Fair Isle_m.indd 1
29.11.2023 13:58
Fair Isle_m.indd 2
29.11.2023 13:58
CARINA OLSSON
FAIR ISLE-STR IKK Genserar, luer og vottar med fargar frå naturen
Fair Isle_m.indd 3
29.11.2023 13:58
Fair Isle-stickning. Tröjor, mössor och vantar med färger från naturen Copyright © Carina Olsson and Bokförlaget Polaris, 2022. Norwegian edition published in agreement with Politiken Literary Agency and Bennet Agency © Det Norske Samlaget 2023 www.samlaget.no Grafisk form: Annika Lyth Foto: Thomas Harrysson forsats (glove boards), 6, 14 (nedst), 15 (garn), 19, 20, 32, 35, 37, 38 (prøvelapp), 39 (prøvelapp), 40 (prøvelapp), 41 (prøvelapp), 42, 43 (krage og garn), 51, 52, 57, 64, 66, 72, 77, 79, 83 (øvst), 89, 90, 91, 95, 99, 104 (nedst), 105, 110, 118, 122, 126, 128, 130, 132, 134, 136, 138, 140, 144–153, 155 (nedst), 162, 166–167, ettersats (garn Spindrift) Jessica Lindgren-Wu innsida av omslaget framme og bak, 2, 16–17, 44–45, 47, 49, 55, 59, 61, 67, 69, 73, 75, 82, 84, 93, 98, 101, 104 (øvst), 107, 115, 125, 129, 131, 142–143 Carina Olsson 1 (harekløver tolka i garn), 8, 9, 10 (nedst), 11, 12, 13, 14 (øvst), 15 (sauer t.h.), 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 36, 38, 39, 40, 41, 43 (solnedgang), 56, 62, 70, 76, 83 (nedst), 86, 102, 108, 111, 116, 155 (øvst), 156–157 Shetland Museum and Archives 94, 158, 161 (t.v.) Shutterstock 10 (øvst), 15 (sau t.v.) Sören Vilks 176 Sjølv om vi har prøvd, har vi ikkje greidd å identifisere fotografen av bildet av lady Dunn 161 (t.h.) Omslagsfoto: Jessica Lindgren-Wu (genser Moorland) Strikkediagram og mønsterbibliotek: Kalle Forss Omsetjing frå svensk: Aud Søyland Omslag og tilpassing design: Johanne Hjorthol Papir: 130 g Lessebo Zero Offset Trykkeri: BALTO Print Printed in Lithuania ISBN: 978-82-340-1234-1
Fair Isle_m.indd 4
29.11.2023 13:58
INNHALD Forord
7
Fingervantar
Fingervantar Fair Isle
Shetland, sauene og garnet 8
Fingervantar Tang
18
Frå inspirasjon til fargekart
Fargesetje Fair Isle-mønster Strikke prøvelappar
Strikkeoppskrifter
Prosjektvesker
Prosjektveske Lita
32
48
Kufte East Burra
60
Genser med rundfelling Lichen Barnegenser Lite blåskjel
68
Genser Fair Isle 1920-tal Visby-baskar
Rombebaskar
100
106
Halskrage Fethaland
Halskrage Strandfunn Vottar Visby 118 Vottar Fair Isle
Fair Isle_m.indd 5
84
92
132
136 140
Strikketeknikkar 142 Formgi din eigen genser 154 Fair Isle-strikking før og no 156 Mønster 164
54
Raglangenserar Blåskjel & Levenwick Beach Slippover Blå skumring
126
138
Prosjektveske Fair Isle
44
Genser Moorland
134
Prosjektveske Rosa
20
36
128
Fingervantar Tusenfryd
Fargane i Fair Isle-strikking 16 Fargeinspirasjon
124
74
Vil du vite meir?
174
Om forfattaren
176
Takk
176
110
114
121
29.11.2023 13:58
6
Fair Isle_m.indd 6
29.11.2023 13:58
Forord Eg elskar å strikke. Og artigast er Fair Isle-strikking. Det er ei tradisjonell fleirfargestrikking frå Shetlandsøyane med mønsterbordar og ullgarn i naturnære fargar. Den karrige naturen på Shetlandsøyane, omgitt av hav på alle sider, har parallellar i den svenske naturen. Kalksteinsøyane Öland og Gotland med kalksteinssletter og heiar, og det spesielle lyset ein får ute på ei øy, gir inspirasjon til Fair Isle-mønstera. Typisk for strikketeknikken er at fargar blandar seg i bordane og står fram på nye måtar. Teknikken er enkel; det vanskelege er å blande fargar og nyansar som gjer at mønstera står fram. Då eg begynte å strikke Fair Isle-mønster, hadde eg problem med å velje blant alle fargane som finst blant shetlandsgarna, så vel einsfarga og melerte som sauene sine eigne ullfargar. Det var lett å velje grått, kvitt, svart og litt raudt – sikre kort i nordisk strikketradisjon. Men Fair Isle-mønstera krev fleire fargar og kontrastar i vekslingane mellom botnfarge og mønsterfarge. I dag er koplinga til naturen med naturnære fargar òg typisk for teknikken. Eg begynte derfor å fotografere under eit besøk på Shetland for å øve meg i å sjå dei fargane som omgav meg. I fleire år har eg samla på fargeinspirasjon for å omskape naturopplevingar til garnfargar. Med garna fargeset eg tradisjonelle mønster frå Fair Isle-strikking. Eg strikkar prøvelappar, og når eg er tilfreds med arbeidsgangen frå naturoppleving via garn, mønsterval, fargelegging og prøvelapp, formgir eg mine eigne plagg. I denne boka fortel eg korleis eg arbeider med naturens fargeinspirasjon som verktøy for å velje nyansar og fargar i Fair Isle-strikkinga. Så håpar eg at du vil gå vidare med dine eigne mønster, når du har fått nokre øvingar og tips. Eg har laga grunnmodellar til genserar, luer, vottar og litt til som du kan bruke for å skape ditt eige plagg. I slutten av boka finn du fleire mønster som du kan bruke. Carina Olsson
Seks erme med same mønster i ulike fargesamansetjingar (sjå s. 166–167).
7
Fair Isle_m.indd 7
29.11.2023 13:58
Øya St. Ninian på Shetland
8
Fair Isle_m.indd 8
29.11.2023 13:58
Shetlandssau i naturreservatet Hermaness på øya Unst.
Fethaland, i nordre del av Northmavine.
S H E T L A N D, S AU E N E OG GAR NET 9
Fair Isle_m.indd 9
29.11.2023 13:58
Shetlandsøyane Naturen er vekslande og av og til dramatisk, frå bratte klipper til heielandskap, grøne kollar og gøymde vikar med finkorna sand. Øyane er nesten skoglause, noko som gjer at du får eit fantastisk overblikk over det skiftande landskapet, og havet er alltid nær. Dei mange stigane langs kystlinja og strandengene gjer at du kjem nær det rike fuglelivet. Ved sommarsolsnu begynner da simmer dim, som tyder ‘den lange skumringa ein sommarkveld’. Då er det eit spesielt lys som spreier seg og gir naturens fargar eit gyllent skimmer. Men vêret slår raskt om: Haust og vinter er stormtida, og i januar og februar står nordlyset for eit gnistrande skodespel. På 800-talet invaderte norske vikingar øyane, som fekk namnet Hjaltland. Språket, som til å begynne med bestod av fleire vestnorske dialektar, utvikla seg til eit eige språk, norn. Sjølv om Shetland kom i skotsk eige i 1472, levde språket til innpå 1800-talet. Til ein viss grad finst språket enno, for eksempel i stadnamn som Lerwick og Tingwall. Ord som har med fiske, natur, sau, ull og strikking å gjere, har enno slektskap med norn. Sjølv om Shetlandsøyane ikkje ligg så langt frå Sverige, tek det nesten ein heil dag å dra dit, anten gjennom fleire flybyte eller ei båtreise på 12 timar frå Aberdeen. Det finst reiseselskap som tilbyr reiser med temaet ull og strikking. Du kan også reise åleine eller saman med ein liten gjeng som er interessert i ull og Fair Isle-strikking. Leig ein bil og køyr på venstre side, kjenn fridommen ved å ta deg rundt på eiga hand, og det beste av alt, du kan besøkje garnbutikkane i Lerwick, Jamieson’s of Shetland og Jamieson & Smith, så mange gonger du vil.
Shetlandsøyane ligg nord for Skottland. I sør ligg den vesle øya Fair Isle
Til høgre: Lundefuglar i naturreservatet Hermaness på øya Unst.
10
Fair Isle_m.indd 10
29.11.2023 13:58
11
Fair Isle_m.indd 11
29.11.2023 13:58
NOKRE EKSEMPEL PÅ STRIKKEORD FRÅ SHETLANDSØYANE makkin
strikke
makkin belt
strikkebelte
oo
ull
wires
strikkepinnar
loops
masker
geng
omgang
sweerie geng
første omgang (som er litt vrang å strikke)
sprett
gjenta
wirsit
ullgarn
Shetlandssau i Fethaland. Dei beitar ofte langt borte frå andre sauer, for at dei ikkje skal krysse seg med andre sauerasar.
Shetlandssauer Shetlandssauen er ein sauerase som tilhøyrer gruppa spælsau eller nordisk korthalesau. Dei har funnest på Shetlandsøyane i fleire tusen år. Sannsynleg vis kjem rasen mellom anna frå Skandinavia, og han har eigenskapar som minner om eigenskapar hos villsau. For eksempel er shetlandssauene små og kan overleve under dei vanskelege forholda som livet på ei øy midt ute i Atlanterhavet kan innebere. Dei er sterke og smidige og kan ta seg ned bratte berghyller for å supplere kosten med tang, og størrelsen gjer at dei lett kan finne ly når det er nødvendig. Dei går ute året rundt og greier seg bra sjølv.
Shetlandsull Ulla frå shetlandssauen er kjend for den fine kvaliteten. Ho er mjuk og varm med ein fantastisk variasjon i fargar, vanlegvis frå kvitt til brunt og nesten svart. Sauene kan vere spettete. Ulla blir sortert for hand og blir spunnen til garn med namn frå dei naturlege fargane ulla har, som Gaulmogot, Katmollet, Mooskit, Sholmit, Moorit, Shaela og Yglet.
Ull til sortering blir oppbevart i tradisjonelle korger. Her utanfor garntilverkaren Jamieson & Smith.
12
Fair Isle_m.indd 12
29.11.2023 13:58
Shetlandssauer på garden North Gardie i Aith.
Shetlandssauer feller ulla si naturleg. I den friske vinden blir ulldottar fanga på gjerdet.
Shetlandssau på Hermaness på øya Unst.
13
Fair Isle_m.indd 13
29.11.2023 13:58
Fair Isle_m.indd 16
29.11.2023 13:58
Halskrage Fethaland.
35
Fair Isle_m.indd 35
29.11.2023 13:59
37
Fair Isle_m.indd 37
29.11.2023 13:59
Fair Isle_m.indd 47
29.11.2023 13:59
Fair Isle_m.indd 101
29.11.2023 13:59
vantar + mössa på modell
Fair Isle_m.indd 125
29.11.2023 14:00