De Oosterpoorter 50 jaar - terug naar december 1978

Om half acht ’s ochtends – het was nog donker – werden de Oosterpoorters feestelijk uit hun slaap gerukt door een rondgang van fakkeldragers en muzikanten. Om acht uur werd voor het pand van de wijkraad - Meeuwerderweg 45, hoek Polderstraat - de onafhankelijkheid van de Oosterpoort uitgeroepen. Een Onafhankelijkheidsverklaring werd voorgelezen, het - nieuwe - volkslied gezongen en de vlag van de Onafhankelijke Staat Oosterpoort werd gehesen… tot het touwtje knapte. Toen werd de vlag - die eigenlijk meer weg had van een spandoek - tussen twee matineuze buurtbewoners strak gespannen en werd zichtbaar waar het allemaal om ging: ‘Geen sloopmoord op de Oosterpoort!’ De toegangswegen tot de buurt werden afgesloten en vanaf dat moment bewaakt. De vrijstaat was niet langer toegankelijk voor de ‘sloopgrage Nederlandse autoriteiten’. Echte Oosterpoorters kregen een paspoort. ‘Buitenlanders’ een stencil-met-uitleg en konden op hun schreden terugkeren. Zij kwamen er niet meer in.

“Langzaam naderde de agent op zijn grote motorfiets de versperring, wantrouwend kijkend naar de buurtbewoners die zich achter het rood-wit gestreepte hek hadden opgesteld. Aarzelend stapte één van de ‘grenswachten’ naar voren en overhandigde de agent een stencil. Er verscheen een tweede agent, ook hij kreeg een stencil. Beiden bekeken de wegversperring en de rij wachtende auto’s. Toen werd het stencil in een motortas opgeborgen en reden de agenten naar het dichtstbijzijnde kruispunt om het verkeer om te gaan leiden. De Onafhankelijke Staat Oosterpoort was net een kwartier oud. De ‘buitenlandse’ ordebewaarders hadden zich zonder incidenten teruggetrokken…”

Rond koffietijd konden de buurtbewoners een eigen volksvertegenwoordiging kiezen. Buurthuis ‘De Polderij’ werd het regeringscentrum. Daar benoemde men een vrouwelijke minister-president, die werd bijgestaan door een minister van de Gezonde Hap, een minister van Schone Zaken, een minister van het Andere Idee en een minister met een lege portefeuille.

Bron: Gerard Offerman, De Oosterpoort, 1987 Elke twee uur was er een uitzending van de nieuwsdienst van de Onafhankelijke Staat Oosterpoort. En ’s middags was er voor de kinderen film, ballonnen en het optreden van een poppentheater in de Polderij, want het was tenslotte wel woensdag.

Onderweg naar Den Haag bevond zich een andere ‘volksvertegenwoordiging’ om daar de onderhandelingen te starten met de Nederlandse minister van Volkshuisvesting, jonkheer Beelaerts van Blokland. Want de dag stond eigenlijk in het teken van dit gesprek. Om acht uur ’s ochtends hadden enkele wijkbewoners niet alleen met fakkels en muziek hun buurtgenoten uit de veren getoeterd, ze hadden ook de bus uitgezwaaid met daarin een wijkdelegatie die in Den Haag - volgens afspraak - hun ongenoegen kenbaar moest gaan maken op het ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening. Zij werden daar hoffelijk en lichtelijk geamuseerd ontvangen. Waar ging dit allemaal over?

Stond de wijk kort na de Tweede Wereldoorlog nog op de nominatie om geheel gesloopt te worden, in de daaropvolgende decennia waren deze plannen geleidelijk bijgesteld. Het verzet van de Oosterpoorters tegen deze plannen had zich eind jaren zestig en begin jaren zeventig steeds duidelijker gemanifesteerd en kon uiteindelijk van gemeentewege niet worden gebroken of ontkend. Toen in 1972 ook het college van B & W een draai naar links had gemaakt, werden grote delen van de wijk aangewezen als stadsontwikkelingsgebied en kwam er subsidie voor het opknappen van de soms behoorlijk verouderde, maar niet verpauperde panden. Er was echter een uitzondering: het ‘Zwarte Gebied’ viel buiten deze regelingen. Hiermee werden de straten tussen Meeuwerderweg en het Winschoterdiep bedoeld. Naar de bouwvalligheid van de woningen in dit gebied moest eerst nader onderzoek worden gedaan.

In 1977 komt de conclusie: voor dit gedeelte van de wijk zijn de criteria om voor renovatie in aanmerking te komen niet haalbaar. Deze criteria waren - toen het over andere woningen in andere straten ging - zelf door de bewoners opgesteld: handhaving van het bestaande stratenpatroon, renovatie van de woningen en terugkeer van dezelfde gezinnen in hun gerenoveerde woning. Volgens het rapport gaat dit niet samen: opgeknapte woningen - willen zij geschikt zijn voor gezinnen - moeten ruimer worden dan de oorspronkelijke panden, waardoor het bestaande stratenpatroon moet worden aangepast, aangezien dit wijzigingen in de kaveldiepte en de omvang van het achtererf betekent. Sloop van zo’n 160 panden en nieuwbouw van ruimere woningen in een aangepast stratenpatroon is hier dus de enige oplossing.

De bewoners zijn razend. Zij zijn in het geheel niet gekend in de gang van zaken en nu worden zij geconfronteerd met sloop! Een geschrokken wethouder van het nieuwe linkse college, Max van der Berg, belegt daarop een vergadering met bewoners en eigenaren: overleg is toch wel het minste, erkent ook hij. Er komt een nader onderzoek, zowel de gemeente als de bewoners laten diverse experts kijken naar de panden. In juli 1978 is men eruit. Het aantal panden dat rijp zou zijn voor de sloop kan van 160 panden naar 65 worden teruggebracht. Let wel: 65 panden zijn zo’n 130 woningen. Maar goed, toch een mooi onderhandelingsresultaat voor de bewoners.

Twee maanden later barst de bom alsnog. In september 1978 belandt er een brief van de provincie op de burelen van het stadhuis. Gedeputeerde Staten is van mening dat er 780 woningen moeten worden gesloopt om de weg vrij te maken voor 350 ruimere en moderne gezinswoningen in een ander stratenpatroon. Een klein Lewenborgje in de Oosterpoort dus. De provincie baseert zich daarbij op een eigen adviescommissie die stelt dat vervangende nieuwbouw voor gezinnen in de bestaande stedenbouwkundige structuur aan de oostzijde van de Meeuwerderweg niet mogelijk is. Het streven zo veel mogelijk gezinnen terug te halen naar de Oosterpoort gaat niet samen met handhaving van het bestaande stratenpatroon.

In het nieuwe college van B&W heeft wethouder Ypke Gietema het stokje overgenomen van Max van der Berg, de wethouder waar de buurt een band mee had. De provinciale brief blijft onder de pet, maar de inhoud ervan lekt uit. De wijkraad mobiliseert onmiddellijk de buurt onder het motto ‘Moord op de Oosterpoort’ en start een enorme actie. De inzet wordt: waar mogelijk nieuwbouw voor gezinnen en anders nieuwbouw voor een- en tweepersoons huishoudens. Het stratenpatroon in de hele Oosterpoort moet intact blijven. Geen Lewenborgje in de Oosterpoort!

Het gemeentebestuur zit nu natuurlijk in een lastig parket. De provincie doorkruist de overeenkomst die er inmiddels met de bewoners was. Maar een gemeente kan het eigen provinciebestuur niet negeren. Dat de buurt nu actie gaat voeren, komt de gemeente dus prima uit. Laat nu de minister maar uitkomst bieden! En laat er liever een delegatie van buurtbewoners naar Den Haag vertrekken, dan dat de gemeente zelf het risico loopt op een bestuurlijk échec, van welke aard dan ook. Dus togen boze Oosterpoorters in een bus naar Den Haag. Dus beletten andere boze Oosterpoorters de politie de toegang tot de wijk. En dus accepteerden de motoragenten het stencil en gingen zij het gedwee verkeer omleiden. Voor één dag…, moet kunnen...

En de minister? De jonkheer was de kwaadste niet. Op 6 februari kan de wijkraad een verbaasde, want ongeruste, bewonersvergadering een telegram uit Den Haag voorlezen: ‘Begint u maar met de werkzaamheden ter vernieuwing van de wijk’, is de boodschap. De Oosterpoort was – nu eindelijk helemaal – gered! OO

Nieuwsblad van het Noorden, 1978 Deel van affiche, archief Wim Krijnen,