Sonogram van de roep van een grote gele kwikstaart
Welk vogeltje zingt daar? Vogels waarnemen via geluid Tekst, foto’s en geluid: Dirk-Jan Saaltink Het waarnemen van vogels is vooral een visuele aangelegenheid. De term ‘vogels kijken’ is een stuk beter ingeburgerd dan ‘vogels luisteren’. Ook de vele vogelgidsen zijn gericht op beelden van vogels in plaats van geluiden. Menig cabaretier heeft grappen gemaakt over de tekstuele beschrijving van vogelgeluiden uit vogelgidsen. De tijden zijn echter veranderd en de intrede van digitale mogelijkheden heeft het luisteren naar en herkennen van vogels een stuk eenvoudiger gemaakt. D
H
et was zo rond 1990, als 9- of 10-jarige had ik 25 gulden gespaard voor mijn eerste vogelgids: de Thieme ‘Vogelgids In Kleur’ van Jurgen Nocolai. Lange tijd is dat mijn enige referentiekader geweest als zelfstandig vogelaar. Een paar jaar later kwam er een 8x30 porro kijker bij, wat betekende dat ik met de foto’s uit de gids beter kon plaatsen wat ik in het bos zag rondvliegen. Verdere kennis heb ik toen opgebouwd door mee te gaan met vogelexcursies. Uiteraard zijn dat soort excursies met een goede vogelaar waardevolle bronnen van informatie, maar achteraf bezien kende mijn autodidactische lesmethode een vrij beperkte input. De opgedane vogelkennis bestond voornamelijk uit beelden en de kennis van vogelgeluiden was veel minder goed ontwikkeld. Vogelen op basis van zicht gaat me dus nog redelijk af, maar qua vogelgeluiden heb ik nog veel te leren. Een tijdje terug kwam de veldgids ‘Vogelzang’ van Dick de Vos uit. In combinatie met de app ‘BirdSounds Europe’ bood dat een nieuwe uitdaging om bij te leren. Theorie alleen is echter niet genoeg, het maken van velduren blijft een belangrijk element in het leren over vogels. Waar een fotocamera met telelens het mogelijk maakt om soorten achteraf nog eens goed te bekijken is dat met vogelgeluiden toch wat lastiger. Er zijn tegenwoordige aardige apps om vogelgeluiden mee op te nemen en zelfs te determineren (bijvoorbeeld BirdNET van The Cornell Lab of Ornithology). Echter, de microfoon van een gemiddelde smartphone is niet optimaal voor het opnemen van vogelgeluiden. Een beetje wind verstoort de opname snel en geluiden verder weg vallen snel buiten het bereik.
G
eluiden opnemen Om toch wat meer vogelgeluiden te pakken te krijgen ben ik gaan kijken naar een niet al te dure, maar toch redelijke goede manier om vogelgeluiden op te nemen. Daarbij kwam ik uit op de Zoom H5 recorder met een SSH-6 shotgun microfoon. Met een dergelijke microfoon is het mogelijk om gericht vogels op te nemen. Uit de eerste opnamen bleek al snel dat ook hier een leercurve nodig is om tot goede resultaten te
12
WAARDVOGEL | DECEMBER 2021
komen. Eerste leerpuntje: hoewel het een compacte recorder is voor in de hand, hoor je elke beweging als gekraak terug in de opname, dus is een statief waar de recorder op kan worden geklikt handig. Een ander belangrijk leerpuntje: net als bij het fotograferen van vogels is het handig om toch redelijk dicht in de buurt van de bron te komen voor goede opnamen. Hoe verder weg, hoe kleiner het verschil tussen het geluid van de vogel en achtergrond geluid. Over achtergrondgeluiden gesproken, door te gaan zoeken naar goede opnames valt opeens op hoe veel geluiden er zijn in onze buitenlucht. Binnen de bebouwde kom? Er is bijna altijd wel iemand met een bladblazer, cirkelzaag of grasmaaier in de weer. Maar ook in het buitengebied is het nooit echt stil. Het geruis van drukke asfaltwegen draagt ver, net als het geluid van ronkende tractoren en vliegtuigen. Dan heb ik de wind nog niet eens benoemd, zodra er een zuchtje wind staat is er een constante ruis van gebladerte. Mooie, stille dagen waarop de vogels uit volle borst zingen zijn het meest ideaal voor het maken van goede opnamen. Gelukkig is er veel te redden met een computer en goede software. Zelf gebruik ik daar het open source programma Audacity voor. Uiteraard bied dit programma heel veel opties die je lang niet allemaal nodig hebt, maar al doende leert men wat werkt en wat niet werkt. Highpass filter, Loudness normalisation en Ruisreductie zijn toch wel erg handig om een opname beter te maken. Je kunt ook heel makkelijk de goede stukjes uit de opname Zingende ‘gewone’ rietzanger
