Sjølvmordsforsøket

Oddvar Vignes

Sjølvmordsforsøket Livet før og etter

Samlaget Oslo 2022

© Det Norske Samlaget 2022 www.samlaget.no Omslag: Johanne Hjorthol Førtrykk: Type-it AS, Trondheim Skrift: 11,4/15,5 pkt. Minion Pro Papir: 80 g Munken Print Cream 1.8 Trykkeri: ScandBook AB, Falun Printed in Sweden ISBN 978-82-340-0979-2 Forfattaren har fått stønad frå Fritt Ord og Det faglitterære fond.

Forlaget har fått stønad frå Fritt Ord.

Denne boka er trykt på miljøvenleg papir.

Forord – Kva meiner du?

Eg snudde meg mot mannen, måtte forsikre meg om at eg høyrde rett. Han såg på meg. Smilte.

– Eg meiner, om du verkeleg ville ta livet av deg, då hadde du klart det, ikkje sant? Du ville eigentleg ikkje døy, det var berre eit rop om hjelp.

Arbeidsdagen hadde allereie vart i over eit halvt døgn då eg og venen min begynte på foredraget den kvelden. Det hadde gått bra. Klokka var nærmare midnatt, eg skulle tilbake på jobb nokre timar, så eg kunne ikkje komme meg fort nok ut døra. Men her stod eg, med ein tilhøyrar som hadde sagt det verste nokon kunne seie til meg, at det eg gjorde den kvelden eg ville avslutte livet mitt, berre var eit rop om hjelp. Eg har sjeldan avskydd nokon så raskt. Eg hata han. Kven trudde han at han var? Som kunne tillate seg å seie noko sånt. Det kokte, eg måtte anstrenge meg for ikkje å seie kva eg meinte.

Eg såg bort på venen min og gav beskjed om at eg ikkje var klar til å gå. Eg kunne ikkje gå. Eg kunne ikkje la denne mannen få siste ordet.

5

– Kva meiner du med det, eigentleg?

– Altså, om du verkeleg ville døy, så hadde du jo berre hoppa frå ei bru eller noko.

Hald roa, pust, hald roa. Han veit ikkje, han forstår ikkje. Hald roa.

– Eg hadde aldri funne på å hoppe frå ei bru, eg har høgdeskrekk.

– Kva har høgdeskrekk med dette å gjere? Vil du døy, så døyr du.

– Kvifor skulle eg valt ein av dei verste måtane å døy på for meg, når det fanst mykje betre løysingar?

Stemninga i rommet var endra. For kort tid sidan hadde dette vore eit lystig lag. Somme trekte ut, dei orka ikkje høyre på denne samtalen. Andre prøvde å dempe tonen. Det var fånyttes. Eg ville vinne kampen. Eg ville knuse han.

– Men du kunne vel berre skote deg? Då hadde du vore heilt sikker. Eg meiner, om du verkeleg ville vere heilt sikker på å ikkje overleve.

– Eg liker ikkje skytevåpen. Eg ville ikkje bruke dei siste sekunda mine på desperat å samle mot til å trekkje av eit skot. Kva om skotet gjekk av feil? Kva ville skje då?

Det var ingen grunn til å ta slike sjansar.

– Men det er jo det eg seier til deg: Du ville eigentleg ikkje døy.

– Jo, det ville eg. Men eg ville døy på min måte.

6

Me vart ikkje einige den kvelden. Diskusjonen vart så ubehageleg for dei andre at dei fekk oss til å slutte. Eg ville aldri gitt meg. Eg ville krangla til sola stod opp.

Når folk spør om eg har hatt ubehagelege opplevingar med å vere open om sjølvmordsforsøket mitt, svarar eg som oftast nei. Men det er ikkje sant. Den kvelden, den mannen, det sit i. Den haldninga han hadde til meg, endra meg. Den kvelden har gjort at eg alltid har ein snev av frykt når eg møter nye menneske og fortel historia mi. At dei ikkje trur meg. At dei, som han, eigentleg tenkjer at det berre var eit rop om hjelp. At eg eigentleg ikkje ville døy.

Det er lenge sidan eg forstod at det som skjedde i 2009, aldri vil gi meining for dei rundt meg. At eg tok inn på eit hotell og med vitende og vilje prøvde å avslutte livet, det kan dei ikkje forstå. Uansett korleis eg har teikna og forklart, har eg aldri kunna komme med svara som gir dei meining. Dei har aldri forstått kor djupt og inderleg eg hata meg sjølv. Kor mykje sinne, skuffelse og sjølvhat eg bar på. Sjølvmordsforsøket mitt var ikkje noko som plutseleg skjedde. Det var noko som hadde lege og modnast over fleire år. Det var fyrst i 2009 eg var klar til å ta steget. Til å sleppe alt det vonde eg gjekk og bar på.

2009 var året då eg endeleg slapp fri frå den som alltid hadde øydelagt: meg sjølv.

7

Med så mykje planlegging og førebuing eg hadde for å avslutte livet, korleis kan nokon tru at eg var glad for å overleve? Eg forstår at det kan vere trøyst i å tenkje slik, det er lettare å akseptere det som hende, om eg vakna opp og takka for at eg hadde overlevd. Men eg gjorde ikkje det. Somme gonger har eg svart ja på det spørsmålet, berre for at den som spør, skal føle seg betre.

Men det er ikkje sant. Kvar einaste dag etter at eg vakna, hadde eg lyst til å ta livet av meg. Kvar einaste dag. På sjukehuset, på rommet på psykiatrisk, når eg vart sleppt ut og send heim. Kvar einaste dag gjekk eg og tenkte at det hadde vore betre å vere død. For det hadde det.

Det hadde vore betre for meg. Men ikkje for alle rundt meg. Det var det som hindra meg. Eg fekk eit innblikk i korleis livet deira ville vorte om eg forsvann. Eg kunne ikkje prøve igjen. Uansett korleis kroppen og hovudet skreik om å få sleppe å vere meir, bestemte eg meg for at det ikkje kom til å skje. Eg kunne ikkje la det skje.

I 2013 tok eg til å halde foredrag om mitt eige sjølvmordsforsøk. Etter det har ikkje historia berre vore mi.

Gjennom åra har eg skrive mange kronikkar, eg har halde foredrag og vore med på ulike fjernsynsprogram.

Noko har gjort meg godt, andre ting har eg gremma meg over i etterkant. Den enkeltståande hendinga som har gjort mest for meg, er utan tvil då eg vart med i Else om: selvmord i 2018. Å bli intervjua av Else Kåss Furuseth i Else om: selvmord, ho som sjølv har opplevd 8

at mora og broren tok livet av seg, gav meg ei ny innsikt i mi eiga historie. Når i tillegg den som intervjuar, er ein av Noregs beste komikarar, vart det ei god oppleving på alle nivå. Det å møte nokon som kunne snakke om noko av det verste ein kan oppleve, sjølvmord, på ein lett måte, det var fantastisk. I den eine episoden vart eg intervjua saman med syster mi, eit intervju eg fleire gonger har sett i reprise. Eg vert glad av å sjå det. Eg vert stolt over å ha vore med på noko som eg veit har betydd mykje for mange. Å vere open om eiga psykisk helse kan vere utfordrande. Eg har vore heldig. Etter sjølvmordsforsøket kom eg tilbake til eit godt miljø med trygge rammer, der eg kunne vekse til eg klarte meg sjølv. Eg har samstundes valt å vere takksam. Det var alltids ting som kunne vorte annleis i møtet med det offentlege hjelpeapparatet, men eg vel å fokusere på det som gjorde meg godt.

Eg hadde ikkje komme meg vidare om eg skulle halde fram med å hengje meg opp i det som ikkje var så bra. Å vere bitter ville ikkje gjort meg godt.

Det er aldri lett å vurdere si eiga historie, særleg ikkje når denne historia omfattar ein alvorleg sjukdomsperiode. Eg har likevel prøvd å setje saman mi historie slik at du skal få eit innblikk i korleis eit liv kan arte seg.

Men det eg skildrar, er mi historie, sett gjennom mine auge. Eg håper at du som les, vil få innblikk i korleis ein 9

29 år gammal mann fødd på Finnøy utanfor Stavanger heldt på å ende sine dagar på eit hotellrom i Oslo. Og korleis eg kom meg tilbake ved hjelp av øya eg flykta frå som 16-åring, og korleis eg har det no.

Og kanskje det viktigaste med denne boka: Eg vil at du skal forstå kvifor du aldri skal seie til nokon som har prøvd å ta livet sitt, at det var vel berre eit rop om hjelp.

Det er ikkje til å komme frå at Finnøy er ei lita øy. Då eg vart fødd, i 1980, var ein avhengig av ferje i halvannan time om ein skulle komme seg til byen, Stavanger. Frå og med 2009 har ein, gjennom tre undersjøiske tunellar, berre 4 mil på vegen før ein er i sentrum. På trygg avstand frå Stavanger har Finnøy bygd seg opp til å verte eit rikt samfunn, tufta på eit særs aktivt landbruk.

Dei fleste av innbyggjarane på Finnøy bur i nærleiken av sentrum, Judaberg. Eg vaks opp lukkeleg uvitande om Judaberg. Eg vaks opp på Nordre Vignes.

Nordre Vignes ligg så langt ein kjem seg frå sentrum på Finnøy. 600 meter frå hovudvegen der ligg det tre gardar, så tett saman at det kunne vore éin gard. Ein kunne kanskje tenkje seg at dei tre familiane som budde der, vart like, men det var dei ikkje. Det var ulike interesser, og delar av fellesskapen kunne kjennast meir som plikt enn som lyst.

Den aller viktigaste personen for meg då eg var liten, var tanta til far. Ho heitte Agnes Marie, men me kalla 11

ho berre dadda. Far vaks opp i generasjonsbustad med dadda og mannen i den eine enden av huset og farmor og farfar i den andre. Det var dadda som åtte garden.

Ho og mannen hadde ikkje eigne ungar. Det vart difor naturleg å selje garden til ein av nevøane, det vart far min, sidan han var både interessert og gjekk på landbruksskule. Då me vaks opp, hadde ho ei sentral rolle.

Ho var fredsmeklar, kokk og leikekompis. Frå stolen sin i det best plasserte huset på Nordre Vignes hadde ho full kontroll på all trafikk inn og ut frå dei tre gardane.

Ho visste nok om det meste som skjedde, men ho gav aldri nokon korreks som eg kan hugse. Det kan vere ho var strengare med foreldra mine, men for meg var ho ei trygg hamn. Det var til ho eg sprang om eg hadde vore frekk med broren min og rømde vekk frå litt velfortent bank. Ho var «fria». Ingen kunne røre ein som var hjå dadda. Det var trygt.

Det vart ganske fort klart for meg at det ikkje var bonde eg skulle bli. Eg hadde rett og slett inga interesse for det arbeidet far min dreiv med. Sidan eg heller ikkje var odelsgut, hadde eg ikkje dei forventningane på meg som bror min hadde. Drifta var lik dei fleste gardane rundt oss. Me hadde kyr, sauer og nokre griser, og far min investerte og hadde tru på det han dreiv med.

Mens ungane til naboen Rasmus hadde deltatt i gardsarbeid frå dei var små, sparka eg heller fotball saman med bror min. Det må ha frustrert far min at bidraget 12

mitt var så skralt. Mor sørgde for at det ikkje vart så mykje tvangsarbeid på meg. Det hadde ho hatt nok av i sin oppvekst, hennar born skulle ikkje ha det på same måten. Eg trur ikkje far alltid var einig i dei vurderingane, men han måtte som regel gi seg. Unntaket var når det skulle jagast dyr inn frå eller ut på beita, då var det alle menn og kvinner til pumpene.

Det er andre forhold no når dyra skal jagast. Med ATV kan ein sanke flokkane på ein brøkdel av tida ein brukte før. Då me var små, var det talet på menneske som var avgjerande. Ein måtte vere mange, og ein måtte følgje ordrane til far. Det var alltid roleg mens me gjekk ut mot markene der dyra var. Me visste alle kva som kom til å skje, og ingen av oss var i stand til å stoppe det. Det kom til å ende i kjefting og raserianfall uansett kva me gjorde. Eg trudde lenge at vår familie var den einaste familien som enda med krangling når me jaga dyra, der tok eg skammeleg feil. Det har synt seg at det å jage dyr får fram eit raseri hjå fedrane som ikkje kan forklarast, berre erfarast. Far var ein av mange som mista fatninga. Men han vart eigentleg aldri så sint på dyra. Det var mest dei talentlause jagarane som fekk det. Me forstod ikkje kva han meinte, kva han sa, og ikkje minst, me forstod ikkje det han meinte me burde kunne utan at han hadde sagt noko. Kort oppsummert gjekk taktikken hans ut på å gå rundt dyra for så å jage, ikkje gå rett på dei. Dette feila me grovt på kvar gong. Diverre har eg 13

sett dei same trekka hjå meg sjølv som vaksen. Eg kan stå og skrike høgt «du må springe rundt dei, din idiot», utan å reflektere over at eg er vorten som far min. Det hender fyrst på kvelden.

Sjølv om eg ikkje deltok så mykje i gardsarbeidet, vart livet prega av at eg vaks opp på garden. Det var mellom anna lukter i vårt hus som ikkje var der når eg besøkte vener på andre sida av øya. Det lukta fjøs hjå oss. Mens mor prøvde å avgrense fjøslukta i huset, hadde ikkje far heilt den same trongen. Eg tenkte aldri over desse luktene, før eg fekk vener på besøk som ikkje var frå gard.

Då kjende eg det. Særleg når graset til kyrne ikkje var av den beste kvaliteten. Då lukta absolutt alt. Eller når far køyrde møk om våren. Då låg det ei skodde av skitlukt rundt Vignes i dagevis. Men det fanst ting som var verre. Hønseskit var verre, men kom ein i kontakt med skit frå mink, då forstod ein at lukta heime kanskje ikkje var så ille likevel.

Noko anna som sette preg på oppveksten min, var Jesus. Ikkje nødvendigvis i eigen person, men vår familie var solid planta i det kristne miljøet på Finnøy. Eg vaks opp i det etter kvart berykta bedehusmiljøet. Eller kanskje var det meir kyrkjemiljøet. Dei mest hardbarka bedehusfolka gjekk ikkje i kyrkja. Det gjorde foreldra mine. Deira aktivitetar gjorde at me borna var med på mykje variert kristeleg barnearbeid. Mor var mellom 14

anna sundagsskulelærar og leiar på «jentelaget». På jentelaget lærte ein å sy og brodere, og på slutten av året vart alt ein hadde laga, lodda ut på ein stor basar. Eg var sjølvsagt med på begge delar. Eg treivst eigentleg betre på jentelaget enn på gutelaget. På gutelaget snikra me og laga bruksgjenstandar av tre. Gutelaget møttest på måndagar. Det var tilfeldigvis den dagen Batman gjekk på fjernsyn, noko som gjorde at gleda over å vere med på gutelaget vart kraftig redusert. Eg gjekk i den kristne barnehagen, og eg song i kor. Eg var eigentleg med på alt som hadde noko kristeleg over seg. Det betydde ikkje at det var der eg kjende meg mest heime.

Men det var der det var forventa at eg skulle trivast. Eg var trass alt son av foreldra mine. Dei var ikkje formanande kristne. Foreldra mine praktiserte heller ei lære gjennom å vere rollemodellar. Dei korkje røykte eller drakk, og eg har aldri høyrt eit banneord frå nokon av dei. Dei hadde sjølvsagt meiningar om kva som var rett og gale. Men dei kritiserte ikkje andre, berre levde slik dei sjølv meinte var rett.

Då eg vaks opp, var Finnøy noko heilt anna enn no.

Bedehusfolket stod ofte imot dei som gjekk på idrettshuset. Ein var anten innanfor eller utanfor, og det gjekk begge vegar. Det var vanskeleg å få plass begge stader.

Ein måtte velje. Det var eit val eg ikkje var klar for å ta, for eigentleg følte eg meg godt planta båe stader. Eg hadde ikkje heilt sansen for forventningane som låg på meg fordi eg kom frå den familien eg gjorde. Eg ville 15

velje vegen min sjølv, men det synte seg å vere vanskelegare enn eg hadde trudd. Eg hamna i veldig ung alder i ein religiøs spagat som eg nok aldri heilt har komme meg ut av. Frykta for å vere lunken låg alltid og lurte. Ein kunne vere både kald og varm overfor Herren, men om ein var lunken, då var ein ille ute. Eg vart alltid rekna for å vere ein som høyrde til bedehusmiljøet. Sjølv fann eg aldri ein plass der eg kjende meg heilt trygg, korkje på bedehuset eller på idrettshuset.

Me var, i alle fall i Finnøy-samanheng, eit stort kull då me begynte på skulen. Det vart tidleg klart at me burde dele klassen når me skulle samlast i fjerde klasse, noko som ikkje var så vanleg. Dei tre fyrste åra gjekk me på nærskulen, kort veg frå heimen. Det vil seie, det fyrste året gjekk me på det lokale bedehuset mens den nye skulen vart bygd. Det var på mange måtar ei fin tid. Det var noko uskuldig med dei fyrste skuleåra. Læraren vår var ein gammal misjonær som kunne fortelje om då ho vart jaga ut av landet ho var i, av dei fæle kommunistane. Det var struktur på klassen, sjeldan noko tull, me hadde enorm respekt for læraren.

I fjerde klasse vart dette svære kullet delt opp i A og B. Me vart flytta inn til Judaberg, til Sentralskulen, der me skulle vere resten av skuletida på Finnøy. Det var heilt andre forhold enn me hadde på den trygge småskulen på vestsida av øya. Her var alt større, skulen, elevane, 16

klassane, alt vart nytt og utrygt.Vårt kull hadde rykte på seg for å vere bråkete. På ein liten plass er det eit stempel som er vanskeleg å verte kvitt. Men fjerde klasse gjekk overraskande fint, mykje takk vere ein fantastisk klasseforstandar. Ho er nok den læraren eg har hatt som har vorte sintast, men òg den læraren eg har hatt mest respekt og sansen for. Ho forsvarte oss alltid. Uansett. Kjefta på oss når det trongst, men når nokon klaga på oss, forsvarte ho oss. Det fann ikkje vår forstandar seg i. Diverre fekk me ikkje ha ho som lærar meir enn eit år.

Femte og sjette klasse var eit mareritt for meg. Den delte klassen vart samla til éin, mest truleg for å spare nokre sårt tiltrengde kommunale midlar. Klassen var uroleg, og det var ikkje betre i friminutta. Det var turbulent. Det var ofte slåsting, noko som passa meg særs dårleg. Di meir eg prøvde å passe inn, di meir utilpass vart eg. Eg ville ikkje vere tøff i kjeften og frekk med lærarane, men det var eg. Foreldresamtalane fortona seg etter kvart som eit mareritt for alle involverte.

Eg var siste mann ut på grunn av etternamnet, men det kjendest meir som eg vart plassert der så skulen kunne bruke ekstra lang tid på samtalane om meg. Det var ei heilt forferdeleg tid. Eg kom heim frå skulen, rasande og vanskeleg å ha med å gjere. Eg hadde eit enormt raseri inni meg som eg aldri fekk skikkeleg utløp for.

Eg hata å gå på den skulen. Så ofte eg kunne, fann eg 17

på grunnar til å ikkje møte opp, hovudpine og vondt i magen, alt var lov. Eg hadde ikkje vener i klassen, slik dei andre hadde. Eg hadde fotballvener og folk eg hang med fordi dei budde i nærleiken, men eg følte meg aldri som ein av dei som var innanfor nokon stad. Det var eit eller anna som eg mangla, utan at eg fann ut kva det var. Eg vart ikkje mobba, eg høyrde berre ikkje til nokon stad.

Etter kvart begynte eg å dagdrøyme om å forsvinne. Eg drøymde at familien vakna opp, kom og skulle vekkje meg og fann ei tom seng. Eg var berre borte, sånn heilt utan vidare. Det var ein herleg tanke. Tenk å kunne forsvinne, vekk frå alt dette som eg levde i no. Sleppe alle på skulen, dei ville knapt merke at eg var borte, uansett. Så kunne dei berre ha det så godt, levd livet sitt, mens eg var sporlaust forsvunnen. Eg hadde ikkje noka meining om kvar eller korleis eg ville forsvinne. Eg ville berre vekk. Somme dagar skreiv eg i skuledagboka mi at eg ville døy, men neste dag var det som regel betre.

Kjenslene mine sprang til alle kantar, og det var vanskeleg både for meg og for familien min. Dei forstod ikkje heilt kva som rørte seg inni meg, og eg sleppte dei ikkje inn.

På Finnøy starta eigentleg livet når ein kom opp på ungdomsskulen. Då kunne ein begynne å gå på bedehuset med ungdommen eller på ein kafé nede i sentrum. Det 18

var også på den tida ungdommane hamna i den eine eller andre kulturelle båsen, dei to som var tilgjengelege. Ein hamna anten på «Stikk innom» og vart rekna som eit bedehusbarn, eller så hang ein på «Vaflå» og vart rekna som heilt på kanten til fråfallen. Bror min hadde allereie gått på «Stikk innom» i fleire år då eg kom valsande inn. Det var nok ikkje berre populært å få inn ein frekk litlebror, men han skjulte kjenslene godt.

Dei fleste gutane i klassen min prøvde seg nokre veker på «Stikk innom», men fann fort ut at det var mykje kjekkare å henge på «Vaflå». Eg vart igjen på «Stikk innom». Eg prøvde meg ein gong nede på kafeen, men vart livredd. Folk var fulle, og eg tenkte det berre var snakk om tid før nokon starta ein slåstkamp. Då var det tryggare å halde seg på bedehuset.

På ungdomsskulen fekk me nye lærarar og nye medelevar. Gamle Finnøy kommune bestod av fleire bebudde øyar, og frå fyrste til sjette klasse gjekk ungane på skule på øya si. Frå og med sjuande klasse sende dei fleste øyane sine håpefulle med båt over til Finnøy. Med nye folk i klassen endra dynamikken seg. Me var særs heldige med dei me fekk inn, og klassen roa seg ned. Ting begynte å gå seg til. Folk begynte å trivast med seg sjølv og andre. Det gjekk endeleg an å puste. Men det varte ikkje lenge.

19

Det var seint på hausten i sjuande klasse. Me hadde hatt ei veldig god veke på skulen. Det var friare på ungdomsskulen. Sjølv om me berre gjekk i sjuande klasse, kjende me oss vaksnare. Lærarane behandla oss ikkje lenger som born, men tok oss litt meir på alvor. Då klassen gjekk frå kvarandre, vart ein gjeng einige om å treffast på «Stikk innom». Eg gledde meg til kvelden. Fredagane var det som regel ikkje noko stramt program, litt andakt, mest kos. Kvelden kom, eg møtte opp i god tid.

Litt utpå kvelden lånte eg ein sykkel og sykla bortover mot kaien. Det var eit godt triks, å dukke opp tilfeldig når jentene ein likte, kom. Så kunne ein følgje dei opp til bedehuset mens ein prøvde å late som dette ikkje var utruleg stas. Men jentene kom aldri. Det syntest eg var rart, me hadde jo snakka om det på skulen berre få timar tidlegare. Men noko var vel komme i vegen. Eg tenkte ikkje så mykje meir på det, sykla tilbake og vasa rundt på «Stikk innom».

Dagen etter vart eg vekt tidleg av mor, eg kunne ikkje sove bort laurdagen. Det var ikkje ei vurdering eg utan vidare var einig i, men eg visste at eg ikkje hadde noko val. Det var vorte haust, og plenen til dadda var full av lauv. Det vart mi oppgåve å rake det bort, så det såg litt betre ut rundt huset hennar. Det var alltid lettare å få meg til å gjere noko når det var for dadda. Eg raka lauv, utan nokon store bekymringar i livet. Eg såg bilen til mor komme heim og visste at no var det snart tid for 20

graut.Til mi forundring såg eg at ho i staden for å gå inn kom rett bort mot meg.

– Oddvar, du må komme inn, eg må snakke med deg.

Den setninga hadde aldri ført noko godt med seg. Det såg mest ut som mor hadde gråte. Eg følgde etter ho, mens eg spola gjennom dei siste vekene. Kva hadde eg gjort som mor hadde oppdaga? Det kunne ikkje vere røyk, for det hadde eg aldri med meg heim. På skulen hadde eg vore tilnærma ein engel. Eg hadde stått opp tidleg nok og gått rett ut for å rake det lauvet, eg kunne ikkje forstå dette.

Me gjekk inn og sette oss. Mor hadde vore på butikken då ei i kassen hadde spurt om ho hadde høyrt kva som hadde skjedd på naboøya. Dama i kassen kunne fortelje at ei ung jente hadde døydd på naboøya fredag kveld.

Det vart ikkje sagt direkte, men det var likevel tydeleg, ho hadde gjort det sjølv. Mor fann fort ut at jenta gjekk i klassen min, og visste at eg kjende ho godt. Mor køyrde heim så fort ho kunne, og der sat me. Eg var 13 år og hovudet mitt eksploderte.

Eg vart liggjande aleine i stova og kikka tomt opp i taket. Det var ei av dei mest populære i klassen. Ho hadde komme inn som ein solstråle i klassen og var viktig i klassemiljøet. Mange av oss gutane var litt små21

forelska og oppførte oss uvanleg skikkeleg når ho var i nærleiken. Hadde ho gjort dette sjølv? Korleis var det mogleg? Eg forstod det ikkje.

Me hadde samling på bedehuset den kvelden. Den lokale legen snakka om det som hadde skjedd. Eg hugsar ikkje kva som vart sagt, berre at eg var der. På skulen gjorde dei alt dei kunne, tende lys og hadde samlingar.

Men eg veit ikkje korleis ein skal få 13-åringar til å forstå noko slikt. Eg veit berre at informasjon om sjølvmord ikkje var så lett tilgjengeleg som no. Me kunne slå opp i leksikon om det var noko me ville undersøkje på ein diskré måte. Eg gjekk vidare med mange spørsmål som ikkje hadde fått svar, men eg lærte éin ting: 13 år er for ungt til å forstå at nokon kan døy på denne måten.

Utover ungdomsskuletida stod det meir og meir klart for meg at eg måtte komme meg bort frå Finnøy. Eg likte ikkje det Finnøy hadde å tilby. Eg likte ikkje bedehuset, idrettshuset, drikking, frie vitnesbyrd, eg likte eigentleg berre fotball. Eg fann aldri den trygge plassen der eg høyrde til. Det nærmaste var fotballaget, men eg sleit med å passe inn der òg. Sjølv om eg spelte fast på laget, var eg ikkje ein del av gjengen og av forteljingane.

Eg hadde ikkje vore på festane i helgene, eg følte meg utanfor. Alltid. Anten sa eg for mykje, eller så sa eg for lite, eg prøvde for hardt eller prøvde ikkje i det heile. Eg fiksa aldri heilt det sosiale spelet ungdomstida var. Eg 22

hadde folk eg var saman med, men eg følte ofte at det var meir av omsorg enn av glede. Sjølvtilliten min var så låg at eg hadde ingenting å gå på. Eg var sur heime, ingenting var kjekt lenger.

I åttande klasse vart eg nesten utvist frå skulen, berre ein massiv kanossagang, etter råd frå bror min, redda meg. Men det var i det siste året på ungdomsskulen eg følte at livet mitt sklei ut. Eg heldt meg vekke frå drikking, men synte dårleg dømmekraft på dei fleste andre område. Eg vart tatt for nasking på butikken. Det var to is, det var ikkje verdas undergang, men eg sleppte opp bremsene, eg skjerpa meg ikkje lenger, eg brydde meg mindre og mindre. Eg ville vekk, men kvar kunne eg dra? Det var ein lokal vidaregåande skule som mange folk frå Finnøy gjekk på, men eg hadde ikkje lyst til å begynne der. Gjekk ein der, budde ein heime, det såg eg ikkje lyst på. Eg kunne flytte til byen, men kven skulle eg bu hos? Eg innsåg etter som året nærma seg slutten, at eg kom til å pendle med båten til byen og bu tre år til heime. Det var ingen veg utanom. Det var då onkel Ingvar kom på besøk.

Onkel Ingvar er eldste bror til far og har alltid vore mykje på Finnøy. Han fekk utdanning og busette seg etter kvart på Sandnes, utanfor Stavanger. Han har alltid hatt ei høg stjerne hos meg. Difor vart eg send til han på inspirasjonssamling i 5. klasse då eg begynte å 23

stritte skikkeleg imot på skulen. Eldre fetrar fortalde om vanskar på skulen, og onkel fortalde om korleis det var å vere lærar. Eg veit ikkje om foreldra og onkelen min oppnådde ønskt verknad, men det skapte i alle fall eit band som gjorde at onkel alltid har nådd inn til meg.

Det vart eit sterkt band. Eg høyrde etter når han snakka.

Eg gjorde ikkje alltid det han rådde meg til, men eg visste at det han tilrådde, ville vere bra for meg. Då eg hadde forsona meg med tre nye år på skule, pendling frå Finnøy, og eit framleis utriveleg liv, kom onkel med eit spanande forslag. Han hadde jobba som skulesjef i Sandnes kommune, men hadde hatt eit år som rektor på ein kristen privatskule i Grimstad, Drottningborg.

Han rådde meg til å søkje på den skulen, han meinte det ville vere bra for meg. Eg svarte ja med ein gong. Kva hadde eg å tape?

Eg jubla då eg fekk svaret: Eg var kommen inn. Eg visste lite om korleis det ville verte på Drottningborg, eigentleg kunne det vore kva skule som helst. Men eg stolte på onkel, han hadde arbeidd der og sett korleis slike som eg kunne få ein ny start der. Det var få som forstod kvifor eg ville flytte til Sørlandet, det var jo så langt frå Finnøy. Eg kjende ingen som skulle gå der, 160 ukjende menneske og berre eg frå Finnøy. Mor og far forstod, dei syntest det var langt, men visste at eg ikkje hadde det bra på Finnøy. Dei stolte på onkel og hans vurderingar.

24

Eg hugsar eg sat på ferja frå Finnøy i august 1996 med eit stort smil om munnen. Eg visste at dette var sjansen min til å starte på nytt. Denne sjansen måtte eg ta. Dette var min billett til eit liv utan Finnøy. For det visste eg, eg skulle aldri vende tilbake.