AINA BASSO Ingen mĂĽ vite. Ungdomsroman. 2008 Fange 59. Taterpige. Roman. 2010, 2011 Inn i elden. Ungdomsroman. 2012, 2013 Finne ly. Roman. Samlaget 2014 Heksejakt og heksebrenning i Europa. Sakprosa for barn og ungdom. 2016
Aina Basso
Ungen Roman
Samlaget Oslo 2019
© Det Norske Samlaget 2019 www.samlaget.no Omslag: Jesper Egemar Førtrykk: Type-it AS, Trondheim 2019 Skrift: Sabon 11/15 pkt. Papir: 80 g Munken Print Cream, 1,8 Trykkeri: ScandBook AB, Falun Printed in Sweden ISBN 978-82-521-9852-2
Denne boka er trykt på miljøvenleg papir.
En Enke, der er barnekjær og har mistet sit eget, ønsker at antage et Barn som sit eget mod en bestemt Sum engang for alle. Billet, mærket «Fræmtid 477», nedlægges i Morgenbladets Expedition.
I
Ungen sutrar. Eg ventar litt for å sjå om det går over. Det gjer somme tider det, dei roar seg om ein lèt dei i fred. Haustregnet trommar mot glasrutene. Gjer dei låge husa i Smalgangen svarte av væte og får rennesteinen til å fløyme over. Eg kulsar og dreg på meg sjalet. Tømmer i meg den siste, lunka kaffislanten. Vender den tomme koppen mellom hendene. Ein liten, lysegul kopp med skar i kanten. Men ungen held fram, har fått ei rynke mellom bryna. Eg veit det så godt. Om eg ikkje tek han opp no, kan det utarte. Men han kan òg stilne igjen om eg berre lèt han vere. Eg pirkar på skaret med naglen. Stryk fingertuppen over overgangen mellom glatt glasur og matt steintøy. Ungen byrjar grine så smått. Andletet skiftar farge. Eg set koppen på den blåruta duken med eit lite smell. Reiser meg og går bort til senga, kikar ned på han. 9
Han ligg midt på det raudstripa bolsteret. Vrir seg i den stramme puppa, prøver å bakse med bein og armar, men får det ikkje til. Eg har reiva han stramt. Bleie og ullbukse, løyert og teppe. – Du, seier eg. Ungen gliper med auga, for liten til å feste blikket. Dei mørke auga hans virrar, men han reagerer visst på stemma mi. Han er ikkje åleine. Var det det han trudde? – Du treng ikkje skrike, seier eg. – Du er ikkje einsam her. Ungen måper og smattar litt. Kanskje han gir seg. Eg hysjar svakt på han. Det roar dei somme tider. Viss han stilnar, kan eg gå tilbake til bordet og kaffien. Kanskje smake litt på grauten òg. Helle ein slant mjølk på han, drysse over litt salt. Det vesle fjeset rynkar seg. Augeloka glir att, og munnen vrenger seg i ein geip. – Hysj, seier eg og ruggar borti han med handa. Men ungen lyder ikkje. Han tek til å gråte skikkeleg no. Ei sår, låg hulking. Eit raudt, rynkete fjes stikk fram frå den bleikblå puppa. – Farken, seier eg. – Du er vel svolten, seier eg og ser mot omnen. Det tek ikkje lange tida å varme mjølk. Kasserollen er vaska og klar. Ei ny flaske står uopna på hylla. Kanskje eg kan late han ligge? Eg tek nokre prøvande steg vekk, men då græt han berre høgare. Eg trekker pusten og løftar han opp. Han sluttar å 10
grine med det same. Ser opp i andletet mitt med tåkete auge. Ein stram, liten kropp, spent som ei fjør. Ei syrleg lukt av skit og gulp. Eg tek han med bort til omnen. Han er ikkje nokon sterk sugar. Eit par drag av tåteflaska, så gir han seg, og auga glir att. Eg legg han på senga og strammar teppet rundt han igjen. Skulle vel bytt bleia hans, men eg orkar ikkje. Ikkje no. Magen min jamrar seg. Grauten er blitt kald og størkna kring kantane. Eg tømmer ei ause vatn over han og fører kjelen på plata. Det er god fyr i omnen enno. Det knip i magen medan eg rører i kjelen. Eg auser opp, sjølv om grauten neppe kan vere skikkeleg varm, og langar innpå. Skrapar i meg dei størkna grautrestane frå kjelen attpå, likevel blir eg ikkje skikkeleg mett. Skalken på hylla er ikkje mykje å skryte av. Litt grøn på eine sida. Eg skrapar myglet av. Heller ei lita ause vatn i kaffikjelen og fører han over plata. Koker nytt på gruten. Eg tømmer i koppen og dyppar skalken i kaffien. Tygg i meg det oppbløytte brødet. Skyl ned myglasmaken med kaffi. Eg orkar ikkje gå ut i dag heller. Det får klare seg med vatnet som er att i bøtta. I verste fall får eg sette henne utomhus og late regnet ta seg av arbeidet. Eg legg meg på divanen og dreg pleddet over meg. 11
Knip att auga. Freistar slappe heilt av i lemmane. Lèt meg søkke tungt ned i underlaget. Stryk den halve fingeren roleg over kinnet. Pustar inn, pustar ut. Saktare og saktare. Ungen byrjar å grine. Eg skulle bytt på han i stad. No har det gått gjennom. Gulgrøn skit oppetter ryggen og gjennom kleda. Berre så det skvulpar når eg opnar bleia. Eg sukkar. Dreg av han det tilsølte tøyet og slenger alt i skitbøtta. Han vender hovudet til sida, mot lyset frå omnen. Eg går bort til kommoden og rotar rundt etter reine klede. Kastar raske blikk på ungen. Han ligg som før, urørleg på bordet med blikket mot elden. Triv ei ny bleie, ei bukse og ein løyert. Raggane kan eg bruke opp att. Huda hans er skjolda av kulde når eg kjem tilbake, dei små nevane hardt knytte. Eg vaskar han fort og kler på han igjen. Tek han opp og held han litt inntil meg. Det går ein skjelv gjennom den vesle kroppen. Eg legg han tilbake på senga. Han slepper ut ein liten hikst før han lukkar auga. Eg går og legg meg på divanen. Denne gongen får eg sove.
Lyden av regnet plaskar inn i stova når Pauline opnar ytterdøra. Kjem ein rå trekk med henne. – Hjelper du meg, seier ho og freistar bakse inn ei grøn, gammal vogge. Eg fortar meg bort og held døra open. Ser etter om det står nokon der ute og ser, men der er ingen å sjå. Mørke glas, veksande vasspyttar. Ho set ned vogga og henger av seg i den vesle gangen. Blæs varmluft inn i dei raude hendene. – Har det gått bra? – Greitt nok, seier eg, – han har sove mykje. – Var det ikkje det eg sa, seier ho og klappar meg på skuldra. – Dette er inga sak for deg. Eg prøver å smile, men orda hennar kveiker noko i meg. Ho har jo rett, det har ikkje vore mykje lyd i han. Berre litt knirking, eit og anna grynt. Han har verka slapp heile dagen. Etter eg gav han nokre dropar mjølk, har han for det meste sove. Eg har reiva han stramt, borna blir døsige av det. 13
Kjenner seg trygge, som inne i det tronge morslivet. Den stramme magen, full av unge. Seige, sterke rørsler som lagar ubehagelege bular under huda. Kjensla av å vere oppfylt, overteken. På slutten ville eg berre ha ungen vekk. Få tilbake kroppen min, bevege meg fritt. Bli meg sjølv igjen. Men det blei eg vel aldri. Pauline ber vogga inn i stova. Målinga flaknar av. Ho stønnar og strekker seg. Tek seg til veikryggen. – Denne får duge, seier ho. – Eine meien er laus, men vi får spikre han fast i morgon. – Betre vogge enn eg hadde. – Til dine, meiner du? – Dei måtte klare seg med ei kasse etter at far deira forsvann med det som var av gods og gull. Eg held inne. Kulsar og er tilbake i det trekkfulle kvistrommet eg leigde i Sandakervegen på Sagene, etter at Karl forlét meg og ungane. Kjennest som ei æve sidan, som i eit anna liv. Sjølv om det berre er sju år sidan eg stod vevstol ved vevstol med Pauline, tolv timar om dagen, seks dagar i veka. Eg snufsar, stryk den halve fingeren under nasen. – Det var no ikkje mykje dei låg der, uansett, seier eg. – Synest eg gjekk og bar dei både natt og dag medan dei skreik det dei makta. Ikkje rart det gjekk som det gjekk. – Forbaska skitstøvel, seier Pauline og legg handa på skuldra mi. – Påstod han hadde investert arven min og tapt alt, seier eg. – Men seinare hadde han visst spanderbuk14
sene på. Hadde iallfall såpass at han fekk huka seg ei rikmannsfrue. Eg blir var at eg står og knyter nevane. Kjenner det kry og krible igjen. Kjenner det fatne i buken berre eg tenker på den slampen. Ei heite som breier seg i kroppen, i spikar. Pauline ristar på hovudet. Dumpar ned på divanen og legg opp føtene. Det er hol i eine strømpa, den kvite stortåa stikk ut. – Veit du korleis han har stelt seg, då, i desse dagar? – Veit ikkje det støv. Men eg håper det går lukt åt helvete med han. Eg håper han har mista alt han tok og meir til. Og den fine frua si attåt. Pauline smekkar med tunga. Så ser ho på ungen. – Har han sove heile dagen, seier du? – Mest heile tida. – Har han hatt noko i bleia, då? – Ein god grann grøn og korna skit tidleg på dag, seinare ingenting. – Trur du han er sjuk? – Kan godt vere. Han verkar slapp, men er ikkje varm, snarare kald. Har ikkje ete noko særleg heller. – Ja ja. Skranten har han vore sidan han kom i hus. Ho dyttar til ei pute og legg seg. Sjølv set eg meg i lenestolen med beina på skammelen. – Eg har snakka med gamle frøken Holst om ein ny, seier ho. – Dette er jo inga sak, å sjå til. Og denne vogga rømmer lett to ungar. Ho må vere laga for toåringar. – Du får få ein som er like still, då. Pauline ler med lukka auge. 15
– Eg skal skrive det på bestillinga. Ho har visst ein på handa. Ei som skal føde kva dag som helst. Tenestejente i ein villa bak slottet, visst. – Så dei held seg med slike enno. – Somme folk er som veggdyr, dei overlever alt. – Får ho behalde posten sin òg? – Så vidt eg veit. Frøken Holst seier ho har snørt seg så hardt og ete så lite at det knapt viser. Ho er visst reint blodfattig, stakkar. Så det er nok ein liten unge vi får i hus. – Like greitt, det. – Nei, eg får byrje på grauten skal det bli mat på oss før natta fell. Pauline skal til å reise seg igjen, men eg løftar handa. – Berre ligg, seier eg. – Kvil deg. Eg kan koke graut til oss i kveld. Det er deg vel unnt. Ho smiler takksamt og lèt att auga. Eg dyttar litt i den tomme vogga idet eg går forbi. Ho gyngar skeivt og knirkande på den lause meien.