EUBO 12.11.02

de puur muziek

de

02.11.12 | 20:00 | CONCERTZAAL

EUROPEAN UNION BAROQUE ORCHESTRA Muziekcentrum Gent

LARS ULRIK MORTENSEN MET ‘ELEMENTS AND CONTRASTS’

PROGRAMMA

UITVOERDERS

Jean-Féry REBEL (1666-1747) Les Elémens Le Cahos – Loure: La Terre et l’Eau – Chaconne: Le Feu – Ramage – Rossignols – Loure – 1er tambourin – 2e tambourin – Sicilienne – Rondeau (Air pour l’Amour) – Caprice (Rondeau)

EUROPEAN UNION BAROQUE ORCHESTRA Lars Ulrik Mortensen (Denemarken) | Directie & klavecimbel Viool Zefira Valova (concertmeester) | Bulgarije Magdalena Cieslak | Polen Dominika Fehér | Hongarije Nadine Henrichs | Duitsland Joanna Kaniewska | Polen Jacek Kurzydło | Polen Emma Lake | Verenigd Koninkrijk Claudia Norz | Oostenrijk Lena Weckesser | Duitsland Altviool Ricardo Cuende Isuskiza | Spanje Annemarie Kosten-Dür | Oostenrijk Cello Petr Hamouz | Tsjechië Rahel Bader | Duitsland Contrabas Zaynab Martin | Verenigd Koninkrijk Traverso Anne Freitag | Duitsland Annegret Polster | Duitsland Hobo Robert Herden | Duitsland Julia Bauer | Duitsland Fagot Karin Gemeinhardt | Duitsland Kim Stockx | Nederland

Marc-Antoine CHARPENTIER (1643-1704) Pour un reposoir H508 Ouverture – Tantum ergo – Quand les prestres auront chanté – Tantum ergo – Amen – Allemande grave Jean-Féry REBEL (1666-1747) Les Caractères de la Danse Prélude – Courante – Menuet – Bourrée – Chaconne – Sarabande – Gigue – Rigaudon – Passepied – Gavotte – Sonate – Loure – Musette – Sonate PAUZE Jean-Philippe RAMEAU (1683-1764) Suite Danse des Zéphirs Dansen uit de opera’s ‘Zaïs’, ‘Les Boréades’ en ‘Platée’ Ouverture – Entrée – Gavottes pour les suivants de Borée/pour Orithié – Passepieds – Air andante – Les vents – Air pour Borée – Entrée de Polymnie – Rigaudons pour les Zéphirs – Gavottes pour les Heures et les Zéphirs – Orage

2

EUROPEAN UNION BAROQUE ORCHESTRA LARS ULRIK MORTENSEN MET ‘ELEMENTS AND CONTRASTS’ INLEIDING Het European Union Baroque Orchestra verovert vanavond het concertpodium van De Bijloke. Het orkest biedt elk jaar opnieuw aan de meest getalenteerde, jonge barokmusici uit heel Europa de kans om orkestervaring op te doen. En dit onder leiding van de allerbeste dirigenten. De Deense dirigent Lars Ulrik Mortensen, die we vorig seizoen nog aan het werk zagen met het Concerto Copenhagen, is artistiek directeur van het EUBO-avontuur. Van achter zijn klavecimbel leidt hij dit jonge geweld in goede banen. Samen duiken ze de dansante wereld van de Franse barok in. Geen boerse volksdansen, geen handgeklap en gestamp van laarzen. De erg verfijnde danskunst zoals die floreerde aan de hoven van de Franse vorsten Lodewijk XIV en Lodewijk XV staat vanavond centraal.

Met de muziek van Rebel, Charpentier en Rameau schetsen de jonge muzikanten echter ook een verhaal dat verder gaat dan het louter dansante: een verhaal van chaos en orde, van water, vuur, aarde en wind. De meest beruchte dissonant uit de muziekgeschiedenis passeert hierbij kletterend de revue. Men weze gewaarschuwd.

een muzikale familie en groeide als muzikant op aan het hof van Lodewijk XIV. Hij was leerling van diens hofcomponist Lully en klom tijdens zijn carrière stap voor stap op in de muzikale echelons van het hof.

Hij was als jongeling lid van de fameuze ‘Vingt-Quatre Violons du Roy’, het hoforkest van Lodewijk IV, maar bekleedde bijvoorbeeld ook de uiterst belangrijke functie van ‘batteur de mesure’ in Lully’s opera orkest. Een tijdje later werd hij ook benoemd tot officiële componist voor de ‘Chambre du Roy’. Zijn eerste belangrijke composities waren dan ook kamersonates, virtuoze werken voor viool gemodelleerd naar Italiaans model. Voor een componist in die dagen was de logische volgende stap de creatie van een opera. Ook Rebel waagde zich daar aan. Zijn eersteling, ‘Ulysses’, gecreëerd in 1703, werd echter een totale flop. Hij waagde zich er daarna nooit meer aan. Wel werkte hij later, bijna toevalligerwijs, mee aan de creatie van een geheel nieuw genre. Rebels ‘Caprice’, een werk voor viool, viel namelijk in de smaak van een bekende balletdanseres aan het hof, Françoise Prévost. Ze maakte een bijbehorende choreografie en op die manier was een nieuw genre geboren: de gechoreografeerde symfonie. Het eerstvolgende absolute succes in dit genre was Rebels ‘Les Caractères de la Danse’. Het werk is een staalkaart van alle dansen die destijds populair waren. In amper een achttal minuten hoort de luisteraar elf

REBEL De Franse componist Jean Fery Rebel (1666-1747) is voor velen nog een onbekend geluid in het landschap van barokcomponisten. Ten onrechte, zo zal vanavond blijken. Rebel was afkomstig uit

3

verschillende dansen, voorafgegaan door een prelude met op het einde en tussenin ook nog een vurige, exuberant virtuoze sonate. Bijzonder aan dit werk is dat Rebel het karakter van elke dans afzonderlijk wist te schetsen in slechts enkele maten.

Hij vatte als het ware de muzikale kenmerken van elke dans gebald samen. Het was opnieuw de sterdanseres Prévost die de choreografie voor ‘Les Caractères de la Danse’ uitwerkte, waarna het al snel door alle belangrijke ballerina’s van die tijd aan hun repertoire werd toegevoegd.

Het werk werd uitgegeven in 1715 en was lange tijd aan een stuk razend populair.

Tien jaar later, in 1725, stak het werk zelfs het Kanaal over naar Engeland, waar het wederom op groot succes onthaald werd.

Na ‘Les Caractères de la Danse’ schreef Rebel nog enkele van deze gechoreografeerde symfonieën.

suite passeren de vier elementen de revue, waarbij Rebel elk van de elementen zijn eigen muzikale karakter en muzikale thema’s meegeeft. Maar voorafgaand aan dit alles is er echter… chaos. Letterlijk.

“C’éstoit Le Chaos même, cette confusion qui régnoit entre Les Elemens avant L’instant ou, assujettis à des loix invariables, ils ont pris la place qui leur est prescrite dans L’ordre de la Nature,” schreef Rebel in het voorwoord van de partituur.

Rebel laat de prelude beginnen met wat waarschijnlijk de meest choquerende passage is in de hele barokmuziek. De duisternis die er heerste voor de schepping plaatsvond, wordt door Rebel uitgebeeld door absolute dissonantie. Alle tonen van de toonaard re groot worden tegelijkertijd tot klinken gebracht: chaos zonder enige structuur, zonder ordenend principe.

Rebel schreef hiermee de eerste ‘cluster’ uit de westerse muziekgeschiedenis. In zijn eigen woorden : “J’ai osé entreprendre de joindre à l’idée de la confusion des Elemens celle de la confusion de l’harmonie.

J’ai hazardé de faire entendre d’abord tous les sons mélés ensemble, ou plutost toutes les notes de l’Octave réunies dans un seul son.” Uit deze chaos komen de elementen één voor één naar voren. Elk met een eigen muzikaal geluid. De gebonden basnoten symboliseren de aarde. De fluiten imiteren het gemurmel van water met melodietjes die voortdurend op en neer gaan. De lucht hoort men in lange aangehouden noten van de piccolo’s. De violen nemen het vuur voor hun rekening met pittige en briljante loopjes. Het dissonante chaosthema komt zeven keer terug in de prelude, maar

‘Les Elémens’, zijn laatste werk in dit genre, is eigenlijk de apotheose van zijn hele oeuvre. Het werk bestaat uit twee delen, een prelude en een suite van dansen, en kwam ook in twee fasen tot stand. In 1737 voerde hij de danssuite voor de eerste keer uit, nog zonder de voorafgaande prelude.

In 1738 volgde ‘le Cahos’, aangekondigd aan het Parijse publiek als een “sym­phonie seulement sans danses, ni pantonimes.”

Nadien voegde Rebel de beide samen, waarbij ‘Le Cahos’ vanaf dan fungeerde als prelude voor de danssuite. ‘Les Elémens’ beslaat een unieke pagina in de muziekgeschiedenis. Het is descriptieve muziek, waarin de natuur wordt nagebootst met louter muzikale elementen. In de dans-

4

RAMEAU Na de pauze horen we ‘Danse des Zéphirs’, een suite met dansen die EUBO zelf samenstelde. Lars Ulrik Mortensen ging hiervoor grasduinen in het operarepertoire van Jean Philippe Rameau (16831764), “in my opnion the greatest French composer of all.” Rameau was afkomstig uit Dijon en was tot zijn 40ste werkzaam als organist in het zuiden van Frankrijk, vooraleer hij zich definitief in Parijs vestigde. Eénmaal in de hoofdstad ontpopte hij zich tot dé operacomponist die de muzikale leemte die Lully na zijn dood had nagelaten voor het eerst weer wist op te vullen. Rameau zette in zijn opera’s Lully’s muzikale taal verder en dat is zeker te merken aan de aandacht die hij in zijn opera’s bleef besteden aan de dansmuziek.

EUBO put voor ‘Danse des Zéphirs’ uit de opera’s ‘Zaïs’, ‘Les Boréades’ en ‘Platée’. De suite begint met de ouverture van ‘Zaïs’ die net zoals ‘Les Elémens’ van Rebel een muzikale beschrijving geeft van chaos.

De ouverture lijkt een beetje op Rebels ‘Cahos’ omdat ook hier de muziek een evolutie doormaakt van verward, ongestructureerd en incidenteel naar steeds meer geordend muzikaal geluid. De volgende dansen komen bijna allemaal uit ‘Les Boréades’ en evoceren allemaal op de één of de andere manier wind. Vandaar de naam ‘Danse des Zéphirs’, dans van de winden. De suite eindigt tenslotte met een stevige knal. Uit ‘Platée’ selecteerde EUBO tenslotte de onweersmuziek ‘orage’ waarbij alle vier de elementen een laatste keer stevig tekeer gaan.

elke keer is de strijd tussen de elementen minder intens tot de prelude uiteindelijk uitmondt in een unisono: rust en orde. De elementen komen in de danssuite opnieuw aan de orde. Water en aarde in de eerste ‘Louré’, lucht in de ‘Ramage’, vuur in de ‘Chaconne’. De nachtegalen uit ‘Rossignols’ en het ‘Air pour l’Amour’ maken het lieflijke tableau compleet.

CHARPENTIER Met de ‘symphonie pour un reposoir’ van Marc Antoine Charpentier (1643-1704) keren we een hele stap in de tijd terug.

Rebel was immers een leerling van Lully, terwijl Charpentier een tijdgenoot was die zijn hele leven lang in Lully’s schaduw stond. In tegenstelling tot Lully maakte Charpentier geen deel uit van de muzikale entourage van Lodewijk XIV. Hij werkte onder andere als privécomponist voor de rijke familie De Guise, hij componeerde in samenwerking met Molière voor de Comédie Française en vanaf 1688 was hij de vaste componist van de Sainte Chapelle in Parijs. De ‘symphonie pour un reposoir’ werd geschreven ter gelegenheid van de feestelijke processies die bij het kerkelijke feest van Corpus Christi hoorden. Deze vorm van sacrale, louter instrumentale muziek is volstrekt uniek en biedt de luisteraar in dit programma een moment van reflectie en afstand. Waar we bij Rebel ten volle konden genieten van de prachtige kleurenrijkdom van de houtblazers neemt Charpentier ons op sleeptouw met een veel soberder orkest van enkel strijkers.

5

BIOGRAFIE LARS ULRIK MORTENSEN Lars Ulrik Mortensen studeerde musicologie toen hem toevallig een boek over de Engelse muziek voor het virginaal in de handen viel. Het virginaal leidde hem naar het klavecimbel en daarmee was het liefde op het eerste gezicht. Lars Ulrik Mortensen besloot klavecimbel te gaan studeren – eerst in Kopenhagen en dan in Londen. Hij was lange tijd vaste klavecimbelspeler bij het London Baroque en het Collegium Musicum 90. In 2004 werd hij, na reeds een lange samenwerking als docent en gastdirigent, de artistieke directeur van EUBO. In 2012 zal hij met EUBO een 15-tal concerten verzorgen in 10 verschillende landen. In zijn thuisland Denemarken is Lars Ulrik Mortensen tevens artistiek directeur van het Concerto Copenhagen. Een barokorkest met internationale naam en faam met een vaste residentie in het Royal Theatre in Kopenhagen. Daarnaast is hij een veel gevraagd gastdirigent, solist en kamermusicus in Europa, de Verenigde Staten, Japan en Australië. Hij deelde het podium met voorname collega’s zoals Emma Kirkby, Susanne Rydén, Maria Keohane, John Holloway en Jaap ter Linden. Zijn vele CD-opnames sleepten al meerdere prijzen in de wacht. Zijn recentere CD-opnames omvatten onder andere de volledige klavecimbelconcerto’s van Bach, de pianoconcerto’s van Haydn (met solist Ronald Brautigam), maar ook werk van onbekendere Deense componisten zoals Hartmann,

Kunzen en Gerson. In 2007 ontving hij de prestigieuze Léonie Sonning Music Prize, de ‘nobelprijs’ voor muziek. In 2008 werd hij opgenomen als lid in de Royal Swedish Academy of Music.

EUROPEAN UNION BAROQUE ORCHESTRA Cultureel ambassadeur van de Europese Unie Elk jaar opnieuw biedt EUBO aan jonge getalenteerde barokmuzikanten uit de hele Europese Unie de kans om orkestervaring op te doen onder leiding van gerenommeerde specialisten. Met deze ervaring op zak slagen ze erin om vol vertrouwen de overgang te maken tussen hun studie aan het conservatorium en het professionele leven als beroepsmuzikant. De meeste deelnemers toeren na hun deelname aan EUBO met bekende barokorkesten en groeien later vaak uit tot docenten in de conservatoria. De muzikanten worden jaarlijks geselecteerd via een intensieve auditie-cursus met telkens meer dan 100 deelnemers. Daarna volgt een repetitieperiode in het Luxemburgse Echternach en een tournee van een 35-tal concerten. Lars Ulrik Mortensen staat samen met elk jaar ook een aantal gastdirigenten in voor de artistieke leiding van elk EUBO-seizoen. De groep toert met minstens vijf verschillende programma’s zodat de jonge muzikanten de kans krijgen ervaring op te doen met het gehele spectrum van de barokmuziek. Na zes maanden wordt het orkest ontbonden en start de

6

hele selectieprocedure opnieuw. Sinds zijn oprichting in 1985 verzorgde EUBO meer dan 800 optredens in 53 verschillende landen en stond het orkest aan de basis van de carrières van meer dan 750 muzikanten. EUBO kan rekenen op de steun van de Europese Commissie, maar bracht ook vruchtbare samenwerkingsverbanden en residenties tot stand in onder andere Muziekcentrum De Bijloke in Gent, Kloster Michaelstein in Duitsland, Amilly in Frankrijk, Pavia in Italië en St John’s Smith Square in Londen. Daarnaast ontvangt EUBO ook belangrijke steun van de stad Echternach en van het Luxemburgse ministerie van cultuur. “EUBO is”, zoals voorzitter José Manuel Barroso het verwoordt “a perfect symbol of the power of integration, a subtle and potent instrument of harmonisation between people and nations”.

7

BINNENKORT DO | 08.11.12 | 20:00 | Kraakhuis Solisten van de Byzantijnse Muziek Theosteriktos, Bereketis

DI | 20.11.12 | 14:00 | Kraakhuis Sophie (harp) & Marie (cello) Hallynck Schubert, Kikta, De Falla

ZA | 10.11.12 | 20:00 Orchestra of the Age of Enlightenment, Choir of the Enlightenment Purcell, Haendel

DO | 22.11.12 | 20:00 | Miryzaal (Hoogpoort 64) Navarra String Quartet & Bram Van Sambeek (fagot) Devienne, Du Puy, Blanckaert, Debussy, Fagerlund

DI | 13.11.12 | 20:00 | Kraakhuis Octurn Sonic mantras: monniken in een jazzconcert

VR | 23.11.12 | 20:00 deFilharmonie & Collegium Vocale Gent, Philippe Herreweghe (digigent) Liszt

WO | 14.11.12 | 20:00 | Kraakhuis Capriccio Stravagante Trio Frans recital VR | 16.11.12 | 20:00 | Kraakhuis Contrapunctus, Owen Reese (artistieke leiding) Byrd, Tallis, De Monte, Cardoso, Cristo, Peerson

ZA | 24.11.12 | 20:00 Symfonieorkest Vlaanderen Dvorak, Prengels, Franck VR | 30.11.12 | 20:00 | Vooruit Theaterzaal Sons of the New World, Jef Neve (piano) Jef Neve

ZO | 18.11.12 | 13:00 - 17:00 Kunstendag voor kinderen Kunst en muziek met ‘Abrikoosje het appelflapje’ en een groot trommelfeest voor iedereen

ZO | 02.12.12 | 16:00 deFilharmonie, Steven Verhaert (dirigent) KIDconcert: Billy the Kid

ZO | 18.11.12 | 17:00 | Miryzaal (Hoogpoort 64) Docentenconcert, Moccia (viool), Ermert (cello), Pegorim (piano) Brahms

DI | 04.12.12 | 20:00 | Kraakhuis Inalto o.l.v. Lambert Colson, Hathor Consort o.l.v. Romina Lischka & Femke Gyselinck (dans) Bijloke-manufactuur

Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent Colofon J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Tekst programmaboekje | Annemarie Peeters Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | Za 13:00 - 17:00 v.u. | Daan Bauwens 09 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be © Muziekcentrum De Bijloke Gent Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)