Bookpress #06

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

• Ο Κώστας Κατσουλάρης συζητάει µε τη Ρέα Γαλανάκη • Ο Αλέν Μπαντιού µιλάει στη ∆ήµητρα Αθανασοπούλου ΚΛΑΣΙΚΟ, ΑΛΛΑ...

Ο Βαγγέλης Χατζηγιαννίδης ξεσκαρτάρει τη βιβλιοθήκη του ΣΙΝΕΜΑ

Η Σώτη Τριανταφύλλου στον πλανήτη Πανδώρα ΕΠΙΣΗΣ: Ελληνική και

ξένη λογοτεχνία, κόµικς, παιδικά, µουσική κ.ά.

03.2010

#06 www.bookpress.gr

Αφιέρωµα στην πολιτική οικολογία

ΜΗΝΙΑΙΟ ΕΝΤΥΠΟ ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ - ∆ΙΑΝΕΜΕΤΑΙ ∆ΩΡΕΑΝ exofilo.indd 3

3/22/10 12:45 PM

03_periexomena.indd 2

3/22/10 11:45 AM

BOOKPRESS03

ΜΑΡΤΙΟΣ2010

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ03/2010

BOOKPRESS 10

ΜΟΝΙΜΑ 4 6 8 10 12 28 32 44 46 46

TIBOOKTU ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΝ ΣΤΟΝ ΑΦΡΟ ΤΩΝ ΗΜΕΡΩΝ Εκπαιδεύοντας τον δράκο µου ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Ρέα Γαλανάκη ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ DEBATE Ε∆Ω ΒΙΒΛΙΟΥΠΟΛΗ ΠΑΣΑΤΕΜΠΟ PILLOW BOOK Της Σώτης Τριανταφύλλου 90’’ Του Σάκη Σερέφα

ΘΕΜΑΤΑ 13 14 16 17 18 28 30 36 37

EΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ REALITY BOOK ΚΛΑΣΙΚΟ, ΑΛΛΑ ∆ΕΝ Μ' ΑΡΕΣΕΙ ΑΦΙΕΡΩΜΑ «ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ» ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Αλέν Μπαντιού ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΟΜΙΚΣ ΠΟΙΗΣΗ

MULTIPRESS 40 41 42 42 43 45

ΣΙΝΕΜΑ Η Σώτη Τριανταφύλλου γράφει για το «Avatar» ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ Ο Κ. Σταφυλάκης σχολιάζει ΣΠΙΤΙ ΑΠΟ ΦΥΛΛΑ Γράφει η Αµάντα Μιχαλοπούλου TEMPO Του Φοίβου Καρζή ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΛΕΥΚΩΜΑ Των Χ. Βλαβιανού και Χρ. Χρυσόπουλου CULTURE CLUBBING Ειδήσεις από τον χώρο του βιβλίου

03_periexomena.indd 3

Τ.Κ. 2010 ∆ια βάσ τε τη ν

Βoo Pre k ss

ακρ τυπ ιβώς ό ww ώνε π w.b ται ως ook στο pres s.gr

40 32

18

Εικονογράφηση εξωφύλλου Ντίνος ∆ηµολάς

ΕΠΙΜ. Γ. ΤΣΑΚΝΙΑΣ

Ντοκουµέντο: Έπεσε στα χέρια µας η παρακάτω αλληλογραφία. Τη δηµοσιεύουµε αυτούσια. Αξιότιµοι κύριοι, αιτούµαι αδείας προκειµένου να προβώ στην ψηφιοποίηση του φύλλου υπ' αριθ. 475 της εφηµερίδος «Ο Κήρυξ της Άνω Σουβάλας». Στη συλλογή σας φυλάσσεται το µοναδικό σωζόµενο αντίτυπο, το οποίο είναι αναγκαίο για την έρευνά µου σχετικώς µε τον πατέρα Ευλάµπιο Φαρφαρούχα, τον σηµαντικότερο εκπρόσωπο των Ανωσουβαλιώτικων γραµµάτων κατά τον 19ο αιώνα. Μετά τιµής, Λάµπρος Τσόγκας, φιλόλογος. Αξιότιµε κύριε, το αίτηµά σας εξετάζεται. Μετά τιµής, Γιάγκος Μπλιώνας, ∆ιευθυντής Βιβλιοθήκης. Κύριε ∆ιευθυντά, υπενθυµίζω πως εκκρεµεί το αίτηµά µου. Μετά τιµής, Λάµπρος Τσόγκας, φιλόλογος. ΥΓ. Το όνοµά σας µου φαίνεται γνωστό. Μήπως έχοµε γνωριστεί; Αξιότιµε κύριε, το αίτηµά σας εξακολουθεί να εξετάζεται. Μετά τιµής, Γιάγκος Μπλιώνας. ΥΓ. Ίσως το όνοµά µου σας είναι γνωστό διότι έπαιζα δεξί εξτρέµ στη «Θύελλα» Κάτω Σουβάλας. Ίσως να θυµάστε ότι µου σπάσατε το πόδι. Κύριε ∆ιευθυντά, το αίτηµά µου εξακολουθεί να εκκρεµεί. Ήταν τιµή µου που χρηµάτισα επί σειρά ετών σέντερ µπακ του ενδόξου «Κεραυνού» Άνω Σουβάλας. Λάµπρος Τσόγκας. Κύριε, δεν χρηµατίσατε σέντερ µπακ. Χασάπης χρηµατίσατε. Επίσης, χρηµατίσατε τον διαιτητή, σε εκείνον τον −µοιραίο για την ποδοσφαιρική µου καριέρα− αγώνα. Γιάγκος Μπλιώνας. Σας τσούζει ακόµα η τεσσάρα, ε; Και µιλάτε για διαιτησία εσείς; Με το ανύπαρκτο πέναλτι; Λάµπρος Τσόγκας. Αυτήν τη στιγµή σκίζω σε πολλά µικρά κοµµατάκια το φύλλο υπ' αριθ. 475 της εφηµερίδος «Ο Κήρυξ της Άνω Σουβάλας» και το τρώω. Καλή µου όρεξη και καλή τύχη στην έρευνά σας.

3/22/10 11:46 AM

04BOOKPRESS

tiBOOKtu //////////////////////////////////////////////////////////////////////////// ΑΝΤΖΗ ΣΑΛΤΑΜΠΑΣΗ

DIY ΕΞΩΦΥΛΛΑ (ΓΙΑ ΕΠΙ∆ΟΞΟΥΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ, ΚΑΙ ΟΧΙ ΜΟΝΟ) Πληκτρολογήστε τη διεύθυνση www.oreillymaker. com, αλλάξτε χρώµατα, τίτλο, υπέρτιτλο, όνοµα συγγραφέα, εκδόσεις και δηµιουργήστε το δικό σας εξώφυλλο για το πραγµατικό ή το φανταστικό βιβλίο σας. Η ποικιλία των εικόνων δεν είναι µεγάλη, αλλά για µια πρώτη απόπειρα αρκεί και περισσεύει. Για προχωρηµένους χρήστες υπάρχει και το www.cafepress.com ΠΡΩΤΑ ∆ΙΑΒΑΖΩ, ΥΣΤΕΡΑ ΤΡΩΩ, ΚΑΙ ΤΟΥΜΠΑΛΙΝ Αυτή η καταπληκτική ζωγραφιά κοσµεί τους τοίχους ενός εστιατορίου στην Κρακοβία της Πολωνίας. Έκανε τον γύρο του Ίντερνετ µέσω ενός διαγωνισµού φωτογραφίας, µε θέµα τις βιβλιοθήκες, και δεκάδες βιβλιόφιλοι µπλόγκερ έσπευσαν να την αναδηµοσιεύσουν και να υποκλιθούν στον ιδέα του ευφάνταστου εστιάτορα, αλλά και στον διανοούµενο µάγειρα όχι µόνο ως πρόσωπο, µα και ως ιδέα. Άλλωστε, σύµφωνα µε τον Μπωντλαίρ, «ένας υγιής άντρας µπορεί να ζήσει δύο µέρες χωρίς φαγητό, όχι όµως και χωρίς ποίηση»... ΜΙΑ ΒΟΛΤΑ ΣΤΟ ΣΙ∆ΝΕΪ Οι κάτοικοι του Σίδνεϊ θεωρούν την πόλη τους

αRtiστοκράτισσα

04_tibooktu2.indd 2

την οµορφότερη του κόσµου. Και δεν έχουν άδικο. Τα δεκάδες πάρκα, η οργιώδης βλάστηση, οι πεντακάθαρες παραλίες µε τους σέρφερ και τους... καρχαρίες συνθέτουν σκηνικό επίγειου παραδείσου. Easy life, κουλτούρα παραλίας, µικροί-µεγάλοι µε τις σαγιονάρες τους και τα µαγιό τους, αλλά στο διάβασµα µάλλον υστερούν. Εξαιρέσεις αποτελούν τα µικρά βιβλιοπωλεία και καφέ που ξεφυτρώνουν σε κάθε γωνιά της πόλης, στα οποία ο βιβλιόφιλος µπορεί να ικανοποιήσει τις ορέξεις του, καταβάλλοντας αντίτιµο προσιτό και λογικό.

ΜΑΡΤΙΟΣ2010 /////////////////Φράση του µήνα////////////////////

«Θα θέλαµε να υπάρχει ένα γεµάτο πιστόλι πάνω στο τραπέζι και µακάρι να µη χρειαστεί να το χρησιµοποιήσουµε ποτέ» Ο υπουργός Οικονοµικών Γιώργος Παπακωνσταντίνου σε αναζήτηση πολιτικής στήριξης από την Ευρώπη

ΚΑΜΒΑΣ ΜΟΥ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ! Ο Μάικ Στίλκι είναι ένας 35χρονος Καλιφορνέζος καλλιτέχνης που έχει µανία µε τα βιβλία. Τόσο µεγάλη είναι η µανία του, που τα χρησιµοποιεί ως καµβά για να δηµιουργήσει έργα που συνδυάζουν τη γλυπτική µε τη ζωγραφική. ∆εν είναι ο µοναδικός. Μεγάλη απήχηση έχουν και τα έργα του Νεοϋορκέζου Στάνφορντ Κέι, για τον οποίο το βιβλίο ως αντικείµενο παρουσιάζει πολλές οµοιότητες µε έναν πίνακα ζωγραφικής: «Αντιλαµβανόµαστε τη σελίδα ενός βιβλίου ως µια επίπεδη επιφάνεια τυπωµένη µε µαύρο µελάνι. Τα βιβλία όµως δεν είναι επίπεδα, έχουν βάθος, όπως βάθος έχει κι ένας επίπεδος πίνακας ζωγραφικής. Με τον ίδιο τρόπο που, όταν διαβάζουµε, καλούµαστε να συναρµολογήσουµε εικόνες και ιδέες, έτσι και, όταν βλέπουµε έναν πίνακα ζωγραφικής, καλούµαστε να µεταφράσουµε τις πινελιές σε συναισθήµατα και προθέσεις».

ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΤΖΑΜΠΟΥΡΑ

3/22/10 11:47 AM

ΣΤΟ ΦΥΛΛΟ ΑΠΡΙΛΙΟΥ

&

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΓΝΩΣΗ

Πώς θα είναι τα βιβλία του µέλλοντος; Ποιοι είναι σήµερα οι πρωτοπόροι; Τι γίνεται µε τα πνευµατικά δικαιώµατα; Απαντούν: Συγγραφείς, εκδότες, δηµοσιογράφοι, επιστήµονες.

ΝΕΟ

www.bookpress.gr

«Ο κόσµος µέσα α πό τα βιβλία» και στο διαδίκτυο Παρουσιάσεις, συνεντ εύ απόψεις, εκδηλώσεις ξεις, κριτικές, , παρεµβάσεις, ειδήσεις, πρόσωπα, σ τήλες,

ψηφοφορίες,

αφιερώµατα, νέε ς

κυκλοφορίες

5_aftodiafimisi.indd 1

3/22/10 11:49 AM

06BOOKPRESS Εκδότης Ελένη Κορόβηλα Διευθυντής Κώστας Κατσουλάρης Σύμβουλος έκδοσης Σώτη Τριανταφύλλου Σχεδιασμός Σπύρος Πολυκανδριώτης Αρχισυντάκτης Σωτήρης Βανδώρος Σκιτσογράφος Έφη Ξένου

Συντακτική ομάδα Αναστασία Καμβύση, Άντζη Σαλταμπάση, Σάκης Σερέφας, Αμάντα Μιχαλοπούλου, Φοίβος Καρζής, Νίκος Κουνενής, Κωστής Σταφυλάκης, Σταμάτης Δαγδελένης, Μάνια Στάικου, Θάνος Σιόντορος, Άντζελα Δημητρακάκη, Δημήτρης Αθηνάκης, Αργυρώ Μαντόγλου, Φώτος Λαμπρινός, Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης, Κωστής Αρβανίτης, Αργυρώ Πιπίνη, Δανάη Χριστοπούλου, Eλπίδα Πασαμιχάλη, Πάρις Κωνσταντινίδης, Χίλντα Παπαδημητρίου, Κώστας Αγοραστός, Δημήτρης Μαρίτσας, Μαρία Τζαμπούρα, Γιώργος Χ. Θεοχάρης, Γιώργος Χαντζής, Χρήστος Χρυσόπουλος, Χάρης Βλαβιανός, Γιώργος Τσακνιάς

Johnathan Fournier, The wounds of the dawn, 2008

Εμείςδίνουμετονόημα

H

Οικολογία είναι μόδα, ακούμε συχνά να λέγεται και να γράφεται. Κι έως ένα σημείο είναι αλήθεια: «Μόδα» άλλωστε χαρακτηρίζεται, μεταξύ άλλων, η ζηλευτή προσαρμοστικότητα των αγορών απέναντι στην καινοτομία, όσο και η ικανότητά τους να απονευρώνουν διά της επαναλήψεως οποιαδήποτε ιδέα απειλεί το «όραμα» της διαρκούς μεγέθυνσης και της υπερκατανάλωσης. Έτσι, «οικολογία» για την αγορά και τους οπαδούς της με-κάθε-μέσο-ανάπτυξης είναι κυρίως ένα σύνολο πρακτικών συμβουλών για την εξοικονόμηση ρεύματος ή χαλαρές προτροπές προς τους καταναλωτές να ανακυκλώνουν τα εκατοντάδες κιλά σκουπίδια που παράγουν κάθε χρόνο. Η ιδέα ότι θα έπρεπε ενδεχομένως να μειωθεί ο όγκος των σκουπιδιών –κι ένας τρόπος για να το πετύχεις αυτό είναι να καταναλώνεις λιγότερο– είναι εκτός ατζέντας· προκαλεί σύγκρυο. Ανεργία, κλείσιμο καταστημάτων, οικονομική καταστροφή, πραγματικός Αρμαγεδδών φαίνεται να μας περιμένουν αν επιχειρήσουμε να βάλουμε φρένο στην εγωπαθή μανία μας. Στην πραγματικότητα, όλοι θέλουμε να «δρούμε πράσινα», αλλά λίγοι είμαστε διατεθειμένοι να αλλάξουμε τρόπο ζωής. Το αφιέρωμα στην Πολιτική Οικολογία που επιχειρήσαμε σε αυτό το τεύχος δεν ήταν για μας «σημαία ευκαιρίας». Πρόθεσή μας είναι να κάνουμε γνωστές τις«πράσινες» ιδέες, όχι επειδή αποτελούν θέσφατο, αλλά επειδή –ειδικά στη χώρα μας– είναι παρεξηγημένες, υποτιμημένες από την ταύτισή τους με ιλαρές τηλεοπτικές φιγούρες – στην ουσία τους εντελώς άγνωστες. Η απόφασή μας να μην προτάξουμε τη συζήτηση για την Κλιματική Αλλαγή και την καταστροφή του πλανήτη ήταν συνειδητή. Πιστεύουμε ότι η αλλαγή οικονομικού και κοινωνικού «παραδείγματος», η αναζήτηση μιας διαφορετικής σχέσης και ισορροπίας με τη φύση δεν πρέπει να προτείνεται με το φόβητρο μιας επερχόμενης καταστροφής αλλά στο όνομα μιας πιο ποιοτικής και βαθύτερα νοηματοδοτημένης ζωής.

Σ

ε προηγούμενα φύλλα υποσχεθήκαμε ότι θα είμαστε δραστήριοι, κινητικοί, ότι δεν θα κλειστούμε στο καβούκι μας. Η Book Press αντιλαμβάνεται τον εαυτό της ως μέρος ενός δικτύου ανθρώπων, εντύπων, χώρων, ιδεών. Συνδιοργανώσαμε τον διαγωνισμό Poetry slum, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, μαζί με άλλα έντυπα και ηλεκτρονικά περιοδικά. Στηρίξαμε τις δύο παραστάσεις στην Αθήνα του πλέον διάσημου Γερμανού σλάμερ, του Bas Böttcher, στο Ινστιτούτο Γκαίτε και στο Dasein Café – κι η εμπειρία μάς αντάμειψε. Ήμασταν χορηγοί επικοινωνίας στην «Εβδομάδα Ποίησης», στο Bacaro, και συμμετέχουμε ενεργά στην δημιουργία Διεθνούς Φεστιβάλ Λογοτεχνίας στη Ρόδο. Επίσης, συμμετέχουμε ως χορηγοί επικοινωνίας και στηρίζουμε δράσεις σε συναφείς χώρους, όπως το θέατρο (έργο του νέου συγγραφέα Γιώργου Ηλιόπουλου «4ever» στο «104» στα Εξάρχεια) ή η φωτογραφία («Photoraid», διαγωνισμός αναλογικής φωτογραφίας). Και συνεχίζουμε…

Ο

ιστότοπός μας «ανεβαίνει» μήνα τον μήνα, εξελίσσεται σε ηλεκτρονικό κόμβο για το βιβλίο με άποψη. Ήδη μπορούμε να παινευόμαστε ότι είχαμε τις πρώτες μας επιτυχίες: Το «συγκριτικό τεστ» Βερολίνο-Αθήνα για την τιμή των εισιτηρίων στην «Όπερα της Πεντάρας» (παραμένει ακόμη και σήμερα η πρώτη σε αναγνωσιμότητα σελίδα μας στο bookpress.gr) και, βέβαια, το θέμα για τον κίνδυνο να μπει λουκέτο σε τμήματα ελληνικών σπουδών σε βρετανικά πανεπιστήμια (το «κομμάτι» της Ελπίδας Πασαμιχάλη για το Kings College είναι η δεύτερη πιο δημοφιλής σελίδα μας) έδειξαν ότι ένας ιστότοπος για το βιβλίο μπορεί να έχει «νεύρο» και ανακλαστικά για συναφείς με τη θεματολογία του χώρους. Κώστας Κατσουλάρης Η Book Press διαθέτει ήδη ευρύτατο δίκτυο διανομής, στην Αττική, στη Θεσσαλονίκη και στην περιφέρεια. Ωστόσο, και παρά το μεγάλο τιράζ μας, ορισμένοι ίσως δεν μας βρείτε έγκαιρα. Προτείνουμε: Γραφτείτε συνδρομητές, με ένα συμβολικό ποσό ετησίως, για να έχετε κάθε μήνα «ένα παράθυρο στον κόσμο» στην πόρτα σας.

06_editorial.indd 6

Art director Ιωάννα Καραΐσκου Φωτογράφος Καμίλο Νόλλας Επεξεργασία εικόνας Μιχάλης Mίαρης Διόρθωση κειμένων Σοφία Κροκίδη Ατελιέ SP.COM Διεύθυνση διαφήμισης Κωνσταντίνα Ευθυμίου Τ+F 210 3227950 Σχεδιασμός site Γιάννης Καρκανέβατος Υπεύθυνος διανομής Άλκης Κορόβηλας, Τ 6942 930 332 Εκτύπωση - Βιβλιοδεσία Χαϊδεμένος ΑΕΒΕ Ιδιοκτησία Π.Κ. Book Press Εκδοτικές Επιχειρήσεις Ε.Π.Ε Σταδίου 43, 105 59 Αθήνα Τ+F 210 3227950 info@bookpress.gr www.bookpress.gr Θέλετε να έρχεται η Book Press στο σπίτι σας; Γραφτείτε συνδρομητές, στέλνοντας ταχυδρομική επιταγή 22 ευρώ για λογαριασμό της Book Press και θα τη λαμβάνετε στον χώρο σας για έναν χρόνο.

H αναπαραγωγή κειμένων της BP επιτρέπεται μόνο με ρητή αναφορά στην πηγή.

03/2010BOOKPRESS

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΝ

ΜΑΡΤΙΟΣ2010

#06 3/22/10 11:51 AM

06_editorial.indd 7

3/22/10 11:51 AM

08BOOKPRESS

ΜΑΡΤΙΟΣ 2010

ΣΤΟΝ ΑΦΡΟ ΤΩΝ ΗΜΕΡΩΝ

Οι Βίκινγκ ξαναχτυπούν Ένα από τα πιο αστεία βιβλία µε δράκους και «αιµοβόρους» πολεµιστές βρίσκει τον δρόµο του για το σινεµά. Η αστεία, τρυφερή και διδακτική ιστορία της Κρεσσίντα Κάουελ βρήκε τον δρόµο της για τη µεγάλη οθόνη, µε τη βοήθεια του computer animation. Με σκηνές που θυµίζουν τις αεροµαχίες του «Avatar» και µε

την προσθήκη ενός αγοροκόριτσου, που κάνει τη ζωή του κεντρικού ήρωα ακόµα πιο δύσκολη στην ιστορία, η ταινία απευθύνεται σε µικρούς και µεγάλους, και όχι µόνο σε όσους αρνούνται

να ενηλικιωθούν… Τη σκηνοθεσία της ταινίας «Πώς να εκπαιδεύσετε το δράκο σας» υπογράφει ο Τζον Σάντερς, ενώ τις φωνές τους στους Βίκινγκ δανείζουν οι ηθοποιοί Τζέραρντ Μπάτλερ

(ο Λεωνίδας στους «300»), Κρεγκ Φέργκιουσον (διάσηµος Σκοτσέζος πολιτογραφηµένος Αµερικανός κωµικός, που διαπρέπει στην τηλεόραση), Αµέρικα Φερέρα (η Αµερικανίδα Μαρία η άσχηµη) κ.ά.

Τη φωνή του στον Σκυλόψαρο, που στην ταινία ονοµάζεται Hiccup (Λόξιγκας), δανείζει ο Τζόι Μπαρουσέλ. H ταινία βγαίνει στις αίθουσες την 1η Απριλίου από την UIP.

Το θεριό δεν είναι τροµερό Όταν ο Σκυλόψαρος συναντά τον µικρό Φαφούτη. Της Αναστασίας Καµβύση

Ο

Σκυλόψαρος, γιος του Καλόκαρδου του Μεγαλόσωµου, είναι ένας νεαρός πολεµιστής Βίκινγκ, που µια µέρα θα γίνει ο αρχηγός της φυλής των Μαλλιαρών Καπετάν Φασαρία. Η φυλή ζει στη Νήσο του Μπερκ και οι πολεµιστές της πρέπει να αιχµαλωτίσουν και να εκπαιδεύσουν ένα τροµερό θεριό, έναν δράκο, για να µπορέσουν να πάρουν τη θέση τους στην κοινωνία. Ο Σκυλόψαρος όµως δεν είναι

08_afros.indd 8

ένας συνηθισµένος άγριος πολεµιστής, αλλά ένα έξυπνο αγόρι, γεµάτο απορίες, αλλά και συµπόνια για τους δράκους. Όταν η τύχη τον φέρνει αντιµέτωπο µε έναν αλλόκοτο δράκο, τον µικρό Φαφούτη, ένα καινούργιο κεφάλαιο αρχίζει στην ιστορία των Βίκινγκ µε τους δράκους, και η σχέση των ανθρώπων µε τα πανίσχυρα ιπτάµενα ερπετά δεν θα είναι ποτέ πια η ίδια… Μια αληθινά αστεία ιστορία για τη σηµασία τού να είναι κανείς

ήρωας, αλλά και για τις προκαταλήψεις που δηµιουργεί αυτή η ιδιότητα, καθώς και για τις παρεξηγήσεις που συνοδεύουν την ιδιότητα του τέρατος, υπογράφει η Αγγλίδα συγγραφέας Κρεσσίντα Κάουελ, σκαρώνοντας µια ωραία αλληγορία για το πόσο ωραιότερη θα ήταν η ζωή των ανθρώπων αν προσπαθούσαν να κατανοήσουν όλα αυτά που πολεµούν. Την εικονογράφηση υπογράφει η ίδια η συγγραφέας.

Πώς να εκπαιδεύσετε το δράκο σας ΚΡΕΣΣΙΝΤΑ ΚΑΟΥΕΛ ΜΤΦΡ. ΜΑΝΟΣ ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ ΠΑΤΑΚΗΣ 2005 ΣΕΛ. 223, ΤΙΜΗ €10,50

3/22/10 11:52 AM

08_afros.indd 9

3/22/10 11:52 AM

10BOOKPRESS

ΜΑΡΤΙΟΣ2010

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

«Έχουμε εκδηλώσεις ρατσισμού και νεοφασισμού στην Ελλάδα» Η Ρέα Γαλανάκη, με αφορμή το νέο της βιβλίο, μιλάει στον Κώστα Κατσουλάρη για τη στάση μας απέναντι στον Άλλον και, βέβαια, για τη συγγραφή.

Τ

ο τελευταίο βιβλίο της Ρέας Γαλανάκη, «Φωτιές του Ιούδα, στάχτες του Οιδίποδα», εμπνευσμένο από μια πρωτότυπη φιλολογική μελέτη, λειτουργεί συμφιλιωτικά ανάμεσα στον μύθο, στην Ιστορία και στην επικαιρότητα. Τοποθετημένο σε τρία διαφορετικά χρονικά και αφηγηματικά επίπεδα, καταφέρνει να μιλήσει για τον ρατσισμό και την ξενοφοβία, χωρίς να καταφύγει σε ηθικοπλαστικές παραινέσεις και στερεότυπα.

Για τα ίδια πράγματα οι γυναίκες κατηγορούνται περισσότερο από τους άντρες

10_11_galanaki.indd 10

Σε μια εποχή που γίνεται πολλή κουβέντα για τον «ξένο», τον «άλλον», την αποδοχή του «διαφορετικού», κάνετε ένα βήμα πίσω, προς τον μύθο, και επιχειρείτε να πιάσετε το θέμα από τη ρίζα του. Πόσο συνειδητή ήταν μια τέτοια απόφαση; Ήταν εντελώς συνειδητή. Θα έλεγα ότι είναι ο δικός μου τρόπος στη λογοτεχνία. Μου αρέσει να συνδυάζω διαφορετικές εποχές και να δίνω έτσι μια διαχρονικότητα στο θέμα που θέλω να αναπτύξω. Και, βέβαια, ήταν εντυπωσιακό αυτό το εύρημα, ότι ο Ιούδας ταυτίζεται με τον Οιδίποδα, ότι δηλαδή έζησε, πριν ακολουθήσει τον Χριστό, μια ζωή παρόμοια με αυτή του Οιδίποδα, κι αυτό δείχνει τη διαχρονικότητα του φόβου για τον ξένο, τον Εβραίο κ.λπ. Ο μύθος αυτός είναι μέρος ενός μεγάλου ποιήματος της αναγεννησιακής Κρήτης, αλλά αυτή η ιδέα φαίνεται ότι είναι κάπως

παλαιότερη στην Ευρώπη. Σε εσάς πότε έφτασε αυτό το υλικό; Πολύ πρόσφατα. Το ποίημα αυτό γράφτηκε στον Χάνδακα (το σημερινό Ηράκλειο) τέλη του 15ου με αρχές του 16ου αιώνα, πλην όμως στα ελληνικά βγήκε μόλις το 2004 από το Ινστιτούτο της Βενετίας, κι έτσι κι εγώ πολύ πρόσφατα το είδα. Πώς δουλεύετε; Πρώτα βρήκατε το αρχειακό υλικό, στην προκειμένη περίπτωση τις σχετικές φιλολογικές μελέτες σχετικά με την ώσμωση στις δημώδεις αφηγήσεις της μορφής του Ιούδα κι εκείνης του Οιδίποδα, κι έπειτα σας ήρθε η ιδέα για τη συγγραφή; Ακούστε, έχω την αίσθηση πως στην Ελλάδα, εν μέσω δημοκρατίας –κι ίσως είναι λογικό– αναπτύσσεται ένα είδος νεοφασισμού, κι ήθελα πάρα πολύ να το δω αυτό το θέμα, μαζί με τον ρατσισμό. Προφανώς, το θέμα των μεταναστών είναι αυτό που έχει οδηγήσει την κοινωνία σε θέσεις που κυμαίνονται από ξενοφοβικές μέχρι ρατσιστικές, και μέσα σε αυτά είναι και ο αντισημιτισμός, ο οποίος επίσης έχει πολύ μεγάλη άνοδο τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα. Έτσι, ήθελα να θίξω ζητήματα γύρω από αυτά, με τον δικό μου τρόπο βέβαια, τον τρόπο της λογοτεχνίας. Το βιβλίο σας χωρίζεται σε τρία αφηγηματικά επίπεδα: το μυθικό (Ιούδας, Οιδίποδας), το ιστορικό (παππούς και γιαγιά της

Μάρθας, αντάρτες στην Κρήτη) και το συγχρονικό (η σημερινή Κρήτη). Ποια στιγμή έχετε σαφή εικόνα της δομής του βιβλίου; Η αλήθεια είναι ότι κάνω αρκετά προσχέδια, προσπαθώ να ορίσω τους χαρακτήρες, αλλά κάποια στιγμή έρχονται όλα από μόνα τους. Όσο δουλεύεις με το υλικό σου, η δομή αναδεικνύεται. Ήθελα να συνδυάσω το σύγχρονο επίπεδο, στο ορεινό χωριό της Κρήτης, με το μυθικό. Προέκυψε όμως η έμμεση αφήγηση της εποχής της Κατοχής, από τους χαρακτήρες του βιβλίου. Ταυτόχρονα, είναι τρεις ερωτικές ιστορίες. Της Κιμπουρέας, της μάνας του Ιούδα, της Μάρθας με έναν χωρικό και, βέβαια, της γιαγιάς της με τον εξάδελφό της, όπως μαθαίνει η Μάρθα ευρισκόμενη στο χωριό της. Η ηρωίδα ανήκει σε δύο αδύναμες ομάδες: είναι Εβραία και γυναίκα… Ώρες ώρες, διαβάζοντας το βιβλίο σας, αναρωτιέμαι για ποια από τις δύο ιδιότητές της «πληρώνει» ακριβότερο τίμημα… Ναι, γιατί για τα ίδια πράγματα οι γυναίκες κατηγορούνται περισσότερο από τους άντρες. Εδώ, για παράδειγμα, η γυναίκα κατηγορείται για την ερωτική της σχέση με τον άντρα του χωριού. Είναι αλήθεια ότι και στην περίπτωση της Μάρθας, όσο και της γιαγιάς της Μάρθας, όλος αυτός ο συνδυασμός θίχθηκε μέσα από τη γυναικεία υπόστασή τους. Μερικές από τις πιο ωραίες σελίδες του βιβλίου είναι με ξεχωριστά γράμματα, στα οποία η ηρωίδα «μιλάει» με την ψυχή της νεκρής μάνας της… Τι είναι η μάνα για εσάς σε αυτή την περίπτωση; Για μια κοπέλα όπως η Μάρθα η μητέρα τής είναι σε μεγάλο βαθμό άγνωστη, γιατί οι παλαιότερες γυναίκες δεν μιλούσαν εύκολα, δεν ανοίγονταν στις θυγατέρες τους, και κάπου η Μάρθα, όταν πεθαίνει η μάνα της, αισθάνεται πως δεν έχει συζητήσει μαζί της όσο θα ήθελε. Γι’ αυτό αρχίζει μαζί της κι αυτή τη συνομιλία, με τα όσα μαθαίνει στο χωριό για εκείνη, κι έτσι ξεκινάει μια προσπάθεια να ανακαλύψει τη μάνα της ξανά και να συμφιλιωθεί με την οικογενειακή της ιστορία. Είναι μια συζήτηση με τα φαντάσματα. Νομίζω ότι με τους ανθρώπους που αγαπάμε η συζήτηση μαζί τους συνεχίζεται συχνά και μετά τον θάνατο.

Μια ανάγνωση από την ανάποδη, μια «αντρική» ανάγνωση, βλέπει μερικά θαυμάσια πορτρέτα γυναικών, ενώ από την άλλη πλευρά οι άντρες είναι πιο σχηματικοί. Μήπως τελικά είναι πιο εύκολο να καταλάβουμε τον αλλόθρησκο ή τον αλλόφυλο απ’ ό,τι το άλλο φύλο; Ήθελα να αφηγηθώ την ιστορία μέσα από τις γυναίκες. Η πρόθεσή μου ήταν να φωτίσω την ιστορία μέσα από εκεί. Οι άντρες, ίσως, είναι λίγο πιο σχηματικοί, αλλά θα έλεγα ότι κι αυτοί κινούνται σε μια κλίμακα αποχρώσεων του καλού και του κακού. Και ο δάσκαλος έχει μια πλευρά ευεργέτη για το χωριό, και ο Πέτρος, ο βοσκός, δεν ταυτίζεται με τον κυρίαρχο χαρακτήρα αυτής της κοινωνίας. Από την άλλη, είναι κι αυτός μέσα στην παράδοση. Έχει κι ο ίδιος όπλο, βέβαια με μια διαφορετική αντίληψη για το πώς πρέπει να χρησιμοποιεί κανείς το όπλο που κατέχει. Επέλεξα λοιπόν να διηγηθώ την ιστορία μου μέσα από την οπτική των γυναικών, γιατί μου άρεσε αυτό, και όχι γιατί οι άντρες είναι λιγότερο πολύπλοκοι. Το ουσιαστικό για τη λογοτεχνία και κυρίως για τη ζωή είναι η συνάντηση του αρσενικού με το θηλυκό, η ανταλλαγή ανάμεσά τους. Στη συνείδηση πολλών τα έθιμα είναι αυτόχρημα κάτι καλό, έκφραση της σοφίας του λαού. Εσείς παρουσιάζετε ένα έθιμο –το κάψιμο του Ιούδα– ως μια αρνητική, κατ’ αρχάς, συνθήκη. Τελικά, ο λαός δεν είναι πάντοτε «σοφός»; Το θέμα είναι να δει κανείς γιατί υπάρχει ένα έθιμο, σε τι αποσκοπεί. Το συγκεκριμένο έθιμο, της καύσης του Ιούδα, είναι ξενοφοβικό, έχει σύμφωνα με τη γνώμη των ειδικών κάποια σχέση με το κάψιμο των μαγισσών, πολύ συχνά στα έθιμα υπάρχει η εξαγνιστική φωτιά. Το ζήτημα είναι ότι σήμερα τα έθιμο αυτό εκφράζει τη σημερινή ξενοφοβία, τον έντονο αντισημιτισμό, η ταύτιση του Ιούδα με τους Εβραίους έχει ήδη γίνει από τον Χρυσόστομο, κι έτσι στρέφεται εναντίον ενός λαού. Σήμερα βέβαια τον αντισημιτισμό στην Ελλάδα τον έχει ενισχύσει η ταύτιση των Εβραίων με την πολιτική του κράτους του Ισραήλ. Σήμερα αυτή η πολιτική, με την οποία δεν συμφωνώ καθόλου, ωθεί και πάλι στην ταύτιση μιας συγκεκριμένης πολιτικής με ένα έθνος.

3/22/10 11:53 AM

ΜΑΡΤΙΟΣ2010

BOOKPRESS11

'ΈΕχεει ι γραάψ Φωτιές του Ιούδα, στάχτες του Οιδίποδα Καστανιωτησ 2009 Η άφιξη μιας νεαρής Ελληνοεβραίας δασκάλας σε ένα ορεινό χωριό της Κρήτης, το έτος 2000, όσο και το πασχαλινό έθιμο της καύσης του Ιούδα, δίνουν αφορμή για το ξεδίπλωμα μιας παλαιάς κρητικής παράδοσης, που αποδίδει στο πρόσωπο του βιβλικού Ιούδα τη μοίρα του μυθικού Οιδίποδα.

Ο βίος του Ισμαήλ Φερίκ πασά Καστανιωτησ 2008 Η αιχμαλωσία ενός αγοριού, η αλλαγή θρησκείας και η σταδιοδρομία του στη διοίκηση δεν ήταν ασυνήθιστο φαινόμενο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η περίπτωση του Ισμαήλ Φερίκ πασά υπήρξε, ίσως, διαφορετική. Μισόν αιώνα μετά την αιχμαλωσία του, επέστρεψε στη γενέτειρα Κρήτη ως αρχηγός του αιγυπτιακού στρατού, για να καταστείλει την επανάσταση του 1866-1868.

Θα υπογράφω Λουί Καστανιωτησ 2007 Ένα σύγχρονο μυθιστόρημα για τον αιώνιο ρομαντισμό του έρωτα και της επανάστασης, βασισμένο στη ζωή του Aνδρέα Pηγόπουλου. Ένα ρέκβιεμ εστιασμένο στις τελευταίες μέρες ενός ανθρώπου που γεννήθηκε και αυτοκτόνησε στη θάλασσα, με τη μορφή γραμμάτων προς τη γυναίκα που υπήρξε η κρυφή του ερωμένη.

BIO τοπος γεννηςης: Ηράκλειο. χρονολογια γεννηςης: 1946 πρωτο βιβλιο: «Κείμενα Μακρυγιάννη» (επιμέλεια, 1974)

βιβλιογραφια: Έχει γράψει περισσότερα από 20 μυθιστορήματα, ποιητικές συλλογές και δοκίμια.

10_11_galanaki.indd 11

3/22/10 11:53 AM

12BOOKPRESS

ΜΑΡΤΙΟΣ2010

Κάθε µήνα ο Κώστας Κατσουλάρης γράφει για ένα βιβλίο που αξίζει να συζητηθεί

O

41χρονος Μιχάλης Μιχαηλίδης, µε τέσσερα µυθιστορήµατα στο ενεργητικό του, εκ των οποίων το ένα βραβευµένο από το περιοδικό «∆ιαβάζω», επιχειρεί µε την «Πινακοθήκη» του κάτι, φαινοµενικά, παρόµοιο µε τον Πέτρο Τατσόπουλο λίγα χρόνια πριν, στο µυθιστόρηµα «Τιµής Ένεκεν»: Να ακτινογραφήσει µε τρόπο σατιρικό κι ανελέητο τον χώρο του βιβλίου και, εµµέσως, εκθέτοντας τα µικροπρεπή ήθη και τον επαρχιωτισµό του «σιναφιού», να ασκήσει συνολικά κριτική στη νεοελληνική κοινωνία. Οµοίως κι εδώ, ο κεντρικός ήρωας είναι η µεταφορά στο χαρτί γνωστών όψεων του ίδιου του συγγραφέα, ενώ πίσω από τα δεκάδες πρόσωπα του βιβλίου ανακαλύπτει κανείς λίγο πολύ µε ευκολία– γνωστά πρόσωπα του εκδοτικού και δηµοσιογραφικού στερεώµατος. Συγγραφείς, υπουργοί, εκδότες, παράγοντες, ατζέντηδες, δηµοσιογράφοι, κατά κύριο λόγο θηλυκού γένους, παρελαύνουν και στις δύο αφηγήσεις, ως δείγµατα µιας µικροκοινωνίας που έχει χάσει τον προσανατολισµό της, την αξιακή της κλίµακα, το έρµα της. Κάπου εδώ τελειώνουν βέβαια οι οµοιότητες, αφού εκεί που ο ήρωας του Τατσόπουλου «σερφάρει» µε χαλαρότητα και ολίγον κυνισµό στην επιφάνεια αυτής της απατηλής πραγµατικότητας, µη διστάζοντας ωστόσο να εκθέσει πρόσωπα και καταστάσεις, στην περίπτωση του Μιχαηλίδη έχουµε µια ολοκληρωτική, ξεκάθαρη, οργανωµένη αντιπαράθεση µε αυτήν (εκθέτοντας επίσης πρόσωπα και καταστάσεις). Έχουµε, θα τολµούσε να πει κανείς, ένα µυθοπλαστικά αρθρωµένο επιχείρηµα, που είναι περίπου το εξής: «Τι χώρα είναι αυτή στην οποία –όσο ταλαντούχος, εργατικός και προσηλωµένος στον στόχο σου κι αν είσαι– δεν µπορείς να ζήσεις αξιοπρεπώς αν δεν ψαλιδίσεις τις φιλοδοξίες και την προσωπικότητά σου στα µέτρα που σου επιβάλλουν οι µέτριοι, οι οποίοι και καθορίζουν τελικά τους κανόνες του παιχνιδιού;». Το στόρι του βιβλίου είναι σχετικά υποτυπώδες, παρά τη δαιδαλώδη πλοκή του, και δεν είναι άλλο από την αυτοβιογραφικού χαρακτήρα παρακολούθηση της πορείας ενός φιλόδοξου νέου συγγραφέα, ο οποίος, παρά τη σχετικά γρήγορη καταξίωσή του, δεν καταφέρνει να συµβιβαστεί µε τον νεοελληνικό αχταρµά που τον περιβάλλει (σηµαντικό ρόλο σε αυτή τη δυστοκία παίζει το γεγονός ότι τα βιβλία του δεν έχουν την επιθυµητή εµπορική επιτυχία, παρά τη δηµοσιότητα που παίρνουν). Παράλληλα, έχουµε εξιστορήσεις από τις προσωπικές του ερωτικές περιπέτειες, κυρίως µε κοπέλες

12_simvolaio.indd 12

Φίλιαπυρά πυρά

Ο Μιχάλης Μιχαηλίδης βάζει στο στόχαστρο τη λογοτεχνική κοινότητα και τη νεοελληνική ελαφρότητα.

Ρίτσαρντ Χάµιλτον: «Τι είναι αυτό που κάνει τα σηµερινά σπίτια τόσο διαφορετικά, τόσο ελκυστικά;». (1956)

Πινακοθήκη τεράτων ΜΙΧAΛΗΣ ΜΙΧΑΗΛI∆ΗΣ ΠΑΤAΚΗΣ 2009 ΣΕΛ. 413, ΤΙΜH €19,90

του ευρύτερου «χώρου», και την αδυναµία του να υπερβεί, ακόµη και µε την ιδανικότερη σύντροφο, τη νεοελληνική µικροαστική µιζέρια. Η δοµή του βιβλίου είναι τέτοια ώστε, έπειτα από κάθε κεφάλαιο της κύριας αφήγησης, που όλα αρχίζουν µε το βιβλικής χροιάς «τη χρονιά εκείνη», ακολουθεί ένα κείµενο που λειτουργεί αντιστικτικά σε αυτήν: είτε ένα διήγηµα του κεντρικού ήρωα, του συγγραφέα Πέτρου Πετρίδη (συνήθως ήδη δηµοσιευµένο από τον Μιχαηλίδη), είτε κάποια αναφορά προς τον εκδοτικό οίκο στον οποίο εργάζεται ως επαγγελµατίας «αναγνώστης», είτε αποσπάσµατα από την ηλεκτρονική του αλληλογραφία µε την ποθητή καριερίστα δηµοσιογράφο Μόνικα και ανθρώπους του εκδοτικού χώρου. Η γραφή του Μιχαηλίδη, παρά την ωµότητά της, χαρακτηρίζεται

από ακρίβεια, υφολογικό πλούτο και νοηµατική σαφήνεια. Είτε προβάλλει ως υψιπετής, όπως στην αρχή του βιβλίου, όπου ο συγγραφέας κάνει επίδειξη αναγνωστικής εµβρίθειας διατρέχοντας τη βιβλιοθήκη του, είτε ξεπέφτει στο «κουτσοµπολιό» και στην «κλειδαρότρυπα», παραµένει ευφάνταστη, δηµιουργική, καίρια. Σε αντίθεση µε πολλούς νεότερους συγγραφείς, παιδεύει τις φράσεις του, αναζητώντας το ξάφνιασµα, την απρόσµενη κατάληξη. Ωστόσο, η ανάγνωση της «Πινακοθήκης» προκαλεί ταυτόχρονα και έντονη δυσφορία. Ο ήρωαςσυγγραφέας, πάνω στον οποίο προβάλλεται ο Μιχαηλίδης, δεν καταφέρνει να µετουσιώσει τον πληγωµένο ναρκισσισµό του σε αληθινό δηµιουργικό οίστρο, κι εµφανίζεται ως προγραµµατικά χολωµένος και χολερικός – λες

και άπαντες του οφείλουν τον δίχως όρους θαυµασµό τους, που κι αυτός σπανίως επαρκεί για να εκµαιεύσει ένα θετικό σχόλιο από την πένα του. Επίσης, η εµµονή του, αναδροµικά, στην περιγραφή ανούσιων περιστατικών που έλαβαν χώρα σε –ανούσιες πράγµατι– εκδροµές και συνέδρια νέων συγγραφέων (ο γράφων έχει εκφράσει την άποψή του σχετικά στο… «Γεώµηλο» Νο 3 – εγκαίρως, δηλαδή) δίνει την αίσθηση ότι διασκεδάζει µε µικροκακίες και ανώφελους κοµπασµούς («µε την παρουσία του προσέδιδε υπόσταση σε πέντεέξι νιάνιαρα…») – µόνο που στην περίπτωση αυτή το πιάτο της εκδίκησης δεν είναι κρύο, αλλά έχει προ πολλού κακοφορµίσει. Τέλος, µια προσωπική σκέψη σχετικά µε τη συγγραφική επιλογή του Μιχαηλίδη να «ξεµπροστιάσει» φίλους, ερωµένες και εχθρούς, παίζοντας µε τα ονόµατα και τα πρόσωπα που βρίσκονται πίσω από αυτά. ∆εν θα σταθώ στην ηθική πλευρά του ζητήµατος, διότι δεν γνωρίζω πού βρίσκεται το όριο ανάµεσα στη ζωή και στη συγγραφή, ούτε και θα ισχυριστώ ότι ο Μιχαηλίδης δεν έχει κερδίσει ακόµη την «ποιητική αδεία» να γίνεται κακός και χοντροκοµµένος, διότι δεν εµπιστεύοµαι τους µηχανισµούς που µοιράζουν τις σχετικές άδειες. Ωστόσο, µου φαινόταν πάντοτε µια µορφή συγγραφικής αδυναµίας η στήριξη ενός έργου στους άµεσους συνειρµούς

Ο πληγωµένος ναρκισσισµός δεν µετουσιώνεται σε αληθινό δηµιουργικό οίστρο. που προκαλεί σε σχέση µε την περιρρέουσα ατµόσφαιρα, µια µικρή αλλά όχι ανώδυνη παραχώρηση της λογοτεχνίας προς τη δηµοσιογραφία και το χρονογράφηµα. Όταν αυτό γίνεται για να διευκολυνθεί η έκφραση ιδεών και στάσης ζωής, είναι ίσως λειτουργικό, όταν όµως γίνεται ως επίδειξη µη αναγνώρισης ορίων και όρων µε τους οποίους συµµετέχει κανείς στο λογοτεχνικό παιχνίδι, καταντάει κουραστικό – ποιος ενδιαφέρεται, άλλωστε; Σε κάθε περίπτωση, έστω και µε αµφιλεγόµενα µέσα, ο Μιχαηλίδης κατάφερε να γράψει και πάλι ένα µυθιστόρηµα που συζητείται και διχάζει – κι όχι µονάχα για την ηδονοβλεπτική του διάσταση, που δεν έχει άλλωστε –ας µη γελιόµαστε– κι ιδιαίτερο ενδιαφέρον, συγκρινόµενη µε τα όσα κυκλοφορούν ευρέως.

3/22/10 12:19 PM

BOOKPRESS13

ΜΑΡΤΙΟΣ2010 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Ηάνοιξη σκάειµύτη

«Οι φθόγγοι είναι παντού»

Ο Συµεών Τσακίρης σε εξοµολογήσεις µικρού σχήµατος. Του Κώστα Αγοραστού

Χ

Τέσσερα βιβλία από την πρόσφατη σοδειά ελληνικής πεζογραφίας.

Απόψε δεν έχουµε φίλους ΣΟΦΙΑ ΝΙΚΟΛΑΪ∆ΟΥ ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ 2010 ΣΕΛ. 280, ΤΙΜΗ €16,00

Τέσσερα χρόνια µετά τον «Μωβ Μαέστρο» κι αφού καταπιάστηκε µε µεταφράσεις αρχαίων τραγωδιών («Ελένη», «Αντιγόνη») και συγγραφή βιβλίου για τις νέες τεχνολογίες («Λογοτεχνία και νέες τεχνολογίες»), η 41χρονη Σοφία Νικολαΐδου επιστρέφει µε ένα µυθιστόρηµα – ίσως το πλέον φιλόδοξο µέχρι σήµερα. Το «Απόψε δεν έχουµε φίλους» ολοκληρώνεται µια βραδιά του ∆εκέµβρη του 2008, και ο τίτλος του δεν είναι παρά ένα από τα συνθήµατα που ακούγονται από τα χείλη των φοιτητών µια από τις θερµές εκείνες νύχτες. Ωστόσο, πριν φτάσουµε εκεί, παρακολουθούµε τρεις διαφορετικές «στιγµές» της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας: Ανάµεσα στο 1981 και στο 1989, ένας ιστορικός ερευνά την ιστορία των δοσίλογων και των γερµανοφασιστικών οργανώσεων στη Θεσσαλονίκη. Το φόντο, γνωστό: διώξεις των Εβραίων, µαυραγορίτες, κατηχητικά, ζόφος… Τις τρεις διαφορετικές αυτές στιγµές της Ιστορίας συνέχει, από κεφάλαιο σε κεφάλαιο, το γνωστό εµβατήριο «Η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει», ενώ από σελίδα σε σελίδα αντιλαµβανόµαστε ότι τίποτε δεν είναι εγγυηµένο. Ήλιος µε δόντια

ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΚΡΙ∆ΑΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΣΤΙΑΣ ΣΕΛ. 246, ΤΙΜΗ €14,00

Ευχάριστα ξάφνιασε δύο χρόνια πριν κριτικούς και ανα-

13_el_logotexnia.indd 13

γνωστικό κοινό ο 39χρονος σήµερα Γιάννης Μακριδάκης µε το πρώτο του µυθιστόρηµα «Ανάµισης ντενεκές». Εκεί, µε την ντοπιολαλιά της πατρίδας του, της Χίου, εξιστορούσε τη ζωή και τα πάθη ενός θρύλου του νησιού, του Γιώργη Πέτικα, ο οποίος εξαιτίας ενός εγκλήµατος πάθους πέρασε στην παρανοµία. Στο επόµενο βιβλίο του, τη νουβέλα «Η δεξιά τσέπη του ράσου», ο Μακριδάκης έδειξε ότι µπορεί να γίνει ακόµη πιο στοχαστικός και πυκνός, διηγούµενος την ιστορία του µοναχού Βικέντιου και της ιδιαίτερης, µοναχικής (µε τη διπλή έννοια) ζωής του. Φέτος, επανέρχεται µε ένα µυθιστόρηµα διαφορετικής τεχνοτροπίας, µε αφορµή τον βοµβαρδισµό του σουηδικού πλοίου «Wiril» που ήταν ναυλωµένο από τον Ερυθρό Σταυρό.

Rewind

ΜΑΡΙΑ ΞΥΛΟΥΡΗ ΚΑΛΕΝΤΗΣ 2009 ΣΕΛ. 203, ΤΙΜΗ € 15,00

Μια πρόβα µυθιστορήµατος λέει πως έκανε η Μαρία Ξυλούρη επί 3 χρόνια όταν έγραφε αυτό που τελικά εκδόθηκε το 2009 µε τον τίτλο «Rewind». Είναι η ιστορία του Πέτρου που κάποιοι τον φωνάζουν Μέιντεï – άραγε ποιος εκπέµπει το σήµα κινδύνου; Ο Πέτρος δεν είναι αυτό που

θα ήθελε να είναι, κουβαλάει τραύµατα και βάρη που µπορεί και να µην είναι καν δικά του. Η πρωτοεµφανιζόµενη Μαρία Ξυλούρη αφηγείται την πορεία ενός συνοµήλικού της, δηµιουργώντας µια κλειστοφοβική ατµόσφαιρα, όπου το οξυγόνο όλο και λιγοστεύει, καταφέρνοντας να κόψει την ανάσα του αναγνώστη. Με απουσίες που στοιχειώνουν, ενοχές κι ευθύνες που τις επωµίζονται ίσως τα λάθος πρόσωπα, ο Πέτρος βαδίζει τον επώδυνο δρόµο προς την αλήθεια.

Τα χαρτοικίδια

ΣΥΜΕΩΝ ΤΣΑΚΙΡΗΣ ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟ 2009 ΣΕΛ. 67, ΤΙΜΗ €7,30

αρακτηρισµένο «βιβλιαράκι», από το µικρό του µέγεθος και την καλαίσθητη σχεδίαση (σε σχέδια του ∆ηµήτρη Παπαϊωάννου), τα «Χαρτοικίδια» αποτελούν χαρακτηριστικό δείγµα σύντοµων εξοµολογητικών κειµένων στα όρια της ποίησης. Ποια ανάγκη σάς καλύπτει το γράψιµο; Η µητέρα φιλόλογος, ο πατέρας δηµοσιογράφος. Οι φθόγγοι ήταν παντού. Ιστορικά βιβλία, µυθολογίες, εφηµερίδες, τετράδια µαθητών προς βαθµολόγηση, εξωσχολικά ποιήµατα, ποσότητες χαρτιού µε χιλιάδες λέξεις πάνω τους. Παράλληλα, έγνοια γι’ αυτό που λέµε γραµµατική και συντακτικό. Ένα µικρό βιβλιαράκι σε

έκταση, όπως είναι τα «Χαρτοικίδια», πόση βιωµατική έχει πίσω του; Μετακόµισα από τη Θεσσαλονίκη στην Αθήνα τον Σεπτέµβρη του 2005. Η συνεργασία µου ως ηθοποιού-χορευτή µε την οµάδα του ∆ηµήτρη Παπαϊωάννου για την παράσταση «2» ήταν ο λόγος. Τα τρία πρώτα χρόνια της διαµονής µου στην Αθήνα γέννησαν τα «Χαρτοικίδια». Πώς θα περιγράφατε σε κάποιον τα κείµενα του βιβλίου σας; Αφηγούνται την ιστορία 34 χάρτινων κατοικιδίων, τα οποία µια νύχτα σχεδόν σαν όλες τις άλλες απέδρασαν από το σπίτι µου, για να µιλήσουν τις λέξεις τους. 34 πλάσµατα, το καθένα µε τη δική του αναπνοή, που πήραν τους δρόµους για να ρεµβάσουν.

Νύχτες µε ουρά

ΑΝΤΩΝΗΣ ΣΟΥΡΟΥΝΗΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ 2010 ΣΕΛ. 248, ΤΙΜΗ € 14,70

Ο Αντώνης Σουρούνης, ο Θεσσαλονικιός που έζησε µετανάστης στη Γερµανία στη δεκαετία του ’60 και πρωτοεµφανίστηκε στα γράµµατα το 1997 µε τους «Συµπαίχτες», έχει διαγράψει µια σταθερή και έντιµη πορεία, καταγράφοντας µε λόγο καταγγελτικό, σαρκαστικό, ενίοτε αποκαθηλωτικό όσα συνθέτουν την πορεία ζωής του. Το 1995 τιµήθηκε µε το κρατικό βραβείο για το µυθιστόρηµά του «Ο Χορός των Ρόδων» και το 2006 µε το βραβείο του περιοδικού ∆ιαβάζω για το «Μονοπάτι στη θάλασσα». Λεφτά µε ουρά µπορεί να µην υπάρχουν πια, αλλά οι «Νύχτες µε ουρά» είναι πολλές και τις έχουµε ζήσει όλοι µας, ίσως περισσότερο εκείνοι που αγαπάει ο συγγραφέας: Άνθρωποι που πρόλαβαν και πέθαναν προτού κυριεύσουν τον κόσµο οι µπίζνες, οι µίζες, τα εξοχικά, τα κότερα και οι πισίνες.»

3/22/10 12:19 PM

14BOOKPRESS

ΜΑΡΤΙΟΣ2010 ΜΑΡΤΙΟΣ

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Σάφαϊρ Νάνσυ Χιούστον

Ηµερολόγιο µονάκριβης καρδιάς Τζον Στάινµπεκ

Κλασικά, σύγχρονα, βραβευµένα: Προτάσεις από την πρόσφατη εκδοτική παραγωγή. Της Ελένης Κορόβηλα ΜΤΦΡ. ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΝΤΟΥΜΗ ΠΑΤΑΚΗΣ 2009 ΣΕΛ. 274, ΤΙΜΗ €15,50

Αλεξανδρινό κουαρτέτο

ΛOΡΕΝΣ ΝΤAΡΕΛ ΜΤΦΡ. ΜΑΡΙAΝΝΑ ΠΑΠΟΥΤΣΟΠΟYΛΟΥ ΜΕΤΑIΧΜΙΟ 2009 ΣΕΛ. 997, ΤΙΜΗ €32,00

Ένα κλασικό έργο του δεύτερου µισού του προηγούµενου αιώνα σε έναν πολυσέλιδο τόµο και σε νέα µετάφραση. Ο δικός µας Λόρενς Ντάρελ, ο οποίος στις πρώτες του νεανικές περιπλανήσεις έζησε στην Ελλάδα για την οποία και έγραψε, εξέδωσε το πρώτο µέρος του κουαρτέτου το 1957. Το έργο ολοκληρώθηκε το 1960 και διαδραµατίζεται στη σαγηνευτική και κοσµοπολίτικη πόλη της Αλεξάνδρειας στα εκρηκτικά και παρακµιακά χρόνια πριν τον πόλεµο, όπου και κορυφώνεται όταν πια ανάβει η φωτιά του πολέµου στο τέταρτο µέρος. Με ορµητήριο ένα ελληνικό νησί, ο αφηγητής θα πει την ιστορία τεσσάρων προσώπων, της Ιουστίνης (Τζαστίν, πλέον), του Μπαλτάζαρ, του Μαουντόλιβ και της Κλέα, µια ιστορία που ο Ντάρελ ύφανε έχοντας ως πολύτιµο εργαλείο και πυξίδα τη θεωρία της σχετικότητας.

14-15_xeni_logotexnia.indd 14

Μονάκριβη

ΣΑΦΑÏΡ ΜΤΦΡ. ΑΓΟΡΙΤΣΑ ΜΠΑΚΟ∆ΗΜΟΥ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ 2010 ΣΕΛ. 201, ΤΙΜΗ €12,54

Η ιστορία µιας έφηβης που µεγαλώνει µέσα στον φαύλο κύκλο της αιµοµειξίας και της κακοποίησης προκάλεσε έντονες συζητήσεις, αλλά έφερε και την αναγνώριση για την Αφροαµερικανή συγγραφέα Σάφαïρ, που µίλησε µε πολύ σκληρή και ειλικρινή γλώσσα για τους ανθρώπους-σκιές που ζουν απόβλητοι από την κοινωνία, καταδικασµένοι από τους ίδιους τους γεννήτορές τους. Η Kλαρίς Πρέσιους Tζόουνς από το Χάρλεµ θα ξεφύγει µέσω της γλώσσας, θα µάθει να γράφει και να διαβάζει και θα αποτυπώσει στο χαρτί την κόλασή της. Η ταινία «Precious» (Μονάκριβη) κέρδισε 2 βραβεία Όσκαρ (διασκευασµένου σεναρίου και β’ γυναικείου ρόλου για τη Μονίκ που υποδύεται την τυρρανική µητέρα της 16χρονης Πρέσιους). Ανήκουστος βλάβη DAVID LODGE ΜΤΦΡ. ΕΦΗ ΤΣΙΡΩΝΗ

BELL 2009 ΣΕΛ. 352, ΤΙΜΗ €17,00

Η κωφότητα του πρόωρα συνταξιοδοτηµένου καθηγητή γλωσσολογίας Ντέσµοντ Μπέιτς θα τον οδηγήσει σε µονοπάτια που δεν θα περπατούσε αν ήταν σε θέση να ακούσει το καµπανάκι του κινδύνου να χτυπά την ώρα που εκείνος έγνεφε καταφατικά σε ένα κάλεσµα, τον ήχο του οποίου µόλις που µάντευε. Ο Ντέιβιντ Λοτζ επανακάµπτει µε ένα θέµα που δεν σηκώνει πλάκα, αλλά το οποίο, όπως όλα, µπορείς να δεις µε χιούµορ: οι σταδιακοί αποκλεισµοί, όπως η σταδιακή κώφωση, δεν είναι ίσως τίποτε άλλο από προπόνηση για το οριστικό τέλος.

Με ήρωα έναν όχι ιδιαίτερα επιτυχηµένο συγγραφέα, µια άλλοτε γεµάτη χυµούς κοπέλα από το παρελθόν του και σκηνικό τη γενέθλια πόλη του, το Μπουένος Άιρες, ο 48χρονος Αργεντινός συνεχίζει να καταπιάνεται µε το τέλειο έγκληµα. Η κοπέλα εισβάλλει στη ζωή του συγγραφέα 10 χρόνια µετά την πρώτη τους γνωριµία, διακατεχόµενη από την ιδέα πως όλα είναι ζήτηµα ζωής και θανάτου, καθώς βλέπει αγαπηµένα της πρόσωπα να δολοφονούνται.

ΣΕΛ. 143, ΤΙΜΗ €13,50

Ρωσικό ηµερολόγιο

ΣΕΛ. 349, ΤΙΜΗ €18,00

ΓΚΙΓΙΕΡΜΟ ΜΑΡΤΙΝΕΣ

Αυτόνοµες καρδιές

ΝΤΕΪΒΙΝΤ ΦΟΕΝΚΙΝΟΣ ΜΤΦΡ. ΜΑΡΙΑ ΜΟΥΡΚΟΥΣΗ ΚΑΣΤΑΛΙΑ 2009

ΤΖΟΝ ΣΤΑΪΝΜΠΕΚ ΜΤΦΡ. ΚΙΡΑ ΣΙΝΟΥ ΚΕ∆ΡΟΣ 2009

Ο αργός θάνατος της Λουσιάνα Μπ.

φου Ρόµπερτ Κάπα το 1947 (ως απεσταλµένοι της εφηµερίδας «New York Herald Tribune») από τη Μόσχα στο Στάλινγκραντ και στα αποµονωµένα χωριά του Καυκάσου, διήρκεσε 40 µέρες, και από αυτό προέκυψε το ταξιδιωτικό τους ηµερολόγιο, µαρτυρία και εικόνα.

Η µατιά δύο σηµαντικών Αµερικανών στη Σοβιετική Ένωση στις αρχές το Ψυχρού πολέµου, σε µια απόπειρα να διερευνηθεί τι υπάρχει πίσω από αυτό που ο Τσώρτσιλ είχε ονοµάσει «Σιδηρούν Παραπέτασµα». Το ταξίδι του συγγραφέα Τζον Στάινµπεκ και του φωτογρά-

Αυτό είναι το 5ο µυθιστόρηµα του ελληνικής καταγωγής Γάλλου Νταβίντ Φοενκινός, το οποίο γράφτηκε το 2006. Ο συγγραφέα, ενώ µε το τρίτο του µυθιστόρηµα («Το ερωτικό δυναµικό της γυναίκας µου») χαιρετίστηκε και βραβεύτηκε (βραβείο Roger-Nimier 2004) ως νέος, πολλά υποσχόµενος συγγραφέας, τα επόµενα βιβλία του δεν είχαν την ίδια απήχηση. Το 2007 απέσπασε το βραβείο Giono για το ευρηµατικό «Ποιος θυµάται τον Νταβίντ Φοενκινός;». Οι «Αυτόνοµες καρδιές» είναι οι καρδιές ενός νεαρού ζευγαριού που κινείται πέρα από τα όρια, αηδιασµένο από µια κοινωνία όπου δεν έχουν θέση, αναζητώντας κοινωνική δικαιοσύνη.

3/22/10 12:23 PM

BOOKPRESS15

ΜΑΡΤΙΟΣ2010

Ντέιβιντ Λοντζ Ντέιβιντ Φοενκίνος

Γκιγιέρµο Μαρτίνεζ

Ελίζαµπεθ Στράουτ

βρίσκεται η αρχή του δράµατος, στα χρόνια του πολέµου και της κατοχής. Το µυθιστόρηµα έχει έχ τιµηθεί µε το βραβείο Femina, ενώ ήταν υποψήφιο και για το Goncourt.

Uglies Ίχνη ρήγµατος

ΝΑΝΣΥ ΧΙΟΥΣΤΟΝ ΜΤΦΡ. ΕΙΡΗΝΗ ΤΣΟΛΑΚΕΛΛΗ ΑΓΡΑ 2009 ΣΕΛ. 376, ΤΙΜΗ € 22,00

«Μεταξύ 1940 και 1945 για να αναπληρωθούν οι γερµανικές απώλειες του πολέµου, ένα τεράστιο πρόγραµµα “γερµανοποίησης” ξένων παιδιών τέθηκε σε εφαρµογή στα εδάφη που κατείχε η Βέρµαχτ». Αυτή η πτυχή της βαρβαρότητας του ναζισµού αποτέλεσε το έναυσµα για το µυθιστόρηµα της Καναδής, εγκατεστηµένης στη Γαλλία, Νάνσυ Χιούστον. Η αφήγηση της οικογενειακής ιστορίας ξεκινά από τον Σολ και πάει πίσω τέσσερις γενιές µέσω του Ράνταλ, της Σέιντι και τέλος της Κριστίνα, εκεί όπου

14-15_xeni_logotexnia.indd 15

ΣΚΟΤ ΓΟΥΕΣΤΕΡΦΕΛΝΤ ΜΤΦΡ. ΚΑΙΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ 2009 ΣΕΛ. 462, ΤΙΜΗ €17,00

Σε µια µελλοντική ολοκληρωτική κοινωνία, η τελειότητα και η απόλυτη οµορφιά είναι αυτοσκοπός και στο όνοµα αυτού θυσιάζονται ιδιαιτερότητες και προσωπικά χαρακτηριστικά. Ο νόµος που επιβάλλει την οµοιοµορφία της οµορφιάς υποχρεώνει σε πλαστικές διορθώσεις της «ασχήµιας» όταν τα µέλη

της πλησιάζουν την ενηλικίωση. Όσοι τις αρνούνται γίνονται απόβλητοι, θεωρούνται προδότες και εχθροί. Η 16χρονη Τάλι θα κληθεί να πάρει θέση και αναπόφευκτα µε τις επιλογές της θα χαράξει τη δική της πορεία. Το «Uglies» είναι το πρώτο µέρος µιας σειράς που ήδη σηµειώνει τεράστια επιτυχία, ενώ πρόκειται να µεταφερθεί στον κινηµατογράφο. Θα ακολουθήσουν τα βιβλία «Pretties», «Specials» και «Extras». Ο αόρατος

Ε.Γ. ΟΥΕΛΛΣ ΜΤΦΡ. ΑΛΕΞΑΝ∆ΡΟΣ ΠΑΠΑ∆ΙΑΜΑΝΤΗΣ ΚΙΧΛΗ 2009 ΣΕΛ. 296, ΤΙΜΗ €17,00

Ο Αλέξανδρος Παπαδιαµάντης ως µεταφραστής: ένας άνθρωπος-σκιά ανακαλύπτει, συναντά και µεταφράζει στο ξεκίνηµα του προηγούµενου αιώνα για την εφηµερίδα

«Άστυ» τον «Αόρατο άνθρωπο» του Βρετανού συγγραφέα επιστηµονικής φαντασίας Χέρµπερτ Τζ Τζορτζ Τζο ρτζ Γουέλς, ο οποίος µαζί µε τον Ιούλιο Βερν διαµόρφωσαν το είδος. Το βιβλίο έχει ήρωα έναν εκπρόσωπο της επιστήµης, τον φυσικό Γκρίφιν, ο οποίος παρασύρεται από την παντοδυναµία της, αλλά, όταν έρχεται αντιµέτωπος επώδυνα µε τα όριά της, καθίσταται τραγικός.

γραµµές της ενίοτε θλιβερής καθηµερινότητας, προσφέρει στον αναγνώστη µια διαφορετική και πιο τρυφερή θέαση των πραγµάτων.

Ο τελευταίος σταθµός

ΤΖΕΪ ΠΑΡΙΝΙ ΜΤΦΡ. ΜΑΡΙΝΑ ΤΟΥΛΓΑΡΙ∆ΟΥ ΤΟΠΟΣ 2010

Ο κόσµος της κυρίας Όλιβ

ΕΛΙΖΑΜΠΕΘ ΣΤΡΑΟΥΤ ΜΤΦΡ. ΒΙΚΥ ∆ΕΜΟΥ ΑΓΚΥΡΑ 2010 ΣΕΛ. 421, ΤΙΜΗ €19,90

Ένα εξαιρετικά ευπώλητο µυθιστόρηµα µε τη βούλα του βραβείου Πούλιτζερ, αλλά και ενδιαφέρον, καθώς η Νεοϋορκέζα Ελίζαµπεθ Στράουτ µέσα από τα µάτια της ηρωίδας της, της κυρίας Όλιβ Κίτεριτζ, βλέπει τον κόσµο να αλλάζει, τον χρόνο να περνά και, «διαβάζοντας» τις αλλαγές ανάµεσα από τις

ΣΕΛ. 383, ΤΙΜΗ €18,90

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του Τολστόι µακριά από τη γυναίκα του, τα δεκατρία παιδιά του, τον κύκλο των πολυάριθµων φίλων και θαυµαστών του, έτσι όπως πιθανώς τα έζησε πριν από ακριβώς 100 χρόνια. Ο πιο δηµοφιλής Ρώσος συγγραφέας της εποχής του µπαίνει στο µικροσκόπιο του Αµερικανού συγγραφέα και αρθρογράφου του «Γκάρντιαν», ο οποίος έχει καταπιαστεί µε τις βιογραφίες και άλλων µεγάλων ονοµάτων των γραµµάτων.

3/22/10 12:24 PM

16BOOKPRESS

ΜΑΡΤΙΟΣ 2010

Όταν η ζωή αντιγράφει τη λογοτεχνία REALITY BOOK

Αναζητώντας τον ιδανικό αναγνώστη, η Μάνια Στάικου συνομιλεί με την ειδική γραμματέα του Υπουργείου Περιβάλλοντος κ. Μαργαρίτα Καραβασίλη για «Οικοεγκλήματα». Οικοεγκλήματα συλλογικο κεδρος 2008 ςελ. 452, τιμη €17,00

16_reality_book.indd 16

H

κ. Μαργαρίτα Καραβασίλη, γενική επιθεωρήτρια Περιβάλλοντος, εκδιώχθηκε από το Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. το 2005 και σύρθηκε σε δίκες, γιατί δεν «συνεμορφώθη προς τας υποδείξεις». Αγωνίστηκε για τις ανοιχτές περιβαλλοντικές πληγές στον Ασωπό, στο Λαύριο, στο Λαγονήσι κ.α. Προσπάθησαν να τη δωροδοκήσουν, να την εκβιάσουν, να «της σπάσουν τον τσαμπουκά». Στις τελευταίες εκλογές είχε κατέβει υποψήφια με τους Οικολόγους Πράσινους και πρόσφατα επελέγη για τη θέση της ειδικής γραμματέως επιθεωρητών Περιβάλλοντος και Ενέργειας, στο νεοσύστατο Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής. Η κ. Καραβασίλη διαβάζει τη συλλογή διηγημάτων «Οικοεγκλήματα» των εκδόσεων Κέδρος. Περιμένατε ότι η κ. Τίνα Μπιρμπίλη θα σας επέλεγε ως ειδική γραμματέα Περιβάλλοντος και Ενέργειας; Είχα υποβάλει αίτηση για τη θέση, μόνο με την ελπίδα ότι η διαδικασία επιλογής θα ήταν αξιοκρατική, αν και είχα αμφιβολίες ότι η «καινοτόμα» διαδικασία του «opengov» θα λειτουργούσε... Η επιλογή μου ήταν πράγματι ένα ιδιαίτερα θετικό δείγμα γραφής της νέας κυβέρ-

επιστροφής στο παρελθόν, και μας θυμίζουν τα ωραία τοπία, την πανέμορφη παρθένα φύση, αλλά και τις μυρωδιές και τις γεύσεις που έχουμε χάσει. Μας αφυπνίζουν! Αντιλαμβανόμαστε καλύτερα όλα τα αγαθά που έχουμε χάσει και αυτά που κινδυνεύουν, και αυτή η διαπίστωση μας πεισμώνει ακόμη περισσότερο και μας κάνει πιο αποφασιστικούς για την ανάληψη των αναγκαίων δράσεων. Πώς σχολιάζετε το διήγημα του Αποστολίδη «Μεγαλόχαρη», που αναφέρεται στην εμπλοκή εκκλησιαστικών κύκλων στον αποχαρακτηρισμό δασικών εκτάσεων; Η ιστορία δημιουργεί αποτρόπαια συναισθήματα, καθώς ο συγγραφέας αντλεί τη θεματική του από πραγματικές υποθέσεις καταπατήσεων, καθώς και από έρευνες που έχουν γίνει στο παρελθόν για την Πεντέλη. Δείχνει με αποκαλυπτικό τρόπο πώς ακριβώς λειτουργούν τα παραδικαστικά, εκκλησιαστικά, δικηγορικά και άλλα κυκλώματα, καθώς και την ύπαρξη σημαντικών κενών στη νομοθεσία, που τελικά επιτρέπουν κάθε είδους αυθαιρεσία. Οι μεγαλοδικηγόροι της ιστορίας επιτυγχάνουν τη νομιμοποίηση σειράς καταπατημένων δασικών και άλλων εκτάσεων που φαίνονησης. Και μια μεγάλη δικαίωση! Τα αισθήματά μου ενισχύθηκαν όταν γνώρισα την υπουργό κ. Τίνα Μπιρμπίλη και διαπίστωσα ότι διέθετε καθαρές απόψεις και θέσεις για το περιβάλλον, μαχητικότητα και αποφασιστικότητα και ότι μοιραζόμαστε την ίδια οπτική σε πολλά ζητήματα, αλλά και το ανάλογο μεράκι για τα ζητήματα προστασίας του περιβάλλοντος. Στα «Οικοεγκλήματα» σας άρεσαν καλύτερα οι ιστορίες επιστημονικής φαντασίας ή εκείνες που θυμίζουν αστυνομικό θρίλερ; Θα φανεί παράδοξο, γιατί δεν είμαι λάτρης της αστυνομικής λογοτεχνίας, αλλά περισσότερο με άγγιξαν τα διηγήματα με αστυνομική πλοκή και προσέγγιση. Ίσως γιατί εμπεριέχουν το στοιχείο της έρευνας και της τεκμηρίωσης, με σκοπό την απόδειξη και απόδοση της ευθύνης και την επιβολή προστίμων, ποινών ή άλλων κυρώσεων. Με αιχμαλώτισαν ίσως λόγω της επαγγελματικής μου ιδιότητας, καθώς οι επιθεωρητές ακολουθούν τον λεπτομερή τρόπο δουλειάς ενός ντετέκτιβ, ώστε να μην ξεφύγουν οι ένοχοι από τις ποινικές ευθύνες τους. Στα «Οικοεγκλήματα» πολλοί συγγραφείς ασχολούνται με το μέλλον του πλανήτη, μέσω της

Ο επιθεωρητής Περιβάλλοντος ακολουθεί τον λεπτομερή τρόπο δουλειάς ενός ντετέκτιβ νται καθ’ όλα νομότυπες. Τα νομικά αυτά «παράθυρα» πράγματι υπάρχουν και σίγουρα θα πρέπει να κλείσουν άμεσα, ώστε να εμποδιστούν οι ορέξεις των επιτηδείων. Σταθήκατε ιδιαίτερα σε κάποια διηγήματα; Με συγκλόνισε το διήγημα επιστημονικής φαντασίας «Ιππόκαμποι» (της Νένης Ευθυμιάδη), με το δυνατό ψυχογράφημα χαρακτήρων. Η συγγραφέας χρησιμοποιεί μια οικεία –δυστυχώς– κατάσταση, έναν παρατεταμένο καύσωνα, που σταδιακά αφανίζει τα πάντα. Οι άνθρωποι εγκαταλείπουν τις πόλεις και καταφεύγουν στην ύπαιθρο για να σωθούν. Οι ήρωες του διηγήματος συμπαρασύρονται σε έναν ομαδικό, συμβολικό θάνατο, κρατώντας στα χέρια τους έναν ιππόκαμπο. Συγκλονιστική αφύπνιση για την κλιματική αλλαγή που απειλεί το

μέλλον του πλανήτη μας! Βρήκα επίσης πολύ έξυπνο το εύρημα του Γιάννη Ευσταθιάδη στο διήγημα «Η σαρδέλα θα κολυμπήσει». Ο συγγραφέας μάς προβληματίζει για τη διατροφική κρίση, αλλά και για το πώς μπορεί να εκτραπεί η οικολογική αφύπνιση στην υπερβολή. Όλοι μιλάμε για «πράσινη» ανάπτυξη και «πράσινα» τρόφιμα, συχνά όμως η βιομηχανία –στη βάση της κατανάλωσης, και άρα και της διαφήμισης– εκμεταλλεύεται την ευαισθητοποίηση των καταναλωτών για ζητήματα ασφάλειας στα τρόφιμα, και γενικά στα προϊόντα, και για απαιτήσεις ποιότητας, παρουσιάζοντας ακόμη και επικίνδυνα τρόφιμα σε χρωματιστά περιτυλίγματα, με μοναδικό σκοπό να παρασυρθεί ο καταναλωτής. Και θα φέρω ως παράδειγμα τον Ασωπό. Εκεί όπου σήμερα βιώνουμε τη μεγαλύτερη περιβαλλοντική καταστροφή στην Ελλάδα, καθώς η ρύπανση από τοξικά μέταλλα και εξασθενές χρώμιο έχει επηρεάσει ακόμη και τον υδροφόρο ορίζοντα. Το «ακατάλληλο» νερό το χρησιμοποιούσαν –ή και το χρησιμοποιούν ακόμη– οι βιομηχανίες για αναψυκτικά, καλλυντικά και τρόφιμα. Κάποιο άλλο διήγημα στο οποίο το μέλλον θυμίζει ανησυχητικά το παρόν; Το διήγημα του Μιχαηλίδη εστιάζεται στο κρίσιμο ζήτημα της διαχείρισης των επικίνδυνων τοξικών αποβλήτων. Ο συγγραφέας κάνει άλμα στο κοντινό μέλλον και ξετυλίγει την ιστορία μιας κοινωνίας που διαθέτει μια καταπληκτική, υπερσύγχρονη μονάδα επεξεργασίας επικίνδυνων τοξικών αποβλήτων, όπου, αν και φαινομενικά λειτουργεί παραδειγματικά, στην πραγματικότητα συμβαίνουν πολλά... απίστευτα! Αυτόματα θυμήθηκα ότι στη γειτονική μας Ιταλία τον έλεγχο για τα τοξικά απόβλητα τον έχει η Μαφία, αλλά και ότι στην Ελλάδα –επειδή έχουμε παντελή έλλειψη υποδομών– 600.000 τόνοι τοξικών αποβλήτων διακινούνται χωρίς ακόμη να γνωρίζουμε με ποιον τρόπο και πού καταλήγουν. Έχουμε καταδικαστεί επανειλημμένα γι’ αυτό το θέμα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Είναι τραγικό: Πολλές βιομηχανίες «ξεφορτώνουν» τα τοξικά τους απόβλητα είτε απευθείας μέσα στον υδροφόρο ορίζοντα, μέσω γεωτρήσεων, είτε στα ποτάμια, όπως συμβαίνει στα Οινόφυτα, είτε απομακρύνοντάς τα κρυφά και απορρίπτοντάς τα μέσα σε χαράδρες, ρέματα, δάση... παντού! Μεγάλα οικοεγκλήματα εξακολουθούν, δυστυχώς, να συμβαίνουν στις μέρες μας, και εμείς καλούμαστε να τα αποκαλύψουμε, να τα σταματήσουμε... και να τα τιμωρήσουμε.

3/22/10 12:24 PM

BOOKPRESS17

ΜΑΡΤΙΟΣ2010 ΚΛΑΣΙΚΟ, ΑΛΛΑ… ΔΕΝ Μ’ ΑΡΕΣΕΙ

ΟΤσίρκαςδενυποφέρεται

O Βαγγέλης Χατζηγιαννίδης αποκαλύπτει με ποια δοκιμασμένα στον χρόνο και στην κριτική βιβλία έπληξε αφόρητα. Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επανεκτίμησης συνέχεια. Ποια εμβληματικά βιβλία και γιατί μας αφήνουν αδιάφορους; Πόσοι από εμάς έχουμε πλήξει διαβάζοντας τις «Ακυβέρνητες πολιτείες»; Έχουμε βαρεθεί με ένα βιβλίο του Μπέκετ; Μετά τον Μένη Κουμανταρέα, τη σκυτάλη παίρνει ο Βαγγέλης Χατζηγιαννίδης, ένας από τους πλέον αξιόλογους συγγραφείς της νέας γενιάς. Με αυστηρά προσωπικά και υποκειμενικά κριτήρια, τα οποία έχουν να κάνουν με το πόσο βαρετό μπορεί να γίνει ένα βιβλίο, πόση πλήξη μπορεί να σου προξενήσει, ο Χατζηγιαννίδης προσπαθεί να μας εξηγήσει τι είναι αυτό που συμβαίνει και δυσανασχετεί μπροστά σε κάποια βιβλία αναγνωρισμένης αξίας. Είναι πρόκληση να ορίσεις το κλασικό. Τόσο για τα βιβλία που θα συμπεριλάβεις όσο και γι’ αυτά που θα αφήσεις απ’ έξω. Και αποτελεί ακόμα μεγαλύτερη πρόκληση το να επιχειρήσεις να εξηγήσεις γιατί ένα κλασικό βιβλίο δεν σου αρέσει. Η αλήθεια είναι ότι συνήθως αυτοί που θα προκληθούν από κάτι τέτοιο είναι οι άλλοι. Για σένα είναι αυτονόητο. Είναι η αλήθεια σου. Και τη λες. Όπως κάνει ο Βαγγέλης Χατζηγιαννίδης αυτό τον μήνα.

Π

αίζει ρόλο βέβαια και η στιγμή, το πότε διαβάζεις ένα βιβλίο. Πώς είναι η διάθεση και η διαθεσιμότητά σου, πόσο εξοικειωμένος είσαι με το ύφος της γραφής του, πόσο νογάς... Διαβάζεις ξανά, έπειτα από χρόνια, ένα βιβλίο που σε είχε απογοητεύσει και το βρίσκεις πιο συμπαθητικό. (Συμβαίνει φυσικά και το αντίθετο.) Πάντως, αν θα έπρεπε να ορίσω τι σημαίνει για μένα κακό βιβλίο, θεωρώντας αυτονόητη την αποδοχή ότι το ζήτημα της αισθητικής προτίμησης είναι προσωπικό (de gustibus), θα έλεγα ότι κακό βιβλίο είναι το βαρετό βιβλίο. Ιδίως όταν μιλάμε

17_klassiko.indd 17

για κλασικά έργα, με αναγνωρισμένη την αξία τους μέσα στο πέρασμα του χρόνου –και νομίζω ότι πολύ σπάνιες είναι οι φορές που μπορεί να έχουν εξαπατηθεί γενιές ολόκληρες αναγνωστών και μελετητών θεωρώντας αριστούργημα ένα κακό έργο–, η απαρέσκεια που μπορεί να προκαλεί ένα τέτοιο «καθιερωμένο» κείμενο συνδέεται με μια προσωπική, εξατομικευμένη αντίδραση, που στη δική μου περίπτωση είναι συνήθως η πλήξη. Ας πούμε, έπληξα αφόρητα διαβάζοντας (ή, καλύτερα, προσπαθώντας να διαβάσω) το «Μολλόυ» του Μπέκετ, ένα από τα λίγα –νομίζω– μυθιστορήματα του κορυφαίου δραματουργού. Εκτός από αφόρητα βαρετό, το βρήκα επιδειξιομανές ως προς το ύφος

Βρήκα το μυθιστόρημα του Μπέκετ επιδειξιομανές και εντελώς αυτιστικό, χάσιμο χρόνου

και εντελώς αυτιστικό, ένα σκέτο χάσιμο χρόνου – και για μας και για τον Μπέκετ. «Είναι δίκαιο που έχει χαρακτηριστεί το σημαντικότερο λογοτεχνικό κείμενο μετά τον ‘‘Οδυσσέα’’ του Τζόις» βλέπουμε γραμμένο στο οπισθόφυλλο ενός άλλου αβάσταχτου για μένα βιβλίου, χωρίς όμως να διευκρινίζεται ποιος αμόλησε αυτόν τον έπαινο. Μιλάμε για έναν σπουδαίο –καταπώς θεωρείται– Αμερικανό συγγραφέα, τον Τόμας Πίνσον και το «Ουράνιο τόξο της βαρύτητας». Έκανα κάθε φιλότιμη προσπάθεια να το προχωρήσω, αλλά οι δυνάμεις μου με εγκατέλειψαν νωρίς – είναι και τεράστιο, 1.000 σελίδες. Κατά τη γνώμη μου, δεν διαβάζεται με τίποτα. Προσπαθώ να ψυχαναλυθώ και να βρω τι είναι εκείνο που με κάνει

να πλήττω και να παρατάω ένα βιβλίο – ιδίως όταν έχω ακούσει ένα σωρό εγκώμια γι’ αυτό ή όταν μου το έχουν χαρίσει άνθρωποι των οποίων τη γνώμη σέβομαι και εκτιμώ. Δεν είναι ότι με κουράζουν οι μακροσκελείς περιγραφές – λατρεύω τον Προυστ, που μπορεί να αφιερώσει τρεις σελίδες περιγράφοντας το χάρτινο σακουλάκι με το τσάι της γιαγιάς του. Ενώ, αντίθετα, βαριέμαι τις διαρκείς ανατροπές και την καταιγιστική δράση της αστυνομικής λογοτεχνίας. Άρα, δηλαδή, δεν είναι το ζήτημα του ρυθμού ή της πλοκής. Και νομίζω ούτε και η θεματολογία είναι απόλυτα καθοριστική. Έχω απολαύσει βιβλία από είδη που δεν είναι αγαπημένα μου, όπως αστυνομικό, πολιτικό, ερωτικό. Είναι άραγε το ίδιο που συμβαίνει και με τους ανθρώπους; Που για κάποιον λόγο τυχαίνει να μην ταιριάζουν τα χνώτα σου; Μπορεί. Είπα «πολιτικό». «Ακυβέρνητες πολιτείες» του Στρατή Τσίρκα. Με τίποτα. Το σπουδαιότερο ίσως μεταπολεμικό έργο της ελληνικής λογοτεχνίας. Με τίποτα. Κι ας έχει, μ’ όλα του τα χρονάκια, μια σύγχρονη γραφή. Ναι, αλλά πλήξη. Με τους ζωγράφους αισθάνεται κανείς μεγαλύτερη άνεση να εκφράσει τις αντιρρήσεις του. Θέλω να πω ότι πιο εύκολα θα έλεγες «δεν μου αρέσει ο Μονέ» παρά «δεν μου αρέσει ο Κάφκα». Και πιο εύκολα δέχεσαι ότι κάποιος δεν αγαπάει τον Πικασό παρά τον Ντοστογιέφσκι. Ίσως γιατί στην εικαστική τέχνη (de coloribus) θεωρείται πιο δικαιωματική η έκφραση του προσωπικού γούστου. Και επίσης δεν αποτελεί ένδειξη αμορφωσιάς ή πνευματικής κατωτερότητας. Τα λέω αυτά προετοιμάζοντας την τελευταία μου επιλογή από τα αναγνωρισμένης αξίας έργα που δεν με συγκίνησαν, μιας και η επικείμενη ομολογία μου θα με κατατάξει σίγουρα στη λίστα με τους πιο ακαλλιέργητους συγγραφείς. Φερνάντο Πεσόα, «Το βιβλίο της ανησυχίας». Δυστυχώς (για μένα) δεν το απόλαυσα. Αν και είναι το μόνο, απ’ όσα ανέφερα παραπάνω, το οποίο θα μπορούσε, υποψιάζομαι, σε μια μελλοντική –και ολοκληρωμένη– ανάγνωση να με γοητεύσει. Προτιμήσεις... Non est disputandum.

3/22/10 12:25 PM

18BOOKPRESS

ΜΑΡΤΙΟΣ2010

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ

Κόντρα στον φετιχισμό της ανάπτυξης

Το μοντέλο της αέναης οικονομικής μεγέθυνσης οφείλει να αντικατασταθεί από την εναλλακτική οργάνωση της κοινωνίας με βάση συμβιωτικές, οικολογικές και δημοκρατικές αξίες. Του Τάκη Νικολόπουλου*

Η

σχέση ανάμεσα στη συνέχιση της ευημερίας, μέσω της ανάπτυξης, και στη διατήρηση των οικολογικών ισορροπιών συνιστά τη μεγαλύτερη ίσως πρόκληση του 21ου αιώνα. Πιο συγκεκριμένα, η συζήτηση για την ανάπτυξη και την οικολογική κρίση, που εμφανίστηκε τη δεκαετία του ’70 ταυτόχρονα με το οικολογικό κίνημα, θέτει σήμερα επιτακτικότερα τα –οιονεί φιλοσοφικά– ερωτήματα και αναδεικνύει εναργέστερα τα διακυβεύματα που σχετίζονται με τον ατομικό και συλλογικό τρόπο ζωής μας, με τον τρόπο που λειτουργούν οι κοινωνίες, αλλά και με το μέλλον του πλανήτη. Πράγματι, η όλο και πιο έντονη συνειδητοποίηση της ευθραυστότητας της ανθρώπινης ζωής στη Γη βρίσκεται στη βάση αυτών των ανησυχιών στον δημόσιο λόγο. Αναγκαστικά αυτή η συζήτησηκριτική οδηγεί κατ’ αρχάς στο να αναρωτηθούμε, όλο και πιο συχνά, για το σημερινό περιεχόμενο και τις διατάσεις της ανάπτυξης, οι στρατηγικές και διαδικασίες της οποίας αποσκοπούν αποκλειστικά στην οικονομική μεγέθυνση της παραγωγής και της κατανάλωσης, αδιαφορώντας για τις οικολογικές επιπτώσεις («ευημερία του κακού»). Τελικά, γίνεται αντιληπτό ότι η συνεχής-απεριόριστη μεγέθυνσηανάπτυξη εγγράφεται στη λογική της διαιώνισης του ίδιου του συστήματος που την τροφοδοτεί, έτσι που το πρόβλημα να μην είναι το είδος της ανάπτυξης, αλλά η ίδια η ανάπτυξη-μεγέθυνση. Και τούτο, με γενική την παραδοχή αφενός ότι η πεπερασμένη οικονομία της ανάπτυξης-μεγέθυνσης ταυτίζεται πλέον με τη δημιουργία κοινωνικών και οικολογικών κοστών (που δεν αποτυπώνονται στο ΑΕΠ) και αφετέρου, ταυτόχρονα, ότι η ανάπτυξη είναι έννοια με θετικό αξιακό πρόσημο, συνώνυμη με την

18-27_oikologia.indd 18

πρόοδο και την τεχνοεπιστήμη, «η μόνη καθολικά αποδεκτή λέξη που συνοψίζει την επιθυμητή συλλογική δυναμική», σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο Τσουκαλά. Έτσι, το (αναπτυξιακό) μοντέλο της συνεχούς μεγέθυνσης της παραγωγής και της κατανάλωσης τίθεται εκτός αμφισβήτησης, εκτός κοινωνικού και πολιτικού ελέγχου, και συνεπώς εκτός αναζήτησης των αναγκαίων (δομικών και συνολικών) αλλαγών όχι μόνο για την αναστροφή της οικολογικής –ακόμα και ανθρωπολογικής– κρίσης, αλλά και για την αποκατάσταση των τεράστιων οικονομικών, κοινωνικών αλλά και πολιτικών ανισοτήτων σε πλανητικό επίπεδο. Πράγματι, είναι γνωστό ότι το 25% των ανθρώπων στον πλανήτη κατέχουν το 80% του πλούτου

με την άνοδο της οικονομίας της αγοράς-ανάπτυξης, αλλά επίσης και τις ίδιες τις αξίες που έχουν συντηρήσει αυτές τις δομές. Με λίγα λόγια, στον τομέα του περιβάλλοντος αποτυπώνεται, περισσότερο από αλλού, η κρίση ή και το τέλος ενός πολιτικού και οικονομικού, αλλά και αξιακού μοντέλου. Και όπως έδειξε ο Κορνήλιος Καστοριάδης, η αμφισβήτηση των αξιών και των τάσεων της υπάρχουσας κοινωνίας είναι αδιαχώριστη από την κριτική του φαντασιακού της «ανάπτυξης» που σήμερα επικρατεί. Και γι’ αυτό τον λόγο είναι ακόμα περισσότερο απαραίτητη η εισαγωγή του οικολογικού στοιχείου σε ένα (νεο)δημοκρατικό πολιτικό πρόταγμα (οικοδημοκρατία) ατομικής και συλλογικής αυτονομίας.

Η οικονομία της απομεγέθυνσης να διαδεχθεί τη «λίθινη εποχή» του ψευδοαπελευθερωτικού καταναλωτισμού. και ευθύνονται για το 70% των ρυπάνσεων ή ότι η συντήρηση αυτού του προνομιούχου 25% απαιτεί την υποβάθμιση του 70% του παγκόσμιου φυσικού κεφαλαίου. Μια κριτική –και σε ορισμένες περιπτώσεις, άμεση και ολοκληρωτική αμφισβήτηση– της ανάπτυξης μπορεί να οδηγήσει στη μεταβολή του τρόπου που σκεφτόμαστε τις σχέσεις οικονομίας και κοινωνίας, ανθρώπου και φύσης, και αυτής με την κοινωνία, στην ανάδειξη και αξιοδότηση εναλλακτικών τρόπων ζωής και δόμησης των αναγκών. Εν ολίγοις (μπορεί να οδηγήσει), στη μεταβολή που στοχαζόμαστε και ζούμε τη δημοκρατία. Πράγματι, πρέπει να παραδεχθούμε ότι η σημερινή κρίση θέτει σε αμφισβήτηση όχι μόνο τις πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές και οικολογικές δομές που γεννήθηκαν

Έτσι, τελικά, μέσα από την οικολογική κρίση και το οικολογικό κίνημα του τέλους της δεκαετίας του ’60, γεννήθηκε η πολιτική οικολογία, η οποία όχι μόνο συλλαμβάνει την πολιτική, την οικονομία και την οικολογία ως ανοιχτά το ένα στο άλλο και αλληλοπροσδιοριζόμενα συστήματα, αλλά και απαντά, κατά τον Καστοριάδη, στο κεντρικό και αιώνιο ερώτημα: Τι είναι η ανθρώπινη ζωή; Γιατί ζούμε; Και, εν πάση περιπτώσει, για τον μετασχηματισμό της κοινωνίας από ετερόνομη σε αυτόνομη (δραστηριότητα της συλλογικότητας), σύμφωνα με τον ίδιο, πρέπει να παύσει «το οικονομικό» να είναι η κυρίαρχη ή η αποκλειστική αξία. Πρέπει να εγκαταλείψουμε τη «λίθινη εποχή» της οικονομικής-ποσοτικής αποτίμησης των κοινωνιών μας. Με άλλα λόγια, πρέπει να κατανοη-

3/22/10 12:28 PM

BOOKPRESS19

ΜΑΡΤΙΟΣ2010

θεί ότι η εξέλιξη των κοινωνιών δεν καθορίζεται αποκλειστικά από την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, αλλά, όπως ήδη αναφέρθηκε, και από άλλες οικολογικές-ποιοτικές αλλά και κοινωνικοπολιτισμικές-πνευματικές αξίες (συνεργατικότητα, αλληλοβοήθεια, αφιλοκέρδεια κ.λπ.). Οπότε, τα προηγούμενα ερωτήματα συμπληρώνονται και αποσαφηνίζονται τελικά με το «Πώς πρέπει να ζούμε;».

Ε

άν η σημερινή συστημική και καθολική κρίση καταδεικνύει μια κρίση (υπερ) ανάπτυξης-μεγέθυνσης, αλλά και αποδυνάμωσης της δημοκρατίας, ερωτάται ποια μπορεί να είναι τα «πεδία των δυνατοτήτων» μιας εναλλακτικής προοπτικής. Η απάντηση συνδέεται με το κρίσιμο και πολιτικό ερώτημα που θέτει ο Γκι Ρουστάνγκ: «Πόσο και πώς να παράγουμε για να ανταποκριθούμε σε πoιες (και ποιων-για ποιους, θα προσθέταμε) ανάγκες;». Μια οικονομία απομεγέθυνσης, δηλαδή μια «οικονομία των αναγκών» και των «αξιών χρήσης» την οποία υπονοεί το ερώτημα αυτό, του «αρκετά» και του «καλά», και όχι του «περισσότερα» και «καλύτερα», θα οδηγούσε και στη μεταβολή του μεγέθους και του τρόπου της «επιβεβλημένης», ανικανοποίητης και ψευδοαπελευθερωτικής σήμερα κατανάλωσης. Η αύξηση του κατά κεφαλήν εισοδήματος, που το σύστημα της οικονομίας της αγοράς και ο καπιταλισμός μέσω της εκμετάλλευσης επιτυγχάνουν, πρέπει να πάψει να είναι το φετίχ της καταναλωτικής κοινωνίας. Και, πάλι, η απάντηση στο παραπάνω ερώτημα δεν μπορεί να είναι οικονομική, αλλά, επειδή η οικονομική

δραστηριότητα και συμπεριφορά δεν λαμβάνουν χώρα στο κενό, πρωτίστως πολιτική-δημοκρατική τόσο σε επίπεδο απόφασης όσο και ελέγχου. Εξ ου και η αναγκαιότητα μιας εναλλακτικής οργάνωσης της κοινωνίας και της οικονομίας με μια νέα πολιτική –συμβιωτική και συλλογική– δημοκρατία που θα βασίζεται στην ισοκατανομή της εξουσίας, με πυρήνα το «μικρό», το (χωρο-)τοπικό (κοινοτικό, βιο-περιοχικό) και το «εκ των κάτω» προερχόμενο (πρωτοβουλίες

στην επιδέξια ασάφειά της και στο οξύμωρό της, πρόκειται για μία ακόμα «ευκαιρία», την οποία πρέπει αδράξουν οι επιχειρηματίες. Στη θεώρηση αυτή ο homo oeconomicus μετατρέπεται απλώς σε homo ecooeconomicus, δημιουργώντας ένα νέο καταναλωτικό φαντασιακό και εξοστρακίζοντας και πάλι τον πολίτη, που εξακολουθεί να είναι το ζητούμενο, όπως και η δημοκρατία. Το τελευταίο αυτό αίτημα παραμένει, ακόμα κι όταν, μέσω μιας σταδιακής στροφής από την ποσοτική

Ζητούμενο είναι η ποιότητα και όχι η χωρίς όρια αύξηση της παραγωγής αγαθών. αυτο-οργάνωσης των πολιτών, νέοι αποκεντρωμένοι συλλογικοί θεσμοί στη βάση του συνεργατισμού και της άμεσης δημοκρατίας, συγκρότηση εναλλακτικών οικονομικών δικτύων κ.λπ.). Η προσέγγιση αυτή εγγράφεται προφανώς στον αντίποδα της «εκ των άνω» (κράτος, διεθνείς οργανισμοί) τεχνορυθμιστικής και διαχειριστικής –μέσω της «πράσινης» τεχνολογίας και των εργαλείων της αγοράς– αειφόρου ή βιώσιμης ή «πράσινης» ανάπτυξης. Η έννοια αυτή, ως «τελευταία μεταμόρφωση της ανάπτυξης», κατά τον Serge Latouche, δεν αμφισβητεί την οικονομία και την ιδεολογία της αγοράς-μεγέθυνσης (αειφόρος μεγέθυνση), αλλά απλώς εκσυγχρονίζει και εξορθολογικοποιεί την παραγωγή και «πρασινίζει» την κατανάλωση, δημιουργώντας αφενός ένα νέο έδαφος αναπαραγωγής και (αενάου) διαιώνισης του ισχύοντος παραγωγιστικού-αναπτυξιακού συστήματος. Μέσα στην αοριστία της,

στην ποιοτική παραγωγή –η οποία είναι αναπόσπαστα συνδεμένη με την προαναφερθείσα επιλογή μιας οικονομίας των αναγκών–, οδηγηθούμε προς μια απο-μεγέθυνση της οικονομίας και της κοινωνίας (αφού τα ποιοτικά στοιχεία δεν αποτυπώνονται στο [ποσοτικό] ΑΕΠ). Πράγματι, με δεδομένο πλέον ότι, σε μια μετα-φορντική, ήπια και «αργή» ποιοτική παραγωγή, για την ίδια ποσότητα παραγωγής θα χρειάζεται περισσότερος χρόνος και περισσότεροι εργαζόμενοι, η παραγωγικότητα θα είναι πτωτική, και συνεπώς η μεγέθυνση θα είναι μηδενική. Βέβαια, και εδώ, εάν το πλαίσιο λειτουργίας είναι το σύστημα της οικονομίας της αγοράς, θα τεθεί το πολιτικό ζήτημα της διαμοίρασης όχι των κερδών της παραγωγικότητας, αλλά της ποιότητας-βιωσιμότητας (Jean Gadrey). * Ο Τ. Νικολόπουλος είναι καθηγητής Δικαίου και Πολιτικής Περιβάλλοντος στο ΤΕΙ Μεσολογγίου.

«Πράσινη», κοινωνική οικονομία τώρα!

Η δικτύωση καλλιεργητών βιολογικών προϊόντων με τη συνεπικουρία του κράτους θα διασώσει την ελληνική γεωργία. Του Γιάννη Σακιώτη*

Τ

α αδιέξοδα στη σημερινή συγκυρία γεννούν τις πλέον πραγματιστικές προοπτικές ανάταξης της εθνικής μας οικονομίας και διατήρησης της κοινωνικής συνοχής. Πώς; Με τη δημιουργία μεγάλου αριθμού νέων θέσεων εργασίας, αφενός μέσα από την κατευθυνόμενη, με όλα τα διαθέσιμα χρηματοδοτικά εργαλεία, ενίσχυση

18-27_oikologia.indd 19

της ανάπτυξης της επιχειρηματικότητας στους τομείς της «πράσινης» οικονομίας (Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, εξοικονόμηση ενέργειας, προώθηση πράσινων προϊόντων στην κατανάλωση, βιολογική γεωργία, αγροτουρισμός κ.ο.κ.) και αφετέρου μέσα από την προώθηση της «πράσινης», κοινωνικής οικονομίας. Η κοινωνική οικονομία, δηλαδή

η μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα οικονομική δραστηριότητα μικρών και μεσαίων παραγωγών, η οποία εξασφαλίζει δίκαιες τιμές, εύλογο κέρδος και αξιοπρεπές εισόδημα στους παραγωγούς, έχει άπλετο έδαφος προς ανάπτυξη στη χώρα μας και, μάλιστα, άμεσα. Ας δούμε πώς θα μπορούσε να αναπτυχθεί το μοντέλο της κοινωνικής οικονομίας σε έναν υπαρκτό και επιτυχημέ- ▶

3/22/10 12:28 PM

20BOOKPRESS

ΜΑΡΤΙΟΣ2010

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ νο χώρο «πράσινης» οικονομικής δραστηριότητας, τη βιολογική γεωργία και κτηνοτροφία. Στην Ελλάδα υπάρχει το παράδοξο να έχουμε εξαιρετικής ποιότητας βιολογικά προϊόντα που πωλούνται φθηνά από τους παραγωγούς, εξασφαλίζουν υπερκέρδη στους μεσάζοντες και πωλούνται ακριβά στους καταναλωτές. Με την κατεύθυνση πόρων από το ΕΣΠΑ θα μπορούσαν χιλιάδες μικροί βιοκαλλιεργητές να οργανωθούν σε κλειστά δίκτυα διάθεσης και διανομής με τους καταναλωτές. Βγάζοντας από τη μέση το παράλογο κέρδος των μεσαζόντων και επιτυγχάνοντας έγκαιρη διανομή –δεν είναι δα και τόσο δύσκολο στην εποχή της υπερεπικοινωνίας και του διαδικτύου–, οι απεγνωσμένοι σήμερα βιοπαραγωγοί θα μπορούσαν να διαθέσουν τα προϊόντα τους σε πολύ καλύτερες τιμές, σε εκατοντάδες χιλιάδες καταναλωτές που διψούν για φθηνά ποιοτικά βιολογικά προϊόντα. Τα οφέλη από μια τέτοια δικτύωση θα ήταν πολλά. Το κύριο όφελος έχει να κάνει με τη διασφάλιση της

Ήρθε η ώρα να βγει από τη μέση το παράλογο κέρδος των μεσαζόντων. συνέχισης της ενασχόλησης των παραγωγών με τη βιολογική γεωργία. Επίσης, η οργάνωση των δικτύων θα δημιουργούσε χιλιάδες θέσεις εργασίας στους χώρους συσκευασίας και διάθεσης, καθώς και στο σύστημα διανομής. Τέλος, η επιτυχής λειτουργία του μοντέλου αυτού θα ενθάρρυνε πολλές χιλιάδες ακόμη αγρότες μικρής και μεσαίας παραγωγικής δυνατότητας να στραφούν στη βιολογική γεωργία. Με εξαιρετικά επωφελείς συνέπειες για την υγιεινή διατροφή και για την προστασία και τη βιωσιμότητα σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα των πιο πολύτιμων φυσικών πόρων της χώρας: του νερού, που σήμερα κατασπαταλείται παράλογα από τις αρδεύσεις, και των εδαφών, που έπειτα από μερικές δεκαετίες εντατικής χημικής γεωργίας κινδυνεύουν με οριστική απόσυρση. Τον συντονισμό της «πράσινης», κοινωνικής οικονομίας θα μπορούσε να αναλάβει ένα κρατικό ινστιτούτο κοινωνικής οικονομίας, το οποίο απουσιάζει από τους θεσμούς της χώρας και του οποίου η δημιουργία θα μπορούσε να παραγάγει πολλαπλάσια οφέλη. * Ο Γ. Σακιώτης είναι δρ πολιτικός επιστήμονας και περιβαλλοντολόγος.

18-27_oikologia.indd 20

Ο «κόκκινος» Ντάνι που έγινε «πράσινος»

Το οικολογικό μανιφέστο του πάλαι ποτέ τρομερού παιδιού του γαλλικού Μάη. Του Κώστα Κατσουλάρη

Τι να κάνουμε; DANIEL COHN-BENDIT ΜΤΦΡ. ΜΕΛIΤΑ ΓΚΟΥΡΤΣΟΓΙAΝΝΗ ΚEΔΡΟΣ 2010

K

υκλοφόρησε εδώ και μερικές εβδομάδες και στη χώρα μας το μικρό «πράσινο» πολιτικό μανιφέστο του Ντανιέλ ΚονΜπεντίτ, με τον πολιτικά φορτισμένο τίτλο «Τι να κάνουμε;». Προκαλεί βέβαια έκπληξη ότι το πάλαι ποτέ τρομερό παιδί του γαλλικού Μάη δανείστηκε τον τίτλο του από γνωστό πόνημα του Λένιν, παρότι στην πορεία του υπήρξε πιο κοντά στους αντιεξουσιαστές απ’ ό,τι στους κομμουνιστές. Παιδί Γερμανοεβραίων που εγκατέλειψαν τη Γερμανία του Χίτλερ για τη Γαλλία το 1933, ο Ντάνι, ή Ντανί, ισορροπούσε σε όλη του τη ζωή ανάμεσα στις δύο αυτές ταυτότητες, όπως φανερώνει τόσο το βιογραφικό του όσο και η ίδια η πολιτική του δράση – έχει εκλεγεί ευρωβουλευτής με τους Πράσινους και στη Γερμανία και στη Γαλλία. Αφού φλέρταρε για χρόνια με την άκρα Αριστερά, συμμετέχοντας σε ποικίλες ελευθεριακές ομάδες, κατέληξε στα χρόνια της ωριμότητάς του σταθερός υποστηρικτής του οικολογικού κινήματος, και ειδικότερα του πλέον πολιτικοποιημένου κομματιού του, των Πρασίνων. Το «Τι να κάνουμε;» άλλωστε ήταν το θεωρητικό όπλο του ΚονΜπεντίτ κατά τη διάρκεια της τελευταίας προεκλογικής του εκστρατείας στη Γαλλία, στις Ευρωεκλογές του Ιουνίου 2009. Το βιβλίο κυκλοφόρησε τον Απρίλιο και συνέβαλε και αυτό στην πρωτοφανή εκλογική επιτυχία των Οικολόγων, οι οποίοι βγήκαν τρίτο κόμμα με ελάχιστες ψήφους (πήραν 16,28%!) πίσω από τους Σοσιαλιστές. Μεγάλο ατού του βιβλίου είναι ότι, ενώ αποτελεί εκλογικό και ιδε-

ολογικό «μανιφέστο», πουθενά δεν παραδίδεται σε υπεραπλουστεύσεις. Σε κάθε κεφάλαιο τίθενται σαφή πολιτικά ζητήματα και προτείνονται ξεκάθαρες –και συχνά πρωτότυπες– πολιτικές λύσεις. Κατ’ αρχάς, καλεί σε σύγκλιση απόψεων κάθε πολίτη με οικολογικές ευαισθησίες: «Η συγκυρία μιας οικολογικής κρίσης διαρκείας και μιας σοβαρής οικονομικής κρίσης, μαζί με μια κοινωνική κρίση που χειροτερεύει στο

λεκτική απο-ανάπτυξη». Γράφει: «Πρέπει να αλλάξουμε το μοντέλο κατανάλωσης και παραγωγής, δίνοντας προτεραιότητα στη βιωσιμότητα έναντι της ανευθυνότητας, στο διαρκές έναντι του εφήμερου, στην ανακύκλωση έναντι της αποθήκευσης των αποβλήτων, στο ποιοτικό και όχι στο ποσοτικό». (σ. 62) Σύμφωνα με τον Κον-Μπεντίτ, απαιτείται ένα νέο Green Deal, το οποίο ταυτόχρονα θα αποβλέπει σε

Ο πολιτικός Ντανιέλ Κον-Μπεντίτ Το 1989 εκλέγεται αντιδήμαρχος Φρανκφούρτης, υπεύθυνος για τα πολυπολιτισμικά ζητήματα. Το 1994 εκλέγεται ευρωβουλευτής με τους Πράσινους, παρότι είχε τοποθετηθεί όγδοος στη λίστα εξαιτίας της υποστήριξής του στη γερμανική επέμβαση στη Βοσνία.

Το 1999 επιστρέφει στην πολιτική ζωή της Γαλλίας ως πρόεδρος των Πρασίνων Γαλλίας για τις Ευρωεκλογές, πετυχαίνοντας 9,2% στην κάλπη. Το 2002 γίνεται πρόεδρος της Κοινοβουλευτικής Ομάδας των Πρασίνων στην Ευρώπη και το 2004 εκλέγεται ξανά

βάθος του πίνακα, υποχρεώνει σήμερα όσους και όσες έχουν οικολογική συνείδηση να προχωρήσουν σε σύγκλιση». (σ. 43) Βασικός άξονας της σκέψης του είναι ότι θα πρέπει να οδηγηθούμε όχι σε μεγαλύτερη ανάπτυξη, αλλά σε διαφορετικού τύπου ανάπτυξη, που σε ορισμένους τομείς, όπως για παράδειγμα στην αυτοκινητοβιομηχανία, ίσως σημαίνει και «επι-

στη Γερμανία. Τον Ιούνιο του 2009 συμμετέχει στις Ευρωεκλογές, και πάλι στη Γαλλία, ως πρόεδρος του συνδυασμού «ΕυρώπηΟικολογία», κερδίζοντας 16,28% του εκλογικού σώματος, μόλις 0,2 μονάδες λιγότερο από το δεύτερο σοσιαλιστικό κόμμα.

μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων. «Είναι αδύνατον να προωθήσουμε το όραμα μιας πολιτικής οικολογίας χωρίς σοβαρή μείωση των κοινωνικών και των οικονομικών ανισοτήτων». (σ. 69) Κι όσο για το πώς θα παραχθεί καινούργιος κοινωνικός πλούτος μέσα από τις νέες αυτές μορφές οικονομίας, ο ΚονΜπεντίτ φέρνει το παράδειγμα της μέλισσας. Ως γνωστόν, η παραγωγή

μελιού, που είναι το τελικό προϊόν της δραστηριότητας της μέλισσας, είναι ένα μικρό υποσύνολο των θετικών επιπτώσεων της δράσης της στο περιβάλλον, αφού με τη δική της συμβολή –μέσω της επικονίασης– αναπαράγονται πολλά κρίσιμα είδη της χλωρίδας. Συνεπώς, η οικονομία δεν πρέπει να μετριέται με τους παραδοσιακούς δείκτες, αλλά με νέους, που θα εντάσσουν στις μετρήσεις τους όλες τις κοινωνικές δραστηριότητες των ατόμων, όπως είναι η παραγωγή ελεύθερου λογισμικού ή το καλλιτεχνικό έργο. Ομοίως ρηξικέλευθες είναι και οι θέσεις του για τα ζητήματα που σχετίζονται με τη μετανάστευση. Άλλωστε, η Φρανκφούρτη, στην οποία είχε ως αντιδήμαρχος την ευθύνη διαχείρισης του ζητήματος, έχει μετανάστες σε ποσοστό 30%. Οι θέσεις του είναι ελκυστικές, διότι διέπονται από έναν ρεαλισμό που συχνά απουσιάζει από τον λόγο της Αριστεράς. Λέει, για παράδειγμα, για το Ισλάμ: «Αν δώσουμε στο Ισλάμ τη θέση που του αναλογεί στην Ευρώπη, θα έχουμε μεγαλύτερο πλεονέκτημα, ώστε να διεκδικήσουμε τα ατομικά δικαιώματα που έρχονται σε ρήξη με τις θρησκευτικές και τις οικογενειακές παραδόσεις». Κι όσο για τη μεγαλύτερη συμμετοχή διαφόρων εθνοτικών ομάδων στην πολιτική, μήπως θα έπρεπε να παρθούν πολιτικές πρωτοβουλίες όπως η ποσόστωση; «Δεν είμαι υπέρ» λέει. «Κάτι τέτοιο θα ομαδοποιούσε υποχρεωτικά τους ανθρώπους σε κατηγορίες, σύμφωνα με την καταγωγή ή το χρώμα του δέρματός τους». Αντιθέτως: «Η ουτοπία που προτείνω είναι απολύτως πραγματοποιήσιμη, είναι η ουτοπία της ανοιχτής κοινωνίας, όπου όλοι αισθάνονται ότι βρίσκονται στον τόπο τους». Εν κατακλείδι: Ένα βιβλίο που ταυτόχρονα συμπυκνώνει ορισμένες βασικές συνιστώσες του «πράσινου» κινήματος, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί μια καλή εισαγωγή στις σύγχρονες οικολογικές ιδέες, μέσα από τη γραφή και τη σκέψη ενός χαρισματικά επικοινωνιακού προσώπου. Τον Ντανιέλ ΚονΜπεντίτ θα έχουμε άλλωστε την ευκαιρία να τον δούμε και να τον ακούσουμε στα τέλη του επόμενου μήνα στο πλαίσιο των ομιλιών στο Megaron Plus.

3/22/10 12:29 PM

BOOKPRESS21

ΜΑΡΤΙΟΣ2010

E

πικεφαλής του κόμματος των Πρασίνων στη Βουλή του ομόσπονδου κρατιδίου της Βιέννης, στο οποίο εκλέγεται από το 1996, και αντιπρόεδρος των Πρασίνων της Αυστρίας, η Μαρία Βασιλάκου θα διεκδικήσει με αξιώσεις τη δημαρχία της πρωτεύουσας της χώρας τον Οκτώβριο. Στην Book Press υποστηρίζει ότι το οικολογικό πρόγραμμα είναι όχι μόνο εφαρμόσιμο, αλλά και η καλύτερη λύση για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης. Υπάρχει εναλλακτικό, βιώσιμο και αποδοτικό κοινωνικοοικονομικό μοντέλο που να βασίζεται στις οικολογικές αρχές κι αξίες; Το «πράσινο» μοντέλο ανάπτυξης είναι ακριβώς ένας τρίτος δρόμος, ο οποίος οδηγεί παραπέρα από εκεί όπου οδηγούν τα κλασικά σοσιαλιστικά ή καπιταλιστικά μοντέλα που γνωρίζουμε μέχρι σήμερα. Οι βασικές αρχές του μοντέλου αυτού είναι η έννοια της αειφορίας, η αλληλεγγύη και οι ανοιχτές δημοκρατικές δομές, με τη μεγαλύτερη συμμετοχή των πολιτών, και αποσκοπεί στην ίση κατανομή του πλούτου και στο πέρασμα της πρωτοβουλίας στα χέρια των πολλών. Όταν, για παράδειγμα, συζητάμε για τη στροφή της παραγωγής ενέργειας αποκλειστικά σε Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, βλέπουμε ότι είναι κάτι που δεν μπορούμε να το καταφέρουμε ούτε μόνο με τα μεγάλα κεφάλαια ούτε μόνο με τις κρατικές αποφάσεις. Χρειάζεται συνδυασμός μεγάλων επενδύσεων και κρατικής μέριμνας, αλλά και τοποθέτηση φωτοβολταϊκών εγκαταστάσεων στην ταράτσα κάθε σπιτιού. Μήπως όμως, στη συγκυρία της κρίσης, ένα τέτοιο μοντέλο θα ήταν οικονομικά δυσβάσταχτο; Είναι ένα απαράδεκτο επιχείρημα. Κάθε περίοδος ύφεσης και οικονομικής κρίσης μπορεί να ξεπεραστεί μόνον αν υπάρξουν επενδύσεις. Το πού θα στρέψουμε αυτές τις επενδύσεις είναι θέμα πολιτικών αποφάσεων. Όταν λοιπόν στην Ευρώπη της οικονομικής κρίσης την περασμένη χρονιά βρέθηκαν εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ για να κρατηθούν οι τράπεζες και για πακέτα στήριξης προς τη βαριά βιομηχανία, δεν μπορώ να καταλάβω γιατί ένα τμήμα των πακέτων αυτών δεν θα μπορούσε να διατεθεί ακριβώς για τη στροφή στις ΑΠΕ, οι οποίες –πέρα από όλα τα άλλα– δημιουργούν και χιλιάδες θέσεις εργασίας. Πού τοποθετείτε τους Πράσινους στον παραδοσιακό «άξονα» ανάμεσα στην Αριστερά και στη Δεξιά; Οι Πράσινοι είναι κάτι πολύ περισσότερο από τις κλασικές έννοιες της Αριστεράς και της Δεξιάς, ακριβώς επειδή η Αριστερά και η Δεξιά έχουν κολλήσει στην κλα-

18-27_oikologia.indd 21

«Αλληλεγγύη, συμμετοχή, αειφορία» Η Μαρία Βασιλάκου αναλύει στην Ελένη Κορόβηλα τις θέσεις της για μια κοινωνία περισσότερο δημοκρατική και δίκαιη, που θα θεμελιώνεται στις οικολογικές αξίες.

Φωτοβολταϊκή εγκατάσταση σε κάθε ταράτσα

σική αντιπαράθεση – από τη μια μεριά το Κράτος, από την άλλη τα μεγάλα συμφέροντα. Εμείς πάμε πολύ παραπέρα και αποσκοπούμε σε μια κοινωνία στην οποία ο πλούτος αλλά και η ποιότητα ζωής θα βρίσκονται δίκαια κατανεμημένα στα χέρια των πολλών. Θέλουμε ένα ισχυρό κράτος για τον σεβασμό και την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά βρισκόμαστε μακριά από τις αντιλήψεις του κλασικού αριστερού ισχυρού κράτους, το οποίο περιορίζει τις ελευθερίες του πολίτη. Το οικολογικό κίνημα ποτέ δεν ήταν συνήγορος του μεγάλου κεφαλαίου και των ανεξέλεγκτων νεοκαπιταλιστικών μοντέλων ανάπτυξης, τα οποία οδηγούν και στην καταστροφή του περιβάλλοντος και

στην εξαθλίωση μεγάλων ομάδων της κοινωνίας. Η Αριστερά ισχυρίζεται ότι την ποιότητα ζωής για τους πολλούς την εγγυάται το ισχυρό κράτος, ενώ η Δεξιά ισχυρίζεται ότι την εγγυώνται η ελεύθερη αγορά και η συγκέντρωση μεγάλων κεφαλαίων που φτιάχνουν θέσεις εργασίας. Οι Πράσινοι λένε «λάθος»· την ποιότητα ζωής για τους πολλούς την εγγυάται το να δώσουμε στον καθένα τη δυνατότητα να μπορέσει να επενδύσει σε κάποια βασικά πράγματα ο ίδιος. Πώς εξηγείτε τη χαμηλή διείσδυση των οικολογικών αξιών σε μια χώρα σαν την Ελλάδα, με τόσο μεγάλα περιβαλλοντικά προβλήματα; Η διείσδυση της οικολογικής συνείδησης στην Ελλάδα είναι θέμα

γενιάς, είναι θέμα ηλικίας. Αν δούμε τους νεότερους, υπάρχει πολύ μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση. Οι μεγαλύτεροι έχουν περάσει από δύσκολες καταστάσεις πολιτικά, και στις γενιές αυτές αυτό που εξακολουθεί να κυριαρχεί είναι η κλασική αντιπαράθεση μεταξύ Αριστεράς-Δεξιάς. Το θέμα είναι να υπάρξει νέος προσανατολισμός σε ένα καινούργιο πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό μοντέλο. Το οικολογικό κίνημα δεν αφορά φυσικά μόνο τους νέους, αλλά είναι ένα νέο κίνημα. Και στην Ευρώπη το μεγαλύτερο μέρος των ψηφοφόρων των Πρασίνων είναι στατιστικά μεταξύ 25 και 45 ετών. Πόσο μεγάλο ρόλο παίζουν τα πρόσωπα στην προώθηση των οικολογικών αξιών; Στην εποχή της μιντιοκρατίας, για κάθε κόμμα και κάθε κίνημα μετρά ο παράγοντας «πρόσωπο», διότι οι ψηφοφόροι επιλέγουν και με βάση την προσωπικότητα εκείνων οι οποίοι δανείζουν το πρόσωπό τους σε ένα κίνημα. Έτσι είναι, είτε μας αρέσει είτε όχι. Ωστόσο, η ευρωπαϊκή εμπειρία δείχνει δύο πράγματα: Πρώτον, ότι τα «πράσινα» και οικολογικά κόμματα έχουν εδραιωθεί με τέτοιο τρόπο που ένα ταλαντούχο άτομο θα τους έδινε επιπλέον ίσως ένα 2-3%, αλλά δεν θα έχαναν στις εκλογές εξαιτίας του προσώπου αυτού. Δεύτερον, σύμφωνα με μετρήσεις που έχουμε από όλα τα «πράσινα» κόμματα, οι «πράσινοι» ψηφοφόροι δηλώνουν ότι το άτομο που είναι μπροστά είναι το λιγότερο σημαντικό στοιχείο. Στην Αυστρία, στις μετρήσεις μετά τις εκλογές, μεταξύ των ψηφοφόρων μας, το ποιος είναι επικεφαλής παίρνει παραδοσιακά το χαμηλότερο ποσοστό. Η απόφαση να ψηφίσει κανείς Πράσινους είναι κατά κύριο λόγο θέμα αξιών, ακριβώς γιατί οι Πράσινοι συνδυάζουν μια σειρά από αξίες, όπως αλληλεγγύη, προστασία του περιβάλλοντος, ανθρώπινα δικαιώματα, αυτοδιάθεση, συμμετοχικές δομές δημοκρατίας – πράγματα σημαντικά για όλο και περισσότερους ανθρώπους.

3/22/10 12:29 PM

22BOOKPRESS

ΜΑΡΤΙΟΣ2010

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ

Λύσηαπότα«πάνω»

Για την αντιμετώπιση της υπερθέρμανσης του πλανήτη δεν αρκούν δράσεις που αναλαμβάνονται σε διεθνή fora ή στο επίπεδο της κοινωνίας πολιτών, υποστηρίζει ο Άντονι Γκίντενς.

H πολιτική των κλιματικών αλλαγών ΆΝΤΟΝΙ ΓΚΙΝΤΕΝΣ ΜΤΦΡ. ΚΩΝΣΤΑΝΤIΝΟΣ ΓΕΩΡΜΑΣ ΜΕΤΑIΧΜΙΟ 2010

Τ

α κράτη εξακολουθούν να έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο στα παγκόσμια δρώμενα και πρέπει να προσδοκούμε ότι τα αποφασιστικά μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος θα προκύψουν από πρωτοβουλίες που θα αναλάβουν υπεύθυνες κυβερνήσεις σε συνεργασία μεταξύ τους. Αυτό υποστηρίζει ο Anthony Giddens, ένας από τους διαπρεπέστερους σύγχρονους κοινωνικούς επιστήμονες, στο τελευταίο βιβλίο του. Αντίθετα, θεωρεί ότι η πολυμερής συνεργασία στο πλαίσιο διεθνών οργανισμών είναι αναποτελεσματική και η δράση μη κυβερνητικών οργανώσεων θετική, αλλά ανεπαρκής. Εκφράζει, επιπλέον, επιφυλάξεις για πτυχές της πολιτικής του οικολογικού κινήματος και των «πράσινων» κομμάτων. Η Book Press προδημοσιεύει χαρακτηριστικά αποσπάσματα από το βιβλίο «H πολιτική των κλιματικών αλλαγών», που θα κυκλοφορήσει στα τέλη Απριλίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

παίξουν θεμελιώδη ρόλο. Εντούτοις, καλώς ή κακώς, το κράτος διατηρεί αρκετές από τις εξουσίες που πρέπει να επιστρατευθούν, έτσι ώστε να καταστεί δυνατή μια σοβαρή αντίδραση στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος του κράτους, ενός διασφαλίζοντος κράτους; Η κύρια λειτουργία του είναι να δρα ως καταλύτης, ως διευκολυντής, αλλά σίγουρα, αναφορικά με την κλιματική αλλαγή και την ενεργειακή ασφάλεια, πρέπει να αγωνιστεί για εγγυήσεις. Είναι δύο πεδία όπου απλά πρέπει να βρεθούν λύσεις και όπου απαιτούνται χρονοδιαγράμματα. Αν το σαλόνι σου είναι βρόμικο και ακατάστα-

το, μπορείς να το αφήσεις έτσι έως ότου βρεις χρόνο να το τακτοποιήσεις. Δεν μπορούμε να κάνουμε το ίδιο με τις εκπομπές, αφού αυτές συγκεντρώνονται στην ατμόσφαιρα, καθώς μάλιστα το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο αρχίζουν να εξαντλούνται».

Για την «πράσινη» οικονομία:

«Η δημιουργία θέσεων εργασίας, μέσω της εξάπλωσης των τεχνολογιών των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, φαίνεται να αποτελεί κύρια μορφή οικονομικής σύγκλισης – και κατ’ αρχάς είναι όντως έτσι. ‘‘Η αιολική ενέργεια έχει δημιουργήσει χιλιάδες νέες θέσεις

εργασίας’’ λέγεται συχνά αναφορικά με κάποιες χώρες – τη Γερμανία, για παράδειγμα. Παρ’ όλα αυτά, έτσι όπως τίθεται, ο ισχυρισμός είναι πολύ απλοϊκός, καθώς οι θέσεις εργασίας στις νέες τεχνολογίες μπορούν να έχουν ως αντίτιμο την απώλεια άλλων, σε πιο παραδοσιακές βιομηχανίες ενέργειας, στις οποίες πολλοί εργάτες θα μείνουν άνεργοι. Επιπρόσθετα, οι περισσότερες νέες τεχνολογίες μειώνουν τις ανάγκες για εργατικά χέρια. Η αιολική και η κυματική ενέργεια, για παράδειγμα, απαιτούν λιγότερους εργαζομένους ανά μονάδα παραγωγής απ’ ό,τι η εξόρυξη γαιάνθρακα. Ο σχεδιασμός της βιομηχανικής πολιτικής που

έχει ως στόχο την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής δεν μπορεί να βασιστεί σε μια εύκολη εξίσωση μεταξύ της οικονομικής σύγκλισης και της δημιουργίας θέσεων εργασίας».

νέο ρόλο, με την ευρύτερη έννοια της κυριαρχίας των μεταϋλιστικών αξιών στη ζήτηση, αλλά και της ηγεμονίας –τουλάχιστον στα μεσοαστικά στρώματα– καταναλωτών, οι οποίοι απαιτούν προϊόντα ασφαλή, υψηλής διατροφικής ποιότητας και παραγόμενα με συμβατές προς το περιβάλλον πρακτικές. Αυτό σημαίνει τη ριζική αναπροσαρμογή των προτεραιοτήτων και των επιλογών της περιφερειακής και αγροτικής ανάπτυξης. Πυρήνας της νέας στρατηγικής οφείλει να είναι η οικολογική διαχείριση των πόρων και η ανάπτυξη

συναφών υπηρεσιών διατροφής, αναψυχής, εκπαίδευσης κτλ., σε μια πολυτομεακή (γεωργία, βιομηχανία, τουρισμός, εκπαίδευση) οικονομία της υπαίθρου. Άλλωστε, η ερημοποίηση απειλεί τα δύο τρίτα των εδαφών της χώρας και δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί παρά με την αποεντατικοποίηση της γεωργίας, την εφαρμογή καλών γεωργικών πρακτικών, την εξοικονόμηση ύδατος, την πρόληψη πυρκαγιών κτλ. Η βιοτεχνολογική επανάσταση του αιώνα μας μπορεί να συνεχίσει και να επιταχύνει τα επιτεύγματα της

Για τους οικολόγους:

«Το πράσινο κίνημα θα απολέσει (αν δεν έχει ήδη απολέσει) την ταυτότητά του, καθώς οι περιβαλλοντικές πολιτικές καθίστανται μέρος του προγράμματος των κατεστημένων κομμάτων. Φυσικά, οι πράσινες ομάδες και τα κόμματα που έχουν αυτές τις ιδέες θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν. Όμως, η ‘‘απορρόφηση’’ των Πρασίνων στις επικρατούσες πολιτικές σημαίνει την απόρρι-

Για τον ρόλο του κράτους:

«Οι βασικές θέσεις που υποστηρίζω σε αυτό το βιβλίο είναι ότι τα βιομηχανικά έθνη πρέπει να πρωτοστατήσουν στην αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών και ότι οι πιθανότητες επιτυχίας θα εξαρτηθούν σε μεγάλο βαθμό από τις κυβερνήσεις και το κράτος. Η όποια πολιτική του κράτους, πάλι, εξαρτάται από την επίτευξη ευρείας υποστήριξης από τους πολίτες, εντός του πλαισίου των δημοκρατικών δικαιωμάτων και ελευθεριών. Δεν θα αρνηθώ ότι η σύναψη διεθνών συμφωνιών είναι πολύ βασική ή ότι πολλοί άλλοι φορείς –συμπεριλαμβανομένων των ΜΚΟ και των επιχειρήσεων– έχουν να

18-27_oikologia.indd 22

Πώς θα αποφύγουμε την ερημοποίηση Ευρωπαϊκό πλαίσιο, καταναλωτική συνείδηση και τεχνολογικές λύσεις υπάρχουν. Πολιτική βούληση; Του Λεωνίδα Λουλούδη* Επειδή, για λόγους ιστορικούς, προέκυψε η αγροτική και, δευτερευόντως, η περιβαλλοντική πολιτική να είναι οι πλέον οργανωμένες της Ευρωπαϊκής Ένωσης από τις πρώτες δεκαετίες της ίδρυσής της, η λεγόμενη «πράσινη» οικονομία δεν βρίσκεται στη σφαίρα της ουτοπίας, όπως πολλοί νομίζουν, αλλά της εν εξελίξει

πραγματικότητας. Mε την πλήρη εφαρμογή της Ενιαίας Αποδεσμευμένης Ενίσχυσης, δηλαδή την αποσύνδεση των επιδοτήσεων από τον όγκο της πραγματοποιούμενης παραγωγής και με ορατή, στο άμεσο μέλλον, την «απειλή» της επανεθνικοποίησης της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής, η αγορά διαδραματίζει

3/22/10 12:30 PM

BOOKPRESS29

ΜΑΡΤΙΟΣ2010

ψη συγκεκριμένων πτυχών των πράσινων θεωριών για τον φορέα που δεν είναι εγγενής στις πράσινες αξίες. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνεται η θέση ότι η συμμετοχική δημοκρατία είναι το μόνο είδος δημοκρατίας που αξίζει· επίσης, η θέση ότι η καλύτερη κοινωνία στην οποία πρέπει να στοχεύουμε είναι μια δραστικά αποκεντρωμένη κοινωνία (η αποκέντρωση συχνά είναι ένας σοβαρός πολιτικός στόχος, και βέβαια σχετικός με τους στόχους του πράσινου κινήματος, αλλά μόνο σε συνδυασμό με άλλες μορφές πολιτικής οργάνωσης)· τέλος, η προσήλωση στη μη βία (σίγουρα ένας σημαντικός στόχος στις περισσότερες περιστάσεις, αλλά –όπως είναι εύλογο– όχι και οικουμενικός, και σε κάθε περίπτωση ένας στόχος που δεν συνδέεται εγγενώς με τους στόχους που αφορούν τις κλιματικές αλλαγές αυτές καθαυτές). Πρέπει επίσης να αποκηρύξουμε κάθε εναπομείνασα μορφή μυστικιστικής λατρείας της φύσης, συμπεριλαμβανομένων των πιο ήπιων εκδοχών που μετατοπίζουν το κέντρο

παραδοσιακής γενετικής βελτίωσης, ειδικότερα μέσω της γενετικής μηχανικής, για ενδογονιδιακές τροποποιήσεις, με στόχο την προσαρμογή των παραγωγικών ειδών σε ένα επιδεινούμενο κλιματικό περιβάλλον. Παρά τα περί του αντιθέτου θρυλούμενα από τους επαγγελματίες καταστροφολόγους, η αισιοδοξία είναι δικαιολογημένη. Έπειτα από δεκαετίες στήριξης, αλλά και στρέβλωσης των δυνατοτήτων της ελληνικής γεωργίας από τις άνισες και άδικες επιδοτήσεις, ο συνδυασμός της ευ-

18-27_oikologia.indd 23

βάρους των αξιών από τα ανθρώπινα όντα στην ίδια τη Γη. Η αντιμετώπιση της υπερθέρμανσης του πλανήτη δεν έχει να κάνει με τη διάσωση της Γης, η οποία θα επιβιώσει ό,τι και να κάνουμε. [...] Το πράσινο κίνημα αφήνει πίσω κάποια σημαντικά διλήμματα. Με ποια λογική, αν υπάρχει κάποια, η αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών και η επιδίωξη της ενεργειακής ασφάλειας συνεπάγονται μοιραία την εγκατάλειψη της οικονομικής μεγέθυνσης, με τη συνήθη έννοια; Μπορεί και πρέπει η πολιτική ζωή στις βιομηχανικές κοινωνίες, και πιθανότατα και αλλού, να αναδιαμορφωθεί έτσι ώστε το ευ ζην να αντικαταστήσει τον πλούτο ως βασική αρχή της ανάπτυξης; Επίσης, θα πρέπει να εξετάσουμε πόσο χρήσιμες είναι οι έννοιες που έχουν διαμορφωθεί, εν μέρει τουλάχιστον, από το πράσινο κίνημα. Ειδικότερα θα πρέπει να εξεταστούν η αρχή της πρόληψης, η βιωσιμότητα και η αρχή ‘‘ο ρυπαίνων πληρώνει’’. Λόγω της αντιπάθειας των Πρασίνων

ρωπαϊκής αγροπεριβαλλοντικής πολιτικής, της βιοτεχνολογικής και πληροφορικής επανάστασης και της αναδυόμενης οικολογικής ευαισθησίας των καταναλωτών-πολιτών προσφέρει ένα νέο αναπτυξιακό πλαίσιο. Έστω και αργά, η προσαρμογή της ελληνικής πολιτικής στο ευρωπαϊκό κεκτημένο της «πράσινης» οικονομίας δεν έχει άλλο αντίπαλο από τον ίδιο της τον εαυτό. * Ο Λεωνίδας Λουλούδης είναι καθηγητής στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και πρόεδρος της WWF Ελλάς.

για τις επικρατούσες πολιτικές δυνάμεις, δεν διαθέτουμε ένα σύνολο εννοιών για την ανάλυση του πώς η πολιτική για τις κλιματικές αλλαγές μπορεί να ενταχθεί αποτελεσματικά στην κυρίαρχη πρακτική».

Για την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις ΗΠΑ:

«Παρά τις διαιρέσεις και τους ανταγωνισμούς που υπάρχουν, η αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών δύναται να αποτελέσει εφαλτήριο για τη δημιουργία ενός πιο αλληλέγγυου κόσμου. Θα μπορούσε να αποτελέσει μέσο για την αναζωογόνηση του ΟΗΕ και των άλλων θεσμών της παγκόσμιας διακυβέρνησης. Είμαι επιφυλακτικός ως προς τις δυνατότητες αυτές, επειδή μεταξύ άλλων θέλω να αποφύγω αυτό που νωρίτερα αποκάλεσα ‘‘φαινόμενο της πρόσδεσης’’ –την τάση χρησιμοποίησης των κλιματικών αλλαγών ως άλλοθι για να προωθηθούν άλλοι σκοποί. Ωστόσο, αυτό θα μπορούσε να συμβεί, και τότε θα είχε σοβαρότατες συνέπειες για το σύνολο της παγκόσμιας κοινωνίας. Πολλά θα κριθούν από το πόσο αποτελεσματικές θα είναι τα αμέσως επόμενα χρόνια οι προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Ένωσης να μειώσει τον μέσο όρο των εκπομπών της. Από μία άποψη, η ΕΕ ξεκινάει από πλεονεκτική θέση σε σχέση με τις ΗΠΑ επειδή μερικές χώρες-μέλη της έχουν ήδη πραγματοποιήσει σημαντική πρόοδο στον περιορισμό των εκπομπών δείχνοντας τον δρόμο τόσο στα άλλα μέλη όσο και στον υπόλοιπο κόσμο. Η ΕΕ έχει πλέον 495 εκατομμύρια κατοίκους, έτσι ο αντίκτυπος που θα έχει η πολιτική της θα είναι μεγάλος. Αναφέρθηκα ήδη σε κάποιες από τις δυσκολίες που μπορεί να κάμψουν τις φιλοδοξίες της. Η γεωπολιτική της επιρροή θα εξαρτηθεί από δύο ζητήματα – από το πόσο στενή μπορεί να γίνει η σχέση της με τη Ρωσία και το κατά πόσο μπορεί, χωρίς τη Συνθήκη της Λισαβόνας, να αναπτύξει τα κατάλληλα ηγετικά χαρακτηριστικά ώστε να έχει ενιαία φωνή στην παγκόσμια σκηνή. Στο εσωτερικό των βιομηχανικών χωρών θα πρέπει να δοθούν και να κερδηθούν πολλές πολιτικές μάχες. Οι ΗΠΑ έχουν για άλλη μια φορά κομβικό ρόλο εξαιτίας της συνεισφοράς τους σε εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και της βουλιμικής τους όρεξης για πετρέλαιο. Η μεταστροφή μιας κοινωνίας που ο τρόπος ζωής της έχει καθοριστεί από την κινητικότητα και το ‘‘φυσικό της δικαίωμα’’ να καταναλώνει αλόγιστα ενέργεια θα είναι ένα κολοσσιαίο εγχείρημα. Ωστόσο, η κατάσταση δεν είναι τόσο απελπιστική όσο φαίνεται. Πολλές πολιτείες, πόλεις και οργανισμοί στο εσωτερικό της χώρας όχι μόνο πιέζουν για αλλαγές, αλλά και εργάζονται για να τις υλοποιήσουν».

3/22/10 12:30 PM

24BOOKPRESS

τε σ ά β ∆ια

ΜΑΡΤΙΟΣ2010 Οικολογική νοηµοσύνη

10 λεπτά για τον πλανήτη

DANIEL GOLEMAN ΜΤΦΡ. ΝΙΚΟΣ ΣΤΑΜΠΑΚΗΣ EΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ 2009

ΑNNE TARDY MΤΦΡ. ΕΦΗ ΑΝ∆ΡΙΩΤΗ ΚΡΙΤΙΚΗ 2009 ΣΕΛ. 256, ΤΙΜΗ €14,40

ΣΕΛ. 223, ΤΙΜΗ €20,00

Ηeat. Πώς να σώσουµε τον πλανήτη µας από το φαινόµενο του θερµοκηπίου ΤΖΟΡΤΖ ΜΟΝΜΠΙΟΤ MΤΦΡ. ΑΓΛΑΪΑ ΜΗΛΙΩΝΗ ΠΡΟΛ. ΝΙΚΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙ∆ΗΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ 2008 ΣΕΛ. 360, ΤΙΜΗ €16,60

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ

∆ράση ναι, αλλά πώς; Mια επιλεκτική περιδιάβαση σε συµβατικές και εναλλακτικές προσεγγίσεις του οικολογικού ζητήµατος. Του Σωτήρη Βανδώρου

Κ

ι αν όλα όσα λένε οι οικολόγοι δεν είναι αλήθειας;» Με αυτόν τον προκλητικό τίτλο –στην ελληνική έκδοση– στο βιβλίο του ο Ζαν ντε Κερβαντουέ διασκεδάζει τους φόβους µας για τα περιβαλλοντικά προβλήµατα αλλά και για ζητήµατα δηµόσιας υγείας. Η βασική του θέση είναι ότι ανησυχούµε υπερβολικά, ενίοτε µάλιστα εντελώς αβάσιµα. Ένας συνδυασµός γενικής άγνοιας, λαϊκισµού των µέσων ενηµέρωσης και υστερίας των οικολόγων µάς οδηγεί στο να προτάσσουµε ως µείζονα ζητήµατα που ίσως να µην άξιζε να µας απασχολούν καν. Και ταυτόχρονα, αποσπούν το δηµόσιο ενδιαφέρον από άλλα ζητήµατα που µας φαίνονται πιο κοινότοπα, αλλά είναι αυτά που προξενούν µεγαλύτερη καταστροφή κι ανθρώπινο πόνο, π.χ. η πείνα στις αναπτυσσόµενες χώρες και τα τροχαία δυστυχήµατα στον ανεπτυγµένο κόσµο.

«

Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ –είναι

καθηγητής µε εµπειρία στη διοίκηση του συστήµατος δηµόσιας υγείας στη Γαλλία– παίζει τον ρόλο του προβοκάτορα από ειλικρινές ενδιαφέρον και υπάρχουν θέσεις του τις οποίες µπορούµε να συµµεριστούµε. Φερ’ ειπείν, συµφωνούµε ότι δεν οφείλουµε στη φύση µεγαλύτερο σεβασµό απ’ ό,τι στους ανθρώπους. Η ζωή µας όλη, από µια άποψη, είναι ένας αγώνας ενάντια στη φύση. Κι εποµένως, η τεχνολογία δεν πρέπει να αντιµετωπίζεται εκ προοιµίου µε καχυποψία, πόσω µάλλον να δαιµονοποιείται. Για παράδειγµα, η απόλυτη απόρριψη των γενετικά

18-27_oikologia.indd 24

τροποποιηµένων τροφίµων είναι αδικαιολόγητη. Και δεν πρέπει να θεωρείται κάτι θέσφατο, µόνο και µόνο επειδή υποστηρίζεται από µια οικολογική οργάνωση, εν προκειµένω την Greenpeace. Μέχρι εδώ καλά. Όµως, ο Κερβουαντουέ αντιµετωπίζει εντελώς επιπόλαια ορισµένους κινδύνους, όπως είναι το φαινόµενο του θερµοκηπίου, το οποίο θεωρεί ότι έχει υπόσταση µόνο στη φαντασία των αδίκως ανησυχούντων! Και µπορεί ένα τόσο περίπλοκο και πολυπαραγοντικό πρόβληµα, όπως η υπερθέρµανση του πλανήτη, να µη βρίσκει σύµφωνους τους επιστήµονες ως προς τις λεπτοµέρειες και τις επακριβείς επιπτώσεις του, είναι όµως πια τόσο πολλές και ισχυρές οι ενδείξεις και τόσο κυρίαρχη στους επιστηµονικούς κόλπους η πεποίθηση ότι το πρόβληµα είναι υπαρκτό και κολοσσιαίων διαστάσεων, ώστε δεν είναι δυνατόν να εφησυχάζουµε. ΙΣΩΣ, ΛΟΙΠΟΝ, στον Κερ-

βουαντουέ θα πρέπει να συστήσουµε το «Ηeat. Πώς να σώσουµε τον πλανήτη µας από το φαινόµενο του θερµοκηπίου» του Τζορτζ Μόνµπιοτ, βιβλίο ισορροπηµένο και τεκµηριωµένο, το οποίο αναφέρεται λεπτοµερώς στο ζήτηµα και καταλήγει στο ότι πρέπει να αναληφθεί δράση, συντονισµένα και άµεσα, προκειµένου να µειωθούν δραµατικά οι εκποµπές διοξειδίου του άνθρακα που προκαλούν κλιµατική αλλαγή. Το ζήτηµα είναι κατ' αρχάς ζήτηµα πολιτικής απόφασης. Ο Μόνπιοτ, ερευνητής κι αρθρογράφος, ενδιαφέρεται κυρίως για τις λύσεις. Και είναι φανερό ότι τα πράγµατα δεν είναι απλά, και µάλιστα πρέπει

κάθε δράση να σταθµίζεται και να εξειδικεύεται ανάλογα µε το πλαίσιο εφαρµογής της και τις τοπικές συνθήκες. Το δυσεπίλυτο πρόβληµα για τον συγγραφέα είναι οι αεροπορικές πτήσεις. Η τεχνολογία δεν φαίνεται να µπορεί να βοηθήσει στη µείωση των εκποµπών καυσαερίων των αεροπλάνων, και το µόνο που αποµένει είναι ο δραστικός περιορισµός τους. ΑΥΤΟ ΤΟ συµπέρασµα µας θυµίζει ότι περιβαλλοντικές επιπτώσεις δεν έχουν µόνο οι ενέργειες των άλλων, αλλά και οι καταναλωτικές συνήθειες και γενικότερα οι ενέργειες του καθενός µας. ∆ύο βιβλία που µπορούν να διαβαστούν συµπληρωµατικά σε αυτή την προοπτική είναι το «10 λεπτά για τον πλανήτη» της Αν Ταρντί και το «Οικολογική Νοηµοσύνη» του Ντάνιελ Γκόλµαν. Μολονότι ο τίτλος του βιβλίου της Ταρντί µάς φαίνεται ενοχλητικός, διότι δηµιουργεί µια αίσθηση ελαφρότητας –µπορούµε να κάνουµε όλοι µας κάτι λίγο για το περιβάλλον, σαν να βουρτσίζουµε τα δόντια µας, και να έχουµε και ήσυχη τη συνείδησή µας–, είναι ένας καλός, πρακτικός οδηγός για δράση που αφορά από τις «έξυπνες» επιλογές στην αγορά προϊόντων µέχρι τη χρήση και την ανακύκλωσή τους. Η Ταρντί δείχνει ότι άλλοτε χωρίς ιδιαίτερο κόπο ή κόστος, άλλοτε µε κάποια προσπάθεια, µπορούµε να µειώσουµε σηµαντικά την περιβαλλοντική επιβάρυνση που δηµιουργούµε µε τις ενέργειές µας. Ο ΓΚΟΛΜΑΝ, από την

πλευρά του, θέτει το πρόβληµα στο επίπεδο της λει-

τουργίας της αγοράς: Πώς είναι δυνατόν να προστατευθεί το περιβάλλον όταν οι εταιρείες έχουν ως αντικειµενικό στόχο το κέρδος κι εποµένως δεν έχουν συµφέρον να επιβαρυνθούν το κόστος µιας περιβαλλοντικά υπεύθυνης παραγωγής; Ο Γκόλµαν δείχνει να πιστεύει ότι το πρόβληµα µπορεί να λυθεί από την ίδια την αγορά, εφόσον διορθωθούν κάποιες αδυναµίες της. Θεωρεί ότι υπάρχει έλλειµµα πληροφόρησης από την πλευρά των καταναλωτών, οι οποίοι συχνά δεν γνωρίζουν το περιβαλλοντικό κόστος της

χρήσης του κάθε προϊόντος. Εάν όµως υπήρχε ένας αξιόπιστος µηχανισµός µε τον οποίο να µπορούν να αποκτούν αυτή τη πληροφορία, θα µετέβαλλαν αντίστοιχα τις αγορές τους. Η εξέλιξη της τεχνολογίας σε συνδυασµό µε την προσαρµογή των επιχειρήσεων στις οικολογικές ευαισθησίες του κοινού µπορεί να δώσει λύσεις. Π.χ. µε το κατάλληλο λογισµικό εγκατεστηµένο στο κινητό µας, θα µπορούσαµε να φωτογραφίζουµε το barcode του προϊόντος και να διαβάζουµε, κάνοντας χρήση σχετικής υπηρεσίας,

για το πόσο περιβαλλοντικά φιλικό ή επαχθές είναι, κι έτσι να αποφασίζουµε αν τελικά θα το αγοράσουµε ή όχι. ∆εν µπορούµε να συµµεριστούµε το σκεπτικό του Γκόλµαν, που µας φαίνεται απλώς αφελές. Ναι µεν έχει αυξηθεί το ποσοστό των πολιτών που λαµβάνει υπόψη του τις περιβαλλοντικές συνέπειες των πράξεών τους, αλλά αυτό δεν σηµαίνει και πολλά από µόνο του. Όλοι όσοι αγόραζαν µέχρι πρόσφατα τα απίστευτα ενεργοβόρα SUV δεν είχαν ιδέα τι έπρατταν; Ή µήπως µε το παχύ πορτοφόλι τους εξαγό-

3/22/10 12:31 PM

BOOKPRESS25

ΜΑΡΤΙΟΣ2010 Οικολογία και καπιταλισµός

Το στοίχηµα της απο-ανάπτυξης

ΤΖΟΝ ΜΠΕΛΑΜΙ ΦΟΣΤΕΡ ΜΤΦΡ. ΑΦΡΟ∆ΙΤΗ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΑΚΟΥ ΠΡΟΛ. ΚΩΝ/ΝΟΣ ΓΕΩΡΜΑΣ ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ 2006

ΣΕΡΖ ΛΑΤΟΥΣ ΜΤΦΡ. ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΣΑΡΙΚΑ ΒΑΝΙΑΣ 2008 ΣΕΛ. 414, ΤΙΜΗ

ΣΕΛ. 376, ΤΙΜΗ €22,00

€15,68

Η πρόκληση της Πράσινης ανάπτυξης

Κι αν όλα όσα λένε οι οικολόγοι δεν είναι αλήθεια;

ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΝΙΑΤΗΣ ΛΙΒΑΝΗΣ 2009 ΣΕΛ. 181, ΤΙΜΗ

JEAN DE KERVASDOUÉ ΜΤΦΡ. ΑΝ. ΜΙΧΑΗΛΙ∆ΗΣ ΕΠΙΜ. ΑΝΝΑ ΜΑΡΑΓΚΑΚΗ ΠΟΛΙΣ 2010

€10,00

ΣΕΛ. 302, ΤΙΜΗ €18,00

δεν µπορεί να αντιµετωπίσει ριζικά το περιβαλλοντικό πρόβληµα. Ίσα-ίσα, έτσι ο καπιταλισµός ενσωµατώνει στις δοµές του την οικολογική ευαισθησία, τη µετατρέπει κι αυτή σε εµπόρευµα και τελικά τα οφέλη για το περιβάλλον είναι ισχνά και σε βάθος χρόνου ίσως ακόµη χειρότερα. Ο Τζ. Μπ. Φόστερ στο «Οικολογία και καπιταλισµός» αναλύει πώς το επεκτατικό πνεύµα του καπιταλισµού καταλύει τις ποιοτικές σχέσεις και τις µετατρέπει σε ποσοτικές – σε νοµισµατικούς όρους ή όρους ανταλλακτικής αξίας. Εποµένως, υπάρχει κάτι το θεµελιακά ασυµβίβαστο µε το σύστηµα αξιών της πολιτικής οικολογίας και είναι µάταιο να επιχειρούµε να βρούµε µια βάση σύνθεσής τους. Ακόµη περισσότερο σήµερα µε

ραζαν και την οικολογική τους συνείδηση; ΑΣ ΜΗ ΓΕΛΙΟΜΑΣΤΕ, το

πρόβληµα είναι πολιτικό. Στο «Η πρόκληση της πράσινης ανάπτυξης» ο καθηγητής και νυν υφυπουργός Περιβάλλοντος Γιάννης Μανιάτης συγκεντρώνει κείµενά του µε τα οποία κυκλώνεται η θεµατική της «πράσινης» ανάπτυξης. Η κεντρική ιδέα είναι όχι να εγκαταλείψουµε το ιδεώδες της οικονοµικής ανάπτυξης, αλλά να το αναθεωρήσουµε συνολικά προς µια οικολογικά υπεύθυνη κατεύθυνση.

18-27_oikologia.indd 25

∆εν σηµαίνει αυτό απαραίτητα ούτε µεγαλύτερο κόστος ούτε υποβάθµιση του βιοτικού µας επιπέδου, αλλά σώφρονα αναπροσαρµογή της οικονοµικής δραστηριότητας. Έτσι, για παράδειγµα, αντί για την πριµοδότηση του ρυπογόνου αυτοκινήτου ιδιωτικής χρήσης και της κατασκευής δρόµων που µε τη σειρά τους οδηγούν σε αύξηση της οικοδόµησης σε περιβαλλοντικά προβληµατικές περιοχές κ.ο.κ., θα έπρεπε να ενισχυθούν αποφασιστικά τα δηµόσια µέσα µεταφοράς και ιδίως τα σταθερής τροχιάς.

την απελευθέρωση του χρηµατοπιστωτικού συστήµατος και την ευκολία µε την οποία µετακινούνται κεφάλαια από µια µετοχή σε άλλη και από το ένα µέρος του κόσµου στο άλλο, καταλύεται κάθε δεσµός µε την τοπική κοινωνία και το τοπικό περιβάλλον, που δεν µπορεί παρά να είναι η αφετηρία κάθε οικολογικά ευσυνείδητης συµπεριφοράς. ΑΝ ΑΠΟ την κριτική πε-

ράσουµε στη διάσταση της προγραµµατικής πρότασης, σηµείο αναφοράς γίνεται το πολυσυζητηµένο «Το στοίχηµα της απο0ανάπτυξης» του Σερζ Λατούς, µε το οποίο ο καθηγητής του Πανεπιστηµίου Ορσέ διατυπώνει τη ριζοσπαστική θέση ότι η οικονοµική µεγέθυνση δεν είναι επιθυµητή και πάντως δεν µπορεί να τίθεται

ως αυτοσκοπός. Μπορεί µεν να παράγει πλούτο –όµως το τι σηµαίνει πλούτος είναι συζητήσιµο, εφόσον συνυπολογίζονται ποσοστικοποιηµένες και οικονοµικές δραστηριότητες µε αρνητικές όψεις–, αλλά παράγει ταυτόχρονα κοινωνικοοικονοµικές ανισότητες, εκµετάλλευση και περιβαλλοντική καταστροφή. Αντίθετα, η απο-µεγέθυνση µπορεί να είναι κοινωνικά επωφελής, εφόσον εφαρµοστεί στην υπηρεσία δηµοκρατικών αξιών και σχέσεων αλληλεγγύης, αντί ανταγωνισµού, και µε πρώτιστο στόχο την ποιότητα κι όχι την ποσότητα και τον αλόγιστο κι αδιέξοδο καταναλωτισµό. Μήπως χρειάζεται να αλλάξουµε τρόπο σκέψης για να µην αναγκαστούµε να αλλάξουµε πλανήτη;

Γενικότερα, το κράτος θα πρέπει να αναλάβει έναν επιτελικό ρόλο µε τον οποίο θα ενισχύσει τις κατάλληλες υποδοµές και θα συντονίσει και θα διασυνδέσει τις οικονοµικές δραστηριότητες ώστε να γίνουν «πράσινες». ΕΑΝ ΑΥΤΗ είναι µια προσέγγιση που τουλάχιστον θέτει το ζήτηµα στην πολιτική του διάσταση, είναι αµφιλεγόµενη κι έχει δεχθεί κριτική στη βάση ότι δεν κάνει κάτι άλλο από το να συµφιλιώνεται µε την καπιταλιστική οργάνωση της οικονοµίας, που θα πει στην πράξη ότι

3/22/10 12:31 PM

26BOOKPRESS

ΜΑΡΤΙΟΣ2010

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ

Η οικολογία έχει τη βιβλιοθήκη της Ένα φιλόξενο κέντρο τεκμηρίωσης, δημιουργημένο από προσωπικό μεράκι, αξίζει την προσοχή μας. Της Ελένης Κορόβηλα

Ε

ξ ευωνύμων ορμώμενοι οι δημιουργοί και ιδρυτές της Ευωνύμου Οικολογικής Βιβλιοθήκης επέλεξαν ένα όνομα με πολλαπλούς συμβολισμούς για το φιλόδοξο εγχείρημα με το οποίο καταπιάστηκαν πριν από 16 χρόνια. Σήμερα στο πρόσφατα ανακαινισμένο νεοκλασικό –ιδιοκτησίας του Υπουργείου Πολιτισμού– στον αριθμό 9 της οδού Αγ. Ασωμάτων στο Θησείο, δυο βήματα από το σταθμό του ηλεκτρικού, η συλλογή των περίπου 95.000 εγγραφών (15.000 βιβλία, φυλλάδια, χάρτες κ.λπ. και 80.000 άρθρα) περιμένει τον επισκέπτη, τον μελετητή, τον φοιτητή, τον κάθε ενδιαφερόμενο. Οι επισκέψεις όμως έχουν αραιώσει, και τα 230 πλέον μέλη της ΜΚΟ, που ιδρύθηκε το 1994, περιμένουν κι αυτά με τη σειρά τους από τους εκάστοτε υπουργούς Πολιτισμού των τελευταίων χρόνων ένα σήμα ότι αναγνωρίζουν τη δουλειά που έχει γίνει εκεί όλα αυτά τα χρόνια με μεράκι και

προσωπική φροντίδα, ότι αντιλαμβάνονται τη σημασία του πλούτου που έχει συγκεντρωθεί, την ύπαρξη της μοναδικής στο είδος της βιβλιοθήκης, τέλος πάντων. Η συλλογή καλύπτει την οικολογία, το περιβάλλον, τη φύση, τη φυσιολατρία, την παραδοσιακή γεωργία, την περιβαλλοντική εκπαίδευση, τον καταναλωτισμό, καθώς και θέματα χωροταξίας, πολεοδομίας, ενέργειας, οικονομίας, μεταφορών, πολιτισμού, εκπαίδευσης, φιλοσοφίας, ιστορίας, γεωγραφίας, δικαίου, θρησκείας και κάθε άλλο θέμα από τη σκοπιά των σχέσεων ανθρώπινης κοινωνίας-φύσης. Κατά 95% το υλικό είναι στα ελληνικά, ενώ η χρονική περίοδος που καλύπτεται ξεκινά από το 1787 και φθάνει έως την σύγχρονη παραγωγή. Η Ευώνυμος Οικολογική Βιβλιοθήκη, ήδη από τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας της, εκδίδει βιβλία, φυλλάδια με χρηστικές πληροφορίες και οδηγίες, εκπαιδευτικό υλικό για περιβαλλοντικές δράσεις,

ενώ έχει κάνει και ανατυπώσεις. Υπό τον τίτλο «Η Πολιτική Οικολογία στην Ελλάδα», κυκλοφόρησαν το 2006 σε έναν τόμο οι εισηγήσεις των συμμετεχόντων στο Οικολογικό Εργαστήρι στην Ερμούπολη της Σύρου, ως φόρος τιμής στον πρόωρα χαμένο Νίκο Καίσαρη, ο οποίος από τους πρώτους στην Ελλάδα έθεσε το θέμα της πολιτικοποίησης της Οικολογίας. Στον τόμο αναπτύσσονται θέματα όπως το θεωρητικό υπόβαθρο της πολιτικής οικολογίας, οι σχέσεις οικολογίας και κοινωνίας, η περιβαλλοντική πολιτική. Το υλικό της συλλογής της Ευωνύμου είναι ψηφιοποιημένο και διαθέσιμο στο www.evonymos.org. Η βιβλιοθήκη, που δεν είναι δανειστική και δεν λειτουργεί με συνδρομές, είναι φιλόξενη και επιτρέπει τη δωρεάν φωτοτύπηση και αναζήτηση δεδομένων μέσω υπολογιστή. Τους ανθρώπους της θα τους βρείτε εκεί καθημερινά 16.00-20.00, αλλά και τις Κυριακές, μετά τη βόλτα στο Μοναστηράκι. Επικοινωνήστε μαζί τους στο 210-3231557.

O χρόνος εκπνέει

Σημαντική μείωση εκπομπών αερίων πρέπει να γίνει άμεσα. Του Μιχάλη Προμπονά*

Η

ανθρωπότητα θα πρέπει να μειώσει δραστικότερα τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου σε σχέση με όσα είχαν προβλεφθεί μέχρι πρόσφατα, ειδικότερα τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO2) μέχρι το 2050, ώστε να αποφευχθεί η καταστροφική διατάραξη του παγκόσμιου κλίματος, σύμφωνα με την έκθεση του Ινστιτούτου Worldwatch με τίτλο: «Η κατάσταση του κόσμου 2009: Η κλιματική αλλαγή μόλις άρχισε», που κυκλοφόρησε πρόσφατα και στα ελληνικά από την Ευώνυμο Οικολογική Βιβλιοθήκη και τον Οργανισμό Ελέγχου και Πιστοποίησης Βιολογικών Προϊόντων ΔΗΩ. Παρ' όλα αυτά, σύμφωνα με την ίδια έκθεση, υπάρ-

18-27_oikologia.indd 26

χουν ακόμα πολλές δυνατότητες στους τομείς των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και των βελτιώσεων της ενεργειακής αποδοτικότητας, της γεωργίας και της δασοκομίας, καθώς και της ενίσχυσης της ανθεκτικότητας των κοινωνιών, ώστε να επιτύχουμε την επιβράδυνση και τη διαχείριση της κλιματικής αλλαγής. Η έκθεση του Ινστιτούτου Worldwatch, 26η στη σειρά «Η κατάσταση του κόσμου», επισημαίνει την ανάγκη αφενός να περιοριστούν οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και αφετέρου να προετοιμαστεί η ανθρωπότητα για την προσαρμογή της στην κλιματική αλλαγή. Αποτελείται από έξι κεφάλαια, στα οποία εξετάζονται

και προτείνονται τρόποι αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής. Επίσης, στο βιβλίο εμπεριέχονται 22 σύντομα κείμενα, τα οποία αποκαλούνται «κλιματικοί συσχετισμοί», και αφορούν κρίσιμα θέματα του ζητήματος της αποφυγής και της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής. Το βιβλίο ολοκληρώνεται με τον «Οδηγό Αναφοράς για την Κλιματική Αλλαγή και Γλωσσάριο», που στοχεύει να αποτελέσει ένα χρήσιμο αλφαβητάριο για την παρακολούθηση των εξελίξεων στην κλιματική αλλαγή που θα πραγματοποιηθούν εφέτος, αλλά και στο μέλλον. *Ο Μ. Προμπονάς είναι δρ φυσικός, περιβαλλοντολόγος, επιμελητής της έκδοσης.

Έργο του Χρήστου Κωνσταντινόπουλου

Η βιβλιοθήκη στην ψηφιακή εποχή Του Σάκη Κουρουζίδη* Ο Μπόρχες έλεγε ότι «το να ομιλείς σημαίνει να περιπίπτεις σε ταυτολογίες, αφού όλα έχουν ειπωθεί», και κατά προέκταση ότι «μεγάλος ποιητής δεν είναι τόσο αυτός που επινοεί όσο αυτός που ανακαλύπτει», ενώ ο Βαλερύ, μερικές δεκαετίες νωρίτερα... απαντούσε ότι «το να βρίσκεις δεν είναι τίποτα. Το δύσκολο είναι να ενσωματώνεις αυτό που βρίσκεις». Η Βιβλιοθήκη, βέβαια, δεν είναι

μόνον ένα άθροισμα βιβλίων, περιοδικών, χειρογράφων και άλλων τεκμηρίων, αλλά και ένας «χώρος», ένα «περιβάλλον», είναι οι «άνθρωποί της», και βέβαια το υλικό της, η οργάνωσή της. Η ψηφιακή εποχή χαρακτηρίζεται από την ευκολία προσπέλασης στην πληροφορία και από τη διεύρυνση –τον κατακλυσμό– των πηγών πληροφόρησης. Αυτός που επιλέγει το προς ψηφιοποίηση

υλικό δεν μπορεί να είναι, όμως, εκείνος που κατευθύνει την έρευνα και την αναζήτηση, αλλά –στην καλύτερη περίπτωση– εκείνος που δίνει ερεθίσματα για μια επίσκεψη στο αρχείο για την άμεση προσπέλαση στην πρωτογενή πληροφορία και στο τεκμήριο. * Ο Σάκης Κουρουζίδης είναι διευθυντής της Ευωνύμου Οικολογικής Βιβλιοθήκης.

3/22/10 12:31 PM

BOOKPRESS27

ΜΑΡΤΙΟΣ2010

«Να μη χρεώνουμε τις επόμενες γενιές» Η Κάτια Λεμπέση υποστηρίζει την προοπτική μιας ανάπτυξης με μέτρο, που σέβεται το περιβάλλον. Του Σωτήρη Βανδώρου

Η

παραμέληση των «εθνικών υποθέσεων» στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στα διεθνή forα; Συμφέρον της χώρας μας είναι να επιλύονται και όχι να διαιωνίζονται τα προβλήματα. Η αξιοποίηση του Διεθνούς Δικαίου και των ευρωπαϊκών θεσμών είναι η μόνη ρεαλιστική πολιτική για την υπεράσπιση των δίκαιων «εθνικών υποθέσεών» μας. Οι Οικολόγοι Πράσινοι επιδιώκουμε λύσεις μέσα από τη μετατροπή της ευρύτερης γειτονιάς μας σε ευρωπαϊκή. Άλλα κόμματα απλώς εκμεταλλεύονται τα προβλήματα για κομματικό όφελος. Τα κόμματα είχαν, για παράδειγμα, τη δυνατότητα να πετύχουν λύση με τη γειτονική ΠΓΔΜ το 1991-1992, αλλά τότε κυριάρχησε η ανευθυνότητα κι οδήγησαν τη χώρα σε ήττα. Ας υποθέσουμε ότι στις επόμενες εθνικές εκλογές οι Πράσινοι μπαίνουν στη Βουλή και το κυβερνών κόμμα τούς ζητάει να αναλάβουν το υπουργείο Περιβάλλοντος. Εφόσον δεχόσασταν, ποιες θα ήταν οι τρεις πρώτες αποφάσεις σας; Οι Οικολόγοι Πράσινοι ήμασταν ξεκάθαροι και προεκλογικά και αμέσως μετά τις εκλογές, όταν επιμείναμε ότι οι κυβερνητι-

εκδότρια του «Κέδρου» Κάτια Λεμπέση είναι μέλος της Εκτελεστικής Γραμματείας των Οικολόγων Πράσινων και υπήρξε υποψήφια βουλευτής στις τελευταίες εθνικές εκλογές. Μας μιλάει για την ανάγκη μιας θεαματικής στροφής στον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουμε τα δημόσια πράγματα, κάτι που αφορά και τη στάση μας ως πολιτών. Ποιο είναι για εσάς το περιεχόμενο του όρου «πολιτική οικολογία»; Μια πολιτική που δίνει απαντήσεις στα σύγχρονα οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά προβλήματα με συνεκτικό τρόπο, ξεκινώντας από τη θέση ότι η οικονομία πρέπει να προσαρμοστεί στις αντοχές των οικοσυστημάτων και του περιβάλλοντος. Μια πολιτική που εξυπηρετεί τη μακροχρόνια βιωσιμότητα και ευημερία τόσο των σημερινών όσο και των επόμενων γενεών. Για πολλούς, οι Οικολόγοι Πράσινοι εξακολουθούν να παραπέμπουν περισσότερο σε μονοθεματική Μη Κυβερνητική Οργάνωση παρά σε κόμμα. Αλήθεια, έχετε συνολικό πολιτικό πρόγραμμα; Βεβαίως και έχουμε πολιτικό πρόγραμμα. Στη σημερινή παγκόσμια κρίση του αποτυχημένου καπιταλιστικού, υλιστικού και άκρως καταναλωτικού μοντέλου προτείνουμε ένα μοντέλο απο-ανάπτυξης. Μιας ανάπτυξης με μέτρο (για να θυμηθούμε και τους αρχαίους προγόνους μας), που σέβεται το περιβάλλον, τον άνθρωπο και όλα τα έμβια όντα. Για συγκεκριμένες προτάσεις μπορεί να δει κανείς την ιστοσελίδα μας www. ecogreens.gr. Ζούμε σε μια χώρα ιδιαίτερα επιβαρημένη περιβαλλοντικά. Μολονότι τα τελευταία χρόνια ολοένα και περισσότεροι τάσσονται υπέρ των οικολογικών πολιτικών, δεν φαίνονται διατεθειμένοι να προσαρμόσουν αντίστοιχα τις καθημερινές τους συνήθειες. Πώς το εξηγείτε;

18-27_oikologia.indd 27

Η επιβάρυνση του περιβάλλοντος συχνά σημαίνει και αποτυχία της οικονομίας Για να υπάρξουν αλλαγές στο καθημερινό επίπεδο, απαιτούνται και κατάλληλες πολιτικές, αλλά και υποδομές που θα ενθαρρύνουν και θα βοηθήσουν τους πολίτες να κάνουν πράξη τις ευαισθησίες τους. Νομίζω ότι βρισκόμαστε σε μια κρίσιμη καμπή, όπου πολίτες και ηγεσία μαζί θα πρέπει να κάνουμε μια θεαματική στροφή. Συμφωνώ, πάντως, ότι ήρθε η στιγμή για τον καθένα μας να κοιτάξει κι έξω από τον εαυτό του και το σπίτι του. Πολλοί εκφράζουν συμπάθεια για τις θέσεις των Πρασίνων,

αλλά τις θεωρούν ταυτόχρονα ανεφάρμοστες, λόγω κόστους. Μήπως είναι πολυτέλεια να προτάσσει κανείς τα περιβαλλοντικά ζητήματα όταν βιώνουμε μια τόσο βαθιά οικονομική κρίση; Η βαθιά οικονομική, περιβαλλοντική και κοινωνική κρίση έχουν πολύ μεγάλο κόστος, και αυτό το διαπιστώνουν πλέον όλοι. Μεταθέτοντας την αντιμετώπιση των προβλημάτων στο μέλλον και φορτώνοντας στα παιδιά μας όλα τα χρέη, οδηγούμαστε σε αδιέξοδο. Η επιβάρυνση του περιβάλλοντος

συχνά σημαίνει και αποτυχία της οικονομίας. Η παραγωγή μεγάλης ποσότητας αποβλήτων ή η σπατάλη νερού, φυσικών πόρων και ενέργειας δεν έχει μόνο επιπτώσεις στο περιβάλλον, αλλά και σημαντικό οικονομικό και κοινωνικό κόστος, που αργά ή γρήγορα το πληρώνουμε. Δείτε, για παράδειγμα, τι έχει γίνει στον Ασωπό ή στην Κορώνεια, πόσο ακριβά πληρώνουμε και θα πληρώνουμε το κόστος μιας αλόγιστης ανάπτυξης. Οι Πράσινοι είναι από τη φύση τους διεθνιστικό κίνημα. Μήπως αυτό τους οδηγεί στην

κές συνεργασίες –που είναι θέση μας– πρέπει να στηρίζονται σε προγραμματικές συνεργασίες, αλλιώς δεν είναι βιώσιμες. Πολύ περισσότερο που στην Ελλάδα τα κόμματα εξουσίας άλλα λένε προεκλογικά και άλλα κάνουν μετεκλογικά, όταναναλαμβάνουν την κυβέρνηση. Σήμερα δεν αρκεί η συμφωνία σε κάποιαπεριβαλλοντικά θέματα, απαιτείται ένα συνεκτικό σχέδιο που θα κάνειτις οικονομικές και φορολογικές πολιτικές συμβατές με την προστασία του περιβάλλοντος, την κοινωνική συνοχή και την απασχόληση.

3/22/10 12:32 PM

28BOOKPRESS

ΜΑΡΤΙΟΣ2010

ΠΟΛITIKΗ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Debate

ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΑΝ∆ΩΡΟΣ

Τι είναι ένας πολίτης;

«Π

οιος µπορεί να αποκτήσει την ελληνική ιθαγένεια;» Όπως γράφτηκε µε αφορµή τη διαµάχη που ξέσπασε σχετικά µε το νοµοσχέδιο –ψηφισµένος νόµος του κράτους πλέον– για την κτήση της ιθαγένειας από µετανάστες, από µόνο του το ερώτηµα είναι σηµαντικό. ∆ιότι εν πολλοίς µέχρι τώρα ερχόταν στην επιφάνεια το αντίστροφο ερώτηµα: «Ποιος µπορεί να απολέσει την ελληνική ιθαγένεια;». Ποιος λοιπόν έχει τη δυνατότητα να γίνει Έλληνας πολίτης;

Σ

ίγουρα µπορεί κανείς να επιχειρηµατολογεί ατέρµονα για τις προϋποθέσεις – τόσα χρόνια διαµονής στη χώρα, όχι τόσα· τέτοια κατάσταση ποινικού µητρώου, όχι εκείνη· αυτή η σχέση µε Έλληνες, όχι η άλλη κ.ο.κ. Αλλά, όσοι ήγειραν παθιασµένα αντιρρήσεις στην προοπτική πολιτογράφησης των µεταναστών, στην πλειονότητά τους, θεωρούν άτοπο το ίδιο το ερώτηµα. Όπως διατυπώθηκε καθαρά και συνθηµατικά από όσους δεν είχαν λόγο να µασήσουν τα λόγια τους, «Έλληνας γεννιέσαι, δεν γίνεσαι».

Α

υτή η δηµοφιλής αντίληψη ανάγει την πολιτική σχέση σε βιολογική κατηγορία: Έλληνα σε κάνει το τυχαίο γεγονός ότι γεννήθηκες από Έλληνες. Τελεία και παύλα. Ασφαλώς, δεν ορίζουµε τις συνθήκες στις οποίες ερχόµαστε στον κόσµο, αλλά δεν πρέπει να παραγνωρίζεται το γεγονός ότι όντας άνθρωποι –κι όχι προϊόντα γενετικού προγραµµατισµού– συνάπτουµε σχέσεις κοινωνικές και σχέσεις πολιτισµού. Και σε καθεστώς ελευθερίας,

28_29_badiou.indd 28

παίρνουµε αποφάσεις και κάνουµε επιλογές ως προς τις συλλογικότητες –µικρές ή µεγάλες– στις οποίες θέλουµε να ανήκουµε. Η ταυτότητά µας δεν είναι προκαθορισµένη και οριστική. Τη διαµορφώνουµε στην πορεία του βίου µας και δεν είµαστε αναγκαστικά δέσµιοι της καταγωγής µας. Εποµένως, δεν υπάρχει καταρχήν τίποτε το παράλογο ή αβάσιµο στην αξίωση ενός «ξένου» να πολιτογραφηθεί.

∆ΙΑΒΑΣΤΕ Όψεις µετανάστευσης και µεταναστευτικής πολιτικής στην Ελλάδα σήµερα ΕΠΙΜ. ΙΩAΝΝΑ ΤΣIΓΚΑΝΟΥ ΕΘΝΙΚO ΚEΝΤΡΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ Μετανάστευση και ένταξη των µεταναστών στην ελληνική κοινωνία ΕΠΙΜ. ∆ΕΣΠΟΙΝΑ ΠΑΠΑ∆ΟΠΟΥΛΟΥ GUTENBERG Μουσαφεράτ ΒΑΣΙΛΗΣ ΛΑ∆ΑΣ FUTURA Μετανάστευση, ετερότητα και θεσµοί υποδοχής στην Ελλάδα ΕΠΙΜ. ΑΝ∆ΡΕΑΣ ΤΑΚΗΣ ΣΑΚΚΟΥΛΑΣ

Α

ν τώρα εξετάσουµε το ζήτηµα από την πλευρά του κράτους, θα διαπιστώσουµε ότι ιστορικά η ιδιότητα του πολίτη και οι προϋποθέσεις της δεν είναι ούτε αυτονόητες ούτε αµετάβλητες. Επικαλούµαστε συχνά ως πρότυπο δηµοκρατίας

την κλασική Αθήνα. Αλλά, πολίτες ήταν τότε µόνο οι άρρενες γηγενείς Αθηναίοι, δηλαδή ένα µικρό ποσοστό του πληθυσµού, εφόσον πολιτικά δικαιώµατα δεν είχαν οι γυναίκες, οι µέτοικοι και φυσικά οι δούλοι.

Α

λλά και κατά τη νεότερη εποχή, σε πολλά δηµοκρατικά, κατά τα άλλα, κράτη δεν ήταν καθόλου λίγοι οι αποκλεισµένοι: πολίτες λογίζονταν αρχικά µόνο όσοι είχαν φοροδοτική ικανότητα, εποµένως εξαιρούνταν οι πλατιές µάζες των φτωχών στρωµάτων, στις ΗΠΑ χρειάστηκαν σχεδόν ένας αιώνας κι ένας εµφύλιος πόλεµος για να καταργηθεί η δουλεία, ενώ στις περισσότερες χώρες έπρεπε να εισέλθουµε βαθιά στον 20ό αιώνα για να αποκτήσουν και οι γυναίκες πλήρη πολιτικά δικαιώµατα – στην Ελβετία το 1971! Κι ας µην ξεχνάµε ότι, ενώ στις µέρες µας θρηνολογούµε τη µοίρα των ξεριζωµένων Μικρασιατών, όταν ήρθαν πρόσφυγες το 1922, πολλοί από τους υπόλοιπους Έλληνες δεν ήθελαν να εξοµειωθούν πολιτικά µαζί τους.

«Στο όνοµα µιας ιδέας, όχι της οργής!» Ο διαπρεπής Γάλλος φιλόσοφος Αλέν Μπαντιού µιλάει για την Αθήνα, τον έρωτα, τον καπιταλισµό και δεν παύει να οραµατίζεται έναν δικαιότερο κόσµο. Tης ∆ήµητρας Αθανασοπούλου

Η κοµµουνιστική υπόθεση ΜΤΦΡ. ΝΙΚΟΣ ΗΛΙΑ∆ΗΣ κ.ά. ΠΑΤΑΚΗΣ 2009 ΣΕΛ. 254, ΤΙΜΗ €15,50

Π

αρατηρούµε, ωστόσο, ότι µε την πάροδο του χρόνου διευρύνεται η έννοια του πολίτη, περιλαµβάνοντας όλο και περισσότερες κατηγορίες του πληθυσµού. Στην εποχή µας –την εποχή της παγκοσµιοποίησης, των µεταναστευτικών ροών, των ανοικτών συνόρων, της Ευρωπαϊκής Ένωσης– η εµµονή σε φυλετικά ιδεολογήµατα και σε φοβικές αντιδράσεις περί δήθεν απώλειας εθνικών µας γνωρισµάτων από την πολιτογράφηση αλλοδαπών που ζουν κι εργάζονται εδώ, δεν είναι παρά αναχρονισµός. Οι µετανάστες είναι οι νέοι πολίτες.

3/22/10 12:33 PM

χι

BOOKPRESS29

ΜΑΡΤΙΟΣ2010

O

Alain Badiou δίδαξε επί 30 χρόνια στο Πανεπιστήμιο Paris VIII και έπειτα ανέλαβε τη διεύθυνση του Τμήματος Φιλοσοφίας της École Normale.

Mία από τις πιο ριζοσπαστικές φωνές της γαλλικής διανόησης, βρέθηκε σχετικά πρόσφατα στην Αθήνα ως προσκεκλημένος του Γαλλικού Ινστιτούτου και του περιοδικού «Αλήθεια», στο πλαίσιο διεθνούς συνεδρίου αφιερωμένου στο έργο του. Τον συναντήσαμε σε ένα καφέ στην καρδιά της πόλης, λίγες ώρες πριν από την πτήση του για Παρίσι. Μας μίλησε για τις μεγάλες ιδέες και την έλλειψή τους, προτείνοντας κοινωνική αλλαγή χωρίς βία. Σήμερα, στα 72 του χρόνια, μέσω του «Εγκωμίου του έρωτα», πιστός πάντα στην αρχαία ελληνική σκέψη, κάνει λόγο για την αγάπη και τον καπιταλισμό. Είστε πλέον συστηματικός επισκέπτης της Αθήνας. Έχει περάσει μόλις ένας χρόνος από την τελευταία σας επίσκεψη στη χώρα

28_29_badiou.indd 29

μας κατά τη διάρκεια έντονης κοινωνικής και πολιτικής κρίσης. Η Αθήνα παραμένει ένας συμβολικός τόπος για τους φιλοσόφους, τόπος δημιουργίας. Για μένα, εδώ υπάρχει πάντα ένα κοινό που ενδιαφέρεται για τη μετάδοση της φιλοσοφίας. Όσο για την εξέγερση του Δεκεμβρίου, έδειξε νέες δυνατότητες των νέων σε όλο τον κόσμο. Στην τελευταία σας διάλεξη στην Αθήνα είπατε να μην κρίνουμε την πολιτική εκ των αποτελεσμάτων. Αλλά τι; Όταν ακολουθούμε μια πολιτική, δεν πρέπει να κρίνουμε από το τελικό αποτέλεσμα, γιατί δεν υπάρχει τελικό αποτέλεσμα. Είναι μια ολόκληρη διαδρομή. Για παράδειγμα, για την κρίση δεν ευθύνονται συγκεκριμένοι πολιτικοί. Θα μπορούσε να είναι οποιοσδήποτε στη θέση τους. Στο βιβλίο σας «Ποιανού πράγματος το όνομα είναι ο Σαρκοζί» κάνατε έναν παραλληλισμό ανάμεσα στον Σαρκοζί και στον Πετέν ή, ακριβέστερα, πα-

ραλληλίσατε την επιλογή τους από τον γαλλικό λαό. Ο παραλληλισμός αφορά τους λόγους για τους οποίους οι Γάλλοι ψήφισαν τον Σαρκοζί και τον Πετέν. Να μην ξεχνάμε ότι η πλειοψηφία των Γάλλων επέλεξε και τους δύο. Και ας μην ίσχυε αυτό στην πορεία. Και στις δύο περιπτώσεις, ο κόσμος πίστευε πως κάποιος άλλος θα έλυνε τα προβλήματα στη θέση του. Πρόκειται για

Ο Σαρκοζί είναι τυχοδιώκτης νοοτροπία υποχώρησης, συνθηκολόγησης. Παραχωρούμε την εξουσία σε έναν τυχοδιώκτη που υπόσχεται ότι «θα αλλάξει κάτι». Όταν λοιπόν ο Πετέν φέρθηκε σκληρά στους Εβραίους, οι Γάλλοι γύρισαν το βλέμμα αλλού, το ίδιο κάνουν τώρα με τον Νικολά Σαρκοζί και τη βίαιη μεταναστευτική πολιτική του.

Επαναλαμβάνετε συχνά ότι δεν πρέπει να ταυτίζουμε την κομμουνιστική ιδέα με την περίοδο του 20ού αιώνα. Ποια είναι η δική σας «κομμουνιστική υπόθεση»; Έχουν υπάρξει δύο περίοδοι: Ο κομμουνισμός ξεκίνησε τον 17ο αιώνα ως πρόταση για μια κοινωνία που δεν εξαρτάται από την ιδιοκτησία. Τον 20ό αιώνα, τη δεύτερη περίοδο, δημιουργήθηκε το κομμουνιστικό κόμμα με βία και καταστροφή. Αυτή η αντιφατική επιχείρηση που ήθελε να ελευθερώσει τον κόσμο μέσω του τρόμου δεν υφίσταται πλέον. Θα μπορούσαμε να φανταστούμε τον κομμουνισμό σε ένα τρίτο στάδιο, αποσυνδεδεμένο από την εξουσία. Πόσο εφικτό είναι να αποσυνδεθεί η πολιτική από την εξουσία; Θα πρέπει να ξεπεράσουμε την εμμονή με τη συντριβή του αντιπάλου, να ξεπεράσουμε την ιστορία της καταστολής και της βίας. Οφείλουμε να το ελπίζουμε!

Πότε ωστόσο είναι θεμιτή η βία; Η μόνη θεμιτή βία είναι η αμυντική. Όταν κάποιος επιχειρεί να επιτεθεί σε δικαιώματα που έχουμε, για παράδειγμα. Διαφορετικά, η βία παίρνει τη θέση της ιδέας. Ακόμα και στην περίπτωση μιας επανάστασης; Επανάσταση σημαίνει αλλαγή καθεστώτος. Όταν κάποιοι άνθρωποι ανατρέπουν ένα καθεστώς και το αντικαθιστούν με ένα άλλο μέσω της βίας. Ο θυμός όμως είναι κάτι αρνητικό. Δεν εμπεριέχει πρόταση, μονάχα καταστροφή. Ο θυμός είναι τυφλός. Δεν μπορεί να δημιουργήσει έναν νέο κόσμο. Πώς γινόμαστε ικανοί να δημιουργήσουμε έναν νέο κόσμο; Δημιουργούμε στο όνομα μιας ιδέας, και όχι στο όνομα της οργής. Δεν αρκεί να είμαστε εναντίον. Αυτό είναι αντίδραση, δεν είναι δράση. Δεν αρκεί, για παράδειγμα, να θυμώνουμε με την άδικη πολιτική απέναντι στους ξένους. Το τελευταίο σας βιβλίο,

«Εγκώμιο του έρωτα», συνδέει τον έρωτα με την πολιτική. Στον καπιταλιστικό κόσμο ο έρωτας απειλείται; Ο έρωτας απειλείται από την ιδέα ότι πρέπει να είναι ένα συμβόλαιο που θα πρέπει να διατηρεί τα συμφέροντα και των δύο πλευρών. Υπάρχει ο φόβος του ρίσκου. Αλλά δεν είναι εφικτή αγάπη χωρίς ρίσκο. Ο έρωτας είναι μια συνάντηση όπου το στοιχείο του τυχαίου δεν μπορεί να εξαλειφθεί. Όταν αγαπάμε κάποιον, εξαρτιόμαστε από αυτόν, εξαρτιόμαστε από την απάντησή του. Δεν υπάρχει αγάπη χωρίς οδύνη. Και αυτό στον σύγχρονο κόσμο των ανέσεων και της ασφάλειας δεν είναι εύκολο. Έχουμε γίνει ευάλωτοι στην απογοήτευση, και ο έρωτας είναι πιο εύθραυστος από ποτέ. Δεν υπάρχει λοιπόν ομοιογένεια μεταξύ κοινωνίας και αγάπης, όταν ζούμε σε έναν κόσμο όπου υπερέχουν τα χρήματα, η κοινωνική θέση, οι απολαύσεις. Ο έρωτας δεν βρίσκεται στη θέση του.

3/22/10 12:34 PM

30BOOKPRESS

ΜΑΡΤΙΟΣ2010

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΗ

Ότανοισυνθέτες κρατούνσηµειώσεις Μια περιδιάβαση στο εργαστήρι των ανθρώπων της Ορχήστρας των Χρωµάτων. Του Πάρι Κωνσταντινίδη Πώς αντιλαµβάνεται το λογοτεχνικό έργο ένας εκπρόσωπος µιας άλλης τέχνης; Τι σκέψεις έκαναν, άραγε, οι µουσουργοί όταν ανέγνωσαν τα βιβλία για τα οποία κλήθηκαν να γράψουν τη µουσική; Εισβάλαµε στα άδυτα της Ορχήστρας των Χρωµάτων, «κλέψαµε» τα σηµειωµατάρια τους και σας τις παρουσιάζουµε.

12/4

ό τον ήλιο του Νότου» Λοράν Γκοντέ, «Κάτω απ (εκδ. Μεταίχµιο) στις όποιες συνθήκες. Η επιβίωση της επιθυµίας η: Αλέξανδρος Μούζας. θεσ Πρωτότυπη µουσική σύν ρούχας. Αφήγηση: Πασχάλης Τσα

ικό ήλιο, ζουν έναν αντίκάτω από τον ζωογόνο και φον «Οι ήρωες στην Κάτω Ιταλία, κείµενο, µεταλλάσσεται ο. Ο έρωτας, που διαποτίζει το στοιχα ζωογόνο και φονικό πόθ επιθυµίας, του ζωώδους φές: της κρυφής, φοβισµένης και παίρνει διαφορετικές µορ λάκις καταστροφικής της απογειωτικής αλλά και πολ και σχεδόν ενστικτώδους πόθου, σε ήχο τον πόθο, την είες φωνές να ενσαρκώσουν ερωτικής πράξης. Τρεις γυναικ η. Να χρησιµοποιήσω ική, αδίστακτη ανθρώπινη φύσ τρυφερότητα, αλλά και τη φον rack, αφετέρου θα θα προσφέρει το ηχητικό soundt και υπολογιστή, ο οποίος αφενός των φωνών». επεξεργάζεται ζωντανά τον ήχο 19/4

29/3 Céline C uriol, «Φωνή χωρίς ή χο» (εκδ. Πο ταµός) Η µοναξ ιά γυναίκα µιας ς, κάποτ ε και στον έ Πρωτότ υπη µου ρωτα. σ ική σύν Άλκης Μ θεση: παλτάς. Αφήγησ η: Μαρίν α Ψάλτη .

15/3 Γιάνν η «∆ωµ ς Ευσταθιά άτιο π δης, α (εκδ. Μελά ντού» νι) Η µνή µ ζωής· η ως ταυτ ότητα «Ο πό τ ν κ Πρωτ ότυπη αι πραγµά ος ανθρώ ης που των». Νίκος µουσ ικ Π Αφήγ λατύραχο ή σύνθεση ηση: ς : Γιάνν . ης Φέ «Απώ ρτης. λεια µν ήµη κότ

«Να απ οδώσω µο υσι συναισθη µατικό αδ κά τη µοναξιά, το ιέξοδο κα πισία λόγ ι την ω σης. Σε α της ερωτικής απ απελυτό το πε ογοήτευριεχ απόλυτα 4 τραγού όµενο ταιριάζουν δια µου, της Μαρία σε ς Πολυδ ούρη, η ο ποίηση σιµοποιεί έ ητα”. ς πρ ποία χρη να καθα τρόπο. Να αποδοθ οβάλλεται µ ρά ροµαν ύφος, ενώ εί ε Α τικό ποιητι η Curiol µ κό λιστική υτή κι η ψυχ µουσικά, µε κρυµµένη “θε σύγχρονο ε επίσης τ οσύνθε έκφρασ αφηγηµα ταχειρίζεται έναν κρυµµ ισµό εµπ ση του η συγγ τικό λόγο. ρά ύφους έ ν λ ή ρ ο ο ρ Τ η διαφονα την α ωα. πινελιέ υτισµένο µε αφέα, άρα π αντίστοιχ ς σε “κιν κι εγώ Μινιµακλασικ α µουσικά οδώσω µε βάση τα ές, αλ “συµπλ µινιµαλ ηµατογ ιδιώµατα λά η ι». ναται ρώνει’ ’ δραµα ραφικό” ιδίω και µοντέρν να απ οδώσει» τουργικά ό,τ µα. Η µουσική ες ι ο λόγ . ος δεν να δύ-

22/3 Γιάννη ς Ατζα κάς, «Θολός β (εκδ. Ά υθός» γρ Η παιδ α) ική µο ναξιά στις µε τε παιδοπ µφυλιακές όλεις. Πρω σύνθεσ η: Μαρ τότυπη µουσ ία Χρισ ική Κριθαρ τίνα ά.

«Ο λόγος σχεδόν ‘‘ του συγγραφέα ε ίν οικονοµία δωρικός’’. Κι ε αι απλός, γ µε παραπ υλικού. Σύγχρο ώ λοιπόν ν ο µουσική µπές σε τροπική ο ιδίωµα κ τραγούδια αι σε ξεχασµέν δηµοτική α ει τη µο . Το κείµενο να παιδικά υσική, κ αι όχι το περικλείαντίθετο» .

Οι εκδηλώσεις διεξάγονται στο Ίδρυµα Μελίνα Μερκούρη (Πολυγνώτου 9-11, Πλάκα). Ώρα έναρξης: 20.30. Επικοινωνία: Τηλ. 2103605123, 210-3605127, info@ orchestraofcolours.gr

30_31_mousiki.indd 30

8/3

-Lainé n Kelley Kathlee ν ή Το θλιµµένο Πα «Πήτερ ) κδ. Άγρα (ε ος ί» παιδ ς µέθοδ ω η σ υ λ ά ν α χ υ Ηψ . γραφίας αυτοβιο σική υ ο ς. υπη µ υφτάκη Πρωτότ τάθης Γ Σ : η σ ε θ . σύν πλιώτου ρία Ναυ α Μ : η σ Αφήγη ι από

οχή» τη Επ γει π µ έ Π οί 17/5 θυρα στην ρο που αν ά υ ρ θ α ά αρ «Π λλο π ή. Ένα ά η στη ζω ς. νου. σ η γέ ί ο ο τεφά . λ σ ι α π ηπ π Ε λου ική: α Πα Μουσ Αλεξάνδρ α Ηλιοπού : τ ί ο Πιάν ελία: Ιουλ γ Απαγ

26/4 Πατρίκ Μ Μπιζού οδιανό, «Η µικ » (εκδ. ρή Πό Η αναζ ήτηση τ λις) ης µητέ αναζήτ ρας ως ησ Πρωτότ η ταυτότητας. υπη µο υσική σ Φαν Αφήγη ύνθεση ση: Γωγ ή Κοσώνα. : ώ Μπρ έµπου. Παρίσ

«Δύο ιστορίες, µε κοινό σηµείο αναφ οράς τον σιδηρόδροµο, παρεισφ ρέουν εναλλάξ η µι α µέσα στην άλλη. ‘‘Σιδηρο δροµικός’’ ήχος. Τον συνέλεξα περιπλανώµενος στ ις διαβάσεις και στου ς σταθµούς της πόλης, συ νέθεσα ένα soundt rack µιας εικονικής ταινίας µε συνθετικούς κα ι άλλους ήχους. Ζωντανός ήχ ος. Βιολοντσέλο: όχ ηµα για τη µετάβαση από τη µια ιστορία στην άλ λη. Να σκιαγραφήσω την ευαίσθητη, εύθραυ στη φύση των χαρακτήρων, σχ ολιάζοντας και ‘‘µεγ εθύνοντας’’ παράλληλα την αφήγηση».

ι: ηρωίδας.ΟΗρχγαονικά δεµένο µε την ψ στην πόλη α χρώµατα που συνε υχολογία της κεντρ Ηλεκτρο υτή. Ηχογραφ ιρµικά να παραπ ικής ‘‘Συµβολινκικόή επεξεργασία. ηµένο ακουστικό τέµοππουν ίο. άλλοτε πιο λυ’’ ηχόχρωµα των µο υ ρ σ ικ ικ ά ώ ν οργάνω και άλλο χογραφ Ακορντεήόσνο:υν σε διάφορα βτάεθπηιο αφαιρετικά, θνα, πψου, δροµή της η Να συνδεθεί µε τη την κεντρική ηρωίδ υρωίδας. α. συναισθηµατ ική δια-

τα , εκτοπίζε ς Εβραία καθεστώς. Το ω ς, α έ φ α «Η συγγρ αι το σταλινικό ητας µε το κ ότ τους ναζί ης παιδικής αθω ού και µιας τ µ ισ ιο ρ ρ ή χω απο ην µυστ συνεχούς ξιάς. Να τονίσω τ ς ό ν ε ς ο ρ α ν γιβά ο α µ ρ ι τ α ίψης κ τι στις βαθιάς θλ ή µατιά απέναν σιµοποιήσω η υτ παιδική α της ζωής της. Να χρ διάθεση και ς ή έ ικ µ τ ιγ α τ µ σ κές αφή αφηγη ην περιγρ λωδίες µε απλές µε τµόσφαιρες για τ ου σαστίζει π α ονειρικές τας ενός παιδιού υµβαίνουν». η σ τ υ ό ο ω τ θ της α ά που ε όλα αυτ σ ά τ σ ο ρ µπ

υ, ητρίο ς ∆ηµ στάκη» η ρ ή 3/5 τ Σω Χρι λίθ’ιµ «Ντια δρος) έ (εκδ. Κ άστευση, η ς. ν α τ ε καηµό Ηµ ωση, ο υσική ν έ ξ ο απ µο ότυπη ιρίδης. Πρωτ κ γ ι λ ι Τσ ς. άββας ατζησάββα Σ : η σ Χ ε θ ς ν ά ύ ν τητα, σ η ηση: Μ καθαρσότότητα ε µ Αφήγ α υ

Χούλιο Γιαµαθάρ ες, ‘Ισόπεδη ∆ιάβαση’ στο συ λλογικό «Σιδηροδροµικώ ς» (εκδ. Εικοστού Πρ ώτου) Η ταύτιση της απ οστολής µε την ίδια την ύπαρ ξη. Πρωτότυπη µουσ ική σύνθεση: ∆η µήτρης Τσούκας. Αφήγηση: Άρης Λεµπεσόπουλος.

µατ αστη ρε απλές διηγή ί ε «Τρίατητα και ααβποδώσω οµιχείο της τ ό α σ λ α τ π α υ. Να νο το σική ν λόγο ς και µε ένδτοοσης. Η µοαυ υπονοήφόρµε ικής παρά ροτείνει, ν περιβάλει ελλην άσει, να π σει και να ς...» σχολινα συνοδεύ καταστάσει σει, ραµατικές τις δ

10/5 Γιάννης Ζουγανέλης , «Ο ήχος της σάλπιγγ ος» (εκδ. Καστανιώτη) Η µουσική ως κατα φύγιο και γενεσιουργός δύναµη. Πρωτότυπη µουσική σύνθεση: Απόστολος Ντάρλα ς. Αφήγηση: Τάσος Απ οστόλου.

<<∆ύο ιστορίες, µε κοινό σηµείο αναφοράς τον σιδηρόδροµο, παρεισφ ρέουν εναλλάξ η µια µέσα στην άλλη. "Σιδηρ οδροµικός" ήχος. Τον συνέλεξα περιπλανώµεν ος στις διαβάσεις και στους σταθµούς της πόλης, συνέθεσα ένα soundtrack µιας εικ ονικής ταινίας µε συνθετικούς και άλλους ήχους. Ζωντανός ήχος. Βιολοντσέλο: όχηµα για τη µετάβαση από τη µια ιστορία στη ν άλλη. Να σκιαγραφήσω την ευαίσθητη , εύθραυστη φύση των χαρακτήρων, σχολιά ζοντας και "µεγεθύνοντας" παράλληλα την αφήγηση>>.

3/22/10 12:34 PM

BOOKPRESS 31

ΜΑΡΤΙΟΣ2010

Όχι στα µουσικά «χαλιά» στις λογοτεχνικές βραδιές Η ποιήτρια Ιουλίτα Ηλιοπούλου αναζητά την οργανική σχέση µεταξύ των τεχνών. Του Πάρι Κωνσταντινίδη

Γ

ια δωδέκατη συνεχή χρονιά το Ίδρυµα Μελίνα Μερκούρη στην οδό Πολυγνώτου 9-11 στην Πλάκα θα φιλοξενήσει την Ορχήστρα των Χρωµάτων για δέκα ∆ευτέρες γεµάτες «λογοτεχνία και µουσική», τις οποίες εµπνεύστηκε και επιµελείται η ποιήτρια Ιουλίτα Hλιοπούλου. Ο φετινός θεµατικός κύκλος ασχολείται µε την «Πέµπτη Εποχή»... ...και έχει εµπνευστεί από τα «Παράθυρα στην Πέµπτη Εποχή», µια ενότητα ποιηµάτων από την ποιητική συλλογή «Προσανατολισµοί» του Οδυσσέα Ελύτη. Η «Πέµπτη Εποχή», λοιπόν, πραγµατεύεται µια διαφορετική –εκτός χρόνου– εποχή. Αποτελεί µια αναφορά στην παιδικότητα και στην ανα-

30_31_mousiki.indd 31

ζήτησή της, κατά την οποία δηµιουργούνται οι καταβολές που θα αναπτυχθούν για όλη τη ζωή του ανθρώπου. Αφορά, όµως, και µια άλλη, κρυµµένη αλήθεια, έναν µυστικό χρόνο, κατά τον οποίο ευαισθητοποιείται κανείς ιδιαίτερα, και αυτό αποτελεί σηµαντική στιγµή που καθορίζει τη µετέπειτα ζωή του ανθρώπου. Και µε ποιον τρόπο συνδυάζετε τα παραπάνω µε την Ορχήστρα των Χρωµάτων; Πώς «παντρεύετε» δηλαδή τη λογοτεχνία µε τη µουσική; Για κάθε βιβλίο που έχουµε επιλέξει, αναθέτουµε σε έναν συνθέτη να γράψει πρωτότυπη µουσική, αφού φυσικά έχει διαβάσει το έργο. Το κείµενο συνήθως δεν είναι αυτούσιο, αλλά κολάζ, το οποίο διατηρεί τη νοηµατική ενότητα του συνολικού έργου και ταυτό-

Στην Ελλάδα όλοι επικαλούνται τον πολιτισµό, συνήθως χωρίς αντίκρισµα

χρονα αφήνει να φανεί το ύφος του συγγραφέα, καθώς και ο τρόπος εξέλιξης της πλοκής. Η απαγγελία του κειµένου γίνεται από έναν ηθοποιό. Πώς προέκυψε η ιδέα; Προερχόµενη από τον χώρο της λογοτεχνίας και ευρισκόµενη στο διοικητικό συµβούλιο της Ορχήστρας των Χρωµάτων, που χάρη στον Γιώργο Κουρουπό ξέρει να συνδυάζει τη µουσική µε τις άλλες τέχνες, ήταν φυσικό να αναζητήσω αυτό τον δρόµο. Ξέρετε, µε κούραζε όταν η µουσική σε διάφορες εκδηλώσεις, όπως π.χ. σε λογοτεχνικές βραδιές, λειτουργούσε ως γέφυρα ή «χαλί», ενώ ταυτόχρονα κάποιος διάβαζε απλώς αποσπάσµατα, αλλά όχι το σύνολο, ή µία ενότητα του βιβλίου. Η µουσική, η οποία δεν είχε γραφεί για το συγκεκριµένο έργο, µπορεί

να ταίριαζε ή όχι. Το αποτέλεσµα ίσως να ήταν συµπαθητικό, αλλά δεν διερευνούσε την οργανική σχέση που µπορεί να υπάρχει µεταξύ των δύο τεχνών. Η µουσική που γράφουν οι συνθέτες για το «Λογοτεχνία και Μουσική» άλλοτε συµπλέκεται µε κάθε λέξη, άλλοτε απαντά στον λόγο, άλλοτε δρα αυτόνοµα και άλλοτε παράλληλα, αλλά πάντοτε έρχεται σε διάλογο µε το έργο. Τι προσφέρει µια τέτοια βραδιά στο κοινό; Είναι µια βραδιά µε ευαισθησία, ποιότητα, πνευµατικότητα... ∆ίνει το έναυσµα για να επανέλθει ο αναγνώστης µόνος του στο βιβλίο ή την αφετηρία για να αποκτήσει σχέση µε αυτό. Η µουσική ευαισθητοποιεί συναισθηµατικά περισσότερο, ίσως, από τον λόγο. Η παράσταση όχι µόνο γνωρίζει στον ακροατή ένα κείµενο, αλλά τον ταξιδεύει σε έναν κόσµο, σε µια ατµόσφαιρα, ώστε να αναζητήσει τη δική του σχέση µε τον συγγραφέα ή τον συνθέτη. Τι κατάφερε ο θεσµός στα δώδεκα χρόνια της ύπαρξής του; Κατάφερε να έχει ένα φανατικό, σταθερό κοινό, που διευρύνεται ανάλογα µε το θέµα της εκάστοτε εκδήλωσης. Κατάφερε να αγαπήσει τις δυσκολίες του χώρου –που δεν αποτελεί αίθουσα συναυλιών– και να µας κινητοποιήσει να βρούµε λύσεις, ώστε να ευαισθητοποιήσουµε και –αν θέλετε– να εντυπωσιάσουµε τον ακροατή µέσα από µια λιτότητα µέσων, µέσα από την ουσία, και όχι µέσα από τη φαντασµαγορία. Ο χώρος, που διαθέτει πολύ καλή ακουστική, έχει γίνει για εµάς µια ζεστή αγκαλιά. Υπάρχουν στόχοι που δεν έχουν επιτευχθεί; ∆εν καταφέραµε να ηχογραφήσουµε αυτές τις συναυλίες και να έχουµε ακόµα πυκνότερη δραστηριότητα, καθώς αυτό δεν µας το επιτρέπουν τα οικονοµικά µας. Αν και οι εκδηλώσεις µας είναι αυτοχρηµατοδοτούµενες, τα λειτουργικά έξοδα –βάσει του ιδρυτικού της ορχήστρας– καταβάλλονται από το Υπουργείο Πολιτισµού. Αυτά, όµως, δεν καταβάλλονται ούτε τακτικά ούτε πάντα στην ώρα τους, µε αποτέλεσµα στο παρελθόν οι µουσικοί να είχαν µείνει για πολλούς µήνες απλήρωτοι. Αυτά συνέβησαν και σε καιρούς που δεν υπήρχαν αντικειµενικές δυσκολίες, όπως η σηµερινή. ∆εν ξέρω κατά πόσο όλοι όσοι βρέθηκαν στα ηνία του Υπουργείου Πολιτισµού είχαν τη γνώση και την ευαισθησία να κατανοήσουν το θέµα του σύγχρονου πολιτισµού και να τον ενισχύσουν. Όλοι επικαλούνται την Ελλάδα και τον πολιτισµό, αλλά στην πράξη συχνά δεν υπάρχει κανένα αντίκρισµα αυτών που λέγονται συνήθως προεκλογικά.

3/22/10 12:35 PM

32BOOKPRESS

ΜΑΡΤΙΟΣ2010

Ε∆Ω ΒΙΒΛΙΟΥΠΟΛΗ

Οι αργοναύτες του χρόνου

Άννα Κουππάνου ΚΕ∆ΡΟΣ 2009 ΣΕΛ. 239, ΤΙΜΗ €10,00

Μια ιστορία που ξεκινά το 1797, µε τον Μέγα Μάγιστρο να µαθαίνει για την ύπαρξη µιας τάξης ταγµένης στην έρευνα και στις εφευρέσεις, και στο επόµενο κεφάλαιο κάνει ένα άλµα στο 2007, για να συναντήσει τη νεαρή Σόνια από τη Σκοτία και τον Ηρακλή από τη Ρόδο, υπόσχεται µε τον τρόπο της µια µεγάλη περιπέτεια. Και την πραγµατοποιεί, καθώς µεταφέρει τον (τυχερό) αναγνώστη µαζί µε τους πρωταγωνιστές της πάνω στην «Αργώ», το µυθικό καράβι της Αργοναυτικής Εκστρατείας, και εν προκειµένω ένα µεταφορικό µέσο για ταξίδια στον χρόνο και για παράτολµες αποστολές. Αστυνοµικό µυστήριο, πληθώρα αναφορών και η αρχή µιας µεγάλης φιλίας, όλα σε ένα περιτύλιγµα που µοιάζει να υπόσχεται συνέχειες. Για να δούµε…

Το κυνήγι του κόκκινου δράκου Τζέιµς Α. Όουεν ΜΤΦΡ. ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ∆ΕΛΗΓΙΑΝΝΗ ΨΥΧΟΓΙΟΣ 2009

ΣΕΛ. 436, ΤΙΜΗ €16,60

Ο δεύτερος τόµος από τη σειρά «Imaginarium Geographica II» συναντά τον Τζον, τον Τζακ και τον Τσαρλς λίγο µετά την περιπέτειά τους ενάντια στον βασιλιά Χειµώνα.

32_33_vivlioupoli.indd 32

Αυτή τη φορά καλούνται να ανακαλύψουν ποιος αρπάζει τα παιδιά του Αρχιπελάγους. Στον δρόµο τους εµπόδιο –αλλά και λύση– φαντάζει το τελευταίο δρακοκάραβο, ο «Κόκκινος δράκος», ένα πλοίο που µπορεί να διασχίσει τους δύο κόσµους. Αναζητώντας το, θα συναντήσουν τον Σερ Τζέιµς Μπάρι και τον Πίτερ Παν, τον Ιάσονα και τους αργοναύτες, τη Μήδεια και άλλους πολλούς, µέχρι να καταλήξουν στον Κάτω Κόσµο των Τιτάνων. Εθιστική, περιπετειώδης λογοτεχνία για ονειροπόλους. Από τις ίδιες εκδόσεις κυκλοφορεί και ο πρώτος τόµος «Έρχονται οι δράκοι».

∆ράκοι, νεράιδες και… γιλέκα

Βιβλία για εφήβους: Όλα όσα οι «µεγάλοι» θα ήθελαν να διαβάζουν, αλλά διστάζουν να το οµολογήσουν. Της Αναστασίας Καµβύση Μιµή η νευρική

Μέγκαν Μακ Ντόναλντ ΕΙΚΟΝ. ΠΙΤΕΡ ΡΕΪΝΟΛΝΤΣ ΜΤΦΡ. ΡΕΝΑ ΡΩΣΣΗΖΑΪΡΗ ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ 2010

Αλίσα Νιχάουζ ΜΤΦΡ. ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΠΑΡΟΥΞΗΣ ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ 2009

ΣΕΛ. 158, ΤΙΜΗ €8,00

ΣΕΛ. 126, ΤΙΜΗ €17,00

Η Μιµή έχει πολλά και πολλών ειδών νεύρα. Και, παρόλο που συνήθως χάνει κανείς πολύτιµο χρόνο από τη ζωή του όταν νευριάζει χωρίς λόγο, η Μιµή το κάνει συνέχεια. Αυτό δεν την εµποδίζει να διασκεδάζει µε τους φίλους της, τον Πίπη και τον Φρανκ Σαρδέλα, και µε τον µικρό αδερφό της Στάµο (µεγάλος µπελάς, αν θέλετε να ξέρετε, όπως τα περισσότερα αδέρφια). Όµως, η ζωή της Μιµής αλλάζει ξαφνικά ευχάριστα, όταν ο καινούργιος δάσκαλος στο σχολείο τής ζητά να φτιάξει ένα κολάζ για τον εαυτό της. Κι έτσι η Μιµή αρχίζει να προβληµατίζεται για την εικόνα που δίνει στους άλλους, ακόµη και στους γονείς της. Τα νεύρα, ωστόσο, παραµένουν. Μέχρι τον Απρίλιο του 2010 θα έχουν κυκλοφορήσει και οι 6 τόµοι µε τις περιπέτειές της.

Νεράιδες: Το µεγάλο βιβλίο

«Όταν το πρώτο µωρό γέλασε για πρώτη φορά, το γέλιο έσπασε σε χίλια κοµµάτια… κι έτσι έγιναν οι νεράιδες», είναι η ερµηνεία του Τζέιµς Μπάρι, δηµιουργού του Πίτερ Παν. Πριν από αυτόν, ο Σαίξπηρ γράφει µία από τις καλύτερες και πιο σκοτεινές κωµωδίες του, µε θέµα τα πείσµατα και τα καπρίτσια του Όµπερον και της Τιτάνια, των βασιλιάδων της νεραϊδοχώρας. Και πριν απ’ όλους, οι αρχαίοι Έλληνες «έπλασαν» τις Σειρήνες και τις ∆ρυάδες... Χωράει ένας ολοκληρωµένος οδηγός νεράιδων σε ένα βιβλίο

κανονικών διαστάσεων; Με λίγη µαγεία, χωράει. Κι έτσι µαθαίνει κανείς για τις νεραϊδο-οικογένειες ανά την υφήλιο, τις νεράιδες στις τέχνες, τις νεράιδες κάθε σχήµατος, µεγέθους και χαρακτήρα. Πολύ ενδιαφέρον (και λιγότερο κοριτσίστικο απ’ ό,τι φαίνεται).

Πώς ένα κόκκινο γιλέκο έκανε τον γύρο του κόσµου

Βόλφγκανγκ Κορν ΜΤΦΡ. ΠΕΛΑΓΙΑ ΤΣΙΝΑΡΗ ΚΕ∆ΡΟΣ 2009 ΣΕΛ. 211, ΤΙΜΗ €10,00

Μια στο τόσο εµφανίζεται ένα βιβλίο που θα έπρεπε να διδάσκεται σε όλα τα σχολεία του πλανήτη, ειδικά στα σχολεία της «εύρωστης

∆ύσης». Το «Πώς ένα κόκκινο γιλέκο έκανε τον γύρο του κόσµου» δεν είναι άλλη µία ιστορία για το φαινόµενο της παγκοσµιοποίησης. Είναι η καλύτερη, πιο συγκινητική και συναρπαστική ιστορία που κυκλοφόρησε τελευταία, µια ιστορία που µπορεί να µιλήσει στα παιδιά για την καταναλωτική αλυσίδα και τον τρόπο που λειτουργεί η οικονοµία, για το εµπόριο ανάµεσα στις χώρες και για την εκµετάλλευση των αδυνάµων από τους δυνατούς (η πιο παλιά ιστορία στον κόσµο), µέσα από τη διαδροµή που κάνει ένα απλό ρούχο, αλλάζοντας χέρια από την άνοιξη του 2005 στη Γερµανία µέχρι τον χειµώνα του 2007 στη µέση του Ατλαντικού. Αυτή η ρεαλιστική ιστορία συνεχίζει να συµβαίνει µε διάφορους πρωταγωνιστές παντού γύρω µας, στην Ελλάδα. ∆ιαβάζοντας τέτοια βιβλία, τα παιδιά ίσως µπορέσουν να σκεφτούν και να πραγµατοποιήσουν ένα καλύτερο τέλος για τις αληθινές ιστορίες µε κόκκινα γιλέκα που ζωντανεύουν στις γειτονιές τους. Και γι’ αυτό το βιβλίο είναι απλά εξαιρετικό.

3/22/10 12:35 PM

BOOKPRESS 33

ΜΑΡΤΙΟΣ ΜΑΡΤΙΟΣ2010

«Ζω µε τους ήρωές µου» Ο Βαγγέλης Ηλιόπουλος µιλά για το ποντίκι που έτρωγε λέξεις. Της Αναστασίας Καµβύση

ς

Η

Book Press συναντά τον Βαγγέλη Ηλιόπουλο, µε αφορµή το καινούργιο του βιβλίο «Ο θησαυρός του Βιβλιοπόντικα». Ο συγγραφέας, ο οποίος απέσπασε µε το πρώτο του βιβλίο, το 1995, τον έπαινο από τον Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, είναι ο δηµιουργός του –επίσης βραβευµένου και πολύ δηµοφιλούς– Τριγωνοψαρούλη. Είσαι ένας… serial best seller συγγραφέας. Υπάρχει µαγική συνταγή; Κι αν υπάρχει, δεν την ξέρω. Απλά, δεν µπορώ να αποχωριστώ τους ήρωές µου. Ζουν

µαζί µου, σκέφτοµαι µε τον δικό τους τρόπο… Κι έτσι, ο Τριγωνοψαρούλης, ο Βιβλιοπόντικας, ο Θέµος, ο Φώκος έχουν συνεχώς νέες ιστορίες! Πώς διάλεξες τα βιβλία που τρώει µε τα µάτια και τους ήρωες που συναντά ο Βιβλιοπόντικας; Είναι τα αγαπηµένα µου βιβλία από την παγκόσµια παιδική λογοτεχνία. Θα ήθελα να τα είχα γράψει εγώ. Ποιο είναι το αγαπηµένο σου µέσα στο βιβλίο; Η Κιάρα, η οποία έχει εικονογραφήσει το βιβλίο, ζωγράφισε τον Βιβλιοπόντικα στο εξώφυλλο σαν αεροπόρο. Με αυτή την αναφορά στον

Εξιπερί, φαντάζοµαι πως είναι φανερή η αδυναµία µου στον «Μικρό πρίγκιπα». ∆εν µπορώ να φανταστώ πιο ιντελεκτουέλ, αλλά και πιο χαριτωµένο ποντίκι από αυτό που ξεπήδησε από το πενάκι της Κιάρα Φεντέλε. Τι νοµίζεις ότι «χρωστούν» οι συγγραφείς στους εικονογράφους τους; Πάρα πολλά. Νοµίζω ότι κυρίως χρωστάω στην Κιάρα, η οποία έκανε ένα τόσο διαφορετικό ποντίκι από όσα έχουµε δει στα καρτούν, το ότι η σειρά του «Βιβλιοπόντικα» µεταφράστηκε στα γερµανικά κι έπεται συνέχεια. Μια τέτοια εικονογράφηση είναι διαβατήριο. Ποιο είναι το µέλλον της σειράς «Οικο-λογήµατα»; Τα «Οικο-λογήµατα» στην πρώτη φάση τους είναι πέντε βιβλία κι ένα CD. Ήδη, κυκλοφορεί το τέταρτο, µε τίτλο «Η µικρή γοργόνα πώς να ζήσει στο Σκουπιδονήσι» και µε θέµα τη διαχείριση των απορριµµάτων. Τον Μάιο περιµένουµε το πέµπτο, «Το Αστροπελέκι µε την περιέργεια βρίσκει λύσεις για την ενέργεια», µε θέµα τις ανανεώσιµες πηγές ενέργειας. Με τη Βάσω Νίκα, που γράφει τις δραστηριότητες, τη Φραντζέσκα Κοζάντι, που εικονογραφεί, τον Κώστα Θωµαΐδη, που µελοποιεί, και µε όλους όσοι ασχολούνται µε τα «Οικολογήµατα» είµαστε µια µεγάλη παρέα µε στόχο να φτιάξει κι άλλα βιβλία για το περιβάλλον.

απλώνει την κουρελού του και πουλάει την πραµάτεια του, βερίκοκα και αυγά, που ανταλλάσσει µε µέλι, λαχανικά και µπαχαρικά. Όµως. ένας κλέφτης αρπάζει τον γάιδαρο του Νασρεντίν, και το αγόρι σκαρφίζεται µια ιστορία για να καταφέρει να τον πάρει πίσω… Αστείο, τρυφερό και νοσταλγικό παραµύθι.

3 p To

Ναι, καλά καταλάβατε, αυτή είναι η ιστορία δύο αδερφών, δύο κοριτσιών που µοιραία συναγωνίζονται στα παιχνίδια και στη ζωή. Η πιο χαρούµενη, πολύχρωµη και πλούσια εικονογράφηση που είδαµε εδώ και καιρό.

Εγώ τα ξέρω όλα για τη µαµά µου

O Νασρεντίν και ο γάιδαρός του

ΝΑΤΑΛΙ ΝΤΕΛΕΜΠΑΡ ΟΡΕΛΙ ΜΠΛΑΝΣ

ΕΙΚΟΝ. REBECCA DAUTREMER MΤΦΡ. ΡΑΝΙΑ ΖΩΙ∆Η ΠΑΠΑ∆ΟΠΟΥΛΟΣ 2009

H Μικρή

ΜΤΦΡ. ΒΑΣΩ ΒΑΣΙΛΟΥ ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ 2010

JESSICA MESERVE

ΣΕΛ. 28, ΤΙΜΗ €10,00

ΣΕΛ. 32, ΤΙΜΗ €10,00

ΣΕΛ. 26, ΤΙΜΗ €11,00

ODILE WEULERSSE

Ένας πανούργος πιτσιρικάς, ένας λιλιπούτειος έµπορος από αυτούς που µόνο σε ένα ανατολίτικο παζάρι συναντά κανείς, ο Νασρεντίν, πάει µε τον γάιδαρό του στην αγορά,

ΜΤΦΡ. ΕΥΗ ΤΡΑΜΑΝΤΖΑ ΕΠΟΜΕΝΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ 2008

Η Μικρή (που µας πήρε κάποιους µήνες να την εντοπίσουµε) ζει στη σκιά της Μεγάλης: ό,τι και να κάνει, η Μεγάλη το έχει δοκιµάσει ήδη και τα έχει καταφέρει και καλύτερα.

Όλα τα καθήκοντα και οι πράξεις µιας καλής µαµάς εξόχως παρερµηνευµένα από το πιτσιρίκι της: αυτή είναι η έξυπνη ιδέα πίσω από αυτό το βιβλίο που ψηλαφίζει µε χιούµορ και αγάπη την πιο δυνατή συναισθηµατική σχέση στον κόσµο.

Ένας γάτος για τον Τιµ Το αγαπηµένο παιδικό βιβλίο του Τιµ Μπάρτον. Της Αναστασίας Καµβύση Τον περασµένο ∆εκέµβριο βρέθηκα στο Λος Άντζελες, µε αφορµή την τελευταία υπερπαραγωγή της Disney, την «Αλίκη στη Χώρα των Θαυµάτων», από τον δαιµόνιο, εκκεντρικό σκηνοθέτη Tim Burton, τον µεγαλύτερο παραµυθά του κινηµατογράφου. Τον ρώτησα ποιο είναι το αγαπηµένο του παιδικό βιβλίο, για να δω αν οι προτιµήσεις του έχουν αλλάξει. «Όχι» µου απάντησε ο Μπάρτον. «∆εν έχω αλλάξει γνώµη, το αγαπηµένο µου παιδικό βιβλίο παραµένει το ‘‘Ένας γάτος µε καπέλο’’ του Dr. Seuss. Μπορεί να πει κανείς ότι αυτό δείχνει την ανωριµότητά µου ή ίσως τη διάθεσή µου να µη µεγαλώσω ποτέ, αλλά έτσι είναι».

32_33_vivlioupoli.indd 33

Ένας γάτος µε καπέλο DR. SEUSS

MΤΦΡ. ΣΟΦΙΑ ∆ΑΡΤΖΑΛΗ ΛΙΒΑΝΗΣ 2003 ΣΕΛ. 65, ΤΙΜΗ €10,05

3/22/10 12:38 PM

34BOOKPRESS

Το ηλεκτρονικό περιοδικό για την παιδική λογοτεχνία ετηρία

Αφ

ά ς μια φορ Ένας γάτο )

παπάκι στην μπανιέρα

αφήνει για λίγο την μπανιέρα του και επισκέπτεται τις σελίδες της

BOOK PRESS

cd (βιβλίο με τας Μάγοςσ ώ K : ο κείμεν ανάτσιου α Γκ ία γ ρ ω ν Γε τίχοι: Τατιά μουσική- σ υ Ζωγράφο ίλης φηση: Βασ εικονογρά χας ού Παπατσαρ πλώ ν Ε ς ει σ εκδό

Ξεχωρίσαμε βιβλία, μουσικές & ιστορίες για παιδιά σας γράφουμε το γιατί και τα υπόλοιπα τα αφήνουμε στην τύχη. Εσείς κόψτε και φτιάξτε το ζάρι και τα πιόνια σας

γύρι ό πανη μουσικ τα παχιά α ν έ ί τ ό Για απ ι γύρω άξενου στήνετα ός παρ ν ε ια κ ά τ σ υ ο μ . υ γάτου κόκκινο

ΝτιΚαμίλο Γιατί η Κέιτ τρυφερή έφτιαξε μια τάει σε πα υ ο π ιστορία πορεί να μ υ ο π Γη μια κή. γι α μ ι είναι κα

Toni Morisson (μαζί με το γιο της, Slade) εικονογράφηση: Giselle Potter εκδόσεις Jump at the sun-hyperion

Maurice ight Kitchen S εκδόσεις endak Random House

Γιατί ένα αγόρι πο υ το λένε Μίκι κάνει ένα νυχτ ερινό ταξίδι στην κουζίνα μ' ένα αεροπλάνο από ψωμί.

Γιατί ένα πα ιδί μπορείς να το φυλα Το μυαλό το κίσεις. υ όμως;

Το βότα

H Βιβλιοθηκάριος της Βασόρας

Περ Νίλ νο της αγάπη σσον ς

εκδόσεις

Jeanette Winter εκδόσεις Παπαδόπουλος

Πατάκη

Γιατί στον πρώτο έρωτα αφήνεις τη ζωή σο υ στα χέρια κάποιου άλλο υ.

Γιατί ο πόλε μος πλησιά ζει. Όμως δεν είναι μ όνο οι άνθ ρωποι που πρέπει να γλιτώσουν. ..

Bog Child

Η Θυμω μ Μπετον ένη ιέ ρα Δημή

cd

Siobhan Dowd εκδόσεις David Fickling Books

τρης Μπ α

σλάμ

Γιατί είναι το μιας εξαιρ καλύτερο βιβλίο ετικής συγγ ρα για εφήβου ς και νέους φέως η οποία, δυστυχώς, μας άφησε νωρίς.

Γιατί πρέπει επιτέλο υς οι μπετονιέρες των μεγάλω ν πόλεων να ξεκουραστούν.

Χαμογέ λ ευχαρισ α όλα πάνε καλ ά τ υπέροχ ώ για τους φίλ -Ένα μικρό η-Η ζωή ο Gunther είναι ωρ υς μας-Η αγάπ J a η είναι c αία o b s Juli

a Fuch εκδόσεις shuber Αερόστα το

Γιατί οι απαντήσεις στα πιο μεγάλα ζητή ματα (αγάπη, φιλία, αισιοδοξία) κρύβονται στα πιο μικρά βιβλία!

Ξεχάσα τε δανείσα σε ποιον τ σας; Πίσ ε το βιβλίο ω στην αφετηρ ία!

32_33_vivlioupoli.indd 34 final final fidi.indd 22 bookpress 2papaki1a8 b final1b

Φίλιππος Μανδηλαράς Χαρά Γιαννακοπούλου το παπάκι επιμελείται εικαστικά η Μυρτώ Δεληβοριά

The Big Box

In the N

μίλ Κέιτ ΝτιΚα ντέρνοι ο εκδόσεις Μ ί ο Καιρ

Ελένη Κατσαμά Αντώνης Παπαθεοδούλου

βάλτε τα στην αφετηρία, ρίξτε το ζάρι και ρίξτε το στο διάβασμα!

ιο Ο μάγος κ ς α τ ελέφαν ο

γράφουν:

Σ' ΑΓ

ος ριτσόπουλ Αλέξης Κυ μός ρ εκδόσεις Α

εν εί' αγαπώ" δ ρο Γιατί το "σ η κλ λό , αλλά ο ναι μία λέξη την ς ει ίξ α π α να σκηνικό γι ς. ή μιας ζω περιπέτεια

ά όνι μυστικ Ένα μπαλ παπουτσιού υ Θέατρο το τρο δέν το σ πάνω Βαλεντίνα άκητρ Παπαδημη αγιάννη ρ Νικολία Κα ρος έδ Κ ς ει σ ό εκδ

Τσάρλι και Λόλα

dvd

Γιατί δεν έχ ουμε ξανα δεί ρά κινουμ ένων σχεδ σε σειίων τόσο σύγχρονη ματι πρωταγωνι ά στη σχέση των στών με το ν κόσμο, ούτε τόσο προχωρημ ένα εικαστικά (της γνωστής μ ας Λόρεν Τσάιλντ).

μας ραδοσιακά Γιατί τα πα τα βάλεις στη , αν τραγούδια ιστογούνται μια και σειρά αφη ς υ ο π ώ ρ νθ ςα ρία για του ; ες ρ ξε το ... τη φύση

ρμα

Τέ

3/22/10 12:39 7/3/2010 9:43:46 μμPM

9:43:46 μμ

BOOKPRESS 35

ΜΑΡΤΙΟΣ2010 Ε∆Ω ΒΙΒΛΙΟΥΠΟΛΗ

Στην ντουλάπα µε τις αναµνήσεις Κάθε µήνα ένας άνθρωπος του βιβλίου θυµάται τα αγαπηµένα του παιδικά αναγνώσµατα. Αυτό τον µήνα ο εικονογράφος Σβετλίν. Της Αναστασίας Καµβύση

Ο

Σβετλίν (Σβετλίν Βασίλεφ) γεννήθηκε στο Ρούσε της Βουλγαρίας και σπούδασε ζωγραφική στο Πλόβντιβ και στη Σόφια. Εικονογραφεί παιδικά βιβλία σχεδόν είκοσι χρόνια, ενώ µερικές από τις ωραιότερες δουλειές του («Ρωµαίος και Ιουλιέτα», «∆ον Κιχώτης», «Μόµπυ Ντικ», «Οι περιπέτειες του Βαρώνου Μυνχάουζεν») έγιναν για τις εκδόσεις Παπαδόπουλος. Το 2004 τιµήθηκε µε το Ειδικό Κρατικό Βραβείο Εικονογράφησης για το βιβλίο «∆ον Κιχώτης», µια έκδοση που έχει πουλήσει πάνω από µισό εκατοµµύριο αντίτυπα παγκοσµίως. Ζει στην Ελλάδα από το 1997 µε την Άντα και τις κόρες τους. Ο αγαπηµένος µου ήρωας παραµυθιού είναι το παιδάκι από τα «Καινούρια ρούχα του βασιλιά». Νοµίζω

32_33_vivlioupoli.indd 35

αυτά που διαβάζω µόνος µου, αυτά που διαβάζω µε τις κόρες µου και αυτά που µου διαβάζουν. Αυτά που είναι χαρούµενα και αυτά που είναι λυπητερά, αυτά που µε µαθαίνουν κάτι και αυτά που απλώς µε διασκεδάζουν, αυτά που έχουν πολύχρωµες εικόνες και αυτά που έχουν µόνο γράµµατα... ∆ηλαδή αυτά... Θεωρώ σπουδαία την εικονογράφηση του Πέτρου Μπουλούµπαση στο «Καλικάντζαρος είσαι και φαίνεσαι» (κείµενο Φ. Μανδηλαράς), της Lizbeth Zwerger στον «Μάγο του Οζ», του Ροµπέρτο Ινοτσέντι στον «Πινόκιο», του Sempé στον «Μικρό Νικόλα», του Φρανσουά Ροκά στο «Κίτρινο τρένο» κ.ά. Ένας σπουδαίος εικονογράφος είναι ένας εικονογράφος οποίος αγαπάει ότι δεν χρειάζεται να εξηγήσω το γιατί. Θαυµάζω επίσης την Πίπι τη Φακιδοµύτη, επειδή είναι ανεξάρτητη, ελεύθερη, περιπετειώδης, έχει σπίτι, άλογο, µαϊµού, µια µαύρη τσάντα γεµάτη µε φλουριά, δύο ζηλευτούς φίλους και τη δυνατότητα να τα βάλει µε όποιον θέλει (!)..., και δεν παντρεύεται και τον πρίγκιπα! WOW! Το πρώτο βιβλίο που διάβασα... είναι το «Ντάντσο ι Λισάν» («Ο Ντάνος και η Αλεπού») πριν από αρκετά χρόνια (είναι στα βουλγαρικά, και γι’ αυτό µπορεί να ακούγεται λίγο παράξενος ο τίτλος). Ούτε που θυµάµαι την ιστορία του, αλλά τον τίτλο τον έχω ξεκάθαρα στη µνήµη. Τα αγαπηµένα µου παιδικά βιβλία είναι αυτά που ξεκινάνε µε το «Μια φορά κι έναν καιρό...», ή µπορεί και όχι, που στο τέλος οι πριγκίπισσες παντρεύονται τον πρίγκιπα, ή µπορεί και όχι,

τα παιδιά, τα καταλαβαίνει, µιλάει τη γλώσσα τους και είναι λίγο παιδί και από µόνος του. Θα ήθελα να αναφερθώ λίγο στον Ροµπέρτο Ινοτσέντι (βραβεύτηκε πρόσφατα µε το Βραβείο Άντερσεν). Η εικαστική γλώσσα την οποία χρησιµοποιεί ήταν –όπου και να σπούδαζα– παράδειγµα προς αποφυγήν. Κι όµως, για έναν ανεξήγητο λόγο, οι εικόνες του λειτουργούν πολύ καλά και θα µπορούσα να τον ονοµάσω σπουδαίο εικονογράφο. Θα ήθελα να εικονογραφήσω ένα βιβλίο το οποίο θα θυµούνται µε χαρά τα παιδιά µου έπειτα από χρόνια, κι ας έχουν ξεχάσει ότι το έχω κάνει εγώ. Το επόµενο βιβλίο µου είναι «Το µοναδικό φιλί», της Βασιλικής Νευροκοπλή, στις εκδόσεις Λιβάνη.

Από την εικονογράφηση του «Πίτερ Παν», εκδόσεις Παπαδόπουλος.

3/22/10 12:39 PM

36BOOKPRESS

ΜΑΡΤΙΟΣ2010

ΚΟΜΙΚΣ

Οιζωέςτωνάλλων

Ιστορίες ανθρώπων που βιώνουν το πάθος και την απόγνωση σε ένα graphic novel αξιώσεων. Της Μαρίας Τζαμπούρα

Δείτηες επίσ Tεστ ΠΑΠ… ηλιας μακρης τυπωθητω 2009 σελ. 144, τιμη €23,00 Ο Ηλίας Μακρής είναι μια άλλη περίπτωση ζωγράφου που… παραστράτησε, για χάρη όμως της γελοιογραφίας. Έτσι, αν και σπούδασε ζωγραφική και χαρακτική στη Γερμανία, τον κέρδισε το σκίτσο. Κρατώντας από την επικαιρότητα μόνον ό,τι του χρειάζεται για να την ανατρέψει, δημιουργεί διαχρονικά σχόλια πικρού χιούμορ. Το «Tεστ ΠΑΠ» είναι μια συλλογή από τέτοια σκίτσα, που δημοσιεύτηκαν στην «Καθημερινή» και στο περιοδικό «Γαλέρα». Κάντε το!

Είμαι καλά, γιατρέ μου; charles m.schulz μτφρ. σοφια λαζαριδου ερευνητεσ 2009 σελ. 95, τιμη €8,50

Μετά τα μεσάνυχτα και άλλες ιστορίες παναγιωτης μητςομπονος κψμ 2009 σελ. 80, τιμη €12,54

Μ

πορεί κανείς να περιγράψει με σαφήνεια τι είναι ένα καλό βιβλίο; Κατ’ αρχάς, είναι η ποιότητα της εκτύπωσης και του χαρτιού του. Αυτό δείχνει πόσο ο εκδότης σέβεται το έργο του δημιουργού, και το αναφέρω αυτό γιατί σπανίζουν

36_comic.indd 36

οι Έλληνες εκδότες που αφενός εκτιμούν την πνευματική δημιουργία και αφετέρου επενδύουν σε αυτή. Υπό αυτή την έννοια, η νέα δουλειά του Παναγιώτη Μητσομπόνου, «Μετά τα μεσάνυχτα και άλλες ιστορίες», είναι ένα πολύ καλό βιβλίο. Επιπλέον, επειδή έχει κινηματογραφική δομή, σενάριο και εξαιρετικό χρώμα, είναι κι ένα πολύ καλό βιβλίο κόμικ. Μπορεί η πλοκή να μην εκτείνεται σε τετρακόσιες σελίδες και το μέγεθος του βιβλίου να είναι σαφώς μεγαλύτερο από τα συνήθη, ώστε να αναπνέει εικαστικά, αλλά εγώ θα το χαρακτήριζα ως «γραφική νουβέλα», γιατί τι άλλο είναι τελικά ένα graphic novel παρά ένα πολύ καλό βιβλίο κόμικ; Βέβαια, αυτή η αμερικανόπληκτη παρομοίωση δεν θα αρέσει καθόλου στον δημιουργό, που είναι της ιταλικής σχολής, αφού βρέθηκε να σπουδάζει ζωγραφική στην Accademia di Belle Arti της Φλωρεντίας τη χρυσή περίοδο του ευρωπαϊκού κόμικ,

δηλαδή τη δεκαετία του ’80. Το δωμάτιο, ο δρόμος, η πόλη τη νύχτα και τα μπαρ, «το μέρος όπου κυριαρχούν τα αισθήματα του πάθους και της απόγνωσης» (απόσπασμα από γράμμα του Van Gogh στον αδελφό του Τεό), είναι πρωταγωνιστές, και όχι απλώς σκηνικό για τριάντα τρεις ιστορίες ανθρώπων που ο Μητσομπόνος ξέρει και τους φωνάζει μόνο με το μικρό τους όνομα, όχι από περιφρόνηση αλλά από οικειότητα. Εικαστικά, δεν υπάρχει τίποτε χαρούμενο ή λαμπρό στο κίτρινο χρώμα του Παναγιώτη Μητσομπόνου. Σκληρό, άρρωστο, απειλητικό και πυρετώδες, μια τρικυμία εν κρανίω, μαζί με το κόκκινο και το πράσινο, μοιάζουν να δραπέτευσαν όλα από τον πίνακα «Νυχτερινό Καφενείο» του εξπρεσιονιστή Van Gogh. Χρειάζονται πολλά αψέντια για να μπορέσουμε να δούμε το συγκεκριμένο χαλκοπράσινο ή το σκοτεινό κόκκινο στο πρόσωπο του διπλανού μας, αλλά μόλις μία σελί-

δα για να μας ρουφήξει η αλήθεια των ηρώων του. Σπανίως μια σελίδα κόμικ μπορεί να κρεμαστεί στον τοίχο ως αυτόνομο εικαστικό έργο. Του Μητσομπόνου μπορεί. Από την αρχή μέχρι το τέλος, όλα έχουν τον λόγο και τη θέση τους που συμβαίνουν στο χαρτί, δίνοντας στο μάτι μας τη δυνατότητα να αναπαυτεί ανακουφισμένο από τις καθημερινές επιθέσεις της οπτικής φλυαρίας. Ακόμη και η γραμματοσειρά είναι ειδικά σχεδιασμένη, από τον ίδιο τον καλλιτέχνη, βασισμένη στον προσωπικό γραφικό του χαρακτήρα. Θα έπαιρνα μάλιστα όρκο ότι, αν ο αφηγητής του «Μετά τα μεσάνυχτα» είχε φωνή, αυτή θα ήταν του Φιλ Ποτ (το προηγούμενο άλμπουμ του), που όμως δεν είναι πια ντετέκτιβ, αλλά ραδιοφωνικός παραγωγός και γεμίζει τη μοναξιά του –ή τη δική μας– με λέξεις, παύσεις, σιωπές και χιούμορ, πικρό χαμόγελο παραδοχής των ηρώων, πάντα μεταμεσονύχτια.

Ο Όμηρος, οι αρχαίοι τραγικοί και ο Αμερικανός Τσαρλς Σουλτς είναι από τους ελάχιστους που ασχολούνται τόσο με τα αιώνια πανανθρώπινα ερωτήματα. Τελευταία, όλο και συχνότερα αναρωτιόμαστε «είμαι καλά, γιατρέ μου;», ακριβώς όπως οι ήρωες του διάσημου κομίστα. Το ιατρείο της Λούσυ είναι ανοιχτό, ενώ οι συμβουλές κοστίζουν πέντε δολάρια. Κι αν δεν σας βοηθήσει αυτή, παρηγορηθείτε τουλάχιστον με την ιδέα ότι θα έχετε βοηθήσει εσείς, σίγουρα, το πορτοφόλι της!

Tο θανατάδικο αλιςον μπεχντελ μτφρ. κατερινα κατελλη γραμματα 2009 σελ. 232, τιμη €9,90 Η Άλισον Μπέχντελ ανατομεί με τρόπο μοναδικό οικογένεια και σχέσεις, μια ημερολογιακή καταγραφή του περάσματος από την εφηβεία στην ενηλικίωση και στην αυτογνωσία. Η ζωή της ηρωίδας βρίθει ιδιαιτεροτήτων και η οικογενειακή επιχείρηση –ένα γραφείο κηδειών– είναι το λιγότερο. Καταπιεσμένη ομοφυλοφιλία και αδιέξοδες καλλιτεχνικές ανησυχίες είναι λίγα μόνο από τα κομμάτια του παζλ.

3/22/10 12:39 PM

BOOKPRESS 37

ΜΑΡΤΙΟΣ2010 ΠΟΙΗΣΗ

Στίχοι σηµειωµένοι σε post-it … Όταν αποσπάσµατα που αρχικά απορρίφθηκαν επιστρέφουν αναβιβασµένα. Του Γιώργου Χ. Θεοχάρη

Η δροσιά του ανέµου που σε αγγίζει H τέχνη του χάι-κου. Tης Φοίβης Γιαννίση

∆

ροσερή αύρα στρεβλή, µαιανδρική ήρθε σε µένα

Κοµπαγιάσι Ίσα / Χάι-κου (µτφρ. Χάρης Βλαβιανός) Ο Κοµπαγιάσι Ίσα (1763-1828) θεωρείται ένας από τους τέσσερις µεγαλύτερους Ιάπωνες ποιητές χάι-κου (είδος ποιήµατος αποτελούµενου από τρεις µετρικές ενότητες µε πέντε, επτά και πέντε συλλαβές, που η δυτική ποίηση το µιµήθηκε συχνά χρησιµοποιώντας το ως πρότυπο συντοµίας και ελλειπτικότητας). Ένα χάι-κου είναι ήδη εξ ορισµού απροσπέλαστο για µας, λόγω γλώσσας, τεχνικών κανόνων, γραφής και, πάνω απ’ όλα, άγνοιας του τρόπου µε τον οποίο ο Ιάπωνας είναι στον

37_poetrynow.indd 43

κόσµο. Παρ’ όλα αυτά, µία πρό- κή ανάγνωση το ποίηµα περιέταση, ως γλώσσα, µπορεί πάντα χει και µια δεύτερη, µεταφορική να εννοηθεί: και µαζί µεταφυσική, ανάγνωση. Η φράση περιλαµβάνει ένα εγώ, Το εγώ µε το σώµα του εδώ αντιπου σε χρόνο ενεστώτα αναφέ- λαµβάνεται πως πάντα υπάρχει ρεται σε µια εµπειρία: τη δροσιά ένα άγνωστο εκεί. Ένα εκεί στον του ανέµου που το αγγίζει. χώρο, αλλά και ένα H άφιξη του ανέµου σηεκεί στον χρόνο. Το µαίνει αµέσως και την σηµαντικό είναι Ένας ύπαρξη µιας προέπως στο ποίηποιητής της πλατφόρµα δηλώνεται λευσης, ενός εκεί. µας Poetry Now επιη ενσωµάτωΑπό το εκεί η αύλέγει και σχολιάζει ένα ρα έχει διαπεράσει ση (δροσιά) ποίηµα, παρουσιάζοντας µε την κίνησή της του εκεί από τον δηµιουργό του. Την µια χωρική έκταση. το υποκείµεεπιµέλεια της στήλης έχει Το είδος της κίνησης νο. Στο παρόν ο Γιώργος Χαντζής. χάι-κου διαβά(στρεβλή, µαιανδρική) έχει αποµακρύνει και µεζω, ως σε ένα επίταβάλει σε αδιαπέραστο τον γραµµα, την ένταξη ακριβή τόπο προέλευσης. Από κάτου εγώ σε έναν εξωτερικό που, ίσως από τη θάλασσα, ο άνε- κόσµο. ∆ιαβάζω την αποδοχή του µος φτάνει εδώ. κόσµου από το σώµα και τη συΜαζί µε αυτήν την κυριολεκτι- νείδηση ενός υποκειµένου.

Όποιος γράφει ποιήµατα το ξέρει δα καλά: Όλο και πιο συχνά αποθηκεύει στίχους, που απορρίφθηκαν στην τελική του κρίση, τους ρίχνει στο συρτάρι άτσαλα ή µέσα σε ντοσιέ τούς αποθέτει, σε µια δοκιµασία λησµονιάς τούς υποβάλλει, µα οι λέξεις αντιστέκονται, συχνά-πυκνά προβάλλουν, τάχα ξαφνικά, µπροστά του, τάχατες καθώς έψαχνε κάτι συγκεκριµένο έπεσε πάλι πάνω τους… Μα ξέρει απ’ την αρχή ότι ο ίδιος υποβάλλεται σε µια δοκιµασία αντοχής, ώσπου να προβιβάσει σε ποίηµα κάποιες απ’ τις εµπνεύσεις του που µείναν στάσιµες. Μια τέτοια επιτυχία χαίρεται ο ποιητής Ορέστης Αλεξάκης µε την ανάδειξη αναξιοποίητου υλικού της γραφής του που συγκέντρωσε στη συλλογή: «Το άλµπουµ των αποκοµµάτων» (Γαβριηλίδης, 2009). Κι ωστόσο, η αξία του βιβλίου συνίσταται στο ότι το patchwork συντέθηκε έτσι που και υφολογικά είναι στέρεο και µορφικά αξιοπρόσεκτο και ρυθµικά ενδιαφέρον και ποικίλο, ώστε σ’ έναν βαθµό ν’ αποτελεί «επίµετρο» της µέχρι τώρα ποιητικής δηµιουργίας του Αλεξάκη. Στο πρώτο µέρος («Νεκροί στην πόλη») γίνεται µια ανάκληση νεκρών. Ο άνθρωπος, όσο ζει, δεν είναι παρά µια παραλλαγή του κενού το οποίο αφήνει όταν πια φύγει από τη ζωή. Ο ποιητής εδώ, σ’ αυτή τη λογοτεχνική νέκυια, δεν είναι παρά ένας «εθελοντής ληξίαρχος της µνήµης» και,

πιθανώς, ένας από καιρό απών κι ο ίδιος, που στην καταγραφή τού διαφεύγει η απουσία του. Σ’ ένα ποίηµα της πρώτης ενότητας συνοµιλεί µε τον Καβάφη αντιλέγοντας, σε ένα δεύτερο ριµάρει µε το άγριο πάθος του Βερλέν. Ένας πένθιµος λυρισµός κυριαρχεί στο δεύτερο µέρος («Ίχνη στη σκόνη»). Ο ποιητής µοιρολογεί την πορεία του ανθρώπου προς τη φθορά, που προοδευτικά καταλαµβάνει κάθε πτυχή της ύπαρξης. Ο καταδικασµένος της ανυπαρξίας, βαδίζοντας για το απροσδιόριστο, «το πέραν πάσης µνήµης», µπορεί να «δραπετεύει» µόνον διά της µνήµης, επιστρέφοντας στην παιδική ηλικία, «στο θάλπος και το φως µιας εποχής / αιώνιου γλυκασµού και ανθοφορίας». Το τρίτο µέρος («Ο µεταµφιεσµένος χρόνος») αφιερώνεται στη µνήµη του ποιητή ∆ιοµήδη Βλάχου. Εδώ ο Αλεξάκης ιχνογραφεί την ανυπαρξία, «το Τίποτα», το οποίο δεν µας περιµένει, αλλά το κουβαλάµε µέσα µας, είµαστ’ εµείς το Τίποτα, είµαστε το λαµπρό Μηδέν, νοµίζοντας πως είµαστε το Παν. Στο ακόλουθο απόκοµµα συνοψίζεται, νοµίζω, η οντολογική προβληµατική του βιβλίου: «Ακούω τα βήµατά µου στο κενό / αναχωρώ / ή µήπως επιστρέφω;». Επτανήσιος, ο Αλεξάκης ασκείται στην ποίηση των αποσπασµάτων, στα ίχνη του Μεγάλου Ζακύνθιου που µε σπαράγµατα αρχιτεκτόνησε το έργο του.

3/22/10 12:40 PM

38BOOKPRESS

ΜΑΡΤΙΟΣ2010

ISBN

«Είναι πιο εύκολο να φανταστούμε το τέλος του κόσμου, παρά το τέλος του καπιταλισμού» Φρέντρικ Τζέιμσον ΕΛΛHNIKH ΛΟΓOTEXNIA

Δεκαέξι αυγουστοσ κορτω καστανιωτησ 2010

έπειτα από συναυλίες, παράνομες ηχογραφήσεις και αναμεταδόσεις…

σελ. 503, τιμη €18,90

Σίριαλ κίλερ στο ντιβάνι

Ο Φρόιντ και ο Γιουνγκ σε περιπέτειες στην Αμερική.

Ο Φρόιντ στο Μανχάταν λυκ μποσι μτφρ. γιαννησ καυκιασ καλεντησ 2010 σελ. 452 τιμη € 19,09

Ε

νας πλούσιος και διάσημος αρχιτέκτονας βρίσκεται δολοφονημένος στο σπίτι του στο Μανχάταν. Μοναδική μάρτυρας του φόνου είναι η νεαρή και όμορφη κόρη του, η οποία όμως δεν είναι σε θέση να δώσει πληροφορίες στην αστυνομία επειδή πάσχει από αμνησία. Την ίδια εποχή τυχαίνει να βρίσκεται στη Νέα Υόρκη ο γνωστός Βιεννέζος ψυχίατρος Σίγκμουντ Φρόιντ, μαζί με τον φίλο και μαθητή του Καρλ Γιουνγκ. Οι δύο ψυχίατροι θα κληθούν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους εφαρμόζοντας στη νεαρή γυναίκα τη θεραπευτική

38_39_isbn.indd 38

μέθοδο της ψυχανάλυσης και θα βρεθούν έτσι αντιμέτωποι με τη μεγαλύτερη πρόκληση της καριέρας τους: να διεισδύσουν στην ψυχή ενός κατά συρροήν δολοφόνου. Το βιβλίο στηρίζεται σε ένα ιστορικό γεγονός: το φθινόπωρο του 1909 ο Σίγκμουντ Φρόιντ και ο Καρλ Γιουνγκ επισκέπτονται την Αμερική. Σκοπός τους είναι να δώσουν μια σειρά διαλέξεων στα αμερικανικά πανεπιστήμια για να προωθήσουν την ιδέα της ψυχανάλυσης. Αξιοποιώντας το πραγματολογικό υλικό και την πλούσια σχετική βιβλιογραφία, ο Μποσί γράφει ένα μυθιστόρημα στο οποίο η ιστορική αλήθεια αναμειγνύεται με τη μυθοπλαστική φαντασία. Ο συγγραφέας, στηριγμένος σε βιογραφικά και επιστημονικά δεδομένα, σκιαγραφεί με ζωντάνια δύο μεγάλες προσωπικότητες της ψυχανάλυσης, καθώς και τον ανταγωνισμό που υποβόσκει στις σχέσεις τους. Στις σελίδες του βιβλίου ζωντανεύει επίσης η Αμερική των αρχών του εικοστού αιώνα, με τη ραγδαία οικιστική και τεχνολογική ανάπτυξη, αλλά και τη διαρκώς αυξανόμενη βία της αμερικανικής κοινωνίας.

6 Μαρτίου 1953. Λίγες ώ ρ ε ς μετά την αναγγελία του θανάτου του Σ τ ά λ ιν, ο παγκοσμίου φήμης συνθέτης Πιοτρ Ραμπίνοβιτς αυτοκτονεί, αφήνοντας ως κύκνειο άσμα του το «Δεκαέξι»: μια συμφωνία που θεωρείται ύποπτη για το –δίχως προηγούμενο– κύμα αποσκιρτήσεων που μεταδίδεται απ' άκρη σ' άκρη του ανατολικού μπλοκ,

O Αϊ-Γιώργης των Γραικών θανασησ σκρουμπελοσ νοβολι 2010 σελ. 202, τιμη €15,75 Όλη τη νύχτα το κελί του πατρώνου Γκαϊτατζή θα γίνει ο τόπος όπου θα ανακληθεί το παρελθόν. Είναι γνωστοί από παλιά με τον Δικαστή, από τα μέρη της Ανατολής, και τον Βράχο του Γραίγου. Παλιές έχθρες, κοινές

αγάπες κι όλοι οι γόρδιοι δεσμοί που τους κρατούν πρέπει με κάθε τρόπο να λυθούν ανάμεσά τους (επανέκδοση).

Η φυσαρμόνικα πετροσ μακρησ αγκυρα 2010

την έζησαν και την ζουν, καρέκαρέ, όπως στον κινηματογράφο, τρεις διαδοχικές γενιές: του '40 και της Αντίστασης, του Εμφυλίου, του αστυνομικού κράτους και του 1-1-4 και η γενιά της Δικτατορίας και της Μεταπολίτευσης.

σελ. 276, τιμη €13,97 Κεντρικό πρόσωπο των αφηγημάτων αυτού του βιβλίου, ο Μάρκος με τη φυσαρμόνικα και την κιθάρα του. Μοιάζει με τον τροβαδούρο, τον περιπλανώμενο αφηγητήπαραμυθά μιας περιόδου, που

Λαίδη Λάζαρος βασιλησ τσιρωνησ αλδε 2009

το πλανώμενο άστρο μας. Δύο κείμενα, περί τεχνικής το πρώτο και περί τέχνης το δεύτερο, που εκφωνήθηκαν σε ομιλίες του στην Ελλάδα.

βιώνει ολόκληρη η εποχή του πολέμου.

σελ. 140, τιμη €11,05 Η μυστηριώδης ηρωίδα αυτής της ταραγμένης αφήγησης κατατρύχεται από τη νοσηρή εμμονή της με τη συγγραφέα του «Λαίδη Λάζαρος»: την Αμερικανίδα ποιήτρια και αυτόχειρα Σύλβια Πλαθ. Ο ταραγμένος της κόσμος είναι κτισμένος με το υλικό των εφιαλτών και, ακροβατώντας συ-

ΜΕΛΕΤΕΣ ΚΑΙ ΔΟΚΙΜΙΑ Θέατρο, κοινωνία, έθνος. Από την «Αμερική» στις Ηνωμένες Πολιτείες. Τόμος Α΄, 1620-1960 σαββασ πατσαλιδησ university studio press 2009 σελ. 714, τιμη €65,00 Μωσαϊκό, υβρίδιο, Αμερική ή Ηνωμένες Πολιτείες, πραγματικότητα ή φαντασίωση, πολιτισμένος τόπος ή άγριος τόπος; Τι είναι, τέλος πάντων, αυτός ο τεράστιος γεωγραφικός χώρος; Μια συνολική εικόνα του κοινωνικο-πολιτιστικού και ιδεολογικού προφίλ της Αμερικής και, παράλληλα, προσπάθεια εντοπισμού των παραγόντων που συνέβαλαν στη διαμόρφωση της θεατρικής της φυσιογνωμίας. Το βιβλίο είναι η πρώτη εκτενής μελέτη του αμερικανικού θεάτρου στα ελληνικά.

Το ευφυολόγημα και η σχέση του με το ασυνείδητο/ Το χιούμορ sigmund freud mτφρ. λινα σιπητανου, γιωργοσ σαγκριωτησ

πλεθρον 2009 σελ. 334, τιμη €22,11 Ο Φρόυντ πιστεύει ότι το ευφυολόγημα μας προσφέρει την ευφορία του αυθόρμητου γέλιου που χάσαμε με την ενηλικίωση, ενώ ως παιδιά «αγνοούσαμε το κωμικό, ήμασταν ανίκανοι να παράγουμε ευφυολογήματα και δεν είχαμε ανάγκη το χιούμορ για να νιώθουμε ευτυχισμένοι στη ζωή». Το ευφυολόγημα και η σχέση του με το ασυνείδητο είναι ένα από τα πιο πυκνά και πολυδιάστατα κείμενα του Φρόυντ.

Το άνοιγμα στο επερχόμενο και το αίνιγμα της τέχνης κωστασ αξελοσ νεφελη 2009 σελ. 53, τιμη €7,54 Ο πρόσφατα θανών φιλόσοφος Κώστας Αξελός δίνει το στίγμα των καιρών και θέτει το ερώτημα του επερχόμενου και της στάσης που καλούνται να κρατήσουν οι άνθρωποι, διαθέσιμοι στο άνοιγμά του, στο πλαίσιο των παραγωγικών μεταμορφώσεων και των καταστροφών που διατρέχουν

D-Day. H απόβαση στη Νορμανδία αnthony βeevor μτφρ. κωστασ κοκκορογιαννησ γκοβοστησ 2009 σελ. 701, τιμη €37,80 Γλαφυρή και τεκμηριωμένη ιστορική καταγραφή για τη μάχη της Νορμανδίας. Περιλαμβάνει αχρησιμοποίητο αλλά και νέο υλικό, από περισσότερα από τριάντα αρχεία έξι χωρών, και προσφέρει μια νέα και σημαντική εξιστόρηση αυτών των γεγονότων. Όπως συμβαίνει και στα βιβλία «Στάλινγκραντ» και «Βερολίνο-Η Πτώση 1945», μέσα από τη συναρπαστική αφήγηση του Άντονι Μπίβορ ανα-

Αναπηρία και πολιτική michael oliver μτφρ. θαλεια μπεκεριδου π ρολ . - ε π ι μ . γ ι ω τα καραγιαννη επικεντρο 2009 σελ. 302, τιμη €16,08 Το συγκεκριμένο βιβλίο, από έναν συγγραφέα που ε ίν α ι ο ίδιος ανάπηρος, μελετά την εξατομικευμένη και ιατρικοποιημένη οπτική της αναπηρίας και περιγράφει τον τρόπο που αυτή παράγεται κοινωνικά. Αναλύει τις δυνατότητες για την επίτευξη πολιτικής αλλαγής στη σύγχρονη εποχή του ύστερου καπιταλισμού και τη σπουδαιότητα της εμφάνισης του κινήματος της αναπηρίας ως μέρους αυτής της διαδικασίας αλλαγής.

Θεωρία της συνωμοσίας και κουλτούρα της διχοτόμησης Δοκίμιο για τον πολιτικό

3/22/10 12:40 PM

BOOKPRESS39

ΜΑΡΤΙΟΣ2010 Στα τυφλά κλαουντιο μαγκρις μτφρ. βασίλησ καραγιώργοσ διηγηση 2009

με υ ο ν ί Προτε

σελ. 387, τιμη 18,00

Το νήµα που συνδέει το "δίπολο" των ηρώων είναι ο µύθος του χρυσόµαλλου δέρατος, ενώ οι φωνές των ηρώων ενώνονται στη φωνή του αιώνιου επαναστάτη. Τέταρτο βιβλίο στα ελληνικά του Ιταλού καθηγητή γερµανικής φιλολογίας τον οποίο γνωρίσαµε µε το βραβευµένο «Δούναβης».

ΞΕΝΗ ΛΟΓOTEXNIA νεχώς µεταξύ ονείρου και π ρ αγ µ α τικότητας, αναδύεται µέσα από τα βάραθρα της ανεξιχνίαστης ψυχής της, εκεί όπου ενδηµούν όλες οι ψυχικές νόσοι.

Ούτ’ εγώ ήμουν εκεί… ούτε κι εσείς να το πιστέψετε Παραμύθια και τραγούδια ςωκρατης κουγεας ποταμοσ 2009 σελ. 231, τιμη €18,09 Συλλογή λαϊκών παραµυθιών και τραγουδιών από τη Μονεµβασιά,

πολιτισμό της Κύπρου γιαννης η. ιωαννου παπαζησησ 2009 σελ. 250, τιμη €16,08 Τα διαδοχικά εσωστρεφή και πολιτικά ανέφικτα ιδεολογήµατα που κυριάρχησαν στην Κύπρο από το δεύτερο µισό του 20ού αιώνα µέχρι και τις µέρες µας έχουν διαµορφώσει σε µεγάλο βαθµό συνωµοσιολογικές και ξενοφοβικές στάσεις. Το δοκίµιο αυτό επιχειρεί µια τεκµηριωµένη ανάλυση του τρόπου διαµόρφωσης, καλλιέργειας και εξέλιξης του πολιτικού λόγου και της πολιτικής κουλτούρας και συµπεριφοράς στην Κύπρο, από τη δεκαετία του '60 µέχρι το 2009.

Αλεξάνδρεια. Λίκνο της σύγχρονης σκέψης justin polard, howard reid μτφρ. λεωνιδασ καρατζασ μodern times 2010 σελ. 428, τιμη €24,90 Η Αλεξάνδρεια, που ιδρύθηκε το 332 π.Χ. από τον Μέγα Αλέξανδρο, ήταν ένας φωτεινός φάρος

38_39_isbn.indd 39

τη Μήλο κ α ι τ ην Ανδρούσα. Είναι έργο του Κώστα Γούναρη, του φιλολόγου που µύησε τον Δηµήτρη Γληνό στον δηµοτικισµό· µιας προσωπικότητας που δεν έχει φωτιστεί όσο της αξίζει: φοιτητής ακόµα, βρέθηκε στην πρώτη γραµµή στους Βαλκανικούς Πολέµους, όπου και έχασε τη ζωή του.

Χνουδωτός απεσταλμένος εκτορας αποςτολοπουλος τοποσ 2009

έµπνευσης και προόδου. Γνωστή για τη σπουδαιότερη βιβλιοθήκη του αρχαίου κόσµου, όπου βρισκόταν συγκεντρωµένη όλη η γνώση της εποχής –λέγεται ότι στην ακµή της φιλοξενούσε περίπου τα τρία τέταρτα από ένα εκατοµµύριο παπύρους–, εξελίχθηκε σε έναν πολιτισµικό µαγνήτη για τους µεγαλύτερους σπουδαστές, φιλοσόφους, ποιητές και εφευρέτες.

σελ. 152, τιμη € 12,06 Το πρώτο βιβλίο του Έκτορα Αποστολόπουλου είναι µια συλλογή σύντοµων, αυτόνοµων αφηγηµάτων µε κοινό άξονα "την προσπάθεια να πεις κάτι που αντηχεί (κυριολεκτικά και µεταφορικά) χρησιµοποιώντας τον λιγότερο δυνατό χώρο". Τα αφηγήµατα είναι έξυπνα ενσταντανέ µε αλλόκοτους ήρωες, σε συχνά απίθανες καταστάσεις, που σατιρίζουν και σχολιάζουν εύστοχα τον έρωτα, την εργασία, την καθηµερινότητα και, κυρίως, την ίδια τη χρήση της γλώσσας.

Ο ιστός της αράχνης joseph roth mτφρ. τουλα σιετη κριτικη 2009

Οι εραστές της Σιένα αν φορτιε μτφρ. βασιλικη κοκκινου ψυχογιοσ 2010

σελ. 192, τιμη €10,00 «O ιστός της αράχνης» είναι το πρώτο µυθιστόρηµα του Γιόσεφ Ροτ, αποκαλυπτικό ήδη του ταλέντου και της ιδιαιτερότητας του ύφους, που κατατάσσει τον συγγραφέα στους σηµαντικότερους τεχνίτες του λόγου. Ήρωας του βιβλίου, ένας ασήµαντος, «µικρός άνθρωπος», ο Tέοντορ Λόζε: εθνικιστής, χαφιές, µέλος δολοφονικών παρακρατικών οργανώσεων, υποχείριο κάθε ισχυρού.

σελ. 611, τιμη €22,11 Μετά τον θάνατο της αγαπηµένης της θείας και την αποκάλυψη ότι το πραγµατικό της όνοµα είναι Τζουλιέτα Τολοµέι, η Τζούλι ταξιδεύει στη Σιένα, αποφασισµένη να µάθει την αλήθεια. Στην τραπεζική θυρίδα της µητέρας της βρίσκει ένα κουτί µε το ηµερολόγιο ενός Ιταλού ζωγράφου του 1340, ένα παλιό αντίτυπο του «Ρωµαίος και Ιουλιέτα» κι ένα σωρό παραλλαγές της θρυλικής ιστορίας…

Γραφείο Απολεσθέντων Αντικειμένων siegfriend lenz μτφρ. κυριακη χρυσομαλλη-henrrich university studio press σελ. 241 Ο νεαρός Χένρι Νεφ, γόνος πλούσιας οικογένειας ε µ π ό ρ ω ν, αρνείται να υποταχτεί στο πνεύµα της εποχής, που απαιτεί αγώνα για την καριέρα και πολλαπλασιασµό των κερδών, και γίνεται υπάλληλος στο γραφείο Απολεσθέντων Αντικειµένων των Γερµανικών Σιδηροδρόµων. Σηµαντικός γερµανοπολωνός συγγραφέας.

σµιας καπιταλιστικής οικονοµίας, αλλά και λόγω του σηµειούµενου µετασχηµατισµού τους. Οι κοινωνικές επιπτώσεις της εξέλιξης αυτής είναι ορατές τις τελευταίες δεκαετίες στις πόλεις του δυτικού κόσµου και εκφράζονται ποικιλοτρόπως (στεγαστικός διαχωρισµός, άστεγοι, διακρίσεις απέναντι σε µειονότητες, συγκρούσεις, εγκληµατικότητα, καταπίεση και επιτήρηση).

Ulysses: Οδηγός ανάγνωσης αρης μαραγκοπουλος τοποσ 2010 σελ. 492, τιμη € 36

Κοινωνική γεωγραφία των πόλεων paul knox, steven pinch μτφρ. γεωργια αλεξανδρη κ.ά. εισ.-επιμ. θωμασ μαλουτασ σαββαλασ 2009 σελ. 637, τιμη €34,70 Η µελέτη της κοινωνικής γεωγραφίας των πόλεων καθίσταται επιτακτικότερη τόσο λόγω του διαρκώς αυξανόµενου ρόλου τους στη διαχείριση της παγκό-

Ο αναγνώστης που θέλει να κατανοήσει αυτό το εµβληµατικό βιβλίο που σφράγισε µε την παρουσία του τον 20ό αιώνα, µε τον "Οδηγό Ανάγνωσης" του Άρη Μαραγκόπουλου είναι σε θέση να απολαύσει τη διαδροµή από τη σύλληψη έως τη συγγραφή του, από την ανάγνωσή του κεφάλαιο προς κεφάλαιο, χαρακτήρα προς χαρακτήρα, έως την πρόσληψή του από τους έµπειρους αναγνώστες/ερευνητές σε όλον τον κόσµο.

3/22/10 12:41 PM

press

σινεµά • gadgets • εικαστικά • news • απόψεις • culture clubbing //////////////////////////////////////////////////////////////////////

40BOOKPRESS

40_41_multipress.indd 40

Θεότητες (και πράσινα άλογα) Η Σώτη Τριανταφύλλου αντιµετωπίζει το «Avatar» σαν µη-συµµετοχικό ηλεκτρονικό παιχνίδι.

Τ

ο «Αvatar» είναι δυόµισι ώρες οπτικού και ηχητικού κατακλυσµού: µια ταινία δράσης µε τόσο σύντοµα διαλείµµατα αποκλιµάκωσης, ώστε βγαίνοντας από την αίθουσα ένιωσα βαθιά κούραση. Κούραση συν εκείνο το déjà vu που µε κάνει να επανεκτιµώ τον κινηµατογράφο της παιδικής µου ηλικίας: η τεχνολογία έχει προχωρήσει, αλλά όχι όσο πιστεύει ο θεατής στον οποίον απευθύνεται σήµερα ο James Cameron· εξάλλου, ταινίες 3-D γυρίζονται από τις αρχές της δεκαετίας του '50, αν όχι από νωρίτερα, όταν δεν υπήρχε ακόµα ούτε το Cinemascope ούτε το βραχύβιο Cinerama. Μάλιστα, µια απ' αυτές, που τώρα µοιάζουν κινηµατογραφικά αξιοπερίεργα, είχε τίτλο «Cat Woman of the Moon» – τι σύµπτωση, ε; Έχω δει λοιπόν, µε καθυστέρηση µία δεκαετία –και φορώντας γυαλιά Polarized– τρισδιάστατα κωµικά µιούζικαλ, όπως το «Kiss Me, Kate», φαρσοκωµωδίες, όπως το «Money from Home», και περιπέτειες, όπως το «Bwana Devil». Στο «Avatar» τα γυαλιά διαφέρουν, αλλά ούτε το σενάριο ούτε η εικονοποιία µαρτυρεί αισθητική και νοητική πρόοδο: λυπάµαι που το βλέπω έτσι· πιστεύω µε πάθος στην πρόοδο, στην τεχνολογία και στο µέλλον. Όµως το «Avatar», εκτός από µερικές σκόρπιες εικόνες ευτοπίας και ονείρου, δεν αποτελεί σύζευξη της τεχνολογίας µε την «πρόοδο»: παρά την ψηφιακή τεχνολογία αιχµής, τη motion-capture, ό,τι θαυµατουργό σηµαίνει η GGI (General Graphics Interface), το «Avatar» δεν είναι παρά ένα µη-συµµετοχικό ηλεκτρονικό παιχνίδι οργανωµένο σ' ένα παλιό σενάριο µε δάνεια από το χολιγουντιανό υπερθέαµα («Jurassic Park», «The Matrix», «Ο πόλεµος των άστρων», «Jedi») και την ιδεολογία της πολιτικής ορθότητας. Ατυχώς για µένα ως θεατή του «Avatar», αδιαφορώ παντελώς τόσο για το χολιγουντιανό υπερθέαµα (σε σηµείο να µου φαίνεται «παρόµοια» η αισθητική των σκηνών δράσης στο «Avatar» µε εκείνες στο «Άγγελοι και δαίµονες» του Ron Howard, µια από τις χειρότερες ταινίες όλων των εποχών µαζί, παρεµπιπτόντως, µε τον «Τιτανικό»), όσο και για την πολιτική ορθότητα. Η τελευταία είναι, εκ φύσεως, συντηρητική, χριστιανική και σαχλοσυναισθηµατική, πλην όµως, σ' αυτή την περίπτωση, συνδυάζεται µε φανταστικές εικόνες που αφοµοιώνουν όλη την αµερικανοβρετανική οπτική λαϊκή παράδοση: την ψυχεδέλεια του Roger Dean (π.χ. τα εξώφυλλα που έκανε για τους Yes και τους Uriah Heep) και του Alton Kelly (τις αφίσες για τους Grateful Dead), καθώς και τα κόµικς του Jack Kirby· µια αναµφισβήτητα εκλεκτικιστική σύνθεση στην οποία προστίθεται εξίσου εκλεκτικιστική γλώσσα, το «τεχνητό» γλωσσικό ιδίωµα των Na'va, που επιµελήθηκε ο γλωσσολόγος Paul Frommer. Θα µπορούσα να µακρηγορήσω γι'

αυτό το εύκολο, αλλά ευφάνταστο παιχνίδι (που, αναπόφευκτα, µου θύµισε το γλωσσικό υβρίδιο του Anthony Burgess στο «Κουρδιστό πορτοκάλι») και για το πώς ακόµα και το «µπλε» των Na'va µπορεί να ερµηνευθεί µέσα από τα ρεύµατα της αγγλοαµερικανικής γλώσσας. Blue film, Blue moon, True blue... Το ορυκτό που θέλουν να εξορύξουν οι Κακοί (µιλιταριστές, ιµπεριαλιστές και καταστροφείς τoυ φυσικού περιβάλλοντος) ονοµάζεται unobtanium: από το «unobtainable» άραγε; Kαι η φυλή των Na'va είναι λοιπόν «σκαφοειδείς» από το «navicular»; Μπορούµε να επιδοθούµε σε µια σειρά από παρόµοιες εικασίες και φαντασιώσεις· όµως ο James Cameron δεν επεδίωξε να πλάσει µια γλωσσική διάλεκτο· στόχος του ήταν ένας οπτικο-ακουστικός κόσµος που να προκαλεί σοκ και δέος. Αντιθέτως, προκαλεί κραδασµούς και νευροπληξία: το «Avatar» δεν αργεί να εξελιχθεί σε εκκωφαντική πολεµική ταινία µε αρνητικούς ήρωες τους Αµερικανούς στρατόκαυλους και µε «θετικούς» ήρωες ένα πλήθος από sapient, κερκοφόρα ανθρωποειδή, από τα οποία δεν λείπουν οι προκαταλήψεις, λείπει όµως το χιούµορ. Γιατί, που να µε πάρει η ευχή, ο πλανήτης Pandora δεν είναι αστείος, χαριτωµένος, σέξι, ευφορικός και γλεντζέδικος; Γιατί η Neytiri εµφανίζεται τόσο ηθικολογική; Πιθανότατα, επειδή ηθικολογικός είναι ο ίδιος ο James Cameron. Και να που το αποτέλεσµα είναι απαίσιο: ένα µείγµα οικολογίας, µεταφυσικής, new age και δηµαγωγικής heroic fantasy, σε πλαίσιο φαντασµαγορικής βιοποικιλίας και εξίσου φαντασµαγορικού ιµπεριαλισµού. Θαµπώνοντας τον θεατή, το «Avatar» τον εµποδίζει να κατανοήσει τις αφηγηµατικές λεπτοµέρειες· στην πραγµατικότητα, τον ζαβλακώνει όπως τα ζώα πριν από τη σφαγή. Από το «Μεγάλο ανθρωπάκι» µέχρι το «Χορεύοντας µε τους λύκους» και το «Ελεύθερος στα λιβάδια του θεού», ο λευκός ∆υτικός ανακαλύπτει τον εαυτό του µέσα από έναν διαφορετικό πολιτισµό· γίνεται µε τη σειρά του σαν τον Candide του Βολταίρoυ, διατηρώντας, όπως είναι φυσικό, τις δεξιότητες και την τεχνογνωσία της ∆ύσης: oι αντιρρήσεις µου για το «Avatar» δεν είναι ιδεολογικές (παρότι, όπως προανέφερα, ο Cameron προσπαθεί να κατασιγάσει µε απλοϊκό τρόπο φυλετικές, πολιτικές και ιστορικές τύψεις), αλλά αισθητικές: ο πολύβλαστος, οργιώδης πλανήτης Pandora, που, σε µια σοφότερη ταινία θα µπορούσε να υπνωτίζει όπως υπνωτίζουν οι εικόνες του Maxfield Parrish, κατακρηµνίζεται πάνω στον θεατή σαν αιµατηρό κόµικ: Ζονκ! Μπουµ! Κρακ! Σπλατ! Ζουµ! Τσακ! Μπαµ! Ουγκ! Αυτό που µένει τελικά από το «Avatar» είναι ένας ακόµα κινηµατογραφικός θρύλος: high-tech εξωτισµός, αντι-ιµπεριαλιστικό «µήνυµα» και µια βροχή από ζονκ, µπουµ, κρακ, σπλατ, ζουµ.

3/22/10 12:41 PM

Αλέξανδρος Λαµπροβασίλης: «Luke Damrosch», φωτογραφία από την έκθεση «Hopes, Dreams and Hard Times». Αµπούλες βρόµας.

Χαραµάδες ανησυχίας

E

ίναι γνωστό ότι στην εποχή µας η σύγχρονη τέχνη και η κοινωνική έρευνα πεδίου συντονίζονται σε καινούργιες συχνότητες, για να αναδείξουν σκοτεινές πτυχές του κοινωνικού δεδοµένου – η πληροφορία, η εικόνα, η παραποµπή που τις συνδέει, τα αρχεία και η ανάγνωσή τους, η κριτική ανάλυση ή η µυθοπλασία συνθέτουν έναν νέο χώρο τεκµηρίωσης, µια «πολιτική της αλήθειας» που δύσκολα κατηγοριοποιείται. Κι όµως, σπάνια βλέπουµε τέτοια εγχειρήµατα στον ελληνικό εικαστικό χώρο και στους θεσµούς του. Πάνε χρόνια που στην έκθεση «Μαρτυρίες», του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, είδαµε το «Waiting for Tear Gas» (Περιµένοντας τα δακρυγόνα) του καλλιτέχνη-φωτογράφου Allan Sekula. O Sekula είχε επιλέξει το αφηγηµατικό σχήµα της ακολουθίας εικόνων (slides) για να παρουσιάσει τις σκηνές που κατέγραψε κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων στο Σιάτλ (1999), ενάντια στον Παγκόσµιο Οργανισµό Εµπορίου. Όµως, αντί να αναπαραγάγει τους κοινούς τόπους του φωτορεπορτάζ, αποτύπωσε στιγµές αναµονής, αµφιβολίας, ανησυχίας, έκρηξης, απελπισίας – τα κοινά και

εικαστικά

ΚΩΣΤΗΣ ΣΤΑΦΥΛΑΚΗΣ

διαφορετικά συναισθήµατα που εξέφραζαν οι συχνά ετερόκλητες οµάδες διαδηλωτών. Οι παγωµένες αυτές στιγµές µετέτρεπαν τον χρόνο σε οικουµενικό και ιστορικό. Οι εικόνες του Sekula συνόδευσαν την έκδοση

40_41_multipress.indd 41

«Five Days that Shook the World» (Πέντε µέρες που συγκλόνισαν τον κόσµο) των δύο ριζοσπαστών πολιτικών δηµοσιογράφων Alexander Cockburn και Jeffrey St. Clair, µια κριτική εξιστόρηση των γεγονότων και των πολιτικών διαστάσεων που έλαβαν. Μέσα από ένα τέτοιο πρίσµα κριτικού ρεαλισµού, µπορεί να γίνει κατανοητό το εγχείρηµα του φωτογράφου Αλέξανδρου Λαµπροβασίλη και του δηµοσιογράφου Αχιλλέα Πεκλάρη, που εκτίθεται στο Μουσείο Μπενάκη (Πειραιώς 138) µε τον τίτλο «Hopes, Dreams and Hard Times» (από 24/3 µέχρι 18/4). Οι δύο συνεργάτες ζουν και εργάζονται στη Νέα Υόρκη, στην οποία υλοποίησαν εκτενέστατη έρευνα πάνω στον µικρόκοσµο των κατοίκων της στη µετά την 11η Σεπτεµβρίου εποχή. Ο φακός του Λαµπροβασίλη καταγράφει 150 άτοµα διαφορετικών ηλικιών, οικονοµικών και κοινωνικών χαρακτηριστικών, διαφορετικής εθνικής προέλευσης, θρησκείας, σεξουαλικής ταυτότητας και κουλτούρας, µέσα στο ιδιαίτερο περιβάλλον που αυτά επιλέγουν. Η φωτογράφηση συνδυάζεται µε συνέντευξη, όπου οι Νεοϋορκέζοι περιγράφουν πώς βιώνουν την πραγµατικότητα της πόλης τους µετά την 11η Σεπτεµβρίου, την οικονοµική κρίση, την εκλογή και την προεδρία του Οµπάµα. Το φωτογραφικό υλικό, οι αφηγήσεις των πρωταγωνιστών και τα κείµενα του Αχιλλέα Πεκλάρη πάνω στο οριακό zeitgeist της νεοϋορκέζικης κουλτούρας συγκεντρώνονται σε µια έκδοση που επιχειρεί να µετουσιώσει το φωτογραφικό πορτρέτο, την ηθογραφία και τη δηµοσιογραφία σε εργαλείο κοινωνικής παρέµβασης. Τα φωτο-πορτρέτα του Λαµπροβασίλη, πίσω από τη ρεαλιστική και ενίοτε υπονοµευτική πρόθεση, κρύβουν χαραµάδες ανησυχίας και φυγής, άγχους και αποµόνωσης.

3/22/10 12:41 PM

ΜΑΡΤΙΟΣ2010 press////////////////////////////////////////////////

tempo

ΦΟΙΒΟΣ ΚΑΡΖΗΣ

«Σαράκι» για το βιβλίο

Η

κρίση, φυσικά, τα σκεπάζει όλα. Αλλά, όπως έχει πει ο Τζορτζ Σόρος, όταν τραβιούνται τα νερά της παλίρροιας, βλέπουµε ποιοι κολυµπούσαν γυµνοί. Και σε ό,τι αφορά το βιβλίο, µια κυβέρνηση που συµπληρώνει (δεν µπορώ να πω «αισίως») έξι µήνες ζωής θα µπορούσε να έχει καταγράψει έστω µια συµβολική πρωτοβουλία για να µας πείσει ότι κάτι έχει αλλάξει στο υπουργείο Πολιτισµού από τις ηρωικές εποχές Καραµανλή-Ζαχόπουλου ή Λιάπη ή Σαµαρά. Μπορούµε ήδη να δούµε το αντεπιχείρηµα-πασπαρτού: «Λεφτά (δεν) υπάρχουν». Και, εποµένως, τι πολιτική να κάνεις χωρίς φράγκο; Ή, πάλι, ότι εδώ έχουµε κάθε τρεις και λίγο το ∆ΝΤ, την ΕΚΤ και όλα τα άλλα βλοσυρά ακρωνύµια – πού να προλάβουµε να ασχοληθούµε µε πολιτικές πολυτελείας, όπως το βιβλίο; Ή, ακόµη, ότι «παραλάβαµε χάος» και –µην ανησυχείτε– θα έρθει η σειρά και του βιβλίου. Προφάσεις και δικαιολογίες υπάρχουν όσες θες – αρκεί να θες. Αλλά ένα υπουργείο Πολιτισµού που θα ήθελε να δώσει ένα διαφορετικό στίγµα, που θα είχε ένα «σαράκι» για το βιβλίο, δεν είναι αδύνατον να κάνει κάτι, έστω προσαρµοσµένο στις ανάγκες της συγκυρίας. ∆ίνω µόνο µια ιδέα – υποθέτοντας ότι ο υπουργός και το επιτελείο του, εάν αφιέρωναν λίγο από τον χρόνο τους για να σκεφθούν γύρω από το βιβλίο, θα µπορούσαν σε ένα brainstorming να κατεβάσουν πολύ περισσότερες και πολύ προσφυέστερες. Για να διαπιστωθεί η έκταση της οικονοµικής δυσπραγίας στην αγορά του βιβλίου, δεν χρειάζεται να κινητοποιηθεί η ΕΥΠ – αρκεί µία επίσκεψη σε ένα βιβλιοπωλείο. Το hot µέτρο της κυβέρνησης είναι οι αποδείξεις. Θα µπορούσε, λοιπόν, ο υπουργός Πολιτισµού να ζητήσει από τον οµόλογό του των Οικονοµικών να µετρούν διπλά για το αφορολόγητο οι αποδείξεις λιανικής πώλησης για αγορά βιβλίων. ∆εν είναι τίποτε τροµερό, ούτε από πλευράς κόστους ούτε από πλευράς απόδοσης. Θα µπορούσε, ωστόσο, να συµβάλει κάπως τις εορταστικές περιόδους, ιδιαίτερα τα Χριστούγεννα, όταν όλοι θα ξέρουν τι τους λείπει και θα αγοράζουν δώρα. Θα πείτε: γιατί µόνο το βιβλίο; Όµως, ο κύκλος εργασιών γύρω από αυτό τον χώρο είναι αρκετά µικρός, ώστε να προσφέρεται για στοχευµένες δράσεις. Η ελληνική κοινωνία είναι επίσης αρκετά ευαίσθητη, ώστε να µην πυροδοτούνται συγκρίσεις και αναλογικές απαιτήσεις. Και, στο κάτω-κάτω της γραφής, θα έδειχνε ότι κάποιος ασχολείται…

43_44_amada_leukoma.indd 42

Χόρεψε µε αυτόν που σε συνοδεύει • Περίεργα πλάσµατα οι συγγραφείς.

Όταν γράφουν, παραπονιούνται ότι δεν ζουν. Κι όταν ζουν, φοβούνται ότι δεν θα ξαναγράψουν. Μεσοχείµωνο ξεκινάει αυτό που ονοµάζω Εποχή της Απάθειας. Το Βερολίνο είναι θαµµένο κάτω απ’ το χιόνι κι εγώ νιώθω σαν αρκούδα που κυκλοφορεί στους άδειους δρόµους µε το αρκουδάκι της, ακούγοντας τον ήχο της σιωπής. Οι αρκούδες δεν γράφουν.

• Όταν δεν γράφω, ατονούν και τα αναγνωστικά µου αντανακλαστικά. ∆ιαβάζω µε το ζόρι το «New Yorker», για να µην

Σπίτι από φύλλα AΜAΝΤΑ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ

πάει στράφι η συνδροµή, και βιβλία αυτοβοήθειας (τα περίφηµα self-help). Όχι για τη στοχοπροσήλωση, τον εύκολο πλουτισµό ή τη φιλοδοξία. Αλλά για το πώς θα ξαναβρώ στο γράψιµο το νόηµα της ζωής. Όπως, ας πούµε, το «Κυνηγώντας το µεγάλο ψάρι» του Ντέιβιντ Λιντς (µτφρ. Γ. Πάντσιος, εκδ. Πατάκη). Αρχίζει µε τη φράση: «Οι ιδέες είναι σαν τα ψάρια. Αν θέλεις να πιάσεις µεγάλα ψάρια, πρέπει να πας πιο βαθιά». Παραπλανητικό. Με κάνει να βυθίζω ακόµα πιο βαθιά τις γαλότσες µου στο χιόνι. Περπατάω και µετράω βήµατα.

• Το

«Μεγάλο ψάρι» είναι ένα βιβλίο απλό και κάπως τρελούτσικο γύρω από την αναζήτηση της ευτυχίας. Η ευτυχία, κατά τον Λιντς, είναι κάτι σαν αλεξίσφαιρο γιλέκο για

τις συµφορές – το φοράς και γίνεσαι δηµιουργικός. Ο Λιντς αντλεί παραδείγµατα από τις ταινίες του για να εξηγήσει καλύτερα τους συσχετισµούς των ιδεών, την αυθαιρεσία τους. Μιλάει για τον φόβο, τον θυµό, την καλοσύνη χρησιµοποιώντας ινδικά αποκρυφιστικά κείµενα που ησυχάζουν τη συνείδηση. Το ερώτηµα είναι αν η ήσυχη συνείδηση οδηγεί στη γραφή ή –και πάλι– στη βηµατοµέτρηση.

• Γι’ αυτό δοκίµασα κάτι πιο δραµατικό. Ένα βιβλίο γύρω από την ευτυχία και τη δηµιουργία πάλι, γραµµένο από τη σκοπιά ενός µελλοθάνατου. Στην «Τελευταία διάλεξη» (µτφρ. Η. Παπαστεφάνου, εκδ. Πατάκη) ο Ράντυ Πάους, καθηγητής Πληροφορικής στο Κάρνεγκι Μέλον, αναλογίζεται τα σηµαντικά γεγονότα της ζωής του και κληροδοτεί το modus vivendi του στα παιδιά του. Ξέρει ότι θα πεθάνει σύντοµα από ανίατο καρκίνο και γράφει ένα ροµαντικό και συγκινητικό βιβλίο γύρω από την πραγµατοποίηση των παιδικών µας ονείρων, που συνήθως αντιτίθενται στην εκπλήρωση των ονείρων που έχουν οι άλλοι για µας.

• Αν εξαιρέσουµε τις συµβουλές, το βιβλίο του Πάους µοιάζει µε καλογραµµένο µυθιστόρηµα. Σε άλλες εποχές θα προ-

σπερνούσα τις συµβουλές, αλλά όχι τώρα: «Καλύτερα έντιµος, παρά δηµοφιλής». «Να κάνεις µεγάλα όνειρα». «Χόρεψε µε αυτόν που σε συνοδεύει». Επίσης, δεν ξέρω για σας, εµένα µού αρέσουν οι παλαβοµάρες που κάνουν οι Αµερικανοί όταν αψηφούν τον θάνατο. Ο Πάους, στην τελευταία διάλεξή του, κάνει κάµψεις µπροστά στο κοινό, για να αποδείξει ότι βρίσκεται ακόµη σε καλή φυσική κατάσταση…

• Οι κάµψεις του µου ξύπνησαν την ανάγκη για σωµατική άσκηση. Πέρασα µερικές µέρες διαβάζοντας το ογκώδες βιβλίο των Σάρον Γκάνον και Ντέιβιντ Λάιφ «Jivamukti Yoga» (εκδ. Ballantine Books) γύρω από την πνευµατικότητα της γιόγκα που επινόησαν οι δυο τους στη Νέα Υόρκη στη δεκαετία του ’80. Πριν από λίγο καιρό εφάρµοσα τη θεωρία τους γύρω από τη σηµασία της σωστής αναπνοής, ιδροκοπώντας µαζί µε δεκάδες Βερολινέζους γιόγκι στη µία και µοναδική εµφάνισή τους στην πόλη. Ήταν σαν συναυλία. Καθόλου περίεργο που ο Στινγκ προλόγισε το βιβλίο τους. Είναι κατατοπιστικό και αρκετά ισορροπηµένο. Γραµµένο από τη σκοπιά της εµµονής, ασφαλώς.

• Κι έτσι, µε πολύ φυσικό τρόπο, σκέφτηκα τη δική µου εµµονή – τη µυθοπλασία. Την αποφεύγω διαβάζοντας κωδικοποιηµένες οδηγίες, αλλά ως πότε; Λοξοκοιτάζω το βιβλίο του Τζόυ Γκέµπελ στο κοµοδίνο µου. Ονοµάζεται «Βίνσεντ» (µτφρ. ∆. Καρύδας, εκδ. Μαγικό Κουτί). Ο Βίνσεντ, διαβάζω, είναι ένα παιδί-θαύµα της Νέας Αναγέννησης, ο Βαν Γκογκ της εποχής µας. Το κεντρικό ερώτηµα του βιβλίου είναι αν η δυστυχία οδηγεί στη µεγάλη τέχνη. Κάτι µού λέει ότι από εδώ θ’ αρχίσω τελικά.

3/22/10 12:42 PM

///////////////////////////////////////////////////////////////////// ΜΑΡΤΙΟΣ2010

BOOKPRESS43

Ηιστορίαενόςτίτλου

Πώς χρειάστηκαν 12 χρόνια για να βρεθεί ο τίτλος της περίφηµης συλλογής «Τα άνθη του κακού».

T

ο 1845 ο Σαρλ Μπωντλαίρ ήταν είκοσι τεσσάρων ετών και είχε δηµοσιεύσει ένα και µόνο ποίηµα. Εκείνη τη χρονιά εµφανίστηκε για πρώτη φορά το έργο που σχεδόν µία δεκαετία αργότερα θα τον καθιστούσε διάσηµο. Επρόκειτο για µια συλλογή ερωτικών ποιηµάτων υπό τον προκλητικό τίτλο «Οι λεσβίες» (Les Lesbiennes). Η έκδοση διαφηµίστηκε µε µια σύντοµη καταχώριση στον παρισινό Τύπο, «Προσεχείς εκδόσεις: ‘‘Οι λεσβίες’’, υπό Μπωντλαίρ-Ντυφέ» (ο ποιητής πειραµατιζόταν συχνά µε διαφορετικές εκδοχές του ονόµατός του – Ντυφέ ήταν το οικογενειακό επίθετο της µητέρας του). Η χρονιά πέρασε, µα το βιβλίο δεν κυκλοφόρησε. Ακολούθησε µια περίοδος σιωπής. Το 1846 η διαφήµιση συµπεριλήφθηκε αυτούσια στο φυλλάδιο «Το σαλόνι τέχνης του 1846», στο οποίο ο Μπωντλαίρ δηµοσίευσε εκτενή κριτική για τα εκθέµατα της έκθεσης. «Προσεχείς εκδόσεις: ‘‘Οι λεσβίες’’, υπό Μπωντλαίρ-Ντυφέ». Ούτε αυτήν τη φορά υπήρξε χειροπιαστό εκδοτικό αποτέλεσµα. Ακολούθησε και πάλι σιωπή. Η αναγγελία κυκλοφορίας των «Λεσβιών» εµφανίστηκε ξανά το 1847. «Προσεχείς εκδόσεις... κ.λπ.». Η έκδοση αναβλήθηκε για µία ακόµη χρονιά. Η επόµενη εµφάνιση έγινε το 1848. Εντούτοις, λίγες µέρες πριν από την αναµενόµενη έκδοση του βιβλίου ο Μπωντλαίρ άλλαξε γνώµη και αποφάσισε να ονοµάσει τη

την επόµενη πράξη του δράµατος. Όλα έµοιαζαν έτοιµα για την έκδοση το 1857. Κι όµως, λίγο πριν δοθεί το «τυπωθήτω», ο Μπωντλαίρ πληροφορήθηκε ότι ο ποιητής Ζωρζ Ντυράντ (Georges Durand) είχε εν τω µεταξύ κυκλοφορήσει µια συλλογή µε τίτλο... «Limbo» ! Ο τυπογράφος έπρεπε να περιµένει. Ο Μπωντλαίρ, απογοητευµένος από αυτή την αναποδιά, αλλά και δικαιολογηµένα ανυπόµονος, ζήτησε επειγόντως τη βοήθεια µιας οµάδας καλών φίλων. Συναντήθηκαν σε κάποιο από τα αγαπηµένα τους καφενεία και άρχισε η αναζήτηση νέου τίτλου. ∆υστυχώς, η ιστορία δεν διέσωσε τις διαφορετικές εναλλακτικές προτάσεις που προφανώς έπεσαν στο τραπέζι. Ωστόσο, η οριστική λύση δόθηκε από τον κριτικό Ιππόλυτο Μπαµπού (Hippolyte Babou). Ο τίτλος θα ήταν: «Τα άνθη του κακού». Η διαδροµή ετούτης της µετονοµασίας («Οι λεσβίες» – «Limbo» – «Τα άνθη του κακού») έχει σίγουρα ενδιαφέρον, αλλά ακόµη πιο αινιγµατική µοιάζει να είναι η αρχική επιλογή του τίτλου «Λεσβίες». Τι ώθησε άραγε τον Μπωντλαίρ σε µια τόσο συγκεκριµένη (ακόµα και µονοσήµαντη) επιλογή; Στο βιβλίο άλλωστε υπάρχουν

οικογενειακό λεύκωµα

Ο Προυστ αναρωτιόταν: «Τι έκανε τον Μπωντλαίρ να δείξει τέτοιο ενδιαφέρον για τις λεσβίες;»

συλλογή: «Limbo». Αποτέλεσµα; Το βιβλίο δεν κυκλοφόρησε. Μέσα στα επόµενα δύο χρόνια (18501851) η διαφήµιση που έµοιαζε να στοιχειώνει το έργο του Μπωντλαίρ µε δύο λέξεις: «Προσεχείς εκδόσεις» δεν δηµοσιεύτηκε ξανά, αλλά κάποια ποιήµατα από τη συλλογή (η οποία είχε ακόµη τον τίτλο «Limbo») συµπεριλήφθηκαν σε περιοδικά. Πέρασε πάνω από µία πενταετία µέχρι

µόνο τρία ποιήµατα µε λεσβιακές αναφορές: το διάσηµο Λέσβος και δύο µε τίτλο «Καταδικασµένες γυναίκες». Ακόµη και ο Μαρσέλ Προυστ είχε αναρωτηθεί δηµόσια: «Τι τον έκανε αλήθεια να επιδείξει τόσο µεγάλο ενδιαφέρον για τις λεσβίες ώστε να θέλει να δώσει αυτόν τον τίτλο σε µια τόσο εξαίσια συλλογή;». ∆εν θα επιχειρήσουµε εδώ µια απόκριση. Ας αποτελέσει αυτή η ιστορία µόνο µια προτροπή να επιστρέψουµε στον ίδιο τον ποιητή: «Hypocrite lecteur,–mon semblable,–mon frère!».

XΑΡΗΣ BΛΑΒΙΑΝΟΣ XΡΗΣΤΟΣ ΧΡΥΣΟΠΟΥΛΟΣ

43_44_amada_leukoma.indd 43

3/22/10 12:42 PM

44BOOKPRESS

ΜΑΡΤΙΟΣ2010

ΠΑΣΑΤΕΜΠΟ

+λεΞο 1

2

3

4

του σταματη δαγδελενη

5

6

7

8

9

10 11 12

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ

5 4 3 2 1

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10 11 12

Πότε θα αποφασίσετε επιτέλους αν σας ταιριάζει ο ωκεανός ή το ενυδρείο; Οι έξι ανάδρομοι πλανήτες που περιφέρονται πέριξ του ζωδίου σας είναι αγανακτισμένοι με τις ανακολουθίες και τον κυκλοθυμισμό σας, και αρνούνται την παραμικρή συνδρομή στην καλυτέρευση της διάθεσής σας. Κι εγώ επίσης.

6

ιχθυες (19 Φεβρ.-20 Μαρτ.)

7

Ζωδιομαζώματα, σκορπιοσκορπίσματα. Τα μισά πράγματα θα πάνε περίφημα για σας, τα άλλα μισά τα βλέπω εντελώς χάλια. Προσανατο-

Τα πρόσφατα αστρικά υδατογραφήματα με οδηγούν σε μάλλον αντιφατικά συμπεράσματα. Ως εκ τούτου, προβλέπω άκρως δυσάρεστες εξελίξεις, απολύτως ευχάριστα γεγονότα και εξαιρετικά αδιάφορες καταστάσεις σε όλα τα μέτωπα.

Κ Ο Α Ν Μ Ι Ε Γ Κ Ι Ν

44_zodia.indd 44

ςκορπιος (24 Οκτ.-21 Νοεμβρ.)

υδροχοος (20 Ιαν.-18 Φεβρ.)

8

Οι ταυτόχρονες επισκέψεις του Δία, του Άρη, της Αφροδίτης και του Πλούτωνα στον έβδομο οίκο σας δημιουργούν θεϊκές προοπτικές για

Μην είστε αιγοκαιροσκόποι, οι καιροί απαιτούν σύνεση, οργανωτικότητα και αυστηρό προγραμματισμό. Η επίσκεψη του Δία στο τρίτο θέρετρο του δεύτερου οίκου σας θα χαλαρώσει τη διάθεσή σας, επιτρέποντάς σας να λειτουργήσετε για πρώτη φορά με ορθολογισμό.

9

καρκινος (22 Ιουν.-22 Ιουλ.)

αιγοκερως (22 Δεκ.-19 Ιαν.)

10

antiι-α ζώδ

Λ Α

Τουριστικό διαστημόπλοιο με τριάντα Iσπανούς ταυρομάχους προσέγγισε ήδη ησ παρθενος τον πρώτο υνεν ο κ σ οίκο σας, δημι(23 Αυγ.-22 Σεπτ.) νικο ουργώντας σας Πώς είπατε; Περιμένατε πως ο επόμενος μήνας πρωτοφανή πανιθα σας αποζημιώσει για τα αικό. Μην ανησυχείτε, πρόκειται για συνταξιούχους σθηματικά βάσανα των δεκαεφτά ματαντόρ που ήρθαν για ήρεμες δια- προηγουμένων; Να ’στε καλά, με κοπές. Ανατρέξτε στις προβλέψεις κάνατε και γέλασα μέχρι δακρύων. μου του προηγούμενου μήνα. Στον τρέχοντα θα ισχύσουν ακριβώς τα ζυγος (23 Σεπτ.-23 Οκτ.) Ανεξερεύνητοι μέχρι πρότινος αντίθετα. αστεροειδείς έκαναν την εμφάνισή διδυμοι (21 Μαΐου-22 Ιουν.) τους στην περιοχή σας και παρεΟι μονοζυγωτικοί δίδυμοι θα απο- νοχλούν ανενδοίαστα τους τρεις λαύσουν έναν μήνα γεμάτο ευτυχή ιδιόδρομους πλανήτες που έχουν γεγονότα και ευχάριστες εκπλή- σταθμεύσει στο γκαράζ του έκτου ξεις. Οι διζυγωτικοί θα περιμένουν οίκου σας. Περιμένετε να φύγουν, αρκετά ακόμη, αλλά θα αποζημι- για να δούμε τι θα γίνει τελικά με ωθούν στο πολλαπλάσιο στο μη την περίπτωσή σας. Προς το παρόν, ορατό μέλλον. δεν έχω την παραμικρή ιδέα.

Η αποδόμηση των σκηνικών της ταινίας «Πόλεμος των Άστρων ΙΙ» κατέκλυσε με μεταλλικά σκουπίδια το βορειοανατολικό τμήμα του ζωδίου σας, το αρμόδιο για τις προβλέψεις σχετικά με τα αισθηματικά σας. Περιοριζόμενος αναγκαστικά στα υπόλοιπα, προβλέπω περίοδο συγκρατημένης απαισιοδοξίας.

1. Το έργο του «Ο Άγιος Αγύρτης» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη.

2. Ήρωας του Πούσκιν που ενέπνευσε τον Τσαϊκόφσκι. – Μούσα του Μπάιρον.

3. Ταινία του Κουροσάβα (αντ.) – Γυναικείο όνομα που τιμήθηκε από τον Ελύτη.

4. Χρονική η σημασία του. – Απορίας έκφραση. – Ο αριθμός 303.

5. Μεγάλος Γάλλος στοχαστής και συγγραφέας του 16ου αιώνα.

6. Ιταλός εικονογράφος και κομίστας.

– Μεταποιούνται αυτές (καθ.).

7. Αθηναϊκό θέατρο. – … Ρίτσου, η συγγραφέας του έργου «Μάξιμος».

8. Μισή… άκρη. – Τραγωδία του Ευριπίδη. – Μόριο με άρθρο.

9. Ήρωας του Τσέχοφ (με το άρθρο). – Ακούσια κίνηση.

10. Τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1947. – Του Οδυσσέα Ελύτη αυτός ο Ήλιος (αιτ.).

11. Ροδοδάκτυλη τη χαρακτηρίζει ο Όμηρος. – Του Τσέχοφ ένας, εδώ πολλοί.

12. Εκεί ζούσαν οι Κένταυροι.

– Τραγούδι του Κηλαηδόνη.

– Επώνυμος ήρωας του σημαντικότερου, κατά πολλούς, έργου του Μαρκ Τουέν.

Π Ο Υ Ρ Α Κ Η Σ

Τα αγρίως αιλουροειδή χαρακτηριστικά του ζωδίου σας θα αναδειχθούν αυτή τη φορά σε όλη τους τη μεγαλοπρέπεια. Τινάξτε υπερήφανα τη χαίτη σας και μουγκρίστε του σκοτωμού. Όλο και κάτι μπορεί να πετύχετε, τελικά.

τοξοτης (22 Νοεμβρ.-21 Δεκ.)

ΚΑΘΕΤΑ

11

20 Μαΐου)

λεων (23 Ιουλ.-22 Αυγ.)

λιστείτε στα πρώτα και, αν δεν σας μπλοκάρουν τα δεύτερα, προβλέπω ικανοποιητικές εξελίξεις για τον επόμενο μήνα.

Α Ε Κ Ο Κ Ο Σ Σ Β Ε Η Σ Ι Α Ω Α Ω Ν Η Σ Ν Ι Λ Ν Α Ι Γ Α Τ Σ Α Λ Ι Ο Τ Α Ν Τ Ο Ρ Φ Α Ι Ρ Ο Ι Κ Α Ι Ν

ταυρος (20 Απρ.-

σας. Το γεγονός ότι θα τις αφήσετε ανεκμετάλλευτες δεν βαρύνει τα άστρα, αλλά το σύνδρομο χρόνιας ψυχολογικής κόπωσης που σας βασανίζει εσχάτως και σας κρατάει οικειοθελώς μιζερεύοντες.

Ν Ο Μ Α Ρ Α Τ Ο Λ Ι Ρ Α Ν Τ Α Ν Τ Α Λ Α Α Ν Τ Τ Ι Ο Μ Ι Ν Ι Α Ι Α Ρ Α Ο Υ Λ Ι Σ Λ Ε Ν Τ Α Κ Α

Κερασφόρο είναι το ζώδιό σας, οπότε μην παριστάνετε τους έκπληκτους για τις αποκαλύψεις σχετικά με τις πλουραλιστικές σεξουαλικές δραστηριότητες των ερωτικών σας συντρόφων. Αποδεχτείτε ψύχραιμα την πραγματικότητα, έτσι κι αλλιώς η επιρροή σας είναι πλέον δραματικά εξασθενημένη.

Μ Α Γ Ε Ι

kριoς (21 Μαρτ.-19 Απρ.)

12. Στον Μεσαίωνα διωκόταν ανελέητα. – «Το σύμπλεγμα του…», έργο της Αγκάθα Κρίστι.

1. Το μυθιστόρημά της «Η αναπαράσταση» εκδόθηκε πρόσφατα από το Μεταίχμιο. – Το «Κήνσορες και θεράποντες», ένα από τα γνωστότερα θεωρητικά του έργα.

2. Την Περλ Μπακ θυμίζει αυτός ο… άνεμος.

3. … Βίκερς, η συγγραφέας του βιβλίου «Οι Αλβανοί», που κυκλοφορεί από τον Καστανιώτη. – Έργο αυτού του ποιητή και διπλωμάτη μας το «Από το Τόκιο στο Χαρτούμ».

4. Δύο από τα… πέντε. – «Η Μαύρη…», μυθιστόρημα του Τζέιμς Ελρόι, που έγινε ταινία από τον Ντε Πάλμα. – Εύκολα σπάνε (καθ.).

5. Πολλοί οι ασφαλισμένοι του (αρχικά). – Συνδέει τον Σαμαράκη με τον Σουρούνη.

6. Τετρακόσια είκοσι. – Ταινία του Πολάνσκι. – Τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1936.

7. Γενέτειρα του Φελίνι, όπου και το εξοχικό του Ουμπέρτο Έκο. – Ο Μαρξ και ο Ένγκελς έγραψαν γι’ αυτή την… Οικογένεια (αντ.).

8. Μια πρόθεση. – «Πώς δενότανε τ’ …», έργο του Νικολάι Οστρόφσκι.

9. Εξάρτημα τροχαλίας. – Τύπος άρθρου.

10. Βιβλικός προφήτης. – Μετέφερε στην οθόνη το «Τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκρας.

11. Έργο του η «Φιλοσοφία στο μπουντουάρ». – Το κακό τάιμινγκ, χαρακτηριστικό τους.

12

Κριέ, με γεια τα κέρατα!

3/22/10 12:42 PM

BOOKPRESS 45

ΜΑΡΤΙΟΣ2010 BOOK CLUBBING

News

AΤΖΕΝΤΑ Τρίτη 23 Μαρτίου

NΕΑ, ΕΙΔΗΣΑΡΙΑ, ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΚΑΙ ΨΙΘΥΡΟΙ σε περισσότερες δραστηριότητες, βάζοντας δυναμικά το βιβλίο στον χώρο του. Παράλληλα, διαθέτοντας ένα από τα πιο ατμοσφαιρικά καφέ της πόλης στον τρίτο όροφο, και σκηνή με μέγεθος και εξοπλισμό που προσφέρεται για κάθε είδους συναυλία, προβλέπεται να γίνει το κέντρο πολλών δράσεων για τους μήνες που έρχονται. Ελπίζουμε ότι το βιβλίο μαζί με τα σύγχρονα μέσα ανάγνωσης θα συνεχίσουν να είναι ο βασικός άξονας αυτών των δράσεων.

Athens Poetry Slam?

(Pas mal, pas mal…)

Μεγάλο σουξέ είχε τελικά η ιδέα του Ντίνου Σιώτη για τη διοργάνωση διαγωνισμού slam ποίησης στην Αθήνα. Αποκορύφωμα του όλου «ρεύματος», η βραδιά στο μπαρ-εστιατόριο Bacaro την προηγούμενη εβδομάδα, ο ημιτελικός που ανέδειξε τους έξι υποψήφιους νικητές της Αθήνας. Και τι δεν είχε η βραδιά: Χιπ χοπ, τζαζ, αυτοσχεδιασμούς κάθε είδους, παντομίμες, κι αρκετή δόση τρέλας – τι άλλο να ζητήσει κανείς; Και ποιήματα βέβαια, άλλα καλύτερα άλλα λιγότερο καλά, όμως σε κάθε ανάγνωση ποίησης που παρευρισκόμαστε (και στις «σοβαρές») ακούγονται ουκ ολίγες μετριότητες. Τον Ιούνιο, στον τελικό, θα διαγωνιστούν οι νικητές από όλες τις πόλεις όπου έχει επεκταθεί ο διαγωνισμός (Θεσσαλονίκη, Λευκάδα, Βόλος κι αλλού), κι ο νικητής θα προκύψει πανηγυρικά σε βραδιά στην Αθήνα που θα ανακοινωθεί προσεχώς. Το έπαθλο θα είναι 1.000 ευρώ, καθώς και συμμετοχή σε πανευρωπαϊκό διαγωνισμό slam. Pas mal.

Ιδού η Ρόδος

Μεγαλεπήβολα σχέδια ανακοινώθηκαν σε διημερίδα που διοργάνωσε πρόσφατα το Διεθνές Κέντρο Συγγραφέων και Μεταφραστών Ρόδου. Επιθυμία του προέδρου του Κέντρου και πανεπιστημιακού Αναστάσιου Κοντάκου (και του Δημοτικού Συμβουλίου, που χρηματοδοτεί τις δράσεις του Κέντρου) είναι η διοργάνωση, σε ετήσια βάση, Διεθνούς Φεστιβάλ Λογοτεχνίας και Μετάφρασης, για μία εβδομάδα προς το τέλος του καλοκαιριού στο νησί. Το φεστιβάλ θα περιλαμβάνει πλούσιες και αποκεντρωμένες δράσεις –ποίηση, εργαστήρια γραφής, συναντήσεις συγγραφέων, ομιλίες γνωστών ξένων συγγραφέων, εικαστικά, μουσική κ.ά.– σε όλο το νησί,

44_zodia.indd 45

κι αν ευοδωθούν τα σχέδια του προέδρου, θα πρόκειται για μείζον γεγονός πανελλαδικής εμβέλειας. Συνδιοργανωτής, μαζί με πολλούς άλλους, η Εταιρεία Συγγραφέων. Θα επανέλθουμε, εννοείται.

To βιβλιοπωλείο του Metropolis έκλεισε χρόνο

Ένας ακόμη χώρος με multi δυνατότητες στο κέντρο της Αθήνας έδωσε το στίγμα του τη χρονιά που μας πέρασε, και μάλιστα σε ένα από τα πλέον εντυπωσιακά νεοκλασικά κτίρια της Πανεπιστημίου. Γωνία με Μπενάκη, με το βιβλιοπωλείο να έχει επεκταθεί και στο ισόγειο, το πολυκατάστημα Metropolis (γνωστό μέχρι πρόσφατα ως βιβλιοπωλείο) επιχείρησε το «άνοιγμα»

Νέος Πρόεδρος και Δ.Σ. στο ΕΚΕΒΙ

Ο Τάκης Θεοδωρόπουλος είναι τελικά ο νέος Πρόεδρος του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου, με αντιπρόεδρο τον Πέτρο Τατσόπουλο. Την Εταιρεία Συγγραφέων εκπροσωπεί η μεταφράστρια και συγγραφέας Κλαίτη Σωτηριάδου, ενώ η Κατρίν Βελισσάρη παραμένει –σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις– διευθύντρια. Το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου είναι σημαντικός θεσμός και έχει ήδη συνεισφέρει πολλά στον χώρο του βιβλίου. Πρέπει, ωστόσο, και με την οικονομική συγκυρία να είναι ενάντια σε «ανοίγματα», να προσηλωθεί στις σημαντικότερες από τις δράσεις του (Λέσχες Ανάγνωσης, Συγγραφείς στα σχολεία, Biblonet, Έκθεση Παιδικού Βιβλίου, Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκη, διάφορα Βραβεία κ.ά.). Επίσης, πρέπει να προωθούνται καινοτόμες δράσεις για τις νεότερες γενιές.

Μαραθώνιο ποίησης διοργανώνει η Εταιρεία Συγγραφέων στον οποίο θα συμμετάσχουν ποιητές, αλλά και γνωστές προσωπικότητες των τεχνών. Συνολικά συμμετέχουν 32 ποιητές και πεζογράφοι, ανάμεσά τους οι, Βασίλης Βασιλικός, Τίτος Πατρίκιος, Νάνος Βαλωρίτης, Μένης Κουμανταρέας, Κώστας Μουρσελάς, Δημήτρης Νόλλας, Μιχάλης Γκανάς, Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, Γιώργης Γιατρομανωλάκης, Μανώλης Πρατικάκης, Ανδρέας Μήτσου, Αθηνά Παπαδάκη, Νίκος Δήμου κ.ά.. Μουσικές παρεμβάσεις θα κάνει ο εκλεκτός πιανίστας Βασίλης Τσαμπρόπουλος. Στο καφέ του Public στην Πλατεία Συντάγματος, στις 21.00.

οι Κωνσταντίνα Δούκα και Ελένη Κεκροπούλου. Αποσπάσματα θα διαβάσουν οι ηθοποιοί Λουκία Παπαδάκη και Μαίρη Χήναρη. Γενναδίου 8 και Ακαδημίας, 7ος όροφος, στις 19.00.

Δευτέρα 12 Απριλίου

Το βιβλιοπωλείο Σύγχρονη Έκφραση και οι εκδόσεις Μεταίχμιο, με αφορμή το μυθιστόρημα του Λόρενς Ντάρελ «Αλεξανδρινό Κουαρτέτο» που κυκλοφόρησε πρόσφατα, σας προσκαλούν σε

Παρασκευή – Σάββατο 26-27 Μαρτίου

Το British Council σε συνεργασία με το Τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού του Παντείου Πανεπιστημίου και την Αλυσίδα Πολιτισμού Ιανός, διοργανώνουν ανοιχτό συνέδριο με θέμα τη σημασία της Δημιουργικής Οικονομίας σε εποχή οικονομικής κρίσης, παρουσιάζοντας τη βρετανική και την ελληνική εμπειρία. Μιλούν πανεπιστημιακοί, συγγραφείς και τεχνοκράτες. Συντονίζει ο συγγραφέας και εκδότης Γιώργος Ζαρκαδάκης.

συζήτηση με θέμα «Η Αλεξάνδρεια στον Λόρενς Ντάρελ, τον Στρατή Τσίρκα, τον Κ.Π. Καβάφη». Η Κατερίνα Σχινά θα παρουσιάσει τις διαφορετικές όψεις μιας θρυλικής πόλης μέσα από τα κείμενα των τριών αυτών μεγάλων συγγραφέων. Στο βιβλιοπωλείο Σύγχρονη Έκφραση, Δημάρχου Ι. Ανδρεαδάκη 49, Λιβαδειά. Στις 20.00.

Σάββατο 27 Μαρτίου

Τρίτη 13 Απριλίου

Δευτέρα 29 Μαρτίου

Σάββατο 17 Απριλίου

Εκδήλωση με αφορμή το βιβλίο για παιδιά του Κώστα Χαραλά «Το κουτί του θυμού». Στον Πολυχώρο Μεταίχμιο, Ιπποκράτους 118. Στις 12.00.

Παρουσίαση του μυθιστορήματος της Ρέας Γαλανάκη «Φωτιές του Ιούδα, στάχτες του Οιδίποδα» (Καστανιώτης). Θα μιλήσει η Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου, ο Βαγγέλης Χατζηβασιλείου και η συγγραφέας. Στον Ιανό, Σταδίου 24, στις 20.30.

Δευτέρα 29 Μαρτίου

Παρουσίαση του βιβλίου της Ρούλας Κοντέα «Η μνήμη του χρόνου» (Μοντέρνοι Καιροί). Θα μιλήσουν

Παρουσίαση του βιβλίου του Γιάννη Γρηγοράκη «Ο διαβήτης του Πλάτωνα» (Κέδρος). Θα μιλήσει ο Γιάννης Χριστιανίδης. Στον Ιανό, Σταδίου 24, στις 18.00.

Οι εκδόσεις Μεταίχμιο σε συνεργασία με το περιοδικό «Νέα Παιδεία» διοργανώνουν ενημερωτική ημερίδα στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων με θέμα «Η διδασκαλία της λογοτεχνίας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και το μέλλον της ανάγνωσης». Την επιστημονική ευθύνη έχει ο Κώστας Ακρίβος, θα μιλήσουν δημοσιογράφοι, συγγραφείς και εκπαιδευτικοί. Αμφιθέατρο «Αντώνης Τρίτσης», 9.30-15.00.

3/22/10 12:43 PM

46BOOKPRESS

ΜΑΡΤΙΟΣ2010

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΓΡΑΦΗ

pillow book(s) ΣΩΤΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ

Κ Οι λέξεις εγκαταλείπουν Τα προκαταρκτικά

Τέλη της δεκαετίας του 1960. Η τηλεόραση δεν έχει έρθει ακόµη για τα καλά στην Ελλάδα. Ούτε οι τοστιέρες. Ούτε τα φωτοτυπικά µηχανήµατα. Ούτε τα κασετόφωνα. Ούτε η κρέµα γάλακτος και τα φιλέτα κροκόδειλου στα ακριβά ρεστοράν. Έχει έρθει όµως η κολόνια Tosca 711 και ξεσαλώνει στους γυναικείους κόρφους. Στην αυλή ενός δηµοτικού σχολείου τα πιτσιρίκια παίζουν ένα αγαπηµένο παιχνίδι τους. Το ίδιο παίζουν και στο παραδιπλανό σχολείο. Και στον παρακάτω νοµό. Κι ακόµα παραπέρα. Άρα, είναι ένα δηµοφιλέστατο πανελλήνιο παιχνίδι. Το εξής: Τα παιδιά επαναλαµβάνουν εν χορώ, ταχύρρυθµα, δίχως ανάσα, µε βαλκανικό αξάν, τις συνδηλώσεις που παράγει η ατελείωτη λέξη: «To-sca-to-scato-sca-to-sca-to-sca-to-sca-to-scato-», και πάει λέγοντας. Στο τέλος, ξεκαρδίζονται στα γέλια. Ανάµεσά τους και ο γνωστός πια Τάσος του προ-προηγούµενου κειµένου, εκείνου µε τον τίτλο «Οι ποιητές την ξέρουν καλά τη σιωπή». Τι; Τον λησµονήσατε κιόλας; Αχ, έρηµε, αρκεί που σε θυµάµαι εγώ.

Και τώρα, δράση 90''

Στις αρχές του ίδιου αιώνα, το 1902, πολύ πριν γεννηθούν οι γονείς αυτών των ξεκαρδισµένων παιδιών που έχουν τις λέξεις για παιχνίδι τους, ένας ποιητής σε µιαν εξοχή της Βιέννης µασάει τις σάρκες του επειδή δεν µπορεί να µασήσει τις λέξεις του. «Απώλεσα εντελώς την ικανότητα να σκέφτοµαι ή να µιλώ για κάτι µε

54_last.indd 46

κάποια συνοχή... Οι λέξεις πλέουν πως µπορεί µια µέρα αυτός και η σκόρπιες γύρω µου, πήζουν και πραγµατικότητα να γίνουν ένα, καµεταµορφώνονται σε µάτια που ταργώντας εκείνη την ευεργετική καρφώνονται πάνω µου και µε απόσταση που του επέτρεπε τόσον αναγκάζουν κι εγώ να τα κοιτά- καιρό να απλώνει προς αυτήν τις ζω... Ένα ποτιστήρι, ένα σκυλί ξα- γέφυρές του, οι οποίες αποτελούπλωµένο στον ήλιο, ένα ταπεινό νταν από λέξεις. κοιµητήρι, ένας ανάπηρος µποΓι’ αυτό, η πιο βασανιστική ερώρούν να αποκτήσουν ξαφνικά χα- τηση την οποία θα µπορούσε να ρακτήρα τόσο ανώτερο, ώστε όλες υποβάλει ένας δηµοσιογράφος σε οι λέξεις να µου φαίνονται φτωχές έναν συγγραφέα ίσως να είναι: για να τον εκφράσω... Οι λέξεις µε «Ποιο θα είναι το θέµα της επιεγκαταλείπουν...» («Η επιστολή του κείµενης σιωπής σας;». Λόρδου Τσάντος», µτφρ. Έφη ΓιανΤέλος χρόνου. νοπούλου, Άγρα). Ο ποιητής Ούγκο Φον Χόφµανσταλ αποχαιρετά Αµέσως µετά τις λέξεις, αφού εννοεί πως δεν Η Γουίνι του Μπέκετ στις «Ευτυχιµπορεί πια να τις χρησιµοποιήσει σµένες µέρες» αναφωνεί θαµµένη για να µιλήσει για τη ζωή, καθώς µέχρι την καρωτίδα της: «Υπάραυτές από µόνες τους έχουν εσω- χουν στιγµές που ακόµα κι οι λέστρεφώς τη δική τους, αυτόνοµη ξεις σ’ εγκαταλείπουν. Τι πρέπει µυστική ζωή. Στις περιπλανήσεις λοιπόν να κάνει κανείς του στην εξοχή βλέπει µιαν αγελά- ώσπου να ξαδα να κοιµάται και δεν ξέρει πώς νάρθουν; Να αυτό µπορεί να εκφραστεί σωστά χτενιστεί µε λέξεις, γιατί νιώθει πως µέσα αν δεν το στην αγελάδα κοιµούνται και οι ’χει κάλέξεις οι οποίες αποτελούν την κατάσταση του ύπνου της – έτσι αποφάσισα να ΣΑΚΗΣ ΣΕΡΕΦΑΣ το καταλάβω εγώ. Κάτι που ίσως δεν υποψιάζονται νει ή να οι αναγνώστες της λογοτεχνίας εί- λ ι µ ά ρ ε ι ναι ο φόβος του συγγραφέα πως τα νύχια µπορεί µια µέρα να τον εγκαταλεί- του αν έχουν ψουν οι λέξεις του. Είναι ο φόβος ανάγκη από λιµάριόχι της απώλειας της «έµπνευσης», σµα. Έτσι, θα µπορεί να περιµένει αλλά ο φόβος της εισβολής µέσα ώσπου να ’ρθουν πάλι οι λέξεις». του µιας «έµπνευσης» η οποία είΑναγνώστη, στοχάσου για 90 ναι ανίκανη να συνεργαστεί µε τις δευτερόλεπτα όλους εκείνους λέξεις, διότι δουλεύει µε άλλο λει- τους συγγραφείς οι οποίοι αυτήν τουργικό σύστηµα. Με λίγα λόγια, τη στιγµή περιµένουν σιωπηλοί τις ο συγγραφέας τρέµει µε την ιδέα λέξεις τους να επιστρέψουν.

90 δευτερόλεπτα

άπου πρέπει να υπάρχει ένα φως... κάπου... το φως στον τριανταφυλλόκηπο... Τα τελευταία χρόνια βασανίζοµαι από ιδέες Συντέλειας του Κόσµου: τι θα απογίνει ο πλανήτης; Θα καταλήξει µια πελώρια χωµατερή; Ποιες θα είναι οι συνέπειες της αύξησης του πληθυσµού και της εκβιοµηχάνισης του Τρίτου Κόσµου; Και: πού πάνε οι συσκευασίες που ρίχνω στον κάδο ανακύκλωσης; Γιατί δηµιουργώ τόσα σκουπίδια; Σιγά-σιγά κυριεύοµαι από δυστοπικά οράµατα, από οµιχλώδεις αρχιτεκτονικούς εφιάλτες. Κατεβάζω από το ράφι ένα από τα αγαπηµένα µου βιβλία για τον Έζρα Πάουντ –το «Από την Πίζα στην Αθήνα» του Ζήσιµου Λορεντζάτου–, αλλά δεν το διαβάζω· το ξεφυλλίζω· αναβάλλω τη µελέτη παραδίνοµαι στη λογοτεχνία που εκφράζει και εντείνει τις ανησυχίες µου. Στα κοµοδίνα (απέκτησα και δεύτερο κοµοδίνο!) στοιβάζω το «Νησί» του Άλντους Χάξλεϋ (δεν πρόκειται για την περιγραφή µιας δυστοπίας, αλλά µιας ευτοπίας: παρηγορητικό αυτό...), το «Crash» του Τζ. Γκ. Μπάλαρντ (είχα συνεργαστεί στην ελληνική µετάφραση: η µετάφραση µου φαίνεται χάλια), το «Εµείς» του Ζαµυάτιν (όπου, σε µια δυστοπική κοινωνία, δεν υπάρχουν άτοµα, µόνον αριθµοί· τα πάθη και τα ένστικτα έχουν κατασταλεί), το «Anthem» της Άυν Ραντ. Θα τα διαβάσω όλα, θα τα ξαναδιαβάσω όλα! Εκτός και αν πεθάνω σύντοµα από τρελό ιό, από µολυσµατική ασθένεια. Κρεµασµένη στη βιβλιοθήκη, βρίσκω το «Player Piano» του Βόνεγκατ, το «Time Out of Joint» του Φίλιπ Κ. Ντικ· για να τα διαβάσω προτού επέλθει η πλανητική τραγωδία: ο τρίτος παγκόσµιος πόλεµος, ο περιβαλλοντικός όλεθρος, η οικουµενική δικτατορία όπου τα βιβλία καίγονται στους 451 Φαρενάιτ... Αχ, τι ωραία –σκέφτοµαι– να πίστευα σε κάποιον θεό, να προσευχόµουν «Θεούλη µου, κάνε αυτό, µην κάνεις το άλλο...». Α, αχ και πάλι αχ.

Κ

ατεβάζω το «Κουρδιστό πορτοκάλι» του Άντονυ Μπέρτζες και το «In the Country of Last Things» του Πολ Όστερ να και το «Stand on Zanzibar» του Τζον Μπράνερ, το οποίο περιγράφει έναν κόσµο που ανοίγει στις ραφές εξαιτίας του υπερπληθυσµού να και το «The Sheep Look Up» του ίδιου συγγραφέα: µια εφιαλτική κοινωνία, φρικτά µολυσµένη, µε εξτρεµιστιστικό ακτιβισµό και διαδοχικές επιδηµίες... Αναρωτιέµαι: µήπως το µέλλον έχει ήδη φτάσει; Μήπως ζούµε κιόλας στη δυστοπία, στην κακοτοπιά; Για να ξεφύγω από τις σκέψεις αυτές, ανοίγω το «Από την Πίζα στην Αθήνα»: «Ο Πάουντ στάθηκε αγνάντια στην ‘‘πορεία των γεγονότων’’, the march of events, ένας οργισµένος άνθρωπος...». Ξαφνικά, ο Πάουντ µού φαίνεται ο ποιητής της δυστοπίας: «να σταθούµε άνθρωποι» γράφει στο τελευταίο Κάντο· «όχι καταστροφείς». Η ανθρωπότητα µπορεί να αντέξει την ατιµία µέχρι κάποιο όριο: άµα το ξεπεράσει, θα τιναχτεί στον αέρα. Σηµειώνει ο Ζήσιµος Λορεντζάτος: «‘‘Μην τον φορτώνετε άλλο τον κόσµο’’ έµοιαζε να συλλογίζεται από µέσα του ο Έζρα Πάουντ, καθώς µε ατένιζε το πρωινό εκείνο µπροστά στο ανοιχτό παράθυρο, ξανασωπαίνοντας...». Μην τον φορτώνετε άλλο τον κόσµο. Μη.

3/22/10 12:43 PM

54_last.indd 47

3/22/10 12:44 PM

48_peiraios.indd 46

3/22/10 12:44 PM