Det gode vi ikkje gjer

Det gode vi ikkje gjer ferdig_A 09.01.17 10:33 Side 1

1

Det gode vi ikkje gjer ferdig_A 09.01.17 10:33 Side 3

Ragnhild Kolden

Det gode vi ikkje gjer Roman

Samlaget Oslo 

3

Det gode vi ikkje gjer ferdig_A 09.01.17 10:33 Side 5

1 Ei kjensle av tyngd mot bringa. Som om pusten har vore inneklemd medan ho sov. Nokre sekunds svevndrukken forvirring, før ho klarer å feste blikket på dei velkjende konturane i rommet. Klesskapet, kommoden, den krokete stålampa i hjørnet, klokka som lyser på nattbordet.

Fem på halv fem. Ho vaknar alltid til same tid. Nøyaktig, på minuttet.

Selma brettar dyna til side. Dreg luft heilt ned i magen.

Samuel søv med halvopen munn ved sida av henne. Pusten hans stoppar etter kvart innpust, står lenge og dirrar, lydlaus, så lenge at Selma blir redd og dyttar borti han.

Dei fleste dødsfall skjer på denne tida av døgnet. Da ho arbeidde som sjukepleiar, sat ho ved mang ei seng nett i denne timen mellom natt og dag. Døden er så nær så nær, ein skugge i rommet, eit mørker i mørkeret.

Ho dyttar borti Samuel ein gong til. Han snur seg, pustar lettare.

Dei digitale tala på klokka lyser raude, langvisaren sneglar seg forbi halv fem. Lufta frå det opne vindauga avkjøler huda, får den til å nuppe seg, med eitt skjelv ho.

Ho tek på seg morgonkåpa og listar seg ut av rommet, inn på badet, set seg gjespande på toalettskåla.

Ho ser på seg sjølv i spegelen medan ho vaskar hen5

Det gode vi ikkje gjer ferdig_A 09.01.17 10:33 Side 6

dene. I det skarpe baderomsljoset er ei ny rynke i panna synleg, som ein forsiktig strek rissa inn i huda. To andre held på å grava seg ned i huda rundt munnen. Ho skjer ein grimase mot ansiktet sitt, tørkar hendene og kler raskt på seg ullundertøy, fritidsbukser, ein lett genser og anorakk, snører på seg eit par turstøvlar og går ut.

På trappa blir ho ståande medan ho knyter eit skjerf rundt halsen. Over den skogkledde åsen bak husa på andre sida av gata står fullmånen. Den ser litt ljosfattig ut i konkurranse med den kraftige utelampa til Anni i grannehuset. Til høgre ruver kyrkja. Den nye koparen på spiret blenkjer i skinet frå månen. Bakken er dekt av eit tynt lag puddersnø, ein trassig rest av ein stri og påståeleg vinter.

Gravstøttene på kyrkjegarden ser ut som melisglaserte, symmetriske steinkaker. Det er så stille, så stille. Berre mjuke krusingar av vind som pustar gjennom trekronene. Dagens lydar ligg som svævde reivungar i mørkeret. Selma går ned trappa og bortover hellegangen mot porten. Smijarnet gjev frå seg eit kvin da ho opnar grinda. Ho tek til høgre forbi kyrkja og over i ein stor parkeringsplass. Bakanfor den står skogen som ein taggete kant mot den klare himmelen, strekkjer seg så langt auga kan sjå. Lengst nede er den lett og luftig. Bjørk og or silar måneljos mellom sprikjande greiner. Lenger oppe står ein vegg av grantre, dyster og tung.

Selma går opp i skogen. Det er fotefar i den finkorna nysnøen på stigen. Kraftige skor med djupe rifler i fiskebeinsmønster. Det plar ikkje vera andre her på denne tida av døgnet. I alle åra Selma har gått morgontur i Lykke-skogen, har ho knapt treft eit menneske. Dei andre går om ettermiddagen, eller langt utpå helgedagane. Ein 6

Det gode vi ikkje gjer ferdig_A 09.01.17 10:33 Side 7

augneblink vurderer ho å snu. Men ved det raude huset etter Bertine Lund forsvinn spora frå stigen. Vandraren har teke av til høgre, gått langs det gamle gjerdet som står lutrygga og rammar inn tomta. Fotavtrykka er synlege som mørke søkk i det knudrete terrenget med mose og kjørr. Selma ser mot flatene som strekkjer seg innover bak Bertines hus. Der ber landskapet framleis preg av gamle dagars jordbruk og beiting og er ikkje heilt attgrodd. Den vesle bustaden er det einaste som er att etter eit gamalt husmannsbruk. Huset ligg så forsømt og einsamt på den vesle firkanten sin, berre ein vaklevoren skåle held det med selskap. Det er fleire år sidan Bertine døydde. Sidan har det ikkje budd folk her. Vindaugo er gardinlause. Det blenkjer i ei glasrute, månen står lågt på himmelen, balanserer på åskanten, er like ved å rulle bakom og bli borte.

Selma fortset opp ein bakke. Stigen går i ein boge rundt ein stor stein og vidare gjennom lauvskogbeltet.

Dei siste restane av måneskin følgjer henne mellom flekkete bjørkestammar, før ho går inn under granene lenger oppe. Eit stint mørker omsluttar henne og gjer det vanskeleg å sjå. Ho saktnar stega. Sjølv om ho er lommekjend under dei tunge greinene, likar ho seg ikkje. Skogbotnen er hard under føtene. Det luktar daud jord og kulde. Her slepper aldri sol og dagsljos til.

Etterpå vidar landskapet seg ut. Myrene breier seg utover. Nå, i slutten av mars, ligg dei framleis fanga under is. Selma stoppar ved ei stor, einsleg bjørk ved kanten av myra. Ho lener ryggen mot stammen. Skogen er bak henne, framfor seg har ho myra og fjella i aust. Håret hennar blir tvinga bakover av vinden. Den kjem inn frå 7

Det gode vi ikkje gjer ferdig_A 09.01.17 10:33 Side 8

kulpane og ber med seg ein eim av rotna vatn. Det første vårteiknet; isen som blotnar og gjer myra fri og farleg, forvandlar den til svarte kulpar av surklande, sugande væte. Kald og rå smyg vinden seg rundt kjakane, ruskar i kleda, får Selma til å hutre. Ho løftar dei vantelause hendene mot munnen og blæs varme inn i fingrane. Å vera ein del av den vaknande dagen gjev henne ei slags nyting.

Det gryande ljoset og vinden med sine kalde kast vaskar svevnen or augo, er som ein oppkvikkande klut mot huda hennar, gjer henne klar for dagen og det den kjem drassande med.

Fjellsidene langt borte blir raude av rennande morgonsol. Ljoset kjem nærare og nærare, misser den varme ròden, blir kvitt og blankt, det blenkjer i isen på myra, glitrar i snøkrystallar på daudgras og kjørr, ei heilt fargelaus sol med varmefattige strålar treffer Selmas vindbitne hud. Ho står så lenge at kulden gjer henne valen og skjelven, før ho går tilbake same veg som ho kom. Ho går raskt for å få varmen i seg. Sola følgjer henne nedover.

Med ein venleg gest mildnar den vinden mot rygg og nakke.

Ned i lauvskogen komen stig eit forsiktig fuglekvitter mellom treleggane rundt henne. Selmas blikk søkjer etter dei små fuglekroppane. Nokre meiser sit i eit oretre, nesten usynlege mot dei knudrete greinene. Hovuda er løfta mot himmelen, halsane strekte, dei små brystkassene gjer rare, rykkvise rørsler da dei slepper songen ut av dei gapande nebba. Nokre sekund blir det stille, før kvitringa tek til på nytt.

Ein plutseleg lyd kappar fuglesongen tvert av.

Selma kvepp.

8

Det gode vi ikkje gjer ferdig_A 09.01.17 10:33 Side 9

Fuglane lettar.

Lyden smell ein gong til. Flapp, flapp. Som ei dør som slår.

Ho ser i retning Bertines hus. Berre taket er synleg frå der ho står.

Selma går nølande nedover. Kjem rundt den store steinen og har det raude huset nokre titals meter nedanfor seg, i botnen av den vesle bakken. Da Bertine levde, var det gardiner i vindaugo, på tunet vaks det blomar, alt var velstelt og hyggeleg å koma til. Nå er veggane målingsslitne, den som vender mot vêret, er heilt grå, all farge har flakna av. Det rotna gjerdet lener seg mot krattet i skogkanten. Uthuset har salrygga tak, på kortveggen er det eit lite tilbygg, ein utedo.

Ei takrenne har losna frå festet under takutstikket på våningshuset. Nokon har prøvd å bøte på skaden med å knyte ein hyssing rundt. Ved inngangsdøra, på den gamle benken som står skeivt mot veggen, ligg ein hammar. På bakken ved sida av står ei gul plastbøtte.

Solauga blinkar mellom trea bak skålen. Strålane treffer den gule plastbøtta.

Der er lyden att. Høglydt slamring. Flapp, flapp.

Uthusdøra er open. Smell mot karmen når vinden får tak.

Selma kulsar, ein skjelv av frost som får henne til å gå vidare.

Blikket hennar fangar ei rørsle i eit vindauga. Ho stirer mot det blanke glaset utan å stoppe. Ei stor, sveipande rørsle. Rytmisk, opp og ned.

Men det er berre eit tre som speglar seg. Vinden raslar i greinene, får dei til å huske. Ho pustar ut, held auga 9

Det gode vi ikkje gjer ferdig_A 09.01.17 10:33 Side 10

med huset medan ho går, snublar i ei rot som ligg på tvers av stigen, eit lite utrop slepper ut mellom leppene hennar, ho må ta seg for, grip fatt i ei grein, får att balansen, rettar blikket mot huset att, er nesten forbi.

Da er han der.

Heilt tydeleg, innanfor ruta.

Selma bråstoppar.

– Å nei, seier ho forstøkt.

Han smiler og vinkar.

Ho skundar seg vidare, spring nesten, saktnar ikkje farten før ho har kome ut av skogen, gått over parkeringsplassen og er ute på vegen.

Det nyrestaurerte kyrkjespiret blenkjer i sola. Porten står open inn til kyrkjegarden.

Selma går inn porten, bort til benken ved steinmuren som omkransar gudshuset og gravplassane. Andpusten dumpar ho ned på setet. Blir sitjande med stram, bratt rygg og sjå mot skogen.

– Nei, nei, kviskrar ho.

Ein bil køyrer forbi ute på vegen. Ein motorsykkel startar opp ein stad. Selma ser på klokka. Leitar rundt i jakkelomma med handa, men den kjem ut att tom. Ho flytter rastlaust på seg, lener seg bakover mot benkeryggen, sit nokre sekund før ho reiser seg og går. Ut kyrkjeporten, bort til si eiga grind. Blir ståande med handa på det kalde smijarnet. Ser mot kjøkenglaset til Anni. Vakre Anni som Samuel ikkje kan ta augo frå. Morgonsola skin inn på henne der ho går att og fram ved kjøkenbenken sin, inn og ut av den breie stripa med solljos. Ho er kledd i ei kvit morgonkåpe. Den tigerstripete katten hennar smett inn luka si ved sida av utgangsdøra. Selma opnar 10

Det gode vi ikkje gjer ferdig_A 09.01.17 10:33 Side 11

grinda og går innover hellegangen. Samuel har gjort opp i omnen, det ryk frå pipa.

Anni løftar hovudet. Vinkar til Selma.

Selma læst som ho ikkje ser henne.

Dei tre trappetrinna opp til døra er dekte av nysnø.

Ho tek den langskafta kosten som står lent mot veggen, sopar snøen bort før ho går inn. I gangen tek ho av seg støvlane og hengjer anorakken på knaggen. Går på badet.

Blir ståande og lene seg over vasken. Hendene held rundt kanten på servanten. Ho møter sitt eige ansikt i spegelen.

Huda er blank og klam, med ein ròde av opprør i kjakane.

Ho skyl fjeset med kaldt vatn og går inn til Samuel.

Ser mot kaffitraktaren, som står uverksam på plassen sin.

– Kvifor har du ikkje sett på kaffien? seier ho.

Samuel svarar ikkje. Han står ved bordet og ser ut medan han knepper skjorta. Har ryggen til henne. Plundrar med eine skjorteknappen. Selma fyller kaffikolben med vatn. Søler på benken da ho skal ta kaffi i filteret. Misser måleskeia, den dett i golvet med ein veik, blank lyd.

Samuel vrir hovudet og ser på henne medan han puttar skjorteflaka ned i buksa.

– Kva er det, du ser så oppøst ut?

– Du kunne sett på kaffien i staden for å stå der og glo etter Anni.

Røysta hennar er ljos og sprokken. Ho ordnar kaffien med skjelvande fingrar. Trykkjer inn brytaren, snur seg mot Samuel, lener seg mot kjøkenbenken. Kaffien byrjar å putre i traktaren bak henne. Ho ser på hendene hans, dei litt små fingrane som går opp og ned i bukselinninga.

– Paul Lund er attkomen, seier ho. – Han er i huset 11

Det gode vi ikkje gjer ferdig_A 09.01.17 10:33 Side 12

etter Bertine. Plutseleg stod han i glaset og gliste. Vinka til meg, den frekke faen.

Samuel opnar munnen for å seia noko, men set seg ved kjøkenbordet og ser taust ut vindauga. Selma finn fram koppar og morgonmat, skjenkjer i til dei før ho set seg.

– Høyrde du ikkje kva eg sa? seier ho. – Paul Lund er attkomen!

Samuel drikk av mjølka, set frå seg glaset.

– Jau, eg høyrde deg, seier han. – Men kva skal liksom eg gjera med det?

Dei ser på kvarandre over bordet. Selma fiplar med halskjeda si, den rykande kaffien står urørt i kruset framfor henne.

– Det er ikkje bra for deg å bli så opprørt, seier Samuel.

– Enn at han vågar seg hit att, seier Selma. – Han vørder ikkje skam.

– Du skal sjå det berre er for ei lita stund. Han har vel arva huset og skal selja.

Selma sukkar.

– Ting er som dei er, og vi får ikkje gjort noko med det, seier Samuel og smør ei brødskive med raske rørsler.

Legg på salamipølse, fyller mjølk i glaset.

– Eg skal på jobb ei stund i dag, seier han.

– Men du jobba jo førre laurdag òg, seier ho. – Og laurdagen før der.

– Må ein, så må ein, seier han lett med munnen full av mat.

– Du snakkar det bort, seier ho. – Kvifor må du alltid snakke bort ting?

– Snakkar bort? Kva er det eg snakkar bort?

– Alt. Du er så likesæl.

12

Det gode vi ikkje gjer ferdig_A 09.01.17 10:33 Side 13

– Nei, eg er ikkje likesæl. Men kva vil du eg skal seia?

Han slår på radioen som står i glaskarmen. Fred Åkerströms stemme kilar seg inn mellom dei.

– Skal du ikkje eta? seier han.

– Eg har ikkje matlyst.

Ho har lyst på ein røyk, men har ikkje tiltak til å reise seg og hente sigarettpakka, ei nomen kjensle har sett seg i kroppen hennar.

– Eg veit ikkje om eg vil gå der meir, seier ho.

– Gå kvar?

– I skogen. Med eitt er det som om …

– Så la vera, seier Samuel. – Det finst vel andre plassar å gå tur.

– Eg har gått i den skogen sidan vi flytte hit. Det er ikkje rett at han jagar meg frå der.

– Jagar deg? Det er nå vel ingen som jagar deg.

– Du skjønar ingen ting, seier ho.

– Nei vel, så skjønar eg ingen ting. Ingen andre enn du skjønar nokon ting. Men høyr på deg sjølv – du kan da ikkje la Paul Lund dirigere kvar du skal gå!

– Det kjennest slik, seier ho. – Som om det blir umogleg for meg å gå fritt i skogen som før. Gå forbi huset til Bertine og lata som ingen ting.

Selma følgjer blikket til Samuel ut vindauga. Anni sopar nysnø av trappa. Snøen kjem til å forsvinne i løpet av formiddagen. Det dryp frå taket allereie. Kanskje våren er på veg. Anni er framleis i morgonkåpa. Dei store brysta duvar tunge inni det mjuke frottéstoffet. Håret hennar er langt og raudt som kopar, ligg føyeleg rundt ansiktet, understrekar det kvite, jomfruelege i den unge huda, gjev ekstra skin til det gåvmilde blikket som har eit slags glitter 13

Det gode vi ikkje gjer ferdig_A 09.01.17 10:33 Side 14

i seg når ho smiler. Og Anni smiler ofte. Den raude utgangsdøra hennar står på vidt gap.

– Enn å setja inn illraud dør, seier Selma. – Eller gå ut i berre morgonkåpa.

Samuel kastar eit raskt blikk på Selma før han snur seg mot vindauga og Anni att. Anni set frå seg kosten, dreg morgonkåpa tettare om seg, kastar eit blikk mot kjøkenglaset til Selma og Samuel, helsar. Selma kikar på Samuel. Han smiler mot Anni, eit lite sveip med armen før ho går inn.

– Den raude døra er da fin, seier han. – Eg har lurt på om vi skal setja inn same type, men blå.

– Blå dør?

Selma ler.

– At det går an å bli så tåpeleg, seier ho og skrur ned volumet på radioen.

Samuel tek fram tobakkspungen, byrjar å rulle ein sigarett. Han har fått ei irritert nyve i panna. Selma tek ein slurk kaffi. Familien på andre sida av gata kjem ut med kvar sin unge ved handa. Den minste græt, faren tek han opp og set han inn i baksetet på bilen.

Samuel tenner sigaretten og blæs røyken over bordet.

– Kva er det som er så tåpeleg med ei penare dør? seier han.

– Men blå? seier Selma med eit halvsmil. – Det passar ikkje. Ikkje til huset, og ikkje til oss. Vi er ikkje som Anni, som lever for å bli glodd på.

– Anni blir glodd på fordi ho er tiltrekkjande, seier han og ser trassig på henne. – Og blid. Ein blir glad av å sjå på henne.

– I motsetnad til meg, meiner du, seier ho.

14

Det gode vi ikkje gjer ferdig_A 09.01.17 10:33 Side 15

– Ja, i motsetnad til deg, seier han. – Du er ei grinete kjerring, misunneleg på alt og alle. Somme gonger begrip eg ikkje korleis eg held ut med deg.

– Fordi det er bekvemt, kanskje? seier Selma lett. – Men berre flytt.

– Flytta? Å nei, du. Huset er mitt, så det blir i så fall du som flytter.

Selma plukkar på den raudrutete duken, kjenner kjevane stramme seg. Samuel røykjer og ser på henne under halvlukka augnelokk.

– Og bekvemt? seier han. – Er det det du kallar det? Å gå og sjå på det nitriste oppsynet ditt? Aldri ha det artig, aldri ha folk på besøk? Høyre på klager og kritikk, dag ut og dag inn?

Selma tek rundt kaffikruset med begge hender.

– Du burde byrja å jobbe att, seier han. – Få deg eit liv. Ikkje gå her og tykkje synd på deg sjølv.

Med eitt legg han frå seg sigaretten, tek avisa, brettar den ut, held den opp framfor seg. Berre panna og hårgarden er synleg, og hendene rundt aviskanten. Røyken frå den halve sigaretten i oskeskåla sirklar dovent over bordet.

– Eg tykkjer ikkje synd på meg sjølv, seier ho.

Han svarar ikkje. Blar om, ristar lett på avisa.

– Men du har kanskje rett, seier ho. – Vi burde koma oss ut av den vanlege tralten. Når Jenny kjem heim, burde vi gjera noko nytt. Reise til Syden, til dømes. Liggje på ei strand og sole oss. Gå på restaurantar og eta middag. Dra på sightseeing. Ha det hyggeleg, som andre folk.

Han tek avisa til side, ser forundra på henne.

– Kva er det for prat? Når Jenny kjem heim?

15

Det gode vi ikkje gjer ferdig_A 09.01.17 10:33 Side 16

– Ja? Ho må jo bli frisk ein gong. Da kan vi ta ein lang ferie.

Han legg avisa ned på bordet.

– Går du verkeleg rundt og trur ho kjem heim?

– Sjølvsagt kjem ho heim. Eg har tenkt å pusse opp rommet hennar.

– Ho kjem ikkje heim, seier Samuel. – Ikkje om ho blir aldri så frisk. Ho har da sitt eige liv. Ho er vaksen, Selma.

– Vi gjer aldri noko for henne. Er det så rart at eg vil gjera noko for henne?

– Nei da. Men kanskje det hadde vore ein idé å spørja henne kva ho vil.

Selma reiser seg og går over golvet etter kaffikanna.

– Eg skal på klinikken og besøkje henne i dag, seier ho. – Skal du vera med?

– Eg må på jobb, som sagt.

– Du er nesten aldri der, seier ho.

– Ofte nok. Men eg dreg heller aleine. Så får eg snakka med Jenny i ro og fred.

– Som om eg hindrar deg i dét, seier ho og fyller på kaffi i koppane.

Samuel har gøymt seg bak avisa att.

– Du er alltid så kranglevoren, seier ho og ser på fuglane på fôrbrettet. – Som om eg har gjort deg noko.

Samuel teier.

Selma rekkjer fram armen, brettar ned avisa, det porøse papiret rivnar.

– Har eg gjort deg noko? seier ho.

Samuel brettar avisa saman med harde rørsler.

– Nei da, Selma, seier han. – Er det noko som er sik16

Det gode vi ikkje gjer ferdig_A 09.01.17 10:33 Side 17

kert her i verda, så er det at du ikkje har gjort meg noko.

Han reiser seg, triv tobakkspungen frå bordet og puttar den i skjortelomma, går ut i gangen.

Utanfor glaset lettar kjøtmeisene frå fôringsbrettet og flyg mot kyrkja. Katten sit på Annis trapp og vaskar seg.

Selma høyrer Samuel ta på skor og yttertøy før han går ut og slår døra hardt att. Katten støkk, løftar hovudet og ser på Samuel som går mot garasjen.