Bu üniversiteler kişiliksizdir

1

ÜNİVERSİTE DEMEYE BİN ŞAHİT İSTER “Model olmayanlar model insan yetiştiremezler” A.D Prof. Dr. Ali Demirsoy Üniversiteler öncelikle bilim üreten, nitelikli insan yetiştiren kurumlardır.

Aslına bakarsanız bir toplumun nereye gideceğinin felsefi olarak alt yapısını hazırlayan yerlerdir. Bu nedenle bir ülkenin kaderinin çizildiği özel yerlerdir. Özel yerlerde özel kişiler görev yapar (MİT’de, yargıda, hekimlikte, havacılıkta, özel harp dairelerinde, istihbaratta olduğu gibi). Üniversitedeki akademisyenler kural olarak uygulayıcılar değildir. Kuramsal olarak çözüm üretir; sorunlara, koşulların etkisi altında kalmadan koşullara göre çözüm seçenekleri hazırlar. İlke olarak, buralarda çalışanların doğru ve yansız karar verebilmeleri için özel yasalarla özerk olarak yönetilmeleri gerekir; yani kendi yönetimlerini kendilerinin oluşturması beklenir. Eğer dışarıdaki bir yönetimin buyrukları doğrultusunda karar vereceklerse, kurumun özerklikle ilgisi kalmamış demektir.

Her zaman böyle midir yani üniversiteler hep özerk miydi? Buna evet diyemeyiz, ne geçmişteki ne şimdiki üniversiteler için… Çünkü kapitalist sistemlerde parayı bastıran, faşist sistemlerde baskıyı uygulayan istediğini yaptırır. Uygar ülkelerin birçoğunda bu baskı en aza indirilmiş denebilir; ancak yasa ve uygulamalarında böyle bir baskı hiçbir zaman öngörülmez.

Ancak, geleceği hatta geleceğin ötesini gören, dünyadan haberdar olan, düşünce sistemini bilimsel temellere oturtanlar kendileri, kurumları, ülkeleri ve insanlık için en doğru kararı verebilirler. Bu nedenle gelişmişlik ile üniversite yapısı arasında çok güçlü doğrusal bir ilişki vardır.

Enstitü yapısı biraz farklı değerlendirilir. Üniversitelerde unvan kazandırmaya yönelik enstitüler üniversitelerle aynı yapıda olmalıdır. Ancak, tanımı yapılmış bazı işleri yapabilmek için üniversiteler dışındaki herhangi bir kuruma bağlı enstitülerde böyle bir özerkliğin aranması genellikle gerekmeyebilir; bu enstitülerin yapısını sonsuz koruması da gerekmeyebilir. İş bitince varlıkları da sonlandırılabilir. Bu sonuncular siyasi iradenin yönetiminde hareket eden kuruluşlardır. Üniversiteler o günkü koşulları ve parametreleri dikkate alsa da, vereceği kararlar, herhangi bir yönetime, dine, ırka, kemikleşmiş dünya görüşlerine, kolaycılığa, çıkara ve kolaycılığa yol açmayacak nitelikte, kural olarak zamanının

2

hatta geleceğin en doğru ve uygun kararları olmak zorundadır. Bunun için bilinen bilimsel yöntemleri tarafsız ve eksiksiz olarak uygulamak zorundadırlar.

Bu zorunluluk kendi içyapısının dinamiğinden kaynaklanan, dış etkilerden etkilenmeyen bir süreçtir. İşte bu nedenle üniversite öğretim üyeleri özerk ve özgür olmak zorundadır. Bu özellik ne ile sağlanabilir? Öncelikle bağlı olduğu yasalar ve yönetmeliklerle. Dıştan bir etki varsa üniversite er ya da geç yamulur.

Cam işçisinin bir boru ucundaki ergimiş cam balona hafifçe üflediğinde yamulduğu gibi…

Aslında 7 Temmuz 1973’de yürürlüğe giren 1750 üniversiteler yasası, gelişmiş ülkeleri bile kıskandıracak çağdaş bir yasaydı. Ancak yaşam tarzı olarak özerklik doğasında ve geleneğinde olmayan başta bazı politikacılar, belirli basın mensupları ve demokrasiyi tehdit ve öcü gören çevreler bu yasayı “bize bol geldi” yaklaşımı ile alabildiğince yıpratmaya başladılar ve 1980 darbesi ile arzularına ulaştılar. Bu yasanın yerine siyasilerden ve malum çevrelerden gelen talep ve baskı üzerine yüzlerce defa değiştirilen, aslı kaybolmuş, yamalı bohçaya döndürülmüş 2547 numaralı yasa ikame edildi. Bu yasa da birçok gencin yetişmesinde etkili oldu. Ancak, yarım yüzyıllık öğretim üyesi olarak diyebilirim ki oran olarak bu dönem kadar hırçın, isteksiz, amaçsız, tarihimizin hiçbir döneminde görülmeyecek kadar cumhuriyet düşmanı bir kuşak yetişmedi.

Aslında son zamanlarda moda olan paralel yapılanma sözünü anımsatacak bir ihanet 2547 nolu yasayla Türkiye’nin böğrüne sokulmuştu.

Biraz geriye gidip, 1750 numaralı yasanın kaldırılıp, 2547 nolu yasanın yürürlüğe girdiği güne bakarsak. O güne kadar sadece öğretim üyelerinin oylarıyla seçilmiş olan dekan ve rektörlerin görevine son verildi. O güne kadar bilim dünyası ve üniversitelerce iyi bilinmeyen, genel kanıya göre garip ilişkiler içinde olan bir takım insanlar rektör, dekan ve müdür olarak yine toplama bir kurul olan YÖK ve o günkü yönetim tarafından üniversitelere atandı. Bu atamalar kurum içinden olabildiği gibi, hiç ilişkisi olmayan yerlerden getirtilen insanlar da olabiliyordu. Yasanın çıktığı günlerde akademik unvanını gerçekten hak etmiş belirli sayıda öğretim elemanı, bu yasanın üniversitelerin burnuna takılan hırızma olduğunu söyleyerek isyan etti; ancak darbe koşulları daha fazla tepki göstermesine mani oluyordu. Böylece halkın adına da düşünmesi gereken ve farklı düşüncelerin oluşturulması beklenen üniversiteler, o günü bekleyenlerin ifadesi ile ehlileştirildi; sahibinin sesi görevini üstlendi…

Aslında dünyanın birçok yerinde çeşitli yönetim kadrolarına o kurumla ilgisi hiç olmamışların seçilerek atandığı üniversiteler de bulunmaktadır (Alman üniversitelerinin bir kısmının böyle çalıştığını biliyorum). Hangi yönetim

3

kademesi boşanıyorsa (bölüm başkanı ve enstitü başkanı da dâhil) Avrupa Birliğinin üniversitelerine ve yanılmıyorsam dünyanın saygın üniversitelerine bir duyuru yapılarak isteyen elemanların bu kadroya başvurması duyuruluyordu.

Başvuranların dosyasını o üniversitenin elamanları ve yöneticileri değil dünyada o konuda saygın olan bir jüriye incelettirilerek atama işlemi tamamlanıyor. Bu durumda kimsenin doğal olarak gıkı çıkmıyor… Senin adamın benim adamım denen bir kurum üniversite olamaz olsa olsa medrese olur…

Emirle seçilen, emir verir, emir alır. Öyle de oldu. Domino taşları gibi yıkıldık. Bir sürü insan 1402’lik olarak işinden atıldı. Bu insanlara suçunu öğrenme ve mahkemeye gitme hakkı da verilmedi. Dövüldüler; ancak ağlamalarına izin verilmedi. Yüzlercesi başka kurumlara sürüldü; yükseltilmeleri durduruldu.

Ancak bu çağdışı sistem daha fazla yürüyemezdi; bu nedenle daha kurnazca bir yol bulundu. Üniversiteler yöneticilerini kendileri seçecekti. Ammaaa, son kararı yine yöneticiler verecekti. Öyle ki bir üniversitede seçime giren adaylardan ilk altısı YÖK’e aldığı oy sayısına göre sıraya konarak gönderilecekti.

YÖK’ün bir iki dakikada insan doğasını ve bilgisini ölçen üyeleri tarafından bu adaylar bir çeşit sınava çekilerek yeniden bir değerlendirmeye uğratılacaklardı.

Birlikte çalıştıkları binlerce öğretim üyesinin görüş ve kararından çok daha isabetli karar vereceklerine inanan bu üyeler adayları içinde yeni bir sıralama yapmayı yasanın kendilerine verilen yetki ile yerine getirdiler. Birkaç dakikalık bir mülakatta, yıllarca birlikte çalışmış yüzlerce-binlerce bilim adamından daha isabetli karar verdiklerine inanan bir YÖK genel kurulu türemişti.

Rektörlük sözüm ona seçimleri için bir üniversite aldığı oylara göre 6 kişiyi sırasıyla YÖK’e bildiriliyor; YÖK’ün insanı üstü becerilere sahip üyeleri tarafından yeniden bir değerlendirmeye tabii tutularak, üç kişilik bir liste hazırlanıyor. Bu listede üniversitelerden gelen sıraya uyma zorunluluğu yok; en çok oy alan liste dışı kalabileceği gibi, en az oy alan liste başı da yapılabiliyor.

Belli ki YÖK üyeleri üniversite mensuplarını Yalova Kaymakamı olarak görüyor.

Başkaldırabilecekler daha önce 1402 nolu yasa ile üniversiteden temizlenmişti; geriye, gösterilen yoldan kuzu kuzu gidenler kalmıştı…

Böylece YÖK layık olanları (yanlış anlaşılmasın laik olanları değil) sıralayarak cumhurbaşkanına sunmaya başladı. Cumhurbaşkanı da bu üç kişinin içinden birini (bu YÖK’ten gelen listedeki sonuncu sıradaki de olabilir; durumu göre üniversitelerin gönderdiği 6 kişilik listenin en sonundaki de olabilir) üniversiteye rektör atar. Alınan oy, sıralama hak getire. Cumhurbaşkanın çevresindeki

4

danışmanların görüşü ve cumhurbaşkanının geçmişinde yolu kesiştiği insanların şansı, bir üniversitenin toplam oy etkisinden çok daha fazladır. Zavallı rektör adayları seçim dönemleri yaklaşınca oda oda kapı kapı dolayarak çeşitli ödünlerle oy toplamaya çalışıyorlar. İyi de alacağınız bu oyların size ne yararı var, Yalova Kaymakamlarının ardından koşacağınıza, şansınızı başka kapıda arayınız derim. Binlerce kişinin ağız kokusunu çekeceğinize, birilerin iki dudağını kendi lehinizde oynatması için girişimler yapın derim…

Sonuçta demokratik yoldan seçilmiş rektörlerimiz ve dekanlarımız oluyor. İnananın kış evi yıkılsın… Özel ilişkiler ile atanan (seçilen değil) üniversite yöneticileri, atama işlemini yapanların arzuları doğrultusunda, yasanın kendilerine vermiş olduğu krallarda bile az bulunan yetkiyi aşağıdakilere uygulamaya girişiyorlar. Eğer geçmişlerinde bazı ruhsal sıkıntılar yaşamış iseler uygulamalarda “dediğim dedik, öttürdüğüm düdük” demeye başlıyorlar. Böylece çok sesliliğin egemen olması beklenen ve farklı düşüncelerin serbestçe tartışıldığı ortamlar olarak bilinen üniversitelerin evrensel tanımı yitirilmiş; yani üniversite sözü yalnız ana girişlerdeki tabelalarda kalmış oluyor.

Yetkiyi ele geçirenlerin bunu sonunu kadar kullanmalarını doğru karşılıyoruz da, oylarının hiçbir değeri olmadığını ve bir muhtarlık seçimindeki kadar oylarına değer verilmediğini gören üniversitelerin öğretim üyelerinin her sene demokratik seçim aldatmacası ile sandığa gitmesini ve öğretim üyesi sıfatı ile ortalıkta dolaşmasını doğrusu anlamak mümkün olmuyor. Hadi bir aldatıldık, iki aldatıldık, üç aldatıldık; 33 yıldan bu yana aldatılmayı nasıl sineye çekersiniz?

Birçok canlı çıkmaz yolu en fazla üç defa deniyor; durumu kavrayınca yolunu değiştiriyor.

2015 Mart 5 tarihinde Türkiye’nin en büyük, en köklü ve en eski üniversitesinde yapılan seçimde birinci olan aday ikinciden yaklaşık 300 oy fazla almış. Üniversitenin elemanları keza diğer üniversiteden birçok öğretim üyesi imzaları ile başvurarak en yüksek oy alanın atanmasını ve demokratik işleyişin yerine getirilmesini talep ettiler; çarpıklık olması diye adeta yalvardılar. Ne oldu? Yine ikinci sıradaki aday cumhurbaşkanınca atandı. Bu durumda cumhurbaşkanı öğretim üyelerini bir şeyin yerine koyuyor; öğretim üyelerinin neyin yerine konulduklarını herhalde öğrenmeleri gerek. Bundan böyle bu yöntemle yapılacak seçime öğretim üyeleri katılmaya devam ederse, onlara acımayacağım; yetiştirdikleri gençlere acıyacağım. Çünkü kendisi model olamayanlar model insan yetiştiremezler.

5

Belki şu soru aklınıza gelmiş olabilir. Ali Demirsoy sen bu seçimlere katılmadın mı ki böyle yazıyorsun. Katıldım hem de birkaç kere. Düzelir ve yöneticilerimiz sağduyularını kullanırlar diye bekledim. Ne yazık ki burada yazdıklarımın, özellikle serzenişlerimin bir kısmı benim için de geçerlidir. Üç değil üçten fazla çamura düştüm…

Ancak boş da durmadım. Hacettepe Üniversitesine daha önce defalarca rektör atanan Prof. Dr. Yüksel Bozer yeni getirilen seçim sisteminde seçimlere girmiş karşısına da en güçlü aday olarak Prof. Dr. Vural Bertan çıkmıştı. Prof. Dr. Vural Bertan yanılmıyorsam Prof. Dr. Yüksel Bozer’den 300 kadar daha fazla oy almıştı (yani onun neredeyse iki misli oy almıştı). Malum çevreler yine Prof. Dr. Yüksel Bozer’i atadı. Bunun üzerine kendisine oy vermediğim halde kalkıp Prof.

Dr. Vural Bertan’a gittim ve ona: “Değerli ağabeyim, ben size oy vermedim; ama arkadaşlarımın büyük bir kısmı size oy verdi. O oyların korunması da benim namus borcuma girer. Danıştay’a dava açalım, ben bütün masraflarını karşılayacağım ve işlemlerini adım adım izleyeceğim. Yeter ki sen davayı aç. Ben Danıştay ile konuştum kişisel olarak dava açamıyormuşum; çünkü müşteki değilmişim. Ancak siz açabiliyormuşsunuz” dedim. Yanımda tanık olarak o zaman doçent olan daha sonra üniversitemizin rektörü olacak Prof. Dr. Tuncalp Özgen bütün bu konuşmaları başından sonunu kadar dinledi. Prof. Dr. Vural Bertan çok nitelikli ve son derece efendi bir insandı. Aliciğim, bu sistem böyle kurulmuş, bundan bir şey çıkmaz; kötü olmaya değmez dedi ve açmadı. Büyük bir olasılıkla bir şey de çıkmayacaktı. Ancak oya sahip çıkmanın bir ahlak ve namus meselesi olduğu en azından yargının önüne taşınmış olacaktı.

Bu illet sadece bugünün sorunu değil, şu ya da bu şekilde hep var. Adam kayırma, ayak kaydırma, ahbap çavuş ilişkisi benim bildiğim yarım yüzyıllık üniversite tarihimizde hep var; üniversitelere göre az ya da çok. Ancak gittikçe artan bir sorumsuzluk ve vurdumduymazlıkla bu yasanın kurallarına dayanarak yapılan benimsenemeyecek atamalar hiç bu kadar yoğun olmadı; bunun nedeni 2547’nolu yasadır.

Bu yasa çıktığı günden bu yana gerçek üniversite eğitimini içine sindirmiş olanlar hep karşı oldular. Ancak yöneticiler, parayı biz veriyoruz sizi neden denetlemeyelim diyerek bu uygulamanın doğru olduğunu ileriye sürdüler. Hiç kimse denetimsiz bir kurum istemiyor; mali işleri de yatırımları da, personel yapısını da, akçeli tüm işleri de doğal olarak denetleyeceksiniz. Ancak özel atanmış insanlarla bizim fikir ve düşünce sistemini denetlemeye kalkışmayacaksınız.

6

Devletimizin bugünkü yönetimi 2002 yılında yaklaşık %35 oy oranı ile seçildi ve bu oyların verdiği gücü sonunu kadar da haklı olarak kullandı. 5 Mart 2015 tarihinde yapılan 14 üniversitenin rektörlük seçiminde 8 aday üniversitelerince birinci seçilmesine karşın, YÖK tarafından birinci sıraya konmamış (4 tanesi en alt sıraya konmuştur) ve cumhurbaşkanı tarafından atanmamıştır.

Bu kadar tepki toplayan, bana göre hiçbir demokratik yanı olmayan bu şekildeki atamaların bugüne kadar fütursuzca sürdürülmesinin bir nedeni olmalıdır. Bu neden olsa olsa üniversitelerin kişilikli duruşu ile ilgili olmalıdır.

Doğrusu ben de duruma ve geriye dönüp bakıyorum. Atatürk ilkelerinin tümü ayaklar altına alındığında, Ata’ya her gün hakaret edildiğinde Atatürk İnkılapları Enstitüsünün öğretim üyeleri (!), orta eğitimde biri öbüründen kötü olan kararlar alınıp, din eğitimi sinsi sinsi monte edildiğinde eğitim fakültelerinin saygın öğretim üyeleri (!), hukukun her türlüsü ihlal edildiğinde saygın hukuk fakültelerimizin üyeleri (!), çevrenin her gün ırzına geçildiğinde çevre mühendisliği bölümlerimizin doğaperest üyeleri (!) ve diğerleri tek bir cümle ile tepkilerini ve düşüncelerini söylememiş ve söylemiyorlarsa bu yapılanlar bu camiaya az bile görünmektedir.

Meydanlarda sandık gücünden, oy ahlakından, oy üstünlüğünden ve saygınlığından dem vurarak demokratik tarafımızı güçlendirmeye çalıştık.

Sandığın gerçeği göstermediğini ileri sürenleri ahlaksız olarak tanımladık. Yüzde 35 alarak birinci parti çıkıldığında, ben en yüksek oyu aldım; sandık ahlakına inanıyorsanız benim birinciliğimi saygıyla karşılamalısınız derken; sandıktan örneğin %70 oy ile çıkan insanın listeye bile alınmamasını hangi ahlak ve demokrasi kuralları ile açıklayabilirsiniz? Üniversiteler önce bu çarpıklığı sormalı; yanıt alamaz ise, yapacağı şey son derece basittir. Hangi görüşten ya da taraftan olursa olsun kime oy kullanmış olursa olsun başkasının oyuna sahip çıkma erdemini ilk olarak öğretim üyeleri kendileri göstermeli ve seçimleri firesiz boykot etmelidirler. Varsın yönetim yine kendi adamını doğrudan zorla atasın. En az üniversiteler düştükleri bu zavallı ve kimliksiz durumdan kurtulmuş olurlar. Biliyorsunuz kendi rızası ile ırzına geçilen biri ile zorla ırzına geçilen biri arasında dağlar kadar saygınlık farkı vardır.

Prof. Dr. Ali Demirsoy, 10.04.2015

Değerli Kardeşim

7

2547 Nolu yasa çıktıktan bu yana üniversitelerimizin büyük ölçüde kişilik zafiyeti yaşadığına tanık oluyoruz. Doğrusu üniversitelerdeki yönetici atanması üniversite elamanları açısından bakarsanız utanç verici bir muamele, gerçek demokrasi ve yöneticilerimizin son zamanlarda sık sık kullandığı sandık namusu açısından bakınca bir utanç abidesidir.

Bunca tekrar ve bunca çamura battıktan sonra aynı muameleyi kabul edip, kendilerinin adam yerine konmadığını defalarca yaşamalarına karşın her defasında sandık başına gitmeleri artık salim kafayla düşünememenin bir göstergesi olabilir. Bundan böyle acınacak kesim üniversiteler olmayacak; model olmayan insanların model insan yetiştiremeyeceği gerçeğinden acınacak esas kesim gençlerimiz olacaktır.

Saygılarımla