέιμς 0.: Οι παραλλαγές της θρησκευ­ Δημητρούλια, διαβάζω, 409)

127

τικής εμπειρίας (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 28.7.2000) ΙΚ Θ Μ Ο Μ Ο Λ Ο Γ ΙΑ

-------------1

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών: Κοινωνικός και οικονομικός όχλος της Ελλάδος (Μ. Μυρίδης, Καθημερινή, 16.7.2000) (Κ. Χατζημιχάλης, Το Βήμα, 23.7.2000) Παηαδημητρίου Ζ.: 0 ευρωπαϊκός ρα­ τσισμός (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 21.7.2000) (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 7.7.2000)

I Π Ο Λ ΙΤ ΙΚ Η

\

Γιανουλόπουλος Γ.: Η ευγενής μας τύφλωσις... ίΤ. Παππάς, διαβάζω, 409)

ΟΙ ΚΟΝΟΜΙ Α

θεοφάνους Α.: Η Κύπρος. Στην Ευρω­ παϊκή Ένωση και στο νέο διεθνές περι­ βάλλον (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 23.7.2000) Σπυρόπουλος Γ. (επιμ.): Υγεία, ασφά­ λεια και συνθήκες εργασίας στην Ελλά­ δα - εξελίξεις και προοπτικές (Μ. Καβίδα, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 1.7.2000) Τόμας Ρ.: The politics of Serbia in the 1990s (Δ. Καιρίδης, To Βήμα, 2.7.2000)

Παπαδόπουλος Α.: Όροι προστασίας των προσωπικών δεδομένων (Σ. Ντάλης, Το Βήμα, 23.7.2000)

m

Τερλεξής π.: Max Weber (Ν. Ναγόηουλος, διαβάζω, 409)

θεοδωρόπουλος B.: To παράλογο οτις διεθνείς σχέσεις (Σ. Ντάλης, διαβάζω, 409)

Έντιγκχοφερ Ντ., ΜπλανκΖ.: Le syn­ drome de Chronos - Du mal travailler au mal vivre (Κ. Βελισαάρη, To Βήμα, 9.7.2000)

Κονδύλης Π.: Das Politische und der Mensch (Ν. Ναγόπουλος, διαβάζω, 409)

Ετζιόνι A.: Τα όρια του ιδιωτικού χώρου (0. Γεωργίου, Ελευθεροτυπία, 14.7.

2000) Κερβαντουέ ντε Α„ Μοσί-Λαβό Ζ.: Οι γυ­ ναίκες δεν είναι σαν τους άλλους (Ε. Χλιμίντζα, Ημερήσια, 1.7.2000) Κρεκοβέρ Ζ. Ζ.: Relations et jeux de pouvoir (Κ. Βελισαάρη, To Βήμα, 9.7.

2000)

Μπεκ 0.: Τι είναι παγκοσμιοποίηση; (Ν. Ναγόπουλος, διαβάζω, 409) Μπουρντιέ Π.: Κείμενα κοινωνιολογίας (Π. Τσιαμούρας, διαβάζω, 409) Ντεζούρ Κ.: Souffrance en France (Κ. Βελισσάρη, Το Βήμα, 9.7.2000) Ουρμπέν Ζ.: Στην ακροθαλασσιά: Η με­ ταμόρφωση του ταξιδιώτη σε παραθε­ ριστή (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 25.7.2000) (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα, 30.7.2000) Σκόκπολ 0.: Ιστορική κοινωνιολογία (Σ. Ροζάνης, Ελευθεροτυπία, 14.7.2000) Φρίμαν Κ„ Σοέτ Λ.: Εργασία για όλους ή μαζική ανεργία; (0. Γιαλκέτοης, Ελευ­ θεροτυπία, 7.7.2000) Χιριγκόγιεν Μ. - Φ.: Ηθική παρενόχληση. Η κρυμμένη βία στην καθημερινή ζωή (Κ. Βελισαάρη, Το Βήμα, 9.7.2000)

128

n im

m

m

f i

Ιωάννου Κ., Στρατή Α.: Δίκαιο της θά­ λασσας (Σ. Ντάλης, Αντί 21.7.2000)

I

Παηαδημητρίου Γ.: Υπερεθνικές και πο­ λιτειακές αρχές στην Ευρωπαϊκή Ένω­ ση (Σ. Ντάλης, διαβάζω, 409) Τσουκαλάς Κ.: Η εξουσία ως λαός και ως έθνος (Ν. Ναγόπουλος, διαβάζω, 409) ΦωτόπουλοςΤ.: Περιεκτική δημοκρατία (Ν. Μολυβιάτης, διαβάζω, 409) Ένγκελχαρντ Φ.: 0 τρίτος παγκόσμιος πόλεμος έχει αρχίσει (Σ. Ντάλης, διαβά­ ζω, 409)

Βενιζέλος Ε.: Η ελληνική οικονομία μετά την ένταξη στην ΟΝΕ (Σ. Ντάλης, Αυγή, 30.7.2000) Βλαχούτσικος X.: Η ρωσική οικονομική εμπλοκή: σύγκρουση αξιών (Α. Χουλιά­ ρας, Το Βήμα, 23.7.2000) Καλλίντζας Τ.: Η αδράνεια του status quo και άλλα παθογόνα αίτια της ελλη­ νικής οικονομίας (Σ. Ντάλης, Οικονομι­ κός Ταχυδρόμος, 1.7.2000) Πελαγίδης 0. (επιμ.): Κατανοώντας την παγκοσμιοποίηση (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 9.7.2000) Γκάλμπρεϊθ Τζ.: Το μεγάλο κραχ του 1929 (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 9.7.

2000) Σεν Α.: Για την ηθική και την οικονομία (0. Γιαλκέτοης, Ελευθεροτυπία, 7.7.

2000) (Ν. Κεράνης, Το Βήμα, 16.7.2000) Τάπσκοτ Ντ.: Η ψηφιακή οικονομία (Γ. Ν. Μπασκόζος, διαβάζω, 409) Χιρστ Π., Τόμσον Γκ.: Η παγκοσμιοποίη­ ση σε αμφισβήτηση (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 9.7.2000)

Ιο .Ε .

I

θεμπριάν X. Λ.: Το Δίκτυο (Τ. Δημητρούλια, διαβάζω, 409)

Κεντουρί Ε.: 0 Εθνικισμός (Α. Πανταζόπουλος, Αυγή, 16.7.2000) Λεβίν Α.: Ρουσό - Μαρξ - Κομμουνισμός (0. Γιαλκέτοης, Ελευθεροτυπία, 7.7.

2000) Σμιθ Α.: Έρευνα για τη φύση και τις αι­ τίες του πλούτου (0. Γιαλκέτοης, Ελευ­ θεροτυπία, 7.7.2000) Τουραίν Α.: Πώς να ξεφύγουμε από τον φιλελευθερισμό; (Σ. Τριανταφύλλου, διαβάζω, 409) Τσόμσκι Ν.: Κέρδος και πολίτης. Νεοφι­ λελευθερισμός και παγκόσμια τάξη (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 22.7.2000)

\k \U lO

ι

Ιωάννου Κ.: Νομικό Εγκυκλοπαιδικό Λε­ ξικό (Σ. Ντάλης, Αντί, 21.7.2000)

Κάσδαγλη A.: Land and Marriage Settlements in the Aegean. A Case Study of Seventeenth-Century Naxos (Ό. Κατσιαρδή-Χέρινγκ, Καθημερινή, 4.7.2000) Μερακλής Μ. Γ.: Το λαϊκό παραμύθι (Κ. Δ. Μαλαφάντης, διαβάζω, 409)

ΟΙ ΚΟΛΟΓΙ Α Καλέμης Αλ.: Η αποκάλυψη των φυσι­ κών και ιστορικών θησαυρών της Εύ­ βοιας (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα. 22.7.2000) Νάντσου 0., Κουρουζίδης Μ.: Οικολο­ γία και Εκκλησία. Κείμενα και βιβλιογρα­ φία (Φ. Τερζάκης, Καθημερινή, 4.7.2000)

Ντάφης Σ. (επιμ.): Το έργο οικοτύπων στην Ελλάδα: Δίκτυο Φύση 2000 (Ν. Μολυβιάτης, διαβάζω, 409) Ράπτης Ν.: Περιβαλλοντική εκπαίδευ­ ση και αγωγή (Ν. Μολυβιάτης, διαβάζω, 409) ΣιγάνοςΑ., ΒιέρνΣ. (επι.): Montagnes imagin6es, montagnes repr6sent6es (Z. Σαμαρά, To Βήμα, 16.7.2000) Φραντζής A.: Μεσόγειος/Υποβρύχια διαδρομή (Λ. Κέζα, Το Βήμα, 30.7.

2000)

I n u iA E r n - u m o n m Γκουγκουλή Κ., Κούρια Α.: Παιδί και παι­ χνίδι στη νεοελληνική κοινωνία (Κ. Δ. Μαλαφάντης, διαβάζω, 409) Κυριαζή Ν.: Η κοινωνιολογική έρευνα. Κριτική επισκόπηση των μεθόδων και των τεχνικών (Δ. Τζαβάρα, Εκπαιδευτική Κοινότητα, 54) Μυλωνάς θ.: Η αναπαραγωγή των κοι­ νωνικών τάξεων μέσα από τους σχολι­ κούς μηχανισμούς (Μ. Χαλαζωνίτη, Εκπαιδευτική Κοινότητα, 54) Χασάπης Δ.: Σχεδιασμός, οργάνωση, ε­ φαρμογή και αξιολόγηση προγραμμά­ των επαγγελματικής κατάρτισης (Δ. Τζαβάρα, Εκπαιδευτική Κοινότητα, 54) Χουρδάκης Α.: Παιδαγωγία και διαφωτι­ σμός στο "Σχολείον των ντελικάτων ε­ ραστών" του Ρήγα Βελενστινλή (Κ. Δ. Μαλαφάντης, διαβάζω, 409) ΓουέντλεϊΆ.: Δεοντολογία της έρευνας και πρακτικής στην ψυχολογία (Δ. Τζα­ βάρα, Εκπαιδευτική Κοινότητα, 54) Μακ Ρέι Σ.: Επαγωγή από στατιστικά δεδομένα/Περιγραφή και ερμηνεία δεδο­ μένων (Δ. Τζαβάρα, Εκπαιδευτική Κοινό­ τητα, 54) Νοϊέ Ντ.: Πρακτικός οδηγός του εκπαι­ δευτή (Δ. Τζαβάρα, Εκπαιδευτική Κοινό­ τητα, 54) Ντράιντεν Γκ.: Η επανάσταση της μάθη­ σης (Μ. Καβίδα, Οικονομικός Ταχυδρό­ μος, 1.7.2000) Πλάμερ Κ.: Τεκμήρια ζωής. Εισαγωγή στα προβλήματα και τη βιβλιογραφία μιας ανθρωπιστικής μεθόδου (Δ. Τζαβά­ ρα, Εκπαιδευτική Κοινότητα, 54) Ρέις Φ.: Το εγχειρίδιο της ανοιχτής εκ­

παίδευσης (Δ. Τζαβάρα, Εκπαιδευτική Κοινότητα, 54) Ρότζερς Α.: Η εκπαίδευση ενηλίκων (Δ. Τζαβάρα, Εκπαιδευτική Κοινότητα, 54) Τσίτσλσπεργκερ X.: Τα παιδιά παίζουν παραμύθια (Κ. Δ. Μαλαφάντης, διαβά­ ζω, 409)

ι

μ πμ ξ

Εκδόσεις Πασχαλίδη: Βασικές αρχές της κυτταρικής βιολογίας (I. Σουφλέρη, Το Βήμα, 16.7.2000)

Αρχοντάκης Μ.: Ορθογραφώ! θέματα γραμματικής και ορθογραφίας για μα­ θητές Δ', Ε' και ΣΤ' τάξης του δημοτικού σχολείου (Ν. Σύφαντος, Εκπαιδευτική Κοινότητα, 54) Εμμανουηλίδης Π., Πετρίδου Έ.: Η ελ­ ληνική γλώσσα. Επικοινωνιακός λόγος (Δ. Τζαβάρα, Εκπαιδευτική Κοινότητα, 54) I KAAIIKH ΦΙΑΟΛΟΓΙΑ-ΑΟίΟΤίΧΜΑ \

Κριμπάς Κ. (επιμ.): Γιάνης Σαρεγιάννης και η έννοια της ασθένειας (Γ. Ζεβελάκης, διαβάζω, 409) (Π. Ζωιόπουλος, Κα­ θημερινή, 30.7.2000)

Απίκιος: Εγχειρίδιο γαστρογνωμίας (Κ. Σχινά, Ελευθεροτυπία, 14.7.2000)

Βαν ντερ Βέρντεν Μπ.: Η αφύπνιση της επιστήμης (Γ. Ν. Μπασκόζος, διαβάζω, 409)

Im

Κάστι Τζ.: 0 Μυστικός Δείπνος (Γ. Ν. Μπασκόζος, διαβάζω, 409) Λαντερί-Λορά Ζ.: Ιστορία της φρενολο­ γίας (Π. Τσιαμούρας, διαβάζω, 409) Σαλίνς Μ.: Χρήσεις και καταχρήσεις της βιολογίας. Μια ανθρωπολογική κριτική της κοινωνιοβιολογίας (Φ. Τερζάκης, Ελευθεροτυπία, 28.7.2000) Στάτσετ Τζ. (επιμ.): Αϊνστάιν, 1905: Annus Mirabilis (Μ. Τερζούδη, Zoom, Ιούλ. 2000) Στένγκερς Ι„ Μπενσόντ-Βινσέντ Μπ.: Ιστορία της χημείας (Π. Τσιαμούρας, διαβάζω, 409)

l APXI TE KTONI KH

I

Πατσούρης Αλ.: Αρχιτεκτονική και γλυ­ πτική (Α. Σουλογιάννη, διαβάζω, 409) IffM f

I

Πανσέληνου Ν.: Βυζαντινή ζωγραφική (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 2.7.2000) Σπένσερ Α.: Το σπίτι στη θάλασσα (Τ. Μακρά, Το Βήμα, 30.7.2000)

IΦ Ρ Τ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

I

Ριβέλλης Π.: Κείμενα για τη φωτογραφία/Μονόλογος για τη φωτογραφία (Ν. Κασσιανού, Το Βήμα, 9.7.2000)

e m

/fr

Δήμας Π.: Ολίγο φως και μακρινό (Γ. Βέης, διαβάζω, 409) σ. Μενδράκος, Αυγή, 2.7.2000) Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας - Βαγενάς Ν. (επιμ.): Συνομιλώντας με τον Καβάφη. Ανθολογία ξένων καβαφογενών ποιημάτων (Ά. Μαραγκόπουλος, Το Βή­ μα, 2.7.2000) (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 14.7.2000) Κοροβίνης θ.: Τούρκοι ποιητές υμνούν την Κωνσταντινούπολη (Σ. Παπασπύρου, Ελευθεροτυπία, 2.7.2000)

Μ Μ

Ί

Αποστολόπουλος Α.: Το καράβι (Γ. Κα­ ραβίδας, Ριζοσπάστης, 6.7.2000) Βέης Γ.: Χρυσαλλίδα στον πάγο ΓΑ. Σουλογιάννη, διαβάζω, 409) Βλαβιανός X.: 0 Άγγελος της Ιστορίας (Α. Καραβαντά, διαβάζω, 409) (Έ. Μού­ σια, Μανδραγόρας, 22-23) (Α. Παπαδοπούλου, Bazaar, Ιούλιος 2000) Βουλουμάνος Γ.: Λαθρεπιβάτες (Μ. Κορνήλιος, Ριζοσπάστης, 13.7.2000) Δάλλας Γ.: Στοιχεία ταυτότητας (Γ. Βέ­ ης, Ελευθεροτυπία, 28.7.2000) Κακαδιάρης Ν.: Ηλούς (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 9.7.2000) Λιοντάκης Χρ.: Με το φως (Α. Παπαδοπούλου, Bazaar, Ιούλιος 2000) Μαμαλίγκα Μ.: Αβγότισμα (Β. Πάτσιου, διαβάζω, 409)

129

Μαρκίδης Μ.: Βαποράκια (Γ. Βέης, δια­ βάζω, 409)

Βαμβουνάκη Μ.: Το τραγούδι της μά­ σκας (Ε. Γκίκα, Έθνος, 30.7.2000)

θεοδόσης Μ.: Μια ερωτική τραγωδία (Η. Παπαλέξης, διαβάζω, 409)

Μαρτζώκης Σ.: Στίχοι Βάρβαροι και άλ­ λα ποιήματα (Γ. Κεντρωτής, Το Βήμα, 23.7.2000)

Βέρος Κ.: Στη Σοφοκλέους (Γ. Ματζουράνης, Αυγή, 2.7.2000)

θεοδωρόπουλος Τ.: Το αδιανόητο το­ πίο (Μ. Γ. Μερακλής, Η Λέξη, 157) (Μ. Τερζούδη, Zoom, Ιούλ. 2000)

Μηνισιάνος Αλ.: Εν πλω και εν όρμω (Α. Παπαδοπούλου, Bazaar, Ιούλιος 2000) Μπουκάλας Π.: Οπόταν πλάτανος (Μ. Φάις, διαβάζω, 409) Νικηφόρου Τ.: Γαλάζιο βαθύ σαν αντίο (Φ. Ζαμπάθα-Παγουλάτου, Ριζοσπά­ στης, 6.7.2000) Παπαγεωργίου Κ.: Κλεμμένη ιστορία (Γ. Γιατρομανωλάκης, Το Βήμα, 9.7.2000) Παρθένης λ : Μύκονος νήσος (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 30.7.2000) Πατριώτης Έ.: θυραυλικά (Γ. Παναγιωτίδης, Μανδραγόρας 22-23) Πρατικάκης Μ.: Αφημένα ήσυχα στη χλόη (Μη. Δερμιτζάκης, Αντί, 21.7.

2000) (Α. Ζήρας, διαβάζω, 409) Σιώτης Ντ.: Μουσείο αέρος (Α. Ζήρας, Εήευθεροτυπία, 14.7.2000) (Α. Παπα­ δοπούλου, Bazaar, Ιούλιος 2000) Τουμανίδης X.: Ωδή σε ένα ψυγείο (Η. Μέλιος, Μανδραγόρας 22-23) Χιόνης Α.: Τότε που η σιωπή τραγούδη­ σε (Β. Χατζηβασιλείου, διαβάζω, 409) Χριστοδούλου Δ.: Προς τα κάτω (Γ. Βέ­ ης, διαβάζω, 409)

{ΠΕΖΟΓΡΑΦΙ Α

I

Βιντιάδης Μ.: Οι τρεις Μαρίες (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 409) Βλάχος Ά.: Βίος και πολιτεία του Ανδρέα Ρουσάνου (Π. Λιάκος, Diva, Ιού­ λιος 2000) (X. Σπυροπούλου, Καθημερι­ νή, 4.7.2000) (Β. Χατζηβασιλείου, Εήευ­ θεροτυπία, 23.7.2000) Βογιατζόγλου Σ.: Περνώντας βιαστικά ανάμεσά τους (Λ. Εξαρχοπούλου, δια­ βάζω, 409) (Δ. Κορδομενίδης, Αγγεήιοφόρος της Κυριακής 2.7.2000) (Μ. Τερ­ ζούδη, Zoom, Ιούλ. 2000) Γερασιμίδου Ε.: Αυτές (Δ. Μουρατίδης, Νέο Βήμα, 20.7.2000) Γιατρός Κ.: Τιμισοάρα, Παρίσι, Νέα Υόρκη. Η ιστορία μιας περιπλάνησης (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 9.7.2000) Γκιμοσούλης Κ.: Χέρι στη φωτιά (Μ. Γ. Μερακλής, Η Λέξη, 157) Γκόνης θ.: Τα πορτοκάλια της παλαιός Επιδαύρου (Μ. Φάις, διαβάζω, 409) (Β. Χατζηβασιλείου, Εήευθεροτυπία, 9.7.2000) Διβάνη Λ.: Εργαζόμενο αγόρι (Μ. Παπαγιωτοπούλου, Elle, Ιούλιος 2000) (Ντ. Σιώτης, Το Βήμα, 9.7.2000) (Μ. Τερζούδη, Zoom, Ιούλ. 2000) Δούκα Μ.: Ουράνια μηχανική (Β. Χατζηβασιλείου, διαβάζω, 409)

Αλεξάκης Β.: Η καρδιά της Μαργαρίτας (Κ. Καρακώτιας, Αυγή, 2.7.2000)

Δραγούμης Φ.: 0 ροζ πελεκάνος και άλλες ιστορίες (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 22.7.2000)

Αποστολίδης Α.: Εγκλήματα στην Πανσιόν Απόλλων (Γ.- Ί. Μπαμπασάκης, Εήευθεροτυπία, 7.7.2000)

Δρακοπούλου Α.: Μην ξυπνάς το νερό (Μ. Τσιγάρα, διαβάζω, 409)

Αρανίτσης Ε.: Σε ποιον ανήκει η Κέρκυ­ ρα; (Β. Χατζηβασιλείου, Εήευθερο­ τυπία, 7.7.2000) Βαλτινός 0.: Συναξάρι Αντρέα Κορδοπάτη. Βιβλίο δεύτερο: Βαλκανικοί - '22 (Αλ. Δήμου, Ραδιοτηήεόραση, 21.7.

2000) (Δ. Κορδομενίδης, Αγγεήιοφόρος της Κυριακής 2.7.2000) (Η. Μαγκλίνης, διαβάζω, 409) (Χρ. Παπαγεωργίου, Αυ­ γή, 9.7.2000) (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 14.7.2000) (Β. Χατζηβασιλείου, Εήευθεροτυπία, 7.7.2000)

130

Ζαρκαδάκης Γ.: Αρχιπελάγους πολιτεία (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 1.7.2000) Ηλιοπούλου Β.: Η Λιούμπα και άλλα α­ ρώματα (Αλ. Δήμου, Ραδιοτηήεόραση, 8.7.2000) (Χρ. Παπαγεωργίου, Αυγή, 30.7.2000) θέμελης Ν.: Η αναζήτηση (Γ. Παπαγιαννόπουλος, Μανδραγόρας 22-23) θέμελης Ν.: Η ανατροπή (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 30.7.2000) (Μ. Τερζούδη, Zoom, Ιούλ. 2000) (Β. Χατζηβασιλείου, διαβάζω, 409)

θωμοπούλου Σ.: Φίλησα λάθος βάτρα­ χο (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 30.7.

2000) Ιωαννίδης I.: Σήματα ζωής (θ. Νιάρχος, Το Βήμα, 16.7.2000) Καισαρίδης Γ.: Συναντήσεις και ενοχές (Δ. Κορδομενίδης, Αγγεήιοφόρος της Κυριακής 2.7.2000) (Ε. Κστζιά, διαβάζω, 409) Κακούρη Α.: Έγκλημα της μόδας (Φ. Φι­ λίππου, Το Βήμα, 30.7.2000) Καραμάνος Γ.: Λαχανίδες και λαχανάκια Βρυξελλών (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 2.7.2000) Καραπάνου Μ.: «Ναι» (I. Ζερβού, Η Λέξη, 157) (Α. Μιχαλοπούλου, διαβάζω, 409) Κασσέτας Α.Ι.: Και της προτείνει μια βόλτα (Γ. Ζεβελάκης, διαβάζω, 409) Καστρινάκη Α.: Στα όρια της ζεστασιάς (Α. Ζήρας, διαβάζω, 409) Κέντρου-Αγαθοπούλου Μ.: Στο δωμά­ τιο (Δ. Κορδομενίδης, Αγγεήιοφόρος της Κυριακής 2.7.2000) Κεφάλα Α.: Το ανύποπτο γαλάζιο της μνήμης (Μ. θεοδοσοπούλου, Το Βήμα, 16.7.2000) Κολλιάκου Δ.: Το Μαγείο (Ε. Γκίκα, Έθνος, 9.7.2000) (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 1.7.2000) (Η. Μαγκλίνης, διαβάζω, 409) Κοντολέων Κ.: Το χάρτινο σπέρμα (Γ. Σ. Παπαδάτος, διαβάζω, 409) Κούρτοβικ Δ.: Η νοσταλγία των δράκων (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 28.7.

2000) (Ό. Σελλά, διαβάζω, 409) (Μ. Τερζούδη, Zoom, Ιούλ. 2000) (Β. Χατζηβασιλείου, Εήευθεροτυπία, 7.7.2000) Κωνσταντάρας Δ.: Απόψε θα σου ορκι­ στώ πως σ' αγαπάω (Μ. θεοδόσης, διαβάζω, 409) Κωνσταντινίδου-Οικονόμου Π.: Η ιστο­ ρία μιας γυναίκας (Ν. Γ. Ξυδάκης, Madame Figaro, Ιούλιος 2000) ΚώτσιαςΤ.: Βροχή στο μνήμα (Η. Παπα­ λέξης, διαβάζω, 409)

Λαδιά Ε.: Η Χάρις (I. Ρούσσος, Ελευθε­ ροτυπία, 14.7.2000)

Παρρέν Κ.: Η χειραφετημένη (Σ. Τριανταφύλλου, διαβάζω, 409)

της Κυριακής 2.7.2000) (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000)

Λαμπαδαρίδου-Πόθου Μ.: Η έκτη σφραγίδα (Γ. Σ. Παπαδάχος, διαβάζω, 409)

Περιορή Ε., Αποστολοπούλου-Χεκ Ε.: Το τραγούδι των κυμάτων (Κ. Σχινά, Ελευθεροτυπία, 14.7.2000)

Τριαρίδης θ.: 0 άνεμος σφυρίζει στην Κουπέλα (Μ. Κοντολέων, διαβάζω, 409)

Λουνχέμης Μ.: Τα πλοία δεν άραξαν/ Καληνύχτα ζωή/θυμωμένα στάχυα (θ. Γεωργιάδης, Μακεδονία Θεσσαλονίκης, 30.7.2000)

Πολιτοπούλου Μ.: 0 κύριος Μάριος μετάνιωσε αργά (Κ. Καρακώτιας, Καθημε­ ρινή, 11.7.2000) (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 1.7.2000)

Τσάκαλος Γ.: Τζοτζό θέλω να με λένε (Κ. Καρακώτιας, διαβάζω, 409) (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 2.7.

Μανιώτης Γ.: Η αδρεναλίνη... πάντοτε ψηλά! (Γ. Βέης, διαβάζω, 409)

Ραπτόπουλος Β.: Η απίστευτη ιστορία της Πάπισσας Ιωάννας (Ν. Γ. Ξυδάκης, Madame Figaro, Ιούλιος 2000) (Β. Πάτσιου, διαβάζω, 409)

Φάις Μ.: Απ' το ίδιο ποτήρι και άλλες ι­ στορίες (Α. Σταμάτης, διαβάζω, 409)

Μαράτος Τζ.: 0 λαθρεπιβάτης Ιωάννης Μεταξάς (Μ. θεοδόσης, διαβάζω, 409) (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές 30.7.2000) (Α. Φωτοπούλου, Nemecis, Ιούλ. 2000) Μαυροκέφαλος Σ.: Η Ελλάδα κοιμόταν πλάι μου (Β. Ηλιόπουλος, Αυγή, 2.7.2000) Μέσκος Μ.: Μουχαρέμ (Κ. Καρακώτιας, διαβάζω, 409) Μηλιώνης Χρ.: Τα φαντάσματα του Γιορκ (θ. Γεωργιάδης, Μακεδονία Θεσ­ σαλονίκης 2.7.2000) Μίγγας Δ.: Των κεκοιμημένων (Α. Ζάρας, διαβάζω, 409) (Δ. Κορδομενίδης, Αγγελιοφόρος της Κυριακής 2.7.2000) Μουρσελάς Κ.: Κλειστόν λόγω μελαγ­ χολίας (Μ. Γ. Μερακλής, Η Λέξη, 157) (Ό. Σελλά, διαβάζω, 409) Ναρ Αλ.: Σαλονικάι, δηλαδή Σαλονικιός (Κ. Καρακώτιας, διαβάζω, 409) Νόλλας Δ.: Φωτεινή μαγική (Δ. Κορδο­ μενίδης, Αγγελιοφόρος της Κυριακής 2.7.2000) (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 16.7.2000) (Η. Μαγκλίνης, διαβάζω, 409) (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 11.7.2000) (Α. Παπαδοπούλου, Bazaar, Ιούλιος 2000) (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000) (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 14.7.2000) Ξανθόπουλος Λ.: Άγγελος των πρώτων ημερών (Γ. Ζεβελάκης, διαβάζω, 409) (Δ. Κορδομενίδης, Αγγελιοφόρος της Κυριακής, 2.7.2000) (Γ. Σατσίδης, Play Boy, Ιούλιος 2000) Οικονόμου-Γκριμποντό Ά.: Η σιωπή ίΚ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 21.7.2000) Παναγιωτόπουλος Ν.: Το γονίδιο της αμφιβολίας (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 1.7.2000) Παπαδόπουλος Γ.: Ελπίδα (Τ. Δημητρούλια, Το Βήμα, 23.7.2000)

Ρουσοχατζάκης Α.: Μπιμπερό με κόκα κόλα (Ε. Κοτζιά, διαβάζω, 409) (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 7.7.

2000)

Ρούσσος Τ.: Η αποστολή (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 409) Σκάσσης θ.: Ελληνικό σταυρόλεξο (Δ. Κορδομενίδης, Αγγελιοφόρος της Κυ­ ριακής 2.7.2000) (Κ. Γ. Παπαγεωργίου, Ελευθεροτυπία, 21.7.2000) (Μ.Τερζούδη, Zoom, Ιούλ. 2000) (Φ. Φιλίππου, διαβάζω, 409) (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000) Σουρούνης Α.: Γκας ο γκάνγκστερ (Ε. Γκίκα, Έθνος, 2.7.2000) (Τ. Μενδράκος, Αυγή, 16.7.2000) (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 23.7.2000) (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 9.7.2000) (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000) (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 9.7.2000)

2000)

Φακίνου Ε.: Τυφλόμυγα (Ε. Ζωγράφου, Ριζοσπάστης 13.7.2000) Χαροκόπου Τ.: Χαμένη πορεία (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές. 2.7.2000) Χατζής Δ.: Το τέλος της μικρής μας πό­ λης (Ό. Σελλά, διαβάζω, 409) Χρηστέας Γ.: Γυναίκες του έρωτα (θ. Γ. Παπαγεωργίου, Μανδραγόρας, 22-23) ΧρηστίδηςΛ.: ΨΥΧ (Π. Κουνενάκη, Καθη­ μερινή, 9.7.2000) (Α. Παπαδοπούλου, Bazaar, Ιούλιος 2000) ΧωμενίδηςΧρ.: Δεύτερη ζωή (Δ. Μάργαρης, Status, Ιούλ. 2000) (Γ. Ν. Μπα­ σκόζος, Εξπρές, 2.7.2000) (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000) Άλμπερτ Ά.: Η απόλυτη σιωπή (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 7.7.2000) Αμανίτι Ν.: Λάσπη (Λ. Κέζα, Το Βήμα, 16.7.2000) (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 14.7.2000)

Σπυροπούλου X.: Μάσκες στη σκιά (Ε. Γκίκα, Έθνος, 13.7.2000) (Γ. Ν. Μπασκό­ ζος, Εξπρές, 2.7.2000)

Αμάντο Ζ.: Η ανακάλυψη της Αμερικής από τους Τούρκους (Μ. θεοδόσης, δια­ βάζω, 409)

Σφυρίδης Π.: Μεταμόσχευση νεφρού (Η. Παπαλέξης, διαβάζω, 409)

ΑνγκΛ.: Η γυναίκα του χασάπη (Γ. Βέης, Ελευθεροτυπία, 21.7.2000)

Σωτηροπούλου Έ.: Ζιγκ-ζαγκ στις νερα­ ντζιές (Ε. Κοτζιά, διαβάζω, 409) (Β. Χατζηβασιλείου. Ελευθεροτυπία, 7.7.

2000)

Άνσγουορθ Μη.: Μετά τον Αννίβα (Π. Λιάκος, Diva, Ιούλιος 2000)

Τατσόπουλος Π.: Κομεντί (Η. Μαγκλίνης, διαβάζω, 409) Τράπαλη Β.: Με ποια ηθοποιό μοιάζω; (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 28.7.

2000)

Τριανταφυλλίδης Β.: Τρυφερά αγκάθια (Μ. Γ. Μερακλής, Η Λέξη, 157) Τριανταφύλλου Σ.: Το εργοστάσιο των μολυβιών (Λ. Εξαρχοπούλου, διαβάζω, 409) (Δ. Κορδομενίδης, Αγγελιοφόρος

Αντούνες Α. Λ.: Το εγχειρίδιο των Ιεροε­ ξεταστώ ν (Π. Λιάκος, Diva, Ιούλιος 2000)

Ατκινσον Κ.: Το ανθρώπινο κροκέ (Β. Αθανασόπουλος, διαβάζω, 409) Βαργκάς Φ.: Ρώτα τον άνεμο (θ. Γεωργιάδης, Μακεδονία Θεοσαλονίκης, 2.7.2000) ΒονΆρνιμ Ε.: Έρωτας (Α. Μαντόγλου, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000) Βόνεγκατ Κ.: Χρονοσεισμός (Η. Μαγκλί-

131

νης, Καθημερινή, 16.7.2000) (Α. Μιχαλοπούλου, διαβάζω, 409) ΓκρέιςΤζ.: Εξαγνισμός (0. Γεωργιάδης, Μακεδονία θεσοαλονίκης, 2.7.2000) Έλροϊ Τζ.: Λευκή Τζαζ (Η. Μαγκλίνης, Καθημερινή, 2.7.2000) (Γ.- Ί. Μπαμπασάκης, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000) (Φ. Φιλίππου, διαβάζω, 409) Ζανίκο Σ.: 0 άρχοντας της ερήμου (Α. Μαντόγλου, Ελευθεροτυπία, 21.7.

2000) Ζοήά Ε.: Η χαρά της ζωής (Ν. Μπακουνάκης, Marie Claire, Ιούλιος 2000) Ιζό Ζ. Κ.: Το τσούρμο (Κ. Καρακώτιας, Αυγή, 9.7.2000) (Γ.- Ί. Μπαμπασάκης, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000) Ιζό Ζ. Κ.: Το μαύρο τραγούδι της Μασ­ σαλίας (Φ. Φιλίππου, διαβάζω, 409) Καμάλ Ρ .: Η νοσταλγία έχει χρώμα γα­ λάζιο (Ε. Γκίκα, Έθνος, 16.7.2000) Κάνινγκχαμ Μ.: Οι ώρες (Κ. Σχινά, Ελευ­ θεροτυπία, 7.7.2000) Κινγκ Σ.: Εφιάλτες και ονειρότοποι (Γ. Σατσίδης, Play Boy, Ιούλιος 2000) Κίνκελ Τ.: Η φυλλωσιά του φεγγαριού (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 2.7.2000) Κοέν Μ.: Γράμμα στον Αντόνιο Σάουρα (Μ. Φάις, διαβάζω, 409) Κομπεσκό π.: Το όνειρο του Φαραώ (0. Γεωργιάδης, Μακεδονία Θεσσαλονίκης, 2.7.2000) Κόνελι Τζ.: Σταυροδρόμια της ψυχής (Δ. Κορδομενίδης, Αγγελιοφόρος της Κυ­ ριακής 2.7.2000) Κορτό Α.: Το τετράγωνο (Ε. Χλιμίντζα, Ημερήσια, 22.7.2000) Κούτσι Τζ.: 0 άρχοντας της Πετρούπο­ λης (Κ. Καρακώτιας, Αυγή, 2.7.2000) (Δ. Μουρατίδης, Νέο Βήμα, 27.7.2000) Λαφεριέρ Ν.: Πώς να κάνετε έρωτα με ένα νέγρο - χωρίς κόπο ΓΕ. Φαλίδα, Τα Νέα, 29.7.2000) Λεμπίγρ Α.: Έγκλημα στην αυλή του βασιλιά Ήλιου (Κ. Καρακώτιας, Αυγή, 9.7.2000) Λε Καρέ Τζ.: Σινγκλ & Σινγκλ (Γ.- Ί. Μπα­ μπασάκης, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000) (Γ.- Ί. Μπαμπασάκης, Καθημερινή, 16.7.2000)

132

Λίοναρντ Έ.: Κυνηγητό στην Καραϊβική (Γ.- Ί. Μπαμπασάκης, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000) (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύ­ πος, 21.7.2000) (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 2.7.2000) Λιτλ Κρουτιέ Α.: Η κούκλα (Α. Μαντόγλου, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000) Μάλορι Τ.: 0 θάνατος του Αρθούρου (Β. Ρούβαλης, διαβάζω, 409) Μανέα Ν.: 0 μαύρος φάκελος (Κ. Σχινά, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000) Μελβίλ Π.: Η ιστορία του εγγαστρίμυ­ θου (Τ. Γουδέλης, Ελευθεροτυπία, 21.7.2000) (Αλ. Τσόλκα, Down Town, 14.7.2000)

Μπένετ Τ.: Στη λεωφόρο του πάχους (Αλ. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 21.7.

2000) Μπερν Σ.: Έγκλημα στη γειτονιά (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 23.7.2000) Μπίντσι Μ.: Η τάξη της σινιόρας (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 23.7.2000) Μπλανσό Μ.: Η στιγμή του θανάτου μου (Γ.- Ί. Μπαμπασάκης, Ελευθεροτυ­ πία, 14.7.2000) Μποντουέν Ζ.: 0 λευκός μανδαρίνος (Α. Μαντόγλου, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000) Μπραντ Ζ.: Στο διάβολο οι καλοί τρόποι (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 31.7.2000)

Μίλερ Ά.: Καζανόβα (Τ. Γουδέλης, Ελευθεροτυπία, 28.7.2000)

Μπράντμπερι Μ.: 0 Άνθρωπος Ιστορία (Β. Αθανασόπουλος, διαβάζω, 409)

Μινγιόλ Γ.: 0 ποιητής (Λ. Κέζα, Το Βήμα, 30.7.2000)

Μπράουν Γ. Κ.: Ένας εντιμότατος κλέ­ φτης (Γ.-1. Μπαμπασάκης, Ελευθερο­ τυπία, 7.7.2000)

Μοπασάν Γκ. ντε: 0 φιλαράκος (Τ. Γου­ δέλης, Ελευθεροτυπία, 14.7.2000) Μουταφτσίεβα Β.: Τζεμ - 0 Ικέτης της Ανατολής (Π. Λιάκος, Diva, Ιούλιος 2000) Μπαλζάκ 0.: 0 οίκος Νυσενζέν (Αλ. Δή­ μου, Ραδιοτηλεόραση, 15.7.2000) (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές 30.7.2000) (Γ. Ν. Μπασκόζος, Οικονομικός Ταχυδρό­ μος, 22.7.2000) Μπάνβιλ Τζ.: 0 αδιάφθορος (Κ. Καρακώ­ τιας, διαβάζω, 409) Μηαρθ Τζ.: 0 Βλακοχορτοφάγος (Γ. Βέης, διαβάζω, 409) Μηαρθ Τζ.: Η πλωτή όπερα (Φ. Καραμήτσος, Ηπειρωτικός Αγών, 20.7.2000) (Α. Μαντόγλου, Ελευθεροτυπία, 7.7.

2000) (Ά. Χρονάκη, διαβάζω, 409) Μπαρμπέ ντ' ΟρεβιγίΖ.: Μια παλιά ερω­ μένη (Κ. Σχινά, Ελευθεροτυπία, 7,7.

2000) Μπέιλ Μ.: Αγάπη κάτω από τους ευκάλυπτους (Α. Μαντόγλου, Ελευθεροτυ­ πία, 7.7.2000)

Μπροντέ Έ.: Ανεμοδαρμένα ύψη (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 29.7.2000) Μπρουσολό Σ.: 0 επικίνδυνος (Γ.- Ί. Μπαμπασάκης, Ελευθεροτυπία, 7.7.

2000) Ντάνκερ Π.: Στα ίχνη μιας παραίσθη­ σης... για τον Φουκό (Α. Μαντόγλου, διαβάζω, 409) Ντέιβις Ν. Ζ.: Η επιστροφή του Μαρτί­ νου Γκερ (Γ. X. Παπασωτηρίου, Ελευθε­ ροτυπία, 28.7.2000) Ντελέλις Φ.: Το μυστικό του Μπαχ (Δ. Κορδομενίδης, Αγγελιοφόρος της Κυ­ ριακής 2.7.2000) Ντελέντα Γκ.: Ηλι'ας Πορτολού (Έ. Φο­ λίδα, Τα Νέα, 15.7.2000) Ντε Λίλο Ντ.: Υπόγειος κόσμος (Κ. Νούλας, Αντί, 21.7.2000) (Α. Παπαδοπούλου, Το Βήμα, 9.7.2000) (Κ. Σχινά, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000) Ντε Μπερνιέρ Λ.: 0 μυστικός πόλεμος του Δον Εμμανουέλ (Χρ. Σιάφκος, Αδέ­ σμευτος Τύπος, 24.7.2000) (Κ. Σχινά, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000)

Μπεκτάς X.: 0 κήπος πίσω από τον Πα­ ράδεισο (Σ. Παπασπύρου, Ελευθεροτυ­ πία, 2.7.2000)

Ντι Λαμπεντούζα Τ.: 0 γατόπαρδος (Σ. Τριανταφύλλου, διαβάζω, 409)

Μπέλοου Σ.: Χέρτζογκ (Α. Μιχαλοπούλου, διαβάζω, 409) (Κ. Σχινά, Ελευθε­ ροτυπία, 7.7.2000)

Ντιμπί Ζ.: Τέχνη και κοινωνία τον Μεσαί­ ωνα (Ν. Ε. Καραηιδάκης, Καθημερινή, 9.7.2000)

Μπενακουίστα Τ.: Σάγκα (Ά. Χρονάκη, διαβάζω, 409)

0' Κόνελ Κ.: Το ηαιδί-Ιούδας (Σ. I. Αρτεμάκης, Ναυτεμπορική, 8.7.2000)

Ο' Μπράιαν Π.: Κουρσάροι στη στεριά (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 17.7.2000) Ονέτι X. Κ.: Η σύντομη ζωή (Aft. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 21.7.2000) Οργκά I.: Στην ακχή του Βοσπόρου (Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή, 23.7.2000) (Κ. Κατσουλάρης, Το Βήμα, 9.7.2000) (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 7.7.2000) Ουελμπέκ Μ.: Η επέκταση του πεδίου της πάλης (Μ. Τσιγάρα, διαβάζω, 409) Ουελμπέκ Μ.: Τα στοιχειώδη σωματίδια (Κ. Ξ. Γιαννόπουλος, Καθημερινή, 25.7.2000) (Β. Κ. Καλαμαράς, διαβάζω, 409) Ουίντσεστερ Σ.: 0 καθηγητής και ο τρε­ λός (Ν. Κεράνης, Το Βήμα, 2.7.2000) Παβέζε Τ.: Το ωραίο καλοκαίρι (Η. Μαγκλινης, Καθημερινή, 30.7.2000) Πάβιτς Μ.: Καπέλο από δέρμα ψαριού (Β. Αθανασόπουλος, Ελευθεροτυπία, 14.7.2000) Πόε Έ. Ά.: Κλεμμένο γράμμα (Γ.- Ί. Μπαμπασάκης, Ελευθεροτυπία, 7.7.

2000) (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 7.5.2000) Ποσάδας Κ.: Μικρές ατιμίες (Αλ. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 8.7.2000) Πούσκιν Αλ.: Ευγένιος Ονέγκιν (Α. Σταμάτης, διαβάζω, 409) Πρίτσαρντ Κ.: Μια νύχτα με φεγγάρι (Α. Παπαδοπούλου, Το Βήμα, 16.7.2000) Ράζι Ε.: Ποζίλιπο (Α. Μαντόγλου, Ελευ­ θεροτυπία, 7.7.2000) Ριό Μ.: Το άγαλμα της ελευθερίας (Γ.Ί. Μπαμπασάκης, Ελευθεροτυπία, 7.7.

2000) Ροθ Φ.: Αμερικανικό ειδύλλιο (Β. Αθα­ νασόπουλος, διαβάζω, 409) Ροθ Φ.: Παντρεύτηκα έναν κομμουνι­ στή (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 8.7.2000) Ρόμπερτς Τζ.: Η γυναίκα του Καίσαρα (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 15.7.2000) Σαράς Π.: Λίγο πριν νυχτώσει (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 2.7.2000) ΣέκσικΛ.: Η περιπλάνηση του Νάθαν (Α. Μαντόγλου, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000) Σιμενόν Ζ.: Η χήρα του Κουντέρκ (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 7.5.2000)

Σλινκ Μπ.: Ερωτικές αποδράσεις (Ό. Σελλά; διαβάζω, 409) (Κ. Σχινά, Ελευθε­ ροτυπία, 7.7.2000) (Α. Φωτοπούλου, Nemecis, Ιούλιος 2000)

βασίλισσα (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 15.7.

2000) Φρις Μ.: Homo Faber (Λ. Εξαρχοπούλου, διαβάζω, 409)

Σουίφτ Γκ.: Εσαεί (Α. Μαντόγλου, διαβά­ ζω, 409)

Χάρις Τ.: Χάνιμπαλ (Φ. Φιλίππου, διαβά­ ζω, 409)

Σούλτσε Ί.: Απλές ιστορίες (Ν. Μπακουνάκης, Marie Claire, Ιούλιος 2000)

Χερν Λ.: Εντός του κύκλου των ψυχών (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 9.7.2000)

Σπαρκς Ν.: Ένας απρόσμενος έρωτας (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 7.7.2000) Ταΐμπο II Π. I.: Το ποδήλατο του Λεονάρντο (Φ. Φιλίππου, διαβάζω, 409) Ταμπάσνικ Μ.: Το συμπόσιο της αρά­ χνης (Α. Μαντόγλου, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000) Τζάιβιν Λ.: Ροκ μωρά από το διάστημα (Αλ. Τσόλκα, Down Town, 14.7.2000) Τζέικομπσον X.: Φάτε τη σκόνη μου (Κ. Κατσουλάρης, Το Βήμα, 16.7.2000) (Κ. Σχινά, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000) Τόλκιν Τζ.: Ατέλειωτες ιστορίες (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 23.7.2000) ΤόμπσονΆ.: Τζαστίν (Α. Μαντόγλου, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000) Τουέιν Μ.: Γράμματα απ' τη Γη (Α. Μα­ ντόγλου, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000) (Ν. Γ. Ξυδάκης, Madame Figaro, Ιούλιος 2000) Τουέιν Μ.: Καθήκοντα ταξιδιωτικού πράκτορα και άλλα διηγήματα ΓΕ. Φα­ λίδα, Τα Νέα, 8.7.2000) Τσαβαρία Ν.: Κάποτε στη Μαδρίτη (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 23.7.2000) Γ Σερστεβάνς Α.: Έρωτας και θάνατος στη Σερβία (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 2.7.2000) (Κ. Σχινά, Ελευθερο­ τυπία, 7.7.2000) Φιτζέραλντ Φ. Σ.: Τρυφερή είναι η νύ­ χτα (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 23.7.

2000) Φουέντες Κ.: Ο θάνατος του Αρτέμιο Κρους (Ά. Χρονάκη, διαβάζω, 409) Φουσέ Λ.: Το φυλαχτό της ευτυχίας (0. Γεωργιάδης, Μακεδονία Θεσσαλονίκης, 30.7.2000) Φρέιν Μ.: Παραφορά (Κ. Σχινά, Ελευθε­ ροτυπία, 7.7.2000) (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 8.7.2000) Φρεν I.: Κλεοπάτρα, η ανυπέρβλητη

Αλεξανδρόπουλος Μ.: 0 Μαγιακόφσκι. Τα εύκολα και τα δύσκολα (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 23.7.2000) Κουλουφάκος Κ.: Η Επιθεώρηση Τέχνης και η παρουσία της Αριστερός στον πνευματικό χώρο (Α. Πανταζόπουλος, Αυγή, 2.7.2000) Λεοντή Ά.: Τοπογραφίες του ελληνι­ σμού (Έ. Κουτριανού, Καθημερινή, 11.7.2000) Μαλαφάντης Κ. Δ.: Οι «Αθηναϊκοί Επιστολαί» του Γρηγορίου Ξενόπουλου στη «Διάπλαση των Παίδων» 1896-1947 (Μ. Γ. Βαρβούνης, Μανδραγόρας, 2223) ΜωραΤτης Ε.: Σολωμός. Ταυτότητα και ποιητική (Γ. Κεντρωτής, Το Βήμα, 2.7.2000) Καμπόν Π.: Μαλλαρμέ. Ποίηση και φι­ λοσοφία (Γ. Βέης, Καθημερινή, 25.7.

2000) Κάρτερ Ά.: Η Σαδική Γυναίκα (Α. Μαντό­ γλου, διαβάζω, 409) Κίλι Έ.: On translations. Reflections and conversations (Ντ. Σιώτης, To Βήμα, 23.7.2000) Λαπλάνς Ζ.: 0 Χέλντερλιν και το ζήτημα του πατέρα (Έ. Κασίμη, Ελευθεροτυπία, 28.7.2000) Μπαχτίν Μ.: Ζητήματα της ποιητικής του Ντοστογιέφσκι (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 30.7.2000))

Αμπατζοηούλου Φ.: Η γραφή και η βάσανος. Ζητήματα λογοτεχνικής αναπα­ ράστασης (Ζ. Σαμαρά, Το Βήμα, 30.7.2000) ΓιανναράςΧρ. (εηιμ.): Αλφαβητάρι του Νεοέλληνα (Σ. I. Αρτεμάκης, Ναυτε­

133

μπορική, 29.7.2000) (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 28.7.2000)

Κορδομενίδης, Αγγελιοφόρος της Κυ­ ριακής, 2.7.2000)

Δημαράς Κ. 0.: Σύμμικτα, Α'. Από την παιδεία στη λογοτεχνία (Λ. Τσιριμώκου, 7ο Βήμα, 9.7.2000)

Μηοντλέρ Σ.: Περί της ουσίας του γέλι­ ου και γενικά του κωμικού στις πλαστι­ κές τέχνες (Β. Κ. Καλαμαράς, διαβάζω, 409)

Φραγκομίχαλος Κ.: Οι σφαγές της Χίου το 1822 (Σ. I. Καργάκος, Ελεύθερος Τύ­ πος, 16.7.2000)

Πόστμαν Ν.: Τεχνοπώλιο. Η υποταγή του πολιτισμού στην τεχνολογία (Π. Τσιαμούρας, διαβάζω, 409)

Αντλερ Λ.: Η καθημερινή ζωή στους οί­ κους ανοχής της Γαλλίας (1830-1930) (Ε. Χλιμίντζα, Ημερήσια, 1.7.2000)

Σίφριν Α.: Εκδόσεις χωρίς εκδότες (Μ. Κοντολέων, διαβάζω, 409)

Καμερόν Α.: Η ύστερη ρωμαϊκή αυτο­ κρατορία (Σ. Πατούρα, Το Βήμα, 16.7.2000)

Έκδοση Ομίλου Καφελογίων Μυτιλή­ νης: Κριτικός λόγος στη Λέσβο σήμερα (Ε. I. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 9.7.2000) Ζαμπέλιος Σ.: Τα κριτικά κείμενα (Β. Αθανασόπουλος, Ελευθεροτυπία, 28.7.2000) Λεβίδης Α.: Κείμενα και στοχασμοί για τον Ελληνισμό μου (Αλ. Δήμου, Ραδιο­ τηλεόραση, 8.7.2000) ΜαγκλιβέραςΔ.: Προσεγγίσεις και κατα­ γραφές (Σ. I. Καργάκος, Ελεύθερος Τύ­ πος, 16.7.2000)

Φίνγκελκροτ Α.: Η χαμένη ανθρωπότη­ τα. Δοκίμιο για τον 20ό αιώνα (Σ. Ντά­ λης, Το Βήμα, 2.7.2000) Χαλπερίν Ντ.: Εκατό χρόνια ομοφυλο­ φιλίας και άλλα δοκίμια για τον ελληνι­ κό έρωτα (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 9.7.2000)

Πολίτη Τζ.: Στα όρια της γραφής (Α. Σταμάτης, διαβάζω, 409) Ράμφος Σ.: Μια καλοκαιρινή ευτυχία τρίζει (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 16.7.2000) Σεβαστάκης Ν.: Η αλχημεία της ευτυ­ χίας (Β. Ρούβαλης, διαβάζω, 409) Σιατόπουλος Δ.: Εικοστός αιώνας (Σ. I. Αρτεμάκης, Ναυτεμπορική, 1.7.2000)

Μπρεχτ Μη.: Werke. Crosse kommentierte Berliner und Frankfurter Ausgabe, τόμοι 1-30 (0. Λάμπρου, Καθημερινή, 9.7.2000)

Ρομιγί ντε Ζ.: 0 Θουκυδίδης κοι ο αθηναϊκός ιμπεριαλισμός (Γ. Ν. Μπασκόζος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 29.7.2000)

Κουκούδης Α.: Η Θεσσαλονίκη και οι Βλάχοι (0. Γεωργιάδης, Μακεδονία Θεοσαλονίκης, 30.7.2000)

Ζόντι Π.: Δοκίμια. Χέλντερλιν, Σλέγκελ, Σίλερ, Μπένγιαμιν (Κ. Κουτσουρέλης, Ελευθεροτυπία, 14.7.2000) Κοκτό Ζ.: 0 πολύτροπος ποιητής (Δ.

134

Μπροντέλ Φ.: Οι μνήμες της Μεσογεί­ ου. Προϊστορία και αρχαιότητα (0. Γιαλκέτσης, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000)

Εκδοτική Αθηνών: Ιστορία του ελληνι­ κού έθνους (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Τα­ χυδρόμος, 22.7.2000)

Τσιρόπουλος Κ.: Η καθημερινή αιωνιό­ τητα (Μ. Γ. Μερακλής, Η Λέξη, 157)

Έντσενσμπεργκερ X. Μ.: Πολιτική και πολιτισμός (Ν. Βατόπουλος, διαβάζω, 409)

Μποσέ Κ. Φ.: Η Πάργα και τα Ιόνια νησιά (Αλ. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 8.7.2000)

Ντονγκ Σ.: Shanghai. The rise and fall of a decadent city (Σ. Βουντόν, To Βήμα, 23.7.2000)

Ζολώτας Α.: Εμφύλιος Πόλεμος (Γ. Αποστολάτος, Πολιτικά Θέματα, 14.7.

2000)

Έκο 0.: Μεταξύ ψεύδους και ειρωνείας (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 29.7.2000)

Μοζέ Κ.: 0 αρχαίος ελληνικός πολιτι­ σμός στο Διαφωτισμό (Π. Τζαμαλίκος, Ελευθεροτυπία, 14.7.2000)

Αρώνη-Τσίχλη Κ., Τρίχα Λ.(επιμ,): 0 Χα­ ρίλαος Τρικούπης και η εποχή του (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 30.7.2000)

Τσιριμώκου Λ.: Εσωτερική ταυτότητα. Δοκίμια για τη λογοτεχνία (Ζ. Σαμαρά, Το Βήμα, 30.7.2000) (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 28.7.2000)

Άρεντ X.: Περί βίας (Φ. Δ. Δρακονταειδής, διαβάζω, 409)

Λιεζουά Ζ. Π.: Ρομά, Τσιγγάνοι, Ταξιδευτές (Μ. Τοιγάρα, διαβάζω, 409)

Μπαζίλι Κ. Μ.: Ένας Ρώσος στην Ελλά­ δα του Καποδίστρια (Π. Διάκος, Diva, Ιούλιος 2000)

Μπούρας Κ.: Το «μετά» της τραγωδίας (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 9.7.2000) Παπαδημητρακόπουλος Η.: Αποκείμενα (Φ. Δ. Δρακονταειδής, Ελευθεροτυπία, 14.7.2000)

Τζαμτζής A. I.: Ελληνική επιβατική ακτο­ πλοΐα (Σ. I. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 9.7.2000)

Κουλούρης Ν.: Ελληνική βιβλιογραφία του Εμφυλίου πολέμου (1945-1949) (Γ. Λαμπάτος, Αυγή, 16.7.2000)

Σούλερ Β.: Ιστορία της αρχαίας Ελλά­ δας (Τ. Δημητρούλια, διαβάζω, 409) Σπάνος 0.: America's Shadow (Α. Καραβαντά, διαβάζω, 409) Χόμπσμπαουμ Έ.: Στους ορίζοντες του 21ου αι. (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυ­ δρόμος, 29.7.2000) Χόμπσμπαουμ Έ.: The New Century (Φ. Δ. Δρακονταειδής, διαβάζω, 409)

Πετρίδης Π.: Σύγχρονη ελληνική πολιτι­ κή ιστορία (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Τα­ χυδρόμος, 8.7.2000) Σακελλαρίου Μ. Β.: Η Αθηναϊκή Δημο­ κρατία (Σ. I. Καργάκος, Ελεύθερος Τύ­ πος, 30.7.2000)

Αποστολοπούλου Ν.: Μετά τη Βάρκιζα η τραγωδία... (Ε. Ζωγράφου, Ριζοσπά­ στης, 6.7.2000)

Σκιαδάς Ελ.: Δημοτικό Βρεφοκομείο Αθηνών (1859-1999) (Σ. I. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 9.7.2000)

Λαζαρίδης Γ.: Φλας μπακ. Μια ζωή σινεμά (Αλ. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 21.7.2000)

Λαμπροπούλου Δ.: Γράφοντας από χη φυλακή (Γ. Κολοβός, Καθημερινή, 30.7.2000)

Ουίν Φ.: Karl Marx. A Life (Σ. Νασάρ, To Βήμα, 2.7.2000)

Μανδηλαράς Φ.: 0 μεγάλος ίσκιος και οι Τσιγγάνοι (Μ. Κανατσούλη, διαβάζω, 409)

Λυμπερόπουλος Δ.: Αμαρτίες γονέων.., (Γ. Σατσίδης, Play Boy, Ιούλιος 2000)

—

Νικολούδη Φ.: Το χαρούμενο λιβάδι (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000)

Βέης Γ.: Ασία, Ασία (Ά. Σουλογιάννη, διαβάζω, 409)

Παπαδάκης Β. (επιμ.): Το χρυσό κλαδί (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 7.7.

2000)

Μουστάκι Ζ. & Μέιρ Ζ.: Fils du Brouillard (Σ. Νχάλης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 1.7.2000) Χαχζηφωτίου Ζ.: Στΰ μονοπάτια του πο­ λέμου (Π. Λιόκος, Diva, Ιούλιος 2000) Γιαλτσίν Κ.: Μια προίκα αμανάτι - οι άν­ θρωποι της ανταλλαγής (Α. Τζάλλα, Ηπειρωτικός Αγών, 20.7.2000) Κίλι Έ.: Αναπλάθοντας τον Παράδεισο (Έ. Χουζούρη, Ελευθεροτυπία, 21.7.

2000)

Γερμανός Φ.: Το αντικείμενο (Ε. Γκίκα, Έθνος, 23.7.2000) (Αλ. Δήμου, Ραδιο­ τηλεόραση, 15.7.2000) (Ν. Κεράνης, Το Βήμα, 23.7.2000) Κολύμβα Κ.: Η πάνω μεριά του κόσμου (Αλ. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 1.7.2000) Μακρής-Στάικος Π.: Κίτσος Μαλτέζος (Αλ. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 15.7.

2000) (Τ. Παππάς, διαβάζω, 409) Μελετόπουλος Μ.: Νίκος Πουλαντζάς, 1936-1979 (θ. Γεωργιάδης, Μακεδονία Θεοοαλονίκης, 2.7.2000) Μπόμπου-Σταμάτη Β.: 0 Βικέντιος Δαμοδός: βιογραφία - εργογραφία (Ν. Ε. Καραπιδάκης, Καθημερινή, 23.7.2000) Τσάτσος Κ.: Λογοδοσία μιας ζωής (Μ. θεοδοσοπούλου, Το Βήμα, 23.7.2000) (Ν. Μπακουνάκης, Marie Claire, Ιούλιος 2000) Ψαρουδάκης Γ.: Το δώρο της Ελισάβετ (Ν. Κεράνης, Το Βήμα, 30.7.2000) Αντρέα Γ.: Εκείνος ο έρωτας (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 21.7.2000) Κέρσοου 1 : Χίτλερ 1889-1936. Ύβρις (Δ. Σωτηρόηουλος, Το Βήμα, 9.7.2000)

Γαλανού - Τουρκοβασίλη Ρ.: Προς Ανατολάς (Σ. I. Καργάκος, Ελεύθερος Τύ­ πος, 16.7.2000) Ζυρίνης Κ.: Πέρα από το Μπόλι. Οι άν­ θρωποι της παλίρροιας (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 22.7.2000) Καραποστόλης Β.: 0 εαυτός δίχως πυ­ ξίδα (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 409) Αλεξάντερ Κ.: Η Καρτερία - Η θρυλική αποστολή του Σάκλετον στην Ανταρκτι­ κή (Β. Ρούβαλης, Αντί, 21.7.2000) Ντεόν Μ.: Σελίδες για την Ελλάδα (Δ. Κορδομενίδης, Αγγελιοφόρος της Κυ­ ριακής, 2.7.2000) Ουόρντ Α.: Λυκόφως στην Αφρική (Δ. Κορδομενίδης, Αγγελιοφόρος της Κυ­ ριακής, 2.7.2000)

Τριανταφύλλου Σ.: Η Μαριόν στ' ασημέ­ νια νησιά και στα κόκκινα δάση (Α. Ζερ­ βού, διαβάζω, 409) Τριβιζάς Ε.: Η πινεζοβροχή (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 22.7.:2000) Τσιλιμένη Τ.: Ιστορίες του γυαλιού και του γιαλού (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 15.7.2000) Φραγκούλη Φ.: Το μισό πιθάρι (Ε. Σαρα­ ντίτη, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000) Χατζημανώλη Ά.: Οδυσσέας - 0 γυρι­ σμός στην Ιθάκη - Τρωικός πόλεμος / θησέας - η πάλη με το Μινώταυρο / Δώδεκα θεοί του Ολύμπου (Ε. Σαραντί­ τη, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000) Χωρεάνθης Κ.: Το δέντρο της γης (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000)

I

Γκλιτς Α.: Ένα αβγό από αλλού (Ε. Σα­ ραντίτη, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000)

Αθανασιάδου Α.: Η αδελφή της αδελ­ φής της αδελφής μου (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 28.7.2000)

Γκρέιαμ κ.: 0 άνεμος στις ιτιές (Μ. Κανα­ τσούλη, διαβάζω, 409)

Iu i m

Γανωτής Κ.: 0 Αγαθός και οι δύο ληστές (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 7.7.

2000)

Λάουμπε Ζ.: 0 παππούς πετάει (Γ. Σ. Παπαδάτος, διαβάζω, 409) (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 28.7.2000)

Γεραλής Γ.: Ελληνική μυθολογία -1 (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 28.7.2000)

Μπάουμγκχαρτ Κ.: Φρειδερίκη, ένα κα­ θωσπρέπει γουρουνάκι (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000)

θάνου - Κουζιώκα Α.: Το σεργιάνι των χαρταετών στην Ενωμένη Ευρώπη (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000)

Μπάτεργουερθ Ν.: 0 θυμωμένος λαγός (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 7.7.

2000)

Καπλάνογλου Μ.: Η Νύμφη της Άνοιξης (Έ. Φαλίδα, Τα Νέο, 8.7.2000)

Μπιε Π.: Απωλέσθη πράσινος σκύλος (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 7.7.

2000)

Καρακώτας Μ.: 0 γυρισμός (Ε. Σαραντί­ τη, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000) Καρκαβίτσας Α.: Η θάλασσα (Μ. Κανατσούλη, διαβάζω, 409)

Μορέν Ε.: Τα δαιμόνιά μου (Τ. Παππάς, διαβάζω, 409)

Κρητικού Α.: Στον κόσμο της τέχνης. Αναφορά στη σύγχρονη ελληνική ζω­ γραφική (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 15.7.2000)

Μπάλντοκ Ρ.: Πάμπλο Καζάλς (Β. Καλα­ μαράς, διαβάζω, 409) (Γ. Π. Μαλούχος, Καθημερινή, 2.7.2000)

Λοϊζου Μ.: Τα δύο ερωτευμένα ζαρκά­ δια (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000)

Μπλαζόβσκι Μ.: Πίου-Πίου, Πιπιφιλίπι (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000) Μπόντεν Ν.: Η Κατ και η απίθανη γιαγιά της (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 8.7.2000) Πολάσνιεκ Κ.: Αλεηουδο-ιοτορίες (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000) Ρενάρ Ντε Τζ.: Σοφία, η αγελαδίτσα τραγουδίστρια (Ε. Σαραντίτη, Ελευθερο­ τυπία, 7.7.2000)

7 35

Σιμόνι A.: Ο Τιμπάλντο και η τρύπα στο ημερολόγιο (Αλ. Δήμου, Ραδιοτηλεόρα­ ση, 1.7.2000) Σολοΐάρεφ Γκ.: Εσύ μεγάλος, εγώ μι­ κρός (Ε. Σαραντίιη, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000) Σομέι Γ.: Ο Τζέικ στη θάλασσα (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000) I ff lff g / p

I

Ρόουλινγκ Τζ.: Ο Χάρι Πότερ και η Φιλο­ σοφική Λίθος/Ο Χάρι Πότερ και η Κάμα­ ρα με τα μυστικά/0 Χάρι Πότερ και ο αιχμάλωτος του Αζμπακάν (Α. Ζερβού, διαβάζω, 409)

I HEPIO AIKA

Id fM H W M

Άρδην: Αρ. 25-26 (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 21.7.2000)

I

Σκοπελίτης Σ.: Νεοκλασικά της Αθήνας και του Πειραιά (Ν. Βατόπουλος, διαβά­ ζω, 409)

Βιζυηνός Γ.: Το μόνο ταξίδι της ζωής του (Μ. Κοντολέων, Καθημερινή, 18.7.2000)

Καν Α.: Θεσσαλονίκη 1915 & 1918 (Ν. Βατόπουλος, διαβάζω, 409)

Καρατζαφέρη L Όνειρα και γέλια (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000)

Πέγκα Ντ.: Το χαλί της Ανατολής (θ. Γεωργιάδης, Μακεδονία Θεσσαλονίκης, 2.7.2000)

Λάλα-Κριστ Δ.: Ένας μικρός θεός περίσ­ σεψε (Α. Ζερβού, διαβάζω, 409) Σωτήρχος Π. Μ.: Το παλάτι της αγάπης (Αλ. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 15.7.

2000) Τίγκα Τ.: Τα χρόνια τρέχοντος (Β. Πάτσιου, διαβάζω, 409) Γκέτε Κ. Μ.: Κοκκινοσκουφίτσα στο Μανχάταν (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυ­ πία, 7.7.2000)

[η /γγμ κ

— Ί

ΔημητρακόπουλοςΦ.: Σεφέρης, Κύ­ προς, επιστολογραφικά και άλλα (Μ. θεοδοσοηούλου, Το Βήμα, 2.7.2000) Παπαδίτσας Δ. Π.: Να μου γράφεις, έ­ στω και βαδίζοντας. Επιστολές στον Ε.

X. Γόνατά, 1960 - 1965 (Μ. Τσάτσου, Καθημερινή, 18.7.2000)

εικονογρσφημένα (Σ. Μπουρνάζος, Ελευθεροτυπία, 14.7.2000) |

Αρχειοτάξιο: Αρ. 2 (Μ. θεοδοσοπούλου, Το Βήμα, 2.7.2000) Εντευκτήριο: Αρ. 49 (Μ. θεοδοσοπούλου, Εποχή, 9.7.2000) (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 2.7.2000) Επιστήμη και Κοινωνία: Αρ. 2-5 (Αθ. Γκότοβος, Το Βήμα, 25.7.2000) Ερανιστής: Αρ. 22 (Κυρ. Ντελόπουλος, Καθημερινή, 25.7.2000) Μνήμων: Τόμος 20 (Κυρ. Ντελόπουλος, Καθημερινή, 25.7.2000) Μουσικός Λόγος: Αρ. 1 (Γ. Κοκκώνης, Ηπειρωτικός Αγών, 20.7.2000) (Ν. Μπακουνόκης, Δίφωνο, Ιούλιος 2000) (Κ. Σχινά, Ελευθεροτυπία, 14.7.2000) Ποίηση: Αρ. 15 (Μ. θεοδοσοηούλου, Το Βήμα, 9.7.2000) (Κ. Ρεσβάνης, Τα Νέα, 10.7.2000)

Πενάκ Ντ.: Το μάτι του λύκου (Ε. Σαρα­ ντίτη, Ελευθεροτυπία, 7.7.2000)

Σύνοψις: Αρ. 4 (Α. Παναγόπουλος, Κα­ θημερινή, 4.7.2000)

Πούλμαν Φ.: Η τριλογία του κόσμου (Μ. Κοντολέων, διαβάζω, 409)

Τρικαλινά: Τόμος 19 (Κυρ. Ντελόπου­ λος, Καθημερινή, 25.7.2000)

Στάθης (Σταυρόπουλος): 55 τραγούδια

/

ίΡΓΑ

Αυγούοτου 2000 -3 Ι Αυγούοτου 2000

ι

Εκδόσεις Περίπλους: The Mafia Εμπεδοκλής: Περί φύσεως (Φ. ΤερζάManager (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, κης, Καθημερινή, 29.8.2000) 6.8.2000) (Κ. Παπαγιώργης, ΑθηνόΚαστοριάδης Κ.: Sur «Le Politique» de ραμα, 25.8.2000) Platon (Γ. Οικονόμου, Καθημερινή, 8 .8.2000) Πίκοβερ Κ.: Αν υπήρχαν... πώς θα ήταν (Γ. Ν. Μπασκόζος, Οικονομικός Ταχυ­ Ξυλινάς Μ.: Η προσωκρατική φιλοσοδρόμος, 26.8.2000) φίο κοι οι σύγχρονες επιστήμες (Φ. Φρανς Π. (εηιμ.): The Oxford Guide to Literature in English Translation (Ντ. Σιώτης, To Βήμα, 27.8.2000)

136

Τερζάκης, Καθημερινή, 29.8.2000) Τζαβάρας Γ.: Η ποίηση του Εμπεδοκλή (Φ. Τερζάκης, Καθημερινή, 29.8.2000)

Έκο 0.: Μεταξύ ψεύδους και ειρωνεί­ ας (θ. Γεωργιάδης, Μακεδονία Θεσσα­ λονίκης, 6.8.2000) (Αλ. Δήμου, Ραδιο­ τηλεόραση, 12.8.2000) Μπρα Ζ.: 0 Χέγκελ και η τέχνη (Έ. Κασίμη, Ελευθεροτυπία, 25.8.2000) Σλότερτζινκ Π.: SphSren l. Blasem/ Spharen II. Globen (θ. Γεωργίου, Ελευ­ θεροτυπία, 18.8.2000) Σμιθ Ά.: Έρευνα για τη φύση και τις αι­ τίες του πλούτου των εθνών (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 6.8.2000) (Γ. Ν.

Μπασκόζος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 19.8.2000)

Γ«μ γ κ μ

—

I

Αθανασιάδη Π., Φρέντε Μ. (επιμ.).· Pagan monotheism in late antiquity (Σ. Ράγκος, Ελευθεροτυπία, 4.8.2000) Κυρτάχας Δ.: Ιερείς και προφήτες: η παραγωγή και η διαχείριση του δόγ­ ματος στον πρώιμο χριστιανισμό (Σ. Ράγκος, Ελευθεροτυπία, 4.8.2000) Νάσιος Χρ.: 0 μυστικισμός του δυτι­ κού χριστιανισμού (Φ. Τερζάκης, Ελευ­ θεροτυπία, 18.8.2000) Τερζάκης Φ.: Μελέτες για το ιερό (Σ. Ράγκος, Ελευθεροτυπία, 4.8.2000) Ρόλεϊγκ Α.: Τα μυστήρια του ερμητι­ σμού (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 4.8.2000) Χανχ 0.: Ζωντανός Βούδας - Ζωντανός Χριστός (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 20 .8 .2000) ) \m

m

\m

Σιβαράκσα Σ.: Global healing (Γ. Σιώρης, Ελευθεροτυπία, 4.8.2000)

m

Λύτρας Α.: Κοινωνία και εργασία (θ. Χατζόπουλος, Οικονομικός Ταχυδρό­ μος, 5.8.2000) Τσιβάκου I.: Το οδοιπορικό του εαυ­ τού στον χώρο της εργασίας (θ. Γιαλκέτσης, Ελευθεροτυπία, 18.8.2000) (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 25.8.

2000)

Καρσέντι Μη.: Μαρσέλ Μος, το ολικό κοινωνικό φαινόμενο (Γ. X. Παπασωτηρίου, Ελευθεροτυπία, 4.8.2000)

Κουλουμπής θ., Ντόκος 0. (επιμ.): Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις 1999-2000 (Μ. Καβίδα, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 5.8.2000) (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 6.8 .2000)

Κωνσταντινίδης Σ., Πελαγίδης 0. (επιμ.): 0 Ελληνισμός στον 21ο αιώνα (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 5.8.2000) Πειρουνάκης Ν.: Πρόταση - πρόγραμ­ μα για μια δυνατή και καλύτερη Ελλά­ δα (Σ. I. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 27.8.2000)

I ΟΙ ΚΟΝΟΜΙ Α

I

Βλαχούτοικος X.: Η ρωσική οικονομική εμπλοκή (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Τα­ χυδρόμος, 19.8.2000) Λυμπεράκη Α„ Πελαγίδης θ.: 0 «φόβος του ξένου» στην αγορά εργασίας: Ανο­ χές και προκαταλήψεις στην ανάπτυξη (Λ. Κέζα, Το Βήμα, 6.8.2000) Γκάλμπρεϊθ Τζ. Κ.: Το μεγάλο κράχτου 1929 (Ν. κεράνης, Το Βήμα, 6.8.2000) Ρικάρντο Ντ.: Οι αρχές της πολιτικής οικονομίας και της φορολογίας (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 15.8.2000) (Γ. Ν. Μπασκόζος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 19.8.2000) Σεν Α.: Για την ηθική και την οικονομία (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 20.8.2000) Σίλερ Ρ.: Irrational exuberance (Α. Παπάρσενος, Το Βήμα, 15.8.2000)

Κερβαντουέ ντε Α., Μοσί-Λαβό Ζ.: Οι γυναίκες δεν είναι σαν τους άλλους (Μ. θεοδοσοπούλου, Το Βήμα, 27.8.

2000)

Σλέιτερ Ρ.: Πρώτα αγοράζεις, μετά α­ ναλύεις (θ. Χατζόπουλος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 5.8.2000)

Ουρμπέν Ζ.: Στην ακροθαλασσιά. Με­ ταμόρφωση του ταξιδιώτη σε παρα­ θεριστή (Κ. Καλφόπουλος, Ελευθερο­ τυπία, 4.8.2000)

\m

Πέιν Μ.: Σύγχρονη θεωρία της κοινω­ νικής εργασίας (Σ. Ντάλης, Οικονομι­ κός Ταχυδρόμος, 5.8.2000) Σένετ Ρ.: Η τυραννία της οικειότητας (Β. Αθανασόπουλος, Καθημερινή, 8.8.

2000)

m

m

m

Καβάλι-Σφόρτσα Λ.: Genes, Peoples and Languages (Κ. Γιαννούτσου, Ελευ­ θεροτυπία, 4.8.2000)

[/140ΓΡ4Φ/ΤΙ

1

Εκδόσεις Το Ροδακιό: Μοιρολόγια της μεσσηνιακής Μάνης. (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 9.6.2000)

Μερακλής Μ. Γ.: Το λαϊκό παραμύθι (Ε. Ζωγράφου, Ριζοσπάστης, 15.6.2000) Μουσικές της Θράκης: Μια διεπιστη­ μονική προσέγγιση: Έβρος (X. Δημακοπούλου, Εστία, 15.6.2000)

m

Ι ΟΛΟΓΙ Α

Π

Νεραντζής I.: Προϊστορικές φυλετικές λατρείες Αιτωλών και Αργαίων (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 18.8.2000» \ r n r n im

- n m

m

m

Αραβάνης Γ.: Πειθαρχία και εκπαίδευ­ ση. Ο ρόλος των ποινών και των αμοι­ βών στο σχολείο και στο νηπιαγωγείο (Κ. Δ. Μαλαφάντης, Σύγχρονο Νηπια­ γωγείο, 16) Δημητρόπουλος Ε.: Εισαγωγή στη με­ θοδολογία της επιστημονικής έρευ­ νας (Κ. Δ. Μαλαφάντης, Σύγχρονο Νη­ πιαγωγείο, 16) Ζωγράφου-Τσαντάκη Μ.: Μουσειακή εκπαίδευση (Ε. Φωτάκη, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 16) Σμοκοβίτης Α.: Η φυσιολογία της μνή­ μης (Κ. Σταματάκη, Σύγχρονο Νηπια­ γωγείο, 16) Λόου Νόλτε Ντ., Χάρις Ρ.: Τα παιδιά μαθαίνουν αυτό που ζουν (Κ. Σταμα­ τάκη, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 16) Σοβέλ Ντ. & Π.: Παιδαγωγική και περι­ βάλλον (Φ. Βρεττός, Σύγχρονο Νηπια­ γωγείο, 16) Χάουγκ-Σνάμπελ Γκ.: Η επιθετικότητα στο νηπιαγωγείο. Κατανόηση και αντι­ μετώπιση (Κ. Δ. Μαλαφάντης, Σύγχρο­ νο Νηπιαγωγείο, 16) \ ta im

n ti

|

Παπαϊωάννου Γ.: Χαοτικές χρονοσει­ ρές (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 20.8.

2000) θεμηριάν X. Λ.: Το Δίκτυο (Τ. Δημητρούλια, Το Βήμα, 27.8.2000) Κούσνερ Μπ.: Η δικτατορία των για­ τρών (Β. Πεσμαζόγλου, Τα Νέα, 19.8.

2000) Ντάισον Φ.: Το ανθρώπινο γονιδίωμα, ο ήλιος και το Ίντερνετ (Γ. Ν. Μπασκό-

137

ζος, Εξπρές, 6.8.2000) (Γ. Ν. Μηασκόζος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 12.8 .2000)

Ορτόλι Σ„ Βιτκόφσκι Ν.: Η μπανιέρα του Αρχιμήδη (θ. Γεωργιάδης, Μακε­ δονία Θεσσαλονίκης, 13.8.2000) Τάπσκοτ Νχ.: Crowing up digital. The rise o f the Net Generation (Γ. Ν. Μπασκόζος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 12.8 .2000)

tF f flff l

I

Γούναρης Γ.: Εικόνες της Μονής Λειμώνος Λέσβου (Α. Καλαμάτας, Καθη­ μερινή, 15.8.2000) Λούντζης Ν.: Φανερωμένης Ζακύνθου, προφήτες και ζωγράφοι (Ν. Ε. Καραπιδάκης, Καθημερινή, 27.8.2000) Μητσοτάκη Ζ.: Φλωρεντινή Καλούτοη και η τέχνη της Κρήτης (Π. Ζώρα, Κα­ θημερινή, 8.8.2000) Ματίς Α.: Γραπτά και ρήσεις για την τέ ­ χνη (Σ. Ροζάνης, Ελευθεροτυπία, 25.8.2000) H

/ m

m

r u n r —

I

Δημόπουλος Μ., Λιναράς θ. (επιμ.): Vittorio De Sica (Δ. Μπαμπάς, Καθημε­ ρινή, 15.8.2000)

Απίκιος: Εγχειρίδιο γαστρογνωμίας (Γ. Ν. Μπαοκόζος, Οικονομικός Ταχυδρό­ μος, 12.8.2000) <Ό. Σελλά, Καθημερι­ νή, 6.8.2000) Οβίδιος: Ερωτικά αντιφάρμακα (θ. Παπαγγελής, Νέα Εστία, 1725) [ΨευδοΙΙπποκράτης: Επιστολές (Το γέ­ λιο και η τρέλα) (Β. Πασχάλης, Καθη­ μερινή, 13.8.2000) \Α Ν $ 0 Λ 0 Γ ΐ ε ΐ

|

Χριστιανική Φοιτητική Ένωση: Ώρα 5 και 28 (Σ. I. Καργάκος, Ελεύθερος Τύ­ πος, 27.8.2000)

Ανδρικόπουλος Γ.: Δοξαστικός ύμνος στο Ελληνικό Αιγαίο (Δ. Κωστίδης, Σύγχρονη ακέφη, Ιούλ.-Αύγ. 2000) Βέης Γ.: Χρυσαλλίδα στον πάγο (Α. Ζήρας, Νέα Εστία, 1725) ΔαγδελένηςΣ.: Μικρή μυθολογία (Γ. Βέης, Ελευθεροτυπία, 25.8.2000) Ζέρβας Α.: Λογαριασμοί υπό την ου­ ράνια αιωνομηδαμινότητα (Γ. Μπλάνας, Ποίηση, 15) θεοφίλη Κ.: Βραχιονιστήρ πένθους στην καρδιά της Λένας (Δ. Κωστίδης, Σύγχρονη σκέψη, Ιούλ.-Αύγ. 2000) Καλαντζόπουλος Μ.: Οι ορειβάτες (Σ.

I. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 27.8.

2000) Καμπάς Χρ.: Διαδρομές (Σ. I. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 27.8.2000) Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας: Συνομι­ λώντας με τον Καβάφη (Γ. Ν. Μπασκόζος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 26.8.2000) Κουτσουρέλης Κ.: Ιστορίες του ύπνου (Δ. Παυλόκου, Αυγή, 13.8.2000) Κωσταβάρας 0.: Η μακρινή άγνωστη χώρα (Κ. Βούλγαρης, Νέα Εστία, 1725) Λιάρου-Αργύρη Ε.: Το μεταξύ των ζευγμάτων (Μ. Κορνήλιος, Ριζοσπά­ στης, 31.8.2000) Μαρκόπουλος Γ.: Μη σκεπάζεις το πο­ τάμι (Γ. Μαρκίδης, Νέα Εστία, 1725) Μπουκάλας Π.: Οπόταν πλάτανος (Γ. Βέης, Νέα Εστία, 1725) Παμπούδη Π.: Το μαύρο άλμπουμ (Γ. Ζέρβας, Νέα Εστία, 1725) Τρικούπης Σ.: Ακολουθία επί θαύματι (Δ. Κωστίδης, Σύγχρονη σκέψη, Ιούλ.Αύγ. 2000) Τσακνιά Α.: Τα ποιήματα 1969-1984 (Κ. Γ. Παπαγεωργίου, Ελευθεροτυπία, 18.8.2000) Τσιάμης Μ.: 23 τετράστιχα (Δ. Κωστί­ δης, Σύγχρονη σκέψη, Ιούλ.-Αύγ.

2000)

I

Φιλύρας Ρ.: Μια παρουσίααη από τον Γιάννη Δάλλα (θ. Πυλαρινός, Νέα Εστία, 1725)

Αγγελίδου Κ.: Ποτνία αλς (Ν. Κοκκινάκη, Καθημερινή, 29.8.2000)

Χριστοδούλου Δ.: Προς τα κάτω (Μ. Τοπάλη, Νέα Εστία, 1725)

M

138

i l

Σαρτόριους Γ.: Αλεξάνδρεια, ένας κύ­ κλος (θ. Γεωργιάδης, Μακεδονία Θεσ­ σαλονίκης, 27.8.2000) (Σ. Μοσκόβου, Νέα Εστία, 1725)

I ΜΙΟίΡΑΦΙΑ

■

|

Ανταίος Π.: Οι αθώοι του οράματος (Λ. Μαυροειδής, Αυγή, 6.8.2000) Αξιώτης Δ.: Το ελάχιστον της ζωής του (Β. Δαλακούρα, Καθημερινή, 22 .8 .2000) Βαλέτας Κ.: 0 θηοαυρόςτου Κιαμήλμηεη (Δ. Κωστίδης, Σύγχρονη σκέψη, Ιούλ.-Αύγ. 2000) Βλάχος Ά.: Βίος και πολιτεία του Ανδρέα Ρουσάνου (Κ. Καρακώτιας, Αυγή, 20.8.2000) Βογιατζόγλου Σ.: Περνώντας βιαστικά ανάμεσά τους (Αλ. Δήμου, Ραδιοτηλε­ όραση, 12.8.2000) (Κ. Γ. Παπαγεωργί­ ου, Ελευθεροτυπία, 4.8.2000) Γιώτης Ντ.: e-mail (Γ. Ν. Μπαοκόζος, Εξπρές, 20.8.2000) Γκόνης 0.: Τα πορτοκάλια της Παλαιός Επιδαύρου (Γ. Βέης, Καθημερινή, 29.8.2000) Ζηρίνης Κ.: Πέρα από το Μπαλί. 0ι άν­ θρωποι της παλίρροιας (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 13.8.2000) Ηλιοπούλου Β.: Η Λιούμπα και άλλα αρώματα (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα. 25.8.2000) θεοδωρόπουλος Τ.: Το αδιανόητο το­ πίο (Σ. I. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 13.8.2000) Καισαρίδης Γ.: Συναντήσεις και ενοχές (Τ. Μενδράκος, Αυγή, 6.8.2000) Καρατζαφέρη I.: Όπως ήταν... (Γ. Ν. Μπαοκόζος, Εξπρές, 6.8.2000) (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 20.8.

2000) Καρέλας Κ.: Ιδανικοί αυτόχειρες (Σ. Σιδέρη, Αξία, 12.8.2000) Κονδυλάκης I.: Οι Αθλιοι των Αθηνών (Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή, 6.8 .2000) Κουμαδωράκης 0.: 0 εξωλέστατος (Σ.

I. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 20.8.

2000) Κουτρούλος Γ.: Στον καφέ του πλάτα­

Κυριάκη Μ.: Σάρκα των ονείρων (Σ. Σιδέρη, Αξία. 26.8.2000)

Σουρούνης Α.: Γκας ο γκάνγκοτερ (Ν. Μηακουνάκης, Marie Claire, Αύγ. 2000) (Μ. Παναγιωτοπούλου, Elle, Αύγ.

Γουίντσεστερ Σ.: 0 καθηγητής και ο τρελός (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 25.8.2000)

2000)

Κώτσιας Τ.: Βροχή στο μνήμα (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 20.8.2000) (Χρ. Παπαγεωργίου, Αυγή, 13.8.2000)

Σπαρτιώτη Έ.: Τεσσάρι επί λεωφόρου και το συνήθη ρουχισμό (Ε. Ζωγρά­ φου, Ριζοσπάστης, 24.8.2000)

Ετσερελί Κ.: Ελίζα ή η αληθινή ζωή (0. Γεωργιάδης, Μακεδονία Θεσσαήονί­ κης, 6.8.2000)

Κώττη Α.: Η αγάπη ουδέποτε εκπίπτει (Αρ. Ελληνούδη, Ριζοσπάστης, 24.8.

Σπυροπούλου X.: Μάσκες στη σκιά (Ε. Γκίκα, Έθνος, 20.8.2000)

2000)

Σταμάτης Αλ.: Μπαρ Φλωμπέρ (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 4.8.2000)

νου (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 13.8.2000)

Λάμπρου Α.: Χρωματιστοί κύκλοι (Σ. Σιδέρη, Αξία, 12.8.2000) Λεβέντης Α.: Η Τασσώ (Β. Χατζηβασιλείου, Εήευθεροτυπία, 4.8.2000)

Στρίγκου Μ.: Η Αλίκη στη χώρα των τραυμάτων (Ε. Ζωγράφου, Ριζοσπά­ στης, 24.8.2000)

Μανουσάκης Γ.: Ένα κρανίο καρφωμέ­ νο στο κιγκλίδωμα (X. Σπυροπούλου, Εήευθεροτυπία, 4.8.2000)

Τσικληρόπουλος Μ.: Μην ξεχαστώ και δε γυρίσω (Ε. Γκίκα, Έθνος, 24.8.2000)

Μαυρουδής Κ.: Οι κουρτίνες του Γκαριμπάλντι (Κ. Βούλγαρης, Ο Ροδίτης, 78-79) (Γ. - Ί. Μπαμπασάκης, Καθημε­ ρινή, 13.8.2000) (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 18.8.2000)

Φέρρης Κ.: Ρεμπέτικο (Ε. Γκίκα, Έθνος, 10.8.2000) (Αλ. Δήμου, Ραδιοτηήεόραση, 19.8.2000) (Χρ. Σιάφκος, Αδέ­ σμευτος Τύπος, 18.8.2000)

Μηλιώνης Χρ.: Τα φαντάσματ του Γιορκ (Η. X. Παπαδημητρακόπουλος, Εήευθεροτυπία, 25.8.2000) Μηνούδη 0.: Ψηλαφώντας το παρελ­ θόν (Σ. I. Καργάκος, Εήεύθερος Τύπος, 27.8.2000) Νικολαΐδου Σ.: 0 φόβος θα σε βρει και θα Όαι μόνος (Γ. Κορδομενίδης, Αγγεήιοφόρος της Κυριακής, 6.8.2000) Νόλλας Δ.: Φωτεινή μαγική (Κ. Καρακώτιας, Αυγή, 13.8.2000) Ξανθόπουλος Λ.: Άγγελος των πρώ­ των ημερών (Ε. Γαραντούδης, Νέα Εστία, 1725) Παπανικολάου Μ.: Βροχή αστεριών (Σ. Σιδέρη, Αξία, 26.8.2000) Παππά Λ.: Φαρμάκι με ζάχαρη (Σ. I. Καργάκος, Εήεύθερος Τύπος, 27.8.

2000) Ραγκαβής A. Ρ.: Διηγήματα (Β. Αθανασόπουλος, Εήευθεροτυπία, 25.8.

2000)

Ρουσοχατζάκης Α.: Μπιμπερό με κόκα κόλα (Ντ. Σιώτης, Το Βήμα, 6.8.2000) Ρούσσος Τ.: Το κυνήγι της αλεπούς (Γ. Βέης, Νέα Εστία, 1725) Σαραντίτη Ε.: 0 Κάβος του Αγίου Αγγέ­ λου (Δ. Καπράνος, Καθημερινή, 1.8 .2000)

Χατζηστεργίου Γ.: Μικρή πόλη, μεγά­ λα μυστικά (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνό­ ραμα, 18.8.2000) Χουλιαράς Ν.: Εικόνες στο ύφος της ζωής (Ε. Γκίκα, Έθνος, 13.8.2000) Χουρμούζης Μ.: Παρωδική μικρογρα­ φία μυθιστορημάτων (0. Γεωργιάδης, Μακεδονία Θεσσαήονίκης, 27.8.2000) Χρηστίδης Λ.: Ψυχ (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 5.8.2000)

Ζερμέν Σ.: Μέρες οργής (Μ. Λαμπαδαρίδου-Πόθου, Το Βήμα, 27.8.2000) Ιζό Ζ. - Κ.: Το τσούρμο (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 13.8.2000) Καλβίνο Ί.: 0 ανύπαρκτος ιππότης (Β. Χατζηβασιλείου, Εήευθεροτυπία, 13.8.2000) Καρηεντιέρ Α.: Κονσέρτο μπαρόκ (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 11.8.2000) Κινγκ Σ.: Καρδιές στην Ατλαντίδα (θ. Γεωργιάδης, Μακεδονία Θεσσαήονί­ κης, 13.8.2000) Κίνκελ Τ.: Η φυλλωσιά του φεγγαριού (Αλ. Δήμου, Ραδιοτηήεόραση, 12.8.

2000) Κορτώ Α.: Το τετράγωνο (Λ. Κέζα, Το Βήμα, 6.8.2000) Κρουζ X.: Η τελευταία επιστροφή (Δ. Μουρατίδης, Νέο Βήμα, 10.8.2000) Κρουτιέ Α.: Η κούκλα (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 7.8.2000) Λέβι Κ.: 0 Χριστός σταμάτησε στο Έμπολι (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 26.8.

2000)

Χρυοόπουλος Χρ.: Σουνυάτα (Η. Μαγκλίνης, Καθημερινή, 28.8.2000)

Λέσινγκ Ντ.: 0 απεσταλμένος στον πλανήτη 8 (Δ. Κωστίδης, Σύγχρονη σκέφη, Ιούλ.-Αύγ. 2000)

Χωρεάνθη Ε.: Η σκοτεινή αποθήκη (Δ. Κωστίδης, Σύγχρονη σκέφη, Ιούλ.Αύγ. 2000)

Λε Τελιέ X.: 0 κλέφτης της νοσταλγίας/Όλα τα μανιτάρια τρώγονται (Τ. Δημητρούλια, Το Βήμα, 13.8.2000)

Αλιέντε I.: Κόρη της μοίρας (Αλ. Δή­ μου, Ραδιοτηήεόραση, 12.8.2000)

Λόρενς Ντ. X.: 0 εραστής της λαίδης Τσάτερλι (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 26.8.

Αντέρ Γ.: Έρωτας και θάνατος στο Λονγκ Άιλαντ (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 5.8.2000) Άντριτς Ί.: Το χρονικό του Τράβνικ (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 4.8.2000)

2000)

ΛουίΖ. - Μ.: Το αγόρι με το φαγωμένο αυτί (Γ.-Ί. Μπαμπασάκης, Καθημερινή, 6.8.2000) (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 13.8.

2000) Μάθεσον Ρ.: Κάπου στο χρόνο (Ε. Γκί­ κα, Έθνος, 10.8.2000)

Άπφελντόρφερ Ζ.: Τρίγωνο στο Διαδύκτιο (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 20.8.2000) (Σ. Σιδέρη, Αξία, 26.8.

2000)

Μανέ Ε.: Κουβανέζικη ραψωδία (Σ. Σιδέρη, Αξία, 12.8.2000)

Γιούνγκερ Σ.: Η απόλυτη καταιγίδα (Μ. Μιχαηλίδης, Το Βήμα, 27.8.2000) (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 13.8.2000)

Μάντελ X.: 0 γίγαντας 0' Μπράιεν (Α. Μαντόγλου, Εήευθεροτυπία, 4.8.

2000)

139

Μάντοξ Ρόμπερτς Τζ.: Η γυναίκα του Καίσαρα (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές,

Πάβιτς Μ.: Το γυάλινο σαλιγκάρι (Α. Μαντόγλου, Ελευθεροτυπία, 25.8.

20.8 .2000)

2000)

Μάνισεν Ντ.: Τα Απομνημονεύματα ε ­ νός Γνωστικού Νάνου (Σ. I. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 13.8.2000)

Πέρεθ Γαλδός Μπ.: 0 μαγεμένος ιππό­ της (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 20.8.

2000)

Μανφρένχι Β.: Ο Φαραώ της ερήμου (Μ. Πανώριος, ΕΤίευθεροτυπία, 25.8.

2000)

Πίντσον Τ.: Βραδείας καύσεως (Μ. Μιχαηλίδης, Το Βήμα, 6.8.2000)

Μάρκες L Το τελευταίο λιμάνι (Σ. Σιδέρη, Αξία. 26.8.2000) Μαρουάν Λ.: Η απαγωγή (Γ. Ν. Μπα­ σκόζος, Εξπρές, 6.8.2000) Μπαλζάκ 0.: Ο Οίκος Νυσενζέν (Ν. Κεράνης, Το Βήμα, 13.8.2000) (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 4.8.2000) (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 28.8.

2000)

Πίτερς Έ.: Ο αγρός του κεραμοποιού (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμ ευτος Τύπος, 28.8.2000) Ρενονοέ Φ.: Η μηχανική της ρήξης (Λ. Προγκίδης, Ελευθεροτυπία, 18.8.

2000) Ριγκίνι Μ.: Καπουτσίνο (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμευτος Τύπος, 13.8.2000)

Μπερν Σ.: Έγκλημα στη γειτονιά (Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή, 27.8.2000)

Ριό Μ.: Το άγαλμα της ελευθερίας (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 19.8.2000) (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 20.8.2000) (X. Σπυροπούλου, Καθημερινή, 8.8.2000)

Μποντουέν Ζ.: 0 λευκός μανδαρίνος (Γ. Ματζουράνης, Αυγή, 20.8.2000)

Ροθ Φ.: Ανθρώπινη κηλίδα (Η. Μπογδάνος, Το Βήμα, 6.8.2000)

Μπρουσολό Σ.: 0 επικίνδυνος (Φ. Φι­ λίππου, Το Βήμα, 13.8.2000)

Ροθ Φ.: Παντρεύτηκα έναν κομμουνι­ στή (Κ. Κατσουλάρης, Το Βήμα, 13.8.

2000) (Η. Μαγκλίνης, Καθημερινή, 6.8.2000) (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 20.8.2000) (Κ. Σχινά, Ελευθεροτυπία, 4.8.2000)

Νοτόμπ Α.: Σιωπηλός επισκέπτης (Κ. Κατσουλάρης, Το Βήμα, 13.8.2000) (Η. Μαγκλίνης, Καθημερινή, 13.8.

2000) Ντε Κάστρο Υ.: Η γυναίκα του Βόσπο­ ρου (Δ. Μουρατίδης, Νέο Βήμα, 24.8.

2000)

Σαμί-Κετανί Γ.: Τελετή (Αλ. Δήμου, Ρα­ διοτηλεόραση, 5.8.2000) (Γ. Ν. Μπα­ σκόζος, Εξπρές, 13.8.2000)

Ντε Μπερνιέρ Λ.: 0 μυστικός πόλεμος του Δον Εμμανουέλ (Ν. Μπακουνάκης, Marie Claire, Αύγ. 2000)

Σαραμάγκου Ζ.: Η πέτρινη σχεδία (0. Γεωργιάδης, Μακεδονία Θεσσαλονί­ κης, 13.8.2000)

Ντε Μπερνιέρ Λ.: Το μαντολίνο του Λοχαγού Κορέλι (Χρ. Σιάφκος, Αδέ­ σμευτος Τύπος, 25.8.2000)

Σαράς Π.: Λίγο πριν νυχτώσει (Αλ. Δή­ μου, Ραδιοτηλεόραση, 19.8.2000) Σεκσίκ Λ.: Η περιπλάνηση του Νάθαν (Ε. Γκίκα, Έθνος, 10.8.2000) Σέρα Μ.: Το παιδί αγελάδα (Δ. Κωστίδης, Σύγχρονη σκέψη, Ιούλ.-Αύγ.

Ο' Μπράιαν Π.: Κουρσάροι στη στεριά (Ν. Κεράνης, Το Βήμα, 27.8.2000)

2000)

Ονέτι X. Κ.: Η σύντομη ζωή (Χρ. Σιάφ­ κος, Αδέσμευτος Τύπος, 6.8.2000)

Σοζέ Ρ.: Οι σοφοί του Βοναπάρτη (Κ. Καρακώτιας, Αυγή, 13.8.2000)

ΌουτςΤζ. Κ.: Blonde (Π. Γκρέι, Καθη­ μερινή, 27.8.2000)

Σόμτοου Σ. Π.: Σκοτεινοί άγγελοι (Μ. Πανώριος, Ελευθεροτυπία, 4.8.2000)

Πααζαλίνα Α.: Πέρα από τα όρια (Γ. Ματζουράνης, Αυγή, 20.8.2000)

Σουέιφ Α.: 0 χάρτης της αγάπης (Ε. Γκίκα, Έθνος, 24.8.2000)

140

Τάουνσεντ Σ.: Άντριαν Μολ: Τα χρόνια της μοναξιάς (Τ. Γουδέλης, Ελευθερο­ τυπία, 4.8.2000) Τζα Ρ. Κ.: Η νοσταλγία έχει χρώμα γα­ λάζιο (Σ. Σιδέρη, Αξία, 12.8.2000) Τσενγκ Φ.: Η ιστορία του Τιαν-γι (Β. Αθανασόηουλος, Ελευθεροτυπία, 11.8 . 2000)

Υσμάν Ζ. Κ .: Ανάποδα (Τ. Γουδέλης, Ελευθεροτυπία, 18.8.2000) Φήλντινγκ Έ.: Προς γνώση και συμ­ μόρφωση (0. Γεωργιάδης, Μακεδονία Θεσααλονίκης, 6.8.2000) Χάισμιθ Π.: 0 ΡίπλεΤ σε βαθιά νερά (Χρ. Σιάφκος, Αδέσμ ευτος Τύπος, 27.8. 2000) (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 19.8.2000) Χέντερσον Λ.: Το μαύρο δερμάτινο φόρεμα (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 6 .8 .2000) Χερν Λ.: Εκτός του κύκλου των ψυχών (Δ. Σταμέλος, Ελευθεροτυπία, 25.8.

2000) Χιουνίβεν Μ.: Round Rock. Το τραγού­ δι των αλκοολικών (Ε. Γκίκα, Έθνος, 17.8.2000)

Ρόι Α.: 0 θεός των μικρών πραγμάτων (Σ. I. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 27.8.2000)

Ντε Λίλο Ντ.: Υπόγειος κόσμος (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 13.8.2000)

Ο' Κόνελ Κ.: Το παιδί - Ιούδας (Αλ. Δή­ μου, Ραδιοτηλεόραση, 19.8.2000)

Ταμηασνίκ Μ.: Το συμπόσιο της αρά­ χνης (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 6.8.2000)

Αλεξανδρόπουλος Μ.: 0 Μαγιακόφσκι - τα εύκολα και τα δύσκολα (0. Γεωργιάδης, Μακεδονία Θεσσαλονίκης, 27.8.2000) Μπαρούτας Κ.: 0 Γιαννιώτης ζωγρά­ φος Πέτρος Γεωργιάδης (Σ. I. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 20.8.2000) Πετρόπουλος Γ.: Εκτων Επτανησίων (Σ. I. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 27.8.2000) Πιηίνης Γ.: Μανόλης Αναγνωστάκης, έ­ νας φανατικός πεζοπόρος της ποίη­ σης (Γ. Κουβαράς, Καθημερινή, 15.8.2000) Σιμόπουλος Κ.: Ιδεολογία και αξιοπι­ στία του Μακρυγιάννη (Αλ. Δήμου, Ρα­ διοτηλεόραση, 5.8.2000) Σκλαβενίτης Δ.: Νάνος Βαλαωρίτης. Χρονολόγιο-Βιβλιογραφία-Ανθολόγιο (Α. Δανιήλ, Καθημερινή, 22.8.2000)

Γκέιλ Μ.: Νταντά και υπερρεαλισμός (Κ. Ξ. Γιαννόπουλος, Νέα εστία, 1725) Σαπάτα I.: Ιζαμπέλ Αλιέντε: Ζωή και πνεύματα (Ε. Γκίκα, Έθνος, 17.8.2000) (Ε. Γκίκα, Έθνος 27.8.2000)

άΟΚΙΜΙΑ

I

I

Βαρβέρης Γ.: Σωσίβια λέμβος (Φ. Σινιώρη, Αυγή, 20.8.2000) ΓιανναράςΧ. (επιμ.): Αλφαβητάρι του Νεοέλληνα (Ε. Γκίκα, Έθνος 24.8.

2000) (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθερο­ τυπία, 13.8.2000) Κάσσης Κ.: Ελληνική παραλογοτεχνία και κόμικς (Δ. Σταμέλος, Ελευθεροτυ­ πία, 25.8.2000) Λυκιαρδοπούλου Κ.: Το ιερό έργο της ψυχής (Δ. Κωστίδης, Σύγχρονη οκέφη, Ιούλ.-Αύγ. 2000) Μαστροδημήτρης Π. Δ.: Η νεοελληνι­ κή σύνθεση, θέματα και κατευθύνσεις της νεοελληνικής λογοτεχνίας (Β. Αθανασόπουλος, Ελευθεροτυπία, 4.8.2000) Παλλάντιος Μ.: Ου ψεύδει τέγξω λό­ γον (Κ. Γάλλος, Καθημερινή, 29.8.

2000) Πολίτης θ. Μ.: Λογοτεχνικές προσεγ­ γίσεις Ελλήνων δημιουργών (Δ. Κω­ στίδης, Σύγχρονη οκέφη, Ιούλ.-Αύγ.

2000) Σεβαστάκης Ν.: Η αλχημεία της ευτυ­ χίας. Δοκίμιο για τη σοφία της εποχής (Μ. ΚαΤρη, Το Βήμα, 13.8.2000) ΣιατόπουλοςΔ.: Εικοστός αιώνας (Δ. Κωστίδης, Σύγχρονη οκέφη, Ιούλ.Αύγ. 2000)

Μπρουκ Π.: Η ανοιχτή πόρτα. Σκέψεις ηόνω στην τέχνη και την πρακτική του θεάτρου / Ένας άλλος κόσμος. Σαρά­ ντα χρόνια θεατρικής αναζήτησης: 1947-1987 (Γ. Κορδομενίδης, Αγγελιο­ φόρος της Κυριακής 6.8.2000)

m m

I

Αντωνόηουλος Η.: Ελλάδα-ΑλβανίαΚοσσυφοηέδιο, 1912-1998 (Ε. Κούκκου, Καθημερινή, 22.8.2000) Δρούλια Λ., Φλάισερ X. (επιμ.): Vom Lidice bis Kalavryta. (Η. Κατσούλης, Ελευθεροτυπία, 25.8.2000) Ένωση Αηοστράτων Αξιωματικών Λι­ μενικού Σώματος: Ιστορία του Λιμενι­ κού Σώματος (Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος, Καθημερινή, 22.8.2000)

Ντοντς Ε.: Η ιδέα της προόδου στην κλασική αρχαιότητα (Γ. Ν. Μπασκό­ ζος, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 26.8.

2000) ΠούλτονΧ.: Ημίψηλο, γκρίζος λύκος και ημισέληνος (Δ. Τερζής, Αθηναϊκή, 17.8.2000) Ράτζλεϊ Ρ.: Ιερά μέθη (θ. Γεωργιάδης, Μακεδονία Θεσσαλονίκης 6.8.2000) Ρομιγί ντε Ζ.: 0 Θουκυδίδης και ο αθη­ ναϊκός ιμπεριαλισμός (Α. Παναγόηουλος, Καθημερινή, 1.8.2000) Σούλερ Β.: Ιστορία της αρχαίας Ελλά­ δας (Δ. Σταμέλος, Ελευθεροτυπία, 4.8.2000)

|

m m iu

Κανδυλάκης Μ.: Εφημεριδογραφία της Θεσσαλονίκης (Β. Νέτας, Ελευθε­ ροτυπία, 25.8.2000)

Ανανιάδης Ν., Ζούπης Ζ.: Εκεί, γύρω στα σαράντα (Κ. Βούλγαρης, Ο Πολί­ της, 78-79) (θ. Γεωργιάδης, Μακεδο­ νία Θεσσαλονίκης, 13.8.2000)

Καρακασίδου Α.: Μακεδονικές ιστο­ ρίες και πάθη (Σ. I. Καργάκος, Ελεύθε­ ρος Τύπος, 20.8.2000)

Βούπουρος Χρ„ Κόρας Γ.: Μιρουπαφσίμ, θα πει καλή αντάμωση (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 11.8.2000)

Κουκούδης Α.: Η Θεσσαλονίκη και οι Βλάχοι (Αλ. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 12.8.2000) (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 11.8.2000)

Γεροζήσης Τ.: Ανταρτόπουλο στο ΔΣΕ (Αλ. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 5.8.

2000)

Κυριαζής Ν.: Το πρόσωπο του πολέ­ μου στον 21ο αιώνα (Π. Δημητράκης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 12.8.2000) Παπαγιάννης Σ.: Τα παιδιά της Λύκαι­ νας (Δ. Ραυτόπουλος, Ελευθεροτυπία, 25.8.2000)

Δαμιανάκου Β.: 0 Οτσαλάν στο σπίτι μου - Επιδρομή στη Γιουγκοσλαβία (Σ.

I. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 13.8.

2000) Κιοσσές I.: Αναμνήσεις από τα ματω­ μένα χρόνια του Εμφυλίου Σπαραγ­ μού 1946-1949 (Σ. I. Καργάκος, Ελεύ­ θερος Τύπος, 20.8.2000)

Συντονιστικό Κέντρο Ελληνισμού: Τά­ σος Ισαάκ - Σολωμός Σολωμού (Σ. I. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 27.8.

2000)

Κυριάκού Κ.: Οι ξεχασμένοι ήρωες (Σ.

I. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 20.8.

2000)

Φίλιππα-Αποστόλου Μ.: Μικροί οχυ­ ρωμένοι οικισμοί του Αιγαίου (Αλ. Δή­ μου, Ραδιοτηλεόραση, 12.8.2000)

Μπούρλας Μ.: Έλληνας, Εβραίος και αριστερός (Φ. Δ. Δρακονταειδής, Ελευθεροτυπία, 25.8.2000)

Λίνερ Σ.: Ιστορία του βυζαντινού πολι­ τισμού (θ. Γεωργιάδης, Μακεδονία Θεσσαλονίκης, 27.8.2000)

Οικονόμου - Γκριμ πάουντο Ά.: Η σιωπή (Αλ. Δήμου, Ραδιοτηλεόραση, 5.8.

Βέλτσος Γ.: Η αναγγελία (Γ. Παηακώστας, Καθημερινή, 1.8.2000)

Μανσέλ Φ.: Κωνσταντινούπολη, η πε­ ριπόθητη πόλη (1453-1924) (Τ. θεοδωρόπουλος, Τα Νέα, 12.8.2000)

Φυτσιλής Β.: Κουβεντιάζοντας με τον Γιάννη (Ε. Ζωγράφου, Ριζοσπάστης 31.8.2000)

Μουσμούτης Δ.: Το θέατρο στην πόλη της Ζακύνθου (Αλ. Δήμου, Ραδιοτηλεόραοη, 19.8.2000)

Μπροντέλ Φ.: Οι μνήμες της Μεσογεί­ ου (Γ. X. Παπασωτηρίου, Ελευθεροτυ­ πία, 11.8.2000)

Αντρέα Γ.: Εκείνος ο έρωτας (Αλ. Δή­ μου, Ραδιοτηλεόραση, 12.8.2000)

Τατσόπουλος Π.: Πιπέρι στη γλώσσα (Ε. Γκίκα, Έθνος 17.8.2000) (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές 20.8.2000) Γκαλεάνο Ε.: Ένας κόσμος ανάποδα (Γ. Ν. Μπασκόζος, Οικονομικός Ταχυ­ δρόμος 19.8.2000)

I ΘΕΑΤΡΟ

I

2000)

ΜπενμιλούντΓ.: Millennium - Η εξήγη­

141

ση (0. Σκάσσης, Ελευθεροτυπία, 25.8.2000)

Αποστόλου Λ.: Νίκος Ζαχαριάδης - Η πορεία ενός ηγέτη, 1925-1949 (Φ. Φι­ λίππου, Το Βήμα, 27.8.2000) Ζουγανέλης Γ.: Ο ήχος της οάλπιγγος (Γ. Κορδομενίδης, Αγγελιοφόρος της Κυριακής, 6.8.2000)

μου βιβλίο γνώσεων (Μ. Βρεττού, Σύγ­ χρονο Νηπιαγωγείο, 16)

Πελοπίδας σε μια περιπέτεια (Π. Κολοκυθά, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 16)

Εκδόσεις Στρατίκη: Παιδικό εικονογρα­ φημένο λεξικό (Τ. Ματζώρου, Σύγχρο­ νο Νηπιαγωγείο, 16)

I ΕΦΗΒΙΚΑ

|

Κοντολέων Μ.: Μαγική μητέρα (Μ. Ντεκάστρο, Το Βήμα, 15.8.2000)

Βερν I.: 0 γύρος του κόσμου σε 80 η­ μέρες (Κ. Σχινά, Ελευθεροτυπία, 4.8.2000)

Κωνσταντελάκης Μ.: Μαθαίνω και χρωματίζω τα γράμματα (Α. Ναδάλη, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 16)

Ι ΤΑΕ Ι ΑΙ ΩΤΙ Κλ

I

Γαλανού-Τουρκοβασίλη Ρ.: Προς Ανατολά ς (Σ. Ευσταθιάδης, Το Βήμα, 6 .8 .2000)

Μακρής-Στάικος Π.: Κίτσος Μαλτέζος.

0 αγαπημένος των θεών (Αλ. Αργυρί­ ου, Ελευθεροτυπία, 18.8.2000)

Ορόντη Δ.: Μποστ: Το ταξίδι της σημαιούλας με τις λευκές και γαλάζιες ρίγες (Α. Ναδάλη, Σύγχρονο Νηπιαγω­ γείο, 16)

Μπιούμπι Φ.: V. I. Ρ. Η ιστορία του Θό­ δωρου Ρουμπάνη (Χρ. Σιάφκος, Αδέ­ σμευτος Τύπος, 11.8.2000) (Αλ. Τσόλκα, Agenda, Αύγ. 2000)

Παιονίδου Έ.: Επίσκεψη στον πλανήτη «Ολαγίνονται» (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 5.8.2000)

Χατζόπουλος Α.: Κίνα 2000 (Σ. I. Καργάκος, Ελεύθερος Τύπος, 27.8.2000)

Παπακωνσταντίνου Μ.: Το μεγάλο τα­ ξίδι σ. Ματζώρου, Σύγχρονο Νηπιαγω­ γείο, 16)

Γούρντσγουορθ Κ.: Αθήνα - Αττική (Σ. Αποστολίδης, Ελευθεροτυπία, 18.8.

2000)

Πασσιά Α., Μανδηλαράς Φ.: Ξημερώνει στο νησί (Μ. Βρεττού, Σύγχρονο Νη­ πιαγωγείο, 16)

Ντεόν Μ.: Σελίδες για την Ελλάδα (Κ. Κεφαλέα, Το Βήμα, 15.8.2000)

Λούκατς Τζ.: 0 Χίτλερ της Ιστορίας (Τ. θεοδωρόπουλος, Τα Νέα, 26.8.2000))

Πασσιά Α., Μανδηλαράς Φ.: Το μυστικό ημερολόγιο της θάλασσας (Έ. Φαλίδα, Τα Νέα, 5.8.2000)

\iw m m

\nrnu

Σουρή Σ.: 0 κρόκος (Τ. Ματζώρου, Σύγ­ χρονο Νηπιαγωγείο, 16)

Γκίμποον 1: Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα (Γ. Κορδομενίδης, Αγγελιοφόρος της Κυριακής, 6.8.2000) Κέρσο Ί.: Χίτλερ 1889-1956 (Τ. θεοδωρόπουλος, Τα Νέα, 26.8.2000)

---- 1

Βλαχόπουλου Σ.: Το καμένο δάσος (Α. Ναδάλη, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 16) Γράψας Ε.: Μαθαίνω το παιδί μου να διαβάζει σ' ένα μήνα (Α. Ναδάλη, Σύγ­ χρονο Νηπιαγωγείο, 16) Εκδόσεις Γιαννίκος-Καλδής: Η μαγική συνταγή (Π. Κολοκύθα, Σύγχρονο Νη­ πιαγωγείο, 16) Εκδόσεις Ηλιοτρόπιο: Το παιχνιδόσπιτο της Ισαβέλλας (Α. Ναδάλη, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 16) Εκδόσεις Καμπανά: Τα πρώτα φτερουγίσματα (Μ. Βρεττού, Σύγχρονο Νηπια­ γωγείο, 16)

Τριβιζάς Ε.: Η φάλαινα που τρώει τον πόλεμο (Α. Ναδάλη, Σύγχρονο Νηπια­ γωγείο, 16) Τσαλίκη-Κιόσογλου Π., Γανώση Α.·. Ένας περίπατος με τον παππού Δημήτρη (Μ. Βρεττού, Σύγχρονο Νηπιαγω­ γείο, 16) Χρηστίδη Λ.: Η δεσποινίς Σελίδα συνα­ ντά τον κύριο Μολύβι (Π. Κολοκυθό, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 16) Καμπ Λ.: Το πιο μεγάλο κρεβάτι του κόσμου (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 25.8.2000) Καρλ Ν„ Ντιμπουά Κ.: Το χαϊδονήσι (Μ. Βρεττού, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 16)

Εκδόσεις Κίρκη: Ιάσονας. Η αργοναυτική εκστρατεία (Π. Κολοκυθό, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 16)

Ντιμόν Β.: Κάποιος μ' ενοχλεί (Μ. Ντε­ κάστρο, Το Βήμα, 15.8.2000)

Εκδόσεις Μίνωας: Χαρούμενο σχολείο (Μ. Βρεττού, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 16)

Σέφλερ λ.: Παροιμίες απ' όλο τον κό­ σμο (Κ. Δ. Μαλαφάντης, Σύγχρονο Νη­ πιαγωγείο, 16)

Εκδόσεις Παπαδόπουλος: Το πρώτο

Χάινε X.: 0 Φώτης, ο Κάρολος και ο

142

Ηλιόπουλος Δ.: Εν Αθήναις, κάποτε... (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 26.8.2000)

;

Ιερομόναχος Αναστάσιος: Αθωνικά δίπτυχα (0. Γεωργιάδης, Μακεδονία Θεσσαλονίκης, 27.8.2000) Ιεν Νομικού A.: Tarahumara. Crossed pathways (X. Κιοσσέ, Το Βήμα, 27.8.

2000)

If n/ rr O M i Παπαδίτσας Δ. Π.: Να μου γράφεις, έ­ στω και βαδίζοντας (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 11.8.2000)

\ΠΕΡΙ0ΑΙΚΑ

I

Αιγιναία: Αρ.1 (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 18.8.2000) Δέντρο: Αρ. 110 (Μ. θεοδοσοπούλου, Το Βήμα, 27.8.2000) Νέα Εστία·. Αρ. 1725 (Κ. Καρακώτιας, Αυγή, 20.8.2000) Ποίηση: Αρ. 15 (Γ.-Ί. Μπαμπασάκης, Ελευθεροτυπία, 25.8.2000) (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 11.8.2000) Φιλόλογος: Καλοκαιρινό τεύχος (Ν. Ντόκας, Ελευθεροτυπία, 25.8.2000)

Το «διαβάζω» δημοσιεύει επιστολές εφόσον είναι ενυπόγραφες Η ούπαζη του περιοδικού διατηρεί το δικαίω μα-όταν το κρίνει σκόπιμο - να συντομεύει τα κείμενα.

Ε κ ε ί ε ζ η ο ε κ α ι ο Γ. Σ ε φ έ ρ η ς Κύριε Διευθυντά, Στην γνωστή τριώροφη πολυκατοικία της οικογένειας Σεφεριάδη, στην Πλάκα (Κ υδαθηνα ίω ν 9), είνα ι γνω σ τό ότι ε κ α το ίκ η σ ε για ένα διά σ τημα ο Κωνσταντίνος Τσάτσος με τη ν σύζυγό του, τη ν σεβαστή συγγραφέα κυρία Ιωάννα Τσάτσου. Ωστόσο, πρέπει να είναι γνωστό ότι στο σπίτι, σε ά λλον όροφο, εκατοίκησε για ένα διάστημα και ο Γιώργος Σεφέρης (εκεί έζησε και τα τελευ τα ία του χρόνια ο πατέρας του, καθηγητής και λόγιος Στέλιος Σεφεριάδ ης). Τ έτο ιες λ ε π το μ έ ρ ε ιες όμω ς φ α ίνετα ι ότι δ εν τις γνω ρίζει ο Δήμος Αθηναίων (διαθέτει και Πολιτισμικό Οργανισμό!), που το 1997, επί δημαρχίας προφανώς του κ. Αβραμόπουλου, ενετοίχισε πλάκα όπου αναφέρεται μόνο το πρώτο γεγονός. Για το δεύ τερο, παραπέμπω τους «αρμοδίους» συμβούλους του κ. Δημάρχου μόνο σε μια πηγή (διότι υπάρχουν πολλές), στον τόμο Σεφέ­ ρης και Μαρώ, Αληηήογραφία, τόμ. Α' (1936-1940), φιλ. επιμ. Μ. Ζ. Κοπιδάκης, Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη (19891, ο. 9 και ο. 18. Το σπίτι αυτό, μάλιστα, ο Σεφέρης το ονομάζει «Κυδαθηναίικο» και το θεω ρεί πατρικό του (φυσικά το αληθινό πατρογονικό του είναι, αν είναι ακόμη, στη Σμύρνη της Μ. Ασίας).

26.7.2000 ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΜΠΕΚΑΤΩΡΟΣ βιβλιοθηκάριος

V 143

ΙΤ 0ΤΕΥΧ01 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ

Μ ΟΡΦΕΣ ΤΟΥ ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΜΟΥ

• Νάνος Βαλαωρίτης: - Αποσπάσματα από τη βιογραφία μου - Μαρί Ουίλσον • Σωτήρης Αιόντος: Μ ορφές του Βορειοευρωπαϊκού Υπερρεαλισμού (Αγγλία, Βέλγιο, Ολλανδία, Γερμανία, Αυστρία, Δανία, Σουηδία) • Κόνροϊ Μάντοξ: Μόνο το χάος μέσα μας γεννά ένα αστέρι που χορεύει • Μ αοσέλΜαοιέν: Ο άνθρωπος χερσόννησος

Άρθρο: ΜιμίκαΚρανάκη: ΟΡίτσος στη Γαλλία - Οι περιπέτειες της Χρυσόθεμης

Συνέντευξη: ΟΓεράσιμος Τσάκαλος μιλάει στηνΠόλυΚρημνιώτη

Επίσης στο επόμενο τεύχος: • Κριτικές και παρουσιάσεις 40 νέων βιβλίων. Τα best seller του μήνα. Ξένο βιβλίο. Ακμές επί παντός. Παρεμβατικά, Εξώστης. Βραχυγραφίες. Βιβλιογραφικά Δελτία κ,ά. Το δ ι α β ά ζ ω

στον κ υβερνοχώ ρο:

h ttp ://b o o k .cu ltu re .g r

Ρ ά φ ι α γεμάτα βιβλία, μυρω διά ζεστού καφ έ, μ ε λ ω δ ι κ έ ς ν ό τ ε ς , χώρος φιλόξενος, ειδικά διαμορφωμένος για ευχάριστη και ήρεμη ανάγνωση. Στα βιβλιοπωλεία Β \ Β Λ \ 0 ρ ν ΰ ^ ίό ζ ΣΑΒΒΑΛΑ θα βρείτε όλες τις παλιές και νέες εκδόσεις ό λ ω ν τ ω ν ε κ δ ο τ ι κ ώ ν OIKCOV για όλα τα θέματα: παιδικά, λογοτεχνία, ιστορία, ψυχολογία, κοινωνιολογία, εκπαίδευση, μεταφυσική, φιλοσοφία, διδακτική, οικολογία, δοκίμια, ποίηση κ.ά. . . . και κάθε μέρα ανάγνωση με τις μ ε λ ω δ ίε ς του π ιά ν ο υ

β ιβ λ ίο Σ A Β

ρνΰαός Β A

A Α'

όλοι οι ε κ δ ο τ ικ ο ί ο ίκ ο ι στον πιο φ ι λ ό ξ ε ν ο

χώρο

Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν ΙΚ Η : Βασ. Η ρ α κ λ είο υ 4 7 (απ έναντι από τ ο εμπ ο ρικό κ έν τρ ο ) Τπλ. 270.226 Α Θ Η Ν Α : Ζ ω ο δό χ ο υ Π ηγ ής ι8 Τ η λ .35.01:251 - Fax: 33-06.918

Ε

T

a t i a n a

Α

β ε ρ ω φ

Κ Δ

Ο Σ

Ε I Σ

Κ Ε Δ

Το Ξέφωτο είναι ένα ιστορικό μυθιστόρημα που εκτυλίσσεται στα τέλη του 19ου αιώνα, στο τουρκοκρατούμενο ακόμα Μέτσοβο της Ηπείρου.

Ρ

Η ζωη είναι δύσκολη στο ορεινο χωριό, τα πάθη οξυμμένα και οι παραδόσεις πεισματικά αναλλοίωτες μες στους αιώνες. Στη δίνη των πολιτικών και κοινωνικών αντιθέσεων,

Ο Σ

δυο νέοι αγωνίζονται να βρουν το δρόμο τους - σε ξεχωριστούς κόσμους ο καθένας. Μέσα απο μια πορεία μακρόχρονη όσο και οδυνηρή, οι κεντρικοί ήρωες αναζητούν το δικό τους ξέφωτο στη ζωή, εκείνο που θα τους οδηγήσει πέρα από τα διλήμματα και τις συγκρούσεις, πέρα κι από τα βουνά της πατρίδας.

- www.kedros.gr