Ontwerpstudie Zorg, Stad en Ontwerp
TU Delft Design as Politics & het International New Town Institute iov. Atelier Rijksbouwmeester | Maart 2016
We Care a Lot - Zorg, Stad & Ontwerp Ontwerpstudie Keizerslanden Deventer
Keizerslanden, deventer
page 1
Voorwoord Dit document is opgesteld door de leerstoel Ontwerp en Overheid (Design as Politics) aan de Faculteit Bouwkunde van de Technische Universiteit Delft in samenwerking met het International New Town Institute (INTI) in het kader van het programma ‘Oog voor de Buurt’. Dit programma is een samenwerking tussen het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en Atelier Rijksbouwmeester, gericht op het stimuleren van de (verbindende) rol van het ontwerp in wijken en gebieden, waar leefbaarheidkwesties in een toenemende mate spelen. Met multidisciplinaire ontwerpteams wordt gewerkt aan zowel sociale als fysieke vraagstukken in grootstedelijke wijken, krimpgebieden en anticipeerregio’s, waarbij de leefbaarheid voor de bewoners steeds centraal staat. Oog voor de buurt stond dit maal in het teken van het onderwerp Zorg en Ontwerp. De focus van dit ontwerpend onderzoek heeft zich daarbij gericht op stedelijke gebieden die ontwikkeld en gebouwd zijn in de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw. Hier is immers de relatie tussen de stedenbouwkundige structuur en maatschappelijke voorzieningen het sterkst. Daarnaast heeft de grootste productie van ouderenzorglocaties in deze periode plaatsgevonden. Het verdwijnen van een groot deel van deze voorzieningen zal hierdoor een fundamentele impact hebben op de interne logica en leefbaarheid van deze woonwijken. In deze gebieden zal de extramuralisering in de zorg het meest zichtbaar worden en is de sociale impact dus groot. In overleg met een aantal geselecteerde gemeenten, corporaties en zorginstellingen is het ruimtelijk vraagstuk verdiept. Uit de research, op basis van eerdere onderzoeken en actuele casussen, werd gekozen voor de locaties Deventer en Zuid Scharwoude. Hier heeft een team bestaande uit architectuur studenten, docenten en onderzoekers van de TU Delft, onderzoekers van het International New Town Institute, en twee jonge ontwerpers een ontwerpend onderzoek uitgevoerd naar zowel de herstructurering van zorg vastgoed als naar een intensievere relatie tussen het zorgcentrum en de wijk. De voorliggende studie gaat specifiek in op de casus in Deventer. Bij de uitvoering van dit onderzoek is samengewerkt met medewerkers van de gemeente Deventer en medewerkers van Woon- zorgcentrum Humanitas.
Colofon Dit document is opgesteld door de leerstoel ontwerp en overheid (Design as Politics) aan de Faculteit bouwkunde van de Technische Universiteit Delft in samenwerking met het International New Town Institute (INTI). De studie is uitgevoerd in opdracht van Atelier Rijksbouwmeester in het kader van het programma Oog Voor de Buurt.
Aan dit project werkte mee: Wouter Vanstiphout (TU Delft), Michelle Provoost (INTI), Mike Emmerik (TU Delft), JaapJan Berg (INTI), Stef Bogaerds, Hugo Corbett, Luc Willekens (TU Delft), Lena Knappers (TU Delft), Maya van der Lande, Sarah Revill, Dorris Derksen en Hedwig van der Linden (studenten, TU Delft)
Redactie: Mike Emmerik, Wouter Vanstiphout, Hugo Corbett, Stef Bogaerds en JaapJan Berg
Grafische vormgeving: Mike Emmerik en Stef Bogaerds
Met dank aan: Marcel van Heck (Atelier Rijksbouwmeester), Nicoline Kok (Atelier Rijksbouwmeester), Dirk Metselaar (Humanitas) en Han Beumer (Gemeente Deventer) Maart 2016 Contact: www.designaspolitics.nl www.newtowninstitute.org Het was niet mogelijk om van alle afbeeldingen in dit document de auteursrechten te achterhalen.
Inhoud Inleiding
06
1. Analyse Keizerslanden & Humanitas
13
1.1 Introductie
14
1.2 Analyse van het gebouw
16
1.3 Analyse van de omgeving
22
1.4 Belangrijkste conclusies
26
2. Denkrichtingen en StrategieĂŤn
29
2.1 Denkrichting A
31
2.2 Denkrichting B
32
2.3 Denkrichting C
33
2.4 Denkrichting D
34
2.5 Denkrichting E
35
3. Uitwerking Architectonische en Stedenbouwkundige interventies
36
3.1 Ontwerp 1: huis voor de buurt
37
3.2 Ontwerp 2: een habitat voor het leven
46
3.3 Stedenbouwkundige ingrepen in de wijk
58
3.4 Toolbox
64
4. Aanbevelingen
66
Inleiding In Nederland vindt op dit moment een van de grootste veranderingen in de gezondheidszorg sinds de Tweede Wereldoorlog plaats. Het huidige kabinet Rutte II heeft in haar regeerakkoord uit 2012 ingezet op de extramuralisering van de zorg voor grote groepen, vooral oudere, Nederlanders (‘Zorg dichtbij’). Het gevoerde beleid zet in op de behoefte van veel oudere (zorgbehoevende) mensen om langer thuis te willen blijven wonen en hun zorg thuis te ontvangen in plaats van in een intramurale omgeving, zoals een verzorgingstehuis. De achtergrond van dit nieuwe beleid en deze ingrijpende verandering ligt bij een combinatie van veranderende maatschappelijke inzichten, andere woonwensen van ouderen en, vooral, de toenemende zorgkosten als gevolg van de snelle vergrijzing
page 6
van ons land. (bron: Actiz) Direct gevolg van deze bezuinigingen en de toename van extramuralisering is een afname van het aantal verzorgingstehuizen. De gevolgen verschillen per regio, variërend van sluitende verzorgingstehuizen tot het herinrichten van zorg of begeleiding van thuiswonende ouderen en het aanpassen van woningen voor mensen met een zorgvraag (bron: Companen). Zeker is wel dat veel zorginstellingen zich door de veranderingen (extra investeringen en minder intramurale capaciteit) met een daling van financiële buffers en noodzakelijke afboeking van vastgoed geconfronteerd zien. Volgens recente studies van Platform31 hebben ongeveer 80 verzorgingshuizen concrete sluitingsplannen en hebben minstens 10 verzorgingshuizen de deuren al gesloten. De komende jaren zal dit aantal naar verwachting verder toenemen. Adviesbureau Berenschot berekende
Met het verdwijnen en de transformatie van verzorgingstehuizen en de aanpassingen van woningen en wijken heeft het beleid een sterk ruimtelijke component. Een groot aantal woningen moet geschikt gemaakt worden om langer thuis te kunnen wonen, voorzieningen moeten worden aangepast en de openbare ruimte zal aan andere eisen moeten voldoen. Gemeenten, woningbouwcorporaties, zorgaanbieders, verzekeraars, bouwers en ontwerpers staan de komende jaren voor de gezamenlijke uitdaging om op zorgvuldige wijze aan deze transitie vorm te geven. Uitdaging In de eerste plaats leidt de sluiting en transformatie van locaties voor ouderzorg tot nieuwe ontwerpvraagstukken op de schaal van het architectonisch object. De raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur (RLI) heeft berekend dat ruim 4 miljoen m2 vastgoed van ouderenzorginstellingen, gehandicaptenzorg en ggz-locaties de komende jaren leeg komt te staan. Er moet gezocht worden naar oplossingen voor het vrijkomende zorgvastgoed; plannen voor de transformatie of herbestemming van het vrijkomend vastgoed, of voor de sloop en herontwikkeling van deze gebieden. Daarnaast ligt er een omvangrijke opgave om woningen geschikt te maken voor verpleging aan huis zodat mensen langer thuis kunnen blijven wonen. Er moeten nieuwe woonzorgarrangementen worden ontwikkeld, aansluitend bij de vraag van zorgbehoevende bewoners. Het langer thuis wonen van ouderen stelt daarnaast nieuwe eisen aan de inrichting van de openbare ruimte. Zo zullen pleinen en straten worden aangepast zodat ze toegankelijk en veiliger zijn voor ouderen, en zal het publieke domein een belangrijkere rol gaan spelen
in het faciliteren van de ontmoetingsfunctie. Het steeds belangrijker worden van de directe woonomgeving voor ouderen wordt door het Planbureau voor de Leefomgeving in haar rapport Vergrijzing en Ruimte (2013) benadrukt. Het PBL stelt dat, wanneer we ouderen in staat willen stellen langer actief in de samenleving te laten participeren, investeringen nodig zijn in het ruimtelijke domein. Ook de raad voor de volksgezondheid en zorg wijst in het advies Ruimte voor Redzaamheid op het belang van de openbare ruimte als plek waar de redzaamheid van de zorgbehoevenden versterkt kan worden. De extramuralisering van de zorg stelt dus niet alleen eisen aan de kwaliteit van de woningvoorraad, maar ook aan de vormgeving van de openbare ruimte. Tot slot komen met het sluiten de zorglocaties in onze wijken een aantal prangende maatschappelijke vragen omhoog. Veel verzorgings- en verpleeghuizen vervullen namelijk een buurtfunctie (bron: Movisie, 2015). Ze bevatten een kapper, een kleine supermarkt, een apotheek of een maaltijdservice. Samen met de sluiting van verzorgingshuizen zullen deze, voor ouderen toegankelijke, faciliteiten in de wijk sterk worden uitgedund. Wanneer we dit plaatsen in de bredere context waarin ook steeds meer buurthuizen, bibliotheken en vele andere maatschappelijke voorzieningen de deuren moeten sluiten, zien we het netwerk van plekken waar burgers elkaar kunnen ontmoeten en toegang hebben tot voorzieningen sterkt afneemt. Dit proces kan een grote impact hebben op de kwaliteit en de leefbaarheid van onze straten, buurten, wijken en steden en treft met name oudere bewoners waarvan de actieradius beperkter wordt. Juist in deze ontwikkeling ligt een grote uitdaging voor de ontwerpwereld. In de transformatie van vrijkomend vastgoed hebben we inmiddels veel ervaring opge-
We Care a Lot - Zorg, Stad & Ontwerp Ontwerpstudie Keizerslanden Deventer
dat op termijn mogelijk zelfs 800 van de huidige 2000 ouderenzorglocaties (40%) zullen verdwijnen.
page 7
daan. Verzorgings- of verpleeghuizen kunnen relatief eenvoudig getransformeerd worden tot bijvoorbeeld studentenflats, maar daarmee krijgt de wijk niet de verzameling van ook voor de (oudere) buurtbewoners toegankelijke functies terug, zoals de cafés, apotheken, huisartsenposten of andere publieke voorzieningen die dikwijls de begane grond van de instelling bezetten. Veel praktische zaken kunnen worden opgelost. Zo kan een eetzaal worden ingeruild voor een mobiele maaltijdservice en kunnen ouderen met behulp van domotica langer zelfstandig thuis blijven wonen. De ‘sociale functie’ van het verzorgingshuis als ontmoetingsplaats waar bewoners, en omwonende uit bijvoorbeeld aanleunwoningen of serviceflats samenkomen om te eten, koffie te drinken of een potje biljart spelen, komt echter te vervallen. Hierdoor wordt het moeilijker voor ouderen om sociale contacten te onderhouden, met als gevolg dat sommige van het dreigen te vereenzamen. De vraag is nu hoe voor hen een woonomgeving gecreëerd kan worden waarin deze voorzieningen een plaats hebben en waar zij zich geborgen en veilig voelen. Onder andere het experimentenprogramma ‘Langer thuis’ van Movisie, platform31 en Aedes-Actiz richt zich op deze vraag, waarbij vooral de organisatorische aspecten met betrekking tot verantwoordelijkheid en betaalbaarheid worden onderzocht. Er is echter nog weinig kennis en ervaring ontwikkeld over de rol die architectonisch en stedenbouwkundig ontwerp kunnen spelen in het faciliteren en vormgeven van deze toekomstige leefomgeving. De opbouw van de verzorgingsstaat De transformatie van de zorg zal dus van grote invloed zijn op het functioneren van onze steden en wijken. Vanuit stedenbouwkundig oogpunt zullen deze effecten van extramuralisering het meest zichtbaar worden in stedelijke gebieden die ont-
page 8
worpen zijn in de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw. In deze periode trok de centrale overheid de zorg voor haar inwoners veder naar zich toe en bereikte de opbouw van de verzorgingsstaat haar hoogtepunt. Enorme investeringen in zorg, onderwijs en cultuur moesten ervoor zorgen dat iedereen dezelfde kansen kreeg om zichzelf te ontplooien, ongeacht de sociaaleconomische achtergrond. Maatschappelijke functies zoals scholen, bibliotheken, buurthuizen en zorgvoorzieningen moesten voor iedereen even toegankelijk zijn. De nieuwe woongebieden uit de jaren zestig en zeventig waren bij uitstek de plek waar deze ideologie gestalte moest krijgen. Ouderenzorg en de huisvesting van ouderen kreeg in het ontwerp van deze gebieden een bijzondere aandacht. Cor Wagenaar beschrijft in zijn boek ‘Town planning in Netherlands since 1800’ hoe de snelle technologische vooruitgang na de Tweede Wereldoorlog ertoe leidde dat het voor ouderen steeds moeilijker werd om zelfstandig in de samenleving te functioneren. Het verschil tussen ‘hun’ tijd en de dynamische naoorlogse periode werd bij elke innovatie alsmaar groter. Velen zagen ouderenzorg als een soort van testcase voor de verzorgingsstaat. Er moesten gepaste woningen en voorzieningen komen voor ouderen om zich thuis te laten voelen in deze nieuwe wereld. Ouderenwoningen werden onderverdeeld in drie categorieën; gelijkvloerse woningen voor ouderen die geen hulp nodig hadden, woningen voor licht-hulpbehoevende en woningen voor de chronisch zieken. De tweede categorie bleek veruit de grootste. Voor hen werden de grootschalige collectieve verzorgingshuizen ontwikkeld met bijbehorende sociale voorzieningen. Een groot deel van deze ouderenzorglocaties werd gebouwd in de periode tussen 1963 en 1975, toen de bouw van bejaardenhuizen en de verhuizing van ouderen daar naartoe actief
Leefbaarheid Naar verwachting zal de extramuralisering in de zorg daarom een fundamentele impact hebben en de interne logica en leefbaarheid van stedelijke gebieden die gebouwd en gepland zijn in de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw. In overleg met een aantal geselecteerde gemeenten, corporaties en zorginstellingen is het ruimtelijk vraagstuk verdiept waarna een multidisciplinair ontwerpteam bestaande uit onderzoekers, ontwerpers en studenten, aan de slag is gegaan. Hiertoe in de gelegenheid gesteld vanuit het atelier van de Rijksbouwmeester. Uit de research, op basis van eerdere onderzoeken en actuele casussen, werd gekozen voor de locaties
Deventer en Zuid Scharwoude. In deze publicatie wordt specifiek ingegaan op de casus Deventer. Uit dit onderzoek zijn een aantal specifieke resultaten gekomen, die door betrokken partijen (Humanitas en Gemeente Deventer) opgepakt en verder ontwikkeld kunnen worden. Daarbij is duidelijk dat de combinatie van het gewijzigde landelijk beleid op het gebied van zorg, de toegenomen verantwoordelijkheden bij lokale overheden als gevolg van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) uit 2015 en de wisselende betrokkenheid van andere partijen, zoals woningbouwcorporaties, steeds weer zorgen voor een ander speelveld met vaak ongewisse uitkomsten. Zeker is wel dat in alle gevallen de urgentie vanuit zowel de zorgvraag (vergrijzing) als vanuit de problematiek van toekomstige verdienmodellen voor verzorgingstehuizen groot is. Daarbij spelen ook de invloed van de wensen en financiĂŤle mo-
We Care a Lot - Zorg, Stad & Ontwerp Ontwerpstudie Keizerslanden Deventer
door het rijk gestimuleerd als onderdeel van het bejaardenbeleid. De leidde ertoe dat halverwege de jaren 70 een op de drie Nederlandse ouderen in een woning woonde die speciaal voor hun behoefte was ontworpen.
page 9
gelijkheden van achtereenvolgende generaties ouderen en de verschillen tussen korte- en lange termijnvisies voor zorglocaties en (de relatie met) omliggende wijken een ingrijpende rol. Ongewis Uit het onderzoek en vergelijking met beschikbare informatie van andere, niet nader onderzochte, casussen komt wel naar voren dat vooral de inzet en betrokkenheid van personen en partijen doorslaggevend en onderscheidend kan zijn. In zowel Zuid Scharwoude als Deventer was die betrokkenheid en ambitie groot, maar overigens niet vergelijkbaar. Daar zijn de belangen en visies achter het handelen
en op de toekomstige ontwikkelingen van beide zorginstellingen en hun relatie met de wijk te verschillend voor. Vooral de grote betrokkenheid en inzet van zowel Habion als Humanitas zijn tegelijkertijd voorbeeld stellend voor andere partijen in het land als ook niet geheel representatief voor veel andere casussen. Het sterke vermoeden leeft dat in veel andere gevallen de betrokken partijen (zorginstellingen, gemeenten e.a.) een veel minder resoluut en duidelijke houding of strategie bezitten en in de praktijk (kunnen) brengen dan het geval is in Zuid Scharwoude en Deventer. Onderzoek naar zorg en ontwerp, zoals uitgevoerd in het kader van Oog voor de Buurt, zal derhalve nog vaker en
Het zorgsysteem tot 2015 5"#7*#62(#*61:1.*7
5"#7*#62(#*61:1.*7
ZORGINDICATIE
ALGEMENE WET BIJZONDERE ZIEKTEKOSTEN (AWBZ) TOEGANG TOT INTERMURALE ZORG
8
9
1 10
2
3
4
5
6
7
8
9
10
In het vroegere zorgsysteem vielen alle zorgindicaties onder de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ). Het was voor iedereen met een zorgindicatie mogelijk in een zorginOVERHEDEN VERANDWOORDELIJK VOOR ALLE ZORG
page 10
stelling te verblijven. Uit de AWBZ werd zowelOVERHEDEN de zorg als het verblijf in een institutie gefinancierd. De VERANDWOORDELIJK overheid was verantwoordelijk voor alle zorg.
VOOR ALLE ZORG
op meerdere locaties moeten plaatsvinden om echte steekhoudende conclusies en tendensen te kunnen onderscheiden die voortkomen uit deze specifieke veranderingen in het zorglandschap. Het is duidelijk dat de onderzochte materie een nog te recente, onbekende en gevarieerde mix van elementen, belangen en ontwikkelingen vormt om er een steekhoudend en voldoende gevarieerde oplossingen voor te formuleren. Zeker is wel dat architectonisch en stedenbouwkundig ontwerp en ontwerpend onderzoek een belangrijke rol kunnen spelen en kunnen inspireren bij het faciliteren en vormgeven van deze toekomstige leefomgeving.
Veranderingen in het zorgsysteem
LICHTE ZORGINDICATIE ZWAARDERE ZORGINDICATIE WET MAATSCHAPPELIJKE ONDERSTEUNING (WMO)
ZWAARDERE ZORGINDICATIE WET LANGDURIGE ZORG (WLO)
WET LANGDURIGE ZORG (WLO) EXTRAMURALE ZORG TOEGANG TOT MURALE ZORG (IN OVERLEG MET HET ZORGKANTOOR)
1
7
2 8
3 9
4 10
5
6
7
8
9
10
Per 2015 wijzigt er veel in het zorgsysteem. Lichtere zorgindicaties vallen nu onder de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO). Gemeenten moeten zorgen dat mensen zo OVERHEID
GEMEENTEN
VERZEKERING
24-UURS ZORG INTENSIEVE ZORG EN TOEZICHT
THUISZORG
VERPLEGING EN ZORG AAN HUIS
BIJVOORBEELD:
- BEGELEIDING, - DAGBESTEDING, - BESCHERMD WONEN
BIJVOORBEELD:
- TOEDIENEN VAN MEDICATIE - PROFESSIONELE ZORGBEGELEIDING
lang mogelijk thuis kunnen GEMEENTEN wonen met ondersteuning aan OVERHEID VERZEKERING huis of binnen beschermd wonen via de WMO.VERPLEGING De persoon24-UURS ZORG THUISZORG EN ZORG INTENSIEVE ZORG EN
AAN HUIS
TOEZICHT lijke verpleging en verzorging die mensen thuis ontvangen BIJVOORBEELD: - BEGELEIDING,
BIJVOORBEELD:
- TOEDIENEN VAN MEDICATIE
- DAGBESTEDING, - PROFESSIONELEoverge(de extramurale zorg) is naar de zorgverzekeraars - BESCHERMD WONEN
ZORGBEGELEIDING
heveld en is onderdeel van de basisverzekering geworden (de ZVW). Bij een zwaardere zorgindicatie blijft het recht op intramurale zorg behouden via de Wet Langdurige Zorg (de WLZ). Daarnaast wordt een eigen bijdrage gerekend voor de zorg in een instelling.
We Care a Lot - Zorg, Stad & Ontwerp Ontwerpstudie Keizerslanden Deventer
6
TOEGANG TOT MURALE ZORG (IN OVERLEG MET HET ZORGKANTOOR)
page 11
page 12
We Care a Lot - Zorg, Stad & Ontwerp Ontwerpstudie Keizerslanden Deventer
HOOFDSTUK 1 ANALYSE
KEIZERSLANDEN & HUMANITAS
page 13
1.1 Inleiding
dus nadrukkelijk geen sloop en vervangende bouw, waarbij goed en zorgvuldig gekeken moet worden naar de wensen van bestaande bewoners, alsmede naar veranderende woon- en zorgeisen (van huidige bewoners, maar liefst ook anticiperend op toekomstige). Maar waarbij tevens de positie, ambities en mogelijkheden van instellingen zoals Humanitas meegewogen moeten worden.
Keizerlanden is een typische Jaren ’60 uitleglocatie, gelegen aan de noordzijde van de stad Deventer. De gemeente maakt sinds enige tijd (versterkt door de gevolgen van de financiële crisis en daarop volgende bezuinigingen en aangepast beleid) een terugtrekkende beweging als financier van voorzieningen (exploitatie en beheer), waardoor bestaande instellingen noodzakelijk hun taak verbreden. Zo stelt het woonzorgcentrum (WZC) Humanitas zich nadrukkelijk op als maatschappelijke voorziening voor de wijk op sociaal-cultureel gebied. Tussen corporatie en woonzorgcentrum zijn gesprekken gaande om een deel van de aanpalende woningen te transformeren naar een zorg-woning, een kangoeroe-woning of een levensloopbestendige woning.
Anderzijds rijkt de opgave verder dan alleen het herstructureren van vastgoed. De beoogde en deels al in praktijk gebracht rol van het WZC illustreert dat ook. Die is namelijk gericht op wijkbrede functies en uitstraling. Het accent ligt hier dus niet op gebouwen, maar veel meer op een structuur die nodig is voor zowel sociale steun voor als de openbare ruimte (en tijdsbesteding bewoners/extramurale patiënten). Hierbij gaat het dus niet om de herstructurering van vastgoed maar om die van openbare ruimte en de daarin actieve programma’s.
De opgave voor Keizerslanden is tweeërlei: enerzijds ligt er door de (tijdelijk) gestokte herstructurering van veel woningen een duidelijke opgave om een contigent gebouwen in de wijk zodanig aan te passen dat ze de komende twintig jaar nog exploitabel zijn. Aanpassingen, en
bewoner
Dit ontwerpend onderzoek zal een antwoord geven op beide aspecten van de opgave.
gebouweigenaar
zorg
zorgindicatie huurder
huur
verhuurder
zorgaanbieder exploitant
gemeente
beheerder
page 14
HUMANITAS
Deventer
We Care a Lot - Zorg, Stad & Ontwerp Ontwerpstudie Keizerslanden Deventer
Woon en zorgcentrum Humanitas is gesitueerd in de wijk Keizerslanden te Deventer.
page 15
1.2 Analyse van het gebouw Woon- en zorgcentrum Humanitas is in drie delen gebouwd. Het eerste deel was klaar in 1966. In 1984 werd een vleugel voor het personeel bijgebouwd, inmiddels in deze vleugel in gebruik als afdeling voor zware zorg. De huidige aanleunwoningen zijn 1994 gereed gekomen. Eerder stonden er al andere aanleunwoningen op de het terrein, los van de overige bebouwing.
History
1994
1984
1966
page 16
1 2
Ingangen Het gebouw heeft drie belangrijke ingangen. Ten eerste is dat de hoofdingang (1), deze ligt aan het park. De andere ingangen zijn die voor de wijk (2) en de aparte ingang voor de zware zorg afdeling (3).
1
3
Entrances Entrances
1
11
2
3
1
2 2
2
3
3
3
outing to the restaurant 1
1
2
2 2
1
3 3
Routing to the restaurant 3
1
2
Route naar het restaurant Het restaurant bevindt zich op de eerste verdieping boven de hoofdingang. Iemand die naar het restaurant wil moet eerst door de hoofdingang naar het trappenhuis, dan de trap op en vervolgens door de gang naar het restaurant. Routing to the restaurant
1
3
2 1
3
Routing to the restaurant 1
3
2
3 2
2
2 2
3 3
3
21
3
1
3
We Care a Lot - Zorg, Stad & Ontwerp Ontwerpstudie Keizerslanden Deventer
2
11
page 17
Buitenruimtes De omgeving van het gebouw wordt gedomineerd door groene open ruimte en parkeerplekken, met weinig verblijfskwaliteit. Van de twee binnenhoven is er één toegankelijk, de ander is afgesloten met een hek. De gebieden die niet fysiek afgesloten zijn, nodigen echter ook niet uit tot gebruik. Dat heeft onder andere te maken met het ontbreken van een duidelijke functies.
Building Building 1
1
2 1
2
1 3
3
Building 1
2
3
2
3
2 1 3
1
2
2
Building
3
3 Analysis: outside space
1 Not accessible
Accessible Doesn’t look that way
2
Analysis: ins
1 3
2
3
Bovenstaande afbeeldingen geven een indruk van de buitenruimte rondom het gebouw. In het schema hieronder is te zien waar de foto’s genomen zijn
Analysis: - outside Analysis: insideinside - outside
page 18
accessible
Het schema hierboven toont de publiek toegankelijke buitenruimte (oranje) rond het gebouw. De grijze vlakken geven de buitenruimte aan die is afgesloten door middel van een hek. Zie ook de afbeeldingen onderaan de pagina
Relatie binnen - buiten De relatie tussen de binnen- en buitenkant van het gebouw is niet optimaal vanwege het hoogteverschil van een meter. Dit verschil zorgt voor een grote barrière.
Analysis: in
Analysis: in
We Care a Lot - Zorg, Stad & Ontwerp Ontwerpstudie Keizerslanden Deventer
Het hoogteverschil maakt de relatie tussen het gebouw en haar omgeving suboptimaal
page 19
Er zijn een aantal gezamenlijke ruimtes in het gebouw. Sommigen bevinden zich Building 2 aan het einde van de lange gangen (1). Deze wordt niet optimaal gebruikt. Ook de ruimtes voor gebruik door bewoners1 en 3 mensen uit de buurt (2 en 3) ogen niet altijd even aantrekkelijk en uitnodigend. Dit heeft onder andere te maken met de indeling, de inrichting en de lichtinval.
2
3
Bu 1
1
2
3
2
Bu 3
1
page 20
Ondersteunende Functies In het gebouw zijn een aantal functies gevestigd, verspreid over het centrale deel en ĂŠĂŠn van vleugels. In het centrale deel van het gebouw zijn onder andere een supermarkt, een kapsalon en een wasservice. Daarnaast is er een ruimte met een bar waar mensen samen kunnen komen. In de andere vleugel zijn ruimtes die ook gebruikt kunnen worden door de wijkbewoners. Een voorbeeld zijn de biljarttafels, die intensief gebruikt worden. Er zijn genoeg functies in het gebouw. Ze zijn echter niet zichtbaar. Dat komt door de vormgeving van de gevels en door de locatie in het gebouw.
Analysis: functions
Analysis: functions
is: functions
1
2
Het gebouw bevat een groot aantal ondersteunende voorzieningen
Analysis: functions 1
1
2
Analysis: functio 2 We Care a Lot - Zorg, Stad & Ontwerp Ontwerpstudie Keizerslanden Deventer
2
De ondersteunende functies bevinden zicht vooral op de begane grond in de middenbeuk en in een van de vleugels
page 21
1.3 Analyse van de omgeving Keizerslanden ligt aan de rand van Deventer, in het noorden van de stad, op de grens met de Zandwetering. De wijk bestaat uit vier deelbuurten: Tuindorp, Oranjekwartier, Landsherenkwartier en het Ludgeruskwartier / Centrumgebied. Er wonen bijna 10.000 mensen in bijna 5.000 woningen. Een groot deel van de wijk is gebouwd in de jaren ’60 en ’70. De wijk wordt gekarakteriseerd door veel vierlaagse hoogbouw of flatgebouwen met weinig activiteit in de plinten. De sociale controle in de publieke ruimte is daarom laag. Door de eenvormige architectuur wordt het gevoel van anonimiteit versterkt.
page 22
Er zijn veel groene openbare ruimtes in Keizerslanden, een karakteteristiek van een naoorlogse wijk. Vaak zijn deze gebieden monotoon ingericht met veel gras en zijn ze slecht toegankelijk voor ouderen. Ook zijn ze voor de gemeente duur om te onderhouden.
s: greenInrichting
- gesloten plint - veel ongedefinieerd groen Schaal- gelijk type woningen
Inrichting - gesloten plint - veel ongedefinieerd groen - gelijk type woningen
De oversteek is voor voetgangers op veel punten onveilig
Analysis:
Buurten gescheiden door wegen
Functie binnen loopafstand lastig bereikbaar --> wegen als barrieres De randen langs de singels zijn moeilijk toegankelijk voor ouderen die slecht ter been zijn
Het WZC Humanitas in de groene omgeving.
Buurten gescheiden door wegen
Analysis: green
De randen langs de singels zijn moeilijk toegankelijk voor ouderen die slecht ter been zijn
We Care a Lot - Zorg, Stad & Ontwerp Ontwerpstudie Keizerslanden Deventer
g bereikbaar
Garageboxen en dichte plinten vergroten het gevoel van anonimiteit
page 23
Functies in de omgeving Onderstaande kaarten tonen de verschillende functies in de wijk Keizerslanden. In de directe omgeving van het verzorgingshuis zijn relatief weinig voorzieningen, al ligt het winkelcentrum erg dichtbij aan de andere zijde van de straat.
Analysis: functions All
N
W
Analysis: functions Care
Kaart publieke voorzieningen
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
4
2
Humanitas - Woonzorg VTW-thuiszorg Woonzorgcentrum De Bloemendal De Landheer - Woonzorg Nederland Wijkwinkel Serviceflat Beeckestein Thomas Wildey - Woonzorg Nederland Woonzorglocatie Sint-Josef (Carinova)
3 1 7
6 5
8 Kaart zorgvoorzieningen
page 24
1. Humanitas - Woonzorg Nederland 2. Vte-Thuiszorg 3. Woonzorgcentrum De Bloemendal 4. De Landheer - Woonzorg Nederland
5. Wijkwinkel 6. Serviceflat Beeckestein 7. Thomas Wildey - Woonzorg Nederland 8. Woonzorglocatie Sint Josef (Carinova)
Analysis: safety
Winkelcentrum 1965 Binnen 200 meter van het verzorgingshuis ligt het winkelcentrum dat in dezelfde tijd als het verzorgingshuis is gebouwd. Het winkelcentrum is na 50 jaar vrijwel onveranderd gebleven. Op dit moment zijn er echter plannen voor uitbreiding van het winkelcentrum, hetgeen ook gevolgen heeft voor de routing van het verzorgingshuis naar het winkelcentrum. Veranderingen in de buurt Ook de woonwijk grenzend aan het verzorgingshuis is onlangs gesloopt en reeds weer volgebouwd. Hierbij is geen rekening gehouden met het verzorgingshuis.
Naoorlogse wijk aan rand van stad
Schaal
Inrichti - geslot - veel o - gelijk
Analysis: safety
Weinig functies binnen loopafstand
Functie binnen loopafst --> wegen als barrieres
Analysis: change in
Brede wegen belemmeren de bewegingsvrijheid voor voetgangers
Weinig functies binnen loopafstand
Functie binnen loopafstand lastig bereikbaar --> wegen als barrieres
Buurten
De oorspronkelijke bebouwing rondom Humanitas Keizerslanden heeft een typische structuur uit de jaren 60/70
Analysis: shopping centre Het gebied rondom het verzorgingshuis is volop in ontwikkeling
2015
Het winkelcentrum is gedateerd, maar er zijn uitbreidingsplannen
We Care a Lot - Zorg, Stad & Ontwerp Ontwerpstudie Keizerslanden Deventer
Veiligheid Het verzorgingshuis grenst aan een drukke weg die lastig is over te steken voor bewoners van het verzoringshuis op weg naar het winkelcentrum. Voetgangers krijgen geen voorrang en er is geen zebrapad of verkeerslichten. Dit komt voort uit de opzet van de naoorlogse wijk waarin ruim baan is gemaakt voor de auto.
page 25
Analysis 1.4 Belangrijkste conclusies 1. Nog geen gebouw voor de buurt De ondersteunende functies binnen het gebouw van Humanitas zijn nog teveel gericht op ouderen en biedt slechts een beperkt aantal functies voor de buurt. Dit heeft mede te maken met de programmatische indeling en architectonische vormgeving van het gebouw. 2. Monotone stedelijke omgeving Keizerslanden heeft ondanks de recente nieuwbouwprojecten een monotone uitstraling met eenzijdige woningtypologieĂŤn. Er zijn weinig onderscheidende herkenningspunten, wat oriĂŤntatieproblemen kan veroorzaken voor ouderen met beginnende dementie en soms leidt de huidige infastructuur tot onveilige situaties. Ook bevat de openbare ruimte veel obstakels voor ouderen of is het slecht toegankelijk. 3. Tussen wal en schip Door de wijzigingen in het zorgsysteem zullen ouderen langer thuis moeten wonen terwijl de woning en de woonomgeving hier minder geschikt voor zijn. Tegelijkertijd is hun gezondheid niet dermate slecht dat ze naar een instelling moeten of kunnen verhuizen. Juist voor deze ouderen zijn een goed toegankelijke openbare ruimte en plekken voor ontmoeting cruciaal.
page 26
We Care a Lot - Zorg, Stad & Ontwerp Ontwerpstudie Keizerslanden Deventer
s: neighbourhood
page 27
page 28
We Care a Lot - Zorg, Stad & Ontwerp Ontwerpstudie Keizerslanden Deventer
HOOFDSTUK 2
DENKRICHTINGEN EN SCENARIO
page 29
Denkrichtingen In dit hoofdstuk beschrijven we een aantal conceptuele denkrichtingen als het gaat om de positie van zorg in de buurt. Door de veranderingen in het zorgsysteem zal het traditionele verzorgingshuis verdwijnen. Er zullen dus nieuwe vormen bedacht moeten worden om zorg te faciliteren. Belangrijk uitgangspunt daarbij is dat zorg, voorzieningen en wonen in relatie met elkaar bekeken moeten worden, nu dit in de nieuwe situatie van extramuralisering niet meer vanzelfsprekend is. Twee variabelen hebben de scenario’s bepaald. De eerste gaat over de hoeveelheid zorg die mensen nodig hebben, de tweede over waar functies en ontmoetingsplekken zich bevinden. In het volgende onderdeel worden vijf denkrichtingen beschreven:
A. Zware zorg in gebouw B. Zorggebouwen in de wijk C. Mix van zorgindicaties in de wijk D. Een van de gebouwen in wijk E. Spreiding over de buurt
De eerste vier scenario’s gaan uit van een centrale zorgfunctie in het gebouw. Het is echter ook mogelijk de zorgvoorzieningen te verspreiden over de buurt en het gebouw geheel te transformeren tot wooncomplex(met enkele functies). Het laatste scenario gaat daar op in.
page 30
SCENARIO over
2.1 Scenario A: Zware zorg & voorzieningen in het gebouw Het eerste scenario gaat uit van alleen zware zorg in het hele gebouw. De functies die nodig zijn, bevinden zich in het gebouw. Deze zijn niet toegankelijk voor anderen. Ontmoeting zal dus enkel plaatsvinden tussen bewoners, personeel en specifieke bezoekers. Ruimtelijk gezien zijn weinig aanpassingen nodig aan het gebouw zelf. Het is geschikt voor het leveren van zware zorg en bevat veel interne voorzieningen. In de omgeving van het gebouw moet echter wel wat gebeuren. De buitenruimte is nu vrij toegankelijk, maar zou in dit scenario afgesloten moeten worden. Het kan gebruikt worden als tuin voor mensen met zware zorg (bijv. dementerende ouderen), zonder dat zij zomaar weg kunnen. Gevolg hiervan is wel dat het gebouw zich verder afsluit van de buurt.
1. Heavy care, functions in building
De ruimte rondom het gebouw is nu toegankelijk. Heavy functions building Wanneer 1. over wordtcare, gegaan op leveringinvan enkel zware zorg zal dit openexternal karakter verwijderen. SPATIAL CONSEQUENCE:
3. Mix of care-indicactions, functions in building
1. Heavy care, functions in building
We Care a Lot - Zorg, Stad & Ontwerp Ontwerpstudie Keizerslanden Deventer
SPATIAL CONSEQUENCE: external
page 31
2.2 Denkrichting B Zorggebouwen in de wijk
SCENARIO overview
Dit scenario richt zich op ouderen met verschillende zorgbehoefte. In het gebouw komen zelfstandige woningen waar aanvullend zorg geleverd kan worden. De ondersteunende functies bevinden zich daarbij in de buurt en niet in het gebouw. Meerdere kamers en delen van de gang kunnen worden in dit scenario samengevoegd. Hierdoor ontstaat de mogelijkheid 1. Heavy care, functions in building om wooneenheden een eigen voordeur kunnen hebben. Het voordeel van deze huizen is dat ze geschikt zijn voor meer doelgroepen. Ook kunnen partners bij elkaar blijven, ongeacht of zij allebei een zorgvraag hebben. Als er zorg nodig is, kan dat makkelijk geleverd worden.
2. (Care)houses, functions in the neighbourhood
2. (Care)houses, functions in the neighbourhood SPATIAL INTERVENTION: bigger houses
De huidige grote weg langs het verzorgingshuis vormt een barrière. Er zijn veel stroken die niet makkelijk over te steken zijn.3.De huidige barrière kan verkleind Mix of care-indicactions, 4. Mix of groups, functions in wordenfunctions door eeninlagere snelheid van het building the neighbourhood verkeer en de aanleg van een zebrapad. Door deze ingreep wordt de straat makkelijker en veiliger over te steken. Ook zorgt Huidige situatie met lange gangen en zorgwoningen het voor een betere verbindingen tussen de buurten. 2. (Care)houses, functions in the neighbourhood SPATIAL INTERVENTION: streetprofile
2. (Care)houses, functions in the neighbourhood SPATIAL INTERVENTION: bigger houses
30
30 Door een lagere snelheid op te leggen en oversteekplaatsen te maken wordt de buurt veiliger en beter met elkaar verbonden.
page 32
Door meerdere kamers en delen van de gang samen te voegen, ontstaan huizen met eigen voordeur.
2.3 Denkrichting C Verschillende zorgindicaties in de wijk In dit scenario is het gebouw geschikt voor bewoning door mensen met verschillende zorgindicaties. De ondersteunende functies in het gebouw zijn zowel toegankelijk voor de bewoners als voor mensen uit de de buurt. Ontmoeting kan hier dus plaatsvinden tussen alle bewoners van Keizerslanden. Door de huisvesting van mensen met verschillende zorgindicaties zullen sommige delen van het gebouw meer besloten zijn dan andere. Gevels De gevel van het gebouw is erg monotoon waardoor het pand eruit ziet als een typisch verzorgingshuis. Een mogelijke ingreep om hier iets aan te doen is het zichtbaar maken van de functies in het gebouw. Dit kan bijvoorbeeld door de plint open te maken en daar voorzieningen toe te voegen. Wanneer deze goed zichtbaar zijn wordt het ook voor bewoners uit de buurt aantrekkelijker om van deze functies gebruikt te maken,wat kan zorgen voor een sterkere verbinding tussen het verzorgingshuis en de buurt.
1. Heavy care, functions in building
3. Mix of care-indicactions, functions in building
3. Mix of care- indications, functions in building SPATIAL INTERVENTION: visible functions
3. Mix of care- indications, functions
SPATIAL INTERVENTION: collective s De plint wordt opengemaakt functies in het gebouw zichtbaar te maken.
Collectieve ruimtes worden toegevoegd aan de bestaande plattegrond.
We Care a Lot - Zorg, Stad & Ontwerp Ontwerpstudie Keizerslanden Deventer
Ruimtelijke ingreep Een andere mogelijke ingreep is het toevoegen van collectieve ruimtes. Op sommige plekken in het gebouw is al een kamer weggebroken om ruimte voor ontmoeting te creĂŤren. Dit idee kan verder worden doorgezet. Het toevoegen van collectieve ruimtes vergroot het woonoppervlak waar bewoners (afwisselend) gebruik van kunnen maken. Deze collectieve ruimtes kunnen gebruikt worden als logeerkamer of als speelkamer voor kleinkinderen.
page 33
2.4 Scenario D: Mix van doelgroepen, functies de wijk in building 1. Heavy care,infunctions In dit scenario is het gebouw geen verzorgingshuis meer, maar ĂŠĂŠn van de gebouwen in de wijk met woningen erin.
2. (Care)houses, functions in the neighbourhood
Het aanpakken van de gevel kan zorgen voor een aantrekkelijkere uitstraling. Door de woningen op de begaande grond een eigen voordeur te geven gaat het complex meer op een woongebouw lijken. toevoegen van ingangen aan 3.Ook Mixhet of care-indicactions, 4. Mix of groups, functions in hetfunctions hof zorgtinvoor een beter gebruik van building the neighbourhood deze open ruimtes. Hierdoor ontstaat een sterkere relatie tussen wat binnen en buiten gebeurd. Dat kan zorgen voor meer interactie tussen de mensen die gebruik maken van de buitenruimte en die binnen 4. Mix of groups, functions in the neighbourhood zijn. Buiten De buitenruimte bestaat nu voornamelijk uit bestrating en gras. Ook de hoven hebben geen duidelijke functie. Een mogelijke toevoeging aan het hof is een speeltuin.
SPATIAL INTERVENTION: entrances
Door het toevoegen van een functie is de buitenruimte beter gedefinieerd. Zeker een speeltuin geeft reden tot interactie. (Groot)ouders kunnen vanuit binnen of buiten naar de kinderen kijken. Voor de kinderen wordt het ook leuker om langs te komen als er iets te doen is. 4. Mix of groups, functions in the neighbourhood SPATIAL INTERVENTION: outside space
page 34
2.5 Denkrichting E: Spreiding over de buurt In plaats van de zorg in het verzorgingshuis te concentreren, zoals in de voorgaande vier scenario’s als uitgangspunt was genomen, kunnen de zorgvoorzieningen ook verspreid worden over de buurt. Dit kan bijvoorbeeld gedeeltelijk in het verzorgingshuis, gedeeltelijk boven het winkelcentrum en gedeeltelijk in de wijk, bijvoorbeeld bij het bestaande hofje. Het spreiden van mensen met een zware zorgvraag over de buurt betekent dat het verzorgingshuis (gedeeltelijk) van functie moet veranderen. In de andere scenario’s zijn voorstellen gedaan voor aanpassingen aan het gebouw die goed te combineren zijn.
Het spreiden van mensen leidt tot meerdere punten in de wijk waar (zware) zorg verleent moet worden. Dit vraagt iets van de zorgaanbieders. Daarnaast moet de buitenruimte deze mensen kunnen faciliteren, dat stelt ruimtelijke eisen aan de buitenruimte. Niet alleen ruimtelijk, maar ook sociaal verandert er iets. Er ontstaat meer een mix van groepen in de wijk. Groepen die elkaar nu nauwelijks tegenkomen, zullen dichter bij elkaar zitten en daarom zal het waarschijnlijker zijn dat zij elkaar ontmoeten. Het verspreiden van verzorgingsplekken maakt het ook waarschijnlijker dat iemand die zorg nodig heeft dat dicht bij huis kan krijgen.
We Care a Lot - Zorg, Stad & Ontwerp Ontwerpstudie Keizerslanden Deventer
Diversity of neighbourhood
page 35
page 36
HOOFDSTUK 3 UITWERKING ARCHITECTONISCHE EN STEDENBOUWKUNDIGE
We Care a Lot - Zorg, Stad & Ontwerp Ontwerpstudie Keizerslanden Deventer
INTERVENTIES
page 37
3.1 Ontwerp 1: Huis voor de buurt Dit ontwerp focust zich op twee thema’s: 1. De functies voor de wijk 2. De verbinding met het park. De ingrepen worden gedaan in de twee vleugels van het gebouw waar de meeste functies zitten. Functies voor de wijk Zowel in het gebouw als in het winkelcentrum bevinden zich een groot aantal voorzieningen. In de rest van de buurt zijn weinig winkels te vinden. Het winkelcentrum richt zich op een winkelervaring. De functies in het gebouw zijn op dit moment voornamelijk dienstverlenende functies. Dat onderscheid geeft beiden recht van bestaan. Door het restaurant te openen voor de wijk en ook als take-away te laten functioneren, wordt een functie toegevoegd die momenteel in de wijk ontbreekt.
Bestaande situatie
Nieuwe situatie
Het restaurant bevindt zich nu boven de hoofdingang en komt in de nieuwe situatie in het midden van het gebouw. Functies, zoals de kapper en de supermarkt, die nu midden in het gebouw zitten worden verplaatst naar de vleugel met winkels en voorzieningen. Hierdoor zijn deze meer naar de wijk gericht en toegankelijker. Verbindingen Uit analyse bleek dat de verbinding tussen buiten en binnen te wensen over laat. Auto’s, groen enFuncties hoogteverschil verhinderen dat deze relatie voor tot destand wijkkomt. Door in het ontwerp hier aandacht aan te besteden wordt de gevel aantrekkelijker. Toegankelijkheid In de huidige situatie moet het gebouw betreden worden via één van de drie ingangen. De functies worden van binnenuit ontsloten. In dit ontwerp worden de functies vanaf buiten ontsloten. Dit geeft het gebouw een betere uitstraling en maakt
Gebouw als verbinding tussen wijk en park
Verbinding park en wijk
Functies Aanleunwoningen Woningen
Zware zorg
Restaurant
(Zorg) Woningen
Nieuwe verdeling van functies
page 38
Bibliotheek
functies aantrekkelijker om te bezoeken: de drempel wordt verlaagd. De verhoging De grootste verandering van het ontwerp zit in de verhoging, met aan weerzijde een hellingbaan, die langs een deel van de gevel komt te liggen. Deze trappen vormen een overgang tussen de het gebouw, de verhoging en de straat. In de straat mag alleen gefietst en gelopen worden. De trap De trap kan met meerdere elementen uitgevoerd worden. In dit ontwerp zijn er boombakken ingeplaatst, deze zorgen ervoor dat de bomen onderdeel uit kunnen blijven maken van het straatprofiel. Daarnaast kunnen verspringingen in de trap zorgen voor een goed profiel om op te zitten. De treden zijn breed uitgevoerd en met een dubbele tree is ook de hoogte geschikt om makkelijk te kunnen gaan zitten.
Huidige situatie
We Care a Lot - Zorg, Stad & Ontwerp Ontwerpstudie Keizerslanden Deventer
Gewenste situatie
Nieuwe situatie met verhoging en uitnodigende trap page 39
-
Levendige plint In de nieuwe situatie bevindt zich op de zichtlijn vanaf de weg een open gevel met doorkijk naar het hof. Dit breekt het gebouw en laat het toegankelijker ogen, samen met de trappen, hellingbaan en deuren. Dit punt trekt de aandacht, als je dichter bij komt zie je rechts de ingang. Deze is duidelijk herkenbaar als ingang en oogt publiek. Huidige situatie
-
Door het plaatsen van deuren verandert ook het gevelbeeld. De monotone faรงades van het verzorgingshuis worden onderbroken. -
-
-
-
Wijk
-
Park
Hoofd weg
Het versterken van zichtlijnen vanuit omliggende wijk
-
-
-
Plattegrond nieuwe situatie
De gevel heeft een open karakter met doorkijk naar het hof.
page 40
Ingang wijkzijde De ingang aan de wijkzijde sluit aan op de verhoging. Hierdoor ligt deze nu op hetzelfde niveau als het binnengebied.
De transparante gevel en de dubbele hoogte geven de ruimte een gevoel van publieke vertrouwdheid. Activiteiten en inrichting kunnen dit versterken.
Huidige situatie
We Care a Lot - Zorg, Stad & Ontwerp Ontwerpstudie Keizerslanden Deventer
In de nieuwe situatie wordt de gevel van de ingang opengebroken en wordt er een glasgevel geplaatst. Dit zorgt voor een visuele relatie tussen binnen en buiten en voor meer licht in de binnenstraat. In het gebied achter de ingang kunnen activiteiten plaatsvinden die ook voor de buurt toegankelijk zijn. Kraampjes kunnen hier het gevoel van een straat versterken.
page 41
-
Nieuwe verbinding wijk en park Een belangrijk uitgangspunt voor dit ontwerp is een sterkere verbinding tussen de wijk en het park, met het gebouw als schakel. Dit heeft niet alleen een meerwaarde voor de wijk, maar ook voor het gebouw dat op deze manier toegankelijker wordt. In de huidige plattegrond is het centrale deel van het gebouw erg hokkerig. Dit belemmert de doorloop en er is geen zicht op waar men naartoe gaat. In de nieuwe situatie is de middenvleugel een doorlopende “binnenstraat� en biedt zicht op de bestemming.
Binnenstraat verbindt wijk en park
Bewoners
Wijkbewoners
Hoofdingang De hoofdingang is binnen onlangs vernieuwd en heeft een open karakter. Op de kop van het gebouw zitten nu nog kantoren. Deze worden weggehaald om de openheid te versterken. Hier kan bijvoorbeeld een bibliotheekpunt geplaatst worden.
-
-
Huidige plattegrond
-
-
-
Door de kop te openen kan ook de relatie met buiten versterkt worden. Nu zit daar een vrijwel blinde gevel, door deze te openen, wordt de ingang meer uitnodigend. Daarnaast wordt het gebied voor de ingang getransformeerd, zodat het toegankelijker oogt.
Ontmoetingsplek
Plattegrond nieuwe situatie
page 42
-
De wanden van het restaurant worden transparant en met de mogelijkheid deze weg te schuiven. Hierdoor kunnen verschillende ruimtes gemaakt worden, dit biedt flexibiliteit in gebruik.
-
Binnenstraat In de binnenstraat zitten een cafĂŠ en restaurant. Bewoners van het gebouw kunnen gebruik blijven maken van dit restaurant, maar ook anderen kunnen hierheen komen voor een drankje, een diner of take-away. Hiermee vervult het een functie die in de wijk nauwelijks aanwezig is. Doorsnede nieuwe situatie
Er ontstaat een brede passage met een gevoel van publieke vertrouwdheid. Het extra daklicht zorgt voor meer licht en draagt bij aan de ervaring van een binnenstraat. Via de grote glazen gevel is er altijd een relatie met buiten.
In de binnenstraat kunnen activiteiten zoals een boekenmakrt worden georganiseerd
We Care a Lot - Zorg, Stad & Ontwerp Ontwerpstudie Keizerslanden Deventer
Huidige situatie
page 43
Gebouw zichtbaar maken In de nieuwe situatie wordt de kopgevel opengemaakt zodat er een relatie tussen het gebouw en de straat ontstaat. Belangrijk daarvoor is ook dat het hoge groen voor de ingang verdwijnt. Voor het gebouw wordt een pleintje ingericht. Dit kan vormgeven worden met een beperkte hoeveelheid laag groen, zoals bloemen, en bijvoorbeeld een fontein. Bankjes zorgen dat bewoners van het gebouw of passanten hier ook rustig kunnen zitten.
Wijk
Park
Hoofd weg
Door deze aanpassingen ontstaat een sterkere relatie tussen wat zich binnen het gebouw afspeelt en daarbuiten. Dit geldt zowel vanaf de hoofdweg als vanaf de straat en het park.
Huidige situatie
Nieuwe situatie
page 44
Fasering Het ontwerp hoeft niet in ĂŠĂŠn keer uitgevoerd te worden, een fasering is mogelijk. In de eerste fase zou het best het gebied voor de hoofdingang aangepakt kunnen worden. Dit is een relatief goedkope en makkelijk ingreep. In de tweede fase kunnen aan de wijkzijde de verhoging en de ingangen aangebracht worden. Dit zorgt voor een koppeling met de wijk en is een eerste stap naar het realiseren van een verbinding door het gebouw tussen wijk en park. In de derde fase kan de kop van de hoofdingang open gemaakt worden. Hierdoor wordt de ingang zichtbaarder van buitenaf. Hetzelfde kan in fase 4 gebeuren voor de ingang aan de wijkzijde. Als laatste kan de binnenstraat gerealiseerd worden. Dit is een belangrijk onderdeel, maar functioneert niet voordat de ingangen op orde zijn.
Fase 2
Fase 4
Fase 5
Fase 3
We Care a Lot - Zorg, Stad & Ontwerp Ontwerpstudie Keizerslanden Deventer
Fase 1
page 45
3.2 Ontwerp 2: een habitat voor het leven In het vorige ontwerpvoorstel werd voornamelijk ingegaan op de verbinding tussen de wijk en het park. In dit voorstel draait het voornamelijk om de overgang tussen binnen en buiten. Hiermee wordt getracht het beeld van een verzorgingshuis te vernieuwen. Op de volgende pagina’s wordt duidelijk op welk niveau van het gebouw de interventies zich afspelen.
Externe interventie
Galerij toevoegen
Voorzieningen in de plint
Interne interventie
Aanpassingen buitenruimte en ontsluiting
Eigen voordeuren op maaiveld
Interne/externe Interventie
Eigen voordeuren op maaiveld
Programmering buitenruimte
De afbeelding hierboven geeft de interventies weer die in het volgende deel verder worden toegelicht
page 46
Existing ground floor situation
Huidige begane grond In de plattegrond is het onderscheid tussen private (oranje) en collectieve (rode) ruimtes te zien. Ook wordt de relatie tussen de externe interventies en de interne interventies duidelijk.
We Care a Lot - Zorg, Stad & Ontwerp Ontwerpstudie Keizerslanden Deventer
Begane grond na interventies
page 47
Externe interventie 1: Zuiderlijke Tuin Deze externe interventie betreft de buitenruimte aan de zuidzijde. Deze buitenruimte wordt omsloten door de gesloten vleugel waarin zwaardere zorg wordt verleend. Voor de invulling van deze buitenruimte kunnen we leren van het verleden. Nederland heeft al eeuwen een voorbeeld van een besloten woonomgeving: het hofje van liefdadigheid. Het hofje staat bij uitstek voor veiligheid, rust, groen, gemeenschapszin, collectiviteit gecombineerd met individualiteit. Mensen met een zware zorg indicatie hebben de mogelijkheid om naar buiten te gaan voor een kleine wandeling in een omgeving waarin zij zich veilig voelen. Het hofje van liefdadigheid: eenheid van‘Hofje’ herhaalde kleine Little charityeen courtyard: individuele huizen rond om een centrale ruimte vormt een inspiratie voor de vormgeving van de zuiderlijke buitenruimte.
Het terras (links onder) vorm de toegang tot het hofje en kan zodoende ook dienen als nieuwe ingang voor de afdeling zware zorg.
page 48
Door de omsluitende arcade rondom de bestaande gevel, ontstaat onstaat een continue beeld en een veilige ruimte.
De voordeuren liggen aan het hofje.
We Care a Lot - Zorg, Stad & Ontwerp Ontwerpstudie Keizerslanden Deventer
Aan de arcade grenzen de voordeuren van de mensen met zware zorg. Er ontstaat een overzichtelijke ruimte en voor de bewoners wordt het aantrekkelijker om meer naar buiten te gaan.
page 49
Externe interventie 2: Programmering Buitenruimte Deze externe interventie betreft de programmering van de noordelijke buitenruimte met een publieke functie. De invulling van de buitenruimte met een publieke functie is gebaseerd op de principes van de zorgboerderij. De buitenruimte kent moestuinen, kassen en dieren waardoor bewoners en omwonenden betrokken zijn bij hun omgeving en een activiteit kunnen uitoefenen in deze buitenruimte. Door het geven van duidelijke functies aan deze buitenruimte wordt levendigheid verzekerd voor zowel de bewoners als de omwonenden. De kinderboerderij in Deventer bevindt zich ver buiten de stad, waardoor deze functie ook voor de bewoners van de binnenstad aantrekkelijk is. De kassen zorgen ervoor dat ook bij minder goed weer de ruimte volop gebruikt kan worden. De vruchten van de planten kunnen worden aangeboden in de aangrenzende groente- en fruitwinkel in het gebouw.
page 50
Vegetable garden, greenhouses, petting zoo
De vleugels van het gebouw krijgen tevens voordeuren. Hierdoor is in- en aanloop in de buitenruimte verzekerd
We Care a Lot - Zorg, Stad & Ontwerp Ontwerpstudie Keizerslanden Deventer
De publieke functie van de tuin wordt versterkt door de publieke voorzieningen en de verhuurbare bedrijfsruimtes.
page 51
Interne interventie 1: vleugels Deze interne interventie betreft beide vleugels van het ‘huis’. Deze worden getransformeerd tot wooneenheden met gemeenschappelijke functies. Het gebouw heeft nu al een aantal collectieve ruimtes waar bewoners gebruik van maken als een soort tweede woonkamer. Door meerdere van deze collectieve ruimten per gang te organiseren en functies toe te voegen die normaliter in de woning zelf aanwezig zijn, kan vereenzaming worden tegengegaan, vindt er een optimaler gebruik van de ruimte plaats waardoor de huurprijs laag kan blijven, en wordt het monotone karakter van de gang doorbroken.
gemeenschappelijk eten
vieringen
Studie of werkplekken
klussen
Bron: Haaren, W., van (2014). The private house & the collective home: in search of privacy in dwelling. TU Delft, Delft.
page 52
De gang kan zo tevens behoren tot het verhuurbaar vloeroppervlak, waardoor dit de vermindering van verhuurbare kamers weer in balans brengt. Kortom: op deze manier stijgt de waarde van de te verhuren kamers.
We Care a Lot - Zorg, Stad & Ontwerp Ontwerpstudie Keizerslanden Deventer
De kamers met oranje inrichting zijn de private ruimten en met de rode inrichting de collectieve ruimten. Op deze wijze wordt het monotone karakter van de gang doorbroken en krijgen functies die gedeeld kunnen worden een plek in het gebouw.
page 53
Externe/Interne interventies: Activeren van de plinten Deze interventie die zowel effect heeft op het interieur als het exterieur van het gebouw, betreft het programmeren van de plinten aan de publieke zijden van beide vleugels van het ‘huis’. Allereerst worden de reeds bestaande functies in het gebouw verplaatst naar de begane grond, zodat ze eenvoudiger toegankelijk zijn voor mensen uit de buurt. Zo wordt het restaurant op de eerste verdieping verplaatst naar de hoek op de begane grond en worden de voorzieningen uit de kern van het gebouw (kapper, pedicure, supermarkt, wasserette en fitness) verplaatst naar de plint van deze vleugels
(zie onderstaande afbeelding). In de ene vleugel komen de publieke voorzieningen aan de buitenzijde van het gebouw, zodat het hof aan de binnenzijde een besloten karakter kan krijgen. Bij de andere vleugel worden de publieke voorzieningen juist aan de binnenzijde gesitueerd vanwege het publieke karakter dat deze tuin zal krijgen. Tegenover de publieke plint staat de private plint met woningen. hier is ruimte voor een voortuin. Naast het verplaatsen van functies worden enkele functies toegevoegd die passen bij het gebruik van de buitenruimte. Zo kan er verse groenten en fruit worden ver-
Reference of care home with functions in plint
Een referentie van een zorgcomplex waar functies zich in de plint bevinden. Kulturhus & woonzorggebouw Litserborg in Den Dungen van architect Roland van Bussel.
page 54
bouwd in de moestuin of kunnen eieren uit de ‘kinderboerderij’ verkocht worden in de publieke binnenruimte.
Plattegrond van de twee vleugels met ‘actieve’ plinten
We Care a Lot - Zorg, Stad & Ontwerp Ontwerpstudie Keizerslanden Deventer
Concurrentie vermijden Wanneer het gebouw verlevendigd wordt door functies toe te voegen, is het van belang dat deze niet concurreren met andere functies in de buurt. De nieuwe functies zouden daarnaast juist voor de hele buurt beschikbaar moeten zijn. Dit versterkt de mogelijkheid om zonder subsidie te kunnen functioneren.
page 55
Externe /Interne interventies 2: ontsluiting via een galerij Deze externe/interne interventie betreft de zijden van beide vleugels van het ‘huis’. Door het toevoegen van ontsluiting aan de buitenzijde van het gebouw door middel van een galerij, wordt de overgang tussen publieke en private ruimte meer permeabel. Vanaf deze galerij kijkt men uit op het park ten oosten van het gebouw, op de binnenzijde van het besloten hofje en op de open tuin. Door het openen van de gevel in de plint en het geven van publieke functies, krijgt de buitenruimte aan deze zijde een levendiger sfeer. Door het toevoegen van trappen kan naar binnen gekeken worden en ontstaan er zitmogelijkheden waardoor deze ruimte een verblijfsruimte wordt.
Section collective garden
Aan de linkerzijde zijn de private woningen met tuinen te zien, gevolgd door de publieke voorzieningen en omsloten door de te verhuren bedrijfsruimtes aan de rechterzijde.
page 56
Nieuwe situatie
We Care a Lot - Zorg, Stad & Ontwerp Ontwerpstudie Keizerslanden Deventer
Huidige situatie
page 57
3.3 Stedenbouwkundige ingrepen in de wijk Met het ingaan van het nieuwe zorgsysteem zullen meer ouderen verspreid door de wijk in hun eigen huis blijven wonen. Naast het aantrekkelijker maken en programmeren van de buitenruimte in de directe omgeving van Humanitas, hebben we daarom een aantal ingrepen geĂŻdentificeerd die het voor ouderen makkelijker maken om zich in de buurt te verplaatsen. Voor hen is het van belang dat de openbare ruimte goed toegankelijk is en vrij van obstakels, dat ze zich makkelijk kunnen oriĂŤnteren naar belangrijke bestemmingen in de buurt en dat ze zich veilig voelen doordat de weg overzichtelijk is en er voldoende rustplekken zijn. Vanuit dit oogpunt stellen we voor om zogenaamde zilveren zones te introduceren; veilige en toegankelijke routes die plekken met elkaar verbinden waar ouderen vaak komen. In Deventer is dit bijvoorbeeld de route tussen Humanitas en het winkelcentrum of door het park. Aan deze Zilveren Zones zouden strengere eisen gesteld moeten worden voor wat betreft inrichting en beheer. Denk hierbij aan een herkenbare uitstraling waardoor ouderen zich beter kunnen oriĂŤnteren, bijvoorbeeld door het maaiveld een bepaalde kleur of materialisatie te geven (zoals fietspaden rood zijn) of door het gebruikt van bepaald straatmeubilair. Daarnaast moeten er langs deze routes voldoende rustplekken zijn (eventueel overdekt), moeten de trottoirs breed zijn en vrij van obstakels zoals losliggende tegels of bladeren. Ook moeten hoogteverschillen zo veel beperkt worden. De precieze eisen voor het functioneren van deze Zilveren Zones kan per route verschillen en behoeft verder onderzoek. Hiernaast geven we een aanzet van wat dit voor de omgeving van Humanitas kan betekenen.
page 58
sportpark
sporthal
Winkelcentrum
We Care a Lot - Zorg, Stad & Ontwerp Ontwerpstudie Keizerslanden Deventer
Humanitas Park
page 59
page 60
page 61
We Care a Lot - Zorg, Stad & Ontwerp Ontwerpstudie Keizerslanden Deventer
In de tekening hieronder is een typische woonstraat in de omgeving van WZC Humanitas Keizerslanden weergegeven. Aan de linker kant is de huidige situatie te zien met daarin de knelpunten en obstakels voor ouderen. Aan de rechterkant is te zien wat de implementatie van een Zilveren Zone ruimtelijk betekent voor deze stedelijke omgeving.
De monotone modernistische bebouwing maakt het voor ouderen lastig om zich in de wijk te oriĂŤnteren.
Brede straatprofielen met veel openbaar groen en een gebrek aan ‘menselijke maat’ versterkt het gevoel van onveiligheid.
In Keizerslanden is de auto erg dominant. Het oversteken van de brede wegen is voor ouderen een hele onderneming
Er is weinig relatie tussen de bebouwing en de openbare ruimte. In de plinten zit vaak opslagruimte, wat de sociale veiligheid in het gebied niet ten goede komt.
Huidige Situatie
page 62
Herkenbaar straatmeubulair, zoals straatverlichting, accentueert de Zilveren Zone. Zo kunnen ouderen zich eenvoudiger oriënteren en weten andere weggebruikers dat ze een zilveren zone naderen. Op strategische plekken kan de straatverlichting worden uitgevoerd met een ‘noodknop’ waarmee Langs de Zilveren Zone bevinden zich hulp(diensten) gewaarschuwd worden. voldoende (overdekte)plekken om uit te rusten. Deze plekken hebben een herkenbare uitstraling.
Ter verbetering van de sociale veiligheid wordt onoverzichtelijk groen verwijderd en worden eventuele omwonende gevraagd extra alert te zijn.
Implementatie Zilveren Zone
We Care a Lot - Zorg, Stad & Ontwerp Ontwerpstudie Keizerslanden Deventer
De oversteek is veilig en herkenbaar vormgegeven. Aankomend verkeer wordt afgeremd en er wordt duidelijke gecommuniceerd dat men een Zilveren Zone nadert.
page 63
3.4 Toolbox
page 64
Uit deze studie komen een aantal richtlijnen naar voren waar rekening mee gehouden moet worden bij toekomstige ingrepen in en rondom WZC Humanitas Keizerslanden. Daarnaast zijn er een aantal uitgangspunten te benoemen waar de Gemeente Deventer rekening mee moet houden bij het vormgeven van de open-
bare ruimte op en tussen plekken waar veel ouderen zullen komen. Deventer kan hierdoor een plek worden waar mensen comfortabel oud kunnen worden, met bijbehorende voorzieningen in de buurt en een toegankelijke openbare ruimte.
Aan de Zilveren Zones worden hogere eisen gesteld dan aan de overige openbare ruimte. Obstakels worden voorkomen en het onderhoud wordt frequenter uitgevoerd. Daarnaast is er meer ruimte voor de voetganger.
Herkenbaar straatmeubilair, zoals straatverlichting accentueert de Zilveren Zone. Zo kunnen ouderen zich eenvoudiger oriënteren en weten andere weggebruikers dat ze een zilveren zone naderen. Op strategische plekken kan de straatverlichting worden uitgevoerd met een ‘noodknop’ waarmee hulp(diensten) gewaarschuwd worden.
Langs de Zilveren Zone bevinden zich voldoende (overdekte)plekken om uit te rusten. Deze plekken hebben een herkenbare uitstraling.
Ter verbetering van de sociale veiligheid langs de Zilveren Zones wordt onoverzichtelijk groen verwijderd en worden eventuele omwonende gevraagd extra alert te zijn.
De oversteek is veilig vormgegeven. Aankomende verkeer wordt afgeremd en er wordt duidelijke gecommuniceerd dat men een Zilveren Zone nadert.
Zorg ervoor de Zilveren Zones goed toegankelijk zijn voor mensen in een rolstoel of die slecht ter been zijn. Vermijd hoge stoepranden of plaats geregeld een verlaagde trottoirband als op- en afrit.
In de nieuwe situatie waarin de wooneenheden veel meer op zichzelf staan is het aantrekkelijk om de woningen op de begaande grond een eigen voordeur te geven, eventueel met een kleine voortuin. Hierdoor wordt de relatie tussen het gebouw en omgeving versterkt en oogt het aantrekkelijker: een woongebouw ipv. een zorginstelling.
Functies zoals het restaurant, de kapper, de bibliotheek, het winkeltje of de recreatiezaal liggen nu vaak verscholen in het gebouw. Door deze naar de begaande grond te verplaatsen en toegankelijk te maken voor mensen uit de buurt kan een meer dynamische omgeving ontstaan. Op deze manier worden functies behouden voor zowel bewoners uit de buurt als uit het gebouw zelf.
Het verzorgingshuis kan zich in de toekomst veel meer ontwikkelen tot een woongebouw waarin, afhankelijke van de locatie, ook (zorg) voorzieningen gevestigd zijn. Zo kan het gebouw een plek worden voor de gehele buurt. Een uitnodigende, transparante entree geeft het gebouw een publiek karakter waardoor mensen uit de buurt eerder naar binnen komen.
Verzorgingshuizen karakteriseren zich door de lange en eentonige corridors die de woningen ontsluiten. Door deze speelser in te richten en (collectieve) verblijfsruimte toe te voegen ontstaat kan een aantrekkelijker en minder institutioneel beeld ontstaan
De gevel van veel verzorgingshuizen is zeer eentonig wat bijdraagt aan het institutionele karakter van het gebouw. Door een aantal kleine aanpassingen aan de gevel krijgt het gebouw krijgt het gebouw een aantrekkelijkere uitstraling.
We Care a Lot - Zorg, Stad & Ontwerp Ontwerpstudie Keizerslanden Deventer
De openbare ruimte rondom het verzorgingshuis is nu vaak vormgegeven als grasveld. Door een andere vormgeving met voor ouderen toegankelijke of interessante functies wordt het gebouw ook aantrekkelijker voor andere in de buurt. Hier kan gedacht worden aan een beweegtuin of speeltuin (voor jong en oud), een terras of een kruiden- en groentetuin
page 65
Aanbevelingen De locatie Humanitas Keizerslanden in Deventer vervult nu al een belangrijke rol als het gaat om zorg en sociale voorzieningen in de buurt. In de toekomst zal deze positie nog belangrijker worden gezien ouderen veel vaker verspreid door de wijk komen te wonen. Juist daarom is het belangrijk om niet alleen de commerciële functies van het winkelcentrum in de buurt te hebben, maar is er ook behoefte voor maatschappelijke functies die voor ouderen toegankelijk zijn. In onze ogen zijn in zowel het gebouw zelf, als in de wijk daaromheen een aantal ruimtelijke aanpassingen nodig. Deze kunnen gezien worden als onderdeel van een pakket aan maatregelen met verschillende mate van complexiteit. De ingrepen zijn onafhankelijk van elkaar en kunnen naargelang urgentie en beschikbaarheid van middelen stap voor stap worden uitgevoerd. Hieronder worden de ingrepen verder toegelicht en benoemen we per interventie welke partners in het gebied worden aangesproken. De interventies zijn geordend van ‘buiten naar binnen’ waardoor we als het ware vanuit de wijk, door het verzorgingshuis de wooneenheden in lopen. Openbare ruimte – Gemeente Deventer Het langer zelfstandig thuis wonen van ouderen stelt hogere eisen aan de openbare ruimte. We adviseren de gemeente Deventer daarom op strategische plekken voor ouderen goed toegankelijke routes te introduceren. Denk bijvoorbeeld aan de brede weg voor het verzorgingshuis. We introduceren hiervoor de term ‘Zilveren Zones.’ Aan deze zones of routes worden hogere eisen gesteld wat betreft beheer en onderhoud. Ze zijn vrij van obstakels en als route herkenbaar, met duidelijke oriëntatiepunten. Zo blijven Keizerslanden en de gemeente Deventer ook in de toekomst voor ouderen aantrekkelijke woongebieden. Buitenruimte – Humanitas en Woonzorg Nederland De buitenruimte rondom Humanitas Keizerslanden heeft een lage verblijfskwaliteit. Op de inrichting van de binnentuin na, is de meeste buitenruimte ingericht als grasveld of verkeersruimte Door delen van de buitenruimte te programmeren en de ruimte beter te definiëren, kan het gebouw veel meer een plek worden in de wijk. Bij programma kan je bijvoorbeeld denken aan een kinderboerderij of plantenkassen. Daarnaast kan ruimte worden vrijgemaakt voor een zogenaamde beweegtuin voor ouderen, eventueel gecombineerd met speeltoestellen voor kinderen uit de buurt.
page 66
Entree en welkomst plein - Humanitas en Woonzorg Nederland De hoofdentree van Keizerslanden is aantrekkelijk ingericht als echte ontvangst- en verblijfsruimte. Er ligt een enorme kans om deze uitstraling en kwaliteit meer zichtbaar te maken en door te zetten op het voorplein. We adviseren daarom de kopgevel waar de entree zich bevindt opener te maken zodat de relatie tussen het gebouw en de straat verbeterd en het aantrekkelijke wordt naar binnen te komen. Het plein voor het gebouw kan aangenamer worden vormgegeven met bijvoorbeeld een terras in de zomer, hoogwaardige beplanting, bloemen of een fontein. Bankjes zorgen dat bewoners van het gebouw of passanten hier ook rustig kunnen zitten. Op dit manier krijgt het hele gebouw een aantrekkelijkere uitstraling. Daarnaast kan ook de westelijke entree een opknapbeurt gebruiken om een betere relatie aan te gaan met de nieuw gebouwde wijk. Een nieuwe vormgeving van deze entree en de openbare ruimte is daarom gewenst. Dit kan bijvoorbeeld voor middel van een verhoogd ‘podium’ met verblijfsfunctie. Ondersteunende voorzieningen - Humanitas en Woonzorg Nederland Geef ondersteunende voorzieningen een prominentere plek in het gebouw en maak deze nog meer toegankelijk voor bewoners uit de buurt. Dit kan gedaan worden door de functies naar de begane grond te verplaatsen en een eigen entree te geven. Daarnaast kan de de Noord-westelijke vleugel aan de kant van de wijk zich veel meer naar buiten profileren. De functies die er zitten hebben een publiek karakter, maar dit is niet terug te zien in de gevel.
We Care a Lot - Zorg, Stad & Ontwerp Ontwerpstudie Keizerslanden Deventer
Wooneenheden - Humanitas en Woonzorg Nederland De wooneenheden worden op dit moment allemaal intern ontsloten. Door middel van een kleine ingreep kunnen ook de woningen aan het voorplein of de binnenhoven, een eigen ingang krijgen. Hiermee wordt het institutionele karakter van het gebouw doorbroken en wordt een meer divers woningaanbod gegenereerd. De ruimte die nu gebruikt wordt voor interne ontsluiting kan dan zelfs bij de woningen worden getrokken. Ook is er de mogelijkheid voor een uitbouw op de begaande grond of een voortuin.
page 67