Juszczyk 2008 - Komunikacja naturalna versus komunikacja wirtualna by Konrad Juszczyk

Konrad Juszczyk – juszczyk@amu.edu.pl Instytut Językoznawstwa – Zakład Psycholingwistyki Centrum Przetwarzania Mowy i Języka Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Komunikacja naturalna versus komunikacja wirtualna Symulacja dialogu w aplikacjach internetowych Streszczenie Dialog służy dzieleniu się doświadczeniem. To dzięki niemu wspólnie rozwiązujemy problemy, wymieniamy się myślami i skupiamy uwagę na tych samych, ważnych dla nas rzeczach, wreszcie wytwarzamy znaczenie. Komunikacja naturalna to rozmowa twarzą w twarz, która wymaga bliskiej i jednoczesnej obecności jego uczestników. Dziś wkraczamy w czasy nowej formy komunikacji, nazywanej tutaj wirtualną (medialną). Współczesne technologie internetowe wspomagają nas w symulacji tradycyjnego dialogu, kiedy jesteśmy oddaleni od naszych współpracowników. Wśród nich warto zwrócić uwagę na te aplikacje internetowe, które szczególnie ułatwiają współdzielenie tworzonych dokumentów i wspólną pracę nad nimi w czasie rzeczywistym. W referacie zostaną zaprezentowane wybrane z nich: Google Docs, ZOHO, ConceptShare, MS SharedView, Mind42. Ich porównanie pozwala przedstawić model komunikacji człowiek-‐ komputer-‐człowiek i wyjaśnić jakie korzyści płyną z takiej formy dialogu. Przedstawiony model opiera się na badaniach własnych autora oraz koncepcji Scen Wspólnej Uwagi Tomasello, Wygotskiego i Brunera. Komunikacja służy nam do koordynacji działań dla osiągania wspólnych celów. Niezbędne przy tym porozumienie uzyskujemy na drodze dialogu, dzięki któremu dzielimy się doświadczeniem. Jesteśmy do tego zdolni, bowiem potrafimy połączyć nasze umysły i wspólnie analizować zadane problemy i rozwiązywać je. Spoiwem wspólnego myślenia jest właśnie komunikacja, której dwie odmiany krótko prezentuje niniejszy artykuł. Pierwsza, nazywana tutaj naturalną, to tradycyjna komunikacja międzyludzka jaką rozwijamy od dziesiątek czy setek tysięcy lat. Druga natomiast to komunikacja wirtualna, która opiera się na pierwszej z wykorzystaniem najnowszych mediów. Dzięki komputerom i komórkom zyskaliśmy możliwość komunikowania się

niezależnie od odległości jaka nas dzieli. Co więcej, wynalazki ostatnich lat dają nam jednoczesny dostęp do danych potrzebnych podczas wspólnej pracy. Komunikacja zapośredniczona przez komputer (Computer Mediated Communication) sprawia, że indywidualni użytkownicy komputerów razem stają bardziej produktywni, efektywni i kreatywni. Wzajemna stymulacja nie tylko ułatwia dzielenie się potrzebnymi informacjami, lecz także pozwala na kontrolę i koregulację procesów poznawczych uczestników komunikacji. Korzystanie z komputerów ma sens, jeśli ich użytkownicy mogą nawiązać dialog, jeśli komunikacja wirtualna rzeczywiście przypomina tę naturalną. Współcześnie jest to możliwe dzięki internetowym aplikacjom symulującym dialog, których przykłady zostaną omówione poniżej. Analiza tychże jest oparta na założeniu, że komunikacja naturalna i wirtualna różni się prawie wyłącznie narzędziami (środkami czy mediami), bowiem obie spełniają te same potrzeby czy cele. Ponadto omawiane narzędzia zostały stworzone przez ludzi i dla ludzi -‐ dlatego oczywiste jest, że w sposobie ich funkcjonowania bardzo nas przypominają. W szczególności dotyczy to takich zjawisk w komunikacji, jakie zdają się występować zawsze i wszędzie, czyli korelatów komunikacji (KK). Przyjmuje się wstępnie, że KK są niezbędne dla zaistnienia dialogu pomiędzy ludźmi bez względu na sposób komunikacji. Wstępna analiza KK obejmie cztery wybrane zjawiska: Ø OBECNOŚĆ Ø UWAGA Ø WSKAZYWANIE I POKAZYWANIE Ø MÓWIENIE Każdy korelat komunikacji zostanie omówiony zarówno w ramach komunikacji naturalnej, jak i wirtualnej. Dla prezentacji tej ostatniej przedstawione zostaną wybrane aplikacje internetowe symulujące dialog: Ø Google Talk1 jako przykład komunikatora internetowego (Instant Messenger); Ø Google Docs2, ZOHO3, jako przykłady programu do prac biurowych za pośrednictwem sieci Internet; Ø Pulpit zdalny, MS SharedView4, Skyfex5 i Teamviewer6 jako przykłady programu do współdzielenia ekranu w czasie rzeczywistym. 1

www.google.com/talk docs.google.com 3 www.zoho.com 4 http://connect.microsoft.com/site/sitehome.aspx?SiteID=94 5 www.skyfex.com 6 www.teamviewer.com 2

Omawiane programy są dostępne w sieci internetowej za darmo i jako nowinki techniczne są szeroko opisywane w prasie komputerowej, na blogach lub forach. Dlatego opis w niniejszym artykule będzie skrótowy, a uwaga czytelnika skierowana na wspomniane aspekty komunikacji (KK). Celem bezpośrednim analizy jest pokazanie podobieństw w komunikacji naturalnej i wirtualnej. Pośrednio natomiast analiza ta może wskazać nowe możliwości badania komunikacji międzyludzkiej, która wraz z rozwojem technologii jest i będzie coraz częściej zapośredniczona poprzez komputer i inne media (na przykład wielofunkcyjne, „wszystkomające” komórki typu smartfon). Wyniki takiej analizy zainteresują zarówno twórców internetowych aplikacji symulujących dialog, jak i ich użytkowników, którzy w ramach tzw. Computer Supported Cooperative Work chcą zaoszczędzić na kosztach, czasie i energii. Jeden z badaczy Computer Mediated Communication (CMC) zastrzega, że: (…) the effective use of CMC for joint problem-‐solving will depend on the extent to which people develop secure foundations of shared understanding by sharing their individual knowledge resources, and the success of their joint activity is likely to depend on how well they establish shared ground rules for working together and so on. (Mercer 2000:126). Efektywność wspólnej pracy na komputerze jest zatem zależna od możliwości przeniesienia zachowań znanych użytkownikom z komunikacji naturalnej na wirtualną. Dzięki temu łatwiej dochodzą do porozumienia i sprawniej wykonują zadane sobie prace. 1.

OBECNOŚĆ

Pierwszy z korelatów komunikacji to OBECNOŚĆ. Każdą interakcję symboliczną rozpoczynamy od zaznaczenia swojej obecności. Zanim zaczniemy się komunikować sygnalizujemy sobie, że jesteśmy tu i teraz, ze sobą, obok siebie. Komunikacja „twarzą w twarz” wymaga OBECNOŚCI jednoczesnej i bliskiej. Osoba inicjująca interakcję zbliża się do innej i zwraca na siebie uwagę spojrzeniem, gestem lub słowem czy zawołaniem. Najczęściej staramy się, by nasz rozmówca widział nas, naszą twarz, a zwłaszcza oczy. Wzajemne sygnalizowanie OBECNOŚCI i obserwacja siebie nawzajem podczas konwersacji zdają się być niezbędne dla utrzymania wspólnej uwagi nad omawianym problemem. Każdy z uczestników komunikacji stara się wyobrazić sobie, co dzieje się

„po drugiej stronie twarzy” swego partnera. Wszelkie zachowania niewerbalne, gesty i mimika, a także parawerbalne (intonacja, potakiwanie chrząknięciem itp) mają na celu pokazanie mówiącemu, że myśli słuchającego podążają za myślami mówiącego. Kiedy uczestniczymy w zajmującej nas rozmowie o ważnych dla nas problemach, które chcemy razem rozwiązać możemy odnieść wrażenie, że nasze umysły myślą razem. Razem podejmujemy wspólny wysiłek i każdy z nas przyczynia się do nadawania znaczeń indywidualnym działaniom komunikacyjnym. Oddaleni i oddzieleni ekranem swoich komputerów również chcemy skorzystać z zalet komunikacji. Dlatego często korzystamy z poczty elektronicznej lub komunikatorów internetowych, takich jak na przykład Google Talk. Pierwsze medium pozwala na komunikację asynchroniczną, bo jej uczestnicy nie muszą być połączeni w tym samym czasie. Drugie, zwane także Instant Messenger, umożliwia komunikację synchroniczną, czyli opiera się na jednoczesnej OBECNOŚCI jej uczestników. Pomijając szczegółowe porównywanie tych narzędzi komunikacji wirtualnej ważny jest sposób zaznaczania swojej OBECNOŚCI w sieci. W większości IM użytkownik ma szereg statusów do wyboru, dzięki czemu inne osoby będące w sieci mogą łatwo dowiedzieć się czy jest on dostępny. Niektóre komunikatory są zintegrowane z pocztą elektroniczną, dzięki czemu dostępność danej osoby jest widoczna zaraz po zalogowaniu. Przykładowo Google Talk jest częścią serwisu pocztowego Google Mail, czyli gmail. Warto się przyjrzeć rozwiązaniom przyjętym w tej aplikacji, gdyż są proste i przyjazne dla użytkownika. Przy imieniu (nicku) rozmówcy jest ikona lampka, której kolory zmieniają się automatycznie, zależnie od jego aktywności: Ø zalogowany i aktywny: zielona Ø niezalogowany: szara Ø zalogowany, lecz nieaktywny: pomarańczowa Program uznaje użytkowników za aktywnych, jeśli używają myszki lub klawiatury, co jest korelatem OBECNOŚCI przy komputerze. Jeśli więc wiem, że mój rozmówca jest zalogowany i aktywny, to mogę rozpocząć z nim rozmowę (chat). Jeśli podczas rozmowy zauważę, że lampka jest pomarańczowa, to mój rozmówca jest prawdopodobnie oddalony od komputera i/lub zajęty czymś innym. Podobne sposoby

zaznaczania OBECOŚCI są zaprogramowane w takich komunikatorach jak GaduGadu, Tlen, Skype, iChat i innych. Ich wielość i popularność świadczy o naturalnej ludzkiej potrzebie towarzyszenia sobie w codziennych zadaniach i pracy na komputerze. 2.

UWAGA

Drugim korelatem komunikacji jest UWAGA. Uczestnicy interakcji wspólnie skupiają uwagę na określonym przedmiocie lub sytuacji, która stanowi dla nich kontekst współdziałania. Badacze wspólnej uwagi (joint attention) podkreślają rolę wzajemnej świadomości o przedmiocie wspólnej uwagi. Innymi słowy, warunkiem inicjacji interakcji jest nie tylko skierowanie i skupienie uwagi każdego z uczestników interakcji na pewnym przedmiocie, lecz także wiedza każdego z osobna o tym, na czym skupia uwagę partner interakcji. W ten sposób wytwarza się Scena Wspólnej Uwagi (SWU, Tomasello 2002). Koncepcja SWU wywodzi się z badań nad rozwojem językowym dzieci, stąd definicja obejmuje interakcje dziecka i dorosłego. Według Tomasello, SWU to: „Interakcje społeczne, w których przez pewien czas dorosły i dziecko razem zwracają uwagę na jakiś przedmiot oraz na to, że partner w interakcji zwraca uwagę na ten przedmiot” (Tomasello 2002: 132). Następnie Tomasello wskazuje na triadyczną (potrójną) relację SWU pomiędzy dzieckiem i dorosłym a przedmiotem wspólnej uwagi. W celu zastosowania jego koncepcji do analizy szeroko pojętej komunikacji w niniejszym artykule przyjęto, że uczestnikami SWU są rozmówcy. Relacje w SWU obrazuje poniższy rysunek. Kolory strzałek i ramek symbolizują powiązania pomiędzy ROZMÓWCAMI a PRZEDMIOTEM UWAGI. Zakłada się, że PRZEDMIOT UWAGI jest wspólnie wyobrażanym obiektem, którego treść jest uzgadniana (negocjowana) podczas interakcji, czyli rozmowy.

Rysunek 1 Schemat relacji w Scenie Wspólnej Uwagi (opracowane na podstawie Tomasello 2002).

W komunikacji naturalnej przedmiot wspólnej UWAGI, czyli to, o czym mowa, jest w zasięgu wzroku (a także słuchu i, choć rzadziej, innych zmysłów) rozmówców lub jest przywoływane za pomocą gestów i języka. W ramach SWU najczęściej znajdują się sprawy aktualnie istotne, nowe informacje czy sprawy do załatwienia. W rezultacie można założyć, że w SWU zajmujemy się tym, na co zwraca naszą uwagę nasz rozmówca i ustalamy wspólny przedmiot. Podobnie dzieje się w komunikacji zapośredniczonej przez komputer. Różnicą jest jednak „miejsce” przedmiotu wspólnej UWAGI: To, o czym mowa, jest na różnych komputerach. Jeśli na przykład wspólnie spoglądamy na wydruk tekstu do poprawy, to przedmiotem wspólnej uwagi jest właśnie ten tekst, poprawki etc. Komunikacja naturalna wymaga od nas OBECNOŚCI w tym samym czasie i miejscu. Czasem jednak łatwiej (taniej i szybciej) spotkać się wirtualnie. Połączenie internetowe pozwala na wspólną pracę na komputerze niezależnie od miejsca przebywania rozmówców. Wówczas, jeśli chodzi o przykładowy tekst do poprawki zajmujemy się tym, co jest po obu stronach ekranu. Najprościej wyświetlić tekst na ekranie każdego z rozmówców i porozumieć się za pomocą IM lub czatu. Wówczas kopie dokumentu są rozproszone na różnych komputerach, więc wprowadzane poprawki wymagają scalenia.

Dla tych, którzy chcą mieć pewność, że na przykład poprawiany tekst wyświetla się tak samo i jednocześnie na komputerze współpracowników zaprogramowano internetowe wersje aplikacji biurowych. Jedną z bardziej znanych i popularnych jest Google Docs, na który składają się edytor tekstów (dawniej Writely), arkusz kalkulacyjny (Google Spreadsheets) i program do tworzenia prezentacji multimedialnych typu Powerpoint. Podobny zestaw aplikacji znajdziemy m.in. w serwisie ZOHO, który oferuje nawet więcej aplikacji sieciowych (dodatkowo mamy Wiki, zarządzanie projektem i inne). Nowych serwisów tego typu przybywa i trudno wymienić tutaj wszystkie. Warto jednak wspomnieć też o Mind427, w którym możemy współtworzyć mapy myśli lub Thinkature8, gdzie można łatwo wymieniać się pomysłami i notatkami. Dla grafików przewidziano serwis Conceptshare9, gdzie szereg narzędzi graficznych ułatwia opis i ocenę danego projektu graficznego wyświetlanego na wielu ekranach w czasie rzeczywistym. Wspólną cechą wymienionych rozwiązań jest możliwość edycji dokumentów przez wiele osób jednocześnie i zdalnie. Kopie dokumentów są przechowywane na jednym serwerze danego serwisu. Dodatkowo, podczas edycji tekstu czy prezentacji dostępny jest czat zintegrowany z danym serwisem. Google Docs wykorzystuje swój Google Talk (okienko Discuss), podobnie Mind42 pozwala zalogować się na konto Google i wymieniać uwagi za pomocą Google Talk, a ZOHO oferuje własny komunikator. Różnice techniczne nie mają dla naszej analizy większego znaczenia, gdyż ważniejsze są cele, do jakich wspólnie dążą twórcy tych aplikacji. Ostatecznie chodzi o sprawienie wrażenia, że praca zdalna, czyli komunikacja wirtualna coraz bardziej przypomina tę naturalną, jaką znamy. Najnowsza, dziewiąta wersja popularnego czytnika plików w formacie PDF (Portable Document Format) zachęca użytkowników do spotkań w sieci10. Dzięki temu rozwiązaniu możemy „dzielić swoje ekrany” (share your screen), czyli pokazać swojemu współpracownikowi to, co aktualnie mamy na swoim ekranie. Funkcja telekonferencji oferowana wcześniej firmom i politykom stała się powszechnie dostępna i darmowa. 7

www.mind42.com http://thinkature.com 9 http://www.conceptshare.com 10 http://www.adobe.com/products/acrobat 8

Wystarczy założyć konto na acrobat.com i zalogować się, by pokazać w sieci siebie za pomocą kamery, a swój ekran za pomocą opcji share your screen. O korzyściach takiej formy współpracy najlepiej przekonać się na żywo albo obejrzeć filmiki na stronach adobe.com. Występujący na nich architekci, prawnicy czy wykładowcy zwracają uwagę na zaoszczędzony czas i koszty pracy nad wspólnymi projektami właśnie dzięki ułatwionej wymianie uwag i komentarzy za pomocą Acrobat Reader 9. Konkurencyjne rozwiązanie proponowała już wcześniej m.in. firma Microsoft (MS Shared View w ramach Office Live). Czas pokaże, które rozwiązania i w jakiej formie staną się standardem. W ramach komunikacji wirtualnej warto opisać jeszcze jedną sytuację komunikacyjną, w której jednoczesna dostępność przedmiotu wspólnej uwagi jest istotna. Czasem współpraca wykracza poza ramy jednego dokumentu, który można współtworzyć w sieci. Projektowanie stron internetowych lub aplikacji ściśle dopasowanych do potrzeb klienta wymaga zdalnego dostępu do jego komputera. Systemy operacyjne Microsoft Windows lub MAC OS dają nam możliwość udostępniania pulpitu (Pulpit zdalny). W internecie dostępne są także aplikacje Skyfex czy Teamviewer, które także umożliwiają podejrzenie pulpitu innego komputera, a nawet przejęcie kontroli nad innym komputerem za zgodą jego właściciela (użytkownika). Dzięki wymienionym programom można poprosić o pomoc zdalną lub wspólnie wykonać pracę na jednym komputerze. Kiedy komuś trudno jest nagrać płytę lub skonfigurować program pocztowy, czy sprawdzić zaawansowane ustawienia systemowe łatwiej udostępnić swój komputer zdalnie specjaliście niż do niego dzwonić lub pisać. Słowne instrukcje są pomocne, lecz mogą się okazać zbyt skomplikowane. Podgląd czyjegoś działania na komputerze zwiększa zakres dostępności do przedmiotu wspólnej uwagi i gwarantuje porozumienie. Dlatego aplikacje do udostępniania pulpitu będą zdobywać popularność. Tym bardziej, że wraz z rozwojem technologii przybywa wiele nowych rozwiązań, programów i serwisów, których obsługa często wymaga cierpliwości, czasu i nowych umiejętności. 3.

WSKAZYWANIE i POKAZYWANIE

Trzecim korelatem komunikacji jest WSKAZYWANIE I POKAZYWANIE. Używanie rąk do pokazywania istotnych dla nas rzeczy jest starsze niż posługiwanie się językiem. Co więcej, pierwotność gestu względem mowy pozwala na komunikację w sytuacjach braku wspólnego języka. Nawet kilkumiesięczne dzieci potrafią zakomunikować swoim

opiekunom czy rodzicom potrzebę jedzenia czy zabawy za pomocą tzw. bobomigów. W komunikacji naturalnej wskazujemy palcem i pokazujemy gestem to, o czym chcemy mówić. Powiązanie przekazu słownego i wizualnego pomaga kierować wzrokiem rozmówcy. To, na co patrzymy, jest dla nas ważne. Śledzenie wzroku jest naturalne i wspomaga komunikację językową (rozwój języka u dzieci). Poradniki komunikacji zalecają by podczas tłumaczenia komuś rzeczy wymagających większego skupienia uwagi korzystać ze wskaźnika (na przykład długopisu). Najpierw wskazujemy nim to, o czym mówimy (na przykład fragment tekstu czy dane w tabeli), a potem podnosimy wskaźnik na wysokość oczu naszego rozmówcy. W ten sposób skupimy jego uwagę na tym, co chcemy omówić. Za odpowiednik zachowań niewerbalnych w komunikacji wirtualnej można uznać wskazywanie kursorem sterowanym myszką. Możemy wskazać drugiej osobie, gdzie należy kliknąć by wykonać daną operację. Dzięki opisanym już rozwiązaniom (pulpit zdalny, Skyfex, Teamviewer) osoba, której pomagamy może siedzieć „po drugiej stronie ekranu”. Większość z programów do „uwspólniania ekranu” umożliwia wyświetlanie kursorów obu użytkowników na jednym ekranie, a także wyróżnienia kursora przy klikaniu (czerwone kółka wokół strzałki w Skyfex lub poiting tool w Thinkature).

Rysunek 2 Uzyskiwanie kontaktu wzrokowego podczas rozmowy (Peace 2005).

Wśród wielu funkcji aplikacji symulujących dialog znajdujemy także cell presence indicator (dostępne w Google Spreadsheets), czyli oznaczenie komórki, w której jest kursor naszego współpracownika. Dzięki temu widzimy, czym konkretnie zajmuje się nasz rozmówca i jakie dane wpisuje. Na poniższym obrazku widzimy dwie ramki wokół komórek arkusza kalkulacyjnego. Każda z nich sygnalizuje pozycję kursora każdego ze współpracowników z osobna. Liczba ramek jest zależna od liczby aktualnie zalogowanych użytkowników aplikacji, którym udostępniono dany plik.

Rysunek 3 Funkcja cell presence indicator w Google Spreadsheets11 (http://documents.google.com/support/spreadsheets/bin/answer.py?hl=en&answer=71999)

WSKAZYWANIE i POKAZYWANIE

Czwartym korelatem komunikacji, jaki zostanie przedstawiony w tym artykule, jest MÓWIENIE rozumiane jako regulacja werbalna. W ramach badań nad wspólną uwagą przyjmuje się, że język ma przede wszystkim funkcję regulacyjną, a dopiero na tej podstawie można przekazywać sobie informacje czy dzielić się doświadczeniem. Regulacja dotyczy procesów poznawczych, a w szczególności uwagi i pamięci (por. Wygotski 1989 lub Tomasello 2002). Rozmówcy używają języka, by zwracać uwagę na stany swojej uwagi. Ja, jako autor artykułu wpływam na twój stan uwagi. W rezultacie to, co jest w stanie twojej uwagi, jest nazywane za pomocą moich określonych zachowań komunikacyjnych -‐ słów. W komunikacji bowiem najważniejsze jest dzielenie się doświadczeniem dla wspólnego myślenia (por. Bruner 1974). Dlatego sterowanie uwagą za pomocą języka, wskazywania palcem lub wskaźnikiem i pokazywania gestem służy zwracaniu uwagi rozmówcy na to, co dla nas istotne i przywoływanie odpowiednich doświadczeń z pamięci, by skorzystać z nich podczas wspólnego rozwiązywania bieżących problemów.

Obrazek pochodzi ze strony pomocy Google Spreadsheets, którą znajdziesz po wpisaniu w wyszukiwarce: "cell presence indicator" site:google.com (to jedyny wynik: http://documents.google.com/support/spreadsheets/ bin/answer.py?hl=en&answer=71999)

Regulacja werbalna podczas współpracy przy komputerze jest realizowana za pomocą opisywanych już komunikatorów. Szybkie przekazywanie wiadomości tekstowej jest prostsze niż przesyłanie sygnału mowy (Skype jest oparty na kodowaniu i kompresji dźwięku, dlatego wymaga większej mocy obliczeniowej i wyższej przepustowości łącz). Komunikacja wirtualna opiera się częściej na formie pisemnej, bo wywodzi się z pisma. Neil Mercer zauważa, że: „For doing joint problem-‐solving, or arguing about a particular complex issue, CMC therefore offers some of the advantages of speech (rapid interaction, informal register) together with some of those of written correspondence (the messages do not fade rapidly, and so can be considered in depth; pieces of text can be exchanged with precision; replies can be drafted, reviewed and redrafted before sending).” (Mercer 2000:127).

Komputer, przed którym spędzamy coraz więcej czasu, staje się drugim obok języka narzędziem mentalnym (mindtool), czy znakiem w rozumieniu Wygotskiego (Wygostki 1989). Według niego znaki służą człowiekowi do wspomagania procesów poznawczych, czyli do poszerzania zakresu działania umysłu. Komunikacja wirtualna opiera się na naturalnej, bo ludzie chętnie przenoszą strategie wspólnie wypracowane w komunikacji tradycyjnej na tę wspieraną przez technologię. Stąd zapis czata wykazuje zarówno cechy mowy, jak i pisma: „On the other hand, any user knows that in all its current forms CMC is still a clumsy medium, one in which people try to do talk-‐ like things but without the auxiliary systems of gesture and tone of voice for conveying emotions and subtle meanings. Although it has many spoken language characteristics, CMC is still essentially a literate activity, and so users have to rely on the self-‐conscious representation of emotions through language in a way that speakers do not.” (Mercer 2000:28).

PODSUMOWANIE

Powyższy przegląd aplikacji symulujących dialog jest tylko wstępem do porównania komunikacji naturalnej z wirtualną. Wiele z przedstawionych możliwości jest na tyle nowych, że trudno ocenić skuteczność ich działania i przydatność w codziennej współpracy poprzez komputer (computer supported cooperation work). Przydatność i popularność opisanych rozwiązań zachęca jednak do prowadzenia szerszych badań i testów wśród użytkowników. Porównanie komunikacji naturalnej i wirtualnej oparte na czterech wybranych korelatach komunikacji jest propozycją wyjściową dla takich badań i wymaga jeszcze wielu poprawek i uściśleń. Pewne jest, że technologia rozszerza nasze możliwości poznawcze, a nowe media współdziałają ze starymi mózgami (Reeves i Nass 2000). Aplikacje internetowe symulujące dialog są przyjazne użytkownikom (user-‐friendly), bo opierają się na naturalnych strategiach komunikacyjnych człowieka. Współdzielenie tworzonych dokumentów ułatwia współpracę, bo ludzie lubią robić coś razem, najchętniej tu i teraz, na swoich komputerach. Dialog człowieka z człowiekiem za pomocą komputera nie różni się tak bardzo od rozmowy, jak nam się zdaje, raczej przybliża się do niej. I taki jest kierunek rozwoju mediów. Internet pozwala rozszerzyć nasze umysły i połączyć w „inteligencję kolektywną”, a to czyni technologię narzędziem poznania.

Tabela 1 Porównanie komunikacji naturalnej i wirtualnej według korelatów komunikacji (opracowanie własne).

KORELATY KOMUNIKACJI

OBECNOŚĆ

KOMUNIKACJA

NATURALNA

WIRTUALNA

jednoczesna i bliska

(nie)jednoczesna i daleka

Jesteśmy tu i teraz, tuż

„tu i teraz” zapośredniczone

obok siebie, ze sobą!

poprzez komputer

To, o czym mowa, jest w zasięgu wzroku.

UWAGA

Zajmujemy się tym, na co zwraca naszą uwagę nasz rozmówca, ustalamy wspólny przedmiot!

To, o czym mowa, jest na różnych komputerach. Zajmujemy się tym, co jest po obu stronach ekranu! Wskazywanie kursorem

WSKAZYWANIE i POKAZYWANIE

Wskazywanie palcem i

(myszką) i klikanie

pokazywanie gestem

Interesuje nas to, na co

Interesuje nas to, co

rozmówca wskazuje myszką.

wskaże nasz rozmówca.

Widzimy to, czym konkretnie zajmuje się rozmówca.

MÓWIENIE (regulacja werbalna)

raczej wokalna

raczej pisemna lub ustna (np. Skype)

Bibliografia: Bruner, J. S. 1974. W poszukiwaniu teorii nauczania. Warszawa: PIW. Mercer, N. 2000. Words and Minds. How we use language to think together. Londyn: Routledge. Peace A. 2005. Mowa ciała. Jak odczytywać myśli innych ludzi z ich gestów Kielce: Jedność. Reeves, B., i C. Nass. 2000. Media i ludzie. Warszawa: PIW. Tomasello, M. 2002. Kulturowe źródła ludzkiego poznawania. Warszawa: PIW. Wygotski, L. 1989. Myślenie i mowa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwa Naukowe.

Dialogue simulation in Internet applications Natural versus virtual communication Summary Dialogue is to serve people to share their experience. We dialogue when we deal with everyday problems, get things done, exchange thoughts, concentrate on the same particularly important issues for us and finally we make meaning. Natural communication is a face to face interaction, which demands a close and immediate (simultaneous) presence of interactants. Contemporary internet technology support us and simulate the dialogue when we are away and work with our remote co-‐workers. Today we are approaching new way of communication, here called virtual (media). Among various Internet services there are also those which allow us to easily share documents online and help in real-‐time cooperation. Some of them are presented: Google Docs, ZOHO, Office Live, ConceptShare, MS SharedView, Mind42. The aim of this preliminary analysis is to present a model of Computer Mediated Communication and explain how these programs facilitate the computer supported cooperation work. Therefore a comparison of two kinds of communication is shown and four communication correlates are introduced. The research is done in a joint attention paradigm.