Trollefossvegen 23. Tilbake til heimbygda

Siri Helle på Samlaget Handle rett. Lure val i ein matbransje full av juks. 2014 Matmakt på butikken. 2018 Med berre nevane. Eit forsvar for praktisk arbeid. 2020

Siri Helle

Trollefossvegen 23 Tilbake til heimbygda

Samlaget Oslo 2022

© Det Norske Samlaget 2022 www.samlaget.no Omslag: Johanne Hjorthol Førtrykk: Type-it AS, Trondheim Skrift: 11,4/15,5 pkt. Minion Pro Papir: 80 g Munken Print Cream 1.8 Trykkeri: ScandBook AB, Falun Printed in Sweden Ideen til boka starta som ein serie i Dag og Tid. Forfattaren har mottatt støtte frå Det faglitterære fond og Fritt Ord. Forlaget har mottatt støtte frå Fritt Ord. ISBN 978-82-340-0849-8

Denne boka er trykt på miljøvenleg papir.

Innhald

Kjensla av heim

7

Kapittel 1: Vi byrjar med det som må gjerast

13

Kapittel 2: Våren dreg oss ut i hagen

60

Kapittel 3: Vi får oss husdyr med fjør

94

Kapittel 4: På sommaren skal alt skje samtidig

133

Kapittel 5: Hausten er den travlaste tida

154

Kapittel 6: Ny vinter, same heim

190

Notar

213

Kjensla av heim

Kjensla er der ikkje heile tida. Langt derifrå, eigentleg, ho er meir som solskin i ein vestlandshaust – uføreseieleg og sjeldan, umogleg å planlegge for og spare på.

Men når ho syner seg, når kjensla skin opp midt i kvardagen og ofte der eg minst ventar det, som når eg sit beint ned på ein enno gråbrun vårplen med ein halvlunka kaffikopp i handa og ser meg ikring. Då ser eg ikkje på noko anna enn det eg ser kvar dag no for tida – eit raudt hus med svart tak, eit brunt uthus, eit ubestemmeleg tuntre og ein liten flik av ein fjord, men så plutseleg ser eg det annleis. Med heile meg, på eit vis, heile meg open.

Dette er mitt – eller vårt, for vi er to om det – og sjå på alt vi har fått til på berre nokre månader. Med eitt ser eg ikkje alt som står att, men berre alt vi har gjort. Sjå den fletta kvisthekken mellom vegen og plattingen vi laga av skiferrestane som ligg kringom, til dømes. Høyr 7

på fuglane som kosar seg på tomta vår, heilt frivillig.

Eller eg går forbi trillebåra i vedskjulet og innser at no eig eg faktisk ei trillebår, tenk alle sjansane som opnar seg berre ved det, alt eg kan bruke ho til, og alt dette er kjensla av heime.

Ei kjensle som på gode dagar luktar av meistringskjensle, smakar av stoltheit og fyllest opp av – ja, rett og slett glede. Men òg eit tilvære eg på dårlege dagar kan fylle med rastløyse, stress og uro: Når alt tek så uendeleg mykje meir tid enn planlagt, når to er det mest einsame talet ein kan vere, og når vart eigentleg lukka ein skiskyttarstafett i sofakroken heller enn endå ein erobra fjelltopp?

Dette er ikkje ei bok om dei store farane. Ikkje om dei prisvinnande bragdene eller dei historiebokviktige nyvinningane heller. Nei, dette er ei bok om noko dei aller fleste av oss gjer eit forsøk på minst ein gong i livet: å slå seg ned ein stad, kjøpe seg eit hus og bygge seg ein heim.

Ei bok om eit heilt vanleg liv, med andre ord. Eller er det eigentleg det?

Ein ting er at eg, som altså heiter Siri, og som skriv denne boka, i løpet av dei fyrste 37 åra av livet mitt har flytta over 30 gongar, budd i fem fylke og fem land. For det har alltid vore mykje skumlare å skrive kjøpekontrakt og ta opp bustadlån enn til dømes å haike aleine 8

gjennom Europa til ein gard i Portugal der eg skal jobbe frivillig. Ja, berre å sjå føre seg resten av livet er vanskeleg nok i seg sjølv.

At heile det livet skal ha base på same stad, er tilsvarande mykje vanskelegare. Likevel er det akkurat det steget eg nettopp har teke: Eg har kjøpt meg ein heim, og med det planlagt å bu dei neste 37 åra eg skal leve berre på ein stad, i Trollefossvegen, på Bakke, i den vesle bygda Holmedal, som ligg ved Dalsfjorden temmeleg langt vest i det gamle fylket Sogn og Fjordane.

Kjem eg til å klare det? Eg er usikker. Kva må i så fall til for at eg skal kunne slå meg til ro?

Ein draum vil sjølvsagt hjelpe på. Det har eg. Eg lever med mange draumar, nokre varer kort og andre lenger, og denne har nok vore der meir eller mindre alltid: draumen om ei viss grad av sjølvberging. Om potetåker, høner, tuntre og dyr som kjenner meg aller best, om arbeidsoppgåver som gjentar seg år for år i ein årstidskarusell.

Berre ein ting stod i vegen for å realisere Draumen med stor D: at eg vågå å slå meg ned ein stad.

No har eg byrja å våge. Eg seier byrja, for eit hus som er kjøpt på ein open marknad, kan sjølvsagt seljast att.

Eg kan hoppe av bufast-karusellen når som helst, på same vis som eg mange gongar har løyst problem med å flytte til ein ny stad.

Likevel er det noko i meg som trur noko er annleis 9

no. Noko som kan få meg til å bli: Eg har funne arbeidsgleda.

Men er ikkje ein heim ein stad der ein nettopp ikkje jobbar, men slappar av? Det kjem an på korleis vi definerer arbeid. I mi bok er ein heim meir enn det ein kjøper av meklaren.

Ein heim er det vi skapar sjølve. Eg treng ein heim for å bu, men eg ynskjer meg ein heim for å skape: for å bygge, rive ned, feile og lære, for meg sjølv og han eg bur saman med, som sjølvsagt er ein ikkje ubetydeleg, men tvert om heilt uunverleg del av likninga.

Utan sambuaren min, Asle, hadde det ikkje vorte denne heimen, ingen av oss kunne gjort det utan den andre, og det er godt å tenke på, men òg uendeleg skummelt, for med eitt står alt på spel: Kva om toeininga vår ikkje held. Raknar alt då?

Alt dette og ein heil masse anna skal eg oppdage den næraste tida. Eg skal gje meg i kast med å forme eit bustadhus, eit digert uthus og ein hage til ein heim.

På eitt eller anna vis har vi laga oss ei verd der sjølv dette er å syne motstand: ei verd som hyller verdsborgaren og puttar stadbundne menneske i ein boks med reaksjonære populistar.

Samstundes har koronaepidemien synt mange av oss verdien av å halde seg i ro. Kjenne på gleda ved å ta handfaste grep om omgjevnadene våre, om det no er å pusse opp den gamle kommoden i gangen, plante nye 10

frukttre i hagen eller oppdage at ein framleis kan strikke sjølv om det er tretti år sidan sist. Dei små gledene.

Kvifor er det så mange som drøymer om eit rolegare liv på bygda, og så få som lever det? Kva skal til for å gjere fleire av dei draumane om til røyndommar? Kva skal til for å gjere min draum om til røyndom? Kva om den røyndommen ikkje ser ut slik eg førestilte meg?

Det er ikkje til å kome ifrå at å vere på berre ein stad er å lukke massevis av dører. Seie nei til sjansar andre stader, late vere å søke opp spanande alternativ til det livet eg no lever. Kjem eg til å klare det?

Eg gjev meg sjølv eitt år. Eitt år på å finne ut om eg er ein person som kan slå meg til ro, som kan seie seg nøgd med å ha flytta attende til heimbygda, eller om det er best for meg å halde fram med å ha livet i ryggsekken.

Undervegs skriv eg. For nett det kan eg ikkje late vere. Difor vil dei neste sidene syne om eg lukkast: Prøveåret i Trollefossvegen 23 har byrja.

Kapittel 1: Vi byrjar med det som må gjerast Kva er det fyrste ein gjer? Øksa eg held mellom hendene, er ikkje blant dei største.

Det er ikkje noka tjukk, tung kløyveøks vi snakkar om, men ei snerten, lita ei, med rett og relativt smal egg, laga for å ta presise kutt og lage fine overflater.

Og godt er det. For emnet eg rettar ho mot, er ikkje nokon grov vedkubbe. Nei, det er rett og slett stoveveggen min eg høgg i, og den stoveveggen er ein fleire hundre år gamal lafta tømmervegg. Eg kjenner meg alt anna enn sjølvsikker her eg høgg i veg. Eg prøver å fjerne ròte og mottete tømmer og lage ei slett flate av gamalt, men friskt, trevirke. Utanpå skal det kome nytt trevirke, så det eg gjer, vert ikkje synleg til slutt. Likevel må det gjerast bra, og eg var ikkje heilt budd på at øks var blant reiskapane eg fyrst skulle få bruk for når eg kjøpte meg eit rett nok gamalt, men likevel fullt fungerande hus, men slik vart det likevel.

13

Det er eit nytt nivå av skrekkblanda fryd, dette. Å ha eigne stoveveggar, som eg eig saman med han eg er aller mest glad i i verda, og som vi skal forme saman – ta ansvar for, verte samde om og forme til ein felles heim.

Seint i oktober 2019 – i skrivande stund er det om lag eitt og eit halvt år sidan – kjøpte sambuaren min Asle Espeseth og eg oss hus i ein veg som heiter Trollefossvegen. Ikkje kva hus som helst heller, og fyrst og fremst ikkje på kva som helst slags stad. For huset var fleire hundre år gamalt, og bygda det ligg i, heiter Holmedal og er den same bygda som eg vaks opp i.

Midt i november same året overtok vi huset. Det var ein fredag ettermiddag, vi signerte papira digitalt, tok seljaren i handa og flytta straks inn. Med på det fyrste flyttelasset var massevis av verktøy, eit lite kjøkkenbord, to pinnestolar og ein kaffikjele.

Så sat vi der då, den fyrste kvelden på kjøkkenet vårt, som har gamalraude skåpfrontar og to typar blå måling på veggane og eit golvbelegg som let som det er skifer.

Vi sat der, Asle og eg, på kvar vår pinnestol, med kvar vår kropp full av spaning og kvar vår kopp full av kokekaffi, og såg oss ikring.

– Jah. Så det er her vi skal verte gamle? seier Asle med glimt i auget. Han har ofte det.

Eg ser på han. Glimtar attende, og klarar ikkje halde meg: – Men ikkje samtidig, då.

14

Nei, for eg kjem ikkje til å verte gamal samtidig som kjærasten min. For sjølv om eg i løpet av dei par åra vi har vore kjærastar, har teke innpå han på ein del ting, som springing i motbakke og spikring av spikar og skyting på blink (men eg tør framleis ikkje prøve meg på han i handbak), så kan eg ikkje ta han igjen på alder: Han kjem alltid til å vere 22 år eldre enn eg.

Asle Espeseth og eg møtte kvarandre under eit segl.

Det var vinteren 2018, og staden var Florø, Noregs vestlegaste by. Eg budde der for å kunne arbeide frivillig med den staselege, gamle seglskuta «Svanhild», som eg drøymde om å segle langt og mykje. Asle hadde budd der i tjue år allereie (han vaks opp på Askrova, ei øy rett utanfor Florø), og hadde heilt tilfeldig meldt seg på eit kurs i seglsying. Det ville eg òg vere med på, og det var kjekt å sy segl, men endå kjekkare å sitte i nærleiken av den vesle, sterke mannen med gråsvart hestehale og namnet sitt nokså klønete tatovert på fingrane på eine handa. Asle hadde seglbåt sjølv, synte det seg, og stor interesse for både det maritime og det gamle, nett slik som eg. Etter seglet var ferdigsydd, byrja Asle å dukke opp om bord på «Svanhild», han òg, og arbeidet vi heldt på med der med å skøyte på ei ròten stormast, vart ikkje mindre spanande av det.

I fleire veker gjekk vi side om side i ein bråkete, kald industrihall medan vi jobba alt vi kunne for å få ferdig masta til onsdagen då den tradisjonelle pinseseg15

lasen til Shetland skulle gå. Siste kvelden før vi reiste, heisa Asle meg opp i stormasta, som no var på plass att.

Heile riggen var på plass, og alle taua var trædde rett veg bortsett frå eitt – ei taublokk temmeleg høgt oppe i masta var hengd opp feil veg. Nokon måtte opp i masta for å snu ho, og denne nokon vart meg, med Asle i andre enden av tauet. Der eg dingla 28 meter over dekk, kjende eg meg heilt trygg.

Og sjølv om eg eigentleg hadde bestemt meg for at livet var heilt fint på eiga hand, og han eigentleg hadde bestemt seg for det same, så vart det ikkje slik. Det vart oss to i staden. Vi hadde dei same draumane, oppdaga vi, om litt avslappa sjølvberging frå hav og land, ein snikkarverkstad, ei hytte på fjellet. For Asle er på ingen måte for gamal til å drøyme, langt ifrå, berre å skrive det er eigentleg tullete. Asle er nysgjerrig og leiken og open på ein måte som syner at «alder er berre eit tal» er meir enn berre ein klisje. Eg kjenner meg ikkje ung saman med Asle. Eg kjenner berre at eg ikkje lenger er redd for å verte eldre.

Og no har vi kjøpt dette huset, denne hagen, uthuset, tunet, saman. Asle har flytta til ein heilt ny stad. Eg, derimot, har flytta heim.

Heim til Holmedal, til bygda eg budde i dei fyrste 16 åra av livet. Ei bygd med nokre få hundre innbyggarar, ein barneskule, ei kyrkje som treng restaurering, ein knivfabrikk og eigentleg fint lite anna – butikkane som 16

var her då eg var lita, er vekke. Fotballaget heiter ikkje lenger Holmedal, men har fått namn etter kommunesenteret Askvoll. Kommunen, som til saman har drygt 3000 innbyggarar, er vel på mange måtar ein klassisk distriktskystkommune: ein vaklande fot i fiskeriet og ein snart like avmagra ein i jordbruket, ei stolt industrihistorie det enno er pitte litt levande produksjon igjen av, men der det med god margin er kommunen sjølv som er største arbeidsgjevar.

Her skal eg bu. Eg har altså vorte del av dei statistiske heimflyttarane. Eg har teke det tilsynelatande store, skumle og/eller etterlengta skrittet å flytte frå eit kanskje lite, men enno urbant bysentrum i Florø til ei bygd med nok av folk som, om vi skal fylgje fordommane, kan tru dei veit kven eg er, basert på kven eg ein gong var.

I det minste var det slik eg følte då eg flytta her ifrå fyrste gongen. Då var eg seksten år og kunne ikkje kome fort nok av garde. Musikklinja var eit gymnasval eg tok av interesse, men at valet gjorde det naudsynt å flytte på hybel, bidrog definitivt berre på den positive sida. Holmedal og kommunesenteret Askvoll kjendest keisamt og trongt. Eg bobla av opprør og utforskartrong, og sjølv om eg i løpet av ungdomsskulen hadde fått rimeleg greitt utløp for det gjennom heller å kle meg i dress og frakk enn i Adidas og Diesel, og heller bade i islagde fjellvatn enn springe fram og attende på handballbana, 17

var det med ein god Hasta la vista, baby at eg la heimbygda bakom meg.

Studiestaden Sandane låg om lag tre timar heimanfrå, og om det kanskje vart drukke litt mange øl sett i forhold til kor mange kålrabimiddagar som vart etne, vil eg seie eg takla fridommen rimeleg bra.

Om eg flytta for godt? Nei, så langt trur eg ikkje eg tenkte, verken den gongen eller i åra etterpå. Eg tenkte ikkje på heile livet, men på her og no. Sjeldan meir enn eit halvt år fram i tid. Ofte ganske så mykje kortare.

Eg sette rett og slett enormt stor pris på å stå på eigne bein, å styre meg sjølv og kunne gjere akkurat som eg ville. Ein torsdag morgon vakna eg på hybelen på Sandane og kjende at i dag skal eg jammen meg haike til Bergen. Så då gjorde eg det. Etter å ha trakka rundt i byen og leika anonym turist nokre timar, sette eg meg på nattoget vidare til Oslo (togbillettar var billegare då).

Neste natt gjekk toget til Trondheim, der eg sneik meg inn i Nidarosdomen medan eit gregoriansk kor øvde saman med orgelet. Musikken gav meg ståpels i nakken og tårer i augnekroken og bygde opp under vissa om at «det er absolutt ingen som veit kor eg er», og eg kjende meg så sterk og vill og fri. Eg haika attende til Sandane og gjekk på skulen måndag morgon utan å fortelje nokon kvar eg hadde vore.

Etter vidaregåande byrja eg å jobbe for Natur og Ungdom i Bergen. Endeleg fann eg det politiske mil18

jøet eg hadde leita etter: der det ikkje var rart å boikotte McDonald’s og Coca-Cola, diskutere anarkistisk teori på fest, gå med T-skjorter som fortalde kva politiske ståstader ein hadde, heller enn kva TV-seriar ein såg på, og, ikkje minst, der det private var politisk og det gjaldt å leve mest mogleg i tråd med det ein trudde på.

Det viktigaste vi hadde, var meiningane våre, og om vi okkuperte hus eller laga plakatkampanjar mot ein umenneskeleg bustadmarknad eller streika mot Irakkrigen eller skreiv lesarbrev, så kjendest det så kreativt og skapande, det heile. Eg oppdaga at å gjere motstand ikkje må vere å kome springande i siste liten med ein desperat reaksjon – å gjere motstand er å skape: «To resist is not a last act of desperation, but a first act of creation» er det nokon som har sagt ein gong, og det har eg levd etter, og det prøver eg å gjere framleis.

Vi bygde då òg. Vi reiste på utveksling til økologiske gardsbruk i Europa og hjelpte med å hauste oliven, til landsbyar av sjølvbygde husvogner i Tyskland og til radikale småbrukarrørsler i Sør-Amerika.

Vi bygde for nokon andre, for sjølve var vi heile tida på veg. Vidare.

No skal eg stoppe.

Kjem eg til å klare det?

19

Eg må i alle høve ikkje tru at å flytte heim gjer meg til ein annan person. Heimen min må ha plass til alle meiningane mine.

Det er heller ikkje slik at Holmedal nokon gong har forsvunne for meg. Nei, bygda har alltid representert ei eller anna form for heim. Eg har jo kome innom og besøkt mamma og pappa, hytta på fjellet og stiar eg kjende frå før.

Innimellom har eg til og med budd her. Pappa døydde av kreft då eg var 24, og i åra etter budde eg i lange periodar i barndomsheimen min og tok vakter på sjukeheimen. Det var fint, eg likte jobben, han heldt meg i aktivitet og kjendest meiningsfull mykje større del av tida enn eg hadde trudd.

At det var ti kilometer kvar veg til jobb og eg ikkje kunne køyre bil, var ikkje noko problem. Eg sykla med store sykkelvesker og god hovudlykt. På fritida sprang eg i fjellet og bada i Bakkevatnet, og eg oppdaga at folka eg hadde vore så redd at trudde alt mogleg gale om meg, opprøraren, eigentleg mest var nysgjerrige eller kanskje ikkje hadde merka seg ungdomsopprøret mitt i det heile, men berre målte meg på jobben eg gjorde. Det var godt å ha mamma i nærleiken igjen òg, ho bur nokre kilometer ute i fjorden.

Nok var det likevel ikkje. Eg rakk akkurat å tenke tanken på å søke sjukepleiarutdanning før rastløysa tok meg igjen, og med eitt var eg på ein økologisk gard 20

i Portugal og bygde trehytter i eit oliventre og brende sprit av pærer og prøvde å temje ein vill hingst.

Og slik har dei gått, månadene og åra, slag i slag, og eg ville ikkje vore noko forutan. For kvart einaste val eg hadde gjort annleis, kunne ført til at eg ikkje hadde møtt Asle, ikkje hadde fått høve til å sitte her, no, i startgropa til noko som kan verte ein særs krunglete og snirklete sirkel som likevel gjev mest meining når han lukkar seg her, på denne staden, attende til mitt eige utgangspunkt.

Om eg berre finn roa, då. Om eg berre finn meg til rette i bygda eg på ein måte kjenner, men på andre måtar veit veldig lite om.

Eg har ikkje noko mål om å verte profet i eige land, akkurat. Men eit håp om å finne ein plass i eit lokalsamfunn, det har eg nok. At eg kan få ei rolle å spele her. Ho treng ikkje vere stor, berre eg kan vere til nytte – som den eg er.

Eg vil vere på bygda. For å vere heilt ærleg er det òg fordi eg ikkje vil vere ein del av den statistikken som forsvinn til byane. Eg har budd i byar og har trivest godt der. Oslo lærte meg å stå på ski, og i Göteborg drakk eg altfor mykje øl utan eit snev av dårleg samvit og gjekk på bohemske skodespelarfestar. Byar har mykje å tilby, men ikkje nok. For eg kan ikkje sjå nordlyset der, ikkje slenge rifla på ryggen og trakke hundre meter bort til 21

jaktterrenget, ikkje møte gyllelukta om våren og med stoltheita i å vite at maten vi et, han vert produsert overalt kringom meg.

I mange sine auge er det galskap å busette seg i ein kommune utan eiga legevakt, der det i skrivande stund berre ligg to ledige jobbar ute på Finn, og til ein av dei må du pendle. Kanskje er det galskap, og kanskje er det heilt greitt.

At eg enda opp i heimbygda mi, var likevel langt frå eit resultat av lang, nostalgisk lengt eller grundig planlegging.

Det var rett og slett ei temmeleg kjapp avgjersle: Tidlegare same hausten som vi kjøpte hus, søkte Asle på eit partnarskap med ein tradisjonshandverkar med base i Fjaler kommune – litt lenger inn og på andre sida av Dalsfjorden. Då vi vart klare over at huset var til sals, hadde dei to – Asle og handverkaren Ove Losnegård – vorte samde om å gjere eit forsøk på å jobbe saman.

Akkurat korleis var framleis i det blå, det same var kor vi i framtida skulle bu. Skulle Asle vekependle, eller skulle vi saman finne ein stad nærare hans nye kollega?

Tanken om å kjøpe noko saman var der allereie, og vi hadde vore på nokre visningar, sett på eit nedlagt småbruk på øya Grønenga nord for Florø, til dømes, og eit anna høgt over Sognefjorden i Vik. Begge gjekk langt over takst, og med det langt over kva vi hadde råd til.

Trollefossvegen 23, derimot, hadde ein takst vi kunne 22

leve med – og ein god del kvalitetar vi sette pris på.

Sjølve bustadhuset er 120 kvadratmeter over to etasjar, pluss uinnreidd kjellar. Minst like forlokkande var 170 kvadratmeter uthus, som inneheldt alt frå ei nesten ferdig innreidd, men enno ubrukt kjøttørke til eit lafta stabbur, ein diger steinpeis, vedbu, ein garasje og eit rom som berre bad om å verte innreidd som snikkarverkstad. For to mangesyslarar er dette om lag så nær bustadmassehimmelen du kjem, kan eg seie. Med hus og heim, bærbusker og moseplen er tomta 1,8 mål.

Alt dette kunne vi få kjøpe for 700 000 kroner. Vi slo til.

For ein slik pris må jo huset ha vore eit vrak, fullstendig ubueleg eller i det minste eit komplett renoveringsprosjekt? Langt derifrå. Ein eigedomsmeklar kunne nok ha funne på å bruke ord som «oppgraderingsbehov», «mangler dagens standard», «oppussingsprosjekt» eller liknande, men sanninga var at det var så å seie ingenting praktisk i vegen for å flytte rett inn slik det var.

Kjøkkenet hadde komfyr med runde kokeplater, men steikeomn med varmluft, oppvaskmaskina laga litt lyd, men fungerte heilt fint, bad og toalett var både tett og hadde innlagde varmekablar, og det austre soverommet hadde skråtak og vindauge mot fullmånen ved leggetid visse tider av månaden.

Her var det berre å flytte inn, og det var det vi gjorde: 23

Dei fyrste månadene hadde vi kjøkkenet som einaste opphaldsrom, og det var akkurat nok. Eg hadde ein gamal sengebotn ståande, rett nok utan bein, men med på kjøpet av huset fekk vi tre–fire mål med ved – eg fann fire nokolunde beine bjørkekubbar, retta dei i endane og spikra dei fast, la ein madrass oppi og massevis av puter, og så hadde vi sofa. Eit lite kjøkkenbord var det plass til under vindauget, og det er vedomn i rommet med pipe som går opp i soverommet og gjer det pitte litt varmt til ein skal legge seg. Slik kunne vi ha det – ei stund.

Det var nemleg ein ting i huset som måtte gjerast noko med: Bjelkane i taket i stova, golvbjelkane i golvet i rommet over, var rotne. For å vere på den sikre sida hadde førre eigar sikra loftsrommet med to svære bjelkar – laminerte limtredragarar – som stiva av huset på langs. Slik stod huset trygt, men sidan dragarane låg tvers over golvet, ein på kvar side, vart rommet i seg sjølv heilt ubrukeleg.

Det var ikkje noko problem for dei som eigde huset før: Nett dette rommet, det vestre soverommet om du vil, har truleg aldri vore innreidd. Her er tømmerveggane synlege, og berre halve golvet var lagt på det rotne og utskiftingsklare bjelkelaget.

Men vi ville ta rommet der oppe i bruk. Eitt soverom og ei bitte lita ark er for lite når ein har mine og dine born og barneborn og slekt og vener ein vil ha på besøk.

24

Det fyrste vi gav oss i kast med, var altså å rive stovetaket.

På dette punktet i historia må det nemnast at Asle er tømrar av yrke og sjølvhjelpen av karakter. I fleire tiår har han jobba for seg sjølv, bygd hus og hytter frå grunnen av, skifta tak og vindauge og pussa opp bad og mura uteplassar og eg veit ikkje kva.

Og eg, eg vil vere med og lære.

Sjølv om eg vaks opp på bygda, her, i Sogn og Fjordane, vart eg vaksen før eg oppdaga mine praktiske sider. Fyrst gjennom ei jordbruksutdanning, vidare på ei nedarva hytte på fjellet og det som etter kvart vart boka Med berre nevane – eit forsvar for praktisk arbeid : å sette opp ein utedo, heilt på eiga hand. Noko eg i utgangspunktet ikkje trudde eg kunne, men som eg fekk til sjølv om det tok si tid og sine banneord. Det vart ein utedo eg stadig brukar og set uendeleg stor pris på – nettopp fordi eg har laga han sjølv.

«Eg kjem heim med berre nevane» skreiv eg då, for huset vart kjøpt nett i det den boka vart avslutta. Og det er nett dette eg vil bygge vidare på når eg no vil bygge meg ein heim. Ikkje frå grunnen av, for all del, huset vi har kjøpt, skal få stå mi tid og mykje lenger, håpar eg.

Men det er ikkje tvil om at noko av det viktigaste ved heimen for meg er plass til å skape. Det vi på min dialekt kallar for grisleplass: Å grisle på er å halde på med 25

noko som ikkje nødvendigvis går så fort, men det går jamt på framover, og viktigast: Ein gjer det av lyst. Om det no er å så grønkålfrø i gamle eggekartongar i vindauget og plante dei ut i eit bildekk i hagen når det har vorte varmare, eller skifte ròten kledning på husveggen eller sy gardiner til soverommet eller klippe plenen eller vende komposten eller noko heilt anna.

Eg har ikkje kjøpt meir enn 1,8 mål, likevel ser eg føre meg arbeidsoppgåver for fleire liv. Kanskje vert utfordringa til sjuande og sist å avgrense seg. Her er i alle høve nok av utfordringar – for hovudet, for hendene og ikkje minst for den store heilskapen som ligg i å kjenne seg heime ein stad.

Eg trur ikkje eg er aleine om å tenke slik. Om å ynskje å forme omgjevnadene mine på andre måtar enn gjennom å trekke kredittkortet eller tinge ein handverkar.

Eg kan finne prov for det i korona-året – korleis vi alle med eitt byrja å pusse opp når vi måtte halde oss heime, eller kor vanskeleg det var å få tak i settepoteter våren 2020 – men eg treng ikkje starte der: Vi nordmenn var verdsmeistrar i å pusse opp hus og hytte allereie før pandemien.

Alt kan vi ikkje, bør vi ikkje og skal vi ikkje gjere sjølve. Det er sider ved denne oppussingsmanien som er heilt ute av kontroll, som materiale og løysingar som ikkje er bygde for å vare eller ikkje kan reparerast, eller trongen til å fylgje trendar som vert skifta ut med stadig kortare mellomrom.

26