1940–1941 gabriel
Hanblirvarlydenidetdenførsteregndropentreffer handbakenmedeitliteklask.Einduriluftasomstig ogsøkk.
GabrielBrattsermotdengråaprilhimmelen.Lyden kjemnærareognærare,førdenmedeittendrarretningogstyrke.Nokresekundseinareerdenborte.
Regndropanefellstoreogkaldemothudogklede.
OverSkryubergethengeitungsky.Denharskjeggetekantaravvætesomtruarmedåsleppesegned overdalenieitveldigsilregn.
Gabrielkastareitblikkpåveggklokkaoverdørapå Handelslaget.Deneroverni.BussenskullehattavgangtilOppifortiminuttsidan.
Eikvinnestillersegoppvedsidaavhan.Denraude kåpahennarharmørkeflekkaravregn.Eitstramt knytttørklefåransiktettilåsjåliteogframandt ut.HanmåsjåtogongerførhanserdeterKristineRøyse,jamaldringenhansfråeinavgrannegardane.
–Påfartensåtidleg?seierhoogsmileroppmot han.
–Ja,egharhjelptMargotmedåflytta.Hotektil
1
7
somkontorhjelphjådokterenogskalbupåhybeli andrehøgdaidoktergarden.
Hannikkarmoteinstortømmerbygningpåandre sidaavplassen.
–Ogdu,da?seierhan.–Egharikkjesettdegpå lenge.To–treår,erdetdet?Daskulledubyrjapåhusmorskulen.
–Treårsidantilhausten.EgvartverandepåGjøviketteregvartferdigmedskulen.Mennåharegfått tenestepåpensjonatet.
–PåKarinelund?Erdetaltopnaforsesongen?
–Deterlikefør.Vivaskarnedoggjeristandtil deifastesommargjestane.Deierikkjemange,mendei kjemekstratidlegiår.Folkvilnokbortfråbyen.Det ervisstreinekaosetiOslo.Vikanveragladeviburi einavkrok.
–Menkrigenerikkjeerlangtunna,seierhan. –Dererkamparihovuddalføret.Høyrdeduflyduren?
–Ja,egtruddenestendeikomhitover.Oghøyr,der erdeiatt!
Lydenersvak,menikkjetilåtafeilav.
Gabrieltekeitparstegframogseropp.Iskaldtregn trefferhaniansiktet.Ingenflygemaskinereråsjå. Hantrekkjerinnundertakutstikketatt.Regndropane trommarmotmjølkespannasomstårpålasterampa vedhjørnet.Mjølkebilenkjemkøyrandeogstoppar. Frontrutaerrukleteoguklaravvatnet.Detersåvidt deterrådåsjåsjåføreniførarhuset.Sjauarenbyrjar ålyftespannfrårampaogoverpåbilen.
Gabrieltørkaravansiktetmedjakkeermet.Vatnet somrenninnunderkragen,fårhantilåhutreikleda.
8
Sjauarenhargripetakidetsistespannet.Hanstår medeinfotpårampa,denandrepålasteplanet.Spannetsersåmerkeleglettutidenkraftigeneven.Med eittsklirhanpådetblauteunderlaget.Haneriferd medåfalle,menisistelitenklarerhanåhenteseginn.
Flydurenkjemnærare.
Sjauarenharfåttattbalansen,hanseriretning lyden.Underdenklissblauteluggenblirblikketstivt ogmørkt.
Gabrielsnurseg.
Ogdererdei.RettoverSmistadskogen.Tresvarte klumparsomveksinnidetpiskanderegnet.Omdei ikkjeendrarretning,nårdeiVollenomlitt.
Redslasøkksomsteingjennomkroppenhans.
Krigenharrasaandrestaderimeirenntoveker. Hanharkjentsegtrygg.Innerdalenliggsålangtborte fråaltsomskjer.Mennåslårtankennedihanmed fulltyngd:Nåkjemkrigendundrandehitòg.
Mjølkesjauarenforsvinninniførarhuset.Hanog sjåførenblirsitjandeogstiremotflyagjennomvatnet påfrontruta.Ansiktaerkonturlause,somomdeier iferdmedågåioppløysingogrennebort.Berredei redde,vidopneaugohelddeisaman,somrundeknapparieitaltfortyntstykkeavstoff.
EinhesteskysskjemnedovergardsvegenfråFosse påandresidaavelva.Gampenserurolegut.
Motorlarmenblirverreogverre.
MidtilevenetgripKristineGabrieliarmenogpeikarmeddenledigehanda:
–Sjåkorlågtdeiflyg!
–Menderkjemendelegbussen,seierGabriel.
Detgjerhanmeirreddennletta,fornåerflyasom
9
digrekorparmothimmelenbakrutebilenogstryk nestentretoppane.Gabrielharsettbildeibladogaviser.Deterstupbombarar,deisomblirkallaStuka.
Idetbussenkøyrerforbihotelletiutkantenavsentrumsområdet,passererflyarettoverden.Såferdei overhustakailensmannsgarden.Eitsekundellertoer pilotenidenfremstecockpitengodtsynleg.Eitungt ansiktinnrammaaveistramtsitjandelue.Blikketser rettpåGabrielogsendereinstøkkgjennomhan.
–Sjåhakekrossane,seierKristine.
Flyasvingaroverelvaogsetkursennordover.
Fosse-Brunenfårbråketrettoverseg.Hanslårover igalopp.Kjerratipparbakover.Mednaudogneppe klarerkøyrekarenåhaldesegfast.Hanfestargrepet omtaumane,fårhestenoverinervøsttravdensiste stubbenmotbrua.Gabrielserredslatildyret.Deibrå rykkamedhovudet,detkviteideioppsperraaugo, frauaimunnvikeneunderdenprustandenasen.
Flyastig,forsvinnoverSkryubergetogvidaremot grannebygda.Lydenblirsvakare.Berreeinatterljom hengattsomeidirringiøyregangane.
Saktebyrjarfolkårørepåsegatt.Fosse-Brunen kjemoverinormalgonge.EinellerannanbakGabriel bannar.Helvetesnazipakk!
Deisomventarpåbussen,tripparavurodaden somvanleggjereinsvingbakomrutebilstasjonen førdenstanarpåoppstillingsplassensin.Ansiktettil MagnusVikenergråbleiktundersjåførluadahan opnardøra.
–Detertyskararoveralt,seierhanutanåhelsegod dag.–Ettervegenogilufta.Detkryravdei.
Hanstopparmotorenogreiserseg,detersom
10
omhanikkjeenserkøenavpassasjerarsomvilinn. Gabrielstårpåstigbrettetmedbillettpengarihanda, menMagnushengjersjåførveskaoveraksla,kjem rundtmotorkassaogvilut.Gabrielryggarbakover. Fem–sekspersonarryggaritaktbakhan.
–Menskalduikkjekøyre?seierGabriel.–Detvar bombefly,deterfarlegåveraher!
–Egmåsnakkemedleiingaførst,seierMagnus. –Egveitikkjekvasomerbest.
Hanforsvinninnpårutebilstasjonenderdetkommunalebillagetharkontorasine.
–Ånei,deikjematt!seierKristine.
Allesnurseg.
FlyaskytoppbakSkryuberget,styggeogsvarte sombergetsjølv.
GabrieldregmedsegKristinebakover,bakombussen,sersegrådvillrundtetterly.Mjølkebilenstår vedrampaenno.Detkraftigeansiktettilsjåførenstirerstivtmothimmelengjennomsidevindauga.Regnethargjeveseglikebråttsomdetkom.Detgniksar ivindaugsviskaranesomgårattogframpådentørre frontruta.
Lydenfråflyablirøyredøyvande.Detersomomei sireneerslegenpåinnimotorane,einlydinnilyden, eitvedvarandeul.
Fosse-Bruneneroverbruakomen.
UtdøratilrutebilstasjonenkjemMagnusViken samanmeddisponentenforbillaget.
Einsvartklumpsleppersegutavbukenpådet førsteflyet.Einskuggemedtyngdogfart.Gabrielser denheilttydeleg.Denfælesirenelydenstigendanokre hakkmedanskuggenfell.
11
Såsmelldet.
Himmelhøgjordsprut.Eitregnavstein.Frontruta påmjølkebilenblirknust.Gabrielsersjåførenrykkje tilinneiførarhuset.Altblirutflytandeframforsynet hans.Seigt,somomverdaeriferdmedåkoagulere.Ogutanlyd,heiltstumt.Berreeisusingiøyregangane.Hanristarpåhovudet.Dethjelperingen ting.
Kanskjeerdetdetseigeogstummevedalleting somgjerathanseraltsåtydeleg:flyamothimmelen, påvegbort.Eiskyavstøvilufta.Eitdigertkrater likevedbrua.Jordmassesomsildrarnedoverveggane idetdjupeholet.Detluktarblautvår.Bruastårlike heil.Menytterveggenpåposthuseterborte.Eistor opningmedtaggetekantargapermotverda.Skrankenståruskaddmidtirommet.Postsekkarhengpå veggenbak.Mengdermedpapirarksvevarsaktemot golvetinnieiskyavgrovkornastøv.
OgFosse-Brunen.Detstoredyretliggdaudtmidti vegen.Hovudeterknustaveindigerstein.Hanligg iskjækene,kjerraharvelta,ogkøyrekarenerikkjeå sjå.
Einellerannanropar.LettaregistrererGabrielat hanhøyrerdenredderøystaklartogtydeleg.Men hankjennersegveikogør.Eihandleggsegmotkrossryggenhans.DeterKristine.Hospørkorleisdetgår. Gabrielrekkikkjesvara.MagnusVikensnakkartil deimedoppspiltrøystmedanhangårinnibussenog setsegbakrattet:
–Setdykkinn.Vimåevakuerefolkbortfråsentrum.ViteksjansenpåådrainnovertilOppi.Karinelundviltaimotoss.
12
HanristarpåhovudetdaGabrielrekkjerframbetaling.
–Gløymdet,berresetdykk,seierhanoglettarpå lua,stryksegoverskallenogkastareitblikkinni mjølkebilenderdenstårvedsidaavbussen.
–EgtrurOlgertrenghjelp,seierhan.–Egmågåog sjekke.Kanskjedublirmed,Gabriel.
Dørapåmjølkebilenhareinbulkogletsegikkje opne.Deigårovertilførarsida.Hellerikkjederer dørarådåfåopp.Mendetfirkantaskyvevindaugaer halvope.Magnusopnardetheiltogstrekkjerhanda inntilOlger.Hovudethansliggmotrattet,neven heldrundtnøkkelenitenningslåsen.Denandrearmen hengslaptnedlangssida.Sjåførluahardotteavog landapåmotorkassa.Jakkaeroverstrøddmedglasbitar.Eiblodigstripegårnedovertinningenogkjaken påhan.
MagnusleggfingranepåhalsentilOlger.
–Hanharpuls!seierhan.–Springetterdokteren, du!Seidethastar.Egmåfåfolkinnpåbussenførflya kjematt.
–Trurdudeikjematt?
–Deivarnokuteetteråøydeleggjebrua.Deimislykkast,såegerredddeiprøverpånytt.
Gabrielspringmotdoktergarden.
Fråallehuskjemdetfolk.Mangeharspenthestar forkjerrerogvogner,andreerpåvegmotbussen.Eit barngræteinstad,mennsnakkarroandetilhestane, sommeropartilkvinnfolkaatdeiskaltameddittog leggjeattdatt.Gabrielfårlysttilågauletildei,kom dykkavstad,fort!Eitpargutungarferforbipåsykkel.Deivinglarlittdadeipassererdendaudehesten.
13
Menkvarermannenikjerra?rekkGabrielåtenkjei detdøratildoktergardengåroppførhanrekkåtai klinka.DokterMeyerstårframforhan,medveskasi ihandaogfrakkenpå.
–Dumåkoma!seierGabriel.–Mjølkebilsjåføren erskadd,oppevedHandelslaget.Ogsåmåegsnakke medMargot.HomåblimedheimatttilBratt.
Dokterengripetterhattensinpåeihylleinnanfor døra.
–Egharnettfåttbeskjedomeinannansomer skaddòg,seierhanogsetpåseghatten.–Dethasta visst,såegveitikkje…
–Olgerimjølkebilenblørfråhovudetogermedvettslaus,seierGabriel.
–Daerdetverstmedhan.Egtekeinkikkpåhan først.
Meyerserpåhanunderhattebremmenoggjereit litekastmedhovudetinnoverihuset.
–Systerdierderinne.Berregårettfram.
Gabrielskundarseginnigangenogvidaregjennom dettomeventerommettilkontoret.
–Margot!
–Gabriel?Takkogpris!
–Dumåblimedheim.–Bussenkøyrerkvaraugeblink.
–Men…
–Egharsnakkameddokteren.Tapådegyttertøy, mendeterikkjetidtilåpakkenoko.Egventarpådeg ute.
Hanblirgåandeogsmåtrakkeutanforinngangen. Einlastebilkjemoverbrua,køyrerieinbogerundt Fosse-Brunen.Lasteplaneterfulltavungarmedsku-
14
lesekkpåryggen.DetbyrjaråblitomtforfolkpåVollen.
IdetMargotkjemut,erflydurenderatt.
Gabrieltrivhandahennar.Medanlydenstigog søkkognestenblirbortenåogda,springdeimotbussen.Gabrielottastplutselegatdetikkjeerplasstildei. MenMagnusVikenvinkardeiinn,berrekom!
Deifinnsegledigesetemidtibussen.
IsistelitenkjemEldripåkafeenspringande,orsakarathoersein,ogfåreitnervøstsmilfråMagnus Vikenførbussdøragårattmedeitsvupp.
GabrielseretterKristine.Hositheiltbakarstibussen. HanlenersegoverMargotforåsjåutbussvindauga. Vollenertømdforliv.Ikkjeeitmenneskeåsjå.Berre einkattsomkryssarplassenogsåvidtstopparframfordendaudehesten.Einellerannanharspentfrå kjerraogsettdenpåhøgkantmotrestaneavposthusveggen.
Hansendereintanketilmjølkesjauaren.Kvarvart hanav?
Restaravregnvêretsvivlangsfjellsidene.Letteskydottarløysersegoppellerblandarsegmedkvarandre, ieitvirvaravrørsle.Dabussensvingarvestovermot Oppi,rekkGabrielåfåeitglimtavnokrestorekøyredoningarpåvegmotVollenaustfrå.
–Sjå,militærelastebilar,seierMargot.
Hositstivogspentvedsidaavhan,påalerten,hendeneerhardtknytterundthandtaketpåveskahohar ifanget.
Gabrieltykkjerikkjehanfårpusteskikkeleg.Hjartetslårsomeitstempelibringa.Altrundthanflytså seigt,bussensniglarsegavstad.Hanfårtrongtilå rugge,dytteogsparkeforåsetjafart.
2
16
–Sjå,derkjemdetfleirefly!ropareinkvanlenger bak.
Allesnursegieifellesrørsle. FlyakjemrettmotVollen. Einungebyrjarågråte.
Dengamlekvinnasomsitpåandresidaavmidtgangen,misserlommetørkleetsittpåbussgolvet. Gabrielbøyersegnedogtekdetopp.Hotekimot det,knuardetihanda.Eingrimaseavredsleferover ansiktethennardasirenelydenoverdøyverflyduren, somomdenharriveseglausogleversitteigeliv.
Gabrielgriptakiseteryggenframforseg.Hudaer kvitogstramoverknokane.Bussenmåveragodtsynlegfrålufta,someinblinkirørsle.PannatilMagnusVikenidenveslesladrespegelenerglinsandeav sveitte.Blikkethansharnokoglasaktigvedseg,noko urørleg,somomaugelokkaerlamma.
–Ånei!seierMargotoggriphaniarmen.Han kjennerfingranehennargjennomkleda.
Eittavflyastupernedover.Sirenaskrikhysterisk. Detnærmarsegbakkenidetbussenrundareinsving ogdeimissersentrumsområdetavsyne.
Gabrielsitstivogventarpåsmellet.
Ungensomgræt,ersnartutanpust.Livreddehikst oghylgårgjennombussen,overdøyverandrelydar heilttildetkjemeitbrakogbussenrykkjertil.Barnegråtenstopparbrått,somomdenblirkliptover. Alleblirkastabakoveriseta.Gabrieltrureinaugeblinkatbombahartreftdei.Menlikebråttsombussenbremsaned,setMagnusVikenoppfartenattog køyrervidare.Hanmåreintinstinktivthatrakkapå bremsen.
17
Margotsnureitgråbleiktansiktmothan. –Egersåredd!
Hogriprundtsegsjølvogkrøkjersegsaman.
Gabrielleggarmenrundtdenkrummeryggen. Eilitastundsitdeislik,somskremdedyr,medan lydenavflyablirsvakare.Gabrielserdetpåansikta rundtseg.Skrekkenharnakketakpådeialle.Deter heiltstilleibussen,berrebussmotoreneråhøyre.Eit pargongerkjemeitdempahost.AnsiktettilMagnus serlittfriskareutidenveslespegelenoverfrontruta. Mendeibreieaksleneertrekteoppover,somomhan erklartilådukke.
GabrielkjennerseglettadahanstigavvedmjølkerampaheimepåBratt.Gardsvegenerfullavrender medrennandevatnetterregnvêret.Hanleggiveg oppover,menstopparmidtibakkendahanenserat Margotikkjehengmed.Hostegarfrådeneinetørre flekkentildenandreideiupraktiskespaserskorne sine.
–Gårdetbrameddeg?
–Ja,seierho.–Ellernei.Mendetblirnokbetrenår vikjemossoppitunet.
–Egtrurikkjedeikjemhit,seierhan.
–Mentenkomdeterslikdetskalbliframover,at vimågåistadigredsleforbombeåtak!
–Kristineerattkomen,seierhanforåbrytegjennomredslatilsystera.–Eggløymdeåseiadetialt oppstyret.
–Oppstyr?Deterikkjeoppstyr,deterkrig!
Hoseinkarmedeittpåfartenogserpåhan.
–Menkvavardetdusa…erKristinekomen?
18
–Hovarmedbussen,faktisk,seierGabriel.–Men hosatlangtbak.
–Å,såbra.Daskalegringjehennemeddetførste.
–Kjennerdurøyklukta?seierhanogvêraruti lufta.
–Ja,nårduseierdet.
Margotsersegrundt,førstmotdeiraeigetun,så nedoverdalen.
–Ja,sjåder,seierhoogpeikar.
Idalsøkketiaust,derkyrkjespiretpåVollener synlegmothimmelen,stigtungogtjukkrøyktil vêrs.
–Detervelikkjekyrkjasombrenn?seierhoforstøkt.
–Deterlittnærareelva,trureg,seierGabriel. –Kanveraeittavlagerhusatilmølla.
Deigråsvarterøykkveilanekjemparmotden aukandevindensomprøveråslukedei.Deivrirseg unnaellerprøveråleggjesegned,menvindenlyftar deioppatt,fårdeiidrift,høgtoppeiluftablirdei eittmedskyene.
–Detmåveraderdensistebombatrefte,seierMargot.
–Deiharbommapåmåletdennegongenòg,seier Gabriel.
–Trurdudeiprøvdeåtreffekyrkja?
–Nei,hellerbrua.Kanskjedeitrurkongenkjemtil åreisegjennomInnerdalen,hanervisstpåvegnordoverfråOslo.
–HanreisernåvelikkjegjennomInnerdalen,når vegenerstengdoverfjellet.
–Nei,mendeterdetikkjesikkerttyskaraneveit.
19
–Dakandeikomaatt,seierMargot.
Hoerframforhannå.Leggavstadutanomsyntil omdeipeneskornekanbliøydelagde.
Dakjemdetsomkastapåhan.
Flimrandebilde.ScenerfrånedepåVollen.Detnyttarikkjeålataattaugo,deterbildepåbilde,ein flimrandefilm.Steinenfellmothestehovudet.Dyret dettogblirliggjandeikrampetrekningar.Kjerraveltar.Køyrekarenblirkastatilvêrsogblirborte.
Hanmåhasettdetmedandetskjedde.Sjølvom hanikkjekanminnaståhagjortdet.Hansåghesten liggjedaudivegen etterpå .Mendeiurolegebildahan serforsegnå,erheilttydelege,detaljerte.
Hankjemtilsegsjølvavdenkaldevætasomtrengjergjennomskotøyet,ogskundarsegetterMargot.
–Kvaerdet?seierhodahankjemopppåsida avhenne.–Duerheiltgråiansiktet.Erduikkje bra?
Holegghandapåpannahans.
–Kanskjeduharfeber.Berreduikkjefårdetsame somGunnar.
Brorendeiraharlegefebersjukivekevis.Eistund truddedeiikkjehanskullestådetover. –Deterikkjedet,seierGabriel.
Røystahanserveikogframand.
–Menførstnågjekkdetoppformegkorfrykteleg detvar,fortsethan.–Egserformeghesten.Ogmannensomvartkastaavkjerra.DetmåtteveraHalvor Fosse.
–Ja,detvarHalvor,seierMargot.–Vihøyrdeflya, dokterMeyerogegòg.Varikkjetilåunngå,det.
20
Menegvartikkjeredd.Ikkjeeinaugeblinktenkteeg atdeikomtilåbombe.Truddedeivarnorske,eller engelske.Plutselegsmalldetsåhusetrista.Såringde telefonen.NokonhaddefunneHalvor.
Deisermotkjøkenglaset.Moraogbestemoraer synlegeinnanforrutene.Gabrielkjennersegikkje fulltsåreddlenger,mendetmaurarikroppenavei merkelegrastløysesomernyforhan.
–Veitdeikvasomharskjedd,tru?seierMargot. –Høyrdedeibombeneheilthit?
–Kanskjeikkje.Dahaddedeinokikkjevoreså rolegesomdeisyneståvera.Vifårgåinn.
Solasenderplutselegeinljosstrålemotdengråtømmerveggenidetdeigårinnisvala.Gabrielkikarmot himmelen.Snartvilsolahajagabortdeisisteskyrestane.
KattensmettutmellomføtenepåMargotdaho opnarkjøkendøraoggårinn.Gabrieltekavsegdei våteskorneførhangåretter.Hanhøyrerstemmenetil deiandrefråkjøkenetmedanhanleitarettertøflane sine.Hanfinndeiikkje.Detblirfaretterdeifuktige sokkelestanedahangårovergolvet.
Margoteraltiferdmedåforteljadeiandrekva somharhendt.Fardeiraharreistsegfrålenestolen bortitelefonkroken.Morasitvedbordenden.Gamle
Torastårvedkjøkenbenkenutanåensehjulvispenho harihanda.Detdrypfråden.Tunge,tjukkedropar motgolvet.Gabrieltekvispenutavhandahennarog setdenoppibollenmedhalvferdigeggedosis.
–Kanskjeduskalsetjadeg,bestemor.
Margotsnakkarogsnakkar,detersomomho
snakkarskrekkenavseg,tenkjerGabriel,hanserpå
21
henneogtykkjerdetergodtåhøyrepåhenne,som omdetfryktelegeharskjeddmedandreennhansjølv. Detroarhanned.
–Ogdadokterenfekksummaseg,fórhansomein kvervelvindutdøra,seierMargottilslutt.–Medan egvarthentaavGabriel.Eghaddevorepåarbeidi knapteinhalvtimedaflyakom,sådetvardenkarrieren!
–Duhadderett,duda,Eline,seierfaren.
–Rettikvada?seierMargotogserfråfarentil mora.
–Mordityktehohøyrdeflydur,seierhan.–Det einasteegmerka,varatTassvarsåurolegmedaneg steltehestane.Hanvilleabsoluttveramedinnistallen.Somomhanikkjetordeåveraaleineitunet.
HundenreisersegfråkorgaogkjemborttilGunvalddahanhøyrernamnetsittnemnt.
–Menatdetskulleverabombing,seierGunvald ogklapparTasspåhovudet.–Kvenkunnetenktseg nokoslikt.
–Nokosåskrekkeleg,seierEline.
Gabrielserpåmora.Røystahennarernestenberre eimumling,veikogredd,fingranehennarplukkar nervøstpåkantenavavisasomliggsamanbrettapå bordet.Deimildeaugo,alltidmedsmili,ermedeitt annleis,framande,somomeikjenslehoaldriharvist fram,brytgjennomiblikket.
–EgbørkanskjetamegeinturnedpåVollen,seier Gunvald.–Somordførarburdeegsikkertgjeraeitt elleranna.Deterigrunnenmerkelegatlensmann Ringenikkjeharringt.
–Deternokfarlegådraditnå,seierMargot.–Vi
22
sågfleiretyskelastebilarkomamotVollenmeddet samevireistederifrå.
Gunvaldrekkikkjesvara,fordetkakkarpådøra.
Tassgjevfråsegeitlitebjeff,ogdørklinkagårnedfør nokonrekkåseiakominn.
