Tekstenboekje vasten 2010

Op

titel tekst

onbekend

terrein

Rabbijn Simon bar Yochai over het gat in de boot

Tekstenbundel van Spoor Zes voor de campagne van Broederlijk Delen 2010 1 ‘Nomineer Samuel voor de Nobelprijs Duurzame Ontwikkeling’

Parabel Op een dag voeren een aantal mannen de zee op. In een aanval van lichtzinnigheid begon een van de opvarenopvarenden op de plaats waar hij zat een gat te maken in de boot. Toen een van zijn reisgezellen dat zag, riep hij: “Wat ben je daar aan het doen?”

De man antwoordde bot: “Wat kan jou dat schelen? Ik maak het gat niet onder jouw, maar onder mijn zitplaats.”

“Het is misschien wel onder jouw zitplaats, maar het wawater zal de boot doen vollopen, hij zal zinken en we zullen allemaal verzuipen.”

Rabbijn Simon bar Yochai

[

ver ]foto: thomas de boe

2

Wipala

inf acht o & ergr o

nd

Nog voor Colombus in Amerika arriveerde, vatten de inheemse volkeren van de AnAndes hun visie op de mens en de kosmos samen in een krachtig beeld: de wipala, een vlag met 49 vierkante kleurvlakken die in schaakbordformaat geordend zijn.

Dat Aymara-woord betekent: ‘in de lucht wapperen’.

Tegenwoordig is die vlag ook het symbool van de strijd voor politieke en sociale rechten van de inheemsen.

]foto: liesbeth van huffelen[

Van zeven kleuren zijn er telkens zeven vlakken in de vlag aanwezig. De witte kleur – symbool van het oneindige en het licht – vormt de diagonaal die de vlag verdeelt in twee helften. De kleuren boven en onder de witte diagonaal symboliseren de harmonie, het evenevenwicht dat moet bestaan tussen tegengestelde elemenelementen. Zo is het bovenste deel de dag, het onderste de nacht. Elke kleur heeft ook een eigen betekenis: natuur, maatschappij, enz.

3

Groot feest Groot feest in Tarabuco.

Langs alle kanten komen vrachtwagens over de heuvels aangehobbeld.

Mensen staan opeengepropt in de laadbak.

Ze zijn één en al kleur in hun feestkleren: geweven poncho´s, linnen broeken, zakjes langs hun heup om coca in te bewaren en belletjes aan hun sandalen, Baby´s hangen stevig op de ruggen van hun moeders, hun hoofdjes piepen net boven de draagdoek uit.

De wipala zwaait tussen hen in, de regenboogvlag die de Andesvolkeren verenigt.

Ann Verscuren

4

edito

Op onbekend terrein We haalden de titel van ons tekstboekje bij het Internationaal Klimaatpanel van de Verenigde Naties. Zij stellen dat we door de klimaatopwarming met onze wereld “op onbekend terrein” zijn aanbeland. Wat ons vandaag overkomt, is nooit eerder in de menselijke geschiedenis voorgevallen.

Gelukkig treffen we onderweg ook mensen aan die beter met het terrein vertrouwd zijn. Het loont de moeite om van hun terreinkennis te leren. In de Andes bijvoorbeeld bepaalt de eerbied voor Pachamama, Moeder Aarde, heel sterk het dendenken en doen van de mensen.

De veertigdaagse vasten als voorbereiding op het hoogfeest van Pasen verwijst naar de veertig jaar dat het volk Israël in de woestijn rondzwierf. Die Bijbelse woestijntijd was een tocht op ‘onbekend terrein’, met het ‘goede leven’ van het beloofde land als opdracht én belofte.

Meteen krijgt die woestijntijd van lang geleden een actuele invulling. We bevinden ons wel degelijk op een historisch keerkeerpunt. We worden op pad gestuurd met de loodzware opdracht de geschonden relatie met de aarde te herstellen.

Dit tekstboekje neemt je mee op tocht, langs onbekend terterrein. Toekomst verkennen, oude kennis ‘opgraven’, creativiteit gebruiken, zwerven en samen werken aan het goede leven. die zowel ethisch als “De hedendaagse mens staat voor een fundamentele vraag ontwikkeling zich ecologisch is. Hoe kunnen we vermijden dat de altijd snellere natuur en alle levensvormen tegen de mens keert? Hoe rampen te vermijden die de akt?” vernielen? En hoe alle schade te herstellen die al is veroorza Paus Johannes Paulus II, juni ’96

5

Het goede leven, wat is dat?

Dat vroegen we aan de jongens van 6 tso uit het TechTechnisch Instituut Don Bosco Sint-Pieters-Woluwe en enkele leid(st)ers van Chiro Frelus uit Deurne. ed leven Ik zal een go en als bb he d geha eest is, w het actief ge dige no de et m r maa . es uz pa rust

Een go ed job he leven is als ik b, getr een go ou ede kindere n heb, a wd ben en drie ls ik vee heb en lk me goe d kan a ennissen musere n.

ik zou later gaat uitzien: zo er ve nderen ge st er on vrouw en ki t mijn toekom Ik zou ook graag een da en ill w g . lpen.

Ik zou graa ige man zijn re mensen he ke, verstand k graag ande oo ik graag een rij u zo n, ik rijk be hebben. Als

Ik verlan g ernaar e goede jo b te hebb en en een famil ie te stich en ten

6

genoeg van dat ik Ik droom er rsoon pe ed go een die geld verdien, b he kinderen kan zijn, en en do en nn ku ies goede stud kunnen opvoeding een goede w. ou vr ve lie hebben, een

ven eruit Hoe zag je le rugkijkt te op er als je en: “Ik gg ze en kunt leven ed go n ee b he ? ” gehad.

Mijn droom van een goed leven...

Als ik een goede n. kleuterjuf be

t ik Als ik weet da iets n re de voor an beteken.

Een goed leven betekent dat je vrienden hebt op wie je kunt rekenen.

Huisje-tuintje-kin dje horen erbij.

Een goed leven houdt in dat ik er zelf ben voo r familie en vrienden.

Ik wil graag de reizen rond wereld.

hard Ik hoop heel job, m oo dr mijn r, te ge le rp kinderve kunnen n. verwezenlijke

7

Maskers voor carnaval In de Andes is carnaval een groot feest. In Ouro, een Boliviaanse stad, dragen de inwoners dan & maskers. info grond Die zijn vaak gebaseerd op hun eigen verleden. r e t h c a

8

op

dr

ac

ht

Doe-opdracht Materiaal: allerlei knutselgerief Teken of maak zelf een masker waarin elementen van onze cultuur of ons verleden verwerkt zijn.

Vanaf 13.000 v.C. bewoonden indianen het huidige Bolivië. Rond 1441 n.C. zijn het Inca’s die de regio besturen.

Rond 1545 werd Zuid-Amerika en dus ook Bolivia gekoloniseerd door de SpanSpanjaarden. De nomadische indianen in het laagland ten oosten van het Andesgebergte werden echter nooit effectief onderworpen. Na de onafhankelijkheidsoorlog werd op 6 augustus 1825 de Boliviaanse staat uitgeroeuitgeroepen. info & grond achter

Ouro, ten zuidwesten van de hoofdhoofdstad La Paz, telt 248.000 inwoners.

Het carnaval van Ouro is het grootste culturele feest van Bolivia en staat op de lijst van het werelderfgoed.

info & grond achter

9

t

ch

ra

d op

Gespreksopdracht Houd een groepsgesprek over carnaval, maskers, wat er te verbergen is en wat er getoond wordt.

Wat zit er achter je masker?

Wat toon je met je masker?

10

Een goed mens zijn, wat betekent dat?

Dat vroegen we aan de jongens van 6 tso uit Woluwe.

Zo leven dat het leven voor iedereen draaglijk is, dat mijn keuzes niet nadelig zijn voor Ik hou me niet bezig met andere mensen hu anderen. n leven, mijn leven is al mo eilijk genoeg.

e ben voor d Respect heb anderen. n vrijheid va

Iemand die zijn leven goed leeft en geen dag verspilt.

Een mens wil zo go ed mogelijk zijn vo or de rest van de wereld, hij weet dat hij nooit goed zal zijn voor iedereen, maar hij zal zijn best doen om voor zoveel mogelijk mensen goed te zijn.

11

Het goede leven De indiaanse van de Andes streven ‘het goede leven’ na, ‘sumak kawsai’ in het inf acht o & ergr ond Quechua, ‘el buen vivir’ in het Spaans.

Ze bedoelen daarmee niet alleen het welzijn van het individu, maar het individu in relatie tot de omgeving: de medemens en de lucht, het water, de grond, de bergen, de bomen en de bodemrijkdommen. Kortom, de relatie met Moeder Aarde.

Het streefdoel is niet een opeenstapelen van goederen, maar wel een ethiek van het genoeg, van niet meer te nemen van Pachamama dan wat je nodig hebt. Dat conconcept van ‘het goede leven’ werd in Bolivia en in Ecuador opgenomen in de nieuwe grondwet.

Je mag van de Pachamama niet meer nemen dan wat je nodig hebt. Je kunt niet alleen maar krijgen, je moet ook iets teruggeven. Telkens opnieuw moeten de relaties hersteld worden: met de aarde, met de mensen, met God. Met het ‘goede leven’ hangen ‘de rechten van de natuur’ samen, die ook in de grondwet erkend worden. Niet alalleen de mens, ook de natuur heeft rechten.

12

De Boliviaanse grondwet onderscheidt vier rechten voor de natuur: Het recht op leven Het recht op de mogelijkheden om haar biocapaciteit te regenereren Het recht op een propere omgeving, vrij van milieuvervuiling Het recht op harmonie en evenwicht in de relatie tussen mens en natuur

en[

lind ]foto: hans van der

13

De aarde heeft koorts Wetenschappers zeggen dat we er alles aan moeten doen om de temperatuurtemperatuurstijging onder de 2 °C te houden. Zo niet wordt de opwarming onbeheersonbeheersbaar en zijn de gevolgen niet te overoverzien.

inf acht o & ergr o

nd

Momenteel is er ‘slechts’ een stijging van 0,8°C in vergevergelijking met de periode voor de Industriële Revolutie. En de gevolgen zijn al ernstig genoeg. Vooral in het Zuiden veroorzaakt de opwarming van de aarde armoede.

Jaarlijks sterven 300.000 mensen aan de gevolgen van de klimaatopwarming. Droogtes, stormen, woestijnvorwoestijnvorming of overstrooverstromingen bedreigen woongebieden, gewassen en lokale economie.

Mensen moeten al hun creativiteit aanwenden om hun duurzame landbouwmethodes en overleoverlevingsstrategieën aan te passen aan het veranderend klimaat.

14

Samuel vertelt …

We zijn met drie broers en we hebhebben elk ons gezin met kinderen.

Onze ouders hebben een irrigatieirrigatiesysteem opgezet en ze werken ook nog mee. Met de oudste kinderen erbij hebben we momenteel twaalf ]foto: thomas de boever[ arbeidskrachten.

Water uit het hoger gelegen bronbronnetje vult het bassin: eerst leiden we het water ernaartoe via een kanaaltje dat we groeven in losse aarde. Maar dat systeem was te kwetsbaar. Het werd vernield door hevige regenval. Nadien besloten we een kanaaltje uit het hakhakken in de rots. En dat werkt goed. Pvc-buizen leiden het water verder naar de velden. We laten het niet zomaar over de akkers lopen, we maken sproeiers om het te verdelen. Zo vermijden we dat het stromend water erosie veroorzaakt.

Voor onze families heeft het irrigatiesysteem het leven aanzienlijk verbeterd. Het geeft meer zekerheid, vroevroegen waren we helemaal afhankelijk van de regenval. We kenden meer en meer slechte jaren, met droogte en tegenvallende oogsten. Toen oogstten we ook maar één keer per jaar, nu kunnen we vroeger zaaien en in decemdecember al een eerste keer oogsten. Een tweede keer zaaien en oogsten werd dus mogelijk, en we kunnen een grotere variëteit aan gewassen produceren, waaronder groenten en fruit. We hebben zelfs overschot om te verkopen op de markt. We telen ook klaver, om te gebruiken als veevoer.

Dat laat ons toe een melkkoe te houden en onze voeding aan te vullen met melk en kaas.

15

op

dr

ac

ht

Opdracht ‘Omdat het Zuiden plannen heeft’.

De baseline van Broederlijk Delen.

Die organisatie laat mensen in het Zuiden hun plannen uitvoeren.

Niet onze plannen, die van henzelf.

Gespreksmethodiek één: Als je die – in het kort geformuleerde – visie hoort, denk je dan dat er door zo’n manier van werken verandering kan komen?

Gespreksmethodiek twee: Materiaal: een blad en een dunne schrijfstift per persoon.

Teken het silhouet van het hoofd van je linkerbuur en schuif het blad dan door naar die persoon.

Schrijf in je eigen hoofd één of enkele dromen op: persoonlijke, voor de gemeenschap, voor de nabije of verre toekomst. Wissel daarover uit in duo’s of trio’s.

Enkelen kunnen één van de dromen uit hun gespreksgroepje vertellen voor de grote groep.

16 [

ver ]foto: thomas de boe

Uit stof zijn we gemaakt De rijke man wil graag glimmend gepoetste schoenen.

Dat is moeilijk in zijn land.

Overal waait stof op.

Overal valt stof neer.

Ook in de stad.

Gelukkig kun je op elke hoek van de straat een schoenpoetsertje vinden.

Die kan de rijke man geven wat hij wil: de status van blinkende schoenen voor zijn zakenlunch begint of hij op kantoor moet verschijnen.

De rijke man plant zijn schoen op het houten werkmanskistje van de jongen.

Hij kijkt letterlijk op hem neer.

De jongen zit in het stof en doet zijn werk vliegensvlug.

Stof eraf, poets erop, in rondjes smeren en dan wrijven-wrijven-wrijven tot de schoenen glimmen.

De rijke man geeft hem wat kleingeld.

Het liefst zou hij het in het stof gooien, zodat hij de schoenpoetshanden van de jongen niet moet aanraken.

Hij kijkt het jongetje ook niet aan.

Eigenlijk wil hij zo´n arm, bestoft joch niet zien, maar hij heeft hem nu eenmaal stomweg nodig.

Ann Verscuren 17

op

dr

ac

ht

Ik ga naar de Andes en ik neem mee ...

Speel het spel ‘Ik ga naar de Andes en neem mee ...’

Stop spullen in je koffer waarvan je denkt dat ze daar niet aanwezig zijn.

]foto: thomas de boever[

Waarom denk je dat die spullen daar niet te vinden zijn?

Waarom kies je die spullen?

18

Wegen Stel je dit eens in België voor.

Jongeren die zeggen dat ze geluk hebben dat ze naar school mogen gaan.

Dat ze geluk hebben dat er een internaat is gebouwd, zodat ze geen uren meer te voet moeten komen.

Dat ze geluk hebben dat er iemand met hun ouders is komen praten zodat ze deze kans krijgen.

Dat ze misschien later, als ze nu goed studeren, als landbouwingenieur of dokter terug kunnen gaan naar hun dorpje op het platteland.

Dat ze in het weekend ook hard werken.

Elke zaterdag moeten ze helpen om wegen aan te leggen in de bergen.

Wegen waarlangs ooit de dokters, de ingenieurs en de elektriciteitspalen tot bij hun familie kunnen geraken.

Nog nooit werd dat spreekwoord zo concreet: deze jongeren timmeren echt wel aan de weg.

Ann Verscuren

19

Ieder mens is geboren uit het water en zal weer opstaan

uit het water.

Stamlied van de Dogons uit Mali

Mensen De misogi, Japanse reinigingsrituelen, gebeuren in water. en met hun brengen hun handen en mond naar het schone water toe een rivier of hoofd in het water vragen ze om vergiffenis en licht om bron te zuiveren.

Shintoïstisch plattelandsritueel

Santhuthi. Genoeg is overvloed

]foto: thomas de boever[

Ongeveer ‘Santhuthi’ is de kunst om tevreden te zijn met wat je hebt. istische dertig jaar geleden verbood de Thaise regering de boeddh overheid monniken om die ‘santhuthi’ nog langer te prediken. De te boeddacht immers volgens een westerse logica dat het gewraak en dus ook de dhistische principe de economische groei belemmerde gerespecontwikkeling in de weg stond. Buddhadasa Bhikku – een Hij was er el. maatreg die tegen zich verzette – monnik teerde Thaise ke ontvan overtuigd dat ‘santhuthi’ juist bijdraagt tot echte menselij ang. wikkeling, wat hij veel belangrijker vond dan materiële vooruitg Miun Pipob, vertelt ” eg, middenw een naar graag werken isten “Boeddh niet vast te een geëngageerde boeddhist. “De Boeddha leert ons om zomaar elke houden aan oude ideologieën. Het is dus verkeerd om ht in de verandering te verwerpen. Maar als een evolutie het evenwic ” worden. urd bijgestu ze moet t, natuur verstoor

20

bij een lokale We eten niet elke dag vlees, we halen seizoensgroenten onderweg sowieso met doen appen boodsch er combine ik en r verkope zijn voor mijn job.

Anne, volwassen begeleidster Chiro Frelus

“De wereld is om zeep, er gebeuren rare dingen...”

Misschien is het omdat we het nu goed hebben dat we er niet mee bezig zijn? Wanneer we zelf problemen ondervinden door de klimaatveranderingen, doen we iets.

Het effect van wat we doen, is te weinig zichtbaar en dus niet motiverend genoeg. Is het eigenlijk wel te verwezenlijken? Is het eigenlijk niet al te laat? Kunnen we de veranderingen nog afremmen?

Vragen uit een gesprek met enkele Chiroleid(st)ers

21

Het leven zoals het is: campo ´s Morgens douchen?

Nee, met je handdoek naar de rivier.

Je kookpot onder de kraan houden?

Nee, naar de rivier ermee.

Even gauw de afwas doen?

Ja hoor, met water van de rivier.

De velden irrigeren?

Graaf maar een grachtje van aan de rivier.

Je kleren in de wasmachine?

Hup, weer naar de rivier.

Water voor de koeien en de schapen?

Draag het maar aan, de rivier heeft genoeg.

Van een levensader gesproken!

Ann Verscuren

22

op

dr

ac

ht

Doordenkers Zijn levensaders onuitputtelijk?

Zijn rivieren onkwetsbaar?

Blijft het water stromen?

Blijft het water gezond?

en[

lind ]foto: hans van der

23

Water ...

In deze Boliviaanse stad vind ik geen flessenwater.

Hoe moet het dan om mijn tanden te poetsen?

Een glas water is toch ieders recht, zelfs arm en eeneenzaam?

Hoe moet het dan na een lange reis of een zware dagdagtaak?

Moet de arme weer naar de rivier, zelfs vervuild of ververschraald?

Hoe moet het dan in de keuken?

Hoe kun je zonder vocht de harde groenten tot zachte spijzen koken?

Hoe moet het dan op het veld?

Water is toch de sappige bouwsteen van vrucht en fruit?

Hoe moet het dan met de vissen en het vee?

Voor de ene ontspringt er het leven, voor de andere het voedsel.

Hoe moet het met een wereld zonder zuiver water?

Heuvels bekleden zich met bonte sluiers, met hun wortels in de vochtige bodem.

24

Over de bergen dondert een waterval, in de dalen ruisen de beken, aan het strand zingt de zee.

Aan de oever van het meer fluisteren geliefden hun geheime dromen in elkaars oren.

In water wordt een kind geboren.

In de dalen ruisen de beken, aan het strand zingt de zee.

Aan de oever van het meer fluisteren geliefden hun geheime dromen in elkaars oren.

In water wordt een kind geboren.

Gard Vermeulen

Lees het Boliviaans reisverhaal van Gard, Liesbeth en de anderen: http://blogs.kabaal.be/

25

Omhakken?

Jezus vertelde hun deze gelijkenis.

Iemand had een vijgenboom in zijn wijngaard geplant en ging kijken of de boom vrucht droeg, maar hij vond geen vijgen. Hij zei tegen de wijngaardenier: “Al drie jaar kom ik kijken of die vijgenboom vrucht draagt, maar tevergeefs. Hak hem maar om, want hij dient tot niets en put alleen de grond uit.”

Maar de wijngaardenier zei: “Heer, laat hem ook dit jaar nog met rust, tot ik de grond eromheen heb omgespit en hem mest heb gegeven, misschien zal hij dan het komende jaar vrucht dragen, en zo niet, dan kunt u hem alsnog omhakken.”

Lc. 13, 6-9 De wijngaardenier hoopt dat de vijgenboom toch nog opnieuw de kracht zal vinden om vrucht te dragen. Hij is niet naïef en laat niets aan het toeval over. Hij draagt goed zorg voor de boom, doet alles wat mogelijk is.

Het is voor hem een hele investering, zonder garanties op succes. Louter zijn vertrouwen drijft hem verder te werken.

Deze Evangelietekst komt in de liturgie aan inspi bod op de derde zondag van de vasten (7 ratie maart 2010). Je vindt een viering voor elk zondag van de vasten én een jongerenviejongerenviering in de brochure ‘Liturgie en spiritualiteit’ van Broederlijk Delen.

26

Op de dorpsschool De school is de leer-haven voor 34 leerlingen in twee klassen.

Elke klas heeft verschillende jajaren, telkens rond een zeshoekige tafel. Knus en gezellig bij elkaar.

Naar Boliviaanse gewoonte stelt iedereen zichzelf voor, al is hun naam niet altijd verstaanbaar voor den[ vreemdelingen met een beperkte van der lin ]foto: hans kennis van Spaans. Zelfs de stottestotteraar komt aan de beurt en redt zich sputterend. In de hogere jaren rijzen er ook vragen vol interesse over België en Europa.

In de keuken zit een zwijgzame dame groenten schoon te maken. De leerlingen krijgen hier immers dagelijks een ontbijt en een middagmaal. De kokkin is de moeder van een van de leerlingen – in een afgesproken beurtrol doet iedere ouder hier wat vrijwilligerswerk.

Ook de afvalput mogen of moeten we bewonderen.

Afval behandelen en zorg voor het milieu is namelijk een deel van het leerprogramma.

Gard Vermeulen

Lees het Boliviaans reisverhaal van Gard, Liesbeth en de anderen: http://blogs.kabaal.be/

27

In de campagnekrant van Broederlijk Delen lees ik over Fundación Solón. Vandaag brengen we er een bezoek.

FS staat voor ‘La conciencia del arte’ – het geweten van de kunst. Kunst moet immers in dienst staan van de sociale omgeving en sociale veranderingen op gang brengen. De visie van Walter Solón Romero, de grootste muurschilder van Bolivia en basislegger van FS: “We moeten niet zwijgen, niet nietsdoen terwijl er menmensen vermoord worden en er grote onrechtvaardigheid is.”

Elisa (Liesbeth)

Lees het Boliviaans reisverhaal van Gard, Liesbeth en de anderen: http://blogs.kabaal.be/

info & grond achter

Fundación Solón, een partner van Broederlijk Delen in La Paz, is belangrijk voor het loblobbywerk voor thema’s die het platteland aangaan, zoals de klimaatwijziging.

Op een spandoek in de handen van vrouwen, verzameld op de Plaza Mayor in 1980: “Ons negeren is ook geweld” Opgetekend door Ann Verscuren

28

Honderd In het centrum van Kopenhagen hangen ze.

100 levensgrote foto´s van 100 bedreigde plekken op aarde.

Daar gaan de rivieren of de zeeën stijgen en zal je huis en je land foetsie zijn.

Daar wordt je dorp woestijn en zal al je vee sterven van de dorst.

Daar zul je niet meer de vissen kunnen vangen waar je volk al generaties lang op overleefde.

Daar zal geen water meer te vinden zijn en zal er gevochten worden bij de schaarse waterputten.

Elke keer zie je een prachtige foto en daarbij een triest apocalyptisch verhaal over hoe het zal eindigen.

Misschien moeten de politici die naar de Klimaatconferentie komen maar vergaderen tussen die foto´s!

Ann Verscuren

29

Vandaag wordt er blijkbaar niet gewerkt op het veld Ik ga naar het veld.

Ooit zullen de vrouwen van dit project aardappelen oogsten en ze onder elkaar verdelen.

Ooit.

Ondertussen rapen we al enkele weken lang stenen zo groot als kasseien uit de gortdroge akker.

Daar bouwen we muurtjes mee langs de kant om het veld te beschermen tegen varkens en geiten.

Ooit toch.

Het is zwaar werk, zo onder de blote zon.

De compañera´s vinden het maar gek dat zo´n blanke als ik, zo´n gringa, gewoon komt meedoen.* Zij aan zij met hen buk ik mij en zweet en zucht.

Maar vandaag wordt er blijkbaar niet gewerkt.

De vrouwen staan in een kring en geven een hoed rond.

De moeder van een compañera is gestorven en er wordt geld ingezameld.

Daar kopen we cocablaadjes mee, en alcohol en kaarsen.

Heel de groep gaat naar het huis van de gestorvene om mee te rouwen.

We groeten het lichaam, steken kaarsen aan, plengen wat alcohol op de grond en beginnen aardappelen en ajuinen te schillen.

Uren zitten we daar op de grond, koken samen, eten samen.

Best gezellig, zo´n rouwbezoek.

De akker wacht wel tot volgende week.

De mensen gaan voor.

De levenden én de doden.

Ann Verscuren *Ik kom niet de baas spelen, niet coördineren, niet voor het geld zorgen en niet aan de kant staan.

30

Samuel vertelt ver[ Het irrigatiesysteem van onze ouders ]foto: thomas de boe was het eerste hier in de streek, het werd gerealiseerd onder begeleiding van een partnerorganisatie van Broederlijk Delen.

Wij deden het werk, zij leverden de materialen en de knowknowhow. Dit kleinschalig irrigatiesysteem maakt deel uit van het plan ‘irrigatie voor allen’, dat we samen met de gemeente en andere partnerorganisaties uitwerken. Het is een duurzame investering én een aanstekelijk voorbeeld voor andere families en gemeenschappen.

Landbouw op 3 à 4000 meter hoogte is geen eenvoudige zaak.

Droogte, vorst en hagel liggen voortdurend op de loer en kunkunnen veel schade toebrengen aan de gewassen en de bodem.

Mensen slagen erin hier voedsel te produceren dankzij een eeuwenlang opgebouwd kennissysteem en een zeer innige relatie met Pachamama, Moeder Aarde.

Via allerlei signalen vertelt Pachamama waar landbouw mogelijk is, wanneer het regenseizoen begint, wanneer het tijd wordt om de grond te bewerken, te beginnen met zaaien.

Bepaalde bomen groeien tot op een specifieke hoogte, de wolkenvorming en de bloeiperiode van bepaalde bloemen: de natuur geeft haar wijsheid vrij. De mens bewijst dankbaarheid en eer met rituelen, offers, dansen en respect. Harmonie tustussen mens en natuur staat centraal.

Pachamama is voor ons het geheim van de hele schepping, van alles wat leeft en bestaat, het mysterie van de onverwoestbare kracht van het leven dat zich telkens weer vermenigvuldigt.

Wij, mensen uit de Andes, benaderen dat mysterie met conconstante verwondering en diepe eerbied. Pachamama is eeuwig.

Ze doet het graan groeien, gisteren, vandaag en morgen.

Tegenstellingen vinden harmonie bij haar, heden en verleden verzoenen zich, het nieuwe krijgt betekenis tegen het ritme van het vertrouwde.

31

Onze Vader Onze Vader Omdat zoveel mensen gekrenkt worden en niet genoemd worden bij hun naam, omdat anderen uw naam misbruiken om hun medemensen te verdrukken of het zwijgen op te leggen, maar ook omdat mensen hun broeders doen opstaan als vrije mensen, zeggen wij met kracht: Uw naam worde geheiligd.

Omdat mensen samen opkomen voor rechtvaardigheid, omdat muren afgebroken worden, omdat kleine mensen samen groot worden, omdat uw schepping nieuwe kansen krijgt tot leven, door ons die bouwen aan een nieuwe hemel en een nieuwe aarde, zeggen wij met vertrouwen: Uw Rijk kome, uw wil geschiede.

Omdat miljoenen mensen het uitschreeuwen: “Wij hebben honger, wij gaan dood!”

Omdat miljoenen mensen niet inzien

32

dat hun dagelijkse kost hen ziek maakt, omdat mensen samen durven spreken en doen: - “anders eten, anders leven” zeggen wij met nieuwe hoop: Geef ons heden ons dagelijks brood.

Omdat mensen fouten mogen maken, naar links, naar rechts, soms rechtdoor, omdat mensen nieuwe kansen krijgen, zoekend naar de weg die leidt naar leven, omdat wij erbij mogen zijn, daar waar mensen vallen en opstaan, zeggen wij met woorden van hoop: Vergeef ons onze fouten, zoals ook wij aan anderen vergeven.

Omdat we ons laten verleiden door de idee dat zoveel nodig is of moet: “Als je niet achter wilt blijven, moet je dit en moet je dat.”

Maar omdat mensen zeggen “neen”, zeggen wij met moed en volharding: laat ons aan de verleiding weerstaan en maak ons vrij van alle kwaad. stelselmatig“Klimaatverandering is een misdaad. Wegens de ernst en de natuur als heid beschouwen we de misdaden tegen de rechten van een misdaad tegen de mensheid.”

Jury eerste klimaattribunaal, Cochabamba

33

Water Water, Soms komt het boven, als een bron.

Het wordt dan stromend water dat de kletterende beek vervoegt, en later de brede stroom.

Of het wordt vluchtig, meegevoerd door de wind, om regen te zijn op een plek waar de zon de aarde heeft geschroeid.

We zijn ermee gedoopt.

Wij zijn dit water.

Wij zijn aan de bron geweest.

Ons gezicht plooit open in een glimlach en helder zijn de woorden die we spreken.

Mensen lessen hun dorst bij ons.

Wij geven het leven door.

Wij stromen, onophoudelijk, volk van God, mensen onderweg.

Soms worden we opgetild, meegevoerd, om liefde te zijn op een plek waar een mens een mens heeft verwond.

Vaak zijn we ondergronds, werkzaam in de diepte, zoekend naar de bron, dromend van een beek vol onstuimig geklater.

Wij zijn dit water.

34

Aarde Aarde, bewerkt, betreden, bebouwd, vruchtbaar, vrijgevige bodem waarin ons dorp staat geplant.

Onze ouders hebben hier als kind gespeeld.

Wij zijn die aarde.

De taal die wij spreken is al eeuwen gekend.

Wij zijn geen ontheemden, wij zijn geen vervreemden.

Onze voetstappen zijn herkend.

In ons, voorgoed, is het lief en het leed van de mensen, zijn de woorden die grootvader sprak, zijn de trage gebaren van mensen op jaren, is het dagelijks leven dat wijsheid bevat.

De gang der seizoenen is vergroeid met ons leven.

Onze kop is bestand tegen weer en wind.

Wij zijn het gewas dat langzaam mocht groeien.

Wij zijn de boom die schaduw verschaft.

Wij zijn het land dat ligt in de zon.

Wij zijn het dorp dat zijn wortels bewaarde.

Wij zijn die aarde.

35

Lucht Lucht, wind die waait waar hij wil en draait en keert en in beweging brengt en voelbaar onzichtbaar is.

Wij zijn die lucht, wij wakkeren aan, wij brengen teweeg, wij zijn onontbeerlijk.

Wij zijn de adem van de aarde, de zuurstof, de adem in en uit, de streling en de storm, de stuwkracht, onvermoed, de overmoed.

Wij doen bewegen, vaak met een kracht als de drift om te leven, soms met een weerloos verlangen, een nietige zucht.

Wij zijn die lucht.duo’s of trio’s.roepje vertellen voor de grote groep.

36

Vuur Vuur, oplaaiend, zoekend, bewegend.

Altijd nieuw. Altijd jong.

Vuur dat mensen verwarmt.

Licht in de duisternis.

Wij zijn dit vuur.

Wij zijn jeugd, in lichterlaaie, aanstekelijk in beweging, hartstochtelijk aanwakkerend en hunkerend als een uitslaande brand.

Of speels zottebollend, door de wind gestreeld.

En soms een eenzame vlam, wakend in een donker uur.

Wij zijn dit vuur.

37

Universele Verklaring van het Recht op Water 1 Water maakt deel uit van het werelderfgoed. Alle continenten, volkeren, naties, regio’s, steden en burgers zijn verantwoordelijk ten aanzien van anderen.

2 Water is het levenselexir van deze planeet. Het is de noodzakelijke voorwaarde voor het leven van mens, plant en dier. Zonder water zou er geen atmosfeer, klimaat, vegetatie, beschaving of landbouw zijn. Het recht op water is een fundamenteel recht van de mens dat nauw samenhangt met het recht op leven, zoals bepaald in artikel 3 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.

3 De natuurlijke hulpbronnen om het water drinkbaar te maken, zijn beperkt, schaars en kwetsbaar. Water moet dan ook rationeel en oordeelkundig gebruikt worden.

4 Het evenwicht en voortbestaan van onze planeet wordt bepaald door de instandhouding van het water en zijn cycli. Zij moeten gevrijwaard blijven en normaal functioneren om het leven op aarde te bestendigen. Dat evenwicht hangt in de eerste plaats af van de instandhouding van de zeeën en oceanen waar de cycli ontspringen.

5 Water is niet alleen een erfenis van onze voorouders, het is in de eerste plaats de hypotheek voor toekomstige generaties. Het is van levensbelang en ook onze morele plicht ten aanzien van de 38

medemens en het nageslacht dat we het water beschermen.

6 Water is geen gratis geschenk van de natuur. Het heeft een economische waarde. We mogen niet vergeten dat het soms schaars en kostbaar is en dat de bronnen op iedere plaats in de wereld kunnen opdrogen.

7 Water mag niet verkwist, vervuild of vergiftigd worden. We moeten het altijd verstandig gebruiken en ervoor zorgen dat we niet verzeild raken in een situatie van schaarste of waarbij de beschikbare natuurlijke reserves aangetast worden.

8 Het gebruikt van water veronderstelt de naleving van de wet. De bescherming van water is een juridische plicht voor iedere mens en elke sociale entiteit die ervan gebruik maakt. De overheid en iedere individuele burger moeten daarop toezien.

9 Het beheer van water is een afweging tussen de eisen van de bescherming ervan en de economische, sociale en sanitaire behoeften.

10 Omwille van de ongelijke verdeling van water op de aarde moet het beheerd worden in een sfeer van solidariteit en consensus.

Pedro Severino de Souza & João Pessoa Zanichelli

inf acht o & ergr o

nd

De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens bestaat 60 jaar. En nog steeds: is het recht op drinkbaar water niet erkend, hebben 1,2 miljard mensen geen toegang tot drinkwater, he infrastructuur hebben 2,6 miljard mensen geen toegang tot een hyginisc en met water. sterven er elke dag 30.000 mensen aan gevolgen verbond

39

Protest We komen massaal de straat op, tekenen een online petitie, helpen een klimaatfilmpje verspreiden waarop mensen enthousiast dansen voor klimaatveranklimaatverandering.

Ja, we willen écht dat politici maatregelen nemen, zodat onze kinderen en kleinkinderen ook nog verder kunnen op deze bol.

Maar wat als die maatregelen binnenkort ook voor jou gelden en ze afgedwongen worden?

Er wordt een klimaatpolitie geïnstalleerd omdat mensen niet uit vrije wil hun leven willen veranderen.

Je auto moet in de garage blijven staan.

Je vlucht naar die exotische vakantiebestemming kun je vergeten.

Er wordt een timer op je douche geïnstalleerd zodat je maar vijf minuten kunt douchen.

Je krijgt een rantsoen van één keer vlees per week.

Komen we dan weer massaal de straat op omdat we onze vrijheid kwijt zijn?

Ann Verscuren

40

Regen - ¡No viene lluvia! Er komt geen regen!

- La noche va llover. Vannacht gaat het regenen.

De regen beheerst de gesprekken.

Het is al maanden droog.

Het regenseizoen is al weken te laat.

Vannacht, morgen, we hopen.

De rivieren zijn uitgedroogd.

De sinaasappeloogst dreigt te mislukken.

De bomen verdorren.

Vannacht, morgen, misschien.

De milieuruiters zeggen dat klimaatveranderingen en broeikasgassen door mensen veroorzaakt worden.

Ik ben geen specialist.

Ik deel de zorgen en angsten van deze boeren.

Ik kijk mee uit naar de regen.

Vannacht, morgen, altijd.

Gard Vermeulen

Lees het Boliviaans reisverhaal van Gard, Liesbeth en de anderen: http://blogs.kabaal.be/

41

Op onbekend terrein Door de eeuwen heen zijn Egypte, de woestijn en het Beloofde Land metaforen geworden, begrippen die je kunt gebruiken voor wat mensen en volkeren overkomt.

Elke mens kan ze herkennen in hun eigen leven.

Ieder van ons is wel eens in Egypte, het slavenland, hopend op bevrijding.

Soms trekken we door de Rietzee, ontsnappen we aan de greep van een farao die denkt dat hij God is.

Af en toe zien we het beloofde land, ervaren we dat onze dromen geen bedrog hoeven te zijn.

Meestal zijn we in de woestijn, op onbekend terrein.

Zwervende gelukszoekers, trekkend naar beter dan vandaag, naar toekomst voor allen, met als enige zekerheid een belofte: Ik zal er zijn. len, De oudste verhalen in de Bijbel zijn niet de scheppingsverha Egypte, uit g bevrijdin de , uittocht de over verhalen de maar 42 door de woestijn de tocht en de aankomst in het beloofde land.

inf acht o & ergr o

nd

In Egypte Zo goed mogelijk moeten lijken op de mensen uit de reclamespotjes.

Plasmascherm, iPod, Wii. Communielijsten, huwelijkslijsten en geboortelijsten.

Vakantiebeurzen, trouwbeurzen en jaarbeurzen.

Tomaten eten in de winter.

Een kwartier lang onder de warme douche.

Water drinken dat aangevoerd werd uit de Alpen.

30.000 km per jaar in je eentje in de wagen.

Naar de buurlanden reizen met het vliegtuig.

Een televisie in de slaapkamer van de kinderen.

En de energie die dat alles kost.

En beseffen dat wij behoren tot die 20% van de wereldbevolking die 80% van de rijkdommen van de aarde opsoupeert.

bijbe

l

“Laat ons toch met rust, laat ons maar als slaven voor de Egyptenaren werken, want dat is altijd nog beter dan om te komen in de woestijn” Ex. 14, 12 bijbe Daar in de woestijn begon het volk zich opopl nieuw te beklagen. “Had de HEER ons maar laten sterven in Egypte,” zeiden ze tegen Mozes en Aäron. “Daar waren de vleespotten tenmintenminste gevuld en hadden we volop brood te eten. U hebt ons alleen maar naar de woestijn gebracht om ons hier allemaal van honger te laten omkomen.” Ex. 16, 2-3

43

Farao tot Mozes Er is geen alternatief.

Blijf hier. Op bekend terrein.

Met z’n allen opnieuw meer produceren en consumeren.

Dat is de uitweg uit de crisis.

Geld moet rollen.

Als je niet vliegt, gaan de vliegtuigmaatschappijen failliet Als je geen auto koopt, moeten de autofabrieken sluiten.

Als je geen chips, cola, giantburgers meer eet en drinkt, gaat de voedingsindustrie kapot.

We zullen het wat zuiniger, recycleerbaarder, groener maken als het dat is wat je wilt.

Maar al dat plastic, koper, ijzer, hout, fijn stof is werkgelegenheid.

Een andere welvaart is er niet.

Je kunt niet ontsnappen. Je moet consumeren, presteren, concurreren.

Nog diezelfde dag gaf de farao zijn slavendrijvers bijbe l en de opzichters dit bevel: “Jullie mogen het volk geen stro meer geven om stenen te maken, zoals jullie tot nu toe deden; voortaan moeten ze zelf stro gaan zoeken. Maar eis wel evenveel stenen van hen als altijd, het mag er niet één minder zijn. Ze zijn lui!”

Ex. 5, 7-8 44

Mozes tot farao Dit slavenland heeft geen toekomst.

In veertig jaar tijd verdubbelde de wereldbevolking, verdrievoudigde het gebruik van grondstoffen, vervijfvoudigde het energieverbruik, verzevenvoudigde de productie.

De grenzen zijn allang overschreden.

Het klimaat warmt op.

De aarde heeft koorts.

Vruchtbare grond wordt woestijn.

Bossen sterven.

Gletsjers smelten.

Boeren hebben honger Miljoenen gaan op de vlucht.

Mensen voeren oorlog voor water.

Dat is de echte prijs voor wat u welvaart noemt.

Toen ik dit besefte, in de leegte die mijn leven was, kwam er een vuur in mij dat ik niet zelf ontstoken had.

En ik wist: ik bevind mij op heilige grond, de tijd van zwijgen is voorbij.

Dit is geen plek om te blijven.

Laat ons gaan.

bijbe

l

Mozes en Aäron voerden het woord bij de farao, de koning van Egypte, en eisten van hem dat hij de Israëlieten zou laten wegtrekken uit Egypte. Ex. 6, 27

45

Heilige grond De plek waar we vandaag staan, dat stukje wereld dat het onze is, vervlochten met al die mensen die we al dan niet gekogekozen hebben, het kan ‘heilige grond’ worden, het kan de plek van de aanspraak worden.

Daar dringen de vragen tot mij door die onontkoombaar zijn: “Waar leef ik voor? Waar vul ik mijn dagen mee? Waar ga ik voor?

Durf ik ten volle kiezen voor wat er op mijn weg komt?”

Bijbelleestip: Ex. 3, 1-8a. 13-15

Deze Evangelietekst komt in de liturgie aan bod op de derde zondag van de vasten (7 maart 2010). Je vindt een viering voor elk zondag van de vasvasbijbe inspi l ratie ten én een jongerenviering in de brochure ‘Liturgie en spiritualiteit’ van Broederlijk Delen.

46

De woestijn door Het onbekend terrein, waar je zoekt, en wegen verkent die hopelijk leiden naar ‘goed leven’, het beloofde land.

Het oord waar mensen de trein nemen, overschakelen op groene stroom, seizoensgebonden groenten eten, eerlijke producten kopen, afval vermijden, of energieverbruik meten.

De oefenplaats voor verlangzamen, consuminderen, ballast overboord gooien Het kuuroord voor genezing van de rat race, de stress, het moeten meekunnen.

De crisisplaats, waar je vragen stelt over doel en zin.

47

Het parcours vol accidenten, het vallen en opstaan, terugwillen naar het leven van een vrolijke consument, en het toch niet doen.

Dromen van lottowinst en exclusieve vakanties in skioorden en exotische bestemmingen.

Verleid worden, ondanks jezelf, door de koopjesperiode, de nieuwste smartphone, de steraanbiedingen voor alles en nog wat.

Beseffen dat daar de leegte wacht.

Dan toch maar verder gaan, over bulten en putten, wegen maken waar er geen zijn.

En gaandeweg ontdekken dat je met velen bent, een bondgenootschap, wereldwijd.

48

o

ht

ac

r pd

Opdracht Door de woestijn, waarheen is dat voor jou?

Wat vind jij in het beloofde land?

Communidad Een klein dorpje op het platteland.

Het wordt zelfs niet dorpje genoemd, maar communidad, gemeenschap.

Maria is 14 jaar en kijkt naar de foto´s van mijn familie en vrienden in België.

Bij elke foto zegt ze stellig: “Dit is zeker jouw zus, jouw broer, nog een zus, je nonkel, je tante?”

Elke keer zeg ik geduldig: “Nee, dat is een vriend van school, zij hier een vriendin van de jeugdbeweging, geen famifamilie.”

Maar dat zegt haar niets.

Alle foto´s van mijn vrienden worden bij haar broers en zussen.

Ik krijg een hele grote familie bij elkaar.

Een gemeenschap.

“Gracias, Maria.”

Ann Verscuren 49

Pachamama De eerste keer dat ik Yola* een beetje wijn op de grond zie gieten, vertelt ze het me: “Je moet altijd eerst wat aan Pachamama geven,” zegt ze.

Moeder Aarde komt op de eerste plaats.

Van haar krijgen we onze grond, ons water, onze aardappelen en onze maïs.

Daarom mogen wij niet vergeten om haar wat terug te geven uit dankbaarheid.”

Ze giet wat wijn op de vloer van gestampte aarde.

Moeder Aarde drinkt het gulzig op.

Ik volg haar voorbeeld, schenk wat wijn en weer zuigt de aarde het snel op.

Ze heeft dorst, nog heel veel dorst.

Blijkbaar hebben we haar nog heel wat terug te geven ...

Ann Verscuren

* Yola is van indiaanse afkomst, ze werkt als huishoudster bij mijn gastfamilie.

50

Postkaart uit Kopenhagen Fantastisch, zeg, deze stad.

Megaduur, dat wel.

Maar als je een fiets hebt of huurt, valt het wel mee en merk je meteen dat Kopenhagen fietshoofdstad van de wereld wil worden.

Tegen 2015 willen ze hier de helft van de bevolking met de fiets naar het werk of naar school zien trappen.

Dus worden er nog meer en nog bredere fietspaden gepland.

Fietsen doe je hier nooit alleen, je lijkt altijd wel in het peloton te zitten.

Je fiets gaat makkelijk mee in de metro en de trein, net zoals kinderwagens en rolstoelen.

Daar zijn echt speciale wagons voor, kun je je dat voorstellen?

En nu ik toch over het openbaar vervoer bezig ben: elke vijf minuten rijden er bussen langs de drukste routes, en ´s nachts zijn er nachtbussen.

Elke drie minuten is er een metro en om de 10 of 20 minuten zijn er regionale treinen.

Alleen de automobilisten zijn niet zo gelukkig.

Je betaalt je blauw aan parking of aan parkeerboetes.

51

En voor je auto zelf betaal je minstens twee keer zoveel als in België.

Een groot deel ervan zijn taksen, want ja, dat fantastische openbaar vervoer moet natuurlijk ergens door betaald worden.

Geen wonder dat Kopenhagen zich voor de klimaatconferentie omgedoopt heeft tot Hopenhagen.

Ik blijf alvast nog even hier.

Groene groetjes Ann

]foto: hans van der lind en[

52

Keñua Zoals alle bergketens heeft ook de Andes een boomboomgrens. Boven die hoogte zijn de omstandigheden van temperatuur en droogte zo streng dat er geen bomen meer voorkomen. Helemaal géén bomen? Toch wel, de keñua overleeft er. Die inheemse boom van de rozenfarozenfamilie is altijd groen, kan strenge weersomstandigheden aan en neemt een grotere ruimte in onder de grond dan boven de grond. Zijn aanwezigheid geeft aan dat er een ondergrondse watertafel is omdat hij die bereikt met zijn wortels. De boom is dus zeer belangrijk voor de inheeminheemse boerenbevolking in de Andes. Hij is de boom ‘die het water roept’. Aan zijn voet worden rituelen uitgevoerd die te maken hebben met water.

]foto: hans

n[

van der linde

53

De zon Filemon is onze gids.

Hij toont ons grotten vol wit gebeente.

Wij maken vrolijk grapjes tegen de skeletten: “Hallo jongens, how are you?”

Maar Filemon is ernstig.

Hij vertelt: “Dit zijn de overblijfselen van een volk dat vóór de zon leefde.

Ze leefden in grotten, maar toen de zon kwam, gingen zij dood van het licht.”

We denken dat hij een mythe vertelt en goed genoeg weet dat er geen leven mogelijk was vóór de zon.

Maar hij herhaalt het, heel serieus: “Ze leefden in de tijd voor de zon er was.”

We lachen niet meer.

Hij vertelt het zoals het voor hem en zijn volk is.

Ik probeer de wetenschap los te laten en de waarde van zijn verhaal te horen.

Misschien zijn wij, mensen, eigenlijk wel bang voor het licht en durven we maar langzaam uit onze donkere grotten kruipen.

Misschien kost het ons wel heel veel tijd om echt mensen van het licht te worden.

Ann Verscuren 54

o

ht

ac

r pd

ANDES OP DE WERELDKAART Materiaal: blinde wereldkaart, stift Neem een blinde wereldkaart.

Baken de Andes af.

In iedere woestijn is een waterput verborgen, zei de Kleine Prins.

Antoine de Saint-Exupéry

55

titel tekst

]foto: hans van der linden[

Rabbijn Simon bar Yochai over het gat in de boot

56

57

Paaswake Een enorme klaagzang.

Schrille, trillende stemmen.

De priester haalt Jezus van het kruis terwijl zijn zes helpers met witte doeken klaarstaan om Hem voorzichtig op te vangen.

De gekruisigde armen van Jezus worden netjes langs zijn lichaam gelegd zodat hij in een glazen kist past.

Poppenkast, denk ik: Jezus die zijn armen kan bewegen.

De kist vertrekt, gedragen door zes mannen.

Daarna komt een reusachtig beeld van Maria.

Zij kan met een witte zakdoek langs haar ogen wrijven.

Een huilende Maria, dus.

Nog maar eens poppenkast.

Maar de mensen zijn echt.

Het is hier herfst en het is koud.

Maar velen lopen toch op blote voeten achter Jezus en Zijn moeder aan.

Sommigen hebben een gevlochten kroon van doornen op hun hoofd gezet.

De vrouwen zingen hartverscheurend op hoge toon door de gebeden van de priester heen.

Na twaalf staties zitten we terug in de kerk.

Sommigen schuifelen op hun knieën tot bij Maria om de zoom van haar kleed aan te raken.

Een enorme klaagzang.

Schrille, trillende stemmen.

De priester haalt Jezus van het kruis terwijl zijn zes helpers met witte doeken klaarstaan om Hem voorzichtig op te vangen.

De gekruisigde armen van Jezus worden netjes langs zijn lichaam gelegd zodat hij in een glazen kist past.

58

Poppenkast, denk ik: Jezus die zijn armen kan bewegen.

De kist vertrekt, gedragen door zes mannen.

Daarna komt een reusachtig beeld van Maria.

Zij kan met een witte zakdoek langs haar ogen wrijven.

Een huilende Maria, dus.

Nog maar eens poppenkast.

Maar de mensen zijn echt.

Het is hier herfst en het is koud.

Maar velen lopen toch op blote voeten achter Jezus en Zijn moeder aan.

Sommigen hebben een gevlochten kroon van doornen op hun hoofd gezet.

De vrouwen zingen hartverscheurend op hoge toon door de gebeden van de priester heen.

Na twaalf staties zitten we terug in de kerk.

Sommigen schuifelen op hun knieën tot bij Maria om de zoom van haar kleed aan te raken.

Dit was het dan, denk ik, deze poppenkast.

Maar nee, na een korte pauze vertrekt de stoet opnieuw.

Kist, Maria, massa. Behalve ik.

Ik heb genoeg gelopen, genoeg kou gehad en genoeg van dat snijdend schril gezang gehoord.

Maar zij, de eenvoudige mensen van het platteland, zullen blijven lopen.

Twaalf keer twaalf staties, totdat het ochtend is.

Paasochtend.

Dan pas is hun tocht volbracht.

Dan pas kan Jezus verrijzen en hoeft Maria niet meer te huilen.

Veel later pas begrijp ik het.

Dat ze niet alleen Jezus zijn lijdensweg lopen.

Maar dat ze ook hun eigen kruisweg gaan van mislukte oogst, gestorven kinderen, lap grond kwijt, drie schapen doodgebeten.

Daarom offeren ze hun voeten en hun stem en hun hoofden.

Met heel hun lijf hopen ze dat de ochtend verlossing brengt.

Ook voor hen.

Ann Verscuren 59

Geloof me, ik spreek uit ervaring.

Gij zult nog wat meer in bossen vinden dan in boeken.

Bomen en stenen zullen u leren wat magisters u niet kunnen vertellen.

Bernardus van Clairvaux, 1090-1153

60

op

dr

ac

ht

DROMENVANGER Een dromenvanger: hang twee horizontale touwen tussen twee bomen of palen. Het onderste touw hangt 0,5 m boven de grond, het bovenste 1,5 m. Daartussen knoop je andere touwen vast. Zo ontstaan er vakken.

Hang met een wasspeld de dromen aan de touwen. Elke opening symboliseert een droom.

Kies één droom uit de volgende reeks: een groot huis, veel vrienden, gezondheid, een diploma, een gouden medaille, een verre reis, een uur langer mogen uitgaan, een lief, enz.

Kruip door de opening van je droom. Je mag hierbij de dromenvanger niet aanraken! Zolang je nog niet door de dromenvanger bent gekropen, blijf je aan de voorvoorkant. Jullie bepalen zelf in welke volgorde jullie erdoor kruipen en er mag geholpen worden.

61

Sober Ik vond mezelf een behoorlijk sobere meid.

Totdat de kinderen van het project me in mijn dagboek zagen schrijven.

“Schrijf jij maar op één blad en laat je de achterkant leeg?”

Hun gezicht sprak boekdelen.

De kokkinnen deden er nog een schepje bovenop.

“Schillen ze in België de aardappels zo dik als jij dat nu doet?”

(Ze lachten ermee, maar het was duidelijk dat er door mijn nonchalante aardappelschillerij minder te eten zou zijn voor de schoenpoetsertjes, de krantenverkopers, de wasmeisjes en de hulpjes van de buschauffeurs.)

En toen was er die schaamte.

Ann Verscuren

62

Pasen Het is Allerheiligen.

Het kerkhof baadt in een gloed van licht, want duizenden lantaarns branden.

De doden krijgen gezelschap van de levenden.

Heel de familie verzamelt zich rond de graven van hun geliefden.

Er wordt eten en drinken bovengehaald zodat ze samen met de overledenen aan tafel kunnen zitten.

De kinderen hebben laddertjes van zoutdeeg gemaakt zodat de doden letterlijk naar de hemel kunnen klimmen.

Later wordt het Pasen.

Het grauwe kerkhof is één groot bloemenveld geworden.

Alle kruisen zijn versierd met gele en oranje bloemen.

Het zijn de kleuren van de rosa pascua, de paasroos.

Je ziet de vorm van de kruisen nog, maar ze lijken nu te stralen en te bruisen van leven. ”Als Jezus verrezen is, dan verrijzen onze doden met Hem mee,” zeggen de Bolivianen.

Ik weet niet wat het voor hen betekent.

Hebben de laddertjes van zoutdeeg misschien hun werk gedaan?

Ik weet alleen dat het klopt om óók met Pasen de doden te eren met een bloemenfeest.

Zij leven toch verder, in ons?

Ann Verscuren

63

Dit is onze grootheid, dat wij alle dingen als met elkaar verbonden beschouwen: de mens, de aarde, de dieren en heel de natuur.

Alles heeft met alles te maken en niets en niemand staat geïsoleerd binnen het geheel.

Alles in deze wereld is één enkele werkelijkheid. het is de plicht van de mens om de harmonie van de aarde veilig te stellen.

Zonde is: het natuurlijk evenwicht van de aarde verstoren.

De aarde brengt vruchten voort naargelang de manier waarop de mensen met haar omgaan.

Als het gedrag van de mensen goed is, ontvangen ze goede oogsten en wordt het leven beschermd.

Als het gedrag slecht is, komen er natuurrampen en brengt de aarde niets voort.

Ze hebben ons gezegd dat de aarde er is om uitgebuit te worden, om ons te verrijken, om machtig te worden en over andere mensen te kunnen heersen.

Maar volgens onze opvatting moet de aarde beschermd en gerespecteerd worden.

Zij moet vereerd worden met geschenken en offers omdat zij ons het leven geeft.

De aarde is voor ons, Aymara’s, de maat van de liefde.

De aarde is voor ons niet zomaar aarde.

Zij is het centrum van ons bestaan, de bron van gemeenschapsleven en de oorsprong van onze tradities en gewoonten.

We mogen zeggen dat de aarde het leven zelf is van ons volk.

Zij is ook onze gemeenschappelijke en persoonlijke geschiedenis.

De aarde is er niet om uitgebuit te worden maar om erop te leven in vrede, van generatie op generatie.

Uit: Hans Van den Berg, De Aymara-indianen, Haarlem, 1989

Deze tekst vind je samen met een jongerenviering in de brochure ‘Liturgie en spiritualiteit’ van Broederlijk Delen.

64

inspi

ratie

Jesaja 43, 19 Het gebouw is lelijk en grijs, weinig hoopgevends.

Aan de inkom hangt een bordje met een Bijbeltekst.

Ik lees het vluchtig voor de bijeenkomst begint.

Want ja, uit alle hoeken van het land zijn er straatmeisjes samengestroomd.

Ik zie ze aan het werk in rollenspelen die hen letterlijk op het lijf geschreven zijn.

Eerste scène: Moeder sterft, vader geeft slaag; door de open deur vluchten ze naar de straat.

Al doet de dramatische huilbui iedereen gieren van het lachen.

Tweede scène: Op een pleintje in de stad hurken ze neer en snuiven schoenmakerslijm.

De roes wordt enorm expressief uitgebeeld.

Derde scène: De politie jaagt hen weg als ze bedelen op straat.

Vol overtuiging tonen ze hun geschilderde blauwe plekplekken.

Vierde scène: Oudere jongens bieden bescherming in ruil voor seks.

65

Met drie kussens onder hun T-shirt wordt wel héél duidelijk hoe zwanger je daarvan wordt.

Vijftien-zestien jaar zijn ze, bondgenoten van de straat.

Ze lachen zich te pletter bij al die drama´s, juist omdat ze zo vreselijk herkenbaar zijn.

Later staan er vijf meisjes op een rij.

Zij zijn het die verkozen zijn tot verantwoordelijken van een gloednieuwe beweging van straatmeisjes.

Ze krijgen een daverend applaus, zodat het kale gebouw zich vult met hoop en warmte.

Ik lees het bordje aan de ingang nog eens opnieuw, langzamer nu: “Zie, ik ga iets nieuws beginnen. Het is al aan het groeien, heb je het nog niet gemerkt?”

Ann Verscuren Ons leven openbaart zich in het water.

In elk stromend water huist de Geest.

Hij verschijnt in de golven en in de wind die zich boven het water vormt.

In de rivieren van het Amazonegebied manifesteert de geest zich vooral in de banzeiros*.

Groet altijd de geest van het water als je de rivier induikt of op een boot stapt Bep Karoti van de Xamã dos Kayapó-indianen uit Pará

*: Krachtige golfslag die ontstaat waar het water uit de Amazone samenvloeit met dat van de Atlantische Oceaan.

66

De bron van levend water Het levende water was het beu altijd ondergronds te moeten blijven. Het besloot als een heldere, rijkelijk stromende bron aan de oppervlakte te komen. Van overal kwamen de mensen toegesneld om te drinken van het levende, zuiverende, heilzame water, dat zo goed de dorst leste. Helaas! Een bedrijf dat uit de bron winst wilde slaan, kocht het terrein waarop ze opboropborrelde, zette er een omheining rond, sloot alles stevig af en legde strenge voorwaarden op aan wie van de bron wilde drinken. Het duurde niet lang of enkel een kleine elite van rijken kon er nog hun dorst gaan lessen. De bron werd boos om al die beperkingen en besloot elders aan de oppervlakte te komen.

Het bedrijf ging evenwel gewoon voort met de verkoop van het water, dat nu zijn genezende en levenschenlevenschenkende kracht verloren had. Slechts weinig mensen merkten dat. Enkelen waren niet tevreden met het fletse water dat hen verkocht werd en gingen op zoek naar de nieuwe plats waar de bron aan de oppervlakte kwam.

Na enig zoeken en met wat geluk kwamen ze erbij uit.

Kort daarop werd het terrein waar ze nu opborrelde, ook door een groot bedrijf gekocht. Er werden kanalen gegraven en regels uitgevaardigd. En de bron besloot opnieuw ondergronds te gaan en elders weer boven te komen.

Weet u waar ze nu aan de oppervlakte komt?

67

o

ht

ac

r pd

MOZAiEK VAN MENSEN Teken jezelf. Schuif het blad door naar je rechterbuur.

Die kleurt jouw tekening in. De volgende knipt dat stukje eruit dat hem of haar het meeste aanspreekt. Tot slot maken we van alle individueel uitgeknipte delen één grote compositie.

Materiaal: papier, potloden en scharen.

Organiseer een Koffiestop op 26 februari 2010.

Kijk op www.koffiestop.be

68

Samuël vertelt De laatste tientallen jaren hebben we gemerkt dat de natuur van slag is, het weer werd onvoorspelbaar. De hoogvlakte hier droogt uit. De opwarming van de aarde is geen ver toekomstbeeld, het is concreet voelbaar, elke dag. Het regent bijvoorbeeld later, waardoor het groeiseizoen inkort. De regens zijn zeer onregelmatig en komen als stortbuien. Soms zijn er hagelbuien tijdens het groeiseizoen. Dat alles zorgt voor heel wat erosie en dan is de bodem niet langer vruchtbaar.

Mensen zochten methodes om die omstandigheden het hoofd te bieden. Geen tijdelijke oplossingen, wel duurduurzame ontwikkeling. We werken ook opnieuw samen, als gemeenschap. Dat is nodig. Er zijn drie belangrijke zaken om tot duurzame productie te komen: verbetering en bescherming, ten eerste van de bodem, ten tweede van de watervoorraden en waterbronnen en ten slotte van de plantaardige bodembedekking.

WERELDVLAG

o

ht

ac

r pd

Materiaal: stofresten of stiften of verf Ontwerp de wereldvlag, een vlag voor alle landen!

Laat je bijvoorbeeld inspireren door de wipala.

69

Kom op Sta op Ga maar Recht vooruit Doe gerust Doe maar Je kunt het Je kunt niet anders Je moet Je mag Voel je vrij Je hebt alle tijd Ga je gang Ga ervoor Kom op Kop op Sta op Ik geloof in jou.

Iesja, in Leeftocht, juni 2009

70

Als Jezus vandaag naar Kana terugkeerde, zouden we hem vragen of hij wijn in water kan veranderen.

]foto: thomas de boever[

Wadih Awawdé, huidig burgemeester van Kafr Kana, het vroegere Kana in Galilea

71

Nomineer Samuel voor de Nobelprijs voor Duurzame Ontwikkeling Tijdens de campagne illustreert Broederlijk Delen de strijd voor het overleven van Moeder Aarde en haar kinderen met het verhaal van Samuel uit Bolivia. Hij woont met zijn familie op de Andeshoogvlakte. Door de klimaatverandering regent het er minder en minder. Voedselopbrengsten dalen dramatisch.

Mensen verlaten de streek om te ontsnappen aan de honger op het platteland.

Tijdens de campagne illustreert Broederlijk Delen de strijd voor het overleven van Moeder Aarde en haar kinderen met het verhaal van Samuel uit Bolivia. Hij woont met zijn familie op de Andeshoogvlakte. Door de klimaatverandering regent het er minder en minder. Voedselopbrengsten dalen dramatisch.

Mensen verlaten de streek om te ontsnappen aan de honger op het platteland.

Gelukkig zijn Samuel en zijn collega’s niet bij de pakken blijven zitten. Ondanks de opwarming realiseren ze hun eigen planplannen om hun voedselproductie, hun woongebieden en het milieu te beschermen.

Met de steun van Equipo Kallpa, een partnerorganisatie van Broederlijk Delen, bouwen ze irrigatiesystemen. Zo kunnen ze opnieuw voldoende voedsel telen, zelfs twee keer per jaar.

Maar daar blijft het niet bij. Met terrassen en aanplantingen van speciale planten op de randen van de terrassen bescherbeschermen ze de hellingen tegen erosie. Met herbebossing zorgen ze dat het regenwater niet zomaar wegspoelt, maar dat het opgevangen wordt en in de bodem dringt. Zo zorgen ze dat de bodem niet verder uitdroogt. Met deskundige landbouwlandbouwtechnieken voorkomen ze dat de bodem uitgeput raakt.

72

De milieuvernietiging stopt. De Andeshoogvlakte wordt weer groen. Met hun duurzame landbouw halen ze zelfs broeikasbroeikasgassen uit de atmosfeer. Jouw steun voor Broederlijk Delen maakt dergelijke knappe resultaten mogelijk. www.nomineersamuel.be Nomineer zelf ook Samuel, online of via onze petitieposter.

Zo steun je de politieke actie van Broederlijk Delen voor een rechtvaardig nieuw klimaatakkoord. We willen dat onze politici een Europees en mondiaal beleid voeren dat: het recht op duurzame ontwikkeling van het Zuiden erkent en beschermt, arme landen steunt met groene technologie en met geld voor aanpassing aan de klimaatverandering, zorgt voor een verminvermindering van de uitstoot van broeikasgassen in de EU, met 40% tegen 2020 en met 80% tegen 2050.

73

Colofon Dit tekstenboekje werd samengesteld voor de vastencampagne 2010.

We mochten gebruik maken van het schrijftalent van Ann VerscuVerscuren,, Gard Vermeulen en Liesbeth Van Huffelen. ren Huffelen.

Leerlingen van Rien Vandersmissen uit 6 autotechnieken, 6 elektriciteit-elektronica, 6 elektrotechnieken, 6 koel- en warmtewarmtetechnieken, 6 printmedia van het Technisch Instituut Don Bosco uit Sint-Pieters-Woluwe en Stijn Stijn,, Robin, Naomi, Joris, Ans en Anne van de leidingsploeg van Chiro Frelus uit Deurne dachten na over wat voor hen het goede leven is. Waarvoor dank.

De foto’s zijn van Hans van der Linden, Linden, Thomas De Boever en Liesbeth Van Huffelen.

Huffelen.

We vonden inspiratie voor de opdrachten in ‘Anders Spelen’, een uitgave van Spoor ZeS. ZeS. De redactie werd verzorgd door Mia Verbanck, Verbanck, Karel Malfliet en Els Van Doren (eindredactie).

Aan dit boekje werd gewerkt door mensen van De Chiro, Spoor ZeS, Broederlijk Delen en het Vlaams Secretariaat voor het Katholiek Onderwijs.

Het is een uitgave van Spoor ZeS, ZeS, een dienst van Chirojeugd Vlaanderen, Kipdorp 30, 2000 Antwerpen, 03-231 07 95, spoorzes@chiro.be en www.chiro.be/spoorzes.

74

Taalcorrectie: Bart Boone Lay-out: Valerie VanderLooy Druk: Drukkerij DeVroey Wettelijk Depot: D/2009/2909/7

met steun van de vlaamse gemeenschap Een greep uit het lijstje andere materialen voor de vastencampagne: Jongerenspel: Agua Cadabra, verkrijgbaar bij Broederlijk Delen en Spoor ZeS Leeftochten ‘Kom op’. Info en abonnementen op ond.vsko.be/pastoraal Jongerenviering ‘Kom in beweging’. In de brochure ‘Liturgie en spiritualiteit’, verkrijgbaar bij Broederlijk Delen.

Andeskoffer ‘Een straat in Ichuña’. Info bij Studio Globo, op 02-520 05 30 en www.studioglobo.be www.studioglobo.be..

Spel voor jongeren ‘Anders spelen’, verkrijgbaar bij Spoor ZeS, op 03-231 07 95 en via info@chiro.be. info@chiro.be.

omdat het zuiden plannen heeft

Meer info en downloads? www.broederlijkdelen.be

75