WADDEN
MAGAZINE voor waddenliefhebbers
Op de Boschplaat keert de dynamiek weer terug
WOESTE GROND
Heeft de natuur een zetje nodig?
BIJZONDERE BEZOEKERS
Vos, das, ree en andere zoogdieren op de eilanden
WILDE WADDENLUCHTEN Wolken voorspellen het weer
HULP VOOR DE WILDERNIS
SCHIERMONNIKOOG FESTIVAL
24e NAJAARSEDITIE
3-9 OKTOBER 2025
Inschepen voor een week wereldklasse! 80 topmusici, 30 kilometer fietspad, 18 kilometer strand en meer dan 300 vogelsoorten komen in oktober samen op het kleinste bewoonde Waddeneiland. Beleef het najaar op Schiermonnikoog, waar de impact van de natuur van het eiland en de intimiteit van kamermuziek dan onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn.
Opnieuw vult het eiland zich met nationale en internationale musici van het allerhoogste niveau. Zo komen cellist Gary Hoffman, sopraan Elisabeth Hetherington (winnaar van de Nederlandse Muziekprijs in 2024) en het befaamde Alma Quartet met leden van het Koninklijk Concertgebouworkest naar het eiland. Van Nederlandse bodem zie en hoor je violiste Maria Milstein, altvioliste Dana Zemtsov en cellist Ella van Poucke.
Traditiegetrouw biedt het festival meer dan alleen kamermuziek, met in oktober onder anderen musicoloog Saskia Törnqvist, die een drieluik lezingen geeft over vrouwelijke componisten. Het natuurprogramma in samenwerking met Natuurmonumenten bevat onder meer bijzondere klankexcursies met harpist Joost Willemze en klarinettist Vincent Martig.
NOTEER ALVAST IN JE AGENDA:
• PROGRAMMA ONLINE - 19 MEI
• VRIENDENVOORVERKOOP - 26 MEI
• START KAARTVERKOOP - 2 JUNI
WE ZIEN ER NAAR UIT
JE TE BEGROETEN IN OKTOBER!
OOG IN OOG
INHOUD
WORD VRIEND
VAN HET FESTIVAL!
Indien je vóór 5 mei 2025
Vriend van het Schiermonnikoog Festival wordt, kun je gebruikmaken van de speciale Vriendenvoorverkoop voor de najaarseditie van 2025!
Scan de QR-code en ga direct naar de inschrijfpagina.
Ik stond eens oog in oog met een beer. Een echte wilde, midden in de bergen van Kroatië. Nou ja, oog in oog… Ik had mijn verrekijker wel nodig om zijn priemende ogen echt goed te zien, gelukkig maar. Dit is échte wildernis! Een beetje wadliefhebber weet natuurlijk dat je zo’n wilderniservaring veel dichter bij huis kunt vinden. ‘De laatste wildernis van Nederland!’ wordt de Waddenzee vaak genoemd. Tuurlijk, we hebben ook de Veluwe, maar ondanks dat daar tegenwoordig een veelbesproken roofdier rondloopt, blijft het toch een door de mens aangeplant bos met hier en daar netjes volgens natuurtypen N07.01 en H6230 beheerde heide of schraal grasland. De Waddenzee is een stuk wilder en dynamischer. De elementen vormen hier het landschap, beuken zo nu en dan iets omver en bouwen verderop mooie nieuwe dingen op. ‘Nergens anders bestaat er zo’n dynamisch landschap met een veelheid aan leefgebieden die gevormd zijn door wind en getijden’, stelde Unesco bij de aanwijzing als werelderfgoed. Maar toch, als we eerlijk zijn is de Waddenzee ook niet meer zo wild als ‘ie ooit was. Veel is door de mens verwijderd, vastgelegd of afgesloten. De achteruitgang van de natuur beginnen we nu met menselijk ingrijpen weer een beetje te herstellen. En dat lukt steeds beter! Tegelijkertijd is de Waddenzee geen Veluwe.
Juist hier liggen ook kansen om de natuur de ruimte te geven om zichzelf te laten herstellen. Neem de Boschplaat op Terschelling, waar de duinen weer mogen stuiven en de zee in de toekomst weer een klein beetje mag beuken én bouwen. Wildernis is natuur die lekker de natuur kan zijn. Dan is het nog steeds een hoogtepunt om oog in oog te staan met een wild roofdier, een zeehond bijvoorbeeld. Wel netjes op afstand door een verrekijker uiteraard.
Koen Moons Hoofdredacteur
ACTUEEL
18 Oogsten uit de natuur
5 vragen over wildplukken
INTERVIEWS & INFORMATIEF
04 Ongerepte verhalen
5 mensen vertellen over hun ervaring met de wilde Wadden
28 Vrij baan
Wind en water krijgen meer ruimte op de Boschplaat
42 Vreemde verschijningen
Vos, ree, das, wasbeerhond en hermelijn op de eilanden
ACTIEF
20 Rijkdom op het Hoge Land
Op de fiets rond Uithuizen: via Doodstil naar
De Hemelpoort
34 Wolken als weerbodes
Voorspel zelf het waddenweer
ACHTERGROND
12 Ingrijpen of loslaten?
Natuurherstel in de laatste wildernis van Nederland
38 Wildwest in de Waddenzee
Waarom gaan de schadelijke activiteiten gewoon door?
ELKE EDITIE
10 Eb & Vloed
23 Jutten!
27 Mijn waddenplek
32 Waddenleven
47 Colofon en vooruitblik
LEZERSVOORDEEL
16 Waddenwinkel
40 Genietwad
= coverartikel
Het magazine WADDEN is een uitgave van de Waddenvereniging. Geef jij om de rust, ruimte en ruige natuur van het Waddengebied?
Geef voor de Wadden en steun ons werk met een donatie of word lid vanaf € 2,75 per maand. Kijk op: waddenvereniging.nl/meehelpen
De Waddenzee kan zich soms van zijn wilde kant laten zien: deze vijf mensen – onder wie Rimer Dijkstra van de KNRM –maakten het van dichtbij mee.
TEKST: ANNEMARIE BERGFELD
- RIMER DIJKSTRA -
- OPSTAPPER KNRM LAUWERSOOG -
‘Ik wist: als de boot verder kapseist, moet ik springen’
Wilde verhalen
‘In de winter komt het er meestal meer op aan dan ’s zomers. Toch was mijn zwaarste redding midden in de zomer, in augustus. Een zeilschip was tussen Ameland en Schiermonnikoog vastgelopen. Bij noordwest 5 heb je dan flinke golven in de zeegaten. Ik sprong over met een sleeplijn in de hand, kreeg brekers over me heen en moest m’n best doen niet tussen de klapperende zeilen en lijnen verstrikt te raken. Maar ik kon de verbinding maken. De reddingboot zette het gas open en trok het schip van de zandplaat. Het water werd dieper en iets rustiger maar opeens lag het schip op één oor. En dat terwijl de bemanning met lifelines vastgegespt
in de kuip zat. Toen moest ik kiezen: loop ik naar achteren of niet? Ik wist: als de boot verder kapseist, moet ik springen, anders raak ik vast in de lijnen en ga ik mee naar beneden. Lang verhaal kort: onze schipper sprong van boord - dat doen we normaal niet, we willen redden, niet gered worden - en kreeg het voor elkaar de lifelines van de bemanning los te gespen. Ik sprong ook. Ondertussen waren onze collega’s van Schiermonnikoog er en kregen mij in het zoeklicht. Gelukkig zagen ze me. Het was net een film en ik was een van de hoofdrolspelers. Deze redding was de max van wat we kunnen.’
- KIRSTEN VAN SANTEN - OPENWATERZWEMMER -
- MARCEL VAN KAMMEN - NATUURFOTOGRAAF -
‘In zee ga ja terug naar je oorsprong’
‘Zwemmen is een eerste levensbehoefte voor me. Twee tot drie keer per week móet ik het water in. ’s Winters zwem ik in chloor, in het voorjaar in zoet water, en ’s zomers in de Waddenzee, bij Harlingen. In het water word je een ander mens, je komt er altijd anders uit dan je er inging. Blijer, fysiek én mentaal soepeler, geïnspireerder. In de zee is dat nog sterker. Zwemmen in zee voelt ook een beetje als thuiskomen. Alle leven komt uit het water voort. Wij zijn in de evolutie het land opgegaan, in zee ga je weer even terug naar je oorsprong. Voor mijn boek Water pakken, een verkenning van de Nederlandse natte wildernis, ben ik kris kras door heel Nederland gezwommen.
Als apotheose wilde ik in de wildernis zwemmen. Die vond ik in het Amelander Gat tussen Terschelling en Ameland. Tijdens die oversteek heb ik de zee pas goed gevoeld. Ik ging alle kanten op, werd de Noordzee opgeduwd, dan weer de Waddenzee ingespuugd. Ik zwom zelfs achteruit, werd misselijk. Het was zó groot en ik voelde me zo klein. Ik kon me er alleen maar aan overleveren. Die wetenschap gaf me een euforisch gevoel. Na bijna zes uur zwemmen had ik de afstand afgelegd waar ik anders hooguit anderhalf uur over gedaan zou hebben. Nog steeds kotsmisselijk. Soms vraag ik me nog af: heb ik dit echt gedaan?’
‘Deze haas dacht houvast te vinden aan een dode plantenstengel’
‘Ik heb een hekel aan wind kou en nattigheid. Omdat ik weet dat die omstandigheden mooie beelden kunnen opleveren, ga ik er dan toch op uit. Vaak rijd ik naar de pier van Holwert. Begin december hadden we de eerste storm van afgelopen winter. Ik zat in de beschutting van mijn auto op hoogwater te wachten; in de wind zou ik mijn camera niet stil kunnen houden. Ik wist dat de hele kwelder blank zou komen te staan. De pier en de zeedijk zijn dan de enige vluchtplaatsen voor de dieren. Muizen, hermelijnen, hazen, wezels, de hele meute worstelde zich een weg naar het droge. Hazen zijn goede zwemmers, die klappen dwars
door de stroming heen en nemen de kortste weg naar de veiligheid. Deze haas dacht even houvast te vinden aan een dode plantenstengel, maar spoelde er meteen weer af. Ik zag de strijd die hij voerde: de oren plat, de ogen uitpuilend. Zat hazen overleven het niet. Deze wel, ik zag dat hij een halfuur op de kant lag uit te puffen en toen weer verder ging. Soms zie je ze ook met z’n vijven of zessen dicht tegen elkaar aangeklampt zitten om op te warmen. De natuur is wreed, maar wat is het gaaf om de echte wilde Nederlandse natuur van zo dichtbij te kunnen beleven.’
- ERIK
VAN
OMMEN
‘We voelden ons heel nietig, met die enorme ruimte om ons heen’
- BEELDEND KUNSTENAAR EN VOGELAAR - - PETRA DE GOEIJ - LEPELAARONDERZOEKER -
‘De afgelopen drie zomers mocht ik met mijn vrouw Wilma steeds één week wadwachter zijn op Richel, onder Vlieland. In opdracht van Rijkswaterstaat houden wadwachters in de zomermaanden toezicht op de zandplaat en geven informatie aan recreanten van droogvallende schepen. Je verblijft zo’n week in de wadtoren. Bij hoogwater kun je er niet uit. Bij laagwater alleen als je geen zeehonden of vogels verstoort. We hebben regen, wind en kou getrotseerd, maar de meest ’wilde’ ervaring op Richel vond ik de supermaan die op een juninacht boven de Waddenzee hing. Wilma en ik stonden boven op de balustrade, het was praktisch windstil. Een tjalk lag op de rand van de plaat, een vlucht lepelaars keerde terug naar de kolonie op Vlieland. En
nog één, en nog één. Het licht van de maan was zo sterk dat het schaduwen op de plaat veroorzaakte; van de tjalk, van onze eigen wadtoren en van de lepelaars. Ik was lang geleden artist in residence in Japan. Dit plaatje voor onze ogen deed zó Japans aan, het voelde alsof we van het ene op het andere moment naar de andere kant van de aarde gekatapulteerd waren. Maar vooral voelden we ons heel nietig, met die enorme ruimte van het wad en de sterrenhemel om ons heen. Een geweldige, fantastische ervaring.’
In het boek Wadwachters delen Wilma Brinkhof (tekst) en Erik van Ommen (illustraties) hun ervaringen over het leven op Richel.
‘Twee uur voor hoogwater kwam het water al tot mijn knieën’
‘Ieder jaar ben ik vijf maanden in het Waddengebied bij de broedkolonies van de lepelaars: observeren, tellen, zenderen en de kuikens ringen. Als het springtij is na een paar dagen harde noordwestenwind, weet je dat de kwelder gaat overstromen. Dan gaan heel veel nesten van lepelaars, maar ook van scholeksters en meeuwen, verloren. Ik heb het vaak meegemaakt, ik weet dat het water razendsnel de kwelder instroomt. Toch heb ik me een keer laten verrassen.
Ik had mijn vogelkijktentje op de rand van de kwelder bij Hornhuizen neergezet. Het was een mooie dag om ringen af te lezen, weinig wind. In september komen daar dagelijks wel vierhonderd lepelaars ruien
en opvetten voor de trek. Je moet daar vier uur vóór hoogwater zitten, ruim voordat de vogels aankomen. Met hoogwater zit je dan altijd tot je knieën in het water. Maar toen dat na twee uur al gebeurde, dacht ik: ‘hier klopt iets niet.’ Ik griste mijn rugzak en telescoop mee, kroop het tentje uit en liep snel naar de dijk. Toen ik daar stond, zag ik dat het water al tot het telescoopgat van het tentje was gekomen. Dit was een leermomentje én een moment dat me nederig maakte. Ik wist het donders goed maar had toch niet genoeg rekening gehouden met de wind die het water de voorgaande dagen extra had opgestuwd.’
EB &
VLOED
- nieuws van het wad -
Blijf op de hoogte van het laatste nieuws van de Waddenvereniging via waddenvereniging.nl/nieuwsbrief.
Walk of Grief
Op 1 maart is de Walk of Grief geopend, een pelgrimsroute van 75 kilometer door de natuur van Terschelling, bedoeld voor mensen in rouw. De route is een initiatief van Arjan Berkhuysen (oud-directeur van de Waddenvereniging) en zijn vrouw Anemoon Elzinga. In 2021 verloren zij hun 16-jarige zoon Mees door een ongeluk op Terschelling. Zij moesten leren omgaan met rauwe rouw. Eindeloos wandelen in de natuur, achter hun huis op het eiland, hielp hen om het verlies te kunnen dragen. Nu is er de Walk of Grief, die mensen uitnodigt om op pad te gaan en stap voor stap ruimte te maken voor rouw. Meer informatie via walkofgrief.nl
Nieuw:
Werelderfgoedcentrum
Waddenzee
Vanaf 26 april 2025 is het Werelderfgoedcentrum Waddenzee (WEC) in de haven van Lauwersoog geopend. Een inspirerende plek aan Werelderfgoed Waddenzee waar wetenschap, kennis en educatie samenkomen in een prikkelende interactieve experience, onderzoekslaboratoria en het nieuwe thuis van Zeehondencentrum Pieterburen. Wil jij ook langskomen? Onder lezers van WADDEN mogen we 5x twee tickets voor WEC verloten.
Tot 26 april kun je meedoen: waddenvereniging.nl/prijsvraagwec
TENT GEZOCHT
Een van de tenten waarin onze vrijwillige wadgidsen overnachten in het excursieseizoen is toe aan vervanging. We gaan graag voor de meest duurzame oplossing, daarom deze oproep: we zoeken een stevige, stormbestendige tent voor 3 tot 4 personen, denk aan een De Waard-familietent. Heb jij er een die je niet meer gebruikt en die nog best wat jaren meekan? Je maakt ons er heel blij mee! Stuur een berichtje naar: community@waddenvereniging.nl
Binnen het programma ‘Wad gaat om’ gaan we dit jaar met een groot netwerk aan partners in het Waddengebied aan de slag om vervuiling door plastic afval aan te pakken bij de bron: dus schoon maken én schoon houden. Op het platform ikjut.nl brengen we alle opruimactiviteiten in kaart en bieden we iedereen de kans in actie te komen om aangespoelde troep op te ruimen.
Maar: lang niet alles wat in zee belandt, spoelt aan. Ook op de zeebodem blijft
een heleboel afval liggen. Troep die door de vervuilers zelf allang is vergeten. Daarom gaan we ook dit jaar weer verder met het project CleanUpXL. We ruimen duizenden kilo’s rommel op van de zeebodem en betrekken de hele keten van vervuiling in een plan voor een schonere toekomst voor de zee. Schrijf je in voor onze nieuwsbrief en blijf op de hoogte van onze projecten en opruimactiviteiten: waddenvereniging.nl/nieuwsbrief
SUCCESVOL ONDERZOEK ACHTERBAN
Vorig jaar hebben we onder onze leden en periodieke schenkers een achterbanonderzoek laten doen en gevraagd naar hun mening. Maar liefst 1.291 mensen vulden de vragenlijst in. Benieuwd naar de resultaten? Ga naar waddenvereniging.nl/klantreisonderzoek
Oproep: steun ons met juridische kosten
De Waddenvereniging is steeds meer genoodzaakt om de natuur van het Waddengebied te beschermen via de rechter. In veel gevallen proberen we om eerst in overleg en door samenwerking te zorgen voor betere bescherming, maar helaas lukt dat niet altijd. Bovendien maakt de veranderende politieke werkelijkheid ons niet geruster op naleving van natuur en milieu wet- en regelgeving. Juridische procedures duren lang én zijn kostbaar. Daarom zoeken we zeventig mensen die
ons met een donatie van € 1.000,- willen steunen om écht het verschil te kunnen maken. Sinds onze oproep in het vorige magazine hebben we een aanzienlijk deel van de kosten bij elkaar. We zoeken echter nog steeds mensen die ons met een grote donatie willen steunen om écht het verschil te kunnen maken. Op waddenvereniging.nl/help staat meer informatie over de procedures, eerdere successen en verschillende manieren van schenken.
EHBO voor de Waddenzee
Hoe herstel je de Waddenzee, die wordt gezien als de laatste wildernis van Nederland? Kan de natuur dat nog zelf of moet de mens een handje helpen?
TEKST: MARCUS WERNER
Een paar honderd jaar geleden vormden mosselen op droogvallende platen uitgestrekte banken in de Waddenzee. Ook in delen die permanent onder water stonden, waren zulke ‘mosselriffen’ te vinden. Ook groeiden er grote velden zeegras. Waar en wanneer mosselriffen en zeegrasvelden ontstonden en soms ook weer verdwenen, lag aan de grillige natuur. De zeegrassen en mosselen zorgden voor een rijk zeeleven. Zij vormden niet alleen een voedselbron voor diverse zeedieren, maar boden ook beschutting in de hoekjes en kieren van de mosselriffen en tussen de wiegende zeegrasbladen. Tegelijk zorgden ze voor een stabiele bodem van de Waddenzee. Daardoor werd er door stromingen weinig slib opgewerveld en was het water helder. Dit was ooit de wilde Waddenzee. Spoel de tijd door naar 2025. De Waddenzee is nog steeds een wildernis, maar wel beduidend minder, want rondom is de zee ingesnoerd door dijken. De aanleg van de Afsluitdijk heeft veranderingen in stromingen veroorzaakt. In geulen wordt gebaggerd om vaarwegen open te houden en garnalenvissers slepen met hun netten over de zeebodem. Natuurlijke zeegrasvelden zijn verdwenen, waarschijnlijk door de combinatie
Ondanks de invloed van de mens bepaalt de dynamiek van wind en water voor een groot deel de contouren van de Waddenzee.
Bakker uit. ‘De uitkomst staat niet van tevoren vast.’
De aanpak verschilt van het klassieke natuurherstel in Nederland: ‘Daarin staat het terugkrijgen van bepaalde natuur, zeg van een eeuw geleden, centraal. Streefwaarden en bepaalde soorten spelen een grote rol.’ Dit tot ‘achter de komma’ sturen van natuur vindt Bakker onhoudbaar.
Maar hoe zit dat in de Waddenzee, is het daar wel zo nodig om kunstmatig in te grijpen? Over de kunstriffen nuanceert zij: ‘Je zou het liever niet doen, maar bedenk wel dat de zeebodem er vroeger anders uitzag.’ Harde ondergronden die van nature in de Waddenzee voorkwamen zoals keien en stukken hout, afkomstig van door rivieren aangevoerde bomen, zijn grotendeels verdwenen, bedolven onder zand of bovengehaald in vissersnetten.
Grootschalig ingrijpen
‘Elke bioloog wil vooral
ongestoorde natuur die zichzelf redt’
van veranderde stromingen en een plantenziekte. Rond 1990 gingen door overbevissing bijna alle mosselbanken verloren. Mosselriffen zijn er opnieuw, maar in een flink kleiner oppervlak. De onderwaternatuur van de Waddenzee is verarmd. Natuurbeschermers – waaronder de Waddenvereniging - willen een rijkere natuur terug in de Waddenzee. Maar hoe bereik je dat?
Lampenkap voor mosselen
Tjisse van der Heide, onderzoeker bij het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ) en hoogleraar Kustecologie aan de Rijksuniversiteit Groningen, toont een object dat het meest lijkt op een lampenkap van een soort gaas. Het is een kunstrif-element van natuurlijk afbreekbaar materiaal waar zijn groep onderzoek naar doet. In recente studies werden zulke kunstriffen in de Waddenzee geplaatst om de vorming van mosselbanken een handje te helpen.
Van der Heide: ‘Mossellarven zweven door het water, totdat zij een vaste ondergrond treffen om zich aan te hechten en uit te groeien tot volwassen dier. In de natuur bieden bestaande schelpdierbanken en hun lege schelpen zo’n ondergrond, maar ook keien, veenklompen en
stukken oud, bijna fossiel hout. Op een kale bodem spoelt zo’n mosseltje weg.’ Het idee is om met de ‘lampenkappen’ de vestiging van mosselen een zetje te geven. Daarna moet het natuurlijke proces van rifvorming het overnemen, waarbij nieuwe jonge mosselen klitten aan al aanwezige mosselen. De structuren werken goed, want na een half jaar zaten deze onder de jonge mosselen.
Kitspuiten
In soortgelijke experimenten bij het eiland Griend zijn zeegraszaden in de wadbodem ingebracht met kitspuiten. Bij gebrek aan zeegrasvelden is er geen natuurlijke aanvoer van zaden in het zeewater. Het ‘gezaaide’ zeegras moet zaden leveren en de bodem stabiliseren, wat de vestiging van meer zeegras helpt. Bij Griend is nu een zeegrasveld ontstaan van 17 km2 in 2024. Op andere locaties in de Waddenzee werd ook met zeegraszaden geexperimenteerd, echter met minder succes. Het oppervlak zeegrasveld is nog maar een fractie van de 150 km2 een kleine eeuw geleden. In de jaren voorafgaand aan de recente en meer succesvolle proeven, mislukten experimenten met het uitzetten van zeegrasplanten. Ook pogingen om mosselbanken te laten ontstaan met behulp
van kokosmatten op wadplaten hadden geen succes. Het zeegras sloeg niet aan of spoelde weg. Ook jonge mosselen op de matten spoelden weg. Sommige waddenonderzoekers zijn hierdoor sceptisch over kunstmatige ingrepen om de Waddenzeenatuur te herstellen. Zij stellen dat de vorming van mosselbanken en zeegrasvelden eerder gestuurd wordt door grootschalige natuurlijke processen. Denk aan een extra grote ‘zaadval’ van jonge mosselen als gevolg van het samenvallen van de juiste weersomstandigheden en stromingen. Beter is het, vinden de critici, om vooral te werken aan de onmisbare randvoorwaarde voor natuurherstel: effectievere bescherming van de Waddenzee.
Ruimte voor dynamiek
Liesbeth Bakker, werkzaam aan het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO) en aan de Wageningse universiteit en aangesteld als ’s werelds eerste hoogleraar Rewilding Ecology, adviseerde bij het onderzoeksprogramma waar de experimenten met kunstmatige riffen deel van uitmaken. Rewilding is een betrekkelijk recente benadering van natuurherstel waarin veel ruimte is voor natuurlijke, dynamische processen, legt
Van der Heide vindt dat zijn onderzoek meer gezien moet worden als het beter leren begrijpen van de mechanismen achter de vorming van mosselbanken en zeegrasvelden: ‘Het gaat om relatief kleinschalige experimenten. Of zulke ingrepen ooit op grote schaal moeten worden uitgevoerd, is aan de politiek.’
Wouter van der Heij, mariene bioloog bij de Waddenvereniging, is van mening dat ingrepen die een aanvulling zijn op de bestaande situatie, geoorloofd zijn: ‘Elke bioloog wil vooral ongestoorde natuur die zichzelf redt. Maar wat als er zoals in de Waddenzee bijna overal verstoring is door menselijke activiteiten? Dan is er ook een verantwoordelijkheid om natuurherstel actief te helpen Dat begint bij het creëren van rust en instellen van grote beschermde gebieden. En waar het kansrijk en passend is, natuurlijke processen actief ondersteunen.’
Zo zijn in een experiment betonnen rif-elementen afgezonken langs de (kunstmatige) dijk bij Lauwersoog, min of meer aansluitend op de granieten blokken aan de voet van de dijk. Het kunstrif heeft veel zeeleven aangetrokken. Toch is voorzichtigheid op zijn plaats, stelt Van der Heij. ‘Zijn bijvoorbeeld de vissen vanuit elders in de Waddenzee aangekomen of zijn het echt nieuwe bewoners waardoor de natuur rijker is geworden? Daarvoor is vervolgonderzoek nodig.’
• Rewilding is een recente benadering van natuurherstel waarin veel ruimte is voor natuurlijke, dynamische processen
De 'lampenkap' geeft mossels houvast.
Mosselbanken zoals die ooit in de hele Waddenzee voorkwamen.
€ 89,95
Ben jij Wijs met de Waddenzee? Draag het uit met een van deze duurzame producten. Met jouw aankoop steun je het werk van de Waddenvereniging.
Wijs met de Waddenzee
€ 39,95
€ 79,95
WADWAAIER
€ 14,95
Hij is weer op voorraad: de heerlijk comfortabele unisex WIJS HOODIE (1). Gemaakt van duurzame en gerecyclede materialen.
Het WIJS T-SHIRT (2) is een echte klassieker en voelt heerlijk zacht aan op je huid. Verkrijgbaar voor zowel dames als heren.
De iconische WIJS SWEATER (3) met witte opdruk is tijdloos en lekker warm. Verkrijgbaar voor zowel dames als heren.
Wil je de Wadden op een leuke en leerzame manier ontdekken? Met de WADWAAIER (4) leer je alles over het fascinerende leven dat kruipt en beweegt op het wad. Perfect om zelf te gebruiken of cadeau te doen aan een natuurliefhebber.
Bestel online of ga naar een van onze winkels. Voor bestellen en adressen kijk op wijsmetdewaddenzee.nl . Heb je vragen? Bel de klantenservice op 085 273 17 72 of mail met webwinkel@wijsmetdewaddenzee.nl .
1
Voorraadkast in het wild
5 VRAGEN OVER WILDPLUKKEN IN DE WADDENNATUUR
Van eetbare paddenstoelen en kokkels tot cranberry’s en zeekraal: de natuur is een rijke voorraadkast vol delicatessen. Maar is het wel toegestaan om te winkelen in het wild? Wat zijn de regels? En hoe verantwoord is het?
TEKST: MAARTJE KOUWEN ILLUSTRATIE: ADOBESTOCK
WAT IS ER ZO LEUK
AAN WILDPLUKKEN?
Een kop thee maken van zelfgeplukte dennennaalden, wat blaadjes zeesla voor op je boterham of een handje cranberry’s onderweg: wildplukken geeft een extra dimensie aan struinen door de natuur. En gezien het grote aantal wildplukboeken en -cursussen wordt het steeds populairder. Volgens experts zorgt wildplukken voor een diepere verbinding met de natuur. Sommigen ervaren een soort oergevoel bij het eten van een zelfgeraapt kostje van planten die niet in winkels verkrijgbaar zijn. En anderen vullen heel pragmatisch hun menu aan met gratis bosbessen of tamme kastanjes uit de natuur. Wildplukken gaat niet altijd over het plukken van bijzondere soorten of een volledige maaltijd, ook het meenemen van kastanjes of blaadjes om mee te knutselen valt onder wildplukken.
2 IS WILDPLUKKEN VERBODEN ?
Het korte antwoord is: ja. Wildplukken valt volgens de wet onder stroperij en kan je een boete opleveren van meer dan 4.000 euro. Toch prijzen de VVV’s op de eilanden het wildplukken van zeesla en lamsoor aan, en er zijn zelfs boswachters die wildplukwandelingen geven. Hoe kan dat dan?
In de praktijk is het verbod genuanceerder. Staatsbosbeheer gedoogt wildplukken voor eigen gebruik en hanteert ‘als uitgangspunt een hoeveelheid van een 250 grams champignonbakje’. Maar: dat geldt niet in gebieden van bijvoorbeeld
Natuurmonumenten. Soorten kunnen bovendien beschermd zijn en de plukmogelijkheden kunnen per gebied verschillen. Op Vlieland mag je bijvoorbeeld wel cranberry’s plukken, terwijl dat op Terschelling alleen is weggelegd voor vergunninghouders (en voor particulieren pas in de ‘napluk’).
Harde grens bij het gedoogbeleid is het plukken enkel voor eigen gebruik. Zeewier of duindoornbessen door je zelfgebrouwen bier of jam roeren, en die vervolgens verkopen, dát mag dus niet.
In elke editie van het magazine WADDEN beantwoorden we vijf vragen over een ingewikkelde kwestie. Ga voor een overzicht van alle artikelen in deze serie naar waddenvereniging.nl/vijfvragenover.
3
ZIJN DIE REGELS
NIET EEN BEETJE
OVERDREVEN?
Dat lijkt inderdaad onnodig; veel mensen verzamelen hoogstens een bakje bosbessen of een pluk zeesla. Maar dat geldt niet voor iedereen. Cantharellen, zeekraal, lamsoor en oesters worden beschouwd als delicatessen. Dat maakt het lucratief om erin te gaan handelen. De verzamelde buit wordt goed verkocht op markten of geleverd aan restaurants. Verser en lokaler kan immers niet! Dat mag dus niet. Met name in Zeeland worden regelmatig flinke boetes uitgedeeld voor het verzamelen van tientallen kilo’s schelpdieren. Recent zijn daar ook de regels voor het snijden van lamsoor en zeekraal aangescherpt, met name vanwege verstoring van vogels.
4
EEN HANDJE BRAMEN
KAN TOCH GEEN KWAAD?
Wel als iedereen een champignonbakje vol eten uit de natuur zou halen. Eetbare natuur is in de eerste plaats de voorraadschuur van dieren. En die voorraad kan snel slinken. Ook het plukken zelf is soms minder onschuldig dan het lijkt, bijvoorbeeld wanneer planten ontworteld raken. Het zijn vooral de bijwerkingen van wildplukken die grote impact kunnen hebben op de natuur. Het plukken kan leiden tot verstoring van dieren in het gebied, zoals vogels die er broeden of foerageren. En andere planten raken vertrapt door het plukken of rapen.
5
KAN WILDPLUK OP EEN
VERANTWOORDE MANIER?
Wildplukkers zijn van mening dat je beperkt uit de natuur kunt oogsten.
Belangrijk in de ‘wildplukethiek’ is dat je alleen plukt waar overvloed van is.
Zorg er altijd voor dat er nog genoeg planten, zaden of vruchten staan voor
de dieren. Verstoor daarbij geen dieren, vertrap geen andere planten en betreed geen verboden gebieden.
De Waddenvereniging ziet eten van het wad niet als vanzelfsprekende optie, omdat voedsel van dieren op het wad onder druk staat. Wadgidsen die tijdens een excursie kokkels opgraven, geven daarom niet meer standaard de optie om de kokkel ook te eten. De kokkel gaat na de uitleg weer terug de bodem in.
WADDEN ROUTE
Weelde tot aan de horizon
Onder een lucht die steeds van kleur verschiet, fietst journalist Annemarie Bergfeld door het vlakke Groningse land aan de rand van de Waddenzee. Het hoge noorden rond Uithuizen biedt ongerepte charme: via Doodstil rijdt ze naar De Hemelpoort en verder.
TEKST EN FOTO’S: ANNEMARIE BERGFELD E.A.
Razendsnel schuiven de wolken langs de helblauwe hemel, hun kleuren variëren van helderwit tot diepdonkergrijs. De Groninger luchten twijfelen vandaag tussen regen en zon. Het ís nog droog als ik met mijn fiets aan de hand bij de Menkemaborg sta. Eerst maar op pad, besluit ik daarom. Het land rond Uithuizen is plat en wijds - hoe kan het ook anders in het hoogste noorden van Groningen. Vanaf de hoogholtjes, de hoge houten fietsersbruggetjes die her en der de waterlopen overspannen, ligt de horizon nog verder. Op de akkers, ooit gewonnen op de Waddenzee, groeien bosuien, granen, aardappelen, wortelen en bieten. Die vruchtbare kleigrond is een van de vele rijkdommen van deze streek.
DOODS-TIL
Het eerste dorp dat ik passeer is Doodstil, net iets meer dan een handvol huizen aan weerszijden van het Boterdiep. Drie daarvan zijn rijksmonument. De voormalige burgemeesterswoning, villa Barmerhoek, met kenmerken van art nouveau- en chaletstijl, is door Het Groninger Landschap prachtig gerestaureerd en verduurzaamd. In 2005 werd Doodstil uitgeroepen tot
de mooiste plaatsnaam van Nederland. Waarschijnlijk verdiende het die titel vanwege onze hang naar rust en stilte, maar de herkomst van de naam heeft niets met stilte te maken, maar alles met een brug, ‘til’ in het Gronings. Het verhaal wil dat de schipper van het pontje dat beide oevers vroeger verbond, ooit een ongelukkige manoeuvre maakte waardoor de lijkkist die moest worden overgezet in het water verdween. Om zulke ongelukken in de toekomst te voorkomen, kwam er een brug: de Doods-til.
Fietste ik net nog in de felle zon, op weg naar Oldenzijl loost een donkergrijze wolk opeens een heleboel water. Ik zie een bankje tegen een boerenschuur staan, daar kan ik het misschien iets droger houden tot de bui is overgewaaid. De boer komt ook net het erf op. ‘Gerust hoor’, antwoordt hij op mijn vraag of ik even mag schuilen. Hij komt naast me zitten en we maken een praatje over zijn aardappelen en de uitdagingen die ‘het klimaat’ met zich meebrengt voor een aardappelboer. Na tien minuten is de hemel boven de boerderij alweer helderblauw.
>
INTERESSANTE ADRESSEN
• In de Menkemaborg loopt tot eind december de expositie ‘Borgbaasjes’ over dieren op en rond de borg. Van vissen en duiven voor het diner tot pauwen, reigers, honden en katten. In het Schathoes op het borgterrein kun je eten en drinken. Info: menkemaborg.nl.
• Liz en Jouke geven graag een inkijkje in hun ‘tuinleven’. In hun zelfgebouwde Huis van de Aarde op de Eemstuin organiseren ze theater, lezingen, kunst en diners. Kijk voor evenementen en mogelijkheden op eemstuin.nl en huisvoordeaarde.nl
Het kunstwerk De Hemelpoort markeert het meest noordelijke punt van ons vasteland.
Bij goed zicht zie je in de verte Borkum liggen.
Burgemeestersvilla Doodstil.
Het kerkje van Uithuizermeeden.
De eeuwenoude Menkemaborg in Uithuizen.
De Eemstuin is een paradijsje vol kraakverse groente, bomen en vogels
Oldenzijl is het volgende pareltje aan het snoer dat mijn fietsrondje is. De grond langs de rivier de Fivel die hier ooit stroomde, was ook al zo vruchtbaar. Ook hier zie je de rijkdom van de bodem terug in de monumentale boerderijen in en rond het dorp. Op een van de zeven wierden van Oldenzijl staat de 13e-eeuwse Nicolaaskerk. Ook in oorsprong 13e-eeuws en met een maar liefst 50 meter hoge toren is de Mariakerk in Uithuizermeeden. De blauw-witte toren met een bijzondere vormgeving was ooit een frivoliteit van de borgheer van de nabijgelegen Rensumaborg.
BOER ALS KUNSTENAAR
In de 500 meter verderop gelegen Eemstuin, een paradijsje vol kraakverse groente, bomen en vogels, tref ik Liz Wijma. Met haar zoontje Jon in de draagzak controleert ze de groei van de sperziebonen. ‘Ze gaan goed’, constateert ze. In 2018 verruilde Liz met haar vriend Jouke de stad en een leven als kunstenaar voor een bestaan als biologisch-dynamisch groenteteler in Uithuizermeeden. ‘Jouke zegt altijd: als boer ben je ook kunstenaar. We werken niet meer met verf of video, maar maken nu mooie spitskolen en preien. En het is een feest te zien hoe blij de mensen met onze producten zijn. We verkopen ze hier aan huis en we staan elke vrijdag op de Vismarkt in Groningen.’ Liz en Jouke ervaren het ook als een feest om op het platteland te wonen. ‘We worden ontzettend gelukkig van de ruimte op en rond ons erf. We zitten negen kilometer van de zeedijk, maar zelfs hier ruik ik het zilte van de
zeewind. Dat maakt me elke keer weer blij.’ En verder gaat het. Langs B&B/camping/ rustpunt Lentemaheerd (met oplaadpunt voor e-bikes). Langs boerderijwinkel Goudgewas in Roodeschool, een groente- en fruithemel in een grote loods, waar ook vlees, zuivel en brood uit de streek te koop is. Langs kwekerij en kijktuin Aan de Dijk, een oase van hoog opgaand groen in het vlakke land. En langs de Eemshaven. Is de tegenwoordige bedrijvigheid van zeehavens, windturbines en grote grijze datacenters de rijkdom van de toekomst? Het gebied heeft iets fascinerends, toch fiets ik liever snel door.
De meest noordelijke punt van ons vasteland - schapen op de dijk, zee aan mijn voeten, zicht tot aan Borkum - wordt gemarkeerd door het kunstwerk De Hemelpoort van kunstenaar René de Boer. Dit is een mooie plek om even te zitten en te kijken naar de Waddenzee. Als het water straks wegtrekt, komen de vogels hier weer met z’n allen naar voedsel zoeken. De slikbodem is als een rijk gedekte tafel voor ze.
MENKEMABORG
Heb ik te lang aan het wad gezeten, in de Eemstuin rondgehangen of te langzaam gefietst? Hoe dan ook ben ik te laat om de rijkdom van de 18e-eeuwse adellijke familie Alberda in de Menkemaborg vandaag nog te gaan bekijken. Maar ik heb genoten van alles wat ik zag en deed vandaag. En morgen ben ik ook nog hier en kan ik de Menkemaborg bezoeken. Ook dat is rijkdom. Net als de rust en ruimte van deze streek.
Miniwildernis
Denk jij bij het woord wildernis meteen aan een groene jungle? Of aan een steppe met olifanten? Wildernis kan er ook heel anders uitzien. Op het strand kun je een miniwildernis vinden die vaak als storende rommel wordt gezien en dan wordt opgeruimd. Maar het is een plek vol minileven, zelfs met ‘miniberen’.
TEKST EN ILLUSTRATIES: LIDEWIJ KEMME
ROTZOOI?
Daar waar de zee bij vloed op het strand loopt, spoelt van alles aan. Wieren, levende en dode dieren als krabbetjes, kwallen en schelpen vormen samen het ’vloedmerk’. Er waait zand overheen, het droogt uit en er komt een korst op. Daaronder wordt het warm en gaat het rotten. Allerlei diertjes voelen er zich thuis, zoals strandvlooien en strandvliegen. Zij vormen zelf weer een lekker hapje voor vogels. Bij de bewoners van het strand is dat natuurlijk afval van harte welkom. Maar mensen die op het strand willen liggen, houden er niet van. Terwijl juist de rotzooi die ze zelf achterlaten, slecht is voor de natuur…
OVERLEVINGSKUNSTENAAR
FIETS
ZELF DOOR HET HOGE NOORDEN
De beschrijving van de fietsroute Rijkdom zover het oog reikt (45 km) is te vinden op waddenland.nl/routes De route (die niet is gemarkeerd) begint en eindigt bij de Menkemaborg in Uithuizen. Parkeren kan op het parkeerterrein van de borg. Kom je per trein? Het station van Uithuizen ligt op circa 1500 meter van de Menkemaborg. Dicht bij het station zit Lietmeijer Tweewielers, waar je een fiets kunt huren: lietmeijertweewielers.nl
Het ziet eruit als een kruising tussen een teddybeer en een pissebed: het beerdiertje. Het komt overal op de wereld voor op donkere, vochtige plekken en is maar zo’n halve millimeter groot. Beerdiertjes leven onder andere tussen de zandkorrels op het strand of in het mos in het bos. Ze zijn wereldkampioen overleven. Ze kunnen jarenlang zonder voedsel in - hou je vast - extreme kou (tot -270° Celsius) of hitte (tot 120 °Celsius), op
plekken zonder zuurstof of met gevaarlijke straling, op bergen van meer dan 6000 meter hoogte, in zeeën van meer dan 4000 meter diep en zelfs in de ruimte. Hoe ze dat doen? Door in een soort schijndode toestand over te gaan en totaal uit te drogen. Als ze dan weer nattigheid voelen, leven ze gewoon door. Bekijk een filmpje op waddenvereniging.nl/jutten
Kunstenares Liz Wijma is nu biologisch-dynamisch groenteteler in de Eemstuin.
SCHATKRATJE
In de ‘rommel’ op de vloedlijn kun je heel wat schatten tegenkomen. Het skelet van een zee-egel, een mooie schelp, een eikapsel van een haai, je vindt altijd wel wat. Maak met Jutten! een kistje voor je schatten. Het schatkratje is gemaakt van ijslollystokjes, twee stukjes karton en een lintje. Je hoeft niet een heleboel ijsjes te gaan eten om het te kunnen maken. Een zakje ijslollystokjes vind je in een hobbywinkel. Hoe je het maakt, lees en zie je in de handleiding die je kunt downloaden via waddenvereniging.nl/jutten .
oplossing van het raadsel op de middenplaat is STRANDVONDST.
Hardlopen doet Richard van Galen (1976) uit De Bilt al van jongs af aan. ‘Toen ik op de basisschool zat, rende ik al rondjes in het dorp.’ Rond zijn 30e werd het serieuzer. Hij liep wat halve marathons en sloot zich zes jaar geleden aan bij een atletiekvereniging.
‘Ik vind het heerlijk om te rennen, maar zo’n twee jaar geleden merkte ik dat het lopen van wedstrijden me niet meer zo aansprak.’ Hij ging vaker ‘gewoon lekker een mooie lange tocht maken’. Weg van het asfalt, meer de natuur in. Hardlopen in de natuur past bij zijn professionele achtergrond, want Van Galen werkt ‘met een groen hart’ als online communicatie- en marketingspecialist. Hij zet zich vooral in voor duurzame organisaties, zoals KlimaatGesprekken en Vogelbescherming.
Al rennend over zandpaden bedacht hij dat het ‘tof zou zijn om een eiland rond te
Verliefd, getrouwd, een bezinningsplek, afscheid van een dierbare of dat ene vakantiemoment; veel mensen hebben in het Waddengebied een plek die ze koesteren. Voor RICHARD VAN GALEN, die bezig is alle Nederlandse Waddeneilanden rond te rennen, is dat de Vliehors op Vlieland. ‘Daar heb je niet meer het idee dat je in Nederland bent.’
rennen’. Een plan was geboren en voor zijn 50e wil hij alle vijf bewoonde Nederlandse Waddeneilanden hebben volbracht. ‘Ik doe er één per jaar en heb nu Texel (57,4 km) en Vlieland (48 km) gedaan, netjes in de TVTASvolgorde.’
Van Galen volgt zoveel mogelijk de rand van het eiland – ‘uiteraard let ik op het broedseizoen of andere verstoringen’ – en rent zo het eiland rond. ‘Ik loop alleen, maar er fietst waar mogelijk wel een vriend mee voor de begeleiding. Bij de voorbereiding komt nog wel wat kijken: windrichting bepalen, waar mag je wel en niet komen en wanneer is het vloed, want dan moet je door mul strandzand en dat is een stuk zwaarder.’ Het enige wat niet is te plannen, is het weer. ‘Dat is juist het fantastische van de Wadden: je staat bloot aan de elementen, dat maakt het spannend.’
Hardlopen op de Vliehors op Vlieland vond hij speciaal. ‘Het is een van de grootste zandvlaktes van Europa. Het is er zo leeg en weids, dat ik niet meer het idee had dat ik in Nederland was. Ik vond het ook spannend: het is toch een defensieterrein.’ Hoewel het gebied verlaten is, zag Van Galen ineens een grote vrachtwagen rijden. ‘Ik ken de Vliehors Expres wel, maar het was toch een beetje een Mad Max-achtige situatie. En dan stappen er allemaal mensen uit die verbaasd vragen: wat doe jij hier?’
Hardlopen dus.
Heb jij ook een plek op de Wadden die je koestert en wil je dat verhaal delen met lezers van WADDEN? Laat het ons weten via: community@waddenvereniging.nl Kijk voor alle verhalen op waddenvereniging.nl/reisverhalen.
De kunstmatige Stuifdijk op Terschelling houdt nu nog het zand en het water vanuit zee tegen, waardoor de kwelder van de Boschplaat (rechts) dichtgroeit met riet.In de nabije toekomst krijgt de zee weer meer ruimte.
De kracht van loslaten
Hoogleraar Piet Hoekstra (links) en boswachter Joeri Lamers bestuderen de overspoelingsvlakte.
Natuurgebied de Boschplaat op Terschelling wordt langzaam een beetje wilder. Stromend water en stuivend zand gaan het landschap opnieuw vormgeven. ‘Je kunt hier straks van het strand naar de Waddenzee lopen.’
TEKST: KOEN MOONS
Vanaf de duintop aan het begin van de Boschplaat, met zijn 28 meter de hoogste van het natuurgebied op Terschelling, is een bijzonder contrast te zien in het duinlandschap. Aan de ene kant is het duin een woest zandlandschap met enorme stuifkuilen, afgekalfde duinen en nieuw gevormde duintopjes. Aan de andere kant zien we een kaarsrechte en overgroeide stuifdijk, die in de jaren ’30 van de vorige eeuw door mensenhanden is aangelegd. Rietschermen en dennentakken vingen het zand op, zodat een dijk ontstond. Maar
stuiven doet de stuifdijk al lang niet meer.
‘De wortels van het helmgras en duindoorn gaan heel diep en leggen de dijk helemaal vast’, zegt boswachter Joeri Lamers van Staatsbosbeheer, terwijl hij samen met hoogleraar Piet Hoekstra van Universiteit Utrecht over de Boschplaat uitkijkt. Hoekstra houdt zich bezig met morfodynamica van kusten en is vanuit de Waddenacademie betrokken bij een toekomstvisie voor de Boschplaat. ‘De stuifdijk zorgt nu voor een heel onnatuurlijke kwelder’, zegt Hoekstra.
Een lagere stuifdijk Hoekstra legt uit: ‘Van nature wordt zo’n plaat vanuit de Noordzee gevoed met zand. Die stuifdijk houdt dat nu tegen en vanuit de Waddenzee is er ook niet zo veel aanvoer van sediment. Terwijl de bodem wel wat inklinkt en de zeespiegel tegelijkertijd stijgt. Dat is onhoudbaar.’
‘Door gebrek aan dynamiek verdwijnen de typische kwelderplanten en krijg je grassen en riet en uiteindelijk struiken.’ Daarmee verdwijnt niet alleen een stukje typische waddennatuur, de Boschplaat dreigt in de verdere toekomt hierdoor ook onder de zeespiegel te verdwijnen.
BELEEF HET ZELF
Zelf een kijkje nemen op de Boschplaat, samen met de boswachter? Bekijk onze speciale excursie in Genietwad (pagina 41) of kijk op waddenvereniging.nl/boschplaat.
Dat het eerdergenoemde stuk er veel natuurlijker en wilder uitziet, is het gevolg van het ‘uitstuiven’ van een voormalige strandopgang. Toen het onderhoud hieraan werd gestopt, kreeg de wind vat op het losse zand, kalfden naastgelegen stukken duin af en werden verderop nieuwe gevormd. ‘Dat willen we nu op meer plekken en ook grootschaliger laten plaatsvinden door openingen in de dijk te maken’, vertelt Lamers. Er liggen plannen om een verlaging in de stuifdijk te maken van zo’n 600 meter breed, waardoor ook het Noordzeewater soms het gebied in kan stromen. Zo ontstaat een dynamische overspoelingsvlakte, of in jargon een washover.
‘Ik kan wel laten zien hoe dat eruitziet’, zegt Lamers. Over het Noordzeestrand rijdt hij de werkauto van Staatsbosbeheer naar het eindpunt van de stuifdijk. In de verte is de vuurtoren van Ameland te zien en voor ons ligt een immense zandvlakte. ‘Hier is zo’n washover spontaan ontstaan’, zegt Lamers. Hij haalt een schop uit de pick-up en steekt ‘m in het zand. Na flink wat graven komt zwarte grond naar boven. ‘Dit is de oorspronkelijke begroeiing die hier stond. Er is een meter zand op afgezet.’ Dat zand is grotendeels door het water hierheen gebracht. ‘Bij een stormtij stroomt het Noordzeewater hier metershoog de vlakte op’, aldus Lamers.
zand vangen op de boschplaat
Terschellingers Ada Plinck en Gea van Essen trekken elke twee weken naar de Boschplaat om zand te verzamelen uit zogenoemde zandvangers van Staatsbosbeheer. ‘De verticale buis vangt het zand dat door de lucht gaat en de bakken op de grond het zand dat op die plek neerkomt’, licht Plinck toe bij een van de installaties. ‘Er staan zandvangers op verschillende afstanden van het duin. Zo krijgen de onderzoekers een idee hoeveel zand er daadwerkelijk het terrein in wordt geblazen.’
Zelf zijn de vrijwilligers enthousiast over de wilde plannen. ‘Wat ons betreft wordt de Boschplaat zelfs nog meer teruggeven aan de elementen en de natuur’, aldus Van Essen. Maar het stel, dat 25 jaar geleden naar het eiland verhuisde, weet dat andere eilanders voorzichtiger zijn. ‘Er zijn ook eilanders waarvan de opa’s nog keihard hebben gewerkt om deze stuifdijk aan te leggen’, zegt Plinck. ‘Maar ik vind dat Staatsbosbeheer heel goed uitlegt aan eilandbewoners waarom dynamiek uiteindelijk juist nodig is voor het behoud van de Boschplaat. Volgens mij heeft dat veel meer begrip opgeleverd.’
Verdwijnt de kwelder?
De boswachter pakt zijn mobiel erbij om op Google maps satellietbeeld van een jaar geleden te bekijken. ‘Kijk, het zand is nu al veel verder gekomen. Uiteindelijk kun je hier van het Noordzeestrand zo over de Boschplaat naar de Waddenzee lopen.’
Zo’n zelfde proces is ook te verwachten op de plek waar de nieuwe washover is bedacht. Bestaat er niet een angst dat de kwelder van de Boschplaat straks onder een grote laag zand verdwijnt?
‘Die vraag krijgen we ook van bewoners’, zegt de hoogleraar. ‘Dat valt mee. Op de ene plek wordt meer zand afgezet dan de andere plek en op sommige lagere plekken blijft water staan en zal het zouter worden en plekken dicht bij de Waddenzee zullen minder zand en meer slib krijgen. Daarmee krijg je dus een veel gevarieerder landschap, dat ook voor meer planten en dieren een plek biedt.’
En die dijk, kan die zomaar weg? ‘Hij heeft geen functie voor de waterveiligheid’, stelt Lamers gerust. ‘Maar we laten wel het grootste deel intact, het is immers ook een stuk cultuurhistorie waar wij als beheerder, maar ook bezoekers en veel eilanders waarde aan hechten.’
Wind en water voorzien de overspoelingsvlakte op de Boschplaat van vers zand. De ribbels laten zien dat het water hier kortgeleden over de vlakte stroomde. Oude duinen kalven af, nieuwe worden gevormd.
Oude plannen
De plannen om meer dynamiek terug te krijgen dateren al van circa 2004. Natuurbeheerders en kustonderzoekers wilden meer dynamiek terugbrengen op de ‘eilandstaarten’ van de Waddeneilanden. Onder andere door gebrek aan draagvlak belandden de plannen in de ijskast, waar ze in 2017 weer werden uitgehaald. Staatsbosbeheer stelde samen met bewoners een toekomstvisie op. Geld vanuit de Programmatische Aanpak Grote Wateren zorgt er nu voor dat de plannen kunnen worden uitgevoerd.
ADA PLINCK
GEA
Waddenleven
In de serie Waddenleven staat altijd een verrassende groep dieren of planten centraal.
Deze keer, vanwege het thema wild: LENTEKRIEBELS
TEKST: KOEN MOONS
Losbollen
In de winter leidt de natuur een min of meer sluimerend bestaan. Maar wanneer de dagen lengen en de temperaturen stijgen, gaan planten en dieren los! Er wordt gesjanst en gevochten, gegroeid en voortgeplant en onzichtbare dieren zijn ineens overal te zien. Zeven soorten die – allemaal op hun eigen manier –wild worden van het voorjaar.
Macho-meeuwen
Het mannetje van de KOKMEEUW verandert in de lente in een agressieveling die niet alleen rivalen te lijf gaat, maar ook elke potentiële rover uit de broedkolonie verjaagt. Grote sterns broeden daarom graag in de buurt van deze uitsmijters. Daar betalen de sterns wel een prijs voor: hun zorgvuldig gevangen visjes worden geregeld door de buurman gejat.
1 Zodra hij vanuit Afrika de polders van het Waddengebied bereikt, wordt de GRUTTO wild in zijn koppie. De mannetjes gaan als testosteronbommetjes tegen elkaar tekeer. De winnaar slooft zich vervolgens uit om een vrouwtje ook zo wild te krijgen en samen een paringsdans te doen.
2 In het broedseizoen krijgen de mannetjes van de DRIEDOORNIGE STEKELBAARS een knalrode buik. Het schrikt andere mannetjes af en trekt vrouwtjes aan, die in een zigzaggende paringsdans naar een nestje worden gelokt.
3 Na de winter doorstaan te hebben als eitje, gaat de DUINPARELMOERVLINDER - een typische waddensoort - helemaal los. Binnen korte tijd zitten duin- en hondsviooltjes vol rupsen die zich volvreten aan de bladeren. Daarna is het een kwestie van verpoppen en de vleugels uitslaan.
4 Er zijn niet veel Waddenliefhebbers die deze soort gezien hebben, maar in het voorjaar valt hij toch ineens op: de GESTIPPELDE DIESELTREINWORM Het is niet de worm zelf die dan gezien wordt, maar de eipakketjes die ineens overal als groene snotballetjes op het wad liggen.
5 In het voorjaar gaan eencellige KIEZELWIEREN zich als een gek voortplanten. Dat gebeurt eerst door simpele celdeling, maar daarna door geslachtelijke voortplanting. Twee typen cellen (kiezelwieren kennen geen ‘mannetjes’ en ‘vrouwtjes’) wisselen genetisch materiaal uit en daarna is seks weer even overbodig.
6 Je denkt bij een schelpdier niet snel dat hij de lente in de bol krijgt, maar ook bij de GEWONE MOSSEL borrelt de voortplantingsdrang op zodra het voorjaar wordt.
Ze laten op goed geluk hun eitjes en zaadcellen in het water los, waar ze samensmelten en voor kleine mosseltjes zorgen.
MEER WETEN OVER DIEREN EN PLANTEN IN HET WADDENGEBIED? De Wadwaaier van de Waddenvereniging geeft veel informatie. Te koop in onze webwinkel: wijsmetdewaddenzee.nl.
WOLKEN ALS WEERBODES
Luchten lezen
Cumulonimbus capillatus praecipitatio murus cauda*. Wanneer je deze wolk op het wad of aan het strand aan de horizon ziet verschijnen, kun je maar beter gauw een schuilplaats zoeken. Er is namelijk wild weer op komst. Felle regenbuien en hagel, bijvoorbeeld. En wanneer er ook nog eens sprake is van tuba na cauda, dan is vluchten nog belangrijker: windhoos in aantocht. De ingewikkeld lijkende zin hierboven, is niets anders dan de officiële benaming van
een bepaalde dreigende wolkenlucht volgens de Internationale Wolkenatlas van de Wereld Meteorologie Organisatie (WMO). Net als bij de wetenschappelijke benamingen van dieren en planten, worden wolkensoorten ingedeeld volgens een geslachts- en soortnaam. Het is vergelijkbaar met bijvoorbeeld Homo sapiens ofwel de mens. In de benaming van wolken kunnen tot vijf toevoegingen aan de soortbenaming iets zeggen over bepaalde eigenschappen van het wolktype, waar dat bij
biologische soortnamen er hooguit twee zijn. Toch is de naamgeving van wolken relatief eenvoudig, omdat er maar tien geslachten zijn, die bovendien zijn in te delen in vier families afhankelijk van hun hoogte in de lucht.
Ontstaan van wolken
Wolken bestaan uit minuscule waterdruppels of ijskristallen die in de lucht blijven zweven. Afhankelijk van de dichtheid van deze waterdeeltjes zijn wolken lichter
Woeste Waddenluchten zijn niet alleen indrukwekkend, ze vertellen vaak ook welk weer op komst is. TEKST: MARCUS WERNER
(wit) tot donker (grijs of zwart). Ze zijn een gevolg van de verdamping van water vanaf land- en wateroppervlakten. Wanneer lucht verzadigd raakt met waterdamp, condenseert de damp tot water of ijs. Omdat koude lucht minder waterdamp kan opnemen en de luchttemperatuur doorgaans daalt bij toenemende hoogte, ligt dit zogenoemde dauwpunt meestal op enige hoogte boven het aardoppervlak, tot duizenden meters, en hier vormen zich wolken. Onder bepaalde
omstandigheden ligt het dauwpunt op grondniveau, en vormt zich mist en dauw.
Samenspel
Wanneer de zwevende water- of ijsdeeltjes in wolken in een koudere luchtlaag terechtkomen, klonteren zij samen en vallen omlaag als regen, hagel of sneeuw. Dit gebeurt bijvoorbeeld wanneer luchtmassa’s omhoog worden geduwd door land of bergen en wanneer een warme lichte luchtlaag wordt
opgetild door een koude zware luchtlaag (koufront).
De vorming van wolken, het type wolk, of daar neerslag uit valt en in welke vorm is de uitkomst van een samenspel tussen de beweging van luchtmassa’s (wind) en temperatuur. Daardoor valt door wolken te ’lezen’ in grote lijnen het weer te voorspellen.
Een Cumulonimbus-wolk is prachtig om te zien, maar voorspelt een flinke onweersbui.
WOLKENTYPEN EN HUN WEERSVOORSPELLING
Lage bewolking:
0 – 2 km hoogte
S T R AT U S
Meestal grijze wolkenlaag met een egale onderkant. Er valt motregen uit of fijne sneeuw.
De wolkenvorm kan zich als mist tot de grond uitstrekken. Schijnt de zon er doorheen, dan heeft deze scherpe randen.
• Weersverwachting
Wanneer het nog niet regent of sneeuwt: hoe donkerder, hoe meer regen of sneeuw.
S T R ATO C U M U LU S
Grijze, witte of gemêleerd grijze en witte wolken. Vrijwel altijd zijn donkere en lichte gedeelten te zien. Tegelvormen, rollen of afgeronde klompen, al of niet in elkaar overgaand. Dit is in West-Europa boven land het meest voorkomende wolkentype.
• Weersverwachting
Mogelijk lichte neerslag, kleine verschillen in windsterkte, maar geen grote veranderingen.
Middelhoge bewolking:
2 – 6 km hoogte
A LTO S T R AT U S
Grijzig of blauwig wolkendek dat de lucht geheel of vrijwel geheel bedekt. Streperig, draderig of egaal. Dun genoeg om de zon doorheen te zien. Geen halo-verschijnselen.
• Weersverwachting Wanneer het wolkendek niet verandert, voorlopig stabiel weer. Bij verandering in patroon of dekking, regen of sneeuw op komst.
Verticaal ontwikkelde wolken: laag tot middelhoog en laag tot hoog, 0 – 13 km hoogte
N I M B O S T R AT U S
Grijze wolkenlaag, vaak donker. Overal dik genoeg om de zon te verbergen. Vaak met onderliggende wolkenflarden. Uit deze wolkenvorm valt continu regen of sneeuw.
• Weersverwachting
Voorlopig regen of sneeuw, of heel binnenkort beginnend. Alleen wanneer er lichtere plekken beginnen te ontstaan, eindigt de neerslag.
C U M U L U S
Losse massieve witte, soms iets grijze wolken met naar boven toe koepelvormige en bloemkoolachtige uitstulpingen. De wolkranden zijn scherp afgetekend, niet rafelig.
• Weersverwachting
Stabiel zonnig weer. Wanneer de bovenkant van cumulus snel opbolt, zijn buien mogelijk.
C U M U LO N I M B U S
Massieve, dichte witte of grijze wolken die tot grote hoogte reiken, in pilaar-, paddenstoel- en aambeeldvormen. De wolkenbasis is vaak zeer donker. Typische onweerswolk.
• Weersverwachting
Niet langdurige, maar felle neerslag. Vooral bij aambeeldachtige vormen hagel, onweer en windstoten.
Wildwest in de Waddenzee
Er zijn heel veel verdragen, beleidsstukken en wetten die betrekking hebben op het beheer en de bescherming van de Waddenzee. Toch lijkt het vaak alsof het een soort wildwest is in de Waddenzee: allerlei schadelijke economische activiteiten kunnen er gewoon doorgaan. Hoe kan dat?
TEKST: DIEDERIK PLUG
Luuk Boerema is zelfstandig juridisch adviseur natuur en landschap en medeauteur van het rapport De Europees- en internationaalrechtelijke status van de Waddenzee, waarin de Waddenacademie in samenwerking met academici en juridisch adviseurs haar licht liet schijnen op de belangrijkste internationale verdragen en EU-richtlijnen die op de Waddenzee van toepassing zijn. Hun conclusie: ondanks tal van juridische kaders wordt de optimale bescherming van de Waddenzee en haar natuur niet volledig gewaarborgd. Hoe kan dat?
‘Er wordt onvoldoende serieus omgegaan met de integriteit van het systeem doordat het wordt opgedeeld in deelgebieden, of door deeldoelstellingen belangrijker te verklaren dan andere delen’, zegt
Boerema. ‘Hierdoor loop je het risico dat bepaalde delen van de Waddenzee niet worden beschermd, wat uiteindelijk ook invloed heeft op de delen die wél beschermd zijn. Het is typisch voor Nederland dat wij altijd overal afwegingen toestaan en zelden vooraf zeggen: dit doen we sowieso niet. Een uitzondering daarop zijn bijvoorbeeld windmolens in de Waddenzee, die bij voorbaat verboden zijn. Dan hoef je dus ook geen afweging meer te maken.’
Focus op economie
Boerema vervolgt: ‘Feitelijk zouden er meer gebieden in de Waddenzee moeten zijn die vooraf worden uitgesloten van economische exploitatie, dat doet Duitsland bijvoorbeeld wel. Dit probleem speelt al langer, maar het wordt zichtbaarder doordat natuurlijke bronnen schaarser worden. Ondanks de regels ligt de focus vooral op de economie; ecologie trekt altijd aan het kortste eind ten opzichte
van de economie en ik denk dat dit komt omdat er een gezaghebbend orgaan ontbreekt dat de betrokken staten op de vingers tikt.’
Volgens Boerema kan ‘het Europese Hof van Justitie dit, maar alleen als de Europese Commissie lidstaten aanklaagt. Internationale afspraken blijven vaak loze beloften zonder nationale implementatie.
De overheid denkt op korte termijn en kijkt eigenlijk vooral naar de eerstvolgende verkiezingen. Maar zelfs als beleid de goede kant op lijkt te gaan, kan een nieuwe coalitie alles weer schrappen.
Wat mij betreft dwingt vooral juridische druk overheden tot naleving van wetten. Maar ik zie ook positieve ontwikkelingen. Nieuwe EU-wetgeving dwingt lidstaten tot herstelplannen, wat hoop geeft.’
‘Economie wint het te vaak van ecologie’
Waar gaat het mis met de regelgeving?
OSPAR-verdrag
Dit verdrag heeft tot doel het mariene milieu van de noordoostelijke Atlantische Oceaan te beschermen, inclusief de Waddenzee. Maar er staan geen bindende verboden in op specifieke economische activiteiten.
Verdrag van Ramsar (Wetlandverdrag)
Dit verdrag beoogt de bescherming van waterrijke gebieden van internationale betekenis, zoals de Waddenzee. Hoewel het verdrag het ‘wise use’-principe promoot (wat inhoudt dat activiteiten ‘zodanig moeten worden beheerd
dat de ecologische kenmerken en de biodiversiteit van het gebied behouden blijven’) biedt het veel ruimte voor interpretatie, omdat er geen keiharde definitie is van welke economische activiteiten in strijd zijn met dat ‘wijs gebruik’.
EU Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijn
Deze richtlijnen verplichten lidstaten tot de bescherming van specifieke soorten en hun leefgebieden. Dat lijkt een stevig juridisch kader te bieden, maar er zijn ook uitzonderingsbepalingen waardoor economische activiteiten onder bepaalde voorwaarden mogelijk zijn.
Werelderfgoedverdrag (Unesco)
De Waddenzee staat sinds 2009 op de Unesco Werelderfgoedlijst vanwege haar unieke natuurlijke waarden.
Het Werelderfgoedverdrag verplicht de betrokken staten tot bescherming en behoud van deze waarden. Maar in dat verdrag zijn geen harde verboden op economische activiteiten te vinden; scheepvaart en visserij kunnen bijvoorbeeld dus gewoon ongehinderd doorgaan, mits zij de ‘uitzonderlijke universele waarde’ van het gebied niet aantasten. Het rapport adviseert om bij de beoordeling van activiteiten expliciet te toetsen op hun impact op deze waarde en om duidelijke richtlijnen te ontwikkelen voor dergelijke beoordelingen.
Verdrag inzake
Biologische Diversiteit (CBD)
Het Biodiversiteitsverdrag vereist het ontwikkelen van nationale strategieën voor het behoud en duurzaam gebruik van biodiversiteit. Maar hoe dat eruitziet, mogen de betrokken staten grotendeels zelf bepalen. Daardoor ontstaan verschillende interpretaties van de economische activiteiten die de biodiversiteit beïnvloeden. Beter zou het zijn om nationale wetgeving en beleid te versterken door specifieke doelen en maatregelen vast te stellen die economische activiteiten reguleren en de biodiversiteit in de Waddenzee beschermen.
Genietwad
Ontdek de Wadden met deze waardevolle belevenissen. Lezers van WADDEN profiteren van speciale acties die je kunt bekijken via waddenvereniging.nl/genietwad.
TEKST: BAUKJE VENEMA
JUT SAFARI OP TERSCHELLING
TIJDENS DE MEIVAKANTIE
Ga op Jut Safari, een avontuurlijke ontdekkingstocht voor jong en oud. Ontsnap aan de dagelijkse routine en beleef een onvergetelijke ervaring tijdens de meivakantie. In de vroege ochtend of tegen avondschemer zijn er weinig mensen en beleef je de natuur op haar hoogtepunt. Vogels en andere dieren laten zich vanuit de elektrische terreinwagens goed bekijken; konijnen, reeën of een overvliegende blauwe kiekendief. Natuurgidsen weten precies waar je moet zijn voor het wildlife in de duinen en bossen van Terschelling. We observeren op gepaste afstand en verstoren niet. Er zijn verrekijkers beschikbaar. Deze Jut Safari is een
combinatie van avontuur, ontspanning én leren. Ontdek het wildlife van Terschelling en jut mee voor een schone kust.
Wat kun je verwachten?
• Jutten op het strand: vind bijzondere voorwerpen die de zee met zich meebrengt.
• Natuur ontdekken: leer over het unieke ecosysteem van Terschelling.
• Samen genieten: perfect voor gezinnen, vriendengroepen en natuurliefhebbers.
• Creatieve twist: gebruik je vondsten voor een eigen kunstwerk of herinnering.
e Lezers van WADDEN ontvangen 20% KORTING op hun tickets met de code JUTWAD25. Ga voor meer informatie en tickets naar waddenvereniging.nl/jutsafari.
WADDENVOGELFESTIVAL
OP TEXEL
WEEKEND VAN 10 EN 11 MEI
Texel is een vogelrijk eiland. Inmiddels zijn er bijna vierhonderd vogelsoorten waargenomen en heeft het eiland de langste vogelboulevard van Europa. Er zijn meer dan twintig vogelkijkpunten.
In het weekend van 10 en 11 mei organiseert het Vogelinformatiecentrum het jaarlijkse Waddenvogelfestival. Tijdens dit weekend zijn er diverse activiteiten, waaronder lezingen en excursies. Experts laten je zien en beleven hoeveel verschillende vogelsoorten je kunt waarnemen zonder de natuur te verstoren.
e Maak kans op een van de 20 kaartjes voor een duo vogelexcursie 2025 door een mail te sturen naar community@ waddenvereniging.nl. Ga vogels spotten met een goede verrekijker. Daarom ontvangen lezers van WADDEN via waddenvereniging.nl/genietwad 10% KORTING op een verrekijker met de code VWWAD25.
ONTDEK DE WILDE NATUUR OP DE BOSCHPLAAT
ZATERDAG 12 APRIL 2025
De Boschplaat is een groot en prachtig natuurgebied op Terschelling (zie ook het artikel op pagina 28 t/m 31). Maar doordat het landschap er door de mens te veel is vastgelegd, gaat de kwelder achteruit. Daarom krijgt de natuur er in de toekomst meer vrijheid: de duinen mogen weer stuiven en ook het zeewater krijgt af en toe toegang tot de Boschplaat. Dat brengt de kweldervegetatie terug en – verrassend genoeg – het beschermt de Boschplaat uiteindelijk zelfs tegen zeespiegelstijging.
Loop mee met boswachter Joeri Lamers en ontdek dit prachtige
natuurgebied. Tijdens een wandeling van twee uur ontdek je meer over de Boschplaat en de plannen die er zijn om de natuur wilder te maken. Hier en daar is al te zien hoe stuivende duinen het landschap opnieuw vormgeven. Het gebied wordt er alleen maar mooier van!
Zaterdagmiddag 12 april spreken we om 13.30 uur met de boswachter af bij de fietsenstalling van de Boschplaat (let op: alleen te voet en op de fiets bereikbaar).
Na uitleg van de Werelderfgoedgids van de Waddenvereniging lopen we mee met Joeri, hij kent het gebied op zijn duimpje.
e Lezers van WADDEN ontvangen 20% KORTING op hun tickets met de code GENIETWAD25. Ga voor meer informatie en boeken naar waddenvereniging.nl/boschplaat
DAG VAN HET WAD
ZATERDAG 28 JUNI 2025
Inmiddels een jaarlijkse traditie: op de laatste zaterdag van juni vieren we de verjaardag van Werelderfgoed Waddenzee, tijdens de Dag van het Wad. Visit Wadden en de Waddenvereniging bieden op 28 juni op verschillende plekken in het Waddengebied een feestelijk ontbijt aan, verzorgd door lokale ondernemers. We staan deze ochtend stil bij hoe bijzonder de Wadden zijn en waarom het van wereldbelang is dat we de Waddennatuur beschermen en behouden.
e Wil jij verzekerd zijn van een plekje aan een van de ontbijttafels? Schrijf je dan in als Vroege Vogel via dagvanhetwad.nl en je krijgt als eerste een seintje als de kaartverkoop begint.
Grotere zoogdieren zoals vos en das behoren niet tot de oorspronkelijk bewoners van de Waddeneilanden. Toch duiken ze er af en toe op. Maar hoe komen ze daar?
TEKST: MARCUS WERNER
Overstekend wild
Eilanden, zo staat in de biologieboeken, worden gemakkelijk gekoloniseerd door planten en kleinere dieren. Plantenzaden bereiken eilanden via de wind, drijvend over water of meeliftend met vogels. Insecten en kleine zoogdieren komen verstopt tussen menselijke spullen op eilanden aan, of ze reizen als ei of larve mee met een ander dier.
Op deze manier moeten planten en de kleinere diersoorten op Vlieland, Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog zijn beland, want deze eilanden begonnen als weinig meer dan kale zandbanken. Texel vormt een uitzondering, omdat het ooit was verbonden met het vasteland van Noord-Holland.
De grotere wilde zoogdieren moeten op eigen kracht naar de eilanden – Texel soms uitgezonderd – zijn overgestoken. Een andere optie is dat ze opzettelijk zijn uitgezet of ontsnapt uit gevangenschap. WADDEN onderzoekt welke grotere zoogdieren op de eilanden zijn gespot.
Op TEXEL liep in de jaren zeventig een ontsnapte vos rond, die als huisdier was gehouden door een toerist. Het dier werd snel geschoten. In 1993 werd een dode vos op het eiland gevonden, die als grap moest zijn neergelegd. Prooiresten in de maag wezen op een afkomst van het vasteland. Een jaar later was op Terschelling een vergelijkbaar voorval.
De beroemdste vossen van de Waddeneilanden zijn zonder twijfel die van VLIELAND. Tien ‘illegale’ vossen zorgden in 2009 en 2010 voor verstoring van vogelbroedkolonies. Er werden zelfs Kamervragen over gesteld. Waarschijnlijk was in 2009 een paartje aanstaande vossenouders losgelaten door opzettelijke ‘faunavervalsers’, mogelijk om natuurbeschermers een hak te zetten. De dieren werden allemaal geschoten door jagers of gevangen met strikken. In 2023 lag op TEXEL nog een dode vos van onbekende herkomst en in hetzelfde jaar lag op het strand van AMELAND een aangespoeld dood exemplaar. De afgelopen vijf jaar werden op TEXEL AMELAND en SCHIERMONNIKOOG uitwerpselen gevonden die sterk leken op vossenkeutels, maar die van verwilderde katten bleken te zijn. De Waddeneilanden lijken nu voorlopig vrij van vossen.
Hermelijn
De hermelijn, een marterachtige met karakteristieke zwarte staartpunt en zeer langgerekte lichaamsbouw, geldt als het enige inheemse roofzoogdier van de Waddeneilanden. Althans van TEXEL, waar sinds mensenheugenis een populatie hermelijnen leeft. Waarschijnlijk is de hermelijn wel door
mensen naar het eiland gebracht. De laatste jaren lijkt de hermelijn op Texel achteruit te gaan, reden voor de Zoogdiervereniging om tot onderzoek op te roepen.
Dat op de andere Waddeneilanden nog steeds geen hermelijnen voorkomen, is ook een onderzoek waard. Net als
veel andere zoogdieren zijn het goede zwemmers, ook in zee. Volgens een Nieuw-Zeelands onderzoek overbruggen hermelijnen met gemak afstanden van 3 tot 5 kilometer naar eilanden voor de kust. Toch ontbreken nog betrouwbare waarnemingen van hermelijnen op andere eilanden dan Texel.
Wasbeerhond
Ook de wasbeerhond, een exoot afkomstig uit Oost-Azië, rukt op in Nederland. Het roofdier leeft op diverse plekken rondom de Waddenzee, blijkt uit recente verkeersslachtoffers. In de laatste vijf jaar spoelde alleen een dood vrouwtje aan op het Noordzeestrand van VLIELAND. Het lijkt een kwestie van tijd dat een wasbeerhond levend een Waddeneiland bereikt, omdat de soort goed zwemt en vanwege de dikke vacht hoog op het water drijft. Toch is de kans op een populatie klein, omdat het onwaarschijnlijk is dat er een net drachtig vrouwtje aankomt, of zowel een mannetje als vrouwtje rond dezelfde tijd.
Ree
Reeën op de Waddeneilanden vormen een verhaal apart. De elegante hoefdieren trekken soms lange afstanden, op zoek naar een eigen territorium. Vaak zijn dit jonge mannetjes, maar ook reegeiten vertonen dit gedrag. Reeën zijn goede zwemmers en niet bang voor het wad, zoals blijkt uit regelmatige waarnemingen van reeën buitendijks.
Het is dan ook niet verbazing-
wekkend dat AMELAND, het over het wantij gemakkelijkst bereikbare eiland, met ongeveer driehonderd dieren een flinke reeenpopulatie kent. De stichters van deze populatie zijn waarschijnlijk zelf overgestoken.
Anders is dat op het enige andere Waddeneiland waar reeën voorkomen: TERSCHELLING. De rond de honderd reeën op het eiland stammen af van dieren die rond
1992 clandestien werden aangevoerd onder leiding van de eilander tandarts, een zelfverklaard reeënliefhebber en enthousiast jager.
Op SCHIERMONNIKOOG spoelden in de laatste vijf jaar meerdere dode reeën aan en werd een bok lopend halverwege het wantij bij het eiland gesignaleerd. Op zowel TEXEL als VLIELAND spoelde in 2024 een dood ree aan.
Nadat de das rond 1960 nagenoeg in Nederland was uitgestorven, is het nachtactieve en in groepen levende dier bezig aan een opmars. Niet alleen in het oorspronkelijke leefgebied in het zuiden van het land, maar ook in NoordNederland.
Uit een onderzoek bij Ommen in Overijssel blijkt dat dassen routineus een redelijk brede rivier oversteken, soms meerdere keren in een nacht. Een vrouwtjesdier uit dit onderzoek spoelde in 1992, na 34 dagen te zijn verdwenen, dood aan op het Noordzeestrand van AMELAND. Dat is 115 kilometer verderop. Gezien het zwemgedrag en de afgelegde afstand in zo’n relatief korte tijd, lijkt het niet ondenkbeeldig dat levende dassen de Waddeneilanden zullen bereiken. In de voorbije vijf jaar zijn pootafdrukken gezien op het wad bij het Friese TERNAARD. Op alle eilanden werden verschillende ‘dassensporen’ gevonden, die echter niet konden worden bevestigd door experts.
Niet iedereen ziet de nieuwe zoogdieren op de eilanden als een verrijking. Met name vossen worden als zeer ongewenst gezien, omdat de dieren vrijwel zeker grote slachtingen zullen aanrichten onder eieren, kuikens en oudervogels van grondbroedende vogelsoorten.
Wasbeerhonden zijn ook niet bepaald welkom, maar over het gevaar daarvan zijn de meningen onder zoogdierexperts verdeeld, omdat de dieren vooral van kikkers en muizen leven. Reeën zijn vooral een mogelijk gevaar voor mensen (en zichzelf), getuige de vele aanrijdingen
met de dieren op Ameland. En bij een hoge populatiedichtheid kunnen ze ook schade aanrichten aan tuinen. De hermelijn rooft vooral konijnen, maar ook weleens vogelkuikens en -eieren. Dassen zouden eieren en jonge vogels buit kunnen maken, maar niet op grote schaal.
WADDEN VOORJAAR 2025
Het magazine WADDEN is een uitgave van de Waddenvereniging. Geef jij om de rust, ruimte en ruige natuur van het Waddengebied? Geef voor de Wadden en steun ons werk met een donatie of word lid vanaf € 2,75 per maand. waddenvereniging.nl/meehelpen
HOOFDREDACTEUR Koen Moons
EINDREDACTIE Daniël Mulder, Caroline Vogel
REDACTIE Renate de Backere, Annemarie Bergfeld, Renske de Boer, Belinda Burtonshaw, Lidewij Kemme, Diederik Plug, Baukje Venema, Marcus Werner, Marjolein te Winkel.
VORMGEVING Très Melis
VERDER WERKTEN MEE Maartje Kouwen, Tessa van Bussel
Copyright en auteursrechten 2025 –Waddenvereniging. Onder voorbehoud van alle rechten. De Waddenvereniging besteedt de grootst mogelijke zorg aan de betrouwbaarheid en actualiteit van alle artikelen en data. Voor eventuele onjuistheden kunnen de Waddenvereniging en andere informatieleveranciers niet aansprakelijk worden gehouden. Vermelde meningen en beweringen kunnen afwijken van de standpunten van de Waddenvereniging. Overname van artikelen of het magazine opnemen in een leesportefeuille na overleg met de hoofdredactie.
WADDENVERENIGING
Postbus 90
8860 AP Harlingen Telefoon: 0517 493 693
E-mail: info@waddenvereniging.nl Website: waddenvereniging.nl
DRUK Pijper Media
WADDEN wordt gedrukt op en verpakt in FSC gecertificeerd papier. Het werk van de Waddenvereniging wordt gesteund door de Nationale Postcode Loterij.
SPECIAAL VOOR LEDEN
Leden van de Waddenvereniging ontvangen het magazine WADDEN drie keer per jaar in hun brievenbus. De ledenraad vertegenwoordigt de leden en staat open voor vragen, ideeën en suggesties. Verenigingsleden zijn ook van harte welkom als toehoorder op vergaderingen. Ga voor meer informatie naar waddenvereniging.nl/ledenraad
Stroming
Eb en vloed, toeristen, goederen, afval, energie… In het zomernummer van WADDEN (juni) volgen we de veelzijdige stromen in het Waddengebied.
GEEF JIJ OOK OM HET KWETSBARE?
Geef, om de Wadden te beschermen. Scan de code en doneer direct. waddenvereniging.nl