BESPREEKBUREAU MUZIEKCENTRUM DE BIJLOKE J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00, za 13:00 - 17:00 t. 09 269 92 92 e. tickets@debijloke.be w. www.debijloke.be DE BIJLOKE BISTRO Ma - vr 12:00 - 18:00 Op concertdagen ook 2 uur voor en 2 uur na het concert t. 09 277 07 04 e. info@debijlokebistro.be w. www.debijlokebistro.be OP ZOEK NAAR EEN GESCHENK? Doe een concert cadeau in de vorm van een geschenkbon of een ticket naar uw keuze. Te verkrijgen aan onze balie. OP ZOEK NAAR KWALITEITSVOLLE OPNAMES? In de foyer vindt u een selectie opnames u aangeboden door ‘t KLAverVIER, Kasteeldreef 6, 2970 Schilde t. 03-384 29 70 e. info@tklavervier.be CULTUUR EN ECOLOGIE HAND IN HAND! WWW.ECORENTAL.BE De Bijloke rijdt op aardgas dankzij ecorental AANDACHT! Gelieve uw mobiele telefoon uit te schakelen. COLOFON Tekst programmaboekje | Frank Pauwels Coverafbeelding | Voorblad van ‘Wien bleibt Wien’ van Johann Schrammel. Coördinatie programmaboekje | Sophie Cocquyt Verantwoordelijke uitgever | Yves Rosseel
WIENER SCHRAMMELN... Haydn, Kohaut, schubert Ars Antiqua austria olv Gunar Letzbor DO | 15.10.09 | 20:00
09 269 92 92 - tickets@debijloke.be
3
4
WIENER SCHRAMMELN... Programma
Utvoerders
Joseph Haydn (1732-1809)
Ars Antiqua Austria
Trio in F voor viool, luit en bas, Hob. IV: F2 Allegro mod-
Gunar Letzbor |muzikale
erato - Cantabile – Allegro
leiding en viool 1
Fritz Kircher | viool 2
Karl Kohaut (1726-1784)
Hubert Hoffmann | luitsolo
Concerto in D (bas solo, 2
Jan Krigovsky | contrabas-
violen, b. c.): Allegro – Largo
solo
– Allegro
Jan Prievoznik | contrabas
Divertimento Primo (2 violen, luit, bas): Molto Andante - Allegretto - Menuet, Trio Finale: Presto Pauze Joseph Haydn (1732-1809) Kwartet in D voor viool, luit, altviool, bas: Allegro Minuetto alternamente - Trio - Adagio - Minuetto alternamente - Trio - Finale: Presto Franz Schubert (1797-1828) Duitse dansen in een zetting voor Schrammelkwartet WWW.DEBIJLOKE.BE
TOELICHTING Joseph Haydns luitcomposities als brug naar de Wiener Schrammeln Frank pauwels
Achttiende eeuw, eeuw van verandering Tot in de achttiende eeuw werd het kunstmuziekleven bepaald en gedomineerd door het hof en de kerk. Tijdens de achttiende eeuw verandert dat geleidelijk: de burgerij emancipeert zich en organiseert een concertleven los van of parallel aan adel en clerus. In de achttiende eeuw wordt het muziekleven gekenmerkt door een toenemende openbaarheid. Naast de hoven met hun vaste muziekkapel ontwikkelt zich het aristocratische salon, waar de muziek een vast onderdeel van de activiteiten vormt. De burgerij neemt meer en meer deel aan het muziekleven, niet meer alleen in de publieke stadsopera, maar nu ook in een nieuwe instelling die het concert wordt genoemd. Muziek is ook steeds meer het voorwerp van publiek debat, met voor- en tegenstanders van een bepaald genre. In die eeuw begint Oostenrijk hoe langer hoe meer een leidende rol in de muziekgeschiedenis te spelen. Tijdens de regering van Maria Theresia ontpopt Wenen zich tot een stad waar verschillende nationaliteiten elkaar ontmoeten en waar de kunstproductie hoogtij viert. De suprematie van de Italiaanse stijl gaat meer en meer teloor, de objectiviteit van de barokmuziek moet wijken voor een nieuwe, meer subjectieve kunst die in toenemende mate op de individuele expressie is gericht. Dit proces gaat gepaard met het ontstaan van of de doorbraak van kamermuziekvormen zoals het divertimento, het strijktrio, het strijkkwartet en het strijkkwintet. De viool, altviool en cello speelden een individuelere rol dan in het concerto grosso of de sonata da camera uit de barok. Bij de Weense klassieke componisten verdwijnen een aantal klankkleuren en instrumenten die typisch waren voor de barok, zoals de blokfluit, het klavecimbel en de luit. De overgang van klavecimbel en klavichord naar de pianoforte is zeer karakteristiek. Het nieuwe instrument, 09 269 92 92 - tickets@debijloke.be
5
6
TOELICHTING de piano, werd ontwikkeld vanuit de drang om gevoelens via crescendo en decrescendo uit te drukken, iets wat moeilijk kon op het klavecimbel. En heel belangrijk, in de absolute muziek drongen elementen van de volksmuziek door, een symptoom van de democratisering van de muziekkunst. In de tweede helft van de achttiende eeuw verschuift kamermuziek naar het aristocratische salon - waar ze meestal dilettantisch uit liefhebberij wordt beoefend – en naar het burgerlijk concert. In de achttiende eeuw was de muzikale smaak van de burgerij toonaangevend geworden. Dat betekende bijvoorbeeld voorkeur voor bewerkingen van populaire aria’s en dansmuziek, die op vrij grote schaal verkrijgbaar waren. Een zeer belangrijke verandering in het muzikale leven betreft het componeren als beroep. Langzamerhand kwam de componist centraal te staan, niet diens eventuele opdrachtgever, zoals dat vroeger gebruikelijk was. Oorspronkelijk was een componist ‘slechts’ een vakman, in dienst van een aristocraat en weinig meer waard dan de kok. In de tweede helft van de achttiende eeuw begon dat te veranderen en na 1800 was er niemand meer met een dergelijke opvatting. De kunstenaar werd gerespecteerd en kwam zelfs op een voetstuk te staan. Tegelijk werden de concerten meer en meer een aangelegenheid van beroepsmusici en van virtuozen die om hun eigen virtuositeit in de verf te zetten het niet erg nauw namen met het werk van de componist. Zo lieten pianisten of violisten naar eigen goeddunken hele bewegingen uit concerto’s weg en lasten zangers in opera’s soms aria’s uit een andere werk in, gewoon omdat ze daarin konden schitteren. Let wel, in Wenen lag dat enigszins anders. Omstreeks 1800 was de rol van de aristocratie in het ‘burgerlijke’ concertleven nog wel degelijk herkenbaar. De Oostenrijkse aristocratie slaagde er tot ver na het begin van de negentiende eeuw in een vooraanstaande positie te behouden in het Weense muziekleven. Als onderdeel van een soort overlevingsstrategie riep de Weense aristocratie een wat de Amerikaans-Britse sociologe Tia DeNora de ‘ideologie van de ernstige muziek’ noemt, in het leven. Het was een poging van de adel om vanuit paleizen WWW.DEBIJLOKE.BE
TOELICHTING en hoven greep te houden op het openbare (muziek)leven. De Weense aristocratie zag ook ingetogen gedrag in de concertzaal als een uiting van respect tegenover de inhoudelijke kwaliteit van de muziek. Zij legde het accent sterker op het ontwikkelen van intellectuele, kritische eigenschappen: de vorming van een goede muzikale smaak, het serieus en oordeelvaardig volgen van muziekuitvoeringen en het aankweken van muziektheoretische eruditie. Vandaar ook die ‘boom’ van allerlei specialisten: muziekpedagogen, muziekwetenschappers, musici, muziekcritici, concertorganisatoren, erudiete concertgangers en andere sympathisanten van het moderne concertregime die opdoken in conservatoria, muziekscholen, het reguliere onderwijs, het gezin en de talloze verenigingen en genootschappen waarin het muziekleven was georganiseerd. De veranderde houding van de aristocraten tegenover het openbare concertleven werd afgedwongen door het groeiende verschil tussen het aantal besloten hofconcerten en het na 1800 snel oplopende aantal openbare concerten dat in Wenen werd georganiseerd. De aristocraten waren niet in staat andere partijen buiten de organisatie van het concertaanbod te houden, met name de meer commercieel georiënteerde concertorganisatoren uit de burgerlijke middenklasse. Daarom trachtten ze hun gezagspositie ten opzichte van het zich verder vertakkende aanbod te verstevigen door getalenteerde musici met opdrachten en prestigieuze premièreconcerten aan zich te verplichten. Nadat musici eerst in particuliere paleizen hadden gespeeld, of daar in opdracht gecomponeerde stukken hadden uitgevoerd, volgden reprises tijdens de openbare, voor het grote publiek toegankelijke concerten. Zo wist de Weense aristocratie haar rol als smaakmaker en trendsetter in de Weense concertpraktijk verder te zetten. Na verloop van tijd bevatte de concertpraktijk zowel hoofse als burgerlijke elementen. De concertgewoonten van beide klassen raakten in snel tempo met elkaar verstrengeld doordat het ‘hogere’ muziekleven steeds sterker werd gestructureerd door processen van professionalisering en regelgeving. Professionalisering van de kamermuziek betekende ook: geen toevallige samenstelling meer van toevallig beschikbare uitvoerders (en instrumenten), 09 269 92 92 - tickets@debijloke.be
7
8
TOELICHTING maar vaste samenwerkingsverbanden. Kamermuziek werd nu de verzamelnaam voor alle muziek voor kleine groepen, van 2 tot 8 of 9 uitvoerders. Kamermuziek: van Haydn naar Schrammel Aan Joseph Haydn worden enkele werken voor luitkwartet en luittrio toegeschreven. In een handschriftenverzameling met luitcomposities in de Stadsbibliotheek van Augsburg staat er een kwartet voor luit (voor 13-korige luit), viool, altviool en bass van Jospeh Haydn. Later heeft men ontdekt dat dit kwartet hetzelfde is als het vroege strijkkwartet opus 2 nr. 2 van Haydn. De vraag stelt zich of Haydn zelf het arrangement voor luit gemaakt heeft, dan wel of een tijdgenoot zich van die taak heeft gekweten. We kunnen wel zeggen dat dergelijke omzetting (van viool naar luit) eerder ongewoon was in een tijd dat de luit op de achtergrond verdwenen was en, op basis van de virtuoze schrijfstijl, kunnen we ook al uitsluiten dat het voor een amateur luitspeler bedoeld was. Voor wie dan wel? Onmiddellijk doemt de enige mogelijke Weense luitvirtuoos uit die tijd op die dergelijke partituur had kunnen spelen, met name Karl Kohaut. Kohaut was zeer geliefd aan het hof van Jozef II en liet zelf een belangrijk oeuvre kamermuziek met luit na. Vandaag is Kohaut een grote onbekende. In zijn dagboek van 1773 – ‘Dagboek van een muzikale reis’ – schreef Charles Burney echter dat men bij een bezoek aan de keizersstad Kohaut zeker gehoord moet hebben. Ook de gevreesde criticus Eduard Hanslick vermeldde Kohaut in een artikel in 1867 over ‘Wiener Virtuosenkonzerte im vergangenen Jahrhundert’. Vandaag kunnen minstens acht concerti en heel wat divertimenti met uitgeschreven luitpartijen aan Kohaut worden toegeschreven. Kohaut heeft niet alleen voor luit gecomponeerd. Hij heeft ook 9 symfonieën, verscheidene strijktrio’s en kwartetten, een contrabasconcerto en een pak vocale composities nagelaten, waaronder de Krönungskantate ‘Applausus Mellicensis’ voor Jozef II. Terwijl de luitconcerten opvallend virtuoos geconcipieerd zijn binnen het genre, is het opvallend dat Kohaut zich voor zijn divertimenti en strijktrio’s eerder spiegelt aan de volkse muziek. Kohaut was actief als violist in uitvoeringen van strijkkwartetten van Haydn en Mozart tijdens de zondagnamiddagconcerten, georganiseerd in WWW.DEBIJLOKE.BE
TOELICHTING het salon van baron Gottfried Van Swieten. Met een bezetting van 2 violen, bas en luit slaat het ensemble o.l.v. Gunar Letzbor een brug naar de oud-Weense dansen van de heren Lanner en Drahanek, die in de tijd van Franz Schubert in de koffiehuizen, uitspanningen en gasthuizen allerlei met 2 violen, een contrabas en een contragitaar (of ook volksmuziektheorbe genoemd) optraden en op hun manier een voorafschaduwing vormden van de latere populaire Schrammelmuziek. Schrammelmuziek Schrammelmuziek is de kenmerkende muziekstijl van het Schrammelkwartet van de gebroeders Johann en Josef Schrammel. In 1878 richtte Johann samen met Josef en gitarist Draskovits een trio op, dat als ‘D’Nußdorfer’ benoemd werd, naar het bekende wijndorp Nußdorf. In 1879 werd Draskovits door Anton Strohmayer vervangen en in hetzelfde jaar werd door klarinettist Georg Dänzer het Schrammelkwartet opgericht. Het kwartet bracht bekende Weense muziek en werd op enkele jaren tijd enorm populair. De muziek wortelt zowel in de Oostenrijkse volksmuziek als in de oude tradities van het Wienerlied, zowel op ritmisch als melodieus gebied. Componisten als Johannes Brahms, Johann Strauss, Franz Schubert en vele anderen inspireerden zich op Schrammelmuziek. Zoals de muziek van Strauss kwam Schrammelmuziek voort uit traditionele dansvormen als de wals, de polka en de Ländler. In tegenstelling tot Strauss’ muziek was Schrammelmuziek niet bedoeld om op te dansen, maar diende ze eerder als een vehikel om typisch Weense emoties uit te drukken. Na Wenen veroverde het kwartet Europa tot en met Chicago.
09 269 92 92 - tickets@debijloke.be
9
10
BIOGRAFIE Ars Antiqua Austria Ars Antiqua Austria werd opgericht in Linz in 1995 met als doel de Oostenrijkse barokmuziek van onder het stof te halen en uit te voeren op barokinstrumenten. In de barokperiode was de muziek aan het keizerlijke hof van Wenen beïnvloed door de Italiaanse en Franse vormentaal, en later ook door de Spaanse ceremoniële muziek. Tevens zijn in deze muziek kenmerken aanwezig van zowel de Slavische als de Hongaarse volksmuziek, vermengd met Alpijnse geluiden. De vaste kern van Ars Antiqua Austria bestaat uit acht muzikanten, onder leiding van Gunar Letzbor. Dankzij het onderzoek naar de Oostenrijkse barokmuziek van Gunar Letzbor voerde het ensemble verschillende composities voor de eerste maal opnieuw uit sinds eeuwen. Ze maakten alom bejubelde opnames met muziek van o.a. Schmelzer, Muffat, Bach, Caldara, Aufschnaiter, Mealli, Bertali… Recente concerttournees brachten hen o.a. naar het Festival de la Musique Baroque de Ribeauville, Festival voor oude muziek in Berlijn, Festival Printemps des Arts de Nantes, Mozartfest in Würzburg, Tage alter Musik in Herne, Festival de Musique de Clisson et de Loire Atlantique, Folles Journées de Nantes, Musée d’Unterlinden Colmar, Monteverdi Festival Cremona, Festival Baroque du Sablon, Salzburger Festspiele, Festival Bach de Lausanne, Bologna Festival, Vendsyssel Festival, Concerti della Normale Pisa, Resonanzen Wien, Klangbogen Wien… Gunar Letzbor Gunar Letzbor studeerde compositie, directie en viool in Linz, Salzburg en Keulen. Zijn ontmoetingen met Nicolaus Harnoncourt en Reinhard Goebel ontvlamden een passie voor authentieke instrumenten en historische uitvoeringspraktijk. In 1995 richtte Gunar Letzbor Ars Antiqua Austria op. Als solist maakte hij talrijke opnames (waarvan verschillende wereldpremières), met werk van Mozart, Bach, Biber, Muffat, Aufschnaiter, Viviani, Schmelzer, Weichlein, Vejvanovsky, Vilsmayr en Conti. Letzbor speelde op alle grote festivals voor oude muziek in Europa. Hij is tevens een gereputeerde vioolleraar en schreef zijn eigen vioolmethode ‘Geiger – Geige – Geigen’, uitgegeven bij Helbing.
WWW.DEBIJLOKE.BE
HUISMEDEDELINGEN De Bijloke Bistro BY COEUR D’ARTICHAUT
Muziekcentrum De Bijloke Gent en Coeur d’Artichaut slaan de handen in elkaar om u zowel overdag als ’s avonds culinair te verwennen! De Bijloke Bistro biedt een schitterende bistrokeuken aan democratische prijzen, met een prachtig uitzicht op de middeleeuwse concertzaal en de Bijlokesite. De Bijloke Bistro is open van maandag tot vrijdag van 12u tot 18u; op concertdagen kan u er van twee uur voor tot twee uur na de voorstelling genieten van een heerlijk diner.
Waar blijven de bloemen?
U heeft zeker al gemerkt dat dirigent en solisten vanaf dit seizoen geen bloemen meer krijgen, maar wel de enige echte ‘Bijlokemacarons’! Exclusief voor Muziekcentrum De Bijloke Gent ontwikkelde Gents chocolatier Nicolas Vanaise van Yuzu de ‘Bijlokemacaron’, geïnspireerd door de gele bol van De Bijloke. Ook u kan proeven van de ‘Bijlokemacarons’. U krijgt er een bij een koffie in De Bijlokebistro. In de Bijlokebistro kan u ook een doosje macarons kopen.
‘Staalkaart’: nieuw cultureel tijdschrift!
‘Staalkaart’ is Vlaanderens nieuwste culturele tijdschrift. Het verschijnt tweemaandelijks en focust op de culturele actualiteit in Vlaanderen. Naast diepgaande artikels over kunst, muziek en theater komen o.a. de agenda’s van diverse cultuurhuizen, en cd- en boekbesprekingen aan bod. Muziekcentrum De Bijloke is partner van ‘Staalkaart’ en publiceert in elk nummer een artikel dat aansluit bij de programmering van het Muziekcentrum. In het novembernummer wordt de patroonheilige van de muziek onder de loep genomen naar aanleiding van het concert van Collegium Vocale Gent op 20 november.
Programmaboekjes online!
Wellicht merkte u reeds dat het programmaboekje in een nieuw kleedje zit! Vanaf dit seizoen kan u de programmaboekjes ook online lezen op www.debijloke.be
09 269 92 92 - tickets@debijloke.be
11
12
BiNNENKORT ZO | 18.10.2009 | 15:00 | Miry
DI | 10.11.2009 | 20:00 |
B’Rock, Maarten Engeltjes (altus)
Exploration / Symfonisch 1+
Vivaldi, Scarlatti, Hasse
Carolin Widmann (viool), Jean-Guihen Queyras (cello)
D0 | 22.10.2009 | 20:00 | East of
Benjamin, Koch, Ravel, Boulez,
Eaden
Widmann
Ensemble Chen Leiji Muziektradities uit de vroege Chinese
DO | 12.11.2009 | 20:00 | Miry / +
dynastieën
Spiegel String Quartet, Sander Geerts (altviool), Mackim Fernandez
VR | 23.10.2009 | 20:00 | Voix Gras
Samodaiev (cello), Roeland Hendrikx
Ensemble Dialogos, Ensemble
(klarinet)
Kantaduri
Webern, Brahms, Schönberg
Dalmatica ZA | 14.11.2009 | 20:00 | Voix Gras ZA | 24.10.2009 | 20:00 |
Heath String Quartet, Solisten
Symfonisch 2 / 2+
Vlaams Radio Koor olv Bo Holten
Symfonieorkest Vlaanderen olv
Padding, Dutilleux, Beethoven, De La
Etienne Siebens, Ning Kam (viool)
Rue
Beethoven, Bartók, Borodin ZO | 15.11.2009 | 16:00 | Kidconcert ZO | 25.10.2009 | 15:00 | Docenten in
deFilharmonie olv Michal Dworzyns-
Concert
ki, Christine Van Pellicom (acteur),
Duo Mythos
Jeroen Vander Ven (acteur)
Les couleurs, les sons et les parfums...
Romeo en Julia
ZA | 31.10.2009 | 20:00 |
WO | 18.11.2009 | 20:00 | Jazz / Jazz+
Symfonisch 3 / 3+
Roy Hargrove Quintet
Brussels Philharmonic olv Carlos Kalmar, Wu Qian (piano)
DO | 19.11.2009 | 20:00 | East of Eden
New World
Hossein Omoumi (ney en zang), Madjid Khaladj (tombak, daf, zang-e
DO | 05.11.2009 | 20:00 |
saringôshti (percussie)
Musica Antiqua 2
Mystieke stemmen binnen de Iraanse
Orchestre des Champs-Elysées olv
stilte
Philippe Herreweghe, Jean-Guihen Queyras (cello) Schumann, Mendelssohn
WWW.DEBIJLOKE.BE