De schatkamer van de renaissance

BESPREEKBUREAU MUZIEKCENTRUM DE BIJLOKE GENT J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00, za 13:00 - 17:00 t. 09 269 92 92 e. tickets@debijloke.be w. www.debijloke.be DE BIJLOKE BISTRO Ma - vr 12:00 - 18:00 Op concertdagen ook 2 uur voor en 2 uur na het concert t. 09 277 07 04 e. info@debijlokebistro.be w. www.debijlokebistro.be OP ZOEK NAAR EEN GESCHENK? Doe een concert cadeau in de vorm van een geschenkbon of een ticket naar uw keuze. Te verkrijgen aan onze balie.

OP ZOEK NAAR KWALITEITSVOLLE OPNAMES? In de foyer vindt u een selectie opnames u aangeboden door ‘t KLAverVIER, Kasteeldreef 6, 2970 Schilde t. 03-384 29 70 e. info@tklavervier.be AANDACHT! Gelieve uw mobiele telefoon uit te schakelen.

Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be) COLOFON Tekst programmaboekje | Johan Van Acker Inleiding | Frederik Styns, Andrew Griffiths & Eleanor Harries Coverafbeelding | Elizabeth I door Isaac Oliver (ca. 1600) Coördinatie programmaboekje | Sophie Cocquyt Verantwoordelijke uitgever | Yves Rosseel © Muziekcentrum De Bijloke Gent

STILE ANTICO de schatkamer van de renaissance VR | 26.02.10 | 20:00

09 269 92 92 - tickets@debijloke.be

3

4

STILE ANTICO Programma

1. John Sheppard

8. William Byrd

(ca. 1515-1558)

Vigilate

Libera nos Pauze 2. William Byrd (ca. 1543-1623)

9. Tomas Luis de Victoria

Christe qui lux es

(1549-1611) Vadam et circuibo

3. John Sheppard The Lord’s Prayer

10. Francisco Guerrero (1528-1599)

4. John McCabe (1939)

Ego flos campi

Woefully arrayed (2009) 11. Rodrigo Ceballos 5. John Sheppard

(ca. 1525-1581)

Christ rising again from the

Hortus conclusus

dead 12. Nicolas Gombert 6. Orlando Gibbons

(1495-1650)

(1583-1625)

Quam pulchra es

I am the Resurrection and the life

13. Orlandus Lassus (1532-1594)

7. John Sheppard Haste thee, O God

WWW.DEBIJLOKE.BE

Veni dilecte mi

5

STILE ANTICO Uitvoerders

14. Sebastian de Vivanco

Stile Antico:

(ca. 1551-1622) Veni, dilecte mi

Sopraan: Kate Ashby

15. Jacob Clemens non Papa

Helen Ashby

(ca. 1510-1555)

Rebecca Hickey

Ego flos campi Alt: Emma Ashby Eleanor Harries Carris Jones Tenor: Jim Clements Andrew Griffiths Benedict Hymas Bas: James Arthur Will Dawes Oliver Hunt

09 269 92 92 - tickets@debijloke.be

6

TOELICHTING de schatkamer van de renaissance Stile Antico, John McCabe & Johan Van Acker

De woeilige Engelse 16de eeuw De componisten die in de eerste helft van dit concert hun opwachting maken, leefden in religieus woelige tijden. Engeland werd verscheurd tussen katholicisme en protestantisme, met een bij momenten explosieve mix van religie en politiek. In 1534 kwam het tot een breuk tussen Hendrik VIII en de katholieke kerk, maar tot een verandering in de liturgische smaak kwam het (nog) niet. De jonge Edward VI maakte korte metten met de tradities van zijn voorganger en legde een puriteins protestants bewind op. Koningin Mary herstelde in 1553 met vuur het katholicisme, waarbij tegenstanders zonder pardon op de brandstapel eindigden. De uitgebreide liturgische ceremonies en de rijke muzikale omkadering kregen tot 1558 opnieuw alle ruimte. Dat jaar vestigde Elizabeth I een gematigd protestantisme dat tot vandaag het anglicanisme bepaalt.

Componisten genoten weinig speelruimte binnen dit grote politieke en religieuze verhaal. Hun stijl aanpassen aan de heersende smaak was meestal de enig haalbare kaart. De vier werken van John Sheppard (ca.1515-1558) hier vanavond te horen, illustreren deze pragmatische ingesteldheid. Sheppard was in het midden van de jaren 1540 als Master of the Choristers verbonden aan het Magdalen College, Oxford. De statuten van het Magdalen College stipuleerden dat “the members should recite the antiphon of the Trinity upon waking and before retiring for the evening”. Het programma van deze avond bevat twee toonzettingen van Sheppard van het drievuldigheidsantifoon ‘Libera nos’; beide werden in overeenstemming met de statuten waarschijnlijk op het einde van de completen gezongen. In de eerste zetting is de cantus firmus in de baspartij te horen; in de tweede versie baseerde Sheppard zich op een contrapuntische variant met notenwaarden die tot de helft van de oorspronkelijWWW.DEBIJLOKE.BE

TOELICHTING ke lengte teruggebracht waren. Door hun abstracte schoonheid behoren deze composities ongetwijfeld tot de grootste verwezenlijkingen in oude, prereformatorische Engelse stijl.

In 1548 verliet Sheppard het Magdelen College in Oxford om Gentleman of the Chapel Royal te worden onder Edward VI. Zijn serene, vreugdevolle toonzetting van ‘Christ rising again from the dead’, dateert ongetwijfeld uit deze periode. De stijl van dit in 1549 in het Book of Common Prayer opgenomen anthem voor Pasen, past uitstekend binnen de Edwardiaanse traditie. De vierstemmige bijna syllabische toonzetting met slechts beperkte herhalingen, zorgt voor een goede verstaanbaarheid van de Engelse tekst. Die karakteristieken vinden we ook terug in het krachtige, aan Sheppard toegeschreven, ‘Haste thee, O God’. Zijn sterkste werk op een Engelse tekst is volgens velen echter het Onzevader, The Lord’s Prayer. Het is tot ons gekomen via één enkele bron, en dan nog enkel de tenorpartij.

Gelukkig dook er in een ander manuscript een tekstloze versie op voor viols, een versie die een eigen leven was gaan leiden.

Dat eenzelfde werk zich in twee verschillende versies manifesteerde, wijst op een bijzonder grote appreciatie.

William Byrd (ca.1540-1623) bewandelde ten tijde van de religieuze onrust in Engeland in de 16de eeuw een gevaarlijk pad. Zijn – tot op zekere hoogte – openlijke banden met de katholieke gemeenschap tijdens het bewind van Elizabeth I werden hem niet in dank afgenomen. Waarschijnlijk schreef hij het grootste deel van zijn Latijnse liturgische muziek met z’n katholieke geestesgenoten voor ogen. Dat geldt zeker voor de vijfstemmige hymne ‘Christe, qui lux es’, bestemd voor de completen. Ironisch genoeg zijn het bijna volledig homofone karakter en de syllabische tekstzetting karakteristieken die Byrd ontleende aan de gereformeerde stijl. De basismelodie grijpt terug naar een Gregoriaanse hymne, die als een cantus firmus in de baslijn opduikt en zich geleidelijk aan omhoogwerkt. Heel wat van Byrds Latijnse motetten werden in zijn tijd als subversief ervaren, o.a. door het gebruik van teksten die in de katholieke propaganda regelmatig opdoken. Het ging dan om de verwoesting van Jeruzalem, of het Laatste Oordeel zoals te ho09 269 92 92 - tickets@debijloke.be

7

8

TOELICHTING ren in het virtuose ‘Vigilate’. De getalenteerde Orlando Gibbons (1583-1625) was net als Byrd en Sheppard enige tijd verbonden aan de Chapel Royal. De stijl van zijn ‘I am the Resurrection and the Life’ refereert aan het werk van Sheppard en tijdgenoot Thomas Tallis.

John McCabe schreef in 2009 ‘Woefully arrayed’, een werk bestemd voor Stile Antico dat zijn première beleefde tijdens het Three Choirs Festival (Gloucester, Hereford and Worcester) datzelfde jaar. Woefully arrayed is vanavond aan zijn tweede uitvoering toe. John McCabe schrijft: “Woefully arrayed is een buitengewone koorcompositie van William Cornysh Junior, (gest. 1523); de tekst is van een onbekende auteur, al wordt hij soms toegeschreven aan John Skelton. Aan deze diepgaande meditatie van en over Christus aan het kruis wilde ik – ondanks de intensiteit van de toonzetting van Cornysh en zijn contrapuntische meesterschap – toch mijn eigen antwoord toevoegen. Ik heb me beperkt tot de drie door Cornysh gebruikte meditaties, maar wel in een ‘gemoderniseerd’ woordgebruik.

Bepaalde archaïsmen zijn bewust ingelast om ritmische een klankmatige redenen.”

Continental Europe In het tweede deel verkent Stile Antico het rijke en gevarieerde corpus aan composities gebaseerd op de tekst van het Hooglied. Koning Salomon (regit 971-931 v.Chr) zou zelf deze tekst over een minnaar en zijn geliefde (lees: koning Salomon en zijn Sulamitische geliefde) neergepend hebben. Velen zien hier een allegorie in van het verbond tussen God en zijn volk, Christus en zijn Kerk of Christus en de Ziel. De verhoogde belangstelling en populariteit waarop deze tekst in de middeleeuwen mocht rekenen, was ongetwijfeld deels toe te schrijven aan het kleurrijke en erotische taalgebruik. Toch speelde ook de Mariadevotie een belangrijke rol, met name haar verering als ‘mooiste bloem’ en vertegenwoordigster van de Kerk. Het Hooglied kan vanuit die visie als een Mariaverhaal gelezen worden.

In het motet ‘Vadam et circuibo’ beschrijft Tomás Luis de Victoria (1548-1611) de zoektocht van de geliefde naar haar minnaar.

WWW.DEBIJLOKE.BE

TOELICHTING Zijn harmonisch taalgebruik laverend doorheen de kwintencirkel kondigt de barok aan. Ook de meerkorige zettingen van ‘Ego flos campi’ (smachtend en sensueel) en ‘Veni dilecte mi’ (opgewonden en adembenemend) van Francisco Guerrero (1528-1599) en Sebastián de Vivanco (ca.1551-1622) kondigen nieuwe muzikale tijden aan. Het vierstemmige ‘Hortus conclusus’ tenslotte van Rodrigo de Ceballos (ca. 1525-1581) getuigt van een zinderende emotionele intensiteit, vastgehouden door een meesterlijke controle van frasering en tessituur.

Ook heel wat Vlaamse componisten lieten zich inspireren door het Hooglied. In het levendige ‘Veni dilecte mi’ hanteert Orlande de Lassus (ca. 1530-1594) een bijna madrigaleske stijl, waarbij minnaar en geliefde samen het veld in trekken. Het veel vroegere motet ‘Quam pulchra es’ van Nicolas Gombert (ca. 1495-1560) staat daarentegen voor devotionele intimiteit, waarbij de vier stemmen voortdurend in en met elkaar elkaar verstrengelen. Stile Antico besluit met ‘Ego flos campi’ van Jacob Clemens non Papa (ca. 1510-ca. 1555), geschreven voor de Broederschap van Onze Lieve Vrouw van ‘s-Hertogenbosch.

Hun motto ‘sicut lilium inter spinas’ verschijnt drie keer op homofone wijze in contrast met het omringende zevenstemminge contrapunt. Een fascinerend pendant van het zevenstemmige ‘Libera nos’ van zijn tijdgenoot John Sheppard waarmee dit concert opende.

09 269 92 92 - tickets@debijloke.be

9

10

TEKSTEN 1. John Sheppard - Libera nos Libera nos, salva nos, justifica nos, O beata Trinitas.

Free us, help us, pardon us, O blessed Trinity!

2. William Byrd - Christe qui lux es Christe, qui lux es et dies, Noctis tenebras detegis, Lucisque lumen crederis, Lumen beatum praedicans.

Precamur, sancte Domine, Defende nos in hac nocte; Sit nobis in te requies, Quietam noctem tribue.

Ne gravis somnus irruat, Nec hostis nos subripiat, Nec caro illi consentiens Nos tibi reos statuat.

Oculi somnum capiant, Cor ad te semper vigilet, Dextera tua protegat Famulos, qui te diligunt.

Defensor noster aspice, Insidiantes reprime; Guberna tuos famulos, Quos sanguine mercatus es.

Memento nostri, Domine, In gravi isto corpore; Qui es defensor animae Adesto nobis, Domine.

Deo Patri sit gloria Eiusque soli Filio, Cum Spiritu Paraclito, Et nunc et in perpetuum. Amen.

WWW.DEBIJLOKE.BE

TEKSTEN 3. John Sheppard - The Lord’s Prayer Matteüs 6:9-6 Our Father which art in heaven, hallowed be thy name. Thy kingdom come, thy will be done in earth as it is in heaven. Give us this day our daily bread and forgive us our trespasses as we forgive them that trespass against us. And let us not be led into temptation but deliver us from evil. For thine is the kingdom and the power, to thee be all honour and glory for evermore.

Always so be it.

4. John McCabe - Woefully arrayed (2009) John Skelton, aangepast door John McCabe Woefully arrayed my blood, man, for thee ran. It may not be denied. My body, blue and wan, woefully arrayed. Behold me, I pray thee with all thy whole reason, for this enchosen: that I for thy soul’s sake was slain, in good season, beguiled and betrayed by Judas’ false treason, unkindly, harshly treated, with whips sore fretted, the mob threatened me, they grimaced, they grinned, they scorned me, condemned to death as thou may’st see.

Woefully arrayed. Thus naked am I nailed, O man, for thy sake.

I love thee, so love me. Why do you sleep? Awake! Awake! Remember my tender heartroot is broken for you, with pains my veins are forced to crack, thus tugged to and fro, thus wrapped all in woe, never was man treated with such cruelty, was like a lamb offered in sacrifice. Woefully arrayed.

Of sharp thorns I have worn a crown on my head, so pained, so bruised, so sad, so red with blood. Thus struck with fists, thus robbed, and for love of you dead. Truly, freely shedding my blood for thee. My sore feet and hands bore the thick nails; what more could I suffer than I have done, O man, for you?

Come when you hear, wellcum to me!

Woefully arrayed my blood, man, for thee ran. It may not be denied. my body, blue and wan, woefully arrayed.

5. John Sheppard - Christ rising again from the dead Romeinen 6:9-11, Korintiërs 15:20-22 Christ rising again from the dead, now dieth not. Death from henceforth hath no power upon him. For in that he died, he

09 269 92 92 - tickets@debijloke.be

11

12

TEKSTEN died but once to put away sin. But in that he liveth, he liveth unto God. And so likewise, count yourselves dead unto sin, but living unto God in Christ Jesus our Lord. Alleluia.

Christ is risen again, the firstfruits of them that sleep. For seeing that by man came death, by man also cometh the resurrection of the dead. For as by Adam all men do die, so by Christ all men shall be restored to life. Alleluia.

6. Orlando Gibbons - I am the Resurrection and the life Johannes 11:25-26 I am the Resurrection and the Life, saith the Lord, he that believeth in Me, yea though he were dead, yet shall he live with his redeemer. And whosoever liveth and believeth in Me shall not die for ever.

7. John Sheppard - Haste thee, O God Psalm 70 Haste thee, O God to deliver me, make haste to help me. O Lord, let them be ashamed and confounded that seek after my soul. Let them be turned backward and put to confusion that wish me evil. Let them for their reward be soon brought to shame that cry over me there, there. But let all those that seek thee be joyful and glad in thee and let all such as delight in thy salvation say always: the Lord be praised. As for me, I am poor and in misery. Haste thee unto me, O God. Thou art my helper and redeemer. O Lord, make no long tarrying. Amen.

8. William Byrd - Vigilate Markus 13:35-37 Vigilate, nescitis enim quando dominus domus veniat, sero, an media nocte, an gallicantu, an mane.

Vigilate ergo, ne cum venerit repente, inveniat vos dormientes.

Quod autem dico vobis, omnibus dico: vigilate.

9. Tomas Luis de Victoria - Vadam et circuibo Hooglied 3:2; 5:8-10; 7:8 Vadam et circuibo civitatem, per vicos et plateas, quĂŚram quem diligit anima mea: quĂŚsivi illum, et non inveni. Adiuro

WWW.DEBIJLOKE.BE

TEKSTEN vos, filiæ Ierusalem, si inveneritis dilectum meum, ut annuntietis ei quia amore langueo.

Qualis est dilectus tuus, quia sic adiurasti nos? Dilectus meus candidus et rubicundus, electus ex milibus: talis est dilectus meus et amicus meus, filiæ Ierusalem. Quo abiit dilectus tuus, o pulcherima mulierum? Quo declinavit, et quæremus eum tecum? Ascendit in palmam, et apprehendit fructus eius.

Song of Songs 3:2; 5:8-10; 7:8 10. Francisco Guerrero - Ego flos campi Hooglied 2:1-5 Ego flos campi et lilium convalium, sicut lilium inter spinas, sic amica mea inter filias. Sicut malus inter ligna silvarum, sic dilectus meus inter filios. Sub umbra illius quem desideraveram sedi, et fructus eius dulcis gutturi meo. Introduxit me Rex in cellam vinariam; ordinavit in me charitatem. Fulcite me floribus, stipate me malis, quia amore langueo.

11. Rodrigo Ceballos - Hortus conclusus Hooglied 4:12, 5:2, 2:14, 4:11, 4:8 Hortus conclusus soror mea, sponsa mea, hortus conclusus et fons signatus. Aperi mihi, O soror mea, amica mea, columba mea, immaculata mea. Surge, propera amica mea, et veni.

Veni, speciosa mea, ostende mihi faciem tuam. Favus distillans labia tua; mel et lac sub lingua tua. Veni sponsa mea, veni coronaberis.

12. Nicolas Gombert - Quam pulchra es Hooglied 7:6-7, 5, 4, 11-12 Quam pulchra es et quam decora, carissima, in deliciis tuis. Statura tua assimilate est palmæ, et ubera tua botris, caput tuum ut Carmelus, collum tuum sicut turris eburnea. Veni, dilecte mi, egrediamur in agrum, videamus si flores parturierunt mala punica: tibi dabo ubera mea.

13. Orlandus Lassus - Veni, dilecte mi Hooglied 7:11-12 Veni, dilecte mi, egrediamur in agrum, commoremur in villis.

09 269 92 92 - tickets@debijloke.be

13

14

TEKSTEN Mane surgamus ad vineas. Videamus si floruit vinea, si flores fructus parturiunt, si floruerunt mala punica: ibi dabo tibi ubera mea.

14. Sebastian de Vivanco - Veni, dilecte mi Hooglied 7:11-13 Veni, dilecte mi, egrediamur in agrum, commoremur in villis.

Mane surgamus ad vineas. Videamus si floruit vinea, si flores fructus parturiunt, si floruerunt mala punica: ibi dabo tibi ubera mea. Mandragorae dederunt odorem suum, in portis nostris omnia poma, nova et vetera, dilecte mi, servavi tibi.

15. Jacob Clemens non Papa - Ego flos campi Hooglied 2:1-2, 4:15 Ego flos campi et lilium convalium; sicut lilium inter spinas, sic amica mea inter filias: fons hortorum et puteus aquarum viventium; quĂŚ fluunt impetus de Libano.

WWW.DEBIJLOKE.BE

BIO Stile Antico In 2005 won Stile Antico, een ensemble van jonge Britse zangers, de Early Music Network International Young Artists’ Competition. Sindsdien worden ze wereldwijd uitgenodigd in grote concertzalen en op belangrijke festivals. Hun eerste cd ‘Music for Compline’ kreeg zeer goede kritieken en won de Diapason d’Or de l’année, de Choc du Monde de la Musique en werd genomineerd voor de vijftigste Grammy Awards. De leden van het ensemble werken zonder dirigent en treden op als kamermusici die samen bijdragen aan het artistieke totaalplaatje. Het repertoire reikt van de glorieuze erfenis van de Engelse Tudorcomponisten tot het werk van de Vlaamse en Spaanse polyfonisten en vroege barokmuziek.

09 269 92 92 - tickets@debijloke.be

15

16

BiNNENKORT ZO | 28.02.10 15:00 |

Z0 | 14.03.10 15:00 | Symfonisch 2 / 2+

Symfonisch 2 +

Symfonieorkest Vlaanderen olv

Judith Ermert (cello) & Severin von

Etienne Siebens,

Eckardstein (piano)

Alexei Ogrintchouck (hobo)

Brahms (cellosonates)

Haydn, Strauss, Brahms

WO | 03.03.10 20:00 | Jazz

WO | 17.03.10 20:00 | MA.XS

Empirical

Ronald Brautigam (pianoforte) Agsteribbe meets Beethoven

DO | 04.03.10 20:00 | Miry / Miry + Zehetmair Quartett

DO | 18.03.10 20:00 |

Mozart, Holliger, Schumann

Symfonisch 3 / 3+ Brussels Philharmonic olv Michel

ZO | 07.03.10 16:00 | Bijloke Jong

Tabachnik, HÊlène Grimaud (piano)

deFilharmonie olv Martyn Brabbins,

Schumann, Bruckner

Joris Van Den Brande & Dominique Collet (acteurs)

DO | 18.03.10 20:00 | Jazz +

Kidconcert: het ongelooflijke verhaal

(in Kunstencentrum Vooruit)

van Marie (Peer Gynt)

Louis Clavis Lost on the way

DO | 11.03.10 20:00 | East of Eden / + Noureddine Tahiri Jouti, Ahmed

VR | 19.03.10 20:00 | Musica Antiqua 1

Chiki, Otmane Alami, Aziz Alami

Academy of Ancient Music, Pavlo

Chentoufi

Beznosiuk (muzikale leiding)

Islamitische voorzangen in Marokko

Stabat Mater

ZA | 13.03.10 20:00 | Exploration

ZO | 21.03.10 15:00 | Symfonisch 1 / 1+

Atos Trio

deFilharmonie, Ronald Brautigam

Rachmaninov, Schumann,

(piano), Jaap van Zweden (dirigent)

Sjostakovitsj

Beethoven, Tsjaikovski

Z0 | 14.03.10 11:00 | Kantata

MA | 22.03.10 10:30 & 13:30

Florian Heyerick, Nicolas Achten,

Collegium Vocale Gent, Philippe Her-

Ex Tempore

reweghe (dirigent)

Cantates van Christoph Graupner

OPEN REPETITIE Mattheuspassie van J. S. Bach (reservering: www.debijloke. be of 09 269 92 92)

WWW.DEBIJLOKE.BE