Sports Coaching- Basic in Marathi by Prof.Dr.Dinesh Sabnis

क्रीडा प्रशिक्षण – मल ू भत ू अभ्यासक्रम लेखक

डॉ.दिनेश सबनीस (PhD, MA-PE, MPEd, BPEd,BPT)

1

प्रकरण-१ प्रशिक्षण खेळाचे मल ू भत ू

2

 प्रशिक्षक (खेळ) खेळामध्ये, प्रशिक्षक ही एक व्यक्ती आहे जी क्रीडा संघाच्या ककंवा वैयक्क्तक खेळाडूंच्या ऑपरे िनचे ननर्दे ि, सूचना आणण प्रशिक्षण यात गंतलेली असते.  कोचचंगमध्ये एखाद्या खेळात ककंवा सांनघक सेट ग ं मध्ये एखाद्या व्यक्तीचे कौिल्य संच प्रवत्त ृ करणे आणण ववकशसत करणे समाववष् असते. संरचचत वगा​ात शिक्षणावर लक्ष केंटित करून मन ववकशसत करण्यावर अध्यापन आधाररत आहे . मख्य फरक दृष् ीकोन आहे . प्रशिक्षक ववशिष् सामर्थया आणण कमकवतपणा र्दरू करण्यासाठी वैयक्क्तक लक्ष केंटित करतात, तर शिक्षक बहतेक ववद्यार्थया​ांना लागू असलेल्या सामान्य कौिल्यांवर अचधक लक्ष केंटित करतात.

प्रशशक्षकाच्या भशू िका शिक्षक प्रशिक्षक

प्रवश्लेषक

प्रेरक

सल्लागार

प्रशिक्षक शित्र आणि

शिस्तप्रप्रय

गुरू आयोजक

निधी

साववजनिक

उभारिारा

संबध ं अधधकारी

3

आणि व्यवस्थापक

क्रीडा प्रशिक्षकाची कौिल्ये  आयोक्जत करा  ननरीक्षण करा  ववश्लेषण करा  जळवून घ्या  संवार्द साधा  कामचगरी सधारा

चांगल्या प्रशिक्षकाचे गण  उत्साही व्हा आणण प्रशिक्षणाचा आनंर्द र्दाखवा  आत्मववश्वास, सातत्यपूणा, मैत्रीपूणा आणण ननष्पक्ष व्हा  ववनोर्दाची भावना ठे वा आणण गोष् ी मजेर्दार करा!  योग्य कपडे घाला  सहभागींसाठी एक चांगला आर्दिा व्हा  संपण ू ा सत्रात शिस्त ठे वा  व्यवक्स्ित व्हा  क्षमता, अपंगत्व, वय, शलंग आणण वांशिक पाश्वाभूमी ववचारात न घेता सवा सहभागींना समाववष् करा.  प्रशिक्षकांनी उच्च नैनतक आणण नैनतक मल् ू ये जपली पाटहजेत.  प्रशिक्षक जयांच्यािी त्यांचे व्यवहार करतात त्यांच्यािी पूणप ा णे प्रामाणणक असले पाटहजे.  प्रशिक्षकांनी जया खेळाडूंिी त्यांचे व्यवहार केले त्यांच्यासाठी खरी आणण चचरस्िायी काळजी पाळली पाटहजे.

4

चांगल्या प्रशिक्षकाचे गण  प्रशिक्षकांनी त्यांच्या खेळाडूंचा, िाळे तील कमाचारी आणण समर्दायाचा आर्दर केला पाटहजे.  प्रशिक्षक त्यांच्या खेळाडूंना आणण समर्दायाला प्रेररत करण्यास सक्षम असले पाटहजेत.  प्रशिक्षक त्यांच्या खेळाडूंना, िाळे ला आणण समाजाला समवपात असले पाटहजेत.  मोठ्या प्रमाणावर त्यांच्या मते, काया​ालयातील कमाचारी आणण समर्दायाचा आर्दर केला पाटहजे.  सवा त्यांना सक्षम आणण समर्दायाला मर्दत करणे आवश्यक आहे .  व्यापक त्यांच्या डॉक् रांना, खेळाला आणण समाजाला पूरक पाटहजे.  प्रशिक्षकांना त्यांच्या खेळाबद्र्दल माटहती असणे आवश्यक आहे .  प्रशिक्षकांना ववनोर्दबद्धी चांगली असली पाटहजे.  प्रशिक्षक जास्त तास काम करण्यास तयार असले पाटहजेत.  प्रशिक्षकांना त्यांच्या खेळाचे काया ज्ञान असणे आवश्यक आहे .

क्रीडा प्रशिक्षण िैली  हकूमिाही ककंवा ननरं कि- खूप कडक, वारं वार शिक्षा  व्यवसायासारखा- लोकाशभमख नाही  लोकिाही ककंवा सहकारी- क्रीडाप ू ं सोबत चांगले राहा, त्याचा फायर्दा घेतला जाऊ िकतो  तीव्र- गणवत्तेवर, कठोर वत्त ृ ीवर लक्ष केंटित केले

5

इतर कोचचंग िैली  आर्दे ि - कसे आणण काय केले जाईल ते सांगणे !!!  परस्पर - प्रशिक्षक ननरीक्षणासह, खेळाडू त्यांच्या ववकासाची जबाबर्दारी घेतात.  समस्या सोडवणे - खेळाडू प्रशिक्षकाने ठरवून टर्दलेल्या समस्या सोडवतात.  मागार्दशिात डडस्कव्हरी - प्रशिक्षक खेळाडूंना एक्सप्लोर करण्यासाठी आणण ननणाय घेण्यासाठी पया​ाय से करतात.

6

मॉड्यल ू -2 ननयोजन क्रीडा प्रशिक्षण प्राचाया

7

ननयोजन सत्रापूवी लक्षात ठे वण्यासारखे मद्र्दे  मले आणण ककिोरवयीन मले यासाठी खेळ खेळतात:  मजा करा  शमत्र बनवा  नवीन कौिल्ये शिका आणण आत्मववश्वास वाढवा  आव्हान द्या  सकक्रयपणे सहभागी व्हा आणण यिस्वी व्हा

प्रशिक्षण सत्र असावे  आनंर्दर्दायक (या ऍिलीट्सना काय मजेर्दार आणण आनंर्दर्दायक वा े ल यावर लक्ष केंटित करणे)  आव्हानात्मक  ववकासात्मक  आवश्यक तेिे वैयक्क्तक.

प्रशिक्षण सत्राचे घ क  बहतेक कोचचंग सत्रांचा समावेि असेल  उबर्दार कक्रयाकलाप  कर्दाचचत ताकर्द आणण कंडडिननंग  तांत्रत्रक आणण रणनीनतक घ क.

8

सराव योजनेचे मल ू भत ू घ क  तारीख, सरावाची वेळ आणण सराव सत्राची लांबी  ही माटहती रे कॉडा करा जेणेकरून तम्ही कधी शिकवले आणण तम्ही ववशिष्

कौिल्यांचा ककती काळ सराव केला हे तम्हाला कळे ल.

 सरावाचे उद्टर्दष्  प्रत्येक सराव सत्राच्या

पररणामी तमच्या खेळाडूंना काय जाणून

घ्यायचे आहे ककंवा ते काय करू इक्च्ित आहे याचे एक ककंवा अचधक स्पष्

उद्टर्दष् े आहे त.

 सरावासाठी आवश्यक उपकरणे  उर्दा. मॅ , बॉल, जाळी, वजन, स् ॉप घड्याळे  सराव करण्यापूवी, उपकरणे सरक्षक्षत, स्वच्ि आणण कायारत असल्याची खात्री करण्यासाठी तपासा.  हलकी सरुवात करणे  10-15 शमनन ांसाठी वॉमा-अप कक्रयाकलापांसह प्रारं भ करा  वॉमा-अप संपूणा संघाद्वारे ककंवा वैयक्क्तकररत्या एकत्र केले जाऊ िकते.  पव ू ी शिकवलेल्या कौिल्यांचा सराव  पूवी शिकवलेल्या कौिल्यांसाठी काही वेळ समाववष्

करा

 खेळातील मख्य तांत्रत्रक आणण िारीररक कौिल्ये जवळजवळ र्दररोज सराव करणे आवश्यक आहे  इतर कौिल्यांसाठी फक्त अधन ू मधन ू सराव आवश्यक असू िकतो.  नवीन कौिल्ये शिकवा आणण सराव करा

9

 प्रत्येक सरावात फक्त एक ककंवा र्दोन नवीन तांत्रत्रक ककंवा रणनीनतक कौिल्ये शिकवा  नवीन कौिल्ये शिकवण्यासाठी नाववन्यपूणा आणण सजानिील मागा​ांचा ववचार करा, यामळे खेळाडूंना गंतवन ू ठे वता येईल आणण ते ववचार करण्यास प्रवत्त ृ होतील.  चौकिी-आधाररत दृष् ीकोन  खेळाच्या

दृक्ष् कोनासह

सरावामध्ये

सतत

लहान

खेळांच्या

संधी

असतात  यासोबत अनेक प्रश्न असतात आणण अॅिलीट्सला ववचार करायला लावण्याची रणनीती असते.  िांत हो  तमच्या सत्राला िेव पयांत गनतववधीच्या पातळीनसार वाइंड डाउन होऊ द्या  हे अॅिलीट्सना सरावातून हळूवारपणे बाहे र पडू र्दे ते.  प्रशिक्षक ट प्पण्या  संघाने सराव कसा केला याचे पनरावलोकन करण्यासाठी सरावाच्या िेव ी 5 शमनन े घ्या  त्यांना पढील सरावाची वेळ आणण टठकाण आणण त्या सरावात तम्ही काय करायचे आहे याची आठवण करून द्या.  सराव मल् ू यमापन  िक्य नततक्या लवकर सराव वर ववचार  सरावाची उद्टर्दष् े पूणा झाली की नाही हे सूचचत करा  ववशिष्

पैलूंसाठी सहाय्याची आवश्यकता असू िकणार्या खेळाडूंची

नोंर्द घ्या.

10

यिासाठी ननयोजन सेिन प्लॅ न बनवा म्हणजे तम्हाला कळे ल की तम्ही सेिनमध्ये काय करणार आहात.  उद्टर्दष् े से

केली आहे त याची खात्री करण्यासाठी आपल्या सत्रांचे

ननयोजन करताना प्रश्न ववचारा, उर्दाहरणािा  प्रत्येक आठवड्यात तमच्याकडे ककती सराव असतील?  खेळाडूंनी कोणते कौिल्य ववकशसत करावे असे तम्हाला वा ते?  सराव आणण स्पधा​ांमध्ये तम्हाला कोण मर्दत करू िकेल?  तम्ही तमच्या सरावाच्या वेळापत्रकात प्रत्येक कौिल्य, यक्ती आणण शिकणे समाववष्

कराल तेव्हा अंर्दाजे योजना तयार करू िकता.

खालील प्रश्नांचा ववचार करा  आज खेळाडूंनी मला काय शिकायचे आहे ?  गेल्या

आठवड्याच्या

खेळापासून

आम्हाला

कोणत्या

क्षेत्रात

सधारणा करण्याची गरज आहे ?  मी

ऍिलीट्सना

अिक्तपणाच्या

क्षेत्रांवर

काम

करण्यासाठी

सवोत्तम कसे शमळवू िकतो?  त्यांना माझ्या सच ू ना, वणान इत्यार्दी समजले की नाही हे मला कसे कळे ल?  ववववध खेळाडूंच्या क्षमतेसाठी मी कसे ननयोजन करू?  पढील सराव सत्रार्दरम्यान मला कोणती संसाधने/चगयर आवश्यक आहे त?

11

कोचचंग सत्र कसे सरू करावे  कोचचंग सत्राची सरुवात दृश्य से

करते- सवा उपकरणे से

अप करण्यासह

गोष् ी तयार ठे वा.  प्रत्येक अॅिली

आल्यावर त्यांच्यािी बोला- हे त्यांना लक्षात येते आणण

स्वागत वा ते. 

ोन से

करण ्यासाठी सरूवातीलाच अॅ​ॅक्क् क्व्ह ी सरू करा- अिा प्रकारे

प्रत्येक अॅिली 

सरुवात करू िकतो.

जाळे र्दरू करण्यासाठी उच्च ऊजा​ा कक्रयाकलापांसह प्रारं भ करा- वेळेवर सरू करा.

आपल्या ववद्यार्थया​ांना जाणून घ्या तमच्या खेळाडूंबद्र्दल जाणून घ्या  ते कोण आहे त  ते नतिे का आहे त  त्यांच्या गरजा खेळािी संबंचधत आहे त  काय त्यांना प्रेररत करते. ऍिलीट्सच्या क्षमतेिी कक्रयाकलापाच्या अडचणीची पातळी जळवा. हे लक्षात घ्या की काही खेळाडूंना त्यांना आवश्यक पातळीवर पोहोचवण्यासाठी मर्दतीची आवश्यकता असेल, काहींना त्यांचा ववस्तार करण्यासाठी आव्हानांची आवश्यकता असेल

12

 आपल्या सरावांमध्ये याची योजना करण्याचा प्रयत्न करा. तरुण लोक खेळ सोडण्याचे सवा​ात सामान्य कारण म्हणजे त्यांना प्रशिक्षक आवडत नाही -हे जाणून घ्या, ते समजून घ्या आणण तमच्या खेळाडूंसाठी ते खरे नाही याची खात्री करण्यासाठी कठोर पररश्रम करा.

सत्राचे नेतत्ृ व केले वर जा आणण नेतत्ृ व करा! ग ावर तमचा शिक्का लावा, अपेक्षा ननक्श्चत करा आणण खेळाडूंनी त्याचे पालन करावे अिी अपेक्षा करा. प्रामाणणकपणे आणण ववचारपव ा आर्दराने संवार्द साधा. ू क सीमा (िारीररक आणण वतान) से

करा आणण ग ाने त्यांना चचक ू न राहावे अिी

अपेक्षा करा जर त्यांनी तसे केले नाही तर, त्यांनी िारीररक ककंवा वतान सीमा ओलांडली आहे तेव्हा त्यांना कळवा.

सरक्षक्षतता तमच्या खेळाडूंची काळजी घ्या - ते तमच्या काळजीत आहे त ग ावर तमचा शिक्का लावा, अपेक्षा ननक्श्चत करा आणण खेळाडूंनी त्याचे पालन करावे अिी अपेक्षा करा. चा ववचार करून त्यांची सरक्षक्षतता जपण्याची योजना भावननक सरक्षक्षतता - तम्ही वापरता ते िब्र्द, तम्ही त्यांना एकमेकांसोबत वापरू र्दे त असलेल्या िब्र्दांचा ववचार करा.

13

िारीररक सरक्षा - प्रत्येक सत्रात खेळाडूंना काय इजा होऊ िकते याचा ववचार करा? मी धोका कसा कमी करू िकतो?

कक्रयाकलाप पातळी 

खेळाडून ं ा सकक्रय ठे वा.



'कोच



एखार्दी गोष्



त्यांना प्रयत्न करू द्या आणण नंतर त्यांना प्रश्न ववचारा आणण त्यांना काही सधारात्मक

ॉक

ाइम' कमी करा. किी करायची हे सांगण्याऐवजी ते कसे करायचे ते त्यांना र्दाखवा.

प्रनतकक्रया द्या. 

सवा उच्च तीव्रतेच्या कक्रयाकलाप असलेल्या सत्रांपासून सावध रहा



च्या कक्रयाकलापासह उच्च तीव्रतेच्या वैकक्ल्पक कालावधीसाठी प्रयत्न करा



कमी तीव्रता.

सत्र योजना:

सत्र योजिा : Session Plan Template

Date: Venue: Duration:

-

-

14

स्मा ा गोल  S - ध्येये ववशिष्

असणे आवश्यक आहे

 M - प्रशिक्षणाचे लक्ष्य मोजता येण्यासारखे असावे  A - ध्येये स्वीकारली पाटहजेत  आर - ध्येये वास्तववार्दी असणे आवश्यक आहे 

ी - प्रशिक्षण लक्ष्य वेळेवर आधाररत असावे

 ई - उद्टर्दष् े आव्हानात्मक आणण रोमांचक असावीत  आर - गोल नोंर्दवले पाटहजेत

क्रीडा प्रशिक्षण मध्ये मूल्यांकन मूल्यांकनाची पद्धत फॉमेट व्ह असेसमें :  सरु असलेली प्रकक्रया  उपयोक्जत कौिल्ये समशमतीय मूल्यांकन:  समाप्ती ककंवा अंनतम प्रकक्रया  कौिल्य अजा​ामध्ये लागू केले

15

आम्ही मूल्यांकन कसे करू बें चमाका: एक मानक ककंवा संर्दभा त्रबंर्द ू जयाच्यािी तलना केली जाऊ िकते.

रुत्रिक्स: अॅिली कडून असाइनमें वर ववशिष्

ग्रेड शमळणे अपेक्षक्षत आहे .

ननकष- कौिल्ये, कौिल्यांचा वापर

प्रशिक्षण सत्र आयोक्जत करणे लक्षात ठे वण्याचे मद्र्दे :  कोचचंग सत्रांसाठी वेळेपूवी चांगले रहा.  तमच्या प्रशिक्षण योजनेनसार तमच्या उपकरणांची व्यवस्िा करा.  जेव्हा ववद्यािी/खेळाडू येतात तेव्हा त्यांना एकत्र करतात.  त्यांना आजचा धडा योजना आणण उद्टर्दष्

सामानयक करा

 डायनॅशमक वॉमाअप करा स् ॅ ट क वॉमाअप

ाळा

 त्यांना प्रशिक्षण त्रबंर्द ू समजावून सांगा (ते एक ककंवा र्दोन ठे वा)  ककमान र्दोन कोनातून कौिल्य र्दाखवा. (काही श्रवण शिकतात तर काही दृष्यदृष्ट्या शिकतात हे लक्षात ठे वा)  ववद्यार्थया​ांना कौिल्ये करू द्या (त्यांना ग ांमध्ये ठे वा)  टर्दलेल्या कौिल्यात ककमान एक प्रगती  त्या कौिल्यािी संबंचधत लहान बाजूंच्या खेळासाठी ववद्यार्थया​ांना ठे वा  नेहमी िंड करून पण ू ा करा 16

सर्ा​ात िहत्र्ाचे  प्रशिक्षणात मजा  साधे शिक्षण  सत्रावर पूणा ननयंत्रण  पढे काय आहे ते घेऊन ववद्यार्थया​ाला घरी जाऊ द्या.

17

मॉड्यल ू 4 मल ू भत ू प्रिमोपचार आणण हायड्रेिन

18

'RICE' प्रकक्रया  R: कोणत्याही त्रासर्दायक कक्रयाकलापांपासून ववश्रांती घ्या. ववश्रांतीची डडग्री र्दखापतीच्या प्रमाणात अवलंबून असेल. सरुवातीचे काही टर्दवस र्दखापतग्रस्त भागाला वेर्दना होऊ नयेत यासाठी प्रयत्न करणे हा एक साधा ननयम आहे .  I: बफा िे

र्दखापतीवर लावावा. हे ताबडतोब सरू केले पाटहजे,

10 ते 20 शमनन े चालू ठे वावे आणण पटहल्या र्दोन टर्दवसांसाठी प्रत्येक एक ते र्दोन तासांनी पनरावत्त ृ ी करावी. क्जतक्या लवकर बफा लावला जाईल नततका रक्तस्त्राव कमी होण्याची िक्यता जास्त असते.  C: कॉम्प्रेिन, जेव्हा िक्य असेल तेव्हा क्षेत्रावर लागू केले जाते. हे सामान्यतः कॉम्प्रेिन पट् ी ककंवा स् ॉककंगचे रूप घेते. हे रक्तस्त्राव कमी करण्यास मर्दत करे ल  E: िक्य असेल तेव्हा हृर्दयाच्या पातळीच्या वर, र्दखापतग्रस्त भाग उं च करा. यामळे जास्त सज ू ननघून जाणे आणण रक्त आणण शलम्फ शसस् ममध्ये परत येणे सोपे होते.

19

हायड्रेिन सामान्य िव बर्दलण्याची मागार्दिाक तत्त्वे:  ताबडतोब, व्यायाम सरू करण्यापूवी, 200-600 शमली िवपर्दािा वापरा.  30 शमनन ांपेक्षा जास्त कालावधीच्या सवा व्यायाम सत्रांसाठी िवपर्दािा सेवन करण्याची योजना ववकशसत करा. पूवीच्या िवपर्दािा​ाच्या तोट्याची िक्य नततक्या जवळून जळणी करण्याचे लक्ष्य ठे वा (िरीराच्या वस्तमानाच्या 1% च्या आत). खेळातील सवा संधी ववचारात घ्या.  व्यायामाच्या सत्रात लवकर वपणे सरू करा आणण ननयशमतपणे िोड्या प्रमाणात वपणे सरू ठे वा. स्पोट्ास डड्रंक ककंवा पाणी हे सवोत्तम पया​ाय आहे त.  िवपर्दािा जसे ते बर्दलण्याचे लक्ष्य ठे वा  व्यायामानंतर भरपूर पाणी प्या, तमची तहान िमवण्याचा त्रबंर्द ू पार करा  प्रशिक्षण ककंवा खेळानंतर चहा, कॉफी, कोला पेये आणण अल्कोहोल वपणे

ाळा

 ग्लायकोजेन स् ोअसाचा लवकर वापर रोखण्यासाठी स्पोट्ास डड्रंक्स खेळापूवी िोड्या प्रमाणात घेतले पाटहजे

20

30 शमनन ांपेक्षा कमी खेळ  कायाक्रमापव ू ी चांगले हायड्रे

करा

 कायाक्रमार्दरम्यान घेतलेल्या िवामळे कायाक्षमतेचा फायर्दा होणार नाही कारण ते 30 शमनन ांत िरीराला उपलब्ध होणार नाही  इव्हें

र्दरम्यान घेतलेले िव कोरडे तोंड कमी करे ल आणण समजले जाणारे

श्रम सधारे ल

30-60 शिननटा​ांच्या खेळ  कायाक्रि चा​ांगल्या प्रकारे हायड्रेटेड सुरू करा  सर्ासाधारण ननयिानुसार िर १५ शिननटा​ांनी द्रर्पिार्ा बिलून १५०-२५० शिली पाणी प्या.  व्यायािािरम्यान काबोहायड्रेटचा एक परू क स्त्रोत 60 शिननटा​ांपेक्षा किी कालार्धीत काही इव्हें टिध्ये कायाप्रिशान सुधारण्यासाठी िशावर्ला गेला आहे . एक सािान्य शशफारस प्रनत तास 30-60 ग्रॅ ि काबोहायड्रेट आहे . सरासरी स्त्पोर्टास ड्ड्रांकिध्ये 60-80 ग्रॅि प्रनत शलटर असते त्यािुळे एखाद्या खेळाडूने साधारणतः एक तत ृ ीया​ांश स्त्पोर्टास ड्ड्रांक र्ापरार्े.

21

सहनिक्ती खेळ मध्ये  कायाक्रम चांगल्या प्रकारे हायड्रे े ड सरू करा  ननयशमतपणे िव बर्दला  व्यायाम करताना प्रनत तास ३०-६० ग्रॅम काबोहायड्रे

घ्या, हे कबोर्दके स्पोट्ास

डड्रंक्समधून शमळू िकतात.  पो

ाळा (उर्दा. चरबी ककंवा

ररकामे होण्यास उिीर करणारे काबोहायड्रे

फायबर असलेले काबोहायड्रे

पर्दािा), ककंवा गॅस्रोइं े स् ाइनल समस्या ननमा​ाण

करतात. काबोहायड्रे चे चांगले स्त्रोत म्हणजे जॅ म सँडववच, केळी, जाड िकारायक्त शसरप, मस्ली बार, जेली बीन्स, कॉडडायल ककंवा इतर स्पोट्ास डड्रंक्स

ननजालीकरण  असे टर्दसून आले आहे की िरीराच्या वजनाच्या फक्त 1-2% ननजालीकरणामळे िारीररक काया बर्दलू िकते आणण अॅिली च्या कामचगरीवर नकारात्मक पररणाम होतो. डडहायड्रेिनची चचन्हे व्यायामाच्या फक्त एक तास ककंवा त्यापूवी सरू होतात. उष्मा पे के, उष्मा िकवा आणण संभाव्य जीवघेणा उष्माघात ववकशसत करणार्या खेळाडूंसाठी हे जोखमीचे घ क आहे  ननयशमतपणे िव वपऊन ननजालीकरण

ाळता येते

 ननजालीकरणाची चचन्हे आणण लक्षणे समाववष्  तहान

!! धन्यवार्द !!

22

आहे त: