18
TEMATY NUMERU
Anioły czy demony? Sukuby czy inspiratorki duchowego rozwoju ludzkości? Królowe piekła czy królowe świata? Cztery żony jednego z najwspanialszych archaniołów czy cztery żony szatana? Jakie są i skąd pochodzą mityczne anioły sakralnej prostytucji?
Skrzydlaci? Gdy słyszymy słowo ‘anioł’, pierwsze co przychodzi nam do głowy to wizerunek istoty opiekuńczej - Anioła Stróża strzegącego dzieci przechodzące nad przepaścią. Piękny i pełen dobroci, a wyglądem nieróżniący się od człowieka. Tak widziane anioły, są inkarnacją posłuszeństwa woli Bożej i spokoju, a także opiekunami ludzi. Anioły od zawsze inspirowały ludzkość – od bizantyjskich ikon, poprzez renesansowe cherubiny, aż do skrzydlatych, złotowłosych postaci ze współczesnych kartek bożonarodzeniowych. Każdy z nas zastanawia się jednak kim, a może czym, one są? Samo słowo anioł – pochodzące z hebrajskiego Malakh, oznacza posłańca, istotę anielską, choć także epifanię samego Boga. Wspomina o nich Biblia hebrajska i chrześcijańska, a także Koran. Funkcje i rodzaje aniołów wychodzą poza te wyobrażenia, podobnie jak samo zagadnienie anioła, wychodzi poza krąg kulturowy tzw. Trzech wielkich Religii Monoteistycznych. Jest to jednak dopiero jedna strona mitologicznego medalu. Tradycje znają różne przykłady aniołów: anioły niosące śmierć, takie jak Azrael, który zapisuję imię każdego narodzonego człowieka w swojej księdze, by wykreślić je, gdy ten umiera, a także wiele innych. Do śmiercionośnych aniołów zalicza się także Sariela oraz chaotycznego archanioła Samaela. Samael jest niezwykle interesującą postacią – z jednej strony stanowi sobą tzw. niszczycielski „bicz Boży” (karzącą rękę Boga). Posiada funkcje oskarżyciela i uwodziciela. Z drugiej strony jest aniołem, który podtrzymywać miał rękę Abrahama, gdy ten zamierzał złożyć Izaaka w ofierze. Zasiadać ma w niebie, gdzie jako jeden z siedmiu archaniołów, ma dwa miliony pomniejszych aniołów na swoje rozkazy. I przy tym wszystkim, postrzegany jest także jako epifania szatana oraz władca sił nieczystych. Jako ten ostatni, związany jest ściśle właśnie z aniołami prostytucji.
Prostytucja Czym jednak jest owa anielska prostytucja? Sam termin jest dość wieloznaczny, spróbujmy więc najpierw odpowiedzieć sobie na pytanie, czym jest prostytucja jako taka. Współcześnie
nam znana prostytucja jest sui genesis, czyli niczym innym jak handlem wymiennym, gdzie kontakt seksualny jest towarem, za który otrzymuje się zapłatę. Fakt ten nie zmienia się pomimo tego, iż ma ona wiele odmian i w zależności od konkretnego państwa czy regionu może być zbrodnią, przestępstwem, czy należeć do tzw. szarej strefy. Choć może być też całkowicie legalnym biznesem. Koncept, iż prostytucja jest przestępstwem czy handlem wymiennym jest – co zabawne – dość nowy. Kilka tysięcy lat temu, prostytucja była aktem wiary, rytuałem religijnym. Jako taka, nie powinna jednak nazywana być prostytucją, stąd może dość niezgrabny, aczkolwiek wielce obrazowy zwrot: prostytucja sakralna czy świątynna.
Prostytucja sakralna Prostytucja sakralna jest ściśle związana z kulturą wczesnych rolników Bliskiego Wschodu. Wraz z rozwojem miast i miastpaństw, rolnictwo stało się głównym źródłem pożywienia i osią, wokół której oscylowało się życie ludzi. Niesprzyjające warunki atmosferyczne, niedające się przewidzieć wypadki, mogły zniszczyć zbiory, skazując ludzi na biedę i na głód. Rolnictwo stało się więc bodźcem inspirującym religijne wyobrażenia. Samo sadzenie ziarna, przypominało poczęcie dziecka, stawiając kobietę w roli reprezentantki Ziemi jako boskiej, płodnej istoty. Doprowadziło to w ostatecznym rozrachunku do sakralizacji aktu płciowego i wywyższenia kobiety jako tej, która odgrywała rolę bogini płodności podczas rytuałów hieros gamos, tak zwanego „świętego małżeństwa”. Miały one na celu pobudzenie płodności i rozwoju otaczającego świata. Pierwsze źródła pisane, potwierdzające istnienie hieros gamos, pochodzą ze starożytnego Sumeru, gdzie król oraz najwyższa kapłanka Inanny, bogini miłości i płodności, zawierali „uświęcone małżeństwo” jako odzwierciedlenie związku bogini z Dumuzim, jej boskim mężem.
Jak bogini stała się upadłym aniołem? „Historię piszą zwycięscy” - powiedział Winston Churchill. Mitologię też. Mit nie jest jedynie zbiorem opowiadań związanych z jakimś antycznym systemem wierzeniowym lub zbiorem zasad ujmujących sferę sakralną w ramy rytuałów. Mit jest metaforą odzwierciedlającą wydarzenia historyczne czy też uprawomocniającą pewien system społeczny, zastępującą prawo. Joseph Campbell argumentował, iż inwazji jednej grupy ludzkiej przez drugą, towarzyszyła demonizacja postaci, przynależących do kanonu mi-
tycznego pokonanych przez zwycięzców. Był to sposób zarówno na wprowadzenie nowych wierzeń, jak i usprawiedliwienie podboju poprzez alegorię mitologiczną. Właśnie to mogło doprowadzić do degradacji bogiń płodności z bóstw: najpierw w anioły, a następnie w sukuby – demoniczne i niszczycielskie duchy. Interpretacja mitu jest delikatną sprawą, do pewnego stopnia może być też subiektywna. W naszym przypadku nie sposób udowodnić, iż demonizacja rzeczywiście miała miejsce, lecz można założyć z dużą dozą prawdopodobieństwa, że tak właśnie było.
Kim więc są anioły prostytucji? Znamy cztery takie anioły: Naamah, Lilith, Agrat Bat Mahlat i Eisheth Zenunim. Jako cztery żony Samaela, równoznacznego w tym kontekście z szatanem, są królowymi piekła, a zarazem każda z nich panuje nad inną częścią świata. Agrat Bat Mahlat jest władczynią Zachodu, nazywanego Salamancą. Jej imię dosłownie oznacza „Córkę Iluzji” lub „Córkę Mistyfikacji”. Według tradycji kabalistycznej uwiodła ona króla Dawida i urodziła mu syna Asmodaia, nazywanego także Asmodeuszem. Asmodai jest jednym z demonów zemsty. Naamah jest Panią Wschodu, określanego jako Damaszek. Odpowiada za sztukę przepowiadania przyszłości i wróżenia, zsyłając boską inspirację. Jej imię oznacza „Miła” w sensie „ulubiona”, nie jest jednak jasne czy jest miła mozaistycznemu bogu Jahwe, czy odwrotnie – ulubiona przez pogańskie bóstwa. Kabbalah wymienia ją wspólnie z Lilit jako sukuby, które uwiodły Adama, po tym jak po śmierci Abla odszedł od Ewy. Z jego związku z Lilit i Naamah narodzić się miały potwory znane jako Plagi Ludzkości. Pierwszą z aniołów prostytucji jest Eisheth Zenunim, jednak o niej najmniej wiadomo. Określana jest często jako qodeshah - nazwą nadaną przez Hebrajczyków kananejskim prostytutkom świątynnym. Czwartym, i jak się zdaje, najbardziej interesującym aniołem prostytucji jest Lilit, Królowa Północy. Jej imię oznacza „noc” zarówno w arabskim jak i hebrajskim, jednak w staro sumeryjskim znaczy ono wiatr. Kabbalah określa Lilit jako pierwszą żonę Adama, stworzoną wraz z nim z tej samej gleby. Jednak Adam postanowił podporządkować ją sobie, na co oczywiście się nie zgodziła. Niczym ikona kobiecej dumy, odeszła od Adama, by związać się z wymienionym już archaniołem Samaelem. *** Anna Koroniak