OlaugNilssen (f.1977)fekksittstoregjennombrotmed Fåmeg på,forfaen i2005.Sidandengongharhoskrivebøkeriulike sjangrarogmarkertsegsomeisærmerktogviktigstemmeinorsk litteratur.Iromanen Tungtidstale ,somhofekkBrageprisenfor, fortelhomedeiuvanlegopenheitomdetåveremortileitsterkt funksjonshemmabarn.I2020gavhoutromanen Ytetterevne, fåetterbehov,derhovidareførtetematikkenfrå Tungtidstale.
I2021fekkNilssenFrittOrdsprissamanmedBjørnHatterudogJanGrue.Prisenfekkdeifordeirasterkekritiskebidrag tilåbelysesituasjonenogytringskulturenforfunksjonshemmai Noreg.
OLAUGNILSSENpåSamlaget
Innestengtiudyr.Roman.1998
Viharsåkortearmar.Tilstandsrapportar.2002,2005
Hybridelegsjølvgransking .Essay.2005
Fåmegpå,forfaen.Roman.2005,2006,2011,2019
NestenfrelstavSigvartDagsland .2009
Kjøkenbenkrealisme.Ærlegehistorieromtidsklemma .2012
Stortogstygt .Drama.2013
Tungtidstale .Roman.2017,2018
Ikkjetenkpådet.Drama.2019
Ytetterevne,fåetterbehov. Roman.2020,2021
©DetNorskeSamlaget2023
www.samlaget.no
Omslag:EgilHaraldsen&EllenLindeberg| exildesign Førtrykk:Type-itAS,Trondheim Skrift:10,6/13,4pkt.Sabon
Forfattarportrett:EivindSenneset Papir:80gHolmenBookCream1.8
Trykkeri:LivoniaPrint
PrintedinLatvia
ISBN978-82-340-1184-9
ForfattarenharfåttstøttefråFrittOrd.
Tekstbolkarfråteiknefilmen Frost erbruktefleirestaderiromanen. Sitataerhentafråbådedenamerikanskeoriginalfilmen Frozen og dennorskedubbinga.TekstaneerskrivneavKristenAnderson-Lopez ogBobbyLopez.DennorskeversjonenerskrivenavHaraldMæle.
Tekstutdragetfrådennorskeomsetjingaav«SurfacePressure»frå teiknefilmen Encanto påside124erskriveavLin-ManuelMiranda ogomsettavKirstenTrineDansgaard.
Sitatetfrå«AllIaskofyou»fråAndrewLloydWebber-musikalen Thephantomoftheopera påside185erskriveavAndrewLloyd Webber,CharlesHartogRichardStilgoe.Gjendiktingatilnorsker vedAnneMaritBødal.
Dennebokaertryktpåmiljøvenlegpapir.Detmåut!
KristenAnderson-LopezogBobbyLopez, gjendiktatilnorskavRunarGudnason
–Brukskeia,saeg,ogJosteinplukkaoppskeiasom lågvedsidaavtallerkenen.
Hanstakkhenneneditomatsuppamedskeivt grep,menklartelikevelåfyllehennemedeinliten pytt.Såputtahanskeiaimunnen.
–Bra!saeghøgtoglyst,ogJanneapplaudertepå andresidaavbordet.
Hohaddelagtnedsitteigebestikkogfølgde Josteinshandrørslermedblikket.Dåhanfekkdet tilendåeingong,reistehoseghalvvegsoppistolen ogjubla.Josteinklartefireforsyningarførhanlafra segskeiaogstakkhandanedisuppaforåfåtaki pølsebitaneogpastaskruane.
–Detvarbranok,saegtilJanne.–Branokfori dag.
Jannenikkaalvorleg.Egskundamegåeteavmi eigasuppemedanegheldtblikketpåJostein.Så snarthanvisteteiknpåuro,reisteegmegoggjekk borttilvasken,deregvreioppeinvaskeklut.Idet hanreistesegogdyttastolenbakover,stodegklar
ogforlangteåfåvaskehaniandletetogpåhendene. Deretterspranghanutihuset,ogegstiltemegidøropningamellomkjøkenetogstovamedaneglytta etterkorihusetlydanehanskomfrå.Egtoksuppeskålamiogåttoskeiertilståande.
–Menmamma,korerpappa?spurdeJanne.
Egdrogmobilenopp,sågetteromGunnarhadde meldtellerringt,menskjermenvartaus.Mobilen gleinedilommaigjen.
–Hanharsikkertblittforseinkaieitmøte,saeg. –Hankjemheiltsikkertheimførturnen.
Hokikkabortpåklokkapåsteikeomnen,hoviste 17.09.
–Vimågå17.50,saho,ogegbleipåmintat hoberreforstoddigitalklokke.
–Tipåseks,saeg.–Deterlengetil.
EghøyrdeJosteinitrappaogforstodhanvarpå vegtilbadet.
–Pappakjemheimitide,gjentokegtilJannefør eggjekktilbadetforåhjelpetil,ogsåsnartJostein haddesettsegnedpådo,derhanbleisitjandemed eibiletbokvihaddelagtframforathanskulleha roikroppenlengenoktilågjeresegferdig,drogeg oppmobilenigjenogskreiveinymeldingtilGunnar.
–Hardugløymtatdeterturnidag?
Mobilenvartaus,menGunnarhaddesettmeldinga,såegskreivathanmåtteskundeseg,foreg skulleutmedJosteinogvilleikkjeatJanneskulle venteåleineeinhalvtimepåhan.Dåkomdeteit
svar.«Egkjemikkjeheim.TameddegJannepåtur», stoddet.Detstakkibrystet.«Kvameinerdu»,tasta egraskt,«kjemikkjeheim?»
Meldingableimarkertsomsett,mendetkom ikkjenokoiretur.«Erdudeprimertigjen?»skreiv eg,ogdetkomeigyngandebobletilsvar,menho forsvann.«Ellervardetdetigår?»følgdeegopp, medblodetprikkandeifingertuppane.Egbleiståandeogglopåskjermen.«Forvissdetvardet,må duseiedet»,skreiveg,oghansågmeldinga,men svarteframleisikkje.«Egsaunnskyld!»laegtil, menframleisvardettyst.
EgstiranedpåmeldingstrådenheilttilJostein reistesegoppfrådoen,dålaegmobilenpåkantenavvaskenogkikkaneditoalettet.«Avf»,tenkte eg.Egtokrasktpåmegplasthanskaneogtørka Jostein,deretterdroghansjølvoppbleiaogbuksa oggjekkmotvasken,egrakkåsjåatGunnarhadde svart«møte»,føreghjelptetilmedhandvasken.
Møte.Dettruddeegikkjepåeinaugneblink.Eg skalvpåfingranemedanegsåpainnJostein,eg kjentesvarakokeframoggreipinstinktivtetter mobilenigjen.Menhendenevarsleipe,ogføreg rakkåtenke,varJosteinallereiepåfullfartutdøra. Egvaskamegferdigoggjekkutfråbadetoglåste døra.PåkjøkenetsatJanneframleisovertallerkenen sin,hoåtsuppasisakteogkonsentrert,spartepølsebitanepådeneinesida.
–Pappaharmeldt,saeg.–Hanhaddegløymtå
seiefråomatdetikkjeerturnidag,ogathandifor bleimedpåeitlittseintmøtepåjobben.
–Det er turnidag,saJanneogsågpåmegmed rynkaaugnebryn.
–Ja?saeg.
–Ja,alleskulle,saJanne,menandletethennar haddeallereieendraseg,hovudetsokkframover mellomskuldrene.
Holaskeianed.
–Pappatruddeveldet,då,saho.–Atdetikkje varturn,lahotil,ogsnuddehovudetmotvindauget.
–Ja,ogegogJosteinkanikkjeveremedpåturn, saeg,oghonikkaalvorleg,framleismedhovudet motvindauget.–Ogdukanikkjevereheimeåleine.
–Nei,saho.
–Dumåblimedossut,saeg.–Skunddegåete pølsebitane.
Hosnuddesegbortfråvindaugetogsågnedmot suppamedeingrimase.
–Egereigentlegmett,saho.
–Vilduikkjehapølsebitaneeingong?
Horistapåhovudet.
–Dueraldrimedpåturn.
Egsvelgde.HøyrdeJosteinromsterenede,rekna medhanleitaetteriPaden,mendenhaddeeggøymt mellomtoplastkorgervibruktetilvasketøy,han komverkentilåforståatdetgjekkanågøymenoko der,ellerklareåløftedeneineutavdenandre.Det varikkjelengeførhankomtilåblifrustrert.
–Egtarmedsjokolade,saeg.
Egopnagryteskapet,svingautdennedstehyllaog opnaloketpåeiavdeistoregrytene.Førstdrogeg uteinposemedNonStop,derettereintil,ogsåheldt egbeggeoppframforhenne.
–Eintilkvar,saeg.
Jannesmiltestivt.
–IkkjeseitilJosteinkorgodterieter,kviskraegog svingahyllainnigjen.
Noloholitt.
–Menetnokrepølsebitar,versåsnill,badeg.–Så kleregberrepåJosteinogtarhanutibilen,ok?
–Ok,saho.
DåvikøyrdeutovermotKjærsdalen,sendeJanne musikkfråmobilenmintillydanleggetibilen.Ho spelte«Ladengå»,dennorskeutgåvaav«Letitgo» fråDisney-filmen Frost,ogsonghøgtmed.Etterfem avspelingaravsongenbegynteJosteinogså:
–Ladengå,songhanoglapånokreulelydar.
–Mamma!Josteinsyng!saJanneogsnuddeseg baktilhanogspurdeomhanvillehøyresongenein gongtil.
Hanveiftakraftigoglo,hotokdetsomeitja,og egspurdeomhokunnespelehanpåengelskistaden.
–Dåblirdetdet,saho,ogJosteinskreikavlatterdåsongenbegynte,hanropte«ladengå»heilt uteavtaktmedmusikken.Jannesatmedhovudet snuddmothanmellomframseta,hosågvekselvispå hanogmeg,loogristapåhovudetomkvarandre.
Dåsongenvarferdig,settehohanpåpånorskendå eingong,ogegsukkainnvendigogkommenterteat songenvarmykjebetrepåengelsk,atomsetjingatil norskvardårleg.
–Dukanikkjeseieatdeterdårleg,saJannealvorleg.
–Deterjojobbenminåomsetjebøker,saeg.–Eg leggekstramerketildetnårdetikkjeersåbra.
–Deterstygtsagtlikevel,innvendeJanne.–Mot densomhargjortdet.
–Mendetereingrunntilatomsetjingablirlitt rar,forklarteeg.–Nårviserfilmen,såmådetsjåut somommunnentilfiguraneseierdeinorskereplikkane.Filmenerjolagapåengelskiutgangspunktet.
Jannerynkabryna.
–Kvameinerdu?
–Sjådegispegelennårduseier«letitgo»,saeg, oghobrettanedspegelenframforsegoglagastore rørslermedmunnen.
–Såseierdu«sleppdetlaus»istaden.
–Sleppdetlaus,sleppdetlaus,songho,ogeg heldtframmed:
–Nosprengerdetsegheiltut.
–Sleppdetlaus,sleppdetlaus,følgdeJanneopp.
–Snudegvekkogsmelligjendøra,songeg,og Jannelo.
–Detrimaikkje!
–Passaikkjemedrytmenheller,saeg.
Jannesnuddesegtilbaketilspegelenigjenoglaga «sleppdetlaus»og«letitgo»medmunnen.
–Mensynestdudeterbetremed«sleppdetlaus» enn«ladengå»?
–Ja,veldigmykjebetre.
–Deterikkje så uliktpåmunnen,mendeterforskjellpå«gå»og«laus».
JannelagastorÅ-munnogderetterstorAUmunn,fråbaksetetropteJosteinmedpåbeggelydane.
Viparkertevedlysløypaoggjekkutavbilen.Eg gavJannedeneineavdeitoposanemedNonStop. Josteinsprangmothennesåsnarthansågkvaho haddemellomhendene,meneggjekkmellomog visteframhansposeihandami.
–Taposendinilomma,Janne,saeg,oghoopna einlitensprekkitoppenavposenogputtahani regnjakkelomma.Såstakkhofingerennedilomma ogfiskaoppeinsomholaunderoverleppa.
–Noharegsnus,saho,ogeglo.
Josteinhaddebegyntåspringeiretningden såkallabrattløypa.Egvissteaverfaringathankom tilåsakkeavibakken,såegsprangikkje,gjekk berrerolegsamanmedJanneogspurdeomdet vargodtmedsjokoladesmakpåsnusen.Hofniste ogbegynteåklatrepågjerdesteinane,deiflestelåg medlittforlangtmellomromtilåhoppefråden einetildenandre,mendethindrahenneikkjefråå prøve.
EglukkaaugaeinaugneblinkogtenktepåGunnar.Vihaddenettoppavsluttaeinseriebesøkhos
einparterapeut,eittilbodvihaddefåttiforlenginga avkommunens«Kvamedoss?»-kurs,eittilbodfor pårørandesombruktedetmesteavkreftenesinepå åvereomsorgspersonar.På«Kvamedoss?»-kurset haddedetvoremykjesnakkomåtillatesegsjølv åkjenneetterpådetsomvarvanskeleg,ogGunnarhaddekjentgodtetterbådepåkursetoghos terapeuten.Jolengerviheldtpåmeddette,jomeir meintehanategavfeiaogundertryktedethanfølte. Hanmeinteeggjordedetfordiegikkjeslepptetil mineeignekjenslerheller.Egspurdeparterapeuten omnårdetvarmeiningaegskullesleppetilkjenslene,mendethaddehoikkjenokogodtsvarpå, bortsettfråathomeinteegkunneprøveåbruke timanemedhennetildette.Eghaddeeitfastindre bileteavhenneoghandrørslahennar,hohaddeillustrerteielvmedhandadåhosa:«Avogtilmådula detkome.»Eghaddeberresettdumtpåhenne.
–Følerdunokooverformegno?spurdeho.
–Egfølerforakt,haddeegsagt,ogGunnarsukka oghevabeggehendeneoverhovudet.
–Komigjen!sahan.
–Deterjodetegføler!protesterteeg.
–Korkjennerdudet?spurdeterapeuten.–Korsit denkjensla,Katrine?
–Detveitvelikkjeeg,ropteeg.–Menegveitat deterforaktegføler.
Iettertidhaddeegtenktatdetvarsikkertsantat egøydelaforGunnarsittkjensleliv.Problemetvar
berreatdetalltidvarhansomlétdetkome,ogat detsomkom,somregelvardepresjonar.Detvar alltid hansomtrektesegunnaogtoksegtidtilåkjenne påkvahanfølte,ogjooftaredetteskjedde,jofærre mogelegheitervardetigjenformegtilågjeredet.
Sjølvhaddeegsagthosterapeutenatdeteghadde brukforfråGunnar,varhudkontaktogsex,men detvarutelukkaforGunnaridesseperiodane,så dåhjelptedetikkjeåuttrykkeminekjensler,hjelpte ikkjeåseiehospsykologenategvilleatviskulle liggesaman.
–Menerdet kjensler ?haddeGunnarspurt.–Er detdet,Katrine?
Egsvarteatdetvarvelei kjensle åønskesegintimitet?Hanristapåhovudet.
–Deterflukt,sahan.
Såsåghanrettpåmeg.
–Deteinasteduvilha,erforløysing.Duvilberre kopleav.
–Korleisveitdudet?
–Egmerkarjodet!
Egsågpåparterapeutenogspurdeomdetvarrett at Gunnar skullefåbestemmekva eg følte?
–Hankanfåfølealthanberrevil,saeg.–Men hanfårikkjebestemmeoverminekjensler.
Detbleieinpause,egtrektepusten,føregsa:
–Deterikkjeflukt.
Parterapeutenlentesegframover.Senkastemmeleiet.
–Kvaerdetdå?
–Detereit tiltak,saeg,ogGunnarkastasegbakoverisofaenogsukkahøgt.
–Åh,detderspråket,dukanikkjetadetmedinn isamlivetvårt.
–Jo!saeg.–Detereittiltak!Detereittiltakfor avspenning!
Gunnarristapåhovudet.
–Detfårmegtilåføleatduikkjeharbrukfor meg.
–Egharjobrukfordeg!
–Dukunnehattkvensomhelst!
–Nei,detkunneegikkje,saeg,ogsåsnuddeeg megmothan.
–Degkjenneregjo.Ogduforstårjokorleissituasjonenvårer.
HalvvegsoppeibakkenskiftahumørettilJostein. Hanbegynteåmaseettersjokolade,nappamegi regnjakka,toketterlommene.Eggavhanéinog éinrundingpåvegoppover,gjekkbaklengsframfor hanogheldtposensynleg.Ettersomdeimisnøgde lydanehansbleikraftigare,spurdeJannekviforvi ikkjeberresnudde.Egristapåhovudetogbeittennenesaman,egmåtteslitehanut.Itankanehadde egkometilnatta,ogegførestiltemeglatteranfall ogspringingutoginnavsoverommet,ogsåkom egtilmorgonstellet,andletetmittommorgonennår eglagafrukostognistetilJanne,kunnehøyremeg sjølvglefsesurtavatgymbagenikkjevarpakka,og skreivdetsamtidigoppmentaltategmåttegjeredet;
medaneggjekkder,baklengs,ogfôraJosteinmed NonStop,gjentokegformegsjølvategmåttepakke gymbagen,egmåttegjeredetikveld.Detlågfleire joggebukseritørketrommelen.
Dåvihaddekometiltoppenavbakken,haddevi utsiktialleretningar.Vigjekkeitlitestykkeinnoverlangsdetflatestrekketforåkometilden førsteutsiktsbenken.Josteinsettesegnedogsati ronokresekundførhanbegynteåklatrepåbenken.Nokrehundremeterlengerinneidalen,langs bilvegen,låghyttavår.Herfråkunnevisåvidtsjå taket.EgpeikahyttautforJanne,oghonikkaalvorleg.
–Derstårbilentilpappa.
–Kva,saegogmyste.
Førstfekkegeitinnfallomåforstørreutsikta gjennomådrabiletetframforossutovermedfingrane,istadentrekteegoppmobilenogtokeit faktiskbiletesomegderetterforstørramedeifingerrørsle.
–Jammenta,mumlaegformegsjølv.
Detbegynteåregne.EgsågbortpåJostein,som stodvedsidaavbenkenogvendeandletetoppmot deismådropanesombegynteåkome.Detvarberre eittidsspørsmålførhankomtilåkjenneatvatnet varkaldt,ogblimisnøgd.
–Egtruddepappavarpåmøte,saJanne.
–Ja,dettruddeegogså,saegogsnuddemegtilbakemotJostein.
Hanhaddebegyntåhoppe,framleismedandletet vendtoppover.
–Mensåerhanaltsåpåhyttaigjen,saegsåroleg egklarte.
Egtrekteoppeinpakkesnytepapirfrålomma, plukkauteinserviettogheldthandapåeineskuldra tilJosteinsåhanskulleståironåregtørkaandletet hans.
–Hanvilvereåleine,saJannealvorleg,ogeg vissteatdetvardethohaddefåttsomforklaringtidlegare,atpappaavogtiltrongåvereåleine,ogdå reistehanpåhyttanokredagar.Dethendeegogså fekkeindagellerto,mendetmåttevereomvihadde hjelptilJosteinheime,egkunneiallefallikkjereise rettutforåha mitt hytteskiftlikeetterhans.Dåvar hanheiltuteavtreningmedåfølgjeoppJostein,då gløymdehandeienklasterutinar,låsteikkjedørafrå utsidaettertoalettbesøk,létdetståframmenyinnkjøptoppvaskmiddelpådisken,bøygdesegned framforJosteinnårhanhjelptetilmedsko,somvar einsikkermetodeforåfåsegeitslagiryggen.Det verstevaratetternokredagarmedfrisåbeithan ikkjeisegdesseslagairyggen,dålystefortvilinga iandletethans,oghanstoppaoppipåkledingaså lengeatJosteintruddehanvarferdigpåkledd,og faukutpåsokkeleisten.VissGunnarhaddeblitt overlatenmedJosteinåleine,haddehangåttnedfor teljingetterfådagar.Egvisstejodet!Mangegongar haddeegspurthanomkviforhanikkjeberretok utsjukmelding,sliksomnormalefolkvillehagjort
undereindepresjon,menhanmeinteatdetvarjobbensomheldthangåande,trassalt.Eingonghadde egsagtatjobbenvar hans forløysing,menneidå, detvardetvisstslettikkje, kjærleiken varhansforløysing.
–VifårikkjekjærleikfråJostein,haddeegsagt.
–Deterditolking,haddeGunnarsvartogvist tilepisodarderdethaddekomeordellersetningar ellergestarsomtyddepåatJostein var gladioss, ogathanprøvdeåuttrykkedet.Eghadderistapå hovudet.
–Deterønsketenking,svarteegdå,sjølvomogså egkunnebliømnårJosteintokmegihandaogdrog megmedseg.Egkunnebliøm,menhanskullesom regelberrehamegtilåopnesikkerheitsklipsenpå kjøleskapetellerlåseoppdøratildo.
–Noskalvitilbilen,saegogpeikaidenretninga viskullegå.Egkjenteeitkaldtvinddragstrykeover andletet,nomåttevigå,detmåttevereno.
–Kanduberrebegynneågå,Janne?saegog merkaidetsameatJosteinhaddehandanedeiregnjakkelommami.Påeinaugneblinkhaddehandratt utNonStop-posen,menhanvaraltforraskoguvørden,hanmistaposen,ogdeisistebitanebleispreidde utoverbakken.Egplukkaoppplasten,lahandapå ryggentilJosteinogdyttahanforsiktigirettretning, føregendåeingongroptetilJanne:
–Berrebegynnågå!
–Mendumåtaoppsjokoladen!svarteho.
–Vimåberrelahanligge,saeg.
–Menhundarkanetehan!Hundartolerikkje sjokolade.
Egstoppa.
–Virekkdetikkje,saeg,forJosteinhaddenobegyntåspringeidenførsteslakenedoverbakken,han veiftamedhendeneogtokhøgekliv.
–Menmamma!saJanne.–Tenkomeinhund døyr?
Egbøygdemegned,skyflaNonStopogvåtgrus samanmedhendeneogtokaltsamanoppiregnjakkelommamedanJannesågpå.Hobøygdesegsjølv nedogplukkaopptogrønebitarsomhaddehamna eitstykkeunna.
–Mennospringvi!ropteeg.
Josteinhaddestoppavedendenavdenslake strekningaoglentesegfram,overbakketoppen. Jannevarraskareennmegogtokhanførstigjen. Hanlentesegpåvinden,eghaddesettdetfør; hanvarreddforbrattenedoverbakkar,bruktealltidåstoppepåtoppenogvurdere,ogvissdetvar vind,lentehansegframover,somomhanskulle kjenneetteromhanfanneittrygtpunkthankunne bøyesegoverogleggesegpå,sleppefotfestetog flyte.
–Hanhartenktåfly,mamma!ropteho,ogslik sågdetogsåut,hanflaksamedarmane.
Tilåbegynnemedhaddearmrørslenegåttitakt medlydanehanlaga,mendåtempoetpåarmrørsleneauka,hangikkjelydanemed.Jannesong
«Sleppdeglaus,sleppdeglaus»,førhosnuddeseg motmegogsaathotruddehan kunne fly.
–Sleppdeglaus,roptehoigjen,someidirekte oppmodingtilJostein,førhosnuddesegmotmeg igjen.
–Egtrurhanskalflyutiverdsrommet.Tilein eigenplanetavpsykiskutviklingshemma.
EgsågiaugatilJosteinatnovarhannæråvippe overinokoannaennfryd,meneglétJannehalde fram.
–Ogderhopparogroparallesaman.
Hosnuddesegoggavsegtilåspringenedover bakkenmedanhoveiftamedarmaneoghylte.Så skrensahoigrusenoglo,snuddesegmotmegog ropte:
–Hanerheiltfri!
Egsvelgde.Einlitenaugneblinksfridom,tenkteeg oghugsapådengongenJanne,rundttreårgammal, haddesettalledukkeneogbamsanesinepåeirett linjebakkvarandre,dethaddehoggetilibrystet,og eghaddegripeetterGunnar,somettereilitanøling haddesagt:
–Allebarnkanleikeslikavogtil.
Påkjøleskapetvårthangdeteinbrosjyremedei illustrertoversiktoverteiknpåautismehosbarn. Vikunnedeipårams.Symptomet«Ikke-funksjonelllekmedleker»varillustrertmedeiteikningav eitbarnsomsettebilarpårekkesortertetterfarge.
Symptomet«Blirveldigopptattavsaker,påen‘rar’ måte»varillustrertmedatbarnetluktapåeitblad,
nokobådeGunnarogegkunneleavogdiskutere kvaspråkdetvardårlegomsettfrå;vilandapåat detvaromsettviasvenskfråengelsk.Meneingong Janne,ogsådåvarhoitreårsalderen,plukkaopp eithalvvissentbladfråbakkenogladettettinntil nasenforåluktepådet,hoggdettiligjen.Såvardet dengongenegfannhenneåleineibarnehagendåeg skullehente,hohaddeseteisandkassenoghaldepå heiltforsegsjølv,ogdålystedetihovudet:«Vansker medårelateresegtilandre,ogmedålekemedandre barn.»
–Leikarduikkjemeddeiandre?haddedetfalle utavmeg,dethaddekomeutieitaltforlyststemmeleie,ogJannehaddekikkaopppåmegogsagt: –Nei?
Svaretburdehavorenoktilåslåfastathovar meirsosialtkompetentenneinkunneforvente,ho haddeoppfattaatdetvarnokomedstemmeleiet mitt,ogkunnealtsomfemåringspørjeeit«nei?».
–Menerdetnokonsomhjelperdeiutviklingshemmapådenneplaneten,Janne?spurdeeg.
–Dertrengdeiikkjedet,svarteho,ogegsvelgde unnalystatilågihennemotstandpådetteogtenkte inneimegatalledeiutviklingshemmaautistanepå dennenyeplanetenkomtilåforstyrrekvarandre medlydanesineograppematfråkvarandrestallerkenar,menegsaikkjenoko,ventaberrepåat Josteinskullebegynneåspringe,ogdåhangjorde det,iraskeklivmeddeisamearmrørslene,sågdet
utsomhanflaug.Ikkjesomeiflytandesvale,kanskje,meirsomBippeStankelbeinpåvegovermarkenemedPerUlvhakkihæl.
Dåvikomtilbilen,haddeJosteinbegyntåklage. Hanhaddefåtteibekymrarynkemellomaugebrynaoggjekkframogtilbakemedanhangjentok einliten,mollstemtmelodipåtrelydar.Hangjekk ilommamifleiregongar,ogegpirkauteitparav sjokoladanesomlågder,mendeivarfulleavgrus, såeggjekkogtømtelommeneibossdunkenpåparkeringsplassenføreghjelpteJosteininnibilenog festahaniselen.Jannevillesetjeseginnbakibilen samanmedJostein,menegroptetilhenneatho måttesetjesegframme.Hohaddeframleiseinhalv poseNonStopigjenogdroghanoppavlommafør hosetteseginn.Jostein,somhaddesettposen,lente segframoggavhenneeitutolmodigtrykkiskuldra.
Hosnuddesegsåvidtogspurdekvadetvar,oghan tryktehenneeingongtil.
–HanvilhaNonStopavdeg,saeg.
Jannesågpåmeg.
–Menegharjospart!
–Egveitdet.Sjåher,saegoglentemegoverhenne ogopnahanskerommet.–Leggposenher.
Jannegjordesomegsa,ogegdyttalukapå plassigjen.JosteinheldtframmedådulteJannepå skuldra,hardareno,ogmedhøgarelydar.Egstarta bilenogbegynteåkøyrebortetterparkeringsplassen,skottabortpåandletettilJanne,hopressalep-
penesaman,sleppteuteitparsnøftavnasen,ho komtilåbegynneågråte,detvarberreeitspørsmål omtid.Hoprøvdeålenesegframover,menselen strammaogstoppahenne,ogJosteinhaddelengre armar.Egvisstegodtatdetvarvondt,sjølvbrukte egåhaliggandepastillarisidelommapåbildøra,så fekkhaneinomdetbleiforplagsamtmedtrykkinga.
Detvaregsomhaddelærthanåikkjegiseg.Eg kjentesteinaneibrystetgodtno,detvarberreeit spørsmålomtidformegogså,egkneipmegsjølv hardtikinnetmedanJannesågutavvindaugetfor åskjuleandletetsittformeg.
Bilenrullasaktemothovudvegen,menistadenfor åsetjekursenheimover,svingaegtilhøgre.
–Mamma,dukøyrerfeilveg!saJanne,meneg ristapåhovudetogkøyrdebortover,trassiatogså Josteinprotestertefråbaksetet.Jannesandletendra segfrågråteferdigtilspent,ogetterberreeitpar minuttsvingaeginnvedsidaavbilentilGunnar.
–Kom,Janne,vigårinn.
–MenskalJosteinberresitjeibilen?
–Egskalfølgjemed,saegogopnalukatilhanskerommet.
Jannetoksjokoladeposenfråhanskerommet,opna døraoggjekkut.Hobleiståandevedbildøra.
–Menpappaviljovereåleine.
Eggjekkheiltopptilhyttaogtokidøra.Hovar låst.Egkjenteetteribeggelommene,menvisstemed eingongategikkjehaddemedmegmineigennøk-
kel.Egbankapå.Medanviventa,kikkaegnedmot bilen,derJosteinførebelssatiro,mendeidumpe lydaneavslagamotdøraogtaketvarikkjetilåta feilav.Egbankapådøraeingongtil,utolmodig.
–Janne,stikkbakhyttaogbankpårutatilkjøkenet,saeg.
Jannerørtesegikkje,hostodframleisvedbilen. –Menegtrurpappavilvereåleine.
–Berregåbak,saeg.–Hankjemtilåbligladnår hanserdeg.
Jannenølte.
–Gåbak!kommanderteeg,oghosågpåmeg, kneipsamanleppene.
–Gåbak!gjentokeg.–Nomådugåbak,Janne, faenta!
Tårenehennartrilladåhosaktebegynteåbevege seg.Denguleregnjakkaforsvannbakhytta,eggjekk borttilbilenigjen,opnabildøraframme,lydenav Josteinsomskreikoggrein,komutmeddetsame, egstengdedøraigjen.Pustensatfasthøgtoppei bringa,egpustahardtinnmednasenoglikehardtut medmunnen,dethaddeingeneffekt.Gunnarhadde reistuthitutanåseienoko,ogdetvarpågrunnav meg.Kvavardeteghaddesagttilhan?Eghadde velikkjeakkurattiggaheller,eghaddeberrekrope nærare,lagthandapåbrystethansogkjentkorhan ryktetilogstivnaiheilekroppen.Eghaddeikkje gjortnokomeir!Eghaddetrekthandaraskttilbake, somomhanhadderappamegoverfingrane,også haddeegprøvdåbitedetimeg,mendethaddeikkje
gått,eghaddefrestatdetvelikkjekunnevereså jævlavanskelegåidetminstegjereeitforsøk.
–Eglardegtaallepausanedutreng.Allepausane dutreng!Duerbortefråhusetmeirennhalvetida, Gunnar.
Eghaddehøyrtpustenhansgåraskare.
–Deterikkjesåjævlamykjeegberom,saeg.
Såsaegunnskyld.Mendåhanidagtidleg,føreg stodopp,reisteavgardepåjobb,haddehanframleis ikkjesvartpånokoavdetegsa.
Detlystefråvindaugaihytta,mendøravarstadig stengd.
–Egserhanikkje,ropteJannefråbaksida.
Egtokframtelefonenogroptetilbakeathomåtte gåborttilvindaugettilsoverommet.
«NoslepperduJanneinn!»skreiveg.Detvesle avatar-hovudethansdattned,hanvarpåkopla.
«Deprimertellerikkje.Deteruforsvarlegålameg tamegavbeggeto.»
Egsendemeldingaføregrakkålaadrenalinet skrivemeir.Såventaeg.Etternokresekundbleidøra opna.
–Komdå,Janne!roptehan.
–Egkjemutmedgymbagenoghentarhennei morgontidleg,saeg.