556

‫«‬

‫شێواندنی‬ ‫چیرۆكی‬ ‫زوحاك‌و كاوەی‬ ‫ئاسنگەر‬ ‫هەتا كەی؟!‬

‫‪6‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )556‬دو شةممة ‪2016/3/28‬‬

‫مەرجەعی چەپەكانی فرەنسا دێتە سلێمانی‬

‫وردەكاریی دیبەیتەكەی مەال بەختیار‌و عەلی باپیر‬ ‫رێكخەری‬ ‫دیبەیتەكە‪:‬‬ ‫خاڵە جیاواز‌و‬ ‫هاوبەشەكانی‬ ‫دیبەیتەكە دەبنە‬ ‫كاری توێژینەوە‬

‫میشێل ڤیڤیۆركا‪ ،‬سەرۆكی خانەی زانستە مرۆییەكانی پاریس ئامادەی دیبەیتەكەی مەال بەختیار و عەلی باپیر دەبێت‬

‫فراكسیۆنە كوردستانییەكان‬ ‫پێنج مەرج بۆ عەبادی دادەنێن‬

‫یەكێتی‪:‬‬ ‫بە پێخاوسی ناچینە ناو حكومەتی زۆرینەوە‬ ‫بێ مەرج و فشار پێویستە پارلەمان كارا‬ ‫بكرێتەوە‬ ‫‪3‬‬

‫كورد لە چاوەڕوانیی حكومەتە تەكنۆكراتەكەدا‬

‫«‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫بڕیارە لە ‪10‬ی نیساندا‪ ،‬دیبەیتێك بە ناونیشانی‬ ‫(كوردستان لە تاقیكردنەوەی دیموكراسی‌و‬ ‫عەلمانییەتدا) بۆ هەریەكە لە مەال بەختیار‌و‬ ‫عەلی باپیر سازبكرێت‪ ،‬كە ئەمە یەكەمین‬ ‫دیبەیتە بەو شێواز و ئاسته دو كەسێتیی جیاواز‬ ‫لە بیروبۆچون لە بــارەی پرسی دیموكراسی‌و‬ ‫عەلمانیەت تێیدا كۆببنەوە‌و گفتوگۆ بكەن‪ .‬هەر‬

‫لەوبارەیەوە رێكخەری دیبەیتەكە دەڵێت "ئەوەی‬ ‫گرنگە بەیەكگەیاندنی ئەم دو ئەكتەرەیە‪ ،‬كە‬ ‫بــەیــەكــەوە قسەبكەن‌و لــە یەكتری تێبگەن‌و‬ ‫خاڵە جیاواز‌و هاوبەشەكانیان بدۆزینەوە‪ ،‬دواتر‬ ‫ئــەم خاڵە جــیــاواز‌و هاوبەشانە دەبنە كاری‬ ‫توێژینەوە"‪ ،‬وتەبێژی ئەو دیبەیتەش‪ ،‬رونیكردەوە‬ ‫دەیانەوێت وێنەیەك پیشانبدەن‪ ،‬كە دەكرێت‬ ‫جیاوازییەكان لەسەر مێزی گفتوگۆ كۆببنەوە‌و‬

‫بەهێمنی بیروبۆچونەكانی خۆیان دەرببڕن‪.‬‬ ‫هاوكات لەگەڵ ئەو دیبەیتەدا پالتفۆڕمی دابڕان‌و‬ ‫خانەی زانستە مرۆییەكانی پاریس رێككەوتنێك‬ ‫ئیمزادەكەن‌و سەرۆكی خانەكەش میشێل ڤیڤیۆركا‬ ‫كە بەمەرجەعی چەپەكانی فرەنسا دادەنرێت‪،‬‬ ‫بەشداریی دیبەیتەكە دەكات و چەند چاالكییەك‬ ‫لە سلێمانی ئەنجامدەدات‪.‬‬ ‫لــەوبــارەیــەوە‪ ،‬عــادل بــاخــەوان رێكخەری‬

‫دیبەتەكە‪ ،‬بــە"چــاودێــر"ی راگــەیــانــد‪ ،‬ئێستا دیبەیتە ئەوەیە كۆمەڵی كوردستان بە شێوەیەكی‬ ‫گفتوگۆیەكی زۆر لەسەر ئــەوە دروستبوە كە گشتی بۆ من مەیدانی توێژینەوەیە‪ ،‬وەكچۆن‬ ‫"كوردستان لە قەیرانی دارایــی‌و كۆمەاڵیەتی‌و داع ـش‌و قەیرانی دارایــی‌و ئابوری‌و سەربازی‌و‬ ‫جەنگدایە‪ ،‬بۆیە كاتی ئەم دیبەیتە نییە"‪ ،‬لەم كۆمەاڵیەتی مەیدانی توێژینەوەن‪ ،‬ئاواش پڕۆژەی‬ ‫رەخنانە تێدەگەم بەاڵم ئەمە مانای ئەوە نییە‪ ،‬عەلمانییەت‌و ئیسالمی‌و دیموكراسی بابەتی‬ ‫كە لەكۆمەڵی كوردیدا ئەو كەسانەی لە پشتی توێژینەوەن"‪.‬‬ ‫پڕۆژەكانەوە وەستاون پێكەوە قسەنەكەن‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر لەالپەڕە ‪2‬دا دەخوێننەوە‬ ‫عادل باخەوان‪ ،‬وتیشی "ئامانجی سەرەكیی ئەم‬

‫ڕۆمانێک‬

‫لەناو جەرگەی‬

‫موقتەدا سەدر مۆتەكەی عەبادی لە ناوچەی سەوز‬ ‫چاودێر‪:‬‬ ‫گۆڕانكارییەكان لەحكومەتەكەی عەبادیدا‪،‬‬ ‫نــەك گــۆڕەپــانــی سیاسی عیراقی بەخۆیەوە‬ ‫سەرقاڵكردووە‪ ،‬بەڵكو ماوەی چەند رۆژێكیشە‬ ‫نوێنەرانی كـــوردی لــەبــەغــدا زیــاتــر لەیەكتر‬ ‫نزیككردۆتەوە‪ ،‬ئەوەش لەكاتێكدایە كە بڕیارە‬ ‫تــا كۆتایی ئــەم هەفتەیە ســەرۆكــوەزیــرانــی‬ ‫عــێــراق‪ ،‬كابینەی حكومەتێكی تەكنۆكرات‬ ‫رابگەیەنێت و هێشتا كوردیش راوێژی پێنەكراوە‪.‬‬ ‫فراكسیۆنە كوردییەكانی پارلەمانی عیراقیش‪،‬‬

‫رایــدەگــەیــەنــن‪ ،‬هێشتا هیچ كاندیدێكیان بۆ‬ ‫پۆستەكان پێشكەشنەكردووە و كاندیدیكرنی‬ ‫چەند كەسایەتیەكی كوردیش لەدەرەوەی پارتە‬ ‫سیاسیەكان كە پێشنیازكراون رەتدەكەنەوە‪.‬‬ ‫الیخۆشیەوە سەرۆكی فراكسیۆنی كۆمەڵ جەخت‬ ‫لەپێنج خاڵی ســەرەكــی داواكــانــی سەرجەم‬ ‫فراكسیۆنە كوردییەكان بۆ حكومەتەكەی عەبادی‬ ‫دەكاتەوە‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر لەالپەڕە ‪2‬دا دەخوێننەوە‬

‫ڕووناک شوانی ڕۆمانی‬ ‫پیاوێکی بێچارەنووس دەکات بە کوردی‬

‫هۆڵۆکۆستەوە‬

‫ماڵئاوایی‬

‫جۆرج‬ ‫تەرابیشی‬ ‫ئینسكلۆپیدیای‬ ‫فەلسەفە و فیكر‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )556‬دو شةممة ‪2016/3/28‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫مەرجەعی چەپەكانی فرەنسا دێتە سلێمانی‬ ‫وردەكاریی دیبەیتەكەی مەال بەختیار‌و عەلی باپیر‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫بڕیارە لە ‪10‬ی نیسانی ئەمساڵدا‪،‬‬ ‫دیبەیتێك بە ناونیشانی (كوردستان لە‬ ‫تاقیكردنەوەی دیموكراسی‌و عەلمانییەتدا)‬ ‫بۆ هەریەكە لە مــەال بەختیار‌و عەلی‬ ‫باپیر سازبكرێت‪ ،‬كە ئەمە یەكەمین‬ ‫دیبەیتە بــەو شــێــوازە دو كەسێتیی‬ ‫جیاواز لە بیروبۆچون لە بارەی پرسی‬ ‫دیموكراسی‌و عەلمانیەت تێیدا كۆببنەوە‌و‬ ‫گفتوگۆ بكەن‪ .‬هەر لەوبارەیەوە رێكخەری‬ ‫دیبەیتەكە دەڵــێــت «ئـــەوەی گرنگە‬ ‫بەیەكگەیاندنی ئەم دو ئەكتەرەیە‪ ،‬كە‬ ‫بەیەكەوە قسەبكەن‌و لە یەكتری تێبگەن‌و‬ ‫خاڵە جیاواز‌و هاوبەشەكانیان بدۆزینەوە‪،‬‬ ‫دواتر ئەم خاڵە جیاواز‌و هاوبەشانە دەبنە‬ ‫كاری توێژینەوە»‪ ،‬هاوكات وتەبێژی ئەو‬ ‫دیبەیتە‪ ،‬رونیكردەوە دەیانەوێت وێنەیەك‬ ‫پیشانبدەن‪ ،‬كە دەكرێت جیاوازییەكان‬ ‫لەسەر مێزی گفتوگۆ كۆببنەوە‌و بەهێمنی‬ ‫بیروبۆچونەكانی خۆیان دەرببڕن‪ .‬هاوكات‬ ‫لەگەڵ ئەو دیبەیتەدا پالتفۆڕمی دابڕان‌و‬ ‫خــانــەی زانستە مرۆییەكانی پاریس‬ ‫لێكتێگەیشتنێك ئیمزادەكەن‌و سەرۆكی‬ ‫خانەكەش میشێل ڤیڤیۆركا كە بەمەرجەعی‬ ‫چەپەكانی فەڕەنسا دادەنرێت‪ ،‬بەشداریی‬ ‫دیبەیتەكە دەكات و چەند چاالكییەك لە‬ ‫سلێمانی ئەنجامدەدات‪.‬‬ ‫بەرەی عەلمانیەت و ئیسالمی‬ ‫لەڕاگەیەندراوی دیبەیتەكەدا هاتووە‪،‬‬ ‫لەبیست‌و پێنج ساڵی رابردودا‪ ،‬هەرێمی‬ ‫كوردستان هەمیشە جێگای چەندین‬ ‫تێز‌و دژە تێزبوە لەسەر هــەردو پرسی‬ ‫دیموكراسی‌و عەلمانیەت‪ ،‬لەنێو ئەم‬ ‫مــێــژوەدا‪ ،‬دو بــەرە جیاكراونەتەوە‪،‬‬ ‫بــەرەیــەك وەك الیــەنــگ ـر‌و تێكۆشەر‬ ‫لەپێناوی بەدیهینێنانی كۆمەڵێكی‬ ‫دیموكرات‌و عەلمانیدا خراوەتەسەر شانۆ‌و‬ ‫بەرەیەكی دیكە وەك دوژمنی سەرسەختی‬ ‫كۆمەڵی دیموكرات‌و عەلمانی خراوەتەسەر‬

‫هەمان شانۆ‪ ،‬لەكاتێكدا واقیعی سیاسیی‬ ‫كوردستان زۆر لەوە ئاڵۆزترە كە بەم‬ ‫ئاسانییە بخوێنرێتەوە‌و بەم سادەییە‬ ‫دابەشبكرێت‪ ،‬ئەمجۆرە لە دابەشكردنە‪،‬‬ ‫نەك هەر رەنگدانەوەی واقیعی كۆنكرێتیی‬ ‫ژیانی رۆژانــەی ئەكتەرە سیاسییەكانی‬ ‫كوردستان نییە‪ ،‬بەڵكو بینینی خودی‬ ‫ئەو واقیعەش بە شێوەیەك تێكدەدات‬ ‫كە چیدی سەرەداوەكانی دەست كەسمان‬ ‫نەكەون‪ .‬پێكەوە خانەی زانستەمرۆییەكانی‬ ‫پاریس‌و پالتفۆڕمی دابڕان‪ ،‬وەك یەكەم‬ ‫كاری پێكەوەییان بۆ الدانی ئەو پەردانەی‬ ‫كە بەسەر ئەو واقیعە كۆنكرێتیەدا دراوان‪،‬‬ ‫ئەو دەیبەیتەیان سازداوە‪.‬‬ ‫جیاوازییەكان دەبنە كاری توێژینەوە‬ ‫لەوبارەیەوە‪ ،‬عادل باخەوان رێكخەری‬ ‫دیبەتەكە‪ ،‬كە مامۆستایە لە زانكۆی‬ ‫ئــێــڤــری بـــە»چـــاودێـــر»ی راگــەیــانــد‪،‬‬ ‫ئێستا گفتوگۆیەكی زۆر لەسەر ئەوە‬ ‫دروستبوە كە «كوردستان لە قەیرانی‬ ‫دارایــی‌و كۆمەاڵیەتی‌و جەنگدایە‪ ،‬بۆیە‬ ‫كاتی ئەم دیبەیتە نییە»‪ ،‬لەم رەخنانە‬ ‫تێدەگات بەاڵم ئەمە مانای ئەوە نییە‪،‬‬ ‫كە لەكۆمەڵی كوردیدا ئەو كەسانەی لە‬ ‫پشتی پڕۆژەكانەوە وەستاون پێكەوە‬ ‫قسەنەكەن‪.‬‬ ‫عــادل بــاخــەوان‪ ،‬وتیشی «ئامانجی‬ ‫سەرەكیی ئەم دیبەیتە ئەوەیە كۆمەڵی‬ ‫كوردستان بە شێوەیەكی گشتی بۆ من‬ ‫مەیدانی توێژینەوەیە‪ ،‬وەكچۆن داعش‌و‬ ‫قەیرانی دارایـــی‌و ئــابــوری‌و سەربازی‌و‬ ‫كــۆمــەاڵیــەتــی مــەیــدانــی تــوێــژیــنــەوەن‪،‬‬ ‫ئاواش پڕۆژەی عەلمانییەت‌و ئیسالمی‌و‬ ‫دیموكراسی بابەتی توێژینەوەن»‪.‬‬ ‫جەختی لــەوەشــكــردەوە‪ ،‬ئــەو دوو‬ ‫كەسێتییە‪ ،‬كە پێكەوە قسەدەكەن‪ ،‬دوو‬ ‫ئەكتەری سیاسیین‪ ،‬كە هەریەكەیان‬ ‫نوێنەرایەتیی پڕۆژەیەك دەكات‪ ،‬ئەوەی‬ ‫گرنگە بەیەكگەیاندنی ئەم دو ئەكتەرەیە‬

‫پالتفۆڕمی دابڕان‌و خانەی زانستە مرۆییەكان لەپاریس‬ ‫رێكەوتنێك واژۆدەكەن‬ ‫رێكخەری دیبەیتەكە‪ :‬خاڵە جیاواز‌و هاوبەشەكانی‬ ‫دیبەیتەكە دەبنە كاری توێژینەوە‬ ‫كە بەیەكەوە قسەبكەن‌و لە یەكتری‬ ‫تێبگەن‌و خاڵە جیاواز‌و هاوبەشەكانیان‬ ‫بــدۆزنــەوە‪ ،‬دواتــر ئــەم خاڵە جیاواز‌و‬ ‫هاوبەشانە دەبنە كاری توێژینەوە‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬باسی لەوەشكرد‪ ،‬كەسێتییەكی‬ ‫وەك پڕۆفیسۆر میشێل ڤیڤیۆركا دێت‬ ‫بــەشــداری ئــەم دیبەیتە دەكـــات‪ ،‬نەك‬ ‫هەر سەرۆكی خانەی زانستەمرۆییەكانی‬ ‫پــاریــســە‪ ،‬بەڵكو ســەرۆكــی كۆلێژی‬ ‫تــوێــژیــنــەوەی جیهانیشە‪ ،‬كــە ‪200‬‬ ‫توێژەری جیهانی گەورە بەشداری تێدا‬ ‫دەكـــەن‪ ،‬هــاوكــات ســەرۆكــی كۆمەڵەی‬ ‫سۆسیۆلۆگەكانی جیهانە‪ ،‬هەروا یەكێكە‬ ‫لــەوانــەی مــەرجــەعــی هــەمــو چــەپــە لە‬ ‫واڵتــی فرەنسا‪ ،‬لە چەپی چەپەوە تا‬ ‫دەگاتە ئەوپەڕی چەپی چەپ هاودەنگن‬ ‫لەسەر ئــەوەی میشێل ڤیڤیۆركا ببێتە‬

‫مەرجەعێك‪ ،‬لەبەر ئەوە كەسێتییەكی لەو‬ ‫شێوەیە بێتە كوردستان گرنگیی خۆی‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫خانەی زانستەمرۆییەكانی پاریس‌و‬ ‫پالتفۆڕمی دابڕان رێككەوتن دەكەن‬ ‫لەالیەكیتریشەوە‪ ،‬وتەبێژی دیبەتەكە‪،‬‬ ‫ب ــە»چ ــاودێ ــر»ی راگــەیــانــد‪ ،‬خــانــەی‬ ‫زانــســتــەمــرۆیــیــەكــانــی پــاریــس كــە لە‬ ‫سەرەتای سااڵنی شەستەكاندا دامەزراوە‪،‬‬ ‫و دەزگــایــەكــی نێتۆركییە لەگەڵ ‪25‬‬ ‫ئینستیوتی دیكەدا پەیوەندی هەیە‪،‬‬ ‫بــە مەبەستی گفتوگۆ‌و توێژینەوە‌و‬ ‫گــۆڕیــنــەوەی تــوێــژەر‌و كارئاسانی بۆ‬ ‫توێژەر‌و سازدانی دیبەیت‪ ،‬ئەمەش بۆ‬ ‫كاركردنە لەسەر بابەتە جۆربەجۆرەكان‬ ‫لەسەر دیموكراسی‌و تێرۆر‌و توندڕەوی‌و‬

‫زەبروزەنگ‌و كێشەكانی ناو كۆمەڵ‪.‬‬ ‫بەهمەن تاهیر نــەریــمــان‪ ،‬وتیشی‬ ‫«خــانــەی زانستەمرۆییەكانی پاریس‬ ‫بـــەردەوام بۆ دروستكردنی ئەوجۆرە‬ ‫پەیوەندییانە دەگــەڕێــت‪ ،‬بــە نمونە‬ ‫دروســتــكــردنــی پــەیــوەنــدی لــەگــەڵ‬ ‫پالتفۆڕمی دابڕان‪ ،‬ئەمەش دەبێتە هۆی‬ ‫كارئاسانیكردن بۆ توێژەرەكان بۆ كاری‬ ‫پێكەوەیی‪ ،‬هــەروا جاری وایە كەسێك‬ ‫دەیەوێت توێژینەوەیەكی بەرفراوان لەسەر‬ ‫چاوگەكانی توندوتیژی‌و بەرهەمهێنانی‬ ‫توندوتیژی لە هەرێمی كوردستان بكات‪،‬‬ ‫بۆ ئەمەش پێویستی بە تیمێكی فراوان‬ ‫هــەیــە‪ ،‬كــە ئــەو تیمە پێكهاتبێت لە‬ ‫شارەزایان‌و توێژەران‪ ،‬بۆ ئەمەش ئەم‬ ‫خانەیە هاوكاری تــەواوی ئەو توێژەرە‬ ‫دەكات»‪.‬‬

‫نەریمان ئــامــاژەی بــەوەشــدا‪ ،‬هاتنی‬ ‫ڤــیــڤــیــۆركــا‪ ،‬ك ــە ســـەرۆكـــی خــانــەی‬ ‫زانستەمرۆییەكانی پاریسە‌و سەرۆكی‬ ‫كۆلێژی جیهانییە بۆ توێژینەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫كوردستان بایەخی خۆی هەیە‪ ،‬بە نمونە‬ ‫پالتفۆڕمی دابــڕان دەبێتە بەشێك لەم‬ ‫نێتۆڕكە فراوانەی خانەی ناوبراو‪ ،‬هەروا‬ ‫(دابـــڕان) دەتوانێت كارەكانی لەگەڵ‬ ‫‪ 25‬ئینستیوتەكەی دیكەدا بكات‪ ،‬كە‬ ‫لەسەرانسەری جیهان باڵوبونەتەوە‪.‬‬ ‫ئــەو وتــەبــێــژە لــەبــارەی دیبەیتەكە‬ ‫باسیلەوەشكرد‪ ،‬ئەمە یەكەمین دیبەیتە لە‬ ‫نێوان دوكەسدا كە بیروبۆچونیان جیاوازە‌و‬ ‫دەبێت بە هێمنی قسەبكەن‌و گفتوگۆ لەگەڵ‬ ‫یەكتر بكەن‪ ،‬هاوكات دەبێت دوربكەونەوە‬ ‫لە تەشەنوجات‌و ئەو ملمالنێ ئایدۆلۆژییە‬ ‫نازانستییەی كە بــەردەوام هەبوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەیانەوێت وێنەیەك پیشانبدەن‪ ،‬كە‬ ‫دەكرێت جیاوازەكان لەسەر مێزی گفتوگۆ‬ ‫كۆببنەوە‌و بە هێمنی بیروبۆچونەكانی‬ ‫خۆیان دەرببڕن‪ ،‬دەیانەوێت ئەمەش ببێتە‬ ‫سەرەتایەك بۆ ئیشكردن لەو بوارەدا لە‬ ‫هەرێمی كوردستاندا‪.‬‬ ‫نــاوبــراو‪ ،‬جەختی لــەوەشــكــردەوە‪،‬‬ ‫ئەمە كــاری یەكەمیانە لەگەڵ خانەی‬ ‫زانستەمرۆییەكانی پاریس‌و بەردەوامدەبن‌و‬ ‫كاری كۆتاییان نابێت‪ ،‬هاوكات لە بوارە‬ ‫جۆربەجۆرەكانی دیكە بەردەوامدەبن‪.‬‬ ‫كەی بەڕێوەدەچێت؟‬ ‫دیبەیتی (كوردستان لە تاقیكردنەوەی‬ ‫دیــمــوكــراسـی‌و عەلمانییەتدا)‪ ،‬رۆژی‬ ‫یەكشەممە ‪ 2016/4/10‬لە نێوان هەریەكە‬ ‫لە مەال بەختیار‌و عەلی باپیردا لە تەالری‬ ‫هونەر لە شاری سلێمانی لە سەعات ‪4‬ی‬ ‫پاشنیوەڕۆ ئەنجامدەدرێت‪ ،‬كە تیایدا‬ ‫پرۆفیسۆر میشێل ڤیڤیۆركا‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫خانەی زانستە مرۆییەكانی پاریس‌و‬ ‫عادل باخەوان مامۆستا لە زانكۆی ئێڤری‬ ‫دیبەیتەكە بەڕێوەدەبەن‪.‬‬

‫كورد لە چاوەڕوانیی حكومەتە تەكنۆكراتەكەدا‬

‫فراكسیۆنە كوردستانییەكان پێنج مەرج بۆ عەبادی دادەنێن‬ ‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫لەحكومەتەكەی‬ ‫گۆڕانكارییەكان‬ ‫عەبادیدا‪ ،‬نەك گۆڕەپانی سیاسی عیراقی‬ ‫بەخۆیەوە سەرقاڵكردووە‪ ،‬بەڵكو ماوەی‬ ‫چەند رۆژێكیشە نوێنەرانی كــوردی‬ ‫لەبەغدا زیاتر لەیەكتر نزیككردۆتەوە‪،‬‬ ‫ئـــەوەش لەكاتێكدایە كــە بــڕیــارە تا‬ ‫كۆتایی ئەم هەفتەیە سەرۆكوەزیرانی‬ ‫عێراق‪ ،‬كابینەی حكومەتێكی تەكنۆكرات‬ ‫رابگەیەنێت و هێشتا كوردیش راوێژی‬ ‫پێنەكراوە‪ .‬فراكسیۆنە كوردییەكانی‬ ‫پارلەمانی عیراقیش‪ ،‬رایدەگەیەنن‪،‬‬ ‫هێشتا هیچ كاندیدێكیان بۆ پۆستەكان‬ ‫پێشكەشنەكردووە و كاندیدیكرنی چەند‬ ‫كەسایەتیەكی كــوردیــش لـــەدەرەوەی‬ ‫پارتە سیاسیەكان كە پێشنیازكراون‬ ‫رەتــدەكــەنــەوە‪ .‬الیخۆشیبەوە سەرۆكی‬ ‫فراكسیۆنی كۆمەڵ جەخت لەپێنج خاڵی‬ ‫سەرەكی داواكانی سەرجەم فراكسیۆنە‬ ‫كوردییەكان بۆ حكومەتەكەی عەبادی‬ ‫دەكاتەوە‪.‬‬ ‫كێشەكە زیاتر لەناو ماڵی شیعەدایە‬ ‫هــەر لــەوبــارەیــەوە‪ ،‬پارلەمانتارێكی‬ ‫یەكێتی‪ ،‬لــەبــەغــدا‪ ،‬لەلێدوانێكدا بۆ‬ ‫«چــاودێــر» وتــی» ئێمە وەك الیەنە‬ ‫تەئكیددەكەینەوە‪،‬‬ ‫كوردسیتانیەكان‬ ‫دەبێت (‪)%20‬ی پشكەكانی ئەنجومەنی‬

‫دژی ئـــەو جـــۆرە گــۆڕانــكــاریــیــانــەیــە‬ ‫یاخود الیەنەكانی تریش‪ ،‬شاوەیس‪،‬‬ ‫جەختیكردەوە‪ :‬هەموو الیەنەكان تر دژی‬ ‫ئەو كارەی عەبادین لەوانە دەوڵەتی یاسای‬ ‫نوری مالیكی‪ ،‬رەوتی سەدر‪ ،‬عەالوی و‬ ‫كوتلە سونییەكان‪ ،‬لەبەرئەوەی ئێستا‬ ‫كە سەدر سەركردایەتی خۆپیشاندانەكان‬ ‫دەكــات دەیەوێت فشار دروستبكات و‬ ‫هەیمەنەی خۆی بەسەر حكومەتەكەدا‬ ‫زیاتر بكات‪ ،‬بــەاڵم ئــەوە قبوڵنەكرا‪،‬‬ ‫چونكە دەبوایە دوێنی یەكشەممە عەبادی‬ ‫ناوەكانی ئاڕاستەی ئەنجومەنی نوێنەران‬ ‫بكردایە‪ ،‬بەاڵم ناوەكانی نەناردووە‪.‬‬

‫خۆپیشاندانی ملیۆنی لە گۆڕەپانی تەحریر بۆ چاكسازیی لە حكومەتەكەی عەبادی دا‬ ‫وەزیــران بەر كــورد بكەوێت‪ ،‬هەروەها‬ ‫نابێت هیچ كاندێك بــەدەر لە كوتلە‬ ‫سیاسیە كوردیەكان دابنرێت‪ ،‬چونكە‬ ‫هەر كەسێك بەو شێوەیە دابنرێت دواجار‬ ‫رەتدەكرێتەوە‪.‬‬ ‫ئاماژەی بەوەشكرد‪ :‬زیاتر كێشەكە‬

‫لەناو شیعەكاندا هەیە‪ ،‬واتــە لەنێوان‬ ‫سەدر‌و عەبادیدایە‪ ،‬سەدر بەبێ ئەوەی‬ ‫راوێــژ لەگەڵ كوتلە كوردستانیەكاندا‬ ‫كردبێت هەندێك ناوی كوردی دیاریكردووە‬ ‫بەتەئكید الی ئێمە نەگونجاوە‪ ،‬چونكە‬ ‫ئێمە لەسەر بنەمای رێكەوتنی پێشتر‬

‫حكومەتی سیاسیمان پێكهێناوە‪،‬‬ ‫پێویستە لەمەوالش پڕۆسەی سیاسی هەر‬ ‫لەسەر ئەو بنەمایە بێت‪ ،‬چونكە ئەمە‬ ‫دیاردەیەكی خراپە و دواجار بەرەو كاری‬ ‫نەخوازراوی تر سەردەكێشێت‪.‬‬ ‫ســەبــارەت بــەوەی ئایا تەنیا كورد‬

‫پێنج داوا سەرەكییەكەی كورد‬ ‫لەعەبادی‬ ‫لەالیەكی ترەوە‪ ،‬سەرۆكی فراكسیۆنی‬ ‫كۆمەڵ‪ ،‬بۆ «چاودێر» باس لەوردەكاری‬ ‫ناوەڕۆكی كۆبونەوەكانیان دەكاتەوە لەگەڵ‬ ‫سەرۆك و جێگری سەرۆكی ئەنجومەنی‬ ‫نوێنەرانی عــیــراق و دەڵــێــت» كوتلە‬ ‫كوردستانیەكان یەكدەنگن لەسەر ئەوەی‬ ‫دەبێت لەگۆڕانكارییەكاندا هاوسەنگی‬ ‫بپارێزرێت لەو چاكسازییانە ئەویش بەوەی‬ ‫كە نابێت رێژەی كورد‪ ،‬لەرێژەی پێكهاتەی‬ ‫ناو پارلەمان كەمتربێتەوە‪ ،‬واتە لە(‪)%20‬‬ ‫كەمتر بێت‪ ،‬دووەم هەموو كاندیدێك‬ ‫لەدەرەوەی هێزە سیاسیە كوردیەكانەوە‬

‫الی ئێمە قبوڵ نییە و نابێت لەسەر كورد‬ ‫حساب بكرێت‪ ،‬سێییەم گۆڕانكاریی تەنیا‬ ‫وەزارەتەكان نەگرێتەوە‪ ،‬بەڵكو دەستە‬ ‫سەربەخۆكان لە وەزیــرەوە بۆ خوارەوە‬ ‫واتە هەموو پۆستەكان بگرێتەوە‪ ،‬چوارەم‬ ‫كۆنتاك لەگەڵ بەرپرسانی بااڵی سیاسی‬ ‫لەهەرێمی كوردستاندا هەبێت‪ ،‬پێنجەم‬ ‫لەگەڵ سەرۆكایەتی كۆماردا كە راگری‬ ‫دەستووری عیراقییە پەیوەندی بەردەوام‬ ‫هەبێت لەگەڵیدا»‪.‬‬ ‫لەبارەی ئەوەی كە كەی كورد ناوی‬ ‫كاندیدەكانی بۆ پۆستەكان ئاڕاستەی‬ ‫عەبادی دەكات‪ ،‬ئەحمەدی حاجی رەشید‪،‬‬ ‫وتی «باجارێ گۆڕانكارییەكان ببینین‬ ‫لەالیەن عەبادیەوە‪ ،‬بزانین گۆڕانكاریی‬ ‫گشتی دەكـــات یــان بەشێك دەكــات‪،‬‬ ‫هەروەها با بزانین هۆكاری گۆڕانكاری‬ ‫وەزیــرەكــانــمــان پێبڵێت‪ ،‬ئــەگــەر بــڕوا‬ ‫پێكەر بــوو‪ ،‬ئــەوا ئێمەش وەزیرەكانی‬ ‫خۆمان دەگــۆڕیــن‪ ،‬چونكە كاتێك كە‬ ‫داوای كەسانی تەكنۆكراتمان لێدەكات‪،‬‬ ‫ئێمە كــانــدیــدی كــەســی تەكنۆكراتی‬ ‫پێشكەشدەكەین‪ ،‬نەك ئەو تەنكۆكراتی‬ ‫كورد كاندید بكات‪ ،‬بۆیە ئەگەر هۆكارمان‬ ‫بداتێ بۆ ئەوانەی الیان دەبات‪ ،‬ئەوا ئێمە‬ ‫لەبری تەكنۆكراتێك‪ )50( ،‬تەكنۆكراتی‬ ‫دەدەینێ»‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )556‬دو شةممة ‪2016/3/28‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫مەال بەختیار‪:‬‬ ‫بە پێخاوسی ناچینە ناو حكومەتی زۆرینەوە‬ ‫دواین كۆبونەوە لەگەڵ پارتی كردومانە‪ ،‬پێمانوتون‪ ،‬پارلەمان بەبێ هیچ‬ ‫فشار‌و مەرجێ بگەڕێتەوە دۆخی جارانی خۆی‬ ‫گوناحە كەسی گەندەڵكار سیاسەت بكات‌و لەدەسەاڵت بێ‪ ،‬بازرگانی‬ ‫دەكەی لەدەرەوەی حزبەكەت‌و حكومەت بە‬ ‫جیاوازی گەورە لە نێوان بارودۆخی سەردەمی سایكس پیكۆو ئێستادا‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم لەوەدا جیاواز نییە كە كورد پەرشوباڵو و ناكۆكن‌و‬ ‫ستراتیژێكی هاوبەشمان نییە‬ ‫بەتایبەتمەندێتی یەكێتییەوە مامەڵە لەگەڵ كێشەكان دەكەین‪ ،‬بە كارو‬ ‫كاردانەوە سياسەت ناكەین‬ ‫چاودێر‪:‬‬ ‫لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی‬ ‫سیاسیی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان‬ ‫رایدەگەیەنێت‪ ،‬كە یەكێتی سیاسەتێكی‬ ‫هاوسەنگ بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی‬ ‫هەرێمی كــوردســتــان پــەیــڕەو دەكــات‌و‬ ‫لەگەڵ هیچ الیــەك نابێ لــەدژی الیەكی‬ ‫دیــكــە‪ ،‬بەڵكو دەبــێ هــەمــوان هەوڵی‬ ‫چارەسەركردنی كێشەكان بدەن‪.‬‬ ‫مــەال بەختیار لە دیــدارێــكــدا لەگەڵ‬ ‫كەناڵی گەلی كوردستان‪ ،‬كە رۆژی (‪20‬ی‬ ‫ئادار) پەخشكرا‪ ،‬جەخت لەوە دەكاتەوە‪،‬‬ ‫بەهیچ شێوەیەك بڕیاری یەكالیەنەی‬ ‫هیچ الیەك لەهیچ یەكێك لە كایەكانی‬ ‫ئێستای حكومڕانی‌و پارلەمانی‌و چۆنێتی‬ ‫چارەسەركردنی كێشەكان بەراست نازانین‪.‬‬ ‫لەبارەی كاراكردنەوەی پارلەمانیشەوە‪،‬‬ ‫دەڵێت «لە دوایین كۆبونەوەماندا لەگەڵ‬ ‫پارتی‪ ،‬پێمان وتون كە بە بێ مەرج‌و فشار‬ ‫پێویستە پارلەمان كارابكرێتەوە»‪.‬‬ ‫مەترسییە گەورەكە‬ ‫لەسەرەتای چاوپێكەوتنەكەدا‪ ،‬مەال‬ ‫بەختیار ئاماژەى بە مەترسی‌و ئەگەرەكانی‬ ‫رۆژهــەاڵتــی نــاوەڕاســت كــردو بە بۆنەی‬ ‫‪ 100‬ساڵ تێپەڕبون بەسەر رێكەوتنامەی‬ ‫سایكس پیكۆ بەرواردێكی لەنێوان ئەو‬ ‫سەردەمەو گۆڕانكارییەكانی ئێستادا كردو‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬جیاوازی گەورە لە نێوان دۆخی‬ ‫سیاسی ئێستاو ئەوكاتدا هەیە‪ ،‬بەاڵم لەوەدا‬ ‫جیاواز نین‪ ،‬كە پەرشوباڵوین‪ ،‬لــەوەدا‬ ‫جیاوازنین‪ ،‬كە یەك ستراتیژی هاوبەشمان‬ ‫نییە‪ ،‬لەوەدا جیاواز نین‪ ،‬كە بەشێك لە‬ ‫سەركردایەتی ئەم حزبانە یەكتر نابینن‪،‬‬ ‫ئەگەر جاران بە سواری ئەسپ لە باكورەوە‬ ‫بهاتنایە بۆ سلێمانی‪ ،‬سمكۆی شكاك‬ ‫لە ناوچەی شكاك‌و سۆماو برادۆستەوە‬ ‫بهاتایە بۆ سلێمانی بەئەسپ‌و واڵخــەوە‪،‬‬ ‫خۆ ئێستا هەمووی بە فڕۆكەیە‪ ،‬خۆ ئێستا‬ ‫هەمووی بە ئینتەرنێتە‪ ،‬خۆ ئێستا هەموو‬ ‫بە فەیسبوكە‪ ،‬خۆ ئێستا هەمووی لەسەر‬ ‫تەلەفزیۆن‌و تەلەفۆنەكانە‪ ،‬ئەی ئێستا بۆ‬ ‫نایكەن‪ ،‬خۆ جــاران‪ ،‬ئەگەر پەیوەندیمان‬ ‫لەگەڵ دەوڵەتەكان نەبووە قسەیان لەگەڵ‬ ‫بكەین‪ ،‬خۆ ئێستا هەموو الیەك ئەمانەی‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫هەلی ئەمجارە‬ ‫لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی‬ ‫سیاسی یەكێتی دەربارەی رەخساندنی هەل‬

‫بۆ كورد لەئێستادا‪ ،‬رونیدەكاتەوە‪ ،‬هەلێك‬ ‫بەشێكی دەرەخسێ‌ بۆمان‌و بەشێكیشی‬ ‫مەترسییە بۆمان‪ ،‬ئەو بەشەی دەڕەخسێ‌‬ ‫بــۆمــان‪ ،‬كە دێتە پێشەوە زیادیكەین‪،‬‬ ‫یان كەمیبكەین‪ ،‬بەچی زیــادی بكەین؟‬ ‫بەیەكگرتنی هێزە سیاسییەكان‪ ،‬بەبونی‬ ‫گــوتــاری هــاوبــەش‪ ،‬بــەوەی بە دەوڵەتە‬ ‫گەورەكان بسەلمێنین‪ ،‬كە ئێمە دەتوانین‬ ‫لــەرووی ئابوریەوە‪ ،‬لــەروی سیاسیەوە‪،‬‬ ‫لــەروی ئەمنیەوە‪ ،‬لەسەر ئاستی دنیا‪،‬‬ ‫لــەســەر ئاستی رۆژهــەاڵتــی نێوەڕاست‪،‬‬ ‫توانای ئابوریمان هەیە‪ ،‬لۆجیكی سیاسیمان‬ ‫بەهێزە‪ ،‬دەتوانین ئەمنی واڵتان لە ناوچەكە‪،‬‬ ‫خەبات دژی تیرۆرزم‪ ،‬كوردو پێشمەرگەو‬ ‫شەڕڤان‌و گەریال رۆڵی تێدا ببینن‪.‬‬ ‫هەڵەیەكی ستراتیژی‬ ‫مەال بەختیار دەربارەی رەوشی نێوخۆی‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ ،‬كە هەرالیەو بە ئاوازێك‬ ‫دەخوێنێت‪ ،‬دەڵێت «دژی ئەوەین هەر‬ ‫الیەك بەئاوازێك بخوێنێت‪ ،‬ئاوازی ئازادی‬ ‫الیەنێك لــەوێ تــەواو دەبــێ‪ ،‬كە ئــاوازی‬ ‫ئازادی الیەكەی دیكە دەستپێدەكات‪ ،‬كۆی‬ ‫ئازادی هەمو المان كۆی بكەیتەوە‪ ،‬دەبێتە‬ ‫چەپكە گوڵەكەی جەنابی مــام جــەالل‪،‬‬ ‫ئەگینا ئازادی لە الیەك‌و زەوتكردنی ئازادی‬ ‫لەالیەكەی دیكە هەڵەیەكی ستراتیژی‬ ‫گەورەیە لە دیموكراسیدا»‪.‬‬ ‫نـــاوبـــراو‪ ،‬وتــیــشــی «لــێــرە دەتــوانــم‬ ‫بەرپرسیارێتی یەكێتی نیشتمانی كوردستان‬ ‫وەئەستۆ بگرم لە قسەكانم‪ ،‬بەهیچ شێوەك‬ ‫بڕیاری یەكالیەنەی هیچ الیەك لەهیچ یەكێك‬ ‫لە كایەكانی ئێستای حكومڕانی‌و پارلەمانی‌و‬ ‫چۆنێتی چارەسەركردنی كێشەكان بەراست‬ ‫نازانین»‪.‬‬ ‫لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی‬ ‫سیاسی‪ ،‬ئاماژەی بەوەشكرد‪ ،‬بەشێكین‬ ‫لەكۆی كێشەكان‪ ،‬بەاڵم بەتایبەتمەندێتی‬ ‫یەكێتییەوە مامەڵە لــەگــەڵ كێشەكان‬ ‫دەكەین‪ ،‬بە كاروكاردانەوە مامەڵە لەگەڵ‬ ‫كێشەكان ناكەین‪ ،‬ئێمە یان خۆمان یان‬ ‫قیروسیا لەهەمو شتێك ئــاوا سیاسەت‬ ‫ناكەین‪ ،‬جاری واهەیە لەبری الیەنەكانی‬ ‫دیكەش بیر لەشتەكان دەكەینەوە‪ ،‬چۆن‬ ‫كێشەكان چارەسەر بكەین‪.‬‬ ‫كاراكردنەوەی پارلەمان‬ ‫دەربارەی كاراكردنەوەی پارلەمان‪ ،‬مەال‬ ‫بەختیار پێیوایە‪ ،‬ئەم پارلەمانە دەبێ‬ ‫كێشەكانی چارەسەر بكرێ‌و كارابكرێتەوە‬

‫كەس بێ بەرپرسارێتی هەڵبگرێ‪ ،‬ئەوە‬ ‫لەگرێژنەی دەركرد‪ ،‬تا ئێستاشی خایاند‪،‬‬ ‫ئەو بڕیارەش دەرچوو سەرۆكی پارلەمان‌و‬ ‫وەزیرەكان دەربكرێن»‪.‬‬

‫بــەبــێ مـــەرج ‪ ،‬دەبـــێ ئــەم حكومەتە‬ ‫كارابكرێتەوە‪.‬‬ ‫دەربــــارەی مەرجیش وتــی «مــەرج‬ ‫البەین‪ ،‬با بنەمای تازە دابنێین‪ ،‬بۆ مەرج؟‬ ‫مەرج زۆر قورسە لەسیاسەتدا‪ ،‬بنەمای‬ ‫تازە دانێین بۆ چۆنێتی كاری پارلەمان‌و‬ ‫گۆڕان ئاگاداركرایەوە‬ ‫رێكەوتنی سیاسی‪ ،‬بنەمای تازە دابنێین بۆ‬ ‫لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی‬ ‫چۆنێتی تێپەڕاندنی دەستوورو رێككەوتن سیاسی یەكێتی‪ ،‬ئاشكرایكرد‪ ،‬دو مانگ‌و‬ ‫لەسەری وەك پرسێكی نیشتمانی‪ ،‬بنەما نیو پێش ئەوەی پارتی بڕیاربدات سەرۆكی‬ ‫دانێین بۆ دەسەاڵتەكانی سەرۆكایەتی پەرلەمان‌و وەزیرەكان نەهێڵێت بچنەوە‪،‬‬ ‫هەرێم‌و رێكەوتنی سیاسی پێشوەختی ئەمەمان خوێندبۆوەو لە بەیانەكەی‬ ‫لەسەر بكەین»‪.‬‬ ‫كۆمیتەی ناوەندی پارتی ئاماژەی رۆشن‬ ‫مــەال بەختیار راشیگەیاند‪ ،‬هەڵەی هەیە‪ ،‬كە ئەم بڕیارە دەدەن‪« ،‬ئێمە‬ ‫ئێمە ئەوەیە بێین ئەو دەسەاڵتانەی كە لەگەڵ گــۆڕان كۆبوینەوە‪ ،‬من‌و هەڤاڵ‬ ‫هی دەســەاڵتــی سیاسییە‪ ،‬بخەینە ناو هێرۆ‌و هەڤاڵ دلێری سەید مەجید لەگەڵ‬ ‫فراكسیۆنەكان‌و بچن لە ناو پارلەمان بەڕێزان كاك نەوشیروان‌و كاك محەمەد‬ ‫گفتوگۆی بكەن‪ ،‬لەپارلەمانیش هیچ تۆفیق رەحیم كۆبوینەوە‪ ،‬پێمانگوتن دو‬ ‫فراكسیۆنێك ناتوانێ بەبێ راوێژ لەگەڵ بڕیاری وا لەئارادایە دژی ئێوە‪ ،‬بۆمان‬ ‫ســەركــردایــەتــی حــزبــەكــەی دوا بڕیار شیكردنەوە بەرودی‪ ،‬بەداخەوە ئیحتیاتی‬ ‫بـــدات‪ ،‬كــە بــڕیــاری سیاسی چــوە ناو پێویستی بــۆ نــەكــرا‪ ،‬كــە ئەنجامەكە‬ ‫سیاقاتی قانونی خۆیەوە ئەوكات ئیشی قسەكەی ئێمە دەرچـــوو‪ ،‬بــەاڵم ئێمە‬ ‫فراكسیۆن‌و پسپۆڕەكانە‪ ،‬بەاڵم پێش ئەوە بە كاروكاردانەوە مامەڵەمان نەكردوەو‬ ‫بڕیاری سیاسی لەسەر پرسی نیشتمانی بەرپرسیارێتی كێشەكان هەڵدەگرین»‪.‬‬ ‫هەڵەیەكی گەورەیە فراكسیۆن بچێتە ناو‬ ‫بنج‌و بنەوانی‌و بڕیاری لێبدات‪ ،‬ئەمە ئیشی‬ ‫یەكێتی هەلی زێڕینی رەتكردەوە‬ ‫سەركردایەتی سیاسییە‪.‬‬ ‫مەال بەختیار ئاماژەی بــەوەش كرد‪،‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬رونیشیكردەوە‪ ،‬لەو كۆبونەوەی پێمانخۆشە بزانن ئێمەی یەكێتی لە‪20‬ی‬ ‫كە لەگەڵ ئەمریكاو نەتەوە یەكگرتوەكان ‪10‬ی پارەوە تا ئێستا چ تەحەمولێكمان‬ ‫پێنج حزبەكە دانیشتین‪ ،‬پێش دانیشتنی كردوە‪ ،‬كۆمەڵێ‌ هەلی ئێجگار زێڕینمان بۆ‬ ‫پارلەمان لە ‪19‬ی ئاب‪ ،‬بڕیارمان ئەوەبو‪ ،‬هەڵكەوتوە‪ ،‬قبوڵمان نەكردوە‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫پرسەكە دو حەفتە دوا بخرێ بۆ ئەوەی كۆی كێشەكان چارەسەر بكەین‪ ،‬ئەوەی‬ ‫دەســەاڵتــی سیاسی بتوانێ كێشەكە بۆ ئێمە هەڵكەوت‪ ،‬بۆ زۆر حزبی دیكە‬ ‫چــارەســەربــكــات‪« ،‬لــەراســتــیــدا لێرەدا بوایە‪ ،‬زەحمەتبو رەتیبكاتەوە‪ ،‬ناچمە‬ ‫دەمــەوێ بڵێم ئێستا رەنگە بەڕێز د‪ .‬ناو وردەكاریەوە‪ ،‬بەاڵم دەمەوێ لەبەرچاو‬ ‫یوسف خۆشی تێگەیشتبێ لــەوەی كە بگیرێت‪ ،‬واز بهێندرێ لەم پرۆپاگەندانە‪،‬‬ ‫دەبوایە وابكات‪ ،‬ئەگەر د‪ .‬یوسف كە رۆژێك دەبیستین یەكێتی لەسەر نەوت‌و‬ ‫دەسەاڵتی هەبوو‪ ،‬كۆبونەوەكە نەكات‪ ،‬غاز رێككەوتووە‪ ،‬هیچ بنەمایەكی نییە‪،‬‬ ‫بوار بدات بە حزبەكان‪ ،‬دەسەاڵتی سیاسی رۆژێــك دەبیستین دەڵێن‪ ،‬یەكێتی دو‬ ‫گفتوگۆكانمان هەمەالیەنترو بەرپرسانەتر پرۆژەی پێشكەشی پارتی كردوە‪ ،‬پرۆژەك‬ ‫بكەین‪ ،‬مومكین بوو ئەو دو حەفتەیە ئەوەیە باڵویكردۆتەوە‪ ،‬پرۆژەیەك ئەوەیە‬ ‫زێڕین بــووایــە‪ ،‬بمانتوانیایە كێشەكان باڵوینەكردۆتەوە‪ ،‬هیچ بنەمایەكی نییە‪،‬‬ ‫چارەسەر بكەین‪ ،‬د‪ .‬یوسف دەسەاڵتەكانی حــەز دەكــەم بۆ مێژوو بــە ئەمانەتی‬ ‫خــۆی بەكارنەهێنا‪ ،‬فراكسیۆنەكانیش گۆڕی شەهیدەكان دەیڵێم ئەم قسانە هیچ‬ ‫بیروڕای جیاواز كەوتە نێوانیان هەریەكە بنەمایەكی نییە‪.‬‬ ‫بەجۆرێك قسەی كــرد‪ ،‬ئێستا نامەوێ‬ ‫وتیشی «ئەمە زۆر ئێمەی ئازار داوەو‬ ‫باسی بیروبۆچونی فراكسیۆنەكان بكەم»‪ .‬بۆتە نیگەرانی بۆمان‪ ،‬بەاڵم كە دانشتوین‪،‬‬ ‫مەال بەختیار وتیشی «ئێمە لەوێ كە لێكمان داوەتەوە‪ ،‬وتومانە نابێ بەكاردانەوە‬ ‫دانیشتین هەر پێنج حزبەكە بەگۆڕانیشەوە سیاسەت بكەین‪ ،‬ئێمە سیاسەتێكی‬ ‫رێككەوتین‪ ،‬كە ئەو كۆبونەوەی پارلەمان چەسپیومان هەیە‪ ،‬ئەویش ئەوەیە نە‬ ‫نــەكــرێ‪ ،‬دەبــوایــە د‪ .‬یوسف یەكەمین لەگەڵ پارتی دەبین‪ ،‬دژی گــۆڕان‪ ،‬نە‬

‫لەگەڵ گۆڕان دەبین دژی پارتی‪ ،‬نە لەگەڵ‬ ‫ئەو دو الیەنەش دەبین دژی یەكگرتو‬ ‫یان كۆمەڵ‪ ،‬یان بزوتنەوەی ئیسالمی‌و‬ ‫حزبی سۆسیالیست‌و هەر حزبێكی دیكە‪،‬‬ ‫گەندەڵكار لەهەموان زیاتر قسە لەسەر‬ ‫ئەمە ناكەین‪ ،‬هیچ الیەك ئەمە لە ئێمە‬ ‫گەندەڵی دەكات‬ ‫چاوەڕوان نەكات‪ ،‬تكایە سنوری سیاسەتی‬ ‫مــەال بەختیار لێپرسراوی دەستەی‬ ‫خۆتان سەبارەت بە چۆنێتی چارەسەری كــارگــێــڕی مەكتەبی سیاسی یەكێتی‬ ‫كێشەكان بزانن‪ ،‬ئێمە سنوری سیاسەتی لەبارەی گەندەڵییەوە بۆچوونی وایە‪،‬‬ ‫خــۆمــان‌و بەرپرسیارێتیمان دەزانــی ـن‌و گوناحە كەسی گەندەڵكار سیاسەت‬ ‫خۆمان لەتۆزقاڵێك بەرپرسیارێتی نە بكات‌و لەدەسەاڵت بێ‪ ،‬بازرگانی دەكەی‬ ‫لەپارلەمان‪ ،‬نە لەحكومەت نە لە مەسەلەی لـــەدەرەوەی حزبەكەت‌و حكومەت بە‪،‬‬ ‫دەسەاڵتە یاساییەكانی سەرۆكی هەرێم ‌و ئێمە نەگەیشتووینەتە ئاستی ئەوروپا‬ ‫نە لەپوەندییە سیاسییەكانمان‌و نەچۆنێتی كاربەدەستی گـــەورە ب ـی‌و شەریكاتی‬ ‫رێكەوتنی لەمەودوا نادزینەوە»‪.‬‬ ‫گەورەت هەبێ‪.‬‬ ‫مـــەال بــەخــتــیــار وتــیــشــی «مــایــەی‬ ‫سەرسوڕمانە هەندێ گەندەڵكار لە هەموان‬ ‫رۆڵی یەكێتی بۆ چارەسەر‬ ‫دەربــــارەی هەوڵەكانی یەكێتی بۆ زیاتر قسە لەسەر گەندەڵی دەكــات لە‬ ‫چــارەســەری كێشەكان‪ ،‬مــەال بەختیار‪ ،‬هەمو حزبەكان‪ ،‬بە حزبی گەورەو بچوك‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬پــارتـی‌و گــۆڕان بــەداخــەوە نییە‪ ،‬حزبی بچوك هــەیــە‪ ،‬گەندەڵی‬ ‫زۆر لێكترازاون‪ ،‬ئەوەندەی بەرپرسیاری وای تێدایە‪ 30 ،‬ساڵە گەندەڵە‪ ،‬پارەی‬ ‫ئێمە بوە‪ ،‬چارەسەر بۆ ئەم لێكترازانە ناشەرعی كۆدەكاتەوە ‪ ،‬كە دێنە سەر‬ ‫بدۆزینەوە‪ ،‬بێ درێغی لەسەر ئەم كارە تەلەفزیۆن نەبای دیوەو نە باران‪ ،‬بۆیە‬ ‫بــەردەوامــیــن‪ ،‬پارتی‌و گــۆڕان دەیزانن‪ ،‬باشترە بەخۆشی پاشەكشە بكەن‪ ،‬كە‬ ‫دواین كۆبونەوە لەگەڵ پارتی كردومانە‪ ،‬بەخۆشی نایكەن‪ ،‬پارلەمان‌و حكومەت كە‬ ‫پێمانوتون‪ ،‬پێمانباشە پارلەمان بەبێ كەوتنەوە كار پرسیاری ئەوە بكەن «من‬ ‫هیچ جۆرە فشارێك‌و مەرجێك بگەڕێتەوە این لك هذا؟»‪.‬‬ ‫دۆخی جارانی خۆی‪ ،‬كە لەگەڵ گۆڕانیش‬ ‫دانیشتوین پێیانوتراوە نە لەحكومەت‬ ‫دەكشێینەوە‪ ،‬نە دوو ئیدارەیمان قبوڵە‪،‬‬ ‫سیاسەتی خۆمان ئەوەیە كە رەسممان‬ ‫كردوە‪ ،‬پێمانخۆشە گۆڕانیش نەرمبێت‪،‬‬ ‫بتوانین بەهەمو الیەكمان چارەسەری‬ ‫كێشەكان بكەین‪.‬‬ ‫كە وایــە‪ ،‬بۆیە پێخاوس ناچینەوە ناو‬ ‫حكومەتەوە‪.‬‬

‫«بە پێخاوسی ناچینە حكومەتی‬ ‫زۆرینەوە»‬ ‫ســـەبـــارەت بــە پــرســی پێكهێنانی‬ ‫حكومەتی زۆرینە‪ ،‬مەال بەختیار ئاماژەی‬ ‫بــەوە كــرد‪ ،‬حكومەتی زۆرینەو كەمینە‬ ‫ئێستا كاتی نییە من ئەو بڕیارە بدەم‪،‬‬ ‫كاتی پشودرێژكردنمان لەبەردەمدا ماوە‪،‬‬ ‫هەرچەند میللەت هیالكە‪ ،‬بەاڵم میللەت‬ ‫شتێكە فەیسبوك شتێكە‪ ،‬دوا بڕیاری‬ ‫سیاسی شتێكی دیــكــەیــە‪ ،‬كــە ئێمە‬ ‫گەیشتینە ئەو قەناعەتە‪ ،‬حكومەتی زۆرینە‬ ‫پێكبێ‪ ،‬ئێمە بەشێك بین لەو حكومەتە‪،‬‬ ‫دەبێ دڵنیابین لەوەی ئەوانەی نایەنە ناو‬ ‫حكومەتەكەوە هەڵەی قــورس دەكــەن‪،‬‬ ‫یان راست نییە نەیەنە ناو حكومەتەوە‪،‬‬ ‫قەناعەتی وێژدانی لەناو خەڵك باڵوبێتەوە‬

‫مایەی‬ ‫سەرسوڕمانە‬ ‫هەندێ‬ ‫گەندەڵكار لە‬ ‫هەموان زیاتر‬ ‫قسە لەسەر‬ ‫گەندەڵی دەكات‬

‫وتار‬

‫ذمارة (‪ )556‬دو شةممة ‪2016/3/28‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫ئەو هەاڵنەی كە ناهێڵن كورد پێشبكەوێت‬ ‫بەرهەم جەبار‬ ‫مێــژو حكایــەت گێڕانــەوە نیە بــۆ مەجلیس‌و‬ ‫شــەوچەرە بەسەربردن‪ ،‬مێژو پەند وەرگرتنە‪ ،‬كە‬ ‫ئاوڕێك لەمێژوی خۆمان دەدەمەوە هەست دەكەم‬ ‫كومەڵێك روداو هەن كە پڕبونە لەتاڵی‌و ســوێری‬ ‫كە دەبو دوای رودانیان پەندیان لێوەربگرین‌و پالنی‬ ‫تۆكمەی بو دابنێین تا خۆمانی لـ ‌ێ بەدور بگرین‪،‬‬ ‫كە چی هەمان ئەو هەاڵنەمان دوبارە كردونەتەوە‬ ‫بەزیادەشــەوە‪ ،‬ئەگەر سەرێك بەدێرۆكی خۆماندا‬ ‫بگریــن دەبینین كۆمەڵێك هەڵەی ترســناك هەن‬ ‫كــە موبالەغــەم نەكــردوە ئەگــەر بڵێــم لەهەمو‬ ‫قۆناغەكانــی مێــژو هاوڕێیەتیان كردویــن‪ ،‬وەكو‬ ‫سێبەری جەستەمان‪ ،‬كە مەنبونەو نەیانهێشتوە‬ ‫هەنگاوبنێن بەرەو پێشــەوە‪ ،‬من باس لەوەناكەم‬ ‫كــە هەندێكیان لەبــەر نەبوونی هاوســەنگی هێز‬ ‫بوە لەنێوان ئێمەو داگیركەرانمان‪ ،‬بە جۆرێك كە‬ ‫ئەوان بەهێزبون‌و ئێمەش الواز لەروی سەربازیەوە‪،‬‬ ‫من باس لەخاڵە الوازیە فكریەكان دەكەم‪ ،‬ئەوانەی‬ ‫كە ویســتی خۆمانی تیابــوە لەرودانیان‌و خەتای‬ ‫قەدەرو غەدری رۆژگاریان لـــ ‌ێ بەدی ناكرێت‪ ،‬ئەو‬ ‫هەاڵنەی كە نوســەرو روشــنبیرانمان شــەو و رۆژ‬ ‫هات‌و هاواریــان لەتاوكردو بەئەدەبیاتی شــیعری‬ ‫گوزارشــتیان لێوەدەكرد‪ ،‬یاخود مێژونوســانمان‬ ‫لەكتێبەكانــی خۆیــان ئەو هەڵــە مێژویانەیان بو‬ ‫تۆماركردویــن كە بــاب‌و باپیرانمان كردویانن‪ ،‬من‬ ‫لەس ‌ێ خاڵی سەرەكی چڕیان دەكەمەوە‪( ،‬نەبونی‬ ‫یــەك دەنگی‌و یەك هێزی نەتەوەیی‪ ،‬نەبونی یەك‬ ‫فكــری‌و یەكگوتاری ئایینــی‪ ،‬كە ئەمش وایكردوە‬ ‫تاكــی كــوردی پەرتــەوازە ببێت‌و لەبــری ئەوەی‬ ‫خــاوەن فكری خۆی بێت‪ ،‬گوێی گرتوە بۆ دەنگی‬

‫غەیــرە نەتەوەی خۆی تا هەرشــتێكی پێ بڵێت‬ ‫بەنــاوی دین‌و ئەویــش ملكەچی بــكات زەقترین‬ ‫نمونــەش ســەاڵحەدینی ئەیوبی بــوە كە عەرەب‬ ‫جگە لەوەی شــەڕی نەتەوەیەكی تریان پێكردوە‬ ‫بەناوی ئایین‪ ،‬ئەوەی كە خۆیان ناویان نابو شەڕی‬ ‫خاچپەرستەكان‪ ،‬شەڕی مەزهەبیشیان پێكردوەو‬ ‫پێیان گوتوە بۆ پاراستنی ئەهلی سوننە مەزهەب‬ ‫دەبێت شەڕی فاتمیە شیعە مەزهەبەكان بكەیت‪،‬‬ ‫كە بۆشــیكردن‌و مەرامەكانیانــی هێنایەدی بەاڵم‬ ‫دەبو دواتر خۆشی‌و سوپاكەشی لەگوێڕایەڵیكردنی‬ ‫بۆ خەالفەتی عەباســی دەرنەچێت‌و تەنانەت ئەو‬ ‫لەقەبــەی كە خۆیــان پێیان دابو بــۆ هاندانی بۆ‬ ‫شــەڕكردن وەكو ناســناوی ناســر ســەاڵحەدین‪،‬‬ ‫هەر خۆشــیان لێیان ســەندەوەو لۆمەیان كرد كە‬ ‫ناسناوی مەلیكی ناسری هەبێت بەبیانوی ئەوەی‬ ‫كە ئەمە ناسناوی خەلیفەی عەباسیە جگەلەوەش‬ ‫كــە هانیاندەدا بەشــەڕكردن لەگــەڵ فاتیمیەكان‬ ‫گوایە كورد موســڵمانی سوننە مەزهەبن‪ ،‬ئەمەتا‬ ‫ئەو كاتەی كورد بەهێزبو شەڕیان بۆ بكەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كاتێــك كە ئەوان بونە خــاوەن چەندین دەوڵەت‌و‬ ‫ئێمــە بوینــە ژێردەســتەیان هەر خۆیــان بەئێمە‬ ‫یــان دەگوت ئێوە كافرن‌و ئایەتەكانی ســورەتی‬ ‫ئەنفالیان لەسەر جێبەجێدەكرین‪ ،‬یاخود بۆ نمونە‬ ‫فەتواكــەی مەالی خەت ‌ێ مەشــهورە كــە فەتوایدا‬ ‫نابێت كورد چەك هەڵبگرێت دژی عوســمانیەكان‬ ‫گوایــە ئەوان وەلی ئەمری موســڵمانانن‪ ،‬تەبعەن‬ ‫ئەم هەمو كارەســتانەش بەقازانجی داگیركەران‌و‬ ‫زیانــی كورد تەواو بــوە ئەمەش بەهۆكاری غیابی‬ ‫فكرێكی ئایینی كوردی خۆماڵی‌و بونی بۆشاییەكی‬ ‫دوانگەیــەك ســەریانهەڵداوە بۆیە یــەك گوتاری‬ ‫ئایینی خۆماڵی بۆ حاڵی حازر پێویســتە‪ ،‬چونكە‬

‫هێشــتا نەگەیشــتوین بەقۆناغێكی فكــری ئەوتۆ‬ ‫كــە تاكەكانی ئێمە زۆر بەالیانــەوە گرنگ نەبێت‬ ‫ئاییــن هەبێت یاخود نەبێــت‪ ،‬ئەمەش قۆناغێكی‬ ‫تری دەوێت‌و بەراوردكردنی خۆمان لەگەڵ رۆژئاوا‬ ‫كــە چەندان ســەدەیە قۆناغەكانــی ژیانی بیدائی‬ ‫مرۆڤایەتیــان بڕیــوەو تــا گەیشــتۆتە پلەیەكــی‬ ‫زۆر بــااڵی بیركردنــەوە‪ ،‬ئەمــەش بەالیەنیكــەم‬ ‫بــۆ ئەوەیــە كە لەحاڵی ئێســتادا تاكــو رێبگرین‬ ‫لەپەرتەوازەبونی میللەتی ئێمە بەسەر نەتەوەكانی‬ ‫ترو بەكارنەهێنانیان دواجار لەدژی واڵت‌و نەتەوەو‬ ‫پێناســەو كولتورمــان هەروەكو بینیمــان‪ ،‬چۆن‬ ‫بینیمان لەرابردو و تائێســتاش تورك‌و فارس‪ ،‬كە‬ ‫ئەو شــتەی پێیدەڵێن جیهانی ئیسالمی بەبیانوی‬ ‫ئایینــی‌و مەزهەبی بۆ بەرژەوەنــدی خۆیان دایان‬ ‫بڕیــوە‪ ،‬ئێمــەش بەداخەوە لەبەر ئەو بۆشــیاییە‬ ‫فكریەی كە پێشــوتر باســم كرد‪ .‬خاڵی دوەمیش‬ ‫بریتیە لە نەبونی یەك دەنگی‌و یەكریزی نەتەوەیی‪،‬‬ ‫بەواتاییەكــی تــر ناتفاقی‌و ناكۆكــی ناوخۆیی كە‬ ‫ئەوەی دیوانە شیعری هەر شاعیرێكی كالسیكمان‬ ‫هەڵبدەیتــەوە بەتایبەتیــش ئەوانــەی كــە خۆم‬ ‫خوێندبمنــەوەو زورترین‌و زەقترین‌و راشــكاوترین‬ ‫رەخنەكانیانم بەرچاو كەوتبێت بریتیبوە لەحاجی‬ ‫قادری كۆیی كە دەڵێت‪:‬‬ ‫بەقسەی چاكە دەستیان دەگرم‬ ‫تەركی ناكەم بەلۆمەتا دەمرم‬ ‫یاخود دەڵێت ‪:‬‬ ‫تاڕێك نەكەون قەبیلی ئەكراد‬ ‫هەروا دەبنە خەرابە ئاباد‬ ‫كەواتــە ئێمــە بۆ بەهێزبونمان پێویســتمان‬ ‫بەئیتیفاقــە‪ ،‬بــو ئیتیفاقــش پێوســتمان‬ ‫بەخۆشەویستیە‪ ،‬خۆشەویستیش واتە حەقیقەت‪،‬‬

‫چونكــە ونكردنــی خۆشەویســتی واتــە ونكردنی‬ ‫حەقیقەت‪ ،‬چونكە هەر وەكو غاندی مەزن دەڵێت‬ ‫خۆشەویســتی‌و حەقیقــەت دو روی یــەك دراون‪.‬‬ ‫ئــەم ناتفاقیانەشــمان كــە زیانــی زۆر گــەورەی‬ ‫لێداوین‌و نەیان هێشــتوە ببینەخاوەن ناســنامەو‬ ‫بونی خۆمان‌و بەســود گەیاندنــی داگیركەرانمان‬ ‫تــەواو بونە‪ ،‬كتێبە مێژویەكانیش تۆماریانكردون‪.‬‬ ‫بەنمونە شــەرەفنامەكەی شەرەفخانی بەدلیسیە‪.‬‬ ‫دوا خاڵیــش كــە دەمەوێــت لێی بدوێــم‪ ،‬بریتیە‬ ‫لەتێڕوانیمــان بــۆ دەســەاڵتداریەتی بەچاوێكــی‬ ‫خێڵەكیانــەو هێندە جەختكراوەتە ســەر پێوەری‬ ‫خزمایەتی‌و عەشــیرەتگەری‌و ناوچەگەری‪ ،‬هێندە‬ ‫پشت بەلێهاتوی‌و توانای تاكە كەسی نەبەستراوە‪،‬‬ ‫بەمانایەكیتر‪ ،‬چاو تەنها سەیری بازنە تەسكەكەی‬ ‫كــردوە كــە بازنــەی عەشــیرەتگەریبوەو بازنــە‬ ‫فراوانەكەی نەتەوەییبون فەرامۆشكراوە‪ ،‬لەمێژوی‬ ‫دەســەاڵتداریەتیمان‪ ،‬بــۆ نمونە كاتێــك كە هەر‬ ‫دێڕێكی كتێبە مێژویەكەی شەرەفخانی بەدلیسی‪،‬‬ ‫لەشــەرەفنامەدا دەخوێنیتەوە ئەو رســتانەت زۆر‬ ‫بەرچاو دەكەوێت‪:‬‬ ‫فاڵن میرنیشین مردو فاڵنی كوڕی یان فیساری‬ ‫برای دەسەاڵتی گرتە دەست‬ ‫فــان میر هەوڵی فراوانكردنی دەســەاڵتەكانی‬ ‫خۆی دەدا بۆ بەرژەوەندی كوڕەكەی‪،‬‬ ‫فاڵنە میرنیشین زۆرترین دەسەاڵتی لەناوچەكاندا‬ ‫دەدا بەخزمەكانی خۆی‬ ‫دەمەویــت بڵێــم پێویســتە ئێمە لــەو بازنەدا‬ ‫بخولێینەوە كەپێی دەڵێن كورد بون‌و‪ ،‬دەمارگیری‬ ‫خێڵەكــی‪ ،‬كوردبونمــان لەبیر نەباتــەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫پارچەپارچەمــان دەكات‌و دیســانەوە ئەمــەش‬ ‫بەقازانجی دوژمنانمان كۆتایی دێـت‪.‬‬

‫لەبارەی وەهمی دەوڵەتی كوردییەوە‬ ‫هەستی مەحمود‬ ‫ماوە بەماوە جەنابی ســەرۆك باسو خواسی‬ ‫دەوڵەتی كوردی دێنێتەوە یادمان‪ ،‬هەركەزانیی‬ ‫بابەتێك لەئارادایــەو لەبەرژەوەندی بەڕێزیاندا‬ ‫نییــە‪ ،‬لەالیەكــەوە هەوڵــدەدات بەبیانــوی‬ ‫هێنانەوەبەرباســی دەوڵەتی كــوردی بابەتەكە‬ ‫لەبیــری ئێمە بەرێتەوە‪ ،‬لەالیەكی دیكەشــەوە‬ ‫دەیەوێت هەوادارانی خۆی قەناعەت پێ‌ بكات كە‬ ‫ئێمە كێشەی گەورەترو كەیسی بایەخدارترمان‬ ‫هەیە كە «دەوڵەتی كوردی»یە!‪.‬‬ ‫پێدەچێت الی ئەم سەرۆكەمان‪ ،‬بڕینی موچەو‬ ‫برســیكردنی هاواڵتیــان‌و‪ ،‬بەتااڵنبردنی نەوت‌و‬ ‫سامانی نیشــتمان‪ ،‬پشــتیوانیكردنی بێگانەو‪،‬‬ ‫پەكخســتنی پەرلەمــان‌و‪ ،‬ســوكایەتیكردن‬ ‫بەیاســاو‪ ،‬پشــتكردنە دیموكراســیەت‌و‪ ،‬زۆر‬ ‫قەیرانی دیكەی لەم چەشــنە زەمینەسازییەكی‬ ‫زۆریان بۆ دەوڵەتی كوردی كردبێت‌و‪ ،‬بوبێتنە‬ ‫مژدەگەلێكــی گــەورە بــۆ نزیكبونــەوەی ئەم‬ ‫دەوڵەتە‪ ..‬هیوادارین هاواڵتیانی ئەم نیشتمانە‬ ‫ئەم هەوڵە مێژوییانە بۆ نەتەوەی كورد بەكەم‬

‫نەگرن‌و‪ ،‬زۆر ئومێدیــان بەو دەوڵەتە كوردییە‬ ‫هەبێت!!‪.‬‬ ‫ئەرێ‌ بەڕاســت ئێمە بۆ گومان لەهاتنەئاراو‬ ‫بەرقەراربونی دەوڵەتی كوردی بكەین؟! مەگەر‬ ‫بێئاگاین لەوەی كە دروســتبونی دەوڵەت هیچ‬ ‫پێویســتیی بەئابوریــی بەهێــزو ســەربەخۆو‪،‬‬ ‫دەســەاڵتێكی سیاســیی دیموكراســیخواز‬ ‫نییــە! ئاخــر هەیــاران بەڕاســت بنیادنانــی‬ ‫دەوڵــەت پەرلەمانی بۆچیە؟ چ پێویســتیەكی‬ ‫بەبەرقەراربونــی یاســاو‪ ،‬بایەخــدان بەمافــی‬ ‫هاواڵتیــان هەیــە؟ قەیــدی چییــە باهاواڵتیان‬ ‫نان نەبێت بیخۆن‪ ،‬مەگــەر لەدوای ئامادەگیی‬ ‫دەوڵەتــی كوردیــی هیــچ كوردێــك برســیی‬ ‫دەبێت؟! زۆر مایەی سەرســامییە پێمانوابێت‬ ‫لــەدوای دامەزراندنی دەوڵەتی كوردییەوە هیچ‬ ‫پێویســتیەكمان بەدەوڵەتی دەزگایی یان بونی‬ ‫كۆمەڵگــەی مەدەنیــی هەبێت؟ ئــەرێ‌ توخوا‬ ‫بەڕاســت لەگەڵ بونی ئەم چەشــنە دەوڵەتەدا‬ ‫دادپەروەریــی كۆمەاڵیەتیــی‌و سیاســیمان‬ ‫بۆچییە؟!‪.‬‬ ‫ســەیرە كە لەوە بێئائاگابیــن ئەو دەوڵەتە‬

‫بــۆ خــۆی یاســایەو دادەو دیموكراســیەتەو‬ ‫مافەكانــی مرۆڤــەو دەزگاكانــی كۆمەڵگــەی‬ ‫مەدەنییــە‪ ،‬لەپێــش هەمو ئەمانەشــەوە نان‌و‬ ‫ئــاو و ئاسایشــە! یەكســانیخوازیی‌و دوربونە‬ ‫لەبێگانەپەرستیی!‪.‬‬ ‫هاوڕێیان‌و هاونیشتمانیانی ئازیزم‪ ،‬گرنگترین‬ ‫دەســتكەوت ســەبارەت بەبونی ئەم دەوڵەتە‬ ‫مێژوییە‪ ،‬ئەوەیە كە ئێمە دوای بەرقەراربونی‪،‬‬ ‫چیتر پێویســتمان بەسیســتمی فــرە حیزبیی‬ ‫نامێنێــت! لــەدوای ئەوە ئیــدی حیزبی قائید‬ ‫سەروەر دەبێت! چیتر زەمینە بۆ ئەو حیزبانە‬ ‫ناســازێت كــە دەیانەوێــت رەخنەمــان لـــێ‌‬ ‫بگــرن‌و‪ ،‬هەمو هەوڵێكی خۆیان بۆ بنبڕكردنی‬ ‫گەندەڵیــی‌و چەســپاندنی مافەكانــی مرۆڤ‌و‬ ‫سەروەریی یاساو ئاوڕدانەوە لەژیانی هاواڵتیان‬ ‫بخەنەگەڕ‪ ،‬بەم هەڵوێستەشیان وەك هەمیشە‬ ‫كێشــەمان بــۆ دروســت بكــەن‪ ،‬مەگــەر ئەو‬ ‫حیزبانــە نازانن رێگریكــردن لەگەندەڵیی دژی‬ ‫دروســتبونی دەوڵەتــەو‪ ،‬ئاســتەنگی بەردەم‬ ‫دیموكراســیەتە راســتەقینەكەی دەوڵەتــە‬ ‫كوردییەكەمانە!!‪.‬‬

‫ئەوەشــتان لەبیرنەچێــت كــە راســتە‬ ‫حكومەتەكەمــان ســاوایە‪ ،‬بــەاڵم دەوڵەتــی‬ ‫سەركەوتو و راستەقینەش هەر لەسەر بناغەی‬ ‫حكومەتی ساوا دروســت دەبێت! دەزانن بۆ؟‬ ‫چونكــە حكومەت گــەر لەقۆناغی ســاوایەتی‬ ‫دەربچێت‌و بكەوێتە سەرپێ‌‪ ،‬فێری چاكسازیی‬ ‫دەبێــت‌و بنەمــا گەنــدەڵ‌و دیكتاتۆریــی‌و‬ ‫تاكڕەوییەكانی ئەو دەوڵەتە كوردییە نمونەییە‬ ‫دەخاتــە لــەرزەو‪ ،‬فــرە حیزبیــی‌و ئازادیــی‬ ‫رادەربڕین‌و دادپەروەریی دەخاتەوە!‪.‬‬ ‫هاواڵتیانی هێژا هیچ خەمتان نەبێت‪ ،‬خوا یار‬ ‫بێ‌ دوای ئەم دەوڵەتە هەمو شــتێك فەراهەم‬ ‫دەبێــت‌و هــەر چــوار پارچەكەی كوردســتان‬ ‫دەكەینە بەهەشــت‪ ..‬بەڕێــزان لێمان مەگرن‪،‬‬ ‫هەوڵدانی نەپســاوەو دڵسۆزیی لەڕادەبەدەری‬ ‫ئێمە بۆ ئەم دەوڵەتە‪ ،‬ئەوەی لەبیربردوینەتەوە‬ ‫كــە هاواڵتیــان موچەیــان نییــەو لەدۆخێكی‬ ‫ترسناكی ئابوریدا دەژین‪ ،‬هەروەها سەرقاڵیی‬ ‫زۆرمان بەدروســتكردنی ئەم دەوڵەتە مەزنەوە‬ ‫بــواری ئەوەمان پێنــادات پەرلەمان بخەینەوە‬ ‫سەرپێ‌‌و‪ ،‬كێشە سیاسیەكان چارەسەر بكەین‪.‬‬

‫ئایندە‬ ‫دێواندن!‬ ‫ێ توانا مێرگەسەری‬ ‫هاوڕ ‌‬ ‫ئێــوە ببینــن‪ ،‬داكۆكیكارانــی بەردەوامبونی ئێســتای خراپ‪،‬‬ ‫هەڵگــری چ گوتارێكی خەتەرناكەن‪ ،‬گوتارێــك كە ئەكرێت ناوی‬ ‫بنرێت بەگوتاری (ئایندە دێواندن)‪.‬‬ ‫بەرلەوەی هێڵە ســەرەكیەكان‌و میكانیزم‌و میتۆدی ئەم گوتارە‬ ‫كەشــفبكەین‪ ،‬گەرەكمە بڵێم ئەركێكــی ئەخالقی‌و زەرورەتێكە بۆ‬ ‫ئاینــدە كــە بەر بەو نەزعە ترســناكەو تیۆرە ترســناكە بگیرێت‪،‬‬ ‫كــە نوخبەیــەك لەنوســەرو كادیــری موســتەفیدی ناونــراو بــە‬ ‫(پێشكەوتوی) حیزبی پێڕەوی دەكەن! ئەو نوخبەیە دەستكراوەن‬ ‫تاكو رەخنەی ســەتحی بگرن‌و قســە لەگەندەڵیە بچوك‌و كێشــە‬ ‫رۆژانیــەكان بكــەن‪ ،‬بۆ نمونــە ئەڵێن بۆ دو ســەعات كارەبا زیاد‬ ‫ناكەن‪ ،‬بۆ دو تابلۆی هێمایی هاتوچۆ لەفاڵن پێچی جادە دانانێن‪،‬‬ ‫بۆ فاڵن چاڵی شۆستە پڕ ناكەنەوە!‬ ‫بەاڵم لەگەڵ ئەوەشــدا دەبێت لەپەنــا رەخنەوە‪ ،‬ئەركی تریش‬ ‫ببینن‌و بگێڕن ئەو ئەركەش لەدو ئاست خۆی مانیفێست دەكات‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬چاندنی رەشبینی الی ئەو نوخبەییە ئەوانە ئەركێكیان‬ ‫پێراســپێردراوە كە هیچ چارەسەرێك بونی نییە‪ ،‬بەدیلی ئەمڕۆی‬ ‫خراپ ســەبەینیەكی لەئەمڕۆ خراپترە! دروشــمی (چاكی مەكەن‬ ‫چونكــە خراپتر ئەبێــت)‪ ،‬ئارگۆمێنی ســەرەكی ئەوا ئــەو تایپە‬ ‫رەخنەگرە روكەشــگەراییە نیازیان لەم شێوازە رەخنەگرتنە تەنها‬ ‫ئەوەیە بڵێن كێشــەكان بەگۆڕانكاری چاكســازی ریشــەیی چاك‬ ‫نابن!‪.‬‬ ‫دوەم‪ :‬ئەركداركــراون بەوەی هیوا بەردۆ بچێنن! ئەوانە باســی‬ ‫قەزییەیی گەورە دەكەن!‬ ‫بۆنمونە باســی راپرســی بۆ دروســتكردنی دەوڵەت‌و كێشــەی‬ ‫نەبونی دەستور تەحەدای ئیقلیمی دەكەن‪ ،‬پێشنیاری تەئجیلكردنی‬ ‫چارەسەری بنەڕەتی بۆ كێشەكان دەكەن‪ ،‬تەبریر بۆ خۆسەپاندن‌و‬ ‫دیكتاتۆریەت ئەهۆننەوەو ئەڵێن ئێمە لەقۆناغێكی هەســتیارو پڕ‬ ‫لەمەترسیداین‪ ،‬بۆیە با گۆڕانكارەیە نێوخۆیەكان دوابخەین!‪.‬‬ ‫جــا هەزارو یەك پاســاوی نامەعقول هەڕاج دەكــەن! كە ئەها‬ ‫رۆژئاواییــەكان چەنــدان قوربانیانــدا چەندیــان ســەبرگرت تاكو‬ ‫گەیشتن بەئەمڕۆ!‬ ‫هەڵبــەت بەكــوردی‌و بەكورتی ئەمانە نیازیــان تەنها دێواندنی‬ ‫ئایندەو لێدانە لەخواستی زۆرینەیەك كە لەسەر لێواری هەڵدێرێكە‬ ‫تەنها شاڕێگایی گۆڕانكاركردنەو تێپەڕاندی ئێستاییە‪ ،‬بەاڵم ئەوانە‬ ‫دەبێت مێژوی میللەتان‌و دەوڵەتانیان سەروبن خوێندبێتەوە!‪.‬‬ ‫ئاخــر بنۆڕن شۆڕشــی فەرەنســی روی نەئەدا ئەگــەر بیریان‬ ‫لەهاتنی رۆبێسپر یەئكۆبیەكان بكردایەوە‪ ،‬شۆڕشی ئۆكۆتبەر روی‬ ‫نەئەدا ئەگەر روســەكان بیریان لەهاتنی ســتالین بكردایەوە‪ ،‬خۆ‬ ‫كۆبایەكان شۆڕشــەكەیان دژ بەڕژێمی باتیستا موكین نەبو ئەگەر‬ ‫بیریــان لەبەبەبتبونی كاســترۆ بكردایەوە‪ ،‬خوالســە مێژو دەبێت‬ ‫روكنەكانــی خــۆی جێبەجێكات‪ ،‬مــن ناڵێم‌و ناخوازم كە بشــلێم‬ ‫ئێمــە لەدیكتاتۆریەتێكی بەحت‌و رژێمی ســتەمكاردا بەرانبەرین‪،‬‬ ‫بــەاڵم ناشــبێت بێخــەم‌و كەمتەرخەم بین كە خەریكــە پایەكانی‬ ‫دیكتاتۆریــەت چیمەنتــۆ رێــژ ئەكرێــت‪( ،‬ئەزمونــی حكومڕانی)‬ ‫ســفریی ســەرەتا بۆتــەوە‪ ،‬ناتوانێــت لەئاســت گۆڕانكارییەكان‌و‬ ‫پێداویستیەكانی ئەمڕۆ بێت‪ ،‬هەربۆیە لەپێویست واجبترە كە بەر‬ ‫لەهەر شــتێك‪ ،‬بەرەنگاری ئەو مەعریفە ساختەو شێواوە ببینەوە‬ ‫كــە تەئجیلــی گۆڕانكاری بەعەقاڵنیــەت‌و رێگا باشــەكە ئەزانێت‬ ‫فرچكمان ئەدات بەترساندنی ئایندە‪.‬‬

‫بەگژداچونەوەی داعش‌و پاراستنی كەركوك‬

‫ئیدریس محەمەد‬ ‫جــارێ داعــش موســڵی داگیرنەكردبــو‬ ‫كــە مەكتەبــی سیاســی یەكێتــی بەڕەســمی‬ ‫مەترســی هەنگاوەكانی ئایندەی ئەو رێكخراوە‬ ‫تیرۆرســتیەی بۆ هەمــوان بەیانكــرد‪ ،‬كاتێك‬ ‫داعــش لەســەرەتایی حوزەیرانــی (‪)2014‬‬ ‫پەالمــاری عیراقــی داو توانــی بەبــ ‌ێ بەرگری‬ ‫موســا داگیربــكات‌و بەخێرایی بەرەو پارێزگا‬ ‫سوننە نشینەكان بكش ‌ێ (صالح الدین‪ ،‬دیالە‪،‬‬ ‫ئەنبار)‌و باشــوری كەركوك‪ ،‬هەڵبەتە سوپاو‬ ‫پۆلیســی عێراق خۆیان رادەستی داعش كردو‬ ‫هاوكاریــان بون‪ ،‬بۆشــایەكی ئەمنی‌و ئیداری‌و‬ ‫یاســایی بەتایبەتی لەناوچە كوردستانیەكانی‬ ‫دەرەوەی هەرێمی كوردستان دروستبو‪.‬‬ ‫پەالمــاری داعش ئامانجی بەپەلەو گەورەیی‬ ‫داگیركردنی كەركوك بوە‪ ،‬یەكێتی نیشتیمانی‬ ‫بەهەمــو توانایــی خــۆی توانــی بەرگــری‬ ‫لەكەركــوك‌و باشــوری كەركــوك‌و خانەقیــن‌و‬ ‫ناوچە كوردســتانیەكانی كێشــە لەسەر بكات‪،‬‬

‫لەوكاتەدا هاوپەیمانــی نێودەوڵەتی بەكردەوە‬ ‫بەرامبــەر داعش دروســتنەبوبو‪ ،‬پێشــمەرگە‬ ‫چەكــی پێشــكەوتویی نەبــو‪ ،‬پێداویســتی‬ ‫سەربازی كەمبو‪ ،‬یەكێتی تاك الیەنە سەنگەری‬ ‫چۆڵ نەكردو شــەڕی داعشــی كرد‪ ،‬داعشیش‬ ‫بەتونــدی پەالمارەكانی لەســەر زۆنی ســەوزو‬ ‫كەركــوك بەتایبەتــی چڕكردبــۆوە‪ ،‬لەوكاتــە‬ ‫مەترسیەدا یەكێتی بەوە تاوانبار دەكرا كە شەر‬ ‫بەنوێنەرایەتی شــیعە دژی داعش دەكات‪ ،‬بەم‬ ‫چەواشــەكاری كۆدەنگی گشتی جەماوەریە كە‬ ‫دژی یەكێتی دروستدەكراو گیانی قارەمانیەتی‬ ‫پیشــمەرگەو هــاوكاری بەرینــی جەماوەرییان‬ ‫بێخەم سارد دەكرا‪.‬‬ ‫كاتێــك داعش لەســەرەتای ئابــی (‪)2014‬‬ ‫پەالمــاری ناوچەكانــی تری موســا‌و دهۆك‌و‬ ‫هەولێریدا‪ ،‬رونتر‌و راســتگۆیانە بڵێین (زۆنی‬ ‫زەرد) لەمــاوەی (‪ 48‬بــۆ‪ )72‬كاتژمێر‪ ،‬داعش‬ ‫توانــی بێتە نزیكی (‪ )35‬كیلۆمەتری هەولێری‬ ‫پایتەختــی كوردســتان‌و قــەزای مەخمــور‬ ‫داگیربكات‪.‬‬ ‫ڕەشــەكوژی یەزیدیــەكان‌و ئەنفالكردنیــان‬ ‫كــە لە (‪ )48‬كاتژمێــردا توانی (‪ )%25‬خاكی‬

‫هەرێمــی كوردســتان داگیربكات‪ ،‬كــە ژمارەی‬ ‫دانیشــتوانی نزیكەی (‪ )750/000‬هەزار كەس‬ ‫بــوە‪ ،‬كە (‪ )5‬قــەزاو (‪ )12‬ناحیــەو زیاتر لە‬ ‫(‪ )500‬گوندی قەبارە جیاواز لەخۆدەگرێ‌!‪...‬‬ ‫ئــەو ناوچە فراوانەی كە كۆمەڵێك شــوێنی‬ ‫ســتراتیژی ئابوری‌و شارســتانی‌و شوێنەواری‌و‬ ‫ئاینزایی دێرینی كۆمەڵگەی كوردستانی تێدایە‪،‬‬ ‫ئەو هەمو شارو شارە دێ‌و گوندانە‪ ،‬چۆن ئاوا‬ ‫بەخێرایــی (ماڕاســۆنانە)داگیركران‌و بەرگری‬ ‫نەكرا‪ !..‬چونكە لەشــنگالەوە تاپردی سحێالن‬ ‫(‪ )210‬كیلۆمەترە ئەگــەر ئۆتۆمبیل لە (‪)100‬‬ ‫رۆیشتبن ئەوا بەدو كاتژمێر دەگات؟!‬ ‫ئــەم بابەتــە لێــرەدا جێــگای نابێتــەوە‪،‬‬ ‫بەهیــوای ئەوەی لەئایندەدا پســپۆڕانی بواری‬ ‫ستراتیژی سەربازی‌و پەیوەندی نێودەوڵەتی‌و‬ ‫كاریگەریەكانــی‌و ئاراســتەكردنی (داعــش)‬ ‫لەالیەن توركیــاوە لێكۆڵینــەوەی تێدا بكەن‪،‬‬ ‫كاركردن تێیدا گران نیە‪..‬؟‬ ‫تائێســتاش ئەنجامــی ئــەو لێژنــە بااڵیانە‬ ‫رانەگەیانــدراوە‪ ،‬كە لەالیەن بەڕێز (مەســعود‬ ‫بارزانــی) پێكهێنراوە ســەبارەت بەشكســت‌و‬ ‫كۆمەڵكوژی یەزیدیەكان‪..‬؟‪ ،‬بەداخەوە ناچارین‬

‫بڵێین لە (زۆنی ســەوز) دا چونكە دیفاكتۆیەو‬ ‫ناشــاردرێتەوە یەكێتی توانیویەتی لەسەرەتای‬ ‫شــەڕی داعشــەوە‌و بەتایبەتــی لەشــارەدێی‬ ‫(گواڵڵــەو قەرەتەپــەو جبارە) شــەڕی كۆاڵن‬ ‫بەكــۆاڵن‌و گــەڕەك بەگەڕەكی كــردوە‪ ،‬وەك‬ ‫پێشــینەی هەمیشــەیی‌و مێژویــی مقاومەتی‬ ‫رابردویــی‪ ،‬داســتانی بەرگــری تۆماركــردوە‪،‬‬ ‫پیشــمەرگە‌و فەرمانــدەكان قارەمانانــە‬ ‫بونەتــەوە مەتەرێــزی پاراســتنی ســنورەكەو‬ ‫كەركوك‌و خانەقین‌و باشــوری «كەركوك»یان‬ ‫پاراستوە‌و ئااڵی كوردستانیان لەسەر حەمرین‬ ‫بەرزكردۆتەوە‪.‬‬ ‫بەگشتی لەبەرەنگاربونەوەی تاریكپەرستانی‬ ‫داعشــدا‪ ،‬لەهەمــو شــەڕەكانەوە هێزەكانــی‬ ‫پێشــمەرگەو بەرگریكــردن زیاتر لــە (‪)1440‬‬ ‫هــەزارو چــوار ســەدو چــل شــەهیدیان داوە‬ ‫كە(‪ )914‬شەهیدیان پێشــمەرگەو فەرماندەی‬ ‫یەكێتی بون‪ ،‬ورتر بڵین دەڤەری راپەڕین لەكۆی‬ ‫ئە‌و گیان بەختكردوانە بۆ ئازادی‌و سەرفرازی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬بەرامبەر ژیــان كوژەكانی عروبەو‬ ‫كورتبینی ئاینی داویەتی (‪ )103‬پێشــمەرگەو‬ ‫فەرمانــدەی قارەمانــی‪ ،‬دوا پلــەی نەمریــان‬

‫بەدەستهێناوە‪ ،‬كە(‪ )92‬شەهیدیان پێشمەرگەو ئیــدارەی راپەڕیــن (‪ )92‬یــان یەكێتــی بون‪،‬‬ ‫فەرماندە بەئەزمون‌و دێرینی یەكێتی بون (‪ )11‬پێموایــە ئەگەر كەمێك راســتگۆیانە ســەیری‬ ‫شــەهیدە ســەر بەزەكــەی تریان دابەشــدەبن پێشهات‌و روداو و نزیكەكانی رابردوی راپەڕین‌و‬ ‫بەســەر الیەنەكانی تردا‪ ،‬كە (‪ )5‬شــەهیدیان بەڕەنگاربونەوەی داعــش بكەین‪ ،‬وێنەكە هیچ‬ ‫گەریــای پارتــی كرێكارانی كوردســتان بون‪ ،‬پۆخەڵــی‌و تەمومژێكی لەســەر نیــە‪ ،‬پەیام‌و‬ ‫بیتوێن بەگشــتی‌و رانیــە بەتایبەتی بەبەراود مەســجەكە دەمێكە گەیشــتوە‪ ،‬ســەربەرزانە‬ ‫بەئاماری شەهیدان لەدەڤەری ئیدارەی راپەڕین دەتوانین بەشانازیەوە یادی راپەڕینی شكۆداری‬ ‫(‪ )65‬شــەهیدی بەكوردســتان بەخشیوە كە ئازاری (‪ )1991‬بكەینەوە‪ ،‬تاجە گوڵینە لەسەر‬ ‫(‪ )3‬شــەهیدیان ســەر بەپارتــی كرێكارانــی گڵكۆی نەمری شــەهیدان دابنێین‪ ،‬جەسورانە‬ ‫كوردســتان بون‪ )4( ،‬شەهیدیان پێشمەرگەی دەتوانیــن بڵێیــن تەنیــا پشتبەســتو بەهێزو‬ ‫پارتــی دیموكراتــی كوردســتان بــون‪ )58( ،‬ئەزمونــی لەبننەهاتــوی یەكێتــی تاكۆتایــی‬ ‫شــەهیدەكەی تر ســەر بەیەكێتی نیشتیمانی ســاڵی(‪ )2014‬بەرگری كردوە‪ ،‬دواتر هاوكاری‬ ‫هێزی ئاسمانی هاوپەیمان پارسەنگی راگرتوە‪،‬‬ ‫كوردستان بون‪.‬‬ ‫قــەزای پشــدەر لەكــۆی (‪ )103‬شــەهیدی ناهاوســەنگیەكەی راســتكردۆتەوە‪ ،‬ناوچەكــە‬ ‫راپەڕین (‪ )38‬شــەهیدیان دواپلــەی نەمریان لەداعــش پاككراوەتــەوەو لەئارامــی‌و ئاشــتی‬ ‫لەمێژوی رزگاری نیشتیمانی كوردستاندا تۆمار دەژین‪ ،‬شــانازی بەســەرفرازی گیــان فیدایی‬ ‫كردوە‪ ،‬كە (‪ )2‬لەشــەهیدەكان سەر بەپارتی پێشمەرگەو فەرماندەكانی یەكێتی‌و كوردستان‬ ‫كرێــكاران بــون‪ )2( ،‬شــەهیدی تریان ســەر بكەیــن‪ ،‬كە چــۆن دوژمنــە رەنگاورەنگەكانی‬ ‫بەپارتــی دیموكرات بون‪ )34( ،‬شــەهیدەكەی كوردســتانیان تارو مار كــردوە‪ ،‬لەڕاپەڕینەوە‬ ‫تاكــو تێكشــكاندنی داعــش‌و رزگاركردنــی‬ ‫تریان یەكێتی بون‪.‬‬ ‫واتــە بەپێــی ئامــاری بەڕێوەبەرایەتــی زۆربــەی خاكە داگیركراوەكەمــان گەڕاندۆتەوە‬ ‫شــەهیدان لەكۆی (‪ )103‬شەهیدی ناوچەكانی باوەشی نیشــتیمان‌و ئامارەكان خۆیان ئاماری‬ ‫سەركەوتنن‪.‬‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫ذمارة (‪ )556‬دو شةممة ‪2016/٣/28‬‬

‫ساڵح موسلیم‪:‬‬ ‫نابینە مەترسی بۆ توركیا‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫فراكسیۆنی هەدەپە‪:‬‬ ‫پێویستە ئۆجەالن بینین‬

‫داودئۆغڵو‪:‬‬ ‫نیگەرانین لە هاوكاریكردنی پەیەدە و یەپەگە‬ ‫ئەحمەد داودئۆغڵو سەرۆكوەزیرانی توركیا‬ ‫رایــگــەیــانــد‪ :‬واڵتــانــی ئــەوروپــا هــاوكــاری‬ ‫هەریەك لە پارتی یەكێتی دیموكرات و‬ ‫هێزەكانی پاراستنی گەل دەكــەن ئەمەش‬ ‫ئێمەی نیگەران كردووە لەبەرئەوەی توركیا‬ ‫هیچ جیاوازییەك ناكات لەنێوان داعش و‬ ‫یەپەگە‪ ،‬هەردوكیان رێكخراوی تیرۆریستین‪.‬‬

‫ساڵح موسلیم هاوسەرۆكی پارتی یەكێتی‬ ‫دیموكرات دەڵێت «راگەیاندنی فیدراڵی نابێتە‬ ‫ئەوەی مەترسی بۆ سەر توركیا دروست بكات‪،‬‬ ‫ئاسایشی ناوخۆی توركیا بۆ ئێمە زۆر گرنگە‬ ‫بەوەی توركیا پرسی كورد لەناوخۆ چارەسەر‬ ‫بكات و لەگەڵ ئێمەشدا پەیوەندی ببەستێت»‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ئیدریس بەڵوكەن‪ ،‬سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی‬ ‫دیموكراتی گەالن رایگەیاند‪ :‬ئەگەر حكومەتی‬ ‫توركیا دەرف ــەت بــدات ســەردانــی ئیمراڵی‬ ‫بكەینەوە‪ ،‬ئەوا بە یەك هەفتە پڕۆسەیەكی‬ ‫نوێ بۆ ئاشتی رادەگەیەنین و دەشبێت توركیا‬ ‫بەدەنگ بانگەوازەكەمانەوە بێت‪.‬‬

‫تێڕوانینێک بۆ چوارەمین دیداری سلێمانی‬

‫سیاسەتی توركیا بەرامبەر رۆژئاوای كوردستان‬

‫هێژا دڵشاد‬ ‫لەپاش راگەیاندنی سیستەمی فیدڕاڵی‬ ‫لە رۆژئاوای كوردســتان‪ ،‬نیگەرانییەكانی‬ ‫توركیا بۆ دۆســیەی ســوریا و بەتایبەت‬ ‫رۆژئاوای كوردستان زیاتر بووە‪ ،‬هاوكات‬ ‫لەناوخــۆی توركیــاش شــەڕی نێــوان‬ ‫ســوپای تورك و پەكەكە درێژەی هەیەو‬ ‫لەنەورۆزی ئەمساڵیشــدا لەئامەد‪ ،‬الیەنی‬ ‫كورد ئامادەیی بۆ ئاشتی دوبارە كردەوە‪.‬‬ ‫لــە رۆژانــی ‪ 16‬و‪ 17‬ی ئــەم مانگــە‬ ‫چوارەمین دیداری ســلێمانی‪ ،‬لەژێر ناوی‬ ‫"رۆژهەاڵتی ناوەڕاســت لەدوای داعش" لە‬ ‫زانكــۆی ئەمریكی ســازكرا‪ ،‬كــە هاوكات‬ ‫ێ گۆڕانــكاری گرنگ لە‬ ‫بــو لەگــەڵ هەند ‌‬ ‫ناوچەكــە و دەكرێــت خوێندنەوەیەكــی‬ ‫وردی بــۆ بكرێــت‪ .‬كۆكردنــەوەی بیروڕا‬ ‫جیــاوازەكان لــە رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت‬ ‫كــە دیپلۆماتكارانــی واڵتانــی بیانــی و‬ ‫ئەكادیمانــی دەیــان واڵتــی رۆژهەاڵتــی‬ ‫ناوەڕاســت و واڵتانی ئەوروپا و تەنانەت‬ ‫راوێژكاری ســەرۆكی ئەمریكاش بەشــدار‬ ‫بێت‪ ،‬ئەمە كارێكی ئێجگار پڕ بایەخە بۆ‬ ‫گۆڕینەوەی بیروڕاكانیان‪.‬‬ ‫جەنگیز چاندار نوسەر و رۆژنامەنوسی‬ ‫ناوداری توركیا‪ ،‬لەكاتی گفتوگۆكردنێكی‬ ‫ســەرپێییمان ئامــاژەی بەوەكــرد كــە‬ ‫دیدارێكی هاوشــێوەی دیداری سلێمانی‪،‬‬ ‫كارێكی وا ئاسان نییە‪ ،‬وتیشی "ناتوانین‬ ‫لە واڵتێكی وەك توركیا‪ ،‬ئێران‪ ،‬سوریا و‬

‫ساڵح موسلیم هاوسەرۆکی پەیەدە‪ ،‬لەکاتی بەشداریکردنی پانێڵێک لە چوارەمین دیداری سلێمانی‬

‫تەنانەت لــە بەغدای پایتەختی عێراقیش‬ ‫ئەم بیــروڕا جیاوازانە لەیــەك پالتفۆرما‬ ‫كۆبكەینەوە"‪.‬‬ ‫یــەك لەتــەوەرە گرنگەكانــی دیداری‬ ‫ســلێمانی‪ ،‬ئەوەبــو بەرپرســانی هەرێمی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬وتەی خۆیان ســەبارەت بە‬ ‫پڕۆســەی سیاسی لە هەرێمی كوردستان‬ ‫و قەیرانــی دارایــی و هەروەهــا جەنگــی‬ ‫تیرۆر دژ بە داعش پێشكەش كرد ئەمەش‬ ‫چەنــد پەیامێكــی گرنگی بــۆ نوێنەرانی‬ ‫واڵتانی بیانــی لەخۆگرتبو‪ .‬بێگومان لەو‬ ‫پالتفۆرمەدا گوتاری نوێنەرانی سیاســی‬ ‫پارچەكانیتــری كوردســتان جێــی بایەخ‬ ‫دەبو پێشكەش بكرێت‪.‬‬ ‫بۆچی هەدەپە بەشدار نەبو‬ ‫ئــەوەی جێــی ســەرنجی بەشــێك‬ ‫لەمیوانــان و بەشــداربوانی دیدارەكــە‬ ‫بــوو‪ ،‬نەبونی گوتــاری پارتی دیموكراتی‬ ‫گەالن(هەدەپــە) بــو‪ .‬دیارە مــاوەی نۆ‬ ‫مانگــە جەنگێكــی قــورس ناوچەكانــی‬ ‫باكوری كوردستانی گرتۆتەوەو پڕۆسەی‬ ‫ئاشــتی پەكخــراوەو ئەمــەش مەترســی‬

‫لەســەر پڕۆســەی سیاســی بــۆ الیەنــی‬ ‫كــورد لــە توركیا دروســتكردووە‪ ،‬بەندە‬ ‫سەرەڕای ئامادەكرنی لیستێك لە شاندی‬ ‫نوێنەرانــی كــورد لە توركیــا و دواتریش‬ ‫پەیوەندیكردنــم بەچەنــد ئەندامێكــی‬ ‫پارلەمانتــاری هەدەپــە وە‪ ،‬هیچكامیان‬ ‫نەیانتوانــی بەشــداری دیدارەكــە بــن‪.‬‬ ‫چەند كەســایەتییەكی سیاسیم پێشنیار‬ ‫كردبــو‪ ،‬بۆئــەوەی بانگهێشــت بكرێــن‪،‬‬ ‫لەوانــە عەبــدواڵ دەمیربــاش‪ ،‬ســەرۆكی‬ ‫پێشوی شارەوانی سور لە ئامەد‪ ،‬ئەویش‬ ‫بەهــۆی ئەوەی رێگری یاســایی هەیە كە‬ ‫ناتوانێــت ســەفەری دەرەوەی توركیــا‬ ‫بكات بۆیە نەیتوانی بەشــداری دیدارەكە‬ ‫بێــت‪ ،‬هەروەها هەریەك لە ئەڵتان تان و‬ ‫ئۆسمان بایدەمیر پارلەمانتارانی هەدەپە‪،‬‬ ‫ئەوانیش پێیان راگەیاندم بەهۆی ئەوەی‬ ‫بەشــداری لــە زنجیرەیــەك مەراســیمی‬ ‫یادكردنەوەی جەژنی نەورۆز لەشارەكانی‬ ‫باكــوری كوردســتان دەكــەن دەرفەتیان‬ ‫نابێت بەشداری لە دیدارەكە بكەن‪.‬‬ ‫شاندی رۆژئاوای كوردستان‬

‫یــەك لــە بەشــداربوەكانی ئەمســاڵ‪،‬‬ ‫ساڵح موسلیم هاوسەرۆكی پارتی یەكێتی‬ ‫دیموكرات (پەیەدە) بوو‪ ،‬موسلیم ساڵی‬ ‫پاریــش بەشــداری دیدارەكــەی كردبوو‪،‬‬ ‫لە رۆژی دووەمی دیدارەكە بەشــداری لە‬ ‫پانێڵێــك كرد و وتەی خۆی پێشــكەش‬ ‫كرد‪ ،‬هاوكات ئێوارەی هەمان رۆژ لەالیەن‬ ‫ێ كانتۆنەكــەی رۆژئاوای‬ ‫نوێنەرانــی ســ ‌‬ ‫كوردســتان ئامــادەكاری بۆ سیســتەمی‬ ‫فیدراڵــی لــە رۆژئــاوای كوردســتان –‬ ‫باكوری سوریای راگەیاند‪.‬‬ ‫ســاڵح موسلیم‪ ،‬رەخنەی لە سیاسەتی‬ ‫توركیــا بەرامبــەر رۆژئاوای كوردســتان‬ ‫گرت و راشــیگەیاند‪ :‬كە ئــەوان ئامادەن‬ ‫پەیوەندییەكی دۆســتانە لەگــەڵ توركیا‬ ‫ببەســتن وتیشــی " هەمەهانگیمــان‬ ‫ێ‬ ‫لەگــەڵ توركیــا وەك دو واڵتی دراوســ ‌‬ ‫لەبەرژەوەندی هەردووالمان دەبێت"‪.‬‬ ‫جێــی ئاماژەیــە رۆژێك پــاش كۆتایی‬ ‫دیــداری ســلێمانی‪ ،‬شــاندێكی بــااڵی‬ ‫نوێنەرانی روســیا‪ ،‬ســەردانی بــارەگای‬ ‫كانتۆنەكانی رۆژئاوای كوردســتان‪-‬یان لە‬ ‫ســلێمانی كرد ئەمەش پــاش ئەوە هات‬

‫فۆتۆ‪ :‬سۆران نەقشبەندی‬

‫كە پەیەدە نوێنەرایەتی خۆی لە روســیا‬ ‫كردەوە‪.‬‬ ‫ساڵح موسلیم پێش سازدانی دیدارەكە‪،‬‬ ‫چەند كۆبونەوەیەكی لەگەڵ بەرپرســانی‬ ‫سیاسی لە سلێمانی ئەنجامدابو‪ ،‬لە رۆژی‬ ‫یەكەمــی دیدارەكــەش لەگــەڵ نێچیرڤان‬ ‫بارزانــی ســەرۆكی حكومەتــی هەرێمــی‬ ‫كوردســتان و چەند بەرپرسێكی سیاسی‬ ‫هەرێمــی كوردســتان كۆبونەوەیــەك‬ ‫ئەنجامدرا‪ ،‬پێدەچێت پارتە سیاسییەكانی‬ ‫هەرێمی كوردســتان درێژە بە هاوكاری و‬ ‫پشــتیوانی رۆژئاوای هەرێمی كوردستان‬ ‫بــدەن لەپــاش راگەیاندنــی پێكهێنانــی‬ ‫سیســتەمی فیدراڵی لە رۆژئاوا‪ ،‬هەرچۆن‬ ‫هەرێمــی كوردســتان بە بــەراورد لەگەڵ‬ ‫پارچەكانتیری كوردستان‪ ،‬تاكە ستاتوی‬ ‫فەرمییــە لەســەر ئاســتی نێودەوڵەتی و‬ ‫هەمیشــە بۆتە ناوەندێكــی دیپلۆماتی بۆ‬ ‫پارچەكانتیــری كوردســتان و هــاوكاری‬ ‫و پشــتیوانی كــردون‪ ،‬بەتایبەتیــش بــۆ‬ ‫رۆژئــاوای كوردســتان‪ .‬بۆ لەمــەودواش‬ ‫هەرێمی كوردستان پشتیوانی ستاتویەكی‬ ‫كورد لە رۆژئاوای کوردستان دەبێت‪.‬‬

‫رۆڵی توركیا‬ ‫لەدیدارەكەی ئەمساڵ هیچ بەرپرسێكی‬ ‫حكومەتــی توركیا بەشــدار نەبون‪ ،‬تاكو‬ ‫وتاری خۆیان پێشــكەش بكــەن‪ ،‬توركیا‬ ‫وەك واڵتێكــی یاریكــەر لەناوچەكــە‪،‬‬ ‫دەكرا ئامادەگــی هەبوایەو ئەوكات چەند‬ ‫تەوەرەیەكــی گرنگیش لەدیدارەكەدا باس‬ ‫بكرایە‪ ،‬لەوانەش ئاستی پەیوەندییەكانی‬ ‫نێوان هەرێمی كوردستان و توركیا‪ ،‬پرسی‬ ‫شەڕی نێوان پارتی كرێكارانی كوردستان‬ ‫و توركیا‪ ،‬هەروەها مەســەلەی سیاسەتی‬ ‫توركیا بەرامبەر بە رۆژئاوای كوردســتان‬ ‫بابەتێكــی گرنــگ دەبــو‪ ،‬لەبەرئــەوەی‬ ‫لەئێســتادا سیاسەتی توركیا بەرامبەر بە‬ ‫ســوریا‪ ،‬زیاتر لە روبەڕوبونەوەی پەیەدە‬ ‫دا خۆی دەبینێتــەوە نەوەك داعش! ئایا‬ ‫دەكرێت چۆن پڕۆسەیەكی نوێ‌ بۆ ئاشتی‬ ‫لەتوركیا دەستپێبكرێتەوە؟‪ ،‬هەمو ئەمانە‬ ‫وەك پرسیار مانەوە‪ .‬لێكەوتەكانی دیداری‬ ‫ســلێمانی‪ ،‬هاوكات بو لەگەڵ سیســتەمی‬ ‫فیدڕاڵی لە رۆژئاوای كوردســتان‪ -‬باكوری‬ ‫سوریا رابگەیەنرێت‪.‬‬ ‫گرنگی هەرێمی رۆژئاوا‬ ‫ئــەم هەرێمــە دەبێتــە دراوســێیەكی‬ ‫هاونەتەوەیــی هەرێمــی كوردســتان‬ ‫پەیوەنــدی ئابــوری بازرگانی و سیاســی‬ ‫تیــا ئاڵۆگۆڕ بكرێــت هەروەها لە هەموی‬ ‫گرنگتر توندكردنی سنورەكانی نێوان ئەم‬ ‫دو هەرێمەیە لەبەرئەوەی كورد یەك هێزە‬ ‫كاریگەرانەیــە روبەڕوی داعــش دەبێتەوە‬ ‫لەناوچەكــە ئەمەش كاردانــەوەی ئەرێنی‬ ‫لەسەر روبەڕووبونەوەی داعش و ئاسایشی‬ ‫ناوچەكە دەبێت‪ ،‬زو یان درەنگ توركیاش‬ ‫بەرژەوەندی لەوەدا دەبێت ببێتە هاوسێی‬ ‫ئەم هەرێمە لەبەرئەوەی توركیا درێژترین‬ ‫هاوســێی سنوری بەكوردەوە دەبێت جگە‬ ‫لەهەرێمی كوردستان‪ ،‬هەرێمی رۆژئاواش‬ ‫دەگرێتــەوەو كوردیــش ســەقامگیری بۆ‬ ‫خۆیان و ناوچەكە دەستەبەردەكەن‪.‬‬

‫فیدڕاڵی لە رۆژئاوا و هەڵوێستی الیەنەكانی سوریا‬

‫هۆزان عەفرینی‬ ‫لە رۆژئاوای كوردستان‪ ،‬ئامادەكاری بۆ‬ ‫سیستەمی فیدڕاڵی راگەیەنرا‪ ،‬لەڕۆژانی‬ ‫‪16‬و ‪17‬ی مانگی ئاداری ‪ 2016‬لە شاری‬ ‫رمێالنی رۆژئاوای كوردستان كە سەربە‬ ‫كانتۆنی جەزیرەیە‪ ،‬كۆنگرەی ئامادەباشی‬ ‫بــۆ راگــەیــانــدنــی سیستەمی فیدڕاڵی‬ ‫بەڕێوەچوو‪ .‬دواتر هەڵوێستی الیەنەكانی‬

‫ناوخۆیی رۆژئــــاوای كــوردســتــان‪ ،‬كە‬ ‫پێكهاتبوو لە چیچانەكان و توركمانەكان‬ ‫و چــەركــەس و ئــاشــوری و كــلــدان و‬ ‫سریان و عەرەب وەك كەمینەكان لەگەڵ‬ ‫زۆریــنــەی كــوردە‪ ،‬بەزۆرینەی دەنگی‬ ‫ئەوان سیستەمی فیدراڵیەتی رۆژئــاوا‪-‬‬ ‫باكوری سوریا راگەیەنرا و خەڵكەكەش‬ ‫زۆر خۆشحاڵبون و لەسەرجەم شارو‬ ‫شارۆچكەكانی رۆژئاوا و لەبەشەكانیتری‬ ‫كوردستان و شارەكانی ئەوروپا دڵخۆشی‬ ‫خۆیان دەربڕی‪.‬‬ ‫هەر لــەدوای دوو ساڵ لە حوكمڕانی‬ ‫ئــیــدارەی زاتــی رۆژئـــاوای كوردستان‪،‬‬ ‫لــــەدوای فــراوانــكــردنــی جــوگــرافــیــای‬ ‫ژێــر دەســەاڵتــی هێزەكانی ســوریــای‬ ‫دیموكراتیك و یەپەگە پێویستی بەو‬ ‫هەنگاوە بوو كە ئیتر سیستەمێكی تازە‬ ‫و گونجاوتر دابمەزرێنێت و ببێتە هەوێنی‬ ‫ئەو پێشكەوتن و هەنگاوە پیرۆزانە كە‬ ‫لەالیەن هێزەكانی سوریای دیموكراتیكەوە‬

‫دەكرێت‪ .‬سیستەمی فیدراڵیەت لە سوریا‬ ‫وەك پێویستێكی هەرە گرنگ بوو بۆ‬ ‫پاراستنی دەستكەوتەكانی گەلی كورد‬ ‫لەڕۆژئاوای كوردستان‪ ،‬لەبەرئەوەی كە‬ ‫ئیتر نە رژێم و نە ئۆپۆزسیۆنی سوریا‬ ‫دان بە مافەكانی گەلی كورد نانێت و بە‬ ‫پێچەوانە شەڕی گەلی كورد دەكەن و بە‬ ‫تایبەت ئۆپۆزسیۆنی سوریا كە لەڕێگەی‬ ‫ژمــارەیــەك لە گروپە تێرۆریستەكانی‬ ‫وەك بەرەی نوسرە و ئەحرار الشام و‬ ‫لیوای سوڵتان مــورادی توركمانی كە‬ ‫لەالیەن توركیاوە پشتیوانی لێدەكرێن‪.‬‬ ‫هەڵوێستی ئەنجومەنی نیشتمانی‬ ‫كوردی لە سوریا (ئەنەكەسە) لە دوای‬ ‫راگەیاندنی فیدراڵیەت لەالیەن ئیدارەی‬ ‫زاتی رۆژئاوای كوردستان‪ ،‬ئەم هەنگاوەی‬ ‫رۆژئاوا بۆتە بابەت و سەردێری تەواوی‬ ‫كەناڵە راگــەیــەنــدراوەكــانــی هەرێمی‬ ‫و جیهانی‪ ،‬لەكاتێكدا ئەنەكەسە لە‬ ‫جیاتی خۆشحاڵی و دەست خۆشی و‬

‫بانگێشتنامەی بەشداربون لەو هەنگاوە‬ ‫مێژوییەی رۆژئاوای كوردستان‪ ،‬بەداخەوە‬ ‫لە كەناڵەكانی عەرەبە شۆڤێنییەكان وەك‬ ‫الجزیرە و العربیە و اورینت و هەندێك‬ ‫لە كەناڵە توركییەكان دەستی كرد بە‬ ‫دژایەتیكردنی فیدراڵییەتی رۆژئــاوای‬ ‫كوردستان و باكوری سوریا و زیاتر‬ ‫ناڕەحەتی خۆیان نیشاندا‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫سەركردایەتی ئەنەكەسە لە ئیستانبۆڵ‬ ‫و ئــەنــدامــی ئیتیالفی ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫سوریایان‪ ،‬وەك عبدالحكیم بشار و فواد‬ ‫عەلیك و عبدالباست سیدا كە رۆژانە‬ ‫چ لەڕێگەی تەلەفۆن و چ لەڕێگەی‬ ‫بەشداربونی راستەوخۆ پێیان وایە كە‬ ‫ێ‬ ‫ئەم فیدراڵیەتە بۆ تێكدانی جنیڤ س ‌‬ ‫یە و لەبەرژەوەندی رژێمی سوریادایە‪،‬‬ ‫هەندێك لەوانەش پێیانوایە كە راگەیاندنی‬ ‫فیدراڵیەت لەئێستادا لەالیەن روسیایەوە‬ ‫گڵۆپی سەوزی بۆ هەڵكراوە و ئەمریكاش‬ ‫بەو هۆیەوە لە شەڕی داعش بێدەنگی‬

‫خۆی هەڵبژاردووە‪ ،‬ئەم هەنگاوە زۆر‬ ‫مەترسیدارە و هەڕەشە لە سەر یەكێتیی‬ ‫خاكی سوریایە بە قسەی عبدالكریم بشار‬ ‫ئەندامی سەركردایەتی پارتی دیموكراتی‬ ‫كوردستان‪-‬سوریا‪ .‬هەڵوێستی ئیتیالفی‬ ‫ســـوری‪ ،‬بــە فــەرمــی دژایــەتــی خۆیان‬ ‫لەبارەی فیدراڵیەتی رۆژئاوا راگەیاند و بە‬ ‫هیچ شێوەی دڵخۆش نەبون و تەنانەت‬ ‫دژی ئەم هەنگاوە وەستاون و هەڕەشەی‬ ‫سەربڕین و كوشتن و لە ناوبردنی گەلی‬ ‫كورد لە الیەن عەمید ئەسعەد زۆعبیەوە‬ ‫كراوە و بەراشكاوی دەڵێت كورد مرۆڤ‬ ‫نین و لە شاخەكانی ئێران و عێراقەوە‬ ‫هاتونەتە نێو سوریا و چۆن ئەبێت ئێمە‬ ‫رێگایان پێ بدەین بۆ دروستكردنی‬ ‫دەوڵەت‪.‬‬ ‫هــەڵــوێــســتــی رژێــمــی ســوریــا بــەر‬ ‫لــەڕاگــەیــانــدی فیدراڵیەتی رۆژئـــاوای‬ ‫كوردستان‪ ،‬بەشار ئەسەد لەدیدارێكی‬ ‫بۆ كەناڵەكەی دەڵێت ســەبــارەت بە‬

‫راگەیاندنی سیتەمی فیدراڵیەت لەالیەن‬ ‫كــوردەوە‪ ،‬دەبێت دەستورێكی تازە لە‬ ‫دوای هەڵبژاردنەكانی داهاتودا دەنگی‬ ‫لەسەر بدرێت و ئەگەر خەڵك رازی بێت‪،‬‬ ‫ئەوكات بۆ ئێمەش كێشە نابێت»‪ .‬بەاڵم‬ ‫لە دوای راگەیاندنی فیدراڵیەت وەزیری‬ ‫دەرەوەی سوریا وتی «ئێمە لەم كاتەدا‬ ‫ئەو سیستەمە پەسەند ناكەین»‪.‬‬ ‫هەڵوێستی ئەمریكا لەدوای راگەیاندی‬ ‫سیستەمی فــیــدراڵــیــەتــی رۆژئــــاوای‬ ‫كــوردســتــان و وەزارەتـــــی دەرەوەی‬ ‫ئەمریكا رایگەیاند كە واڵتەكەی لەم‬ ‫كــاتــەدا سیستەمێكی فیدراڵیەت لە‬ ‫سوریا پەسەند ناكات‪ ،‬بەاڵم وەزارەتی‬ ‫بەرگری پێنتانگۆن راگەیاند كە ئەوان‬ ‫سەرەڕای راگەیاندی فیدراڵیەتی رۆژئاوا‪،‬‬ ‫ئێمە بــەردەوام دەبین لە هاوپەیمانی‬ ‫لەگەڵ هێزەكانی یەپەگە و هێزەكانی‬ ‫سوریای دیموكراتیك لە دژی رێكخراوی‬ ‫تیرۆریستی داعش‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )556‬دو شةممة ‪2016/٣/28‬‬

‫ناوخۆ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪6‬‬

‫نائومێدكردن لە نەورۆزو شێواندنی چیرۆكی‬ ‫زوحاك‌و كاوەی ئاسنگەر هەتا كەی؟!‬ ‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫ئـــەرێ خ ــوێ ــن ــدەواری كـــورد كــەی‬ ‫وازدەهێنن لەو خــراپ ‌حاڵیبونەی كە‬ ‫(ئەستیاگ) ـ دوایــیــن پاشای مــاد ـ‬ ‫ێ‬ ‫بە(ئەژدەهاك) كە ئەژدیهایەكی س ‌‬ ‫سەرە پێناسە دەكاتەوە؟!‬ ‫پێشتر د‪.‬جــەمــال رەشید ئەحمەد‪،‬‬ ‫لەكتێبی «ظهور ال ُكرد يف التاريخ»‪،‬‬ ‫‌و ئێستەش مامۆستا (عەبدولڕەقیب‬ ‫یــوســف) لەكەناڵی ‪ KNN‬ــــەوە‪‌ ،‬و‬ ‫مێژونوس‌و توێژەری كورد د‪ .‬ئەحمەد‬ ‫خەلیل‪ ،‬كە بەعەرەبی‌و زۆر جاریش‬ ‫بەناوی «ســۆزدار میدی» دەنوسێت‪،‬‬ ‫لـــەدو وتــاریــدا كــە یەكێكیان نوێیە‬ ‫بەناوی «عيد نُوروز واملؤامرة علي امللك‬ ‫امليدي َأ ْزدَهاك»‪ .‬هەروەها (نەوشیروان‬ ‫موستەفا) یش لە «بە دەم ڕێگاوە گو ‌ڵ‬ ‫چنین» هەمان بڕوای دەربڕیوە‪ .‬ئەمە‬ ‫جگە لە هەندێك ئەكادێمیست‌و نوسەری‬ ‫ئیسالمییش‪ ،‬وەكو سەالم ناوخۆش ‌و‬ ‫فازڵ قەرەداغی‪ ،‬ئێستەش د‪ .‬عوسمان‬ ‫عەلی‪ ،‬لەدوایین نوسینیدا‪.‬‬ ‫ئەمانە هەمویان ئەو پرۆپاگەندایەیان‬ ‫دوبــارە كــردوەتــەوە كە گوایە زوحاك‬ ‫یاخود (ئەژدەهاك) ـ كە بەپێی ئەفسانە‬ ‫ئێرانی‪-‬زەردەشتیەكە ـ ئەژدیهایەكی‬ ‫ێ سەرە‌و پاڵەوانێكی خوایی بەناوی‬ ‫س‌‬ ‫«پرەێتەۆنە» یاخود «فریدۆن» (و‬ ‫دواتر پاڵەوانێكی تر بەناوی «كاوە»)‬ ‫لەناوی بــردوە یان ڕوبــەڕوی بوەتەوە‪،‬‬ ‫هەمان (ئەستاگێس)ی دوایین پاشای‬ ‫مــادە كە (كـــوروش)ی هەخامەنیشی‬ ‫روخاندی‌و ئیمپراتۆرێتی هەخامەنیشی‬ ‫لــەســەر میراتی ئیمپراتۆرێتی مــادی‬ ‫دامەزراند‪.‬‬ ‫هەرچەند هەندێك لــەو نوسەرانە‬ ‫وەكو بڕوای خۆیان دەری‌نابڕن بەڵكو‬ ‫وای‌پێشان دەدەن ئــەوە گەلی فارس‬ ‫بون كە ئەستیاگ‌ـیان بە «ئەژدەهاك»‬ ‫نــاوبــردوە‌و ئــەو چیرۆكەیان داوەتــەوە‬ ‫پاڵی‪ ،‬بــەاڵم گرنگ ئەوەیە بنچینەی‬ ‫چیرۆكی ئــەژدەهــاك‌و لەناوبردنی لە‬ ‫مێژوی ئەستیاگ‌و ڕوخاندنیدا دەبیننەوە‪.‬‬

‫ئەم تێكەڵ‌كردنە‪ ،‬هیچ بناغەیەكی‬ ‫نــیـە‌و تەنها تێكەڵ‌كردنی دو نــاوە‬ ‫«ئەستیاگ»‌و «ئــەژدەهــاك» لەسەر‬ ‫بنەمای لێكچونێكی بێژەیی ڕواڵەتیی‬ ‫فــریــودەر‪ ،‬وەكــو چەند جــارێــك ڕونــم‬ ‫كردوەتەوە‪ ،‬لێرەشدا ـ بەكورتی ـ دەڵێین‪:‬‬ ‫«ئـــەژدەهـــاك» لــە بــنــەڕەتــدا هەمان‬ ‫«ئەژی‪-‬دەهاكە» ی ئەوێستاییە یە بە‬ ‫واتای «ماری پێوەدەر»‪« ،‬ئەستیاگ»‬ ‫كە لە «ئەستیاگێس» ی گریكیەوە‬ ‫ـ الی هــێــرۆدۆت ـ وەرگــیــراوەتــەوە لە‬ ‫بنەڕەتدا بە زمانی مادی شتێكی وەكو‬ ‫«ریشتی‪-‬ڤەیگا» بوە (كە دواتــر بە‬ ‫شێوەی «ئیشتومیگو» الی بابیلیەكان‬ ‫گـــواســـتـــراوەتـــەوە) بــە واتــــای «ڕم‬ ‫هەڵدەر»‪ .‬دەی «ئــەژی‪-‬دەهــاكــە» لە‬ ‫كوێ‌و «ریشتی‪-‬ڤەیگا» لە كوێ؟ «ماری‬ ‫پێوەدەر» لە كوێ‌و «ڕم هەڵدەر» لە‬ ‫كوێ؟‬ ‫ئــەمــە وەكـــو وشــــە‪ ..‬وەكـــو واتــا‌و‬ ‫كەسێتییش؛ چۆن دەكرێت بونەوەرێكی‬ ‫ئەفسانەیی وەكــو ئەژی‪-‬دەهاكە ـ كە‬ ‫ئەژدیهایەكی سێسەرە ـ تێكەڵ بكرێت‬ ‫لەگەڵ كەسێتییەكی واقیعیی وەكو‬ ‫دوایین پاشای ماد واتە ئەستیاگ؟!‬ ‫ســەری كێشاوە بۆ ئــەوەی كــوردی‬ ‫ســــادە دڵـــی دڵـــخـــۆش بـــە جــەژنــی‬ ‫كــولــتــوری‌و نــەتــەوەیــی (نـــــەورۆز)‌و‬ ‫داســتــان‌و فەلسەفەكەی كە راپەڕینی‬ ‫پاڵەوانی میللی (كـــاوەی ئاسنگەر)‬ ‫ە بەسەر (زوحــاك)ی زۆرداردا‪ ،‬سەری‬ ‫لێدەشێوێت‌و لەپڕ ئــەو بیرە هەڵەیە‬ ‫دەچێتە مێشكیەوە كە ئەو زۆردارەی‬ ‫چەندان ساڵە نەفرەتی لێدەكات‪ ،‬پاشا‬ ‫كوردەكەی خۆمانە‌و ئەو پاڵەوانە میللیە‬ ‫خۆشەویستەی رۆژگارێكە شكۆمەندی‬ ‫دەكات‪ ،‬پاشایەكی فارسی بوە كە تەخت‌و‬ ‫تاجی باوباپیرانێكی كوردی روخاندوە!‬ ‫لەپڕ وا خۆی دێتە پێش چاو كە دەهرێكە‬ ‫جەژنی روخانی دەوڵەتێكی كوردی كۆنی‬ ‫گێڕاوە‌و نەفرەتی لە پاشایەكی كوردی‬ ‫كۆن كــردوە! بەتایبەتی كە دەبینێت‬ ‫كەسانێكی خوێنەوار‌و مێژوزان بەو جۆرە‬ ‫پێناسەی كەسێتیەكان دەكەن‪.‬‬ ‫نوسەرە ئیسالمیەكان‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫ئەوانەیان كە هەستیاریی ئایینییان‬

‫ێ سەرە پێناسە دەكاتەوە؟!‬ ‫ئەرێ خوێندەواری كورد كەی وازدەهێنن لەو خراپ‌حاڵیبونەی كە (ئەستیاگ) ـ دوایین پاشای ماد ـ بە(ئەژدەهاك) كە ئەژدیهایەكی س ‌‬

‫بەجەژنی نــەورۆز هەیە‌و هــەوڵــدەدەن‬ ‫لەبەر چاوی جەماوەری كوردی بخەن‪،‬‬ ‫ئەم بابەتەیان قۆستوەتەوە‌و راستەوخۆ‌و‬ ‫ناڕاستەوخۆ خوێنەری كورد وا حاڵی‬ ‫دەكەن كە نەورۆز جەژنێكە بۆ روخاندنی‬ ‫دەوڵەتێكی كوردی كۆن بەدەستی فارس‌و‬ ‫ێ ئاگایانە‌و غەشیمانە ئاهەنگی بۆ‬ ‫كورد ب ‌‬ ‫دەگێڕێت‌و دڵی پێخۆش دەكات!‬ ‫بەیەكجار‪ ،‬هــەم كەسێتی جوانی‬ ‫(كــــاوەی ئــاســنــگــەر) لەپاڵەوانێكی‬ ‫میللی‌و ئایكۆنێك‌و هێمایەك بۆ خەبات‌و‬ ‫راپەڕینی خۆڕسك‌و میللی بەڕوی زۆردار‌و‬ ‫داگیركەردا‪ ،‬ناشیرین دەبێت‌و دەگۆڕێت‬ ‫بــۆ پــاشــایــەكــی فـــارس كــە زیانێكی‬ ‫مێژویی گــەورەی بەكورد گەیاندوە‪‌ .‬و‬ ‫هــەم كەسێتی (ئەستیاگ)ی پاشای‬ ‫خیانەتلێكراوی ماد دەكرێت بەو زۆردار‌و‬ ‫خوێنمژەی بە»زوحاك»‌و «ئەژدەهاك»‬ ‫ناو براوە‪.‬‬ ‫زیاتر مامەڵەی نازانستی‌و ناشارستانی‬ ‫لەگەڵ ئەفسانە‌و داستانە كولتوری‌و‬ ‫كــۆنــەكــان دەچەسپێت‪ ،‬چونكە ئەم‬

‫چیرۆك‌و دابونەریتە كۆنانە مەرج نیە‬ ‫مێژویی بن‌و بەپێوەری مێژویی ‌بون‌و‬ ‫ی نەبون هەڵبسەنگێرێن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫مێژوی ‌‬ ‫ئەمانە بەهای كولتوریی كۆنینەیان هەیەو‬ ‫نابێت بەلێكدانەوەی مێژویی گونجاو‬ ‫نەگونجاو بشێوێنرێن یــان حاشایان‬ ‫لێبكرێت‪.‬‬ ‫جارێكی تریش ك ــوردی گــردبــوەوە‬ ‫لـــــەدەوری جــەژنــی نـــــەورۆز ســەری‬ ‫ێ‬ ‫لێدەشێوێت‪ ،‬ئە ‌م جارەیان دوای ئەوەی ب ‌‬ ‫هیوا دەبێت لەهێمای (كاوەی ئاسنگەر)‌و‬ ‫شۆڕشەكەی‪ ،‬ئینجا نازانێت جەژنی‬ ‫نەورۆز چۆن پێناسە بكات‌و چ داستان‌و‬ ‫چیرۆكێك بكاتە فەلسەفە‌و ناوەڕۆكی‬ ‫زەینی جەژنەكە‪ ،‬ئیتر لەمبارەیەوە‬ ‫بۆچون‌و لێكدانەوەی جۆراوجۆر پەیدابون‬ ‫كە زیاتر لەسەرلێشێوانەوە نزیكن تاكو‬ ‫لێكدانەوەی زانستی كە هەم میتۆدی‬ ‫زانستی مامەڵە لەگەڵ جەژن‌و چیرۆكە‬ ‫دابنەریتی‌و كۆنەكان بەكاربهێنێت‌و هەم‬ ‫بەهای كولتوریی میراتی نەتەوەیی‌و‬ ‫دابــونــەریــتــەكــان بــزانــێ ـت‌و بەبیانوی‬

‫ی بون یان لێكدانەوەی مێژویی‬ ‫نامێژوی ‌‬ ‫الر‌و خوار حاشایان لێ نەكات‪.‬‬ ‫ئەو كوردەی كە بەبیانوی نامێژویبون‬ ‫یان لێكدانەوەی مێژویی ناڕاست حاشا لە‬ ‫ـ بۆ نمونە ـ ئایكۆنی (كاوەی ئاسنگەر)‬ ‫دەكــات‪ ،‬وەكــو ئــەوە وایــە ئینگلیزێك‬ ‫حاشا لەدابونەریتی (قیددیس جۆرج)‬ ‫‪( Saint George‬گێۆرگیۆس‪ ،‬یان‬ ‫مار جێرجیس) بكات‪ ،‬كە وێنەی لەسەر‬ ‫(پاوەند)ی زێڕی ستێرلینی نەخشكراوە‬ ‫(هەر ئەو وێنەیەی كە لەئەوروپا بوەتە‬ ‫ئایكۆنێك‪ ،‬كە وێنەی قیددیسە كاتێك‬ ‫ئەژدیها دەكوژێت‪ ،‬كە سەرچاوەیەكی‬ ‫خۆرهەاڵتی‌و ـ بەتایبەتی ـ سوریایی‬ ‫هــەیــە)‪ ،‬هــەروەهــا ئ ــااڵی شانشینیی‬ ‫یەكگرتو (كــە لــەوێــنــەی دو خاچی‬ ‫لەسەریەك پێك‌دێت‪ :‬راست‌و چەپێك‌و‬ ‫زائیدێك) بەپێی داب‌ونــەریــت هەمان‬ ‫نەخشی ســەر قەڵغانەكەی قیددیس‬ ‫جۆرج بوە‪ ،‬هەتا ئێستەش رۆژی ‪ ٢٣‬ی‬ ‫نیسان ـ كە رۆژی شەهیدبونەكەیەتی‬ ‫بەپێی دابونەریت ـ لەبریتانیا جەژنێكی‬

‫نەتەوەییە‪ ،‬هــەر لەبەر خۆشەویستی‬ ‫ئەم كەسێتیە ‪ ١٥٠‬گوند لەبریتانیا هەن‬ ‫بەناویەوە‪ ،‬گەلێك لەپاشاكانی بریتانیا‬ ‫ئەو ناوەیان هەڵگرتوە‪.‬‬ ‫بنەڕەتی ئەم هەمو پلەوپایەیەش كە‬ ‫ئەو كەسێتیە هەیەتی‪ ،‬دابونەریتێكی‬ ‫مەسیحیی میللی ئینگلیزی كۆنە كە‬ ‫دەڵێت «كاتی خــۆی قیددیس جۆرج‬ ‫چوە بۆ بریتانیا‌و هەرچی ئەژدیهایە‬ ‫(كەوا دیارە هێمای ئاینە فرەپەرستیە‬ ‫كۆنەكانی بریتانیان! كوشتویەتی‌و‬ ‫یەكەم كلێسای لەبریتانیا دامەزراندوە»‪،‬‬ ‫ئیتر ل ــەو كــاتــەوە قــیــددیــس جــۆرج‬ ‫تكاكار‌و پارێزەری بریتانیایە لەجیهانی‬ ‫مەسیحیدا‪ ..‬ئەمە جگە لەگەلێك واڵت‌و‬ ‫كۆمەڵگای مەسیحی تــر كــە هەمان‬ ‫كەسێتیان وەكــو پاڵەوانێكی بــاوەڕی‬ ‫مەسیحی‌و قیددیسێك‌و سەرپەرشتیار‌و‬ ‫پارێزەری نەتەوەیی خۆیان چاو لێكردوە‪.‬‬ ‫جا ئێستە هەر ئینگلیزێكی خوێنەوار‬ ‫دەزانــێــت ئەوكەسێتیە لــەبــنــەڕەتــدا‬ ‫سەربازێكی مەسیحی فەلەستینی بوە‬ ‫بەناوێكی گریكی كە «گێۆرگیۆس»ە‌و‬ ‫لـــەســـەدەی (‪ ٣‬ز‪ ).‬دا ســەربــاز‌و‬ ‫ســەركــردە بــوە لەهێزێكی رۆمانیدا‌و‬ ‫لەسەر بــاوەڕی مەسیحی «شەهید»‬ ‫كــراوە‪ ،‬ژیانە دەماودەمەكەیشی زیاتر‬ ‫لەئەفسانەی میللیەوە نزیكرە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫كەسێتییەكی واقیعییش بوبێت‪ ،‬سوریا‌و‬ ‫ـ ئەوپەڕی ـ ئاسیای بچوك‌و ئەنەدۆڵی‬ ‫بەجێنەهێشتوە‌و نەگەیشتوەتە ـ بۆ نمونە‬ ‫ـ بریتانیا‪ ..‬هەر ئەم خوێنەوارە ئینگلیزە‬ ‫دەشزانێت كە تەنها بریتانیەكانیش نین كە‬ ‫كەسێتیەكەیان ال پیرۆزە‌و دابونەریتیان‬ ‫هەیە لەسەری‪ ..‬كەچی هێشتا نابینیت‬ ‫خــوێــنــەوارێــكــی ئینگلیز حــاشــا لەم‬ ‫كەسێتیە بكات‌و بڵێت‪ ،‬هی ئێمە نیە‌و‬ ‫بایەخی نیە! چونكە بەهای كولتوریی‬ ‫ئەم دابونەریت‌و كەسێتیە كولتوریانە‬ ‫دەزانێت‪ ،‬بەاڵم كورد خەریكە حاشا لەم‬ ‫ی‬ ‫كەسێتیانە دەكات‪ ،‬بەبیانوی نامێژوی ‌‬ ‫بون یان بەكاری لێكدانەوەی مێژویی‬ ‫ساختە‪ ،‬چونكە خوێنەوارەكانیشی زۆر‬ ‫جار بەهای كولتوریی ئەم دابونەریت‌و‬ ‫كەسێتیە كولتوریانە نازانن‌و شوێن هەمو‬ ‫پڕپاگەندایەكیش دەكەون‪.‬‬

‫ژمارەی گەشتیاران بەتەواوی روی لەكەمی كردووە‬ ‫حكومەت دەیەوێت لەڕێگەی گەشتوگوزارەوە جوڵە بخاتەوە بازاڕ‬ ‫چاودێر‪ -‬ئارام بۆرە‪:‬‬ ‫هەفتەی رابردو لەهەرێمی كوردستان‬ ‫كۆنفرانسی گەشتیاری بە بەشداری‬ ‫نــزیــكــەی ‪ 500‬كۆمپانیا لــەنــاوخ ـۆ‌و‬ ‫دەرەوەی واڵت‌و ‪ 500‬مــیــوان لــە ‪27‬‬ ‫واڵتی جیاجیا بەڕێوەچو‪ ،‬وەك وتەبێژی‬ ‫دەستەی گەشتوگوزار دەڵێ «ئامانجیان‬ ‫بوژاندنەوەی كەرتی گەشتیاریە‌و هێنانی‬ ‫گەشتیارە بــۆ هەرێمی كــوردســتــان‪،‬‬ ‫بــەاڵم ئـــەوەی لــە شــارەزایــانــی بــواری‬ ‫گەشتیاریەوە دەیبیستین تەواو جیاوازە‪،‬‬ ‫چونكە رێگەی هاتوچۆو خزمەتگوزاری‬ ‫نــاوچــە گەشتیاریەكان‪ ،‬زۆر الوازە‪،‬‬ ‫لــەالیــەكــی تــریــشــەوە جــەخــت لــەوە‬ ‫دەكەنەوە‪ ،‬شێوازی مامەڵەی بازگەكان‬ ‫زۆر ناشارستانیانەیەوە بەچاوی گومانەوە‬ ‫لەهەمو گەشتیاران دەڕوانـــن‌و رێزیان‬ ‫ێ پالنی كەرتی‬ ‫ناگرن‪ ،‬بۆیە ئەوەیش بە ب ‌‬ ‫گەشتوگوزاری ناوی دەبەن‪.‬‬

‫زیاتر لە ‪ 70‬رێككەوتن كراوە‬ ‫وتەبێژی دەســتــەی گەشتوگوزاری‬ ‫هەرێمی كــوردســتــان رایدەگەیەنێت‪،‬‬ ‫ئامانجی بەستنی كۆنفرانسی گەشتیاری‬ ‫بۆ ئەوەیە رێــژەی هاتنی گەشتیار بۆ‬ ‫هەرێمی كوردستان روو لەبەرزبونەوە‬ ‫بــكــات‪ ،‬هــەرەهــا زۆرتــریــن كۆمپانیا‬ ‫جیهانیەكان بانگهێشت بكەین بۆ‬ ‫ئــەوەی لەگەڵ كۆمپانیاكانی هەرێمی‬ ‫كوردستان هەماهەنگی دروستبكرێت‪،‬‬ ‫تاوەكو جوڵە بخرێتەوە بــازاڕ‌و ئابوری‬ ‫هەرێمی كــوردســتــان ببوژێنرێتەوە‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئــەوەش وەبەرهێنان لەكەرتی‬ ‫گەشتیاری پەرەپێبدەین‪ ،‬ئەمانە ئامانجی‬ ‫كۆنفرانسەكە بون‪.‬‬ ‫نــادر روســتــی‪ ،‬وتــەبــێــژی دەستەی‬ ‫گــەشــتــوگــوزاری هەرێمی كوردستان‬ ‫بە»چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬وەك حكومەت‬ ‫ێ‬ ‫ئەركی خۆیان بــەتــەواوەتــی جێبەج ‌‬ ‫كــردوەو لەكۆتایی كۆنفرانەسەكەشدا‬ ‫زیاتر لە ‪ 70‬رێككەوتن واژۆ كــراوە‪،‬‬ ‫لەنێوان كۆمپانیا خۆماڵی‌و كۆمپانیاكانی‬ ‫واڵتـــان بــۆ هێنانی گەشتیار‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئەوەی تر دەمێنێتەوە سەر قۆناغەكانی‬

‫جێبەجێبەكردنی رێككەوتنەكان‪ ،‬لەهەمان‬ ‫كاتیشدا هەر لەم كۆنفرانسەدا كردنەوەی‬ ‫هێڵی خێرا لەنێوان مصر‌و هەرێمی‬ ‫كوردستان بۆ هێنان‌و بردنی گەشتیاران‬ ‫راگەیەنرا‪ ،‬بۆیە ئێستا جێبەجێكردنی‬ ‫ئامانجەكان كەوتۆتە سەر شانی كەرتی‬ ‫تایبەت‌و كۆمپانیاكان‪.‬‬ ‫خاوەنی كۆمپانیایەكی‬ ‫گەشتیاری چی دەڵێت ؟‬ ‫شێرزاد ئیبراهیم‪ ،‬خاوەنی كۆمپانیای‬ ‫پاندا بۆ گەشتوگوزار بە «چاودێر»ی‬ ‫راگــەیــانــد‪ ،‬كۆنفرانسەكە سەركەوتو‬ ‫بــوە كاتەكەشی گونجاو بو سودێكی‬ ‫ێ وەرگــیــراوە‪ ،‬چونكە لەگەڵ‬ ‫زۆریــان ل ‌‬ ‫چەند كۆمپانیایەك بۆ هێنانی گەشتیار‬ ‫پەیوەندی دروستكراوە‪ ،‬بــەاڵم لەڕوی‬ ‫خــزمــەتــگــوزاریــەوە ســەرجــەم شوێنە‬ ‫ێ جیاوازی سفرە هیچ‬ ‫گەشتیارەكان بەب ‌‬ ‫خزمەتگوزاریەكی تێدا نیە‪.‬‬ ‫نــاوبــراو دەڵێت «لەیەكەم رۆژی‬ ‫نەورۆز لەبەغداوە كەسوكاری سەرۆكی‬ ‫زانـــكـــۆی جــیــهــان دێـــن بــۆ هــەولــێــر‬ ‫پەیوەندیان پێوەكردم‪ ،‬چونكە رێگە‬

‫بەهاتنە ژورەوەیان نەدرابو‪ ،‬بۆیە منیش‬ ‫نوسراوێكی فەرمی كۆمپانیام برد لەگەڵ‬ ‫ێ كەسە‬ ‫ناسنامەی كۆمپانیا كە ئەو س ‌‬ ‫بهێننمە ناو هەولێر‪ ،‬بەپاڕانەوەش رێگەیان‬ ‫نــەدا ســـەرەڕای ئــەوەی نوسراوەكەی‬ ‫كۆمپانیایان دڕانـــد‌و وتــیــان بەناوی‬ ‫كۆمپانیا هەر وەاڵمتان نادەینەوە‪ ،‬كەواتە‬ ‫چۆن داوا لەمن دەكەی وەك كۆمپانیا‬ ‫گروپی گەشتیاری بێنم لەكاتێكدا لەالیەن‬ ‫ئاسایشی بازگەوە وەك خاوەن كۆمپانیا‬ ‫سوكایەتم پێبكرێ‌‪ ،‬بۆیە تاوەكو خاوەنی‬ ‫ئــەم شــێــوازی ئــەم جــۆرە بــازگــەو ئەو‬ ‫جۆرە كەسە نا رۆشنبیرانە بین‪ ،‬بەهیچ‬ ‫شێوەیەك كێشەمان چارەسەر نابێ‌‌و‬ ‫گەشتیاریش رو لەهەرێم ناكات»‪.‬‬ ‫ناوبراو رونیدەكاتەوە‪ ،‬گەشتیاریان‬ ‫لــەئــێــرانــەوە هــێــنــاوە چــەنــد رۆژێـــك‬ ‫لەكوردستان بــون‌و دواتــر بیانبەن بۆ‬ ‫نەجەف‌و كەربەال بۆ گەشتێكی ئاینی‪،‬‬ ‫بەاڵم ناتوانن گەشتیار لێرەوە ببەن بۆ‬ ‫باشوری عیراق‪ ،‬ئەمەش بەهۆی ئەوەی‬ ‫چۆن كوردستان رێگە بەهاتنی گەشتیار‬ ‫نــادات لــەنــاوەڕاسـت‌و بــاشــورەوە بێن‪،‬‬ ‫ئەوانیش بەهەمان شێوە رێگە بەچونی‬

‫گەشتیار لەكوردستانەوە بۆشارەكانیان‬ ‫نادەن‪.‬‬ ‫ئیدریس سەدرەدین‪ ،‬خاوەن بڕوانامەی‬ ‫ماجستێر لەبواری ئیدارەی فرۆكەوانی‌و‬ ‫پەرەپێدانی گــەشــتــوگــوزار‌و خاوەنی‬ ‫كۆمپانیای فریش هۆڵیدەی بۆ گەشتوگوزار‬ ‫بە«چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬ئاسایش گرنگە‬ ‫بۆ هــەر واڵتێك بۆ هاتنی گەشتیار‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫دوەم ئــەگــەر بێت ئاسانكاری هەب ‌‬ ‫لەوەرگرتنی ڤیزا نەوەك بەخزمایەتی‌و‬ ‫واسیتە‪ ،‬ئینجا بەشێوەی ئۆنالیەن‬ ‫بێت‌و رێكبخرێ‌‪ ،‬ئەوانە هۆكارێكن بۆ‬ ‫راكێشانی گەشتیار‪ ،‬هۆكاری سێهەم نرخ‌و‬ ‫خزمەتگوزاری گەشتیاری‪ ،‬پرۆژەیەك‬ ‫هەیە كوردستان هۆڵیدەی بەرنامەكان‬ ‫بەزۆربەی زمانەكانمان هەیە‌و ‪ 25‬جۆر‬ ‫ێ‬ ‫بەرنامە كە ‪ 25‬كۆمپانیاین دەمانەو ‌‬ ‫كاربكەین بۆ پێشوازی لەگەشتیار‌و‬ ‫ێ‬ ‫هێنانیان‌و گەڕاندنەوەیان‪ ،‬بۆیە دەب ‌‬ ‫لــەدەرەوە ریكالم بكەین بۆ كوردستان‬ ‫لەوێبسایت‌و رۆژنامەكان‌و چەندین رێگای‬ ‫تر بگرینە بەر كە تائیستا بەشێوەیەكی‬ ‫چڕ نەكراوە‪.‬‬

‫ژمارەی گەشتیاران دابەزینی‬ ‫بەرچاوی تۆماركردوە‬ ‫هــەرچــەنــدە بــەگــوێــرەی پالنەكانی‬ ‫دەستەی گەشتوگوزار‌و حكومەتی هەرێم‬ ‫بڕیاربو تا ‪ 2015‬ژمــارەی گەشتیاران‬ ‫بگەیەنرێتە نزیكەی ‪ 5‬ملیۆن گەشتیار‪،‬‬ ‫بەاڵم لەدوای ‪2013‬ەوە هاتنی گەشتیار‬ ‫بۆ هەرێمی كوردستان زۆر كەم بۆتەوە‪.‬‬ ‫بــەپــێــی ئـــەو ئـــامـــارانـــەی دەســت‬ ‫«چاودێر» كەوتووە‪ ،‬لە ساڵی ‪2013‬دا‬ ‫نزیكەی ‪3‬ملیۆن گەشتیار ڕوویــان لە‬ ‫هەرێمی كوردستان كــردووە و داهاتی‬ ‫ئەو ساڵە بریتیبووە لە ‪650‬ملیۆن دۆالر‪،‬‬ ‫بەاڵم لــەدوای ئەو ساڵەوە كە قەیرانی‬ ‫دارایی و شەڕی داعش بەرۆكی هەرێمی‬ ‫كوردستانی گرت‪ ،‬ڕێژەی گەشتیار ڕووی‬ ‫لە كەمیكرد‪ ،‬چونكە ئەو كەسانەی پێشتر‬ ‫لە خــواروی عیراقەوە وەك گەشتیار‬ ‫دەهاتنە هەرێم‪ ،‬لەسااڵنی ‪ 2014‬و ‪2015‬دا‬ ‫وەك ئـــاوارە هاتنە هــەرێــم‪ ،‬هەربۆیە‬ ‫لەساڵی ‪2014‬دا ڕێژەی گەشتیار دابەزی‬ ‫بۆ نزیكی ملیۆنێك و ‪ 200‬كەس‪ ،‬هەروەها‬ ‫لەساڵی ‪2015‬شــدا ڕێژەكە دابــەزی بۆ‬ ‫نزیكی ملیۆنێك و ‪ 100‬گەشتیار‪.‬‬

‫وەرزش‬

‫ذمارة (‪ )556‬دو شةممة ‪2016/3/28‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪7‬‬

‫ئەگەرەكانی‬ ‫سەركەوتنی عیراق‬

‫چاودێر‪:‬‬ ‫هەڵبژاردەی عیراق بۆ گەیشتن بە قۆناغی‬ ‫سێیەمی پااڵوتنەكانی مۆندیالی ‪2018‬ی‬ ‫روسیا كەوتۆتە دۆخێكی هەستیارەوە‪،‬‬ ‫روودانی هەر هەڵەیەك لە یارییەكەی سبەی‬ ‫سێشەممەدا بەرامبەر ڤێتنام‪ ،‬خەونی‬ ‫گەیشتن بە مۆندیالی لەباردەبات‪.‬‬ ‫سیستمی پااڵوتنەكە‬ ‫لە هەشت گروپەكەی قۆناغی دووەمــی‬ ‫پــااڵوتــنــەكــانــی كــیــشــوەری ئــاســیــادا‪،‬‬ ‫یەكەمەكانی هەر گروپێك دەگەنە قۆناغی‬ ‫سێیەم شانبەشانی چوار هەڵبژاردەی دیكە‬ ‫كە وەك باشترین دووەمی گروپەكان دیاریی‬ ‫دەكرێن‪.‬‬ ‫دۆخی عیراق‬ ‫هەڵبژاردەی عیراق پاش ئەوەی هەفتەی‬ ‫رابردوو بەشێوەیەكی چاوەڕواننەكراو لەگەڵ‬ ‫تایالند یەكسان بوو‪ ،‬هەلی ئەوەی لەدەستدا‬ ‫بە یەكەمی گروپەكەی سەربكەوێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫لەئێستا هیوای مــاوە وەك یەكێك لە‬ ‫باشترین دووەمەكان بگاتە قۆناغی سێیەم‪.‬‬ ‫لەگروپەكەی عیراقدا تایالند پلەی یەكەمی‬

‫‪vs‬‬

‫عیراق‬

‫ڤێتنام‬

‫مــســۆگــەركــردووە‪ ،‬عیراق بە ‪ 9‬خاڵەوە عیراق چانسی هەیە‪ ،‬چونكە ‪ 9‬خاڵی هەیە‬ ‫دووەمــە و كێبڕكێی ڤێتنام دەكــات كە و هیچی لێ داناشكێنرێت‪.‬‬ ‫خاوەنی ‪ 7‬خاڵە‪ ،‬تایوان هیچ خاڵی نییە‪.‬‬ ‫عیراق چۆن سەردەكەوێت؟‬ ‫یەكەم‪ ،‬دۆڕاندن‪:‬‬ ‫بەخت یاوەری عیراقە‬ ‫بــەخــت یــــاوەری عــیــراق بـــوو‪ ،‬كاتێك لە حاڵەتی دۆڕاندندا عیراق دەردەكرێت‪،‬‬ ‫هــەڵــبــژاردەی ئیندۆنیزیا لەپااڵوتنەكان بەبێ حسابكردنی هیچ ئەنجامێكی تر‪.‬‬ ‫كشایەوە و ژمارەی تیپەكانی گروپەكەی‬ ‫عیراق بوونە چوار تیپ‪.‬‬ ‫دووەم‪ ،‬یەكسانبوون‪:‬‬ ‫گرنگیی ئەمەش لەوەدایە كە لەدیاریكردنی لــە حــاڵــەتــی یــەكــســانــبــوونــدا‪ ،‬ئــەگــەری‬ ‫باشترین دووەمەكاندا حساب بۆ چوار یاریی سەركەوتنی عیراق زۆر الواز دەبێت و‬ ‫تیپەكە دەكرێت‪ ،‬واتە كۆی ئەو خااڵنەی دەبێت چاوەڕوانی موعجیزە بكات‪ ،‬چونكە‬ ‫كە دووەمەكە بەرامبەر پێنجەمی گروپەكەی پێویستە بەیەكجار ئەم شتانە رووبدەن‪:‬‬ ‫بەدەستی دێنێت دەسڕدرێتەوە‪ ،‬بەاڵم ئەمە *قەتەر لە چین بباتەوە‪ ،‬یان یەكسان‬ ‫عیراق ناگرێتەوە‪ ،‬چونكە گروپەكە تەنها بن‪ .‬لەهەمانكاتدا ئێران لە عومان بباتەوە‪،‬‬ ‫چوار تیپی تێدایە‪.‬‬ ‫یــان یەكسان بــن‪ .‬هــەروەهــا لەهەر سێ‬ ‫بۆ نمونە ئوردن لەگروپەكەی خۆیدا دووەمە تیپی ئوردن و كۆریای باكور و ئیمارات‪،‬‬ ‫و ‪ 16‬خاڵی هەیە‪ ،‬بــەاڵم كاتێك دێتە یەكێكیان یارییەكانیان بدۆڕێنن‪ ،‬كە ئەمەش‬ ‫دەرەوە و حسابی ئەوەی بۆ دەكرێت‪ ،‬كە ئەستەمە چونكە یارییەكانی كۆریای باكور‬ ‫ببێتە باشترین دووەم‪ ،‬ئەوكاتە ئەو شەش و ئیمارات ئاسانن‪.‬‬ ‫خاڵەی لێ دەسەنرێتەوە كە بەرامبەر‬ ‫هەڵبژاردەی بەنگالدیش بەدەستی هێناوە سێیەم‪ ،‬بردنەوە‪:‬‬ ‫و خاڵەكانی دەبــنــە ‪ 10‬خــاڵ‪ ،‬چونكە عــیــراق دەبــێــت خــۆی بــۆ ئــەم ئــەگــەرە‬ ‫بەنگالدیش پێنجەمی گروپەكەیەتی‪ ،‬لێرەدا ئــامــادەبــكــات و ســێ خاڵی یارییەكەی‬

‫وشەی یەکتربڕ‬

‫خۆی بەدەست بێنێت‪ ،‬ئەوكاتە هەلێكی‬ ‫باشی لەبەردەمە بۆ ئەوەی سەربكەوێت‪،‬‬ ‫هەرچەندە چاویشی لەئەنجامی یارییەكانی‬ ‫تر هەیە‪.‬‬ ‫عیراق ئەگەر بیباتەوە‪ ،‬تەنها ئەوەندەی‬ ‫بــەســە كــە ئوسترالیا لەنێو یاریگای‬ ‫خۆیدا لە ئوردن بباتەوە یاخود یەكسان‬ ‫بێت‪ ،‬ئەمەش ئەگەرێكی بەهێزە چونكە‬ ‫كەنگەرەكان ئاستێكی زۆر بەرزیان هەیە و‬ ‫پێویستیشیان بە خاڵێكی یارییەكە هەیە بۆ‬ ‫ئەوەی سەربكەون‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەمەش رووی نەدا‪ ،‬ئەوا عیراق چاوی‬ ‫لە یارییەكەی سعودیە و ئیمارات دەبێت‪،‬‬ ‫لــەبــەرژەوەنــدیــی عیراقدایە كە سعودیە‬ ‫النیكەم خاڵێكی یارییەكە بەدەست بێنێت‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەمەش نەبوو‪ ،‬ئەوا فلیپین دەتوانێت‬ ‫عیراق رزگاربكات بەمەرجێك لە كۆریای‬ ‫باكور بباتەوە‪.‬‬ ‫بەهێزترین سیناریۆ‬ ‫بەهێزترین سیناریۆ بۆ سەركەوتنی عیراق‪،‬‬ ‫بریتییە لە بردنەوەی یارییەكەی لە ڤێتنام‬ ‫و بردنەوەی ئوسترالیا لە ئوردن‪ ،‬یاخود‬ ‫یەكسانبونی نێوانیان‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬ ‫ێ وشەی «وار»‪ ،‬كەوتبێتە‬ ‫لەوشەی «وار»‪ 25 ،‬وشە بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫كۆتایی وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬تەوار‪ ،‬شاسوار‪ ،‬كۆڵەوار‪...‬‬

‫سێشەممە‬

‫‪29/3/2016‬‬ ‫‪ 5:00‬ئێوارە‬ ‫بەكاتی هەرێمی كوردستان‬

‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫وشەی ونبو‬

‫مەتەڵ‬ ‫مەتەڵ دە پیتەو گۆرانیبێژە‬ ‫كۆچی كردوەو ناوی ببێژە‬ ‫پیتی هەشت‌و دو شەشیش لەگەڵ چوار‬ ‫ناوی ژنانەو زو دێتە سەر زار‬ ‫پیتی دەو سیان‌و پێنجیش پێكەوە‬ ‫بۆ رێگەو بانەو كاركەو تێیكەوە‬ ‫پیتی یەك‌و حەوت پێنج لەگەڵ دودا‬ ‫بەواتای زیزبو روی خۆی وەالدا‬ ‫پیتی شەش‌و سێ‌ پێنجیش لەگەڵ چوار‬ ‫لەكوردا زۆرن هەیانە ناودار‬ ‫پیتی هەشت‌و دو نۆو چوار لەگەڵ دە‬ ‫ناوی كوڕانەو نازناوی داودە‬ ‫دە دەی خێراكەو بیزانەو بیڵێ‌‬ ‫دە پیت رێكبخە بۆ چەپكە گوڵێ‌‪.‬‬ ‫وەاڵمەكانی ژمارەی پێشو‬ ‫وشەی ونبو‪ :‬الگیرە‬ ‫مەتەڵ‪ :‬ئەحمەدی خانی‬

‫ئاسۆیی‬

‫ستونی‬

‫‪-1‬شارێكە لەئێران ‪ +‬بەشێكە لەلەش ‪-1 +‬لەقوماردایە ‪ +‬میوەیەكە‪ ،‬دو پیتی‬ ‫پەڵە ‪ +‬گیانلەبەرێكە‪.‬‬ ‫لەیەكچو‪.‬‬ ‫گیانلەبەرێكە‪.‬‬ ‫‪-2‬لەقاسەدایە‪،‬‬ ‫‪-2‬باڵندەیەكە‪ ،‬قسەی ناڕێك‪.‬‬ ‫ـەدەم‬ ‫ـ‬ ‫ب‬ ‫ئاژەڵێكە‪،‬‬ ‫بەچكە‬ ‫‪-3‬كینە‪،‬‬ ‫‪-3‬كانزایەكە‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬دوان‬ ‫دەكرێ‌‪.‬‬ ‫لەكەر‪.‬‬ ‫ـوە‪،‬‬ ‫ـ‬ ‫ـێ‬ ‫ـ‬ ‫ـەس‬ ‫ـ‬ ‫ل‬ ‫دوان‬ ‫دەچــــن‪،‬‬ ‫ـەك‬ ‫‪-4‬ل ــەی ـ‬ ‫‪-4‬بــاڵــنــدەیــەكــە‪ ،‬تــازەیــە «پ»‪،‬‬ ‫گیانلەبەرێكە «پ»‪ ،‬نیوەی سەیف‪.‬‬ ‫‪-5‬كورتكراوەی ناوێكە «پ»‪ ،‬میوەیەكە هەواڵپرسین‪.‬‬ ‫‪-5‬شیوەن‪ ،‬ناوێكی كوڕانەیە‪.‬‬ ‫«پ»‪ ،‬سەگی عەرەب‪.‬‬ ‫‪-6‬نیوەی نوكە‪.‬‬ ‫‪-6‬زۆر بڵێ‌ ‪ +‬خواردنەوەیەكە‪.‬‬ ‫‪-7‬میر «پ»‪.‬‬ ‫‪-7‬پێگەیشت‪ ،‬شتومەك‪.‬‬ ‫‪-8‬پاك‪ ،‬بەشێكە لەلەش‪ ،‬كورتكراوەی ‪-8‬راگرە‪ ،‬بەشێكە لەسەر ‪ +‬ئاوایی‪.‬‬ ‫‪-9‬نۆرە «پ»‪ ،‬خزمە‪ ،‬بۆ كونكردنە‪.‬‬ ‫ناوێكە‪.‬‬ ‫‪-9‬ریــز بەتێكەڵی‪ ،‬گوند «پ»‪ ،‬رێگا ‪-10‬دوان لــەمــچــە‪ ،‬بــاڵــنــدەیــەكــە‪،‬‬ ‫«پ»‪.‬‬ ‫میوەیەكە‪.‬‬ ‫سەفەرە‪.‬‬ ‫بۆ‬ ‫رێگا‪،‬‬ ‫‪-10‬نیوەی‬ ‫‪-11‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬دڕكێكە‪ ،‬نیوەی‬ ‫‪-11‬شارێكی كوردییە ‪ +‬چەكێكی كۆنە‪ ،‬گۆیژ‪.‬‬ ‫كۆن‪.‬‬ ‫‪-12‬نوسەرێكی كوردە‪ ،‬نابێ‌‪.‬‬ ‫‪-12‬دو سەیرانگەن‪.‬‬

‫جۆرە یارییەكە‬ ‫موچە – شلیك – قەشانی – زەرف – كۆپان – سفت – دۆز‬ ‫– مستەشار – شاپلن – بڕێش – مازندەران – مەسینە – پەسند –‬ ‫زەرور – هۆز – جبە – زێڕ – پەژار – كەتن – هەسان – چەماوە‬ ‫ێ – جەمیل – خەستاوی – فلوت‬ ‫– بیرە – كۆساری – الدا – قەت ‌‬ ‫– پڕ‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (556) 28-03-2016‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫«مروارییەكانی پێشمەرگە لەشەوەزەنگی داعشدا»‬ ‫چاودێر– تریفە‪:‬‬ ‫بڕیارە لەئایندەیەكی نزیكدا‪ ،‬كتێبی‬ ‫«مروارییەكانی پێشمەرگە لەشەوەزەنگی‬ ‫داعشدا»‪ ،‬كە لەكۆكردنەوەو نوسینی‬ ‫نوسەرو رۆژنامەنوس «نەسیم قادر‬ ‫پور»ە‪ ،‬لەدوتوێی هەزار الپەڕەدا چاپ‌و‬ ‫باڵوبكرێتەوە‪.‬‬ ‫نوسەرو رۆژنامەنوس‪ ،‬ماوەی نۆ مانگ‬ ‫بەبەردەوامی سەردانی مەیدانی جەنگ‌و‬ ‫سەنگەرەكانی پێشمەرگەی كــردوەو‬ ‫لەنزیكەوە بیرەوەری‌و بەسەرهاتەكانی‬ ‫پــێــشــمــەرگــەی نــوســیــوەتــەوەو ئــەم‬ ‫بەرهەمەی لێبەدەستهێناوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم كتێبە‪ ،‬نەسیم قادر پور‬ ‫بە «چاودێر»ی راگەیاند‪ :‬بەرهەمەكەم‬ ‫قۆناغی دیزاینی تەواو بوەو بەم نزیكانە‬ ‫بەچاپی دەگەیەنم‪ ،‬نزیكەی نۆ مانگ‬ ‫بەبەردەوامیی سەرقاڵی بەرهەمهێنانی‬ ‫ئــەم بــەرهــەمــەم‪ ،‬بەئومێدی ئــەوەی‬ ‫توانیبێتم گەر كارێكی بچوكیش بێت‬ ‫لەئاست گەورەیی پێشمەرگەدا كردبێتم‪.‬‬ ‫دەربـــارەی نــاوەڕۆكــی كتێبەكەیش‬

‫ڕاكردن بەشوێن‬ ‫سێبەرێكدا‬

‫وتـــی‪ :‬كتێبەكە بــاس لــەبــیــرەوەری‬ ‫پێشمەرگە دەكات‪ ،‬هەر پێشمەرگەیەك‬ ‫بیرەوەرییەكی خۆش یاخود ناخۆشی‬ ‫لــەبــەرەی جــەنــگ‪ ،‬یــاخــود سەنگەرو‬ ‫شوێنەكانی تردا هەبوە‪ ،‬تۆمارم كردوە‪،‬‬ ‫یاخود باسیان لەو شەهیدانە كردوە كە‬

‫چۆن نەبەردانەو بەورەیەكی بەرزەوە‬ ‫روبــەڕوی دوژمن بونەتەوە‪ ،‬كتێبەكەم‬ ‫هەزار الپەڕەیە‪ ،‬بەنیازم لەدو بەرگدا‬ ‫بەچاپی بگەیەنم‪ ،‬سەرەتا بەرگی یەكەم‬ ‫دواتر دوەم‪.‬‬ ‫سەبارەت بەو ناوچانەی كە سەردانی‬

‫كردون وتی‪ :‬زۆربەی زۆری ناوچەكانی‬ ‫كوردستان ئەوانەی كە شەڕیان تێدایە‬ ‫چــوم لــەوانــە‪ :‬مــڕە‪ ،‬بەشیر‪ ،‬داقــوق‪،‬‬ ‫قەرەتەپە‪ ،‬مەال عەبدوڵاڵ‪ ،‬مریەم بەگ‪،‬‬ ‫جەلەوال‪ ،‬كوباشی‌و زۆر شوێنی تر‪.‬‬

‫لەسلێمانی‬

‫«ماڵەكەم پڕە لەكافر»‬ ‫نمایشدەكرێ‌‬

‫روبار مارسیدس‪ :‬یەكەمجارە لەعیراق‌و كوردستان‪ ،‬ئەم جۆرە ستایلە بەكاردێ‌‬ ‫چاودێر – تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫بڕیارە رۆژانــی ‪،2016/4/5-3/27‬‬ ‫بــەڕێــوەبــەرایــەتــی هــونــەری شانۆی‬ ‫سلێمانی‪ /‬گروپی لەیزین‪ ،‬لەهۆڵی‬ ‫ئامادەیی سلێمانی كــوڕان‪ ،‬شانۆیی‬ ‫«ماڵەكەم پڕە لەكافر» نمایشبكات‪.‬‬ ‫كــە لــەشــانــۆیــی «عــێــشــا»ی تریفە‬ ‫كەریمیان وەرگیراوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم كارە هونەرییە‪« ،‬روبار‬ ‫مارسیدس» دەرهێنەری شانۆییەكە‬ ‫بە»چاودێر»ی راگەیاند‪ :‬ئەم شانۆییەم‬ ‫لەشانۆیی «عێشا»ی تریفە كەریمیان‬ ‫وەرگرتوە‪ ،‬هەست ئەكەم تەواو گونجاوە‬ ‫بۆ ئەمڕۆی كورد‪ ،‬چونكە چەندین روداو‬

‫كەرویانداوە هەمویان تراژیدین‌و بەچاوی‬ ‫خۆمان بینیومانن‪.‬‬ ‫دەربارەی ناوەڕۆكی شانۆییەكەیش‬ ‫وتی‪ :‬شانۆییەكە باس لەكچێكی ئێزدی‬ ‫دەكات كە لەناو ماڵی داعشێكدا چی‬ ‫لێبەسەردێت‪ ،‬بۆیە بەباشم زانی كە‬ ‫زیاتر بیگونجێنم لەگەڵ روداوەكانی‬ ‫ئەمڕۆی گەلەكەماندا‪ ،‬كە كۆمەڵگەی‬ ‫ئێمە پڕە لەتوندوتیژی جۆراوجۆر‪ ،‬بۆیە‬ ‫شانۆییەكە باسیان دەكات‌و دەرخستنی‬ ‫ناوكۆكییە كۆمەاڵیەتیەكانە لەناو‬ ‫كەسانی توندڕەودا‪.‬‬ ‫«روبــار مارسیدس» وەك پەیام‌و‬ ‫ێ ئاماژەی پێدەداو دەڵێ‌‪:‬‬ ‫كارێكی نو ‌‬

‫لەیادی جیهانیی شانۆدا‪،‬‬ ‫چەندین شانۆیی نمایش‬ ‫دەكرێن‬ ‫چاودێر‪-‬تایبەت‪:‬‬ ‫دوێنێ‌ ‪ ،2016/3/27‬لەهۆڵی پەیمانگەی‬ ‫هونەرە جوانەكانی سلێمانی‪ ،‬بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫گشتی هونەری شانۆی سلێمانی‪ ،‬بەهاوكاری‬ ‫بەشی شانۆی پەیمانگای هونەرە جوانەكان‪،‬‬ ‫مەراسیمی رۆژی جیهانی شانۆ بەڕێوەچو‪.‬‬ ‫سەرەتای مەراسیمەكە بەخوێندنەوەی وتارو‬ ‫چەندین چاالكی دەستیپێكرد‪ ،‬دواتر شانۆیی‬ ‫«ماڵەكەم پڕە لەكافر» نمایشكرا كە بڕیارە‬

‫ئـــەوەی الی مــن گرنگە‪ ،‬چۆنیەتی‬ ‫دەرخستنی ئەم پەیامەیە كە ستایلی‬ ‫تارماییم بەكارهێناوە‪ ،‬چونكە ئەم جۆرە‬ ‫ستایلە‪ ،‬یەكەمجارە نەك لەكوردستان‪،‬‬ ‫بــەڵــكــو لــەعــیــراقــیــشــدا بــەكــاردێــت‪.‬‬ ‫بیرۆكەكەم لــەوەوە هات كە دەقەكە‬ ‫گەیاندمیە ئــەوەی كە ئەمجۆرە كارە‬ ‫بكەم‪ ،‬لەیەكچونێكم لەگەڵ دەسەاڵتی‬ ‫دینیی سەپێنراو و بیروڕاكانی تاكی‬ ‫كــورد بینییەوە كە هەمومان لەژێر‬ ‫چوارچێوەیەكدا خۆمان مەاڵس داوەو‬ ‫ێ روە راستەقینەو‬ ‫هەرگیز نامانەو ‌‬ ‫خواستەكانی تاك ببینین‪.‬‬ ‫نــاوبــراو‪ ،‬ئــامــاژە بــەوەشــدەكــات‪،‬‬

‫كۆمەڵگەكەمان چــەنــد بانگەشەی‬ ‫نــوێــخــوازی بــكــات‪ ،‬هـــەر لەئاست‬ ‫دابــونــەریــتــدا‪ ،‬زۆر كۆنەپەرستانە‬ ‫بــیــردەكــاتــەوەو ناتوانین لــەو كۆتو‬ ‫زنجیرەی كراوەتە ملمان خۆمان دەرباز‬ ‫كەین‪ ،‬چەند سەردەم گونجاو بێت بۆ‬ ‫دەرباز بون‪ ،‬كەچی ئیرادەمان ملنادات‪،‬‬ ‫بۆیە ئێمە روی راستی مرۆڤەكانمان‬ ‫ونكردوەو ناتوانین بیانبینین‪ ،‬چونكە‬ ‫بیرمان ئیفلیجە‪ ،‬چــاومــان زیادەیە‬ ‫لەم سەردەمەدا‪ ،‬تائێستا كاری خۆی‬ ‫نەكردوە‪ ،‬چاومان هەبێت یان نا‪ ،‬هیچ‬ ‫لەبابەتەكە ناگۆڕێت‌و هــەر تارمایی‬ ‫دەبینین‪.‬‬

‫دوای گفتوگۆكەی بارزانی‪ ،‬لەگەڵ ئەلمۆنیتەر‪ ،‬كە لەبارەی ریفراندۆم بۆ سەربەخۆی‬ ‫كوردستان‪ ،‬رایگەیاند زۆر دڵنیایە «ئەگەر شتێكی وا رونەدات كە لەدەرەوەی كۆنترۆڵی‬ ‫ئێمەدا بێت» ئەمساڵ گشتپرسی»ڕیفراندۆم» ئەنجامبدەدەن‌و و رایشی وابوە دەگاتە‬ ‫پێش مانگی ئۆكتۆبەر‪.‬‬ ‫لەئێستادا‪ ،‬ریفراندۆم بوەتە گوتاری سیاسی پارتی دیموكرات‌و ئەم گوتارەیش سێبەری‬ ‫بەسەر گوتاری رەخنەیی هێزەكانیتردا كردوە‪ ،‬ئەو گوتارەی لەبەرامبەر شكستی‬ ‫سیاسی‌و ئابوری هەرێم‪ ،‬كە پارتی دیموكرات وەك هێزی یەكەم تاوانبار دەكات‪.‬‬ ‫پارتیش‪ ،‬وشیارانە كار لەسەر دو سەنگەر دەكات‪ ،‬سەنگەری ریفراندۆم بۆ سەربەخۆی‌و‬ ‫سەنگەری دژە ریفراندۆم‪ ،‬بەو واتایەیی ئەوەی لەسەنگەری پارتی نەبێت‪ ،‬لەسەنگەری‬ ‫سەربەخۆی نییەو ئەوەی كەوتە سەنگەری بەرامبەر دژە خواستی نەتەوەییە‪.‬‬ ‫هێزەكانیتریش‪ ،‬بەهۆی كورتی تێروانینی سیاسیان‪ ،‬كە هەندێكیان تا سەر لوتی خۆیان‬ ‫دەبینن‌و زاكیرەیان بەرامبەر مێژو و خوێندنەوەی روداوەكان‪ ،‬خیانەتیان لێدەكات‪ ،‬بۆیە‬ ‫بێدەنگ بون‌و ناتوانن رون قسە لەبۆشیی ئەم گوتارە بكەن‪.‬‬ ‫لەئێستادا‪ ،‬كوردستان‪ ،‬لەهەوڵدانێكی گەورەدایەو بۆ ئەوەی لەداڕمانی ئابوری‌و سیاسی‬ ‫رزگاری ببێت‌و توانای ئەوەی نییە بڕیار لە»ڕیفراندۆمێك» بدات‪ ،‬كە ئەمریكا دژێتی‌و‬ ‫ئەو «لەسەر پێی خۆمان» وەستانەی سااڵنی پێشو باسدەكرا‪ ،‬وادەرنەچو‪ ،‬هەرێم نەك‬ ‫لەسەر پێی خۆی نەوەستاوە چاودێری‌و هاوكاری ئەمریكاو واڵتانیتر نەبێت‪ ،‬بەدەمدا‬ ‫دەكەوێت بەسەر هەڵە گەورەكانی ‪ 25‬ساڵەیدا‪.‬‬ ‫دژ وەستانی ئەمریكا‪ ،‬نەرم‌و نەبیراوە‪ ،‬تەنها چاوالبردن لەپاراستنی هەرێم‪ ،‬كارەساتی‬ ‫گەورە دەخوڵقێنێت‪ ،‬سعودیە كە واڵتێكی زلهێزە لەڕۆژهەاڵتی ئیسالمیدا‪ ،‬لەئێستادا‪،‬‬ ‫هاوارێتی بەدەست پشتگوێ خستنی لەالیەن ئەمریكاوە‪ ،‬كە ئەمریكا هیچ دژایەتی‬ ‫ناكات‪ ،‬تەنها چاوی لەبەرژەوەندییەكانی لەناوچەكە داخستوەو وەك جاران پاسەوانی‬ ‫بۆ ناكات‪.‬‬ ‫نامەكەی توركی ئەلفەیسەڵ‪ ،‬سەرۆكی پێشوی دەزگــای هەواڵگری سعودیە‌‪ ،‬كە‬ ‫لەڕۆژنامەی «ئەلشەرق ئەلئەوسەت» رو لەباراك ئۆباما نوسی‪ ،‬وێنای رەوشی‬ ‫خراپی سعودییەی بۆ كردین‪ ،‬بەدەست ئەو «ئیهمال»كردنەی ئەمریكاوە‪ ،‬بەڕادەیەك‬ ‫بڵێت»ئێمە رابەرین‌و دان بەهەڵەكانماندا دەنێین‌و راستی دەكەینەوە‌و بەردەوامیش‬ ‫دەبین لەتەماشاكردنی گەلی ئەمریكی وەك هاوپەیمانمان‪».‬‬ ‫ئەمریكا دەزانێت‪ ،‬گوتاری ریفراندۆم بۆ سەربەخۆیی‪ ،‬گوتارێكە لەچوارچێوەی ملمالنێی‬ ‫هێزە كوردییەكان‌و نەبۆتە پڕۆژەیەكی نەتەوەیی‌و ستراتیژی‪ ،‬بۆیە خۆی سەرقاڵ‬ ‫ناكات بەوەها گوتارێكەوە‪ ،‬تا ئەوكاتەی دەبێت بەدراوێكی واقیعی‪ ،‬ئەوكات ئاسان‬ ‫نوقتە لەسەر دوا دێری ئەم گوتارە دادەنێت‪،‬وەك پرسی ریفراندۆم لەبارەی دەستوری‬ ‫هەرێم لەساڵی ‪ ،2009‬كە بەپێی زانیاریی میدیا بیانییەكان‪ ،‬بەتەلەفۆنێكی جۆبایدن‬ ‫راگیرا‪ ،‬ئەم جارەیش ئاسان فشاری ئەمریكا سەردەگرێت چونكە هەرێم توانای هیچ‬ ‫قەیران‌و قورساییەكیتری نەماوە‪ .‬ئەم راستەیش بارزانی باش دركی پێدەكات‪ ،‬بۆیە‬ ‫لەگفتوگۆكەیدا دەڵێت»ئەگەر شتێكی وا رونەدات كە لەدەرەوەی كۆنترۆڵی ئێمەدا‬ ‫بێت»‪ ،‬بەاڵم تێروانین‌و گوتاری سیاسی ئەمریكی‪ ،‬پێماندەڵێت شتەكە رودەدات‌و‬ ‫لەكۆنترۆڵی هەرێمیشدا نییە‪.‬‬ ‫بەاڵم هێزە سیاسییەكانیتر‪ ،‬كەپێدەچێت بەهۆی الوازی پەیوەندی دبلۆماسی‌و كێشە‬ ‫ناوخۆییەكانیانەوە بێت‪ ،‬تێڕوانینێكی رونیان بۆ دۆخی سیاسی ئەمڕۆ‌و ئەو گوتارە نییە‪،‬‬ ‫رەخنەی ناواقیعی ئەم گوتارەیان نەكردوە كە پێدەچێت ببێتە بەشێكیتر لەو قەیرانەی‬ ‫هەرێمی تێدا دەتلێتەوە‪ ،‬هەموان ئەگەر بڕوایشیان بەواقیعی ئەم گوتارەیش نەبێت‪،‬‬ ‫وەك درەختێكی لەبیاباندا چونەتە ژێر سێبەرەكەی‪ ،‬سێبەرێك كە لەڕاستیدا سێبەری‬ ‫كەسێكە ناوی «پارتیە» نەك سێبەری درەختێك ناوی»كورد» بێت‪ ،‬بۆیە پارتی‬ ‫یاری سیاسی ناوخۆی خۆی بەم سێبەرەیەوە دەكات‌و ئەوانیتریش دەبێت بەشوێن‬ ‫سێبەرەكەیا رابكەن‪.‬‬

‫عوسمانی شانۆ‪ :‬ئاستی هونەری شانۆ‬ ‫لەدابەزیندایە‬

‫تارۆژی ‪ 2016/4/5‬بەردەوام بێت‪.‬‬ ‫ئەمڕۆش ‪ 3/28‬لەهۆڵی بەدیعە دارتــاش‪،‬‬ ‫شانۆیی «كچێك ژیان ئەبەخشێتەوە بەمەرگ»‬ ‫نمایش دەكــرێــت كە لەدەرهێنانی «ئەڤین‬ ‫ئیبراهیم»ە‪.‬‬ ‫سبەینێ‌ ‪ 3/29‬لەهەمان هۆڵ‪ ،‬شانۆیی «گوێ‌‬ ‫بگرە عەبدولسەمیع» كە لەدەرهێنانی «هێژان‬ ‫عەلی»یە‪ ،‬نمایش دەكرێ‌‪.‬‬ ‫لەهەمان كاتدا پیشانگەی «ماسك» بۆ‬

‫هونەرمەند «حسێن كاكە حەمە» دەكرێتەوە‪.‬‬ ‫عوسمان محەمەد ناسراو بە»عوسمانی شانۆ»‬ ‫رێكخەری مەراسیمی یــادی شانۆیی جیهانی‬ ‫سەبارەت بەم یادە بە «چاودێر»ی راگەیاند‪:‬‬ ‫دوای پیرۆزبایی‪ ،‬ئەوە دەڵێم‪ ،‬كە شانۆی كوردی‬ ‫بەچەندین قۆناغی جیاجیادا تێپەڕیوە‪ ،‬سەرەتا‬ ‫شانۆ كە بەقۆناغی زێڕین دەناسرا دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ سااڵنی حەفتاكان‌و هەشتاكان‪ ،‬دوای راپەڕین‌و‬ ‫دوای نەمانی رژێمی بەعس‪ ،‬هەر قۆناغێك لەمانە‬

‫بڕوا بەرزنجی‬

‫لەئاستێكی جیاوازدا بوە‪ ،‬بەاڵم لەئێستادا ئاستی‬ ‫شانۆ الوازەو تەواو هەست بەدابەزینی دەكەین‪.‬‬ ‫دەربــارەی قەیرانی دارایــی لەمڕۆی هەرێمی‬ ‫كوردستانیشدا وتی‪ :‬ئەم قەیرانی دارایی‌و شەڕی‬ ‫نەگریسەی داعش‪ ،‬زیانی هەیە لەسەر هونەری‬ ‫كــوردی بەگشتی‌و شانۆ بەتایبەتی‪ ،‬گەرچی‬ ‫لەئێستادا لەئاست ویست‌و داواكارییەكانی‬ ‫شانۆكاردا نییە‪ ،‬بەاڵم هەرچۆنێك بێت الی ئێمە‬ ‫جێگەی خۆی هەیە‪.‬‬

‫لە ڕۆژی جیهانیی شانۆدا‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫نوێرتین کتێبی‬

‫دانا ڕەئوف باڵوکرایەوە‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )497‬دووشةممة ‪2016/٣/28‬‬

‫ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬

‫ڕۆمانێک لەناو جەرگەی هۆڵۆکۆستەوە‬

‫ڕووناک شوانی ڕۆمانی "پیاوێکی بێچارەنووس"ـی "ئیمرە کیرتێز" دەکات بە کوردی‬ ‫ئا ڕەخنەی چاودێر‬ ‫ڕوونــاک شــوانی‪ ،‬وەرگێــڕ‪ ،‬تازەترین‬ ‫کاری وەرگێڕانــی بریتییە لــە وەرگێڕانی‬ ‫ڕۆمانــی «پیاوێکــی بێچارەنووس»ـــی‬ ‫ڕۆماننووسی هەنگاری «ئیمرە کیرتێز»‪،‬‬ ‫کــە لە زمانی ســویدییەوە کردوویەتی بە‬ ‫کوردی‪.‬‬ ‫ڕۆماننووســی هەنگاریی ئیمرە کیرتێز‪،‬‬ ‫لــە ســاڵی ‪ 1929‬لــە بۆداپێســت‪ ،‬لــە‬ ‫خێزانێکــی بەڕەگەز جــوو لەدایک بووە‪.‬‬ ‫لە دواســاڵی جەنگــی جیهانیی دووەمدا‪،‬‬ ‫واتا لە ‪ 1944‬لە تەمەنی پازدەســاڵییدا‬ ‫ڕاپێچــی ئــۆردوگای زۆرەملێی ئاوشــڤتز‬ ‫و دواتر بۆشــنڤەڵد کرا‪ .‬لەگــەڵ کۆتایی‬ ‫شــەڕدا‪ ،‬لــە ســاڵی ‪ 1945‬ئازادبوو‪ .‬لە‬ ‫هەنگاریــا بــۆ ماوەیەکــی کــورت وەکــو‬ ‫ڕۆژنامەنــووس لەڕۆژنامەیەکــدا کاری‬ ‫کــردووە‪ .‬بەرهەمەکانی فرۆیدو نیتشــەی‬ ‫لە ئەڵمانییەوە وەرگێڕاوەتە ســەر زمانی‬ ‫هەنگاریی‪.‬‬ ‫وەک ڕوونــاک شــوانی ئاشــکرای‬ ‫دەکات‪ ،‬ڕۆمانی (پیاوێکی بێچارەنووس)‬ ‫بەناوبانگتریــن بەرهەمــی کیرتێــزە‪ ،‬لێ‬ ‫لە ســۆنگەی تێڕوانینی جیــاوازی ئیمرە‬ ‫کیرتێز بۆ هۆلۆکۆست و ژیان لە ئۆردوگا‬ ‫زۆرەملێکانــدا‪ ،‬مــاوەی دەســاڵ لە دوای‬ ‫نووســینی ڕۆمانەکــە‪ ،‬پــاش ئــەوەی لە‬ ‫ئەڵمانیا باڵوبۆوە‪ ،‬ئینجا لە ‪1975‬ـــدا لە‬ ‫هەنگاریا دەرفەتی چاپکردنی بۆ ڕەخسا‪.‬‬ ‫ناوەڕۆکــی زۆربــەی ڕۆمانەکانــی ئــەم‬ ‫نووسەرە سەبارەت بە پاکتاوی نەژادیی و‬ ‫هۆلۆکۆستن (پڕۆسەی قڕکردنی جوو کە‬ ‫لە ســەردەمی نازییەکاندا) چوون بەخۆی بەرامبەر ستەمی وەحشیگەریی لەمێژوودا‬ ‫دەگێڕێتەوە) پێ بەخشرا‪.‬‬ ‫یەکێ لە دەربازبووانی هۆلۆکۆستە‪.‬‬ ‫ســەبارەت بــە ناوەڕۆکــی ڕۆمانەکــە‪،‬‬ ‫کیرتێز لە (‪)2002 /10/10‬ـدا لە الیەن‬ ‫ئەکادیمیــای ســوێدیی خەاڵتی نۆبڵی بۆ شــوانی ئاماژەی بەوە دا‪ ،‬لەم ڕۆمانەدا‪،‬‬ ‫بەرهەمەکانی‪ ،‬کە(کەمئەزموونیی تاک لە کیرتێــز وەکو یەکێ لە شــایەتحاڵەکانی‬

‫هۆلۆکۆســت‪ ،‬ئەزموونــی واقیعیــی‬ ‫خۆیمــان لە چوارچێــوەی گێڕانەوەیەکی‬ ‫ئۆبژێکتیڤییــدا‪ ،‬دوور لــە هەستوســۆز‪،‬‬ ‫لــە زمانــی مێردمنداڵێکــی جوولەکەوە‪،‬‬ ‫بــێ ئەوەی زانیارییەکی ئەوتۆی لەســەر‬

‫ئا یینە کــە ی‬ ‫خۆی هەبێت‪ ،‬بگرە باوەڕیشــی پێ نییە‪،‬‬ ‫لەالیەن نازیســتەکانەوە لە تەک هەزاران‬ ‫جوو‪ ،‬قــەرەج‪ ،‬کەمئەندام‪ ،‬کۆمۆنیســت‬ ‫و دیموکراتخــوازەکان ڕاپێچــی ئــۆردوگا‬ ‫زۆرەملێــکان و کاری بێگاریــی دەکرێت‪.‬‬ ‫کیرتێز ســتەمی مرۆڤمان لــە مرۆڤ‪ ،‬لە‬ ‫ســایەی شــەڕە بێکۆتاییەکانــی مێژوودا‬ ‫بــۆ دەگێڕێتــەوە‪ .‬وێــڕای ناســاندنی‬ ‫شــێوازی ژیــان‪ ،‬ئــازارو ئەشــکەنجە لە‬ ‫ئــۆردوگا زۆرەملێکانــدا‪ ،‬لــە پێوەندیــی‬ ‫گرتــووەکان لەتــەک یەکدیــدا دەدوێت‪.‬‬ ‫هەروەها چەمکــی چارەنووس‪ ،‬کە خاڵی‬ ‫ســەرەکیی ڕۆمانەکەیە‪ ،‬پێوەندیی نێوان‬ ‫ئازادیــی و چارەنــووس‪ ،‬خۆگونجاندنــی‬ ‫مــرۆڤ لەتــەک ژینگەی تــازەدا گەرچی‬ ‫لــە ئــۆردوگای زۆرەملێ و دیلییشــدابێ‪،‬‬ ‫دابڕان و بێبەشــبوون ئەو تەوەرانەن‪ ،‬کە‬ ‫لــە چوارچێوەی ئەم ڕۆمانەدا خوێنەر تا‬

‫ئارام شێخوەسانی‬ ‫سێیەم ڕۆمانی باڵوکردەوە‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫مەرگــی مێژوونــووس‪ ،‬ناونیشــانی‬ ‫ســێیەم ڕۆمانی ڕۆماننووســی گەنج‪ ،‬ئارام‬ ‫شێخوەســانییە و ناوەنــدی ئاوێــر چــاپ‬ ‫و بــاوی کردۆتــەوە‪ ،‬پێشــتر هەریەکــە‬ ‫لــە ڕۆمانەکانــی «خەوتــوو و ســەمای‬ ‫سڕبوون»ـی باڵو کردبۆوە‪.‬‬ ‫ســەبارەت بــەو ڕۆمانە نوێیــەی‪ ،‬ئارام‬ ‫بــە ڕەخنــەی چاودێری ڕاگەیانــد‪ ،‬مه‌رگی‬ ‫مێژوونــووس‪ ،‬هه‌وڵێكــی دیكه‌ی ‌ه ل ‌ه دنیای‬ ‫نووســینیدا و له‌م كاره‌دا به‌ر ئه‌و تێڕوانین‬ ‫و گومانان ‌ه‌كه‌وتووە‪ ،‬ك ‌ه ســااڵنێكی درێژ‌ه‬ ‫له‌گه‌ڵیانــدا ل ‌ه ملمالنێدایــە‪ ،‬ئه‌وه‌ش ته‌نیا‬

‫هه‌وڵێك ‌ه بۆ نزیكبوونه‌و‌ه وتێگه‌یشتنی زیاتر لــ ‌ه یادگه‌ی مندا بابه‌تــی گه‌رموگوڕبوون‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه چه‌مكگه‌لێك ك ‌ه قســه‌ی زۆر هه‌ڵده‌گرن ئه‌و ملمالنێ و شێوه‌ ئیشكردنه‌‪ ،‬بۆ دنیای‬ ‫و لــ ‌ه چه‌ندان په‌نــاو‌ه خوێندنه‌وه‌ی جودا نووســین كارێكــ ‌ه چێــژی تایبه‌تــی خۆی‬ ‫هه‌یه‪».‬‬ ‫ده‌خوازن‪.‬‬ ‫ئاشکراشــی کرد‪ ،‬مەرگــی مێژوونووس‬ ‫ئــەو گوتی‪« :‬له‌م كاره‌دا كۆشــاوم‪ ،‬تا‬ ‫ســه‌رنجی زیاتــر بخه‌مــ ‌ه ســه‌ر بابه‌تێكی ئیشــكردنی ئه‌ده‌بــ ‌ه له‌نــاو كۆمه‌ڵێــك‬ ‫دیاریكــراو‪ ،‬بــۆ ئــه‌وه‌ی لــه‌و چوارچێــو‌ه بابه‌تــی پــڕ مشــتومڕ‪ ،‬ك ‌ه ڕه‌نگــ ‌ه لێره‌و‌ه‬ ‫جێگیــر‌ه بیهێنمــ ‌ه ده‌ره‌و‌ه و لــ ‌ه باشــتر ســێبه‌ری هه‌ندێك گومــان ببینین‬ ‫گۆشــه‌نیگایه‌كی دیكــه‌وه‌‪ ،‬لێــی ڕابمێنم‪ ،‬له‌باره‌ی چه‌مكی مێژوو‪ ،‬یاخود پرســیاری‬ ‫هه‌روه‌ها ب ‌ه هۆكارگه‌لی جیاوازه‌وه‌‪،‬باشــتر ئه‌وه‌ی ئه‌رێ مێژوونووس كێیه‌؟ ئێســتاك ‌ه‬ ‫ب ‌ه قوواڵیی بابه‌ته‌كــه‌دا بچم ‌ه خواره‌وه‌ و قۆناغێكــی تایبه‌ت ‌ه بۆ وردبوونه‌و‌ه و ڕامان‬ ‫بابه‌ته‌كــ ‌ه ببینم و كێشــه‌یه‌كیش ل ‌ه مانادا ل ‌ه ئه‌ركی مێژوونووس و كاریگه‌ری مێژوو‪،‬‬ ‫درووســت نه‌بێت‪ .‬بۆ ئه‌م كاره‌یش سوودم ئايا ئێســتاكه‌ شــتێك هه‌یه‌ به‌ناوی ترس‬ ‫ل ‌ه چه‌ندین كه‌ره‌ســته‌ی جیاواز بینوو‌ه ك ‌ه له‌ مێژوو؟‬

‫کۆ تا یــی‬

‫کەمەندکێش دەکات‪.‬‬ ‫ئەو وەرگێڕە باس لەوەش دەکات‪ ،‬ڕەنگە‬ ‫هاندەری بۆ وەرگێڕانی ئەم ڕۆمانە‪ ،‬جگە‬ ‫لە ناوەڕۆکە ئینســانییەکەی‪ ،‬ئەوە بێت‪،‬‬ ‫کە لەنێو دێڕەکانییدا پڕۆســەی قڕکردنی‬ ‫کورد(ئەنفال)ـی لەال بەرجەستە دەکات‪.‬‬ ‫دیــارە بە ڕەچاوکردنی جیاوازی شــوێن‪،‬‬ ‫کات و شێوازی جێبەجێکردنەکەی‪ .‬پێی‬ ‫وایە‪ ،‬لــە هەموو ســەردەمەکاندا جەلالد‬ ‫هەمــان جەلالدە‪ ،‬لــە بەرگێکی نوێدا‪ ،‬بە‬ ‫ئایدیایەکــی دیکەو لەژێر ناوونیشــانێکی‬ ‫تردا‪ ،‬لە جوگرافیایەکی دوور لە تسایتس‬ ‫و بۆشــنڤەڵد‪ ،‬جارێــک لــە بۆســنە‪،‬‬ ‫جارێکیش لــە نوگرەســەلمان و عەرعەر‬ ‫و لــە دوا دەرکەوتنیشــیدا لە شــەنگالدا‬ ‫بــە دەمامکێکی نوێــوە تاوانەکانی خۆی‬ ‫جێبەجــێ دەکات‪ .‬جارێــک لــە جیاتــی‬ ‫ســووتێنگەکان چاڵەکانی مەرگ دەکاتە‬ ‫گۆڕستانی بەکۆمەڵ و قوربانییەکانی تێدا‬

‫زیندەبەچــاڵ دەکات‪ ،‬یان لەژێر ئااڵیەکی‬ ‫ڕەشــدا ســەری دیلەکانــی دەپەڕێنێــت‪،‬‬ ‫دەیانســووتێنێت‪ ،‬یــان لــە بازاڕەکانــدا‬ ‫هەڕاجیان دەکات‪ .‬بەم ئاوایە الپەڕەیەکی‬ ‫ڕەشی خوێناوی دەخاتە سەر الپەڕەکانی‬ ‫مێژووی دڕندەیی مرۆڤ‪.‬‬ ‫گوتیشــی‪« :‬گێڕانــەوەی چیرۆکەکانی‬ ‫گەڕانــەوە لــە مــەرگ‪ ،‬تێپەڕبوونــە بــە‬ ‫کوچــەو کەلەبەرەکانــی مەرگــدا‪ ،‬خودی‬ ‫دەربازبــووی ئــەو ئەزموونــە نەبێت هیچ‬ ‫کەسێکی دیکە ناتوانێت بەهیچ شێوەیەک‬ ‫وێنای ئەو مەرگەســاتە بکات‪ .‬چون ئەو‬ ‫پڕۆســەیە لە الی کەسانی تر دەبێتە ئەو‬ ‫دۆزەخــەی گیۆرگی(قارەمانی ڕۆمانەکە)‬ ‫ڕەتی دەکاتەوە ناوی دۆزەخی لێ بنێت‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی کەس دۆزەخی ڕاستەقینەی‬ ‫نەبینیــوەو نازانێــت چۆنــە‪ ،‬وەلــێ لــە‬ ‫ئاوشڤتزو بۆشــنڤەڵددا لەگەڵ ساتەکانی‬ ‫مەرگدا ژیــاوەو دەســتوپەنجەی لەتەکدا‬ ‫نــەرم کردووە‪ ،‬بۆنی کردووە‪ ،‬تاماوەکەی‬ ‫چەشتووە‪ .‬لەکاتێکدا خەڵکی ئاسایی لە‬ ‫بۆداپێســتدا ژیانی ئاسایی خۆیان بەسەر‬ ‫دەبرد‪ .‬هەرچەندە نووســەری ئەم ڕۆمانە‬ ‫هەموو ئەمانە لەســایەی وەحشــیگەریی‬ ‫جەنــگ و ژیان لە ئۆردوگاکانی زۆرەملێدا‬ ‫بە ئاسایی لێک دەداتەوە‪».‬‬ ‫ســەرەڕای ئەوەش وەکو خۆی دەڵێت‪:‬‬ ‫« ناتوانــم ژیانێکــی تــازە دەســت پــێ‬ ‫بکەمــەوە! مەگەر جارێکــی دیکە لەدایک‬ ‫ببمەوە‪ ،‬یا‪ ،‬گەر دووچاری نەخۆشــییەک‬ ‫یــان گرفتێک ببم‪ ،‬کە کاریگەری لەســەر‬ ‫زەین و بیرکردنەوەم هەبێت‪».‬‬ ‫وەلــێ هەرچۆنێــک بێت مــرۆڤ وێڕای‬ ‫تااڵوەکانــی ڕابــردوو دەتوانێــت هەنگاو‬ ‫بــەرەو ژیانێکــی نــوێ بنێــت‪ ،‬گەرچــی‬ ‫شــەقاوەکان بچــووک یــان گــەورە بن‪،‬‬ ‫بەردەوامیــی بەژیان بــدات‪ ،‬چونکە هیچ‬ ‫شتێکی مەحاڵ نییە نەتوانین خۆمانی لە‬ ‫تەکدا بگونجێنین‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )49٧‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/٣/٢٨‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫كۆچیرۆكەكانی فرانس كافكا‬ ‫لە یەك بەرگدا‬

‫چوار پەلی ڕەق هەڵدێـــت‪ .‬ئەوە دەروازەی‬ ‫پاقژبوونەوەیــە‪ ،‬بۆ پێخســتنە نــاو دنیای‬ ‫ئــەدەب‪ .‬لــە یاداشــتەكانیدا دەنووســێت‪:‬‬ ‫(نووســین تەنها‌و بەم شێوازە دەبێت‪ .‬بەم‬ ‫مكوڕییە‌و بەو قوتاربوونە ڕۆ ‌ح و لەجەستە‬ ‫مەیسەر دەبێت)‪.‬‬ ‫چیرۆكــی (بڕیار)‪ ،‬هەمــوو ڕەگەزەكانی‬ ‫وێڵگــەی كافكایزمــی تێدایــە‪ .‬هیچ شــت ‌ێ‬ ‫بەكۆتایــی نــاگات‌و هیــچ شــتێ‌ یەكالیــی‬ ‫نابێتــەوە‪ .‬لــە تاریكســتانی ئــەو دەقــە‬ ‫قەترانیــەدا‪ ،‬تروســكەیەك بــەدی ناكرێت‪.‬‬ ‫ئەوەی هەیە تەلیسم‌ و ئاڵۆز ‌ی و دۆشداما ‌ن‬ ‫و دڵەڕاوكەیــە‪ .‬پەیوەنــدی بــاوك‌و كــوڕ‪،‬‬ ‫پەنهان‌ و نادیارە‪ .‬هیچ لۆژیكێكی قەناعەت‬ ‫پێهێنەر‪ ،‬لەپشــت پەرچەكرداریان بەرامبەر‬ ‫یەكتری نییە‪.‬‬ ‫پاشان (بەدەعەجانبوون) دێت‪ .‬گریگۆر‬ ‫سامســا دێــت‪ ،‬ئــەو فەرمانبــەرەی دبێتە‬ ‫دەعەجان‪ .‬سامســا ئــەو وێنەیەی پاڵەوانی‬ ‫چیــرۆك لــەق دەكات كــە زۆر لەمێژبــوو‪،‬‬ ‫لەمێشــكی خوێنەرانــدا چەســپی بــوو‪.‬‬ ‫ت و لەشكان نەهاتوو‪،‬‬ ‫پاڵەوانێك سەرسەخ ‌‬ ‫دەبێتــە قالۆنچەیــەك‪ .‬ئەڵبــەت ئــەوە‬ ‫یەكەمیــن دەركەوتنی قەرمانــی چیرۆكێك‬ ‫نییە‪ ،‬لەبەرگی دەعبایەكــدا‪ .‬ئێدوارد ڕابان‬ ‫پاڵەوانی چیرۆكی (ڕێوڕەسمی زەماوەند لە‬ ‫گونــد)‪ ،‬دەڕوات‌و (خەون دەبینێ‌‪ :‬خەون‬ ‫دەبینم لە ســەر پێخەفەكــەم پاڵكەوتو ‌م و‬ ‫شكڵی گووخلێنكەیەك وەردەگرم)‪.‬‬ ‫گریگۆر سامسا پێ‌‌و پلێكی زۆری دەبێت‪،‬‬ ‫بەاڵم باریك‪ .‬بەجۆرێك بەراورد بەجەستەی‪،‬‬ ‫شوێن بەزەیی‌ و مایەی پێكەنینە‪ .‬ڕەنگێكی‬ ‫قاوەیــی‪ .‬بەژنــی هێندەبەرزە‪ ,‬لــە قوڵفی‬ ‫دەرگاكەوە تا ســەرزەوی ژورەكەی دەبێت‪.‬‬ ‫لەنیوەی دەرگایەك پانترە‪ .‬دەم‌و سەقەڵی‬ ‫وەك ئێمــە‌و مانان ناجوڵێنێ‌‪ .‬وەك ئێمەش‬ ‫دوو ئەبرۆو گەردنێكی هەیە‪.‬‬ ‫سەروەختێك خانەیەكی چاپ باڵوکردنەو‌ە‬ ‫خەریكــی چاپكردنــی (بەدەعەجانبــوون)‬ ‫دەبێــت‪ ،‬كافكا نامەیەك بۆ بەرپرســی ئەو‬ ‫خانەیــە دەنێرێــت ‌و هۆشــداری دەداتــ ‌ێ‬ ‫كەنابێت نەخشەســازەكە‪ ،‬وێنــەی قالۆنچە‬ ‫لەسەر بەرگی كتێبەكە دابن ‌ێ و پێیدەڵێت‪:‬‬ ‫(تكایــە وریای ئەوەبــە‪ ،‬ناكرێت وێنەیەكی‬ ‫تو‬ ‫لەوجــۆرە لەســەر بەرگەكەی بكێشــرێ ‌‬ ‫تەنانــەت نابێت‪ ،‬شــتێكی وەهــا دابنێرێت‬ ‫كە لــەدوری دوریشــەوە پەیوەندی بەوەوە‬ ‫هەبێت)‪.‬‬ ‫لەبــری ئــەوە پێشــنیار دەكات‪ ،‬وێنەی‬ ‫خێزانێك دابنرێت كە لە ژورەوە دانیشــتون‬ ‫‌و دەرگاكــە بەجۆرێــك پێــوەدراوە‪ ،‬بەهیچ‬ ‫كلۆجێك گریگۆر سامســا دەرناكەوێت‪ ،‬یان‬ ‫دەشــێت دەرگاكە كرابێتەوە‪ ،‬بەاڵم جگە لە‬ ‫تاریك‌و نوتەكیەك هیچی دی دیارنەبێت‪.‬‬ ‫سامســای (دەعەجان)‪ ،‬دەسپێكی چونە‬ ‫نێــو دنیای ئــاژەاڵن بــوو‪ .‬ئیــدی ئاژەاڵن‬

‫بــەاڵم زۆرێك لەو چیرۆكانە كۆتاییان نییەو‬ ‫ك‬ ‫بەتەواونەكــراوی جێهێڵــراون‪( ،‬كۆشــ ‌‬ ‫نزار ئاگری‬ ‫و دادگایــی‌ و ئەمریــكا)‪ ،‬لــەو تێكســتە‬ ‫و‪ .‬لە عەرەبییەوە‪ :‬شوان ئەحمەد‬ ‫تەواونەكراوانەن‪.‬‬ ‫دۆرا دیمانت دەڵێت‪( :‬ئەو دەستنووسەی‬ ‫لــەو پێشــەكییەدا كــە جــۆن ئەبدایكی‬ ‫ڕۆماننووســی ئەمریكی بــۆ كتێبی (فرانس چیرۆکی کوالنە کەلەالی خۆم بوو فەوتاندم‪،‬‬ ‫كافكا‪ ,‬كۆ چیرۆكەكان)ی نووسیوە و چاپە چیرۆكێكــی تەواوبــوو‪ .‬لەوێــدا پاڵەوانــی‬ ‫ئینگلیزییەكەی لە نیویۆرك لەالیەن خانەی چیرۆكەكە‪ -‬ئاژەڵێكی سەیر و سەمەرەیە‪،-‬‬ ‫وەشانی (شوكن بوكس)ەوە باڵوكراوەتەوە‪ ،‬لەحاڵەتی ئامادەباشــیدا دەبێــت بۆئەوەی‬ ‫دەڵێت‪( :‬دوای تێپەڕبونی زیاد لە سەدەیەك بەر بەو دۆژمنە دڕندەیە بگرێت كەدەیەوێت‬ ‫بەســەر لەدایكبوونیــدا‪ ،‬پێدەچێــت فرانس پەالمــاری بــدات‪ .‬بــەاڵم كاتێــك ڕوبەڕوی‬ ‫س و یەكتردەبنــەوە‪ ،‬قارەمانی چیرۆكەكە چۆك‬ ‫كافــكا دوایەمیــن نووســەری موقەدە ‌‬ ‫ت و شكست دێنێ)‌‪.‬‬ ‫ناوازەترین نوێنەری چارەنووسی مرۆڤایەتی دادەدا ‌‬ ‫دڕندە ئەو ناوەبوو كافكا لەنەخۆشییەكەی‬ ‫بێت لەجیهانی مۆدێرندا)‪ .‬ئەم كۆچیرۆكانە‪،‬‬ ‫هەرهەموو ئــەو چیرۆكانە لەخۆدەگرێت كە نابوو (نەخۆشی ســیل)‪ ،‬هەرئەو دەردەش‬ ‫كافــكا نووســیونی‪ .‬لــە كورتەچیرۆكــەوە بوو لەپەلوپۆی خست‌ و ژیانی لێسەندەوە‪..‬‬ ‫بیگــرە‪ ،‬تــا بەدرێژتریــن چیــرۆك دەگات‪ .‬دواجــار لەبــەردەم (نەخۆشــی ســیل)دا‪،‬‬ ‫زۆربــەی زۆریشــیان لــەدوای مردنی خۆی چۆكی دادا و ئااڵی سپی هەڵكرد‪.‬‬ ‫فرانس كافكا بەردەوام دەینووســی‪ ،‬گەر‬ ‫چاپكراون و ڕوناكیان بینیوە‪.‬‬ ‫كورتە یرۆكــی وای هەیە لەچەند دێڕێك تۆزێكیش پشــوی بدایە‪ ،‬ئەوا ئەو شتانەی‬ ‫زیاترنییــە‪ ،‬بــەاڵم هەنــدێ‌ چیرۆكــی زۆر بۆ هاوڕێكانی دەخوێندەوە كەنووسیبوونی‪.‬‬ ‫درێژیشی هەیە‪ ،‬وەك‪( :‬بەدەعەجانبوو ‌ن و كاتێــك نووســینەكانی بــۆ هاوڕێكانــی‬ ‫دادگایی‌ و وڵگەی ســزا و پزیشــكی الدێ‌)‪ .‬دەخوێنــدەوە‪ ،‬ناوبەناو ئێســتێكی دەكرد‪،‬‬ ‫كافــكا ئــەو چیرۆكانــەی بەجیاجیــا و لە بــۆ ئەوەی پێبكەنێ‌ بەوەی نووســیویەتی‪.‬‬ ‫كتێبی سەربەخۆدا باڵوكردۆتەوە‌و مێژووی تۆبڵێــی ئــەوە پێكەنینی خۆشــی بوبێت‪،‬‬ ‫س و گاڵتەجاڕی؟‬ ‫نووسینیشیان دەگەڕێتەوە بۆ ماوەی نێوان یاخود تەو ‌‬ ‫هــەر لەیەكەمیــن چیرۆكیــەوە كــە‬ ‫سااڵنی ‪ 1913‬بۆ ‪.1919‬‬ ‫شــایەنی باســە بــە پاكنووســی دەینووسێت‌و پیشانی ماكس برودی هاوڕێی‬ ‫نامیلكەیەكــەوە خەریــك دەبێــت‪ ،‬كاتێــك دەدات‪ ،‬بــرود هەســت دەكات لەبــەردەم‬ ‫مــردن لــە ســێی حوزەیرانــی ‪1924‬دا و بلیمەتێكــی ناوازەدایــە‪ .‬ســەروەختێك‬ ‫لــە تەمەنــی چــل ســاڵ‌و یانــزە مانگیدا لەتەمەنــی بیســت ســاڵیدا چیرۆكــی‬ ‫بەرۆكــی پێدەگرێت‪ .‬لەپــاش خۆ ‌ی و لەنێو (ڕێوڕەســمی زەماوەند لەگوند)‌ و چەندین‬ ‫دەستنووســەكانیدا‪ ،‬الپەڕەیەك دەدۆزنەوە چیرۆكێكی دیكەی بۆ دەخوێنێتەوە‪ ،‬ماكس‬ ‫كەهەنــدێ‌ تێبینــی تێدایــە و بــۆ هاوڕێی برود ناتوانێت سەرســامی خۆی بشارێتەوە‬ ‫گیانــی بەگیانــی ماكس برودی نووســیوە و تێــدەگات خەیــاڵ‌و فانتازیای كافكا‪ ،‬لە‬ ‫و لەبــارەی كورتەچیرۆكەكانیەوەیەتــ ‌ی و ئەندێشە و فانتازیای دیكە ناچێت‌ و ئەوەی‬ ‫تێیدا دەڵێت‪( :‬لەنێو هەموو ئەو شــتانەی ئەم دەینووسێت تایبەتە‪.‬‬ ‫لــە چیرۆكی (ڕێوڕەســمی زەماوەند لە‬ ‫نووسیومن‪ ،‬ئەم بەرهەمانەم شایەنی ئەوەن‬ ‫بمێننــەوە‪ :‬دادگایــی‪ ،‬بەدەعەجانبــوون‪ ،‬گوند)دا‪ ،‬پاڵەوانی چیرۆكەكە ئێدوارد ڕابان‪،‬‬ ‫وڵگــەی ســزا‪ ،‬پزیشــكی الدێ‌‌ و هەروەهــا ڕودەكاتــە ئــەو گونــدەی زەماوەندەكەیــی‬ ‫چیرۆكــی هونەرمەنــدی برســیەتیش‪ .‬كــە تێدادەكرێــت‪ .‬بەاڵم هــەرزوو‪ -‬لە دێڕەكانی‬ ‫دەڵێــم ئەو كتێــب‌ و چیرۆكانــە بمێننەوە‪ ،‬ســەرەتاوە‪ -‬هەســت دەكەیــن ڕابــان‪،‬‬ ‫مەبەستم ئەوەنییە سەرلەنوێ‌ چاپبكرێنەوە هەرگیــزاو هەرگیز ناگاتە ئــەو گوندە‪ .‬واتە‬ ‫و بخرێنــە بەردەســت نەوەكانــی داهاتوو‪ .‬مۆتەكەی كافكایزم هەر لەو ســەرەتایەوە‪،‬‬ ‫نەخێــر بەپێچەوانەوە‪ ،‬من بەوە خۆشــحاڵ دێــت‌ و پانتایی چیــرۆك‌و حیكایەتەكانی‬ ‫دەبم كە ئاســەواریان نەمێنێ‌‪ .‬ئەوەی هەیە داگیردەكات‪.‬‬ ‫لێرە بەدواوە ئیــدی چیرۆك وەك جاری‬ ‫و نییــە ئەوەیــە دەربایس نیــم‪ -‬مادامەكی‬ ‫باڵوبونەتەوە و لەبەردەستی خوێنەراندان‪ ،-‬جارانــی نامێنێ‌‪ .‬چیرۆكگەلێــك بە كۆتایی‬ ‫ت و الی ناگەن‌و قارەمانەكانیشیان‪ ،‬ناگەنە كۆتایی‬ ‫گــەر كەســێك ویســتی هەڵیانگرێ ‌‬ ‫خۆیــان‪ .‬تــۆ بڵێــی حاڵــی كافكا خۆشــی‬ ‫خۆی بیانپارێزێت)‪.‬‬ ‫لەهەمــان ئــەو نامەیەدا كافــكا داوا لە بــەو چەشــنەبوبێت؟ ئایــا ئــەو چیرۆكانە‬ ‫ماكس بــرودی هاوڕێی دەكات ســەرجەمی ڕەنگدانەوەی شتەكانی ناخی بوون؟‬ ‫لەشــوێنێكدا دەنووسێت‪( :‬هاوسەرگیری‬ ‫دەستنووســەكانی بســوتێنێ‌‪ ،‬بەب ‌ێ ئەوەی‬ ‫كــەس بیانخوێنێتەوە‪ .‬دواتر و لەبڕگەیەكی بەپرۆســەیەكی گرنگ‌و پێویســت دەزانم)‪،‬‬ ‫تــری نامەكەیــدا‪ ،‬زۆر بەخەســتی داوای وەلێ‌ بۆخۆی هەرگیز نەیتوانی هاوسەرگیری‬ ‫بــكات‌و خێزان پێكبهێنێ‌‪ .‬كافكا ســەر بە‬ ‫شتێكی وادەكات‪.‬‬ ‫ڕەنگــە دۆرا دیمانت كــە لە دواڕۆژەكانی‬ ‫ژیانیــدا هاودەمــی كافكابــوو‪ ،‬هەمــوو ئەو‬ ‫دەســتنووس‌ و بەرهەمانەی فەوتاندبێت كە‬ ‫لەالی بــوون‪ ،‬بەاڵم ماكس بــرود ملی نەدا‬ ‫و نەچــووە ژێربــاری داواكارییەكەی‪ .‬بۆیە‬ ‫تێكــڕای دەستنووســەكان لــە هاوڕێكــەی‬ ‫دەشــارێتەوە‪ .‬دواتــر ماكس برود لەســەر‬ ‫ئــەو بابەتە دەنووســێت‌و دەڵێت‪( :‬کافكا‬ ‫دەیزانی من چەند وشــە و ڕســتەكانی بەرز كەمینەیەكــی جولەكەبوو لەشــاری پراگدا‪ .‬پانتای تێكســتەكانی داگیردەكەن‪ ،‬چ وەك‬ ‫دەنرخێنــم‌ و چ گرنگییەكیــان پێــدەدەم‪ .‬ئــەو كەمینەیە لــەڕووی ئەتنیكی‌ و ئایین ‌ی گێــڕەرەوە یــان بابەتــی گێڕانــەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫بەدرێژایــی بیســت ‌و دوو دانــە ســاڵی و هەروەهــا زمانەوانیشــەوە‪ ،‬گۆشــەگیر لەهــەردوو حاڵەتەكــەدا‪ ،‬ئاژەڵێــك دێــت‬ ‫ت‬ ‫هاوڕێیەتــی نێوانمــان‪ ،‬هیــچ الپەڕەیەكی و و تەریككرابــوو‪ .‬جولەكەكانــی پــراگ بــە ‌و شــوێنی مــرۆڤ دەگرێتــەوەو خواســ ‌‬ ‫و ویســتەكانی بەیــان دەكات‪ .‬ئــەوەش‬ ‫تەنانەت هیچ پۆسكارتێكیشم فڕ ‌ێ نەداوە)‪ .‬ئەڵمانیش قسەیان دەكرد‪.‬‬ ‫ك‬ ‫لەنامەیەكیــدا بــۆ ماكس بــرود‪ ،‬باس لە لــە (كوالنــە و پەیجوریەكانــی ســەگێ ‌‬ ‫لە ساڵی ‪‌1921‬و لە میانەی قسەوباسێكی‬ ‫لەگــەڵ كافــكادا‪ ،‬ماكس بــرود پێیدەڵێت‪ :‬ناســۆرەكانی خــۆی دەكات لەگــەڵ زمانی و یۆزڤینــەی ســترانبێژ و ڕاپۆرتێــك بــۆ‬ ‫(هیچ لە نووسینەكانت ناسووتێنم)‪ .‬لەبری ئەڵمانــی‌و زمانی چیكیــدا‪ .‬بەبێ‌ جیاوازی ئاكادیمیا)و چەند چیرۆكێكی دیدا دەبینین‪.‬‬ ‫پێدەچێت كافكا وەها سەیری بارودۆخی‬ ‫سوتاندن‌ و لەناوبردنیشیان‪ ،‬خۆی تەرخان و بــەردەوام لەهەوڵــی ئەوەدابــووە زمانی‬ ‫پ و عیبری فێرببێت‪ ،‬وەلێ‌ ســەركەوتوونەبووە‪ .‬خــۆی كردبــێ‌ كە چەنــد لــە هەلومەرجی‬ ‫دەكات بۆئەوەی ئامادەیان بكات بۆ چا ‌‬ ‫باڵویان بكاتەوە‪ .‬گەر ئەو نەبوایە هیچ كەس لەشــێونێكدا دەنووســێت‪( :‬زمانــەكان كارەكتــەری ســەرەكی تێكســتەكانیەوە‬ ‫(دادگایی‌و كۆشك‌) و بەرهەمە ناوازەكانی هەموویــان دەپوكێنەوە‪ ،‬بەاڵم شــێوەزار و نزیكــە‌و چۆن ترس و نائارامی‪ ،‬هەموو كون‬ ‫‌و قوژبنێكیــان تەنیــووە‪ .‬لەونامە درێژەیدا‬ ‫دیكەی نەدەخوێنــدەوە‪ ،‬بەرهەمگەلێك كە دیالێكتییەكان بەزیندوی دەمێننەوە)‪.‬‬ ‫چیرۆكــی (بڕیــار) بەجۆرێــك داگیــری كەبــۆ هێرمان كافــكای باوكی نووســیووە‬ ‫ئاراستەی ئەدەبیاتیان گۆڕی‪.‬‬ ‫لــەم كۆچیرۆكانــەدا چیرۆكگەلێــك دەكات‪ ،‬توشــی وڕێنــە دەبێــت‪ .‬ئــەم (لەتشــرینی دووەمــی ســاڵی ‪1919‬‬ ‫دەخوێنینــەوە كە لــەم الوال فڕێ درابون و حاڵەتەی لەشــەوی ‪ -23-22‬ئەیلولی ساڵی نووســیویەتی)‪ ،‬وەها وەسفی خۆی دەكات‬ ‫بەرهەمی ژیانی نووسەرێكن‪ ،‬هەموو تەمەنی ‪ 1912‬تــوش دێــت‪ .‬بەدرێژایی ئەو شــەوە كە ئێســكە پەیكەرێكی بچوكە لەتەنیشــت‬ ‫تەرخان بــوو بۆ (نووســین‌ و نەهامەتی)‪ .‬بێوچــان‪ ،‬دەنووســێت‌و دەنووســێت‪ ،‬تــا باوكــە كەتــەو چوارشــانەكەیدا‪ ،‬كاتێــك‬

‫بەمنداڵی لەگەڵیدا ڕۆیشتووە بۆ مەلەوانگە‪.‬‬ ‫كافــكا دەنووســێت‪( :‬هێرمــان كافــكا‪،‬‬ ‫باوكەكەتەو چوارشــانەكەم‪ ،‬دەســەاڵتدارە‬ ‫ســەختگیرەكە‪ ،‬كوڕی كابرایەكی قەســاب‬ ‫بوو لە گوندێكی باشوری هەرێمی بۆهیمیا‪.‬‬ ‫لەوێوە دێت بۆ پراگ‌و دەست بە بازرگانی‬ ‫كــردن دەكات‪ ،‬دوكانێكــی جوملەفرۆشــی‬ ‫جل‌و بەرگ دەكاتەوەو كڕیارەكانیشــی ئەو‬ ‫خەڵكانە دەبن كە لەشــار و شارۆچكەكانی‬ ‫دەرەوە ڕوولەوێ‌ دەكەن)‪.‬‬ ‫باوكی كافكا پیاوێكی بەشان‌و شەوكەت‬ ‫بوو‪ .‬تــەواوی ئەندامانــی خێزانەكەیان بەو‬ ‫چەشــنەبوون‪ ،‬كافــكا خۆشــی كەســێكی‬

‫کافکا كاتێك نووسینەكانی بۆ هاوڕێكانی دەخوێندەوە‪ ،‬ناوبەناو‬ ‫ئێستێكی دەكرد‪ ،‬بۆ ئەوەی پێبكەنێ‌ بەوەی نووسیویەتی‬ ‫بااڵبەرزبوو‪ .‬تەواوی بنەماڵەكەیان سەرقاڵی‬ ‫كار و بازرگانــی بــوون‪ .‬هێرمــان كافكاش‬ ‫كوڕەكــەی بۆئــەوە ئامادەدەكــرد تــا لــە‬ ‫بازرگانیكردندا‪ ،‬شــوێنی بگرێتــەوە‪ .‬وەل ‌ێ‬ ‫كافكا هۆش‌ و گۆشی لە دنیایەكی دیكەبوو‪.‬‬ ‫كەســێكی نەرمونیان‪ ،‬بێدەنگ‪ ،‬شەرمن‪،‬‬ ‫دڵ ناســك‪ .‬لەبەرئــەوە ئامادەگــی باوكــی‬ ‫لــەدەوری‪ ،‬وەك مۆتەكەیەكــی قــورس‬ ‫وابــوو‪ .‬جارێك لە جاران كــە كافكا منداڵ‬ ‫دەبێــت‌و ژیرنابێتەوە‪ ،‬پەلــی دەگرێت‌و لە‬ ‫هەورەبانەكەیــان دایدەنێت‪ .‬ئیدی لەو ڕۆژە‬ ‫بەدواوە‪ ،‬وێنەی باوكی وەك دەســەاڵتێكی‬ ‫توڕە و ســەختگیر لە مێشكیدا دەچەسپێ‌‪.‬‬ ‫ئــەو نامــە درێژەشــی كەپڕە لــە گلەیی‌و‬ ‫گازنــدەو بــۆ باوكــی دەنووســێت‪ ،‬بــەالدا‬ ‫خســتنی كێشــەكانیەتی لەگــەڵ ئــەودا‪.‬‬ ‫لەوێــدا هەرچــی داخ‌و زوخــاوی ناخیەتی‪،‬‬ ‫هەڵیدەڕێژێــت‪ .‬لــەو فەزایــەوە جیهانــی‬

‫ت و لە (كۆشك‌ و‬ ‫كافكاویەت دروست دەبێ ‌‬ ‫دادگای ‌ی و وڵگەی سزا)دا بەرجەستە دەبێ‌‪.‬‬ ‫لەگــەڵ یەكــەم ڕســتەدا كــە فرانــس‬ ‫دەینووســێت (وەك جۆن ئەبدایك باســی‬ ‫دەكات)‪ ،‬ئیــدی هێــدی هێــدی كافكاییــزم‬ ‫ســەردەردێنێ‌‪ .‬كافكاییــزم لــە كارەكتەری‬ ‫كافكا خۆیــەوە ســەرچاوە ناگرێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لــەو دۆخــەوە دێــت كــە لێهاتوانــە وێنای‬ ‫كردووە‪ .‬لەوەشــدا لە ئۆریۆلیزم دەچێت كە‬ ‫بەرهەمی ئــەو هەلومەرجەیە جۆرج ئۆرۆیل‬ ‫باســی دەكات‌ و تیایدا برا گەورە‪ ،‬دەســت‬ ‫ت و دەسەاڵتی‬ ‫بەسەر هەموو شتێكدا دەگرێ ‌‬ ‫خۆی بەسەر هەرچی هەیەونیە دەسەپێنێ‌‪.‬‬ ‫كافــكا وەك ئۆرۆیــل‪ ،‬پێشــبینی‬ ‫چارەنووســی مرۆڤایەتی كردبوو‪ ،‬لەسایەی‬ ‫ئــەو فــەزای تــرس‌و تۆقاندنــەی‪ ،‬نازیزم‌‬ ‫و ســتالینیزم دروســتیان كــرد‪ .‬ئیــدی‬ ‫لێــرەو لــەو ‌ێ ترســێكی قــوڵ باڵ بەســەر‬ ‫هەمووشــتێكدا دەكێشــێت‌ و پوچگەرایــی‬ ‫تەشەنەدەســێنێ‌‪ .‬لەو ســەر و بەندەشــدا‬ ‫مــرۆڤ وەك دەعبایەكــی زەنــدەق چــوی‬ ‫لێدێــت كە هێزگەلێكی بــەدو دڕندە‪ ،‬هەڵی‬ ‫دەبــڕن‌و دەیانەوێت لە كون ‌ج و كوالنەكەی‬ ‫بیهێننە دەرو لەوەشدا سەركەوتوودەبن‪.‬‬ ‫كەمپــی زۆرە ملێــی نازییــەكان‪ ،‬دەبێتە‬ ‫وێنەیەكی گەورەكراوی (وڵگەی سزا)و ئەو‬ ‫دادگا بەناوبانگانەی ستالینیش بۆ سەرانی‬ ‫یەكیەتی سۆڤیەتی دانا‪ ،‬دەبێتە دیمەنێكی‬ ‫گەورەكــراوی (دادگایــی) كافكاییــزم‪.‬‬ ‫ت و دام‌ و دەزگاكانــی دەوڵــەت‬ ‫دەوڵــە ‌‬ ‫(لەڕوانگەی نازیزم‌ و ستالیینیزم)دا‪ ،‬دەبنە‬ ‫دەعەجانێكــی زەبەالح‌و پ ‌ل و پێیان بەرەو‬ ‫ئاســمان دەجوڵێت‪ ،‬دوای ئەوەی بەپشتدا‬ ‫دەكەون‪.‬‬ ‫كافكا سیانزە دانەساڵ وەك كارمەندێك‪،‬‬ ‫لــە كۆمپانیاییەكــی بیمــەی ڕوداوەكانــی‬ ‫كاردا لــە هەرێمــی بــۆ هیمیــا كاردەكات‪.‬‬ ‫ئیشەكەشــی ئەوەبــووە‪ ،‬ڕاپــۆرت لەســەر‬ ‫ئــەو ڕوداوانــە بنوســێت كە لــە كرێكارانی‬

‫ئــەوێ‌ ڕودەدات‌و دوچاری ئــەوان دەبێت‪.‬‬ ‫لەوەدا دەبێت میدالــی دەوڵەت وەربگرێت‪،‬‬ ‫لە بەرامبەر بەشــداریكردنی لە دامەزراندنی‬ ‫خەڵوەتگەیــەك بــۆ ئەوانــەی لــەڕووی‬ ‫ئەقڵیــەوە ناتــەواون‪ ،‬بەاڵم هەرەســهێنانی‬ ‫ئیمراتۆریــای (ئالهابســبۆرگ) لــە ســاڵی‬ ‫‪ ،1918‬ئەو دەرفەتەی لە كیس دەدات‪.‬‬ ‫كافــكا لەپــراگ بەبێ‌ دەنگــ ‌ی و ئارامی‬ ‫لەنێو گروهــی جولەكاندا دەژیا‪ ،‬بێ‌ ئەوەی‬ ‫هەقــی بەســەریانەوە هەبێــت‌و كوشــتەی‬ ‫گەڕانەوەبێت بۆ سەرزەمینی چاوەڕوانكراو‪.‬‬ ‫تو‬ ‫بــەاڵم هۆگــری تێكســتەكانی تــەورا ‌‬ ‫كەلەپــوری یەهــودی بــوو‪ ،‬ئــەوەش وەك‬ ‫گوزارشــتێك لە ڕازی نەبونی بە دەسەاڵتی‬ ‫باوكــی‪ .‬ئــەو باوكــەی دەســتبەرداری‬ ‫ت و تێكــەڵ بە‬ ‫جولەكایەتــی خــۆی دەبێــ ‌‬ ‫ت‬ ‫دەســتەبژێرانی كۆمەڵگــەی چیكی دەبێ ‌‬ ‫و هەموو خواســت‌ و ویستێكیشــی دەبێتە‪،‬‬ ‫بازرگانیكردن‌ و پارە كۆكردنەوە‪.‬‬ ‫لەپــای ئــەوەدا كافكا سەردەكاتەســەر‪،‬‬ ‫خوێندنــەوەی فەیلەســوفە خوداناســە‬ ‫مەسیحیەكان‪ .‬لەیاداشتەكانیدا دەنووسێت‪:‬‬ ‫(ئەمڕۆ كتێبی‪ -‬بڕیار‪-‬ی سۆرین كیركیگاردم‬ ‫خوێنــدەوە‪ .‬وەك پێشــبینیم كردبــوو‪،‬‬ ‫حاڵی ئەو‪ -‬ســەرباری جیــاوازی قوڵ‪ ،-‬بە‬ ‫حاڵــی مــن دەچێت‪ .‬ئەویش لــەو بەرەیەدا‬ ‫وەســتاوە‪ ،‬كەمنی تێدا وەســتاوم بەرامبەر‬ ‫بەجیهان‪ .‬ئەو وەك ئەوەوایە هاوڕێم بێت)‪.‬‬ ‫دواتریش دەنووســێت‪( :‬كیركیــگارد وەك‬ ‫ئەستێرە دەدرەوشێتەوە‪ ،‬بەاڵم لەدنیایەكدا‬ ‫دەدرەوشێتەوە كەمن ناتوانم بیگەمێ‌)‪.‬‬ ‫ئێمە ئێســتا كاتێك ئــەو كۆچیرۆكانەی‬ ‫نــاو ئــەم كتێبــە تازەیــە دەخوێنینــەوە‪،‬‬ ‫مانــای وایە ســەرلەنوێ‌ دەرفەتی ئەوەمان‬ ‫بــۆ دەڕەخســێت‪ ،‬تــا بەناخــی ئــەو ژورە‬ ‫نهێنیــەی نووســیندا ڕۆبچیــن كــە كافــكا‬ ‫نەیدەویست تیایدا ببێتە كۆیلەیەك‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لەئاســمانەكەیدا بەدووبــاڵ لــە ڕووناكــی‬ ‫بفڕێت‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )49٧‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/٣/٢٨‬‬

‫‪3‬‬

‫"یەکەمین چیرۆک"ی دانا کەریم‬

‫لەناو فرێمەکانی شیکاری سیناریۆدا‬ ‫دارۆ ئەزیز‬ ‫بەشی دووەم ‪ -‬کۆتایی‬ ‫(‪ )٣‬پریمێیس ‪premise‬‬ ‫پێــش ئــەوەی نووســەر دەســتبکات بــە‬ ‫نووســینی ووشــە یــان بیــر لــە دیمــەن و‬ ‫کارەئەکتەرەکان بکاتەوە‪ ،‬پیویســتە نووسەر‬ ‫بــە خەیــاڵ چیرۆکەکــە ببینــێ‪ ،‬بزانــێ ئایە‬ ‫چیرۆکەکەی سەرنج ڕاکێشە یان بێزارکەرە‪.‬‬ ‫زۆرێــك لــە نووســەران لــەو بڕوایــەدان‬ ‫کــە بونەتە خاوەنــی بیرۆکەیــەك ‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫ڕاســتیدا وانیە‪ .‬بەڵکو بیرۆکەیەکی ســادەیەو‬ ‫بێ ملمالنێیە و بۆ سیناریۆیی فلم نابێت لەبەر‬ ‫ئــەوەی پێکهاتــە ســەرەکیەکانی ســینارۆیی‬ ‫تیادانیە‪.‬‬ ‫زۆر گرنگە نووســینی پریمێیس بۆ ئەوەی‬ ‫بزانین تاکو چەنــد چیرۆکەکەت دەگونجێ بۆ‬ ‫کاری فلیمسازی‪ .‬ناکرێ هەر چیت بە خەیاڵدا‬ ‫هات دەســت بکەی بــە وێنەگرتنــی‪ ،‬دەبێت‬ ‫چیرۆکەکــەت لەســەر هێڵــی درامــی بڕوات‪.‬‬ ‫نووسینی پریمێیس یەکەم هەنگاوی نووسینی‬ ‫سیناریۆیە‪.‬‬ ‫لــە دوایــی نووســینی پریمێیس نووســەر‬ ‫بــڕوا بــە خۆبوونێکــی ال دروســت دەبێ کە‬ ‫چیرۆکەکەیی درێژ بکاتــەوە‪ ،‬یان دۆزینەوەی‬ ‫پریمێیس دەبێتــە تاقیکردنەوەی چیرۆکەکە‪،‬‬ ‫لــە دوایــی دۆزینــەوەی پریمێیــس ‪ ،‬پێنــج‬ ‫هەنگاو دەبێتە ڕێگا نیشــاندەری نووســەر بۆ‬ ‫گەشەکردنی سیناریۆکە‪.‬‬ ‫هەنگاوی یەکەم‬ ‫دەستنیشانکردنی پێکهاتەی چیرۆک‪:‬‬ ‫مەبەســتمانە بزانییــن ئایــە چیرۆکەکە لە‬ ‫گەشتێکدایە بۆ گۆڕانکاری ؟ ئایەلە گەمەیەکی‬ ‫درامیدایە؟ ئایەلەناو چوار چێوەیەکی پڕ گرێ‬ ‫و پڕ ملمالنێدایە؟ لەسەر ئەم بنچینەیە و لە‬ ‫کەشێکی سروشتیدا دەخوڵقێت؟‪.‬‬ ‫هەنــگاوی یەکــەم هاوکارە بۆ گــەڕان بە‬ ‫دوایی حەوت خاڵی ســەرەکی کــە لە هەموو‬ ‫چیرۆکێکــدا دەبێــت بوونــی هەبــێ بــە بــێ‬ ‫جیاوازی ژێنرێیەکان‪.‬‬ ‫یەکەم‪ -:‬کێ کارەئەکتەری سەرەکیە؟‬ ‫ئەو کەسەیە دەبێتە چەقی ڕووداوەکان‪..‬‬ ‫ژنەکــە دەبێتــە کارەئەکتەری ســەرەکی‪،‬‬ ‫هەموو ڕووداوەکان ژنەکە ئاراستەی دەکات‪.‬‬ ‫دووهەم‪ -:‬تەنگ پێ هەڵچنین‪.‬‬ ‫زۆربــەی کاتــەکان ڕێگاکانــی بــەردەم‬ ‫پاڵەوانەکــە بچوک دەبنــەوە‪ ،‬والە پاڵەوانەکە‬ ‫دەکات کــە شــتە تایبەتیەکانــی خۆیمــان‬ ‫پێنیشــان بدات‪ ،‬ئــەم تەنگ پــێ هەڵچینانە‬ ‫دەبنــە گرفتێک بــۆ پاڵەوانەکــە‪ ،‬پاڵەوانەکە‬ ‫هەوڵ دەدات خۆی لێ ڕزگار بکات یان رەفزی‬ ‫بەرامبەرەکــەی دەکات‪ ،‬لێــرەوە چیرۆکەکــە‬ ‫دەســت پێــدەکات بــۆ ڕێگایەکی دیــی‪ ،‬ئەم‬ ‫خاڵــە دەبێتــە یەکــەم پێچکردنەوەیــە لەناو‬ ‫پێکهاتەکەدا‬ ‫ژنەکــە دەکەوێتــە ژێــر پاڵەپەســتۆیەکی‬ ‫زۆرەوە‪ ،‬یەکەم ترس لە گیانی خۆیی‪ ،‬دووهەم‬ ‫تــرس لە ژیانــی مناڵەکەیی‪ .‬بۆیە لە بەشــی‬ ‫یەکەمدا چیرۆکەکــە دەگۆڕێت بۆ چیرۆکێکی‬ ‫دیی‪ ،‬لە ژانەکەوە دەست پێدەکات‬ ‫سێیەم‪ -:‬ئامانجەکان‪.‬‬ ‫پاڵەوانی چیرۆکەکە دەوێت شتێک بەدەست‬ ‫بهێنێ وەکو‪ ،‬پارە‪ ،‬بەرژەوەندیەکی ڕۆمانســی‬ ‫یان گــەڕان بەدوایی کەســێکی نادیاردا‪ ،‬هەر‬ ‫شتێک کە چیرۆکەکەیی لەسەر دامەزرێت‪.‬‬ ‫لەیەکەمیــن چیرۆکدا ئامانجــی پاڵەوانەکە‬ ‫ڕوونــە‪ ،‬چیرۆکەکە لەســەر گــەڕان بە دوایی‬ ‫ژیانێکی ئارامدا دامەزراوە‪.‬‬ ‫چوارەم ‪ -:‬پەیوەندیەکان‪.‬‬ ‫کێیە ئەو کەسەی گفت و گۆمان بۆ دەکات‬ ‫لەسەر هەموو پانتایی ڕووداوەکان؟‬ ‫ئــەو پەیوەندیانــە چیە کە پەیوەســتە بە‬ ‫پاڵەوانی چیرۆکەکەوە؟‬ ‫ئــەو پەیوەندیانــە دەبێت بــە جوڵەبێ بۆ‬ ‫ئــەوەی ببنە پاڵنەرێکی بەهێز بۆ رێچکەیەکی‬ ‫درامی بۆ چیرۆکەکە‪.‬‬ ‫پاڵەوانەکــە دوو پەیوەنــدی هەیــە لــە‬ ‫چیرۆکەکــەدا‪ ،‬یەکــەم پیاوەکــە دەبێتە ڕێگر‬ ‫لەبــەر دەمیدا تاکــو نەتوانێت لەو شــوێنەدا‬ ‫خۆیــی بشــارێتەوە‪ ،‬دووهــەم پەیوەنــدی‬ ‫دایکایەتی بە کۆرپەکەیەوە‪.‬‬ ‫پێنجەم ‪ -:‬بەرگری‪.‬‬ ‫پاڵنەرە ناوەکیەکان‪ ،‬هەســتی کەســێتی‪،‬‬ ‫بەریەکەوتــە دەرەکیــە ترســناکەکان‪ ،‬ئــەو‬ ‫شــتانەی دەبنە کۆســپ لەبەر دەم خواستی‬ ‫پاڵەوانەکــەدا‪ ،‬ئەم هێزانــە بەریەکەوتەیەکی‬

‫درامــی دروســت دەکەن‪ ،‬لــەم خااڵنەدا ڕوون‬ ‫دەبێتەوە کێیە پاڵەوان و کێیە بەرهەڵستکار‪.‬‬ ‫ڕووداوەکانــی یەکەمیــن چیــرۆک ڕوونــە‬ ‫دەتوانییــن بە ئاســانی دەستنیشــانی ئامانج‬ ‫و بەرهەلســتکاری بکەیــن‪ .‬ژنەکــە دەبیتــە‬ ‫پاڵەوانــی ڕووداوەکان و پیــاوی گەرماوەکــە‬ ‫دەبیتە نەیاری‪.‬‬ ‫شەشەم ‪ -:‬سەرکێشی‪.‬‬ ‫هەموو میلەکان بەرەو بەریەکەوتن و ئاژاوە‬ ‫دەڕۆن‪ ،‬ئەم سەرکێشیە دەکەوێتە ناوەڕاستی‬ ‫چیرۆکەکەوە‪ ،‬کە بــە کردەیی دوهەم هەژمار‬ ‫دەکرێت‪.‬‬ ‫سەرکێشی پاڵەوانەکەمان بینی کە کەمێک‬ ‫پێش کەوتبوو ‪ ،‬زوو دەمانچەکەی بەکار هێنا‪،‬‬ ‫دەکرا نوســەر بیری لە ناوەڕاستی چیرۆکەکە‬ ‫بکردایــەوە‪ ،‬بۆئــەوەی لــە کردەیــی دوهەمدا‬ ‫ملمالنێ لەهەڵکشاندابوایە‪.‬‬ ‫حەوتەم ‪ -:‬گۆڕانکاری‪.‬‬ ‫لەوانەیە تۆ وەکو نووسەر بیر لەوە بکەیتەوە‬ ‫کــە کۆتایەکەیــی زۆر ڕوون نەبێــت‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫ناتوانی ئەوە بســەپێنی بەســەر پاڵەوانەکەدا‬ ‫کە دەتەوێت سەرەتایی چیرۆکێکی تر دروست‬ ‫بکەی‪.‬‬ ‫ئــەو حــەوت پێکهاتــە ســەرەکیە لــە‬ ‫چیرۆکەکەیــی تــۆدا هەبوو‪ ،‬دەتوانی دەســت‬ ‫بکەیــی بــە نووســینی ســیناریۆکەت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ناڕوونیــەک هەبــوو ‪ ،‬ئەوە دڵنیابــە کە هیچ‬ ‫چیرۆکێکت نیە بۆ نووسین‬ ‫مەســیجەکانی دانا لەکۆتایــدا ڕوون بوون‪،‬‬ ‫ئــازادی‪ ،‬گیانــی بەزەیــی الیی تاکــی کورد‪،‬‬ ‫ئایاندەیەکــی نادیــار بــۆ نەوەکانــی ئایندە‪،‬‬ ‫بەردەوامــی شــەرێکی نەگرێــس‪ .‬دەرچوونی‬ ‫پیــاوە لەناو توونی گەرماوەکەدا بۆ دنیایەکی‬ ‫ئازادیی‪.‬‬ ‫هەنگاوی دووهەم‬ ‫ئایە چیرۆکت هەیە؟‬ ‫جیاوازی چیە لە نێوان چیرۆک و بارودۆخ؟‬ ‫جیاوازی ســەرەکی لە نێوانیاندا داڕشــتنی‬ ‫سینارێۆکەیە هەندێك جار لەناو بارودۆخێکدا‬ ‫وون دەبن‬ ‫هەمــوو بــارو دۆخێــک لە چــوار هێز پێک‬ ‫دێت‪..‬‬ ‫یەکەم‪ -:‬بارودۆخەکە خۆی گرفتەکەیە یان‬ ‫چاڵێکە لە پاڵ چارەســەری ڕوون و ڕاســتەو‬ ‫خۆ‪.‬‬ ‫دووهــەم‪ -:‬دەســتپێکردن و کۆتایــی‬ ‫بارودۆخەکە لە کەشێکی سۆزداریدا لە هەمان‬ ‫شوێنی دەستپێکردندا‬ ‫سێهەم‪ -:‬بارودۆخ هیچ ژێر چیرۆکێکی نیە‪.‬‬ ‫چــوارەم‪ -:‬بــارودۆخ هیچ شــتێکی نهێنی‬ ‫کەشــف ناکات‪ ،‬بەڵکو دەبێتە تاقیگەیەک بۆ‬ ‫چارەسەری گرفتەکان‬ ‫بــارودۆخ چیرۆک نیە‪ ،‬بەڵکو بەشــێکن لە‬ ‫چیرۆکەکــە‪ .‬ئەو چــوار خاڵەیی ســەرەوە لە‬ ‫چیرۆکــدا نیە‪ .‬بۆیــە خــۆت بەدووربگرە لەو‬ ‫چوار خاڵەی سەرەوە‪.‬‬ ‫یەکێــک لــە خاڵــە بەهێزەکانــی یەکەمین‬ ‫چیــرۆک ئەو ژێــر چیرۆکانەبوو کە نووســەر‬ ‫دەیەوێــت پێمان بڵیت‪ .‬بۆ نموونە‪ ،‬تیشــکی‬ ‫ڕووناکیەکــی زۆر لــە کۆتایــی چیرۆکەکەدا‪،‬‬ ‫بەڕێکردنی مناڵەکە بەناو کۆمەڵێک سەرباز ‪،‬‬ ‫لەناو دووکەڵ و بارووتی کەشێکی سەربازیدا‪.‬‬ ‫هەنگاوی سێهەم‬ ‫داڕشتن‪-:‬‬ ‫داڕشــتن یــان پێکهاتــە فۆکەســێکە بــۆ‬ ‫رێکخستنی هەموو ماتەڕیاڵەکان لە چیرۆکدا‪،‬‬ ‫هەروەها بۆ پیشــاندانی چیرۆکە بە باشــترین‬ ‫شێوە‪ ،‬دەتوانیین بڵێیین ی ئەو پایە گرنگەیە‬ ‫کە هەموو ماتەڕیاڵەکانی بەیەکەوە ڕادەگرێت‬ ‫بــۆ زانیــاری زیاتــر تکایە کلیک لەســەر ئەم‬ ‫لینکــە بکــە ‪ ،‬لە نووســینی ‪ -:‬دارۆ ئەزیز لە‬ ‫ماڵپەڕی سینەما باڵو کراوەتەوە‪.‬‬ ‫‪http://cinama.org/?p=1651‬‬ ‫لەم هەنگەوەیدا نووسەر سەرکەوتوبوو‪ ،‬کە‬ ‫ڕووداوەکان دەبونە کردەیەک بۆ پاڵەوانەکە‪.‬‬ ‫هەنگاوی چوارەم‬ ‫هێڵە کۆتایەکانی پریمێیس‪-:‬‬ ‫چۆن هێڵی کۆتایی پریمێیس دەردەکەوێت؟‬ ‫چیرۆکەکە بە چەند دێڕێک دەنووســینەوە‪،‬‬ ‫دەبێت لە چەند دێڕەدا چیرۆکەکەت بە ڕوونی‬ ‫دیاربێــت ‪ .‬چ وەکــو کارەئەکتەری ســەروکی‬ ‫‪ ،‬پاڵــەوان و بەرهەڵســتکار ‪ ،‬هەروەهــا‬ ‫کارەکتەرەکانی تریش ‪ ،‬سەرجەم ملمالنێکان‬ ‫‪ ،‬هەروەها سەرەتا و کۆتایی چیرۆکەکە‪.‬‬ ‫دانا دەوێت بڵێــت ئێمە وەکو نەتەوەیەکی‬ ‫چەوســاوە هێشــتا گیانــی بەزەیــی و‬ ‫خۆشەویســتی مرۆڤ زاڵە بەســەرماندا‪ ،‬ئەوە‬ ‫ئێمەیــن دوایــی ئەو هەموو کارەســاتە گیانی‬

‫لێبوردن و پێکەوە ژیان هەڵدەبژێرین‪.‬‬ ‫یان دەوێت بڵێت لەسایەی ڕاپەڕیندا بەری‬ ‫ئەو ڕەنجەی داومانە دەیچنینەوە‪.‬‬ ‫هەنگاوی پێنجەم‬ ‫هەڵبژاردنــی هێڵــی پریمێیــس لەگــەڵ‬ ‫خۆیندنەوەی ئامانجەکان‪.‬‬ ‫تۆ وا هەست دەکەی کە هێڵێکی پریمێیسی‬ ‫بە هێزت هەیە‪ ،‬وا هەست دەکەیی کاتی ئەوە‬ ‫هاتوە دەست بکەی بە نووسینەکەت‪.‬‬ ‫وا باشــترە پەلە نەکەیت لە نوســینەوەیی‬ ‫چیرۆکەکەت‪ ،‬هەوڵبدە ‪ ،‬سێ بۆ چوار هاوڕێت‬ ‫دەستنیشــان بکــە کە لــە بواری ســیناریۆدا‬ ‫شارەزان ‪ ،‬بۆ ئەوەی سەرنج و تێبینیەکانیان‬ ‫بخەنە ڕوو‪.‬‬ ‫بزانــە ئــەوان چی دەربــارەی چیرۆکەکەت‬ ‫دەڵێــن ‪ .‬ئایــە ئــەوان دەتوانــن ســەرەتاو‬ ‫ناوەڕاستی و کۆتایی چیرۆکەکەت دەستنیشان‬ ‫بکــەن‪ .‬بزانــە پرســیاریان چیــە دەربــارەی‬ ‫چیرۆکەکەت‬ ‫(‪ Conflict )٤‬ملمالنێ‬ ‫بــۆ هەمــوو ســیناریۆیەک پێویســتە‬ ‫ملمالنێیەکــی ســەرەکیت هەبێ‪ ،‬کــە هەموو‬ ‫ڕووداوەکان بەســترا بێت بەیەکەوە‪ ،‬بۆئەوەی‬ ‫چیرۆکێکــی ســەرنج ڕاکێشــت هەبێــت‪.‬‬ ‫ئــەم ملمالنێیــە کارەئەکتــەری ســەرەکی‬ ‫دەردەخــات‪ .‬بۆ ئــەوەی بزانییــن ملمالنێ لە‬ ‫نێو سیناریۆکەتدا هەیە پێویستە چیرۆکەکەت‬ ‫وەاڵمی ئەم پرسیارانە بداتەوە‪.‬‬ ‫ئامانجێ پاڵەوانەکە چییە؟‬ ‫مەبەستیان چیە بەدەستی بهێنن؟‬ ‫کێیە بەرەنگاری پاڵەوانەکە دەوەستێتەوە؟‬ ‫گرفتی سەرەکی پاڵەوانەکە چییە؟‬ ‫بــۆ پێکهاتــەی ملمالنێکــە لە ســیناریۆدا‬ ‫گرنگتریــن هەنــگاو ئەوەیــە کــە پاڵەوانەکە‬ ‫ئامانجــی هەبێت‪ ،‬ملمالنێکــەش لەوەدایە کە‬ ‫ئەم ئامانجە بەئاسانی بەدەست نەهێنی‪.‬‬ ‫بەکارهێنانــی ئــەم تەکنیکــە لە نوســینی‬ ‫ســیناریۆدا زۆر ســەرنج ڕاکێــش دەبێــت ‪،‬‬ ‫بەتایبەتــی بــۆ بەرهەم هێنــەر و دەرهێنەر ‪،‬‬ ‫هەروەهــا لــەڕووی نوســینی ئەکادمیانــەی‬ ‫سیناریۆوە‪.‬‬ ‫لەیەکەمیــن چیرۆکــدا ملمالنــێ لەنێــوان‬ ‫ژنەکەو پیاوەکە ڕوونە‪ ،‬ژنەکە دەیەوێت ژیانی‬ ‫پارێزراوبێت‪.‬‬ ‫پیاوەکەش نایەویت هاوکاری کەسێک بکات‬ ‫کە دەســتیان هەبووە لە کوشتنی کوڕەکەیدا‪.‬‬ ‫ئەمــەش دەبێتــە دروســتکردنی ملمالنــێ لە‬ ‫نێوانیاندا‪.‬‬ ‫(‪Structure )٥‬داڕشتن‬ ‫ســترەکچە ( داڕشــتن) گرنگترین بەشــی‬ ‫نووســینی ســیناریۆیە‪ ،‬بەهەمان شێوەش بۆ‬ ‫شــیکاری گرنگترین بەشــە‪،‬چونکە جوانترین‬ ‫یــان بە‌هێزتریــن بیرۆکــەت هەبــێ و بتەوێت‬ ‫ســیناریۆی بــۆ بنووســی‪ ،‬ئەگــەر لەســەر‬ ‫هێڵەکانی ســترەکچە کارنەکەی نەك سیناریۆ‬ ‫دروســت ناکەی‪ ،‬بەڵکو بیرۆکەکەشت دەبێتە‬ ‫شتێکی سادە‪.‬‬ ‫پێناســەی ســترەکچە زۆرە‪ ،‬بــەاڵم بەالی‬ ‫منــوە وەکــو حیکایــەت خوانێکــی زیــرەک‬ ‫وایــە‪ ،‬بــۆ نمونە ئەگــەر چیرۆکێکــت هەبێت‬ ‫‪ ،‬چیرۆکەکــە بدەینــە دەســت ســێ کــەس‪،‬‬ ‫یەکێکیــان تۆنــی دەنــگ و پالنێکــی هەبێت‬ ‫چۆن دەســت بە چیرۆکەکــە دەکات لە کوێدا‬ ‫کۆتایــی پێدێنیت‪ .‬بێگومان حەزدەکەی گوێی‬ ‫لێبگریت‪ ،‬دوانەکەی دیی ئەو ئاستەیان نیە تا‬ ‫چیرۆکەکە بگێرنەوە‪.‬‬ ‫ســترەکچە حیکایــەت خوانێکــی دەنــگ‬ ‫خۆشــە ‪ ،‬ئەگەر چیرۆکێکی بدەینە دەست بە‬ ‫ئامانەتەوە چیرۆکەکە دەگێرێتەوە‪.‬‬ ‫داڕشــتن فۆکەســێکە بــۆ ڕێکخســتنی‬ ‫هەمــوو مەتەڕیاڵەکان لــە چیرۆکدا‪ ،‬هەروەها‬ ‫بــۆ پێشــاندانی چیرۆکەکەیــە بەباشــترین‬

‫شــێوە ئەتوانیــن بڵێن ئەو پایــە گرنگەیە کە‬ ‫هەمــوو مەتەڕیاڵەکان بەیەکــەوە ڕادەگرێت‪،‬‬ ‫وەکــو کــردەکان‪ ،‬کارەئەکتــەرەکان‪ ،‬گــرێ‪،‬‬ ‫بەریەکەوتــەکان‪ ،‬ڕووداوەکان‪ ،‬داڕشــتن‬ ‫دەبێت مەتەڕیاڵێک بۆ جوانکردنی ڕوخســاری‬ ‫سیناریۆکە‪.‬‬ ‫(سد فیلد) ‪ ١٩٨٤‬لە الپەڕە (‪ )١٧‬دادەڵێت‪،‬‬ ‫بەبــێ داڕشــتن چیرۆکمان دەســت ناکەوێت‪،‬‬ ‫کەچیرۆکمان نەبوو‪ ،‬سیناریۆت نابێت‪ .‬یەکێک‬ ‫لە نوســەرە هــەرە بەناوبانگەکانــی چۆنێتی‬ ‫نوسینی سیناریۆ ( ولیەم گوڵدمان) دەڵێت‪.‬‬ ‫(( ســیناریۆ یەکســانە بە داڕشتن)) گرنگی‬ ‫داڕشــتن لەوەدایە بناغەیەکــە بۆ دامەزراندنی‬ ‫چیرۆک لە فۆرمێکی درامیدا‪.‬‬ ‫دووبــارەی دەکەینــەوە بۆ زانیــاری زیاتر‬ ‫تکایە ســەیری ئەم لینکــەی خوارەوە بکە لە‬ ‫نووســینی ‪ -:‬دارۆ ئەزیز لە ماڵپەڕی سینەما‬ ‫باڵو کراوەتەوە‬ ‫‪http://cinama.org/?p=1651‬‬ ‫کردەیی یەکەم‪ //‬دامەزراندن ‪The set‬‬ ‫‪up‬‬ ‫بەشە سەرەکیەکانی کردەیی یەکەم‪.‬‬ ‫یەکەم ‪ /‬حاڵەتی ئاسایی‪.‬‬ ‫لەچەنــد گرتەیەکی ســەرەتادا بینیمان کە‬ ‫نوسەر هەوڵی دابوو لۆکەیشنەکەمان بۆ دیاری‬ ‫بــکات لەگــەڵ پێناســەی کارەئەکتەرەکاندا‪،‬‬ ‫بەتایبەتی کارەئەکتــەری پیاوەکە‪ ،‬لەو چەند‬ ‫گرتەیــی ســەرەتادا بەتــەواوی دەتوانییــن‬ ‫پاڵــەوان و نەیارەکەی دیــاری بکەین‪ .‬ژنەکە‬ ‫وەکو پاڵەوان ‪،‬لەبەر ئەوەی ئامانجێکی هەیە‪،‬‬ ‫پیاوەکــەش وەکو نەیار ســەیر بکەین‪ ،‬لەبەر‬ ‫ئەوەی دەبێتە بەر‌ەڵستکاری بەردەم ئامانجی‬ ‫پاڵەوانەکەدا‪.‬‬ ‫دووهەم‪ /‬هاندانی ڕووداو‪.‬‬ ‫ئەم بەشــە لە ناوەڕاستی کردەیی یەکەمدا‬ ‫دەردەکەوێــت‪ ،‬دامەزراندنێکە بۆ ســەرەتایی‬ ‫دەســتپێکردنی چیرۆکەکــە‪ ،‬هاندانــی ڕووداو‬ ‫یان ئامادەکردنــی ڕووداو لە کردەیی یەکەمدا‬ ‫پاڵەوانەکــە ڕوو بە ڕووی شــتێک دەبێتەوە‪،‬‬ ‫لێرەوە ئەکشن دەست پێدەکات‪ ،‬لەیەکەم ڕوو‬ ‫بە ڕوونــەوەی هەردووکارەئەکتەرەدا ملمالنێ‬ ‫دەســت پێدەکات‪ .‬زۆر بــە ڕوونی لەیەکەمین‬ ‫چیرۆکــدا دیــارە کە ئامــادەکاری کــراوە بۆ‬ ‫ئەوەی چیرۆکەکە دەست بەدامەزراندی بکات‪،‬‬ ‫ئەو کاتــەی پیاوەکە نایەوێت هاوکاری ژنەکە‬ ‫بکات بۆ ئەوەی لە گەرماوەکە نەمینێتەوە‪.‬‬ ‫سێیەم‪ /‬پاڵەوان ‪Protagonist‬‬ ‫وەک ئاماژەمــان پێکــرد ژنەکــە دەبێتــە‬ ‫پاڵەوانی چیرۆکەکە‪ ،‬لەبەر ئەوەی ئامانجێکی‬ ‫هەیــە‪ ،‬هەروەهــا ئاڕاســتەی ڕووداوەکان‬ ‫لەدەســت ژنەکەدایــە‪ ،‬ئەم خاڵــە توانراوە بە‬ ‫شێوەیەکی پۆزەتیف دامەزرێنێت‪.‬‬ ‫چوارەم ‪/‬پالن ( ‪)plan‬‬ ‫هەمــوو‬ ‫گشــتی‬ ‫بەشــێوەیەکی‬ ‫کارەئەکتــەرەکان بیر لە پالنێــک دەکەنەوە‪،‬‬ ‫بــۆ ئــەوەی لەڕێــگای ئــەو پالنــەوە بگەنــە‬ ‫ئامانجەکانیــان‪ ،‬بــەاڵم ئێمــە بــە ڕوونی ئەو‬ ‫پالنانــە نابینیین لــە یەکەمیــن چیرۆکدا‪ .‬لە‬ ‫یەکەمییــن چیرۆکــدا ژنەکــە دەوێــت بەهۆی‬ ‫دەمانچەکــەوە لە گەرماوەکــەدا پارێزگاری لە‬ ‫خۆی بکات‪ ،‬دەبوایە کارەئەکتەری ســەرەکی‬ ‫پالنێــک داڕێژێت بۆ ئــەوەی کردەیەک بکات‪،‬‬ ‫ئــەو کردەیــە دەبێتە کاپتنی کەشــتیەکە بۆ‬ ‫گواستنەوەی ڕووداوەکان‪.‬‬ ‫پێنجەم ‪ /‬نەیار ( ‪)Antagonist‬‬ ‫نەیــار ئــەو کارەئەکتەرەیــە کــە دەبێتــە‬ ‫بەربەســت لەبــەر دەم حــەزو ئامانجەکانــی‬ ‫پاڵەوانەکــە‪ ،‬پیــاوی گەرماوەکــە دەبێتــە‬ ‫بەربەســت لەبــەر دەم پاڵەوانەکــە تاکــو بە‬ ‫ئاسانی ئامانجەکەنی بەدەست نەهێنێت‪.‬‬ ‫لەیەکەمییــن چیرۆکــدا توانرابــوو هــەر‬ ‫پێنــج خاڵەســەرەکیەکە لــە ســیناریۆکەدا‬ ‫بەرجەستەبکات‪.‬‬ ‫کردەیــی دووهــەم ‪ //‬بەرەنــگاری (‬

‫‪) confrontation‬‬ ‫ئــەم کردەیــە درێژتریــن کردەیــە لــە‬ ‫سترەکچەی سیناریۆدا‪ ،‬لە هەندێک سیناریۆدا‬ ‫لە نیوە زیاترە‪.‬‬ ‫کردەیی دووهــەم لە پێنجخاڵی ســەرەکی‬ ‫پێکدێت‪.‬‬ ‫یەکەم ‪ /‬یەکەمین خاڵی پێچکردنەوە‪.‬‬ ‫یەکەمیــن خاڵی پێچکردنەوە‪ ،‬نیشــاندانی‬ ‫چیرۆکەکەیە باســی چی دەکات‪ ،‬لیندا سێگر‬ ‫لە کتێنەکەیدا بەناوی ( باشترین سکرینپلەی)‬ ‫چاپی ‪ .٢٠٠٨‬بە چوار خاڵ پێناسەی یەکەمین‬ ‫خاڵی پێچکردنەوە دەکات‪.‬‬ ‫‪ -１‬ئەکشــن دەخوڵقێنــێ تاکــو‬ ‫ئاراســتەی چیرۆکەکە دیاری دەکات‪ .‬لەدوایی‬ ‫کردەیی یەکەمەوە‪ ،‬ســەرەتای دەستپێکردنی‬ ‫کردەیــی دووهەمــدا ‪ ،‬خاڵــی یەکەمیــن‬ ‫پێچکردنەوە دەبێتە ســەرەتایی دروستکردنی‬ ‫چیرۆکەکە‪ ،‬لە یەکەمیین چیرۆکدا بەکارهێنانی‬ ‫دەمانچەکــە دەبێتــە گۆڕینــی ئاراســتەی‬ ‫چیرۆکەکــە‪ ،‬دەبێتــە ســەرنج ڕاکێشــترین‬ ‫چرکە ســاتی ســیناریۆکە بێت‪ ،‬تاکو کردەیی‬ ‫یەکــەم لە کردەیی دووهەم جیــا بکەینەوە‪.‬‬ ‫لەیەکەم پێچکردنەوەدا دەبێت بینەر لەدەست‬ ‫نــەدەی‪ ،‬دەبێت دامەزراندنێکی باش و پتەوت‬ ‫هەبێــت‪ ،‬تاکو بتوانــی هەموو خەیااڵتی بینەر‬ ‫بــەرەو ئاراســتەی چیرۆکەکە ڕاکێشــیت ‪ .‬لە‬ ‫چیرۆکەکەی دانادا بە شێوەیەکی سەرکەوتوو‬ ‫ئەم خاڵەی دامەزراندبوو‪.‬‬ ‫‪ -２‬پــاڵ بــە پاڵەوانەکــووە دەنێــت‬ ‫بــۆ قواڵیی ملمالنێــکان‪ .‬لەیەکەمین چیرۆکدا‬ ‫زۆر بــە ڕوونــی لەیەکــەم پێچکردنــەوەدا بە‬ ‫ئاڕاســتەیەی ملمالنــێ لــە نێــوان ژنەکــەو‬ ‫پیاوەکــەدا ڕوویــدا‪ .‬ئــەو کاتەیە کــە ژنەکە‬ ‫دەمانچەکە دەردەهێنێت‪ ،‬ئەم کردەیەش زیاتر‬ ‫ملمالنێکان بە رەو قواڵیی پەلکێش دەکات‪.‬‬ ‫‪ -３‬سەرســوڕمان و ئاڵۆزبوونــی‬ ‫چیرۆکەکــە‪ .‬لــە دوایی پەالمــاری پاوەکە بۆ‬ ‫دەمانچەی دەســتی ژنەکــە ئاڵۆزیەکان زیاتر‬ ‫بوون‪.‬‬ ‫‪ -４‬خوڵقاندنــی کۆمەڵە پرســیارێک‬ ‫بــە قواڵیــی ڕووداوەکانــدا‪ ،‬بــا بزانییــن لــە‬ ‫چیرۆکەکەیــی دانادا چ پرســیارێکی خوڵقاند‬ ‫لــە یەکەمیــن پێچکردنەوەدا ‪ .‬ئایــە پیاوەکە‬ ‫دەیەوێــت تۆڵــە بکاتــەوە؟‪ ....‬ئایــە ژنەکە‬ ‫نەیارەکــەی دەکوژێــت؟ ‪....‬ئایــە کۆتایــی‬ ‫ملمالنێــکان دەگاتــە چ دەرئەنجامێــک؟‪.....‬‬ ‫ئایــە ژناکە هێندە تاوانبارە؟‪ .....‬ئایە ژنەکە‬ ‫هاوشــانی جەالدەکان بەشــداری تاوەنەکانی‬ ‫کردوە؟‬ ‫دووهەم‪ /‬بەربەستەکان‪.‬‬ ‫لە کردەیی دووهەمدا دەبێت نووسەر چەند‬ ‫بەربەســتێک دابنــێ بــۆ ڕووبــەڕوو بونەوەی‬ ‫پاڵەوانەکــە تاکــو ببێتــە بەربەســتێک لەبەر‬ ‫دەم هیواکانیــدا ‪ ،‬ئــەو بەربەســتانە دەبنــە‬ ‫هــۆی ئــەوەی ئامانجــەی پاڵەوانەکــە بــە‬ ‫ئاســانی بەدەســتی نەهێنێ‪ .‬ئەم بەربەســتە‬ ‫بــە نەیاری بەهێز دەبێت لە ڕووبەڕووبونەوەی‬ ‫پاڵەوانەکــەدا‪ ،‬تاکو نەیــار بەهێز بێت گرژی‬ ‫زیاتری لێدەکەوێتەوە‪ ،‬بــەم جۆرە دەتوانیین‬ ‫خەیاڵی بینەر بۆ نێو ڕووداوەکان ڕاکێشین‪.‬‬ ‫لەیەکەمیــن چیرۆکــدا بەربەســتەکان‬ ‫بەئاســانی دەتوانییــن دیــاری بکەیــن‪ ،‬ئــەو‬ ‫کاتــەی ژنەکــە دەوێــت لەگەرماوەکەدا خۆی‬ ‫حەشــار بدات نەیارەکە دەبێتە بەربەســت بۆ‬ ‫حەزو ئاواتی ژنەکە‪.‬‬ ‫سێیەم‪ /‬قەیران‪.‬‬ ‫دروستکردنی قەیران بۆ ڕوو بەڕووبونەوەی‬ ‫پاڵەوانەکەیــە‪ ،‬لەگــەڵ بەربەســتەکاندا بــە‬ ‫هەردووکیــان ئاڵۆزی و ملمالنــێ زیاد دەکات‬ ‫ئەمەش بە داڕشــتنێکی درامیانە دەبێتە جێی‬ ‫ســەرنج الی بینەر ‪ ،‬پرسیاری قوڵ ئاراستەی‬ ‫پاڵەوان و نەیارەکە دەکرێت‪ .‬بینەر بە راستەو‬ ‫خۆ بەشداری ڕووداوەکان دەکات‪ ،‬بۆ نموونە ‪،‬‬ ‫پیاوێکی پیر پاڵ بە عەرەبانەیەکەوە دەنێت‪،‬‬

‫««‬ ‫دەیەوێت بە هەورازیکی بەرزدا ســەری بخات‪،‬‬ ‫بــەاڵم لە توانای ئەو پیاوە پیــرەدا نیە تاکو‬ ‫بــە هێز پــاڵ بــە عەرەبانەکەوە بنێــت‪ ،‬ئەم‬ ‫دیمەنــە وا لــە بینــەر دەکات لەگــەڵ پیــاوە‬ ‫پیرەکــەدا قاچــی توند بکات تاکــو هێز بدات‬ ‫بە پیاوە پیرەکە عەرەبانەکە سەرخات بەسەر‬ ‫هەورازەکەدا‪.‬‬ ‫ئەم نموونەیە دەکرێت بکرێتە بنەمایەک بۆ‬ ‫داڕشــتنی هەموو سیناریۆیەک ‪ ،‬بە مانایەکی‬ ‫دیــی هەتا بینەر تووشــی دڵــە ڕاوکێ بکەی‬ ‫زیاتر بینەر پەلکێشی ناو ڕووداوەکان دەکەی‬ ‫‪ .‬هەتا قەیران زیاتر بێت‪ ،‬بینەر و پاڵەوانەکە‬ ‫وا بەستەی یەکدی دەبن‪.‬‬ ‫لەیەکــەم چیرۆکــدا قەیــران لەدوایــی‬ ‫بەربەســتی نەیارەکەدا دەبێتە ڕێگر لەبەردەم‬ ‫ئامانجێ ژنەکە‪ ،‬ســک پڕیەکــە ئەو قەیرانەیە‬ ‫کە دانا بۆی دروســت کــردوە تاکو خەیاڵمان‬ ‫بدزێــت بۆ یەکەمیــن چیرۆک‪ ،‬ســک پڕیەکە‬ ‫دەبێتــە قەیرانێکــی گــەورە بــۆ پاڵەوانەکە‪،‬‬ ‫هەروەها پرۆسێســی منداڵبــوون وا لە بینەر‬ ‫دەکات سۆزداری بجولێنێ‪ .‬دەتوانین بڵێین لە‬ ‫یەکەمین چیرۆکدا قەیرانەکان بە شــێوەیەکی‬ ‫باش ئاراســتە کرابوون‪ .‬هــەر قەیرانەکانیش‬ ‫بــوون جڵــەوی ڕووداوەکانی دەدایە دەســت‬ ‫پاڵەوانەکە‪.‬‬ ‫چوارەم‪ /‬ئاڵۆزی‪.‬‬ ‫لە کردەیــی دووهەمدا ئاڵۆزی قورســترین‬ ‫بەشــە بــۆ داڕشــتنی ســیناریۆ‪ ،‬بــەاڵم ئەم‬ ‫ئاڵۆزیــە دەبێتە ڕاکێشــانی تاڵە دەزویەک لە‬ ‫نێــوان پاڵــەوان و بینــەردا‪ ،‬ئاڵــۆزی دەبێتە‬ ‫قورســایەکی گــەورە بــۆ پاڵەوانەکــە تاکــو‬ ‫نەتوانێت بە ئاســانی ئامانجەکانی بەرجەستە‬ ‫بــکات‪ .‬ئەگەر بەربەســت و قەیــران ئەو دوو‬ ‫هێزە کاریگــەرە نەبن لەبەردەم پاڵەوانەکەدا‪،‬‬ ‫بــە دیوەکەی دیدا ئاڵۆزی بە تەنها دەتوانێت‬ ‫پارســەنگی هەردووکیان بــکات‪ .‬تاکو ئاڵۆزی‬ ‫بەهێز بێت چیرۆکەکە سەرنج ڕاکێش دەبێت‪،‬‬ ‫بــۆ نموونــە کوڕێک عاشــقی کچێــک دەبێت‪،‬‬ ‫کەچــی کچەکە هاوڕەگەز بــازە‪ ،‬ئەمە ئاڵۆزی‬ ‫بۆ پاڵەوانەکە دروست دەکات‪.‬‬ ‫لەیەکەمیــن چیرۆکــدا ژنەکــە دەوێــت بە‬ ‫ئارامــی لــە گەرماوەکــەدا بمێنێتــەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نەیارەکەی کوڕێکی شەهیدبووە‪ ،‬ئەمە ئاڵۆزی‬ ‫ڕووداوەکان زیــاد دەکات‪ ،‬دڵــە ڕاوکــێ الی‬ ‫بینەر دروست دەکات‪ ،‬ئایە پیاوەکە لە تۆڵەی‬ ‫کوڕەکەیدا ژنەکە دەکوژێت؟‬ ‫لەوانەیــە بینەر حەز بــەم ئاڵۆزیە نەکەن‪،‬‬ ‫بۆیــە هەندێــک جــار بینــەران ڕقیــان لــەو‬ ‫کارەئەکتەرانــە دەبێتــەوە کــە دەبنــە هۆی‬ ‫دروســتکردنی ئاڵــۆزی بــۆ پاڵەوانەکــە‪.‬‬ ‫هەرچەنــدە لەیەکەمیــن چیرۆکــدا ئــەو ڕقــە‬ ‫نیــە لە نەیارەکــە ‪ ،‬بەاڵم بینــەر حەزیش لە‬ ‫ئاڵۆزیە ناکەن کە پیاوەکە باســی لە دەســت‬ ‫دانــی کوڕەکــەی دەکات‪ ،‬بــەاڵم بەهۆی ئەو‬ ‫کارەســاتەوە ئاڵۆزی لەســەر پاڵەوانەکە زیاد‬ ‫دەکات‪ ،‬لێــرەوە بینــەر حەز دەکەن ڕاســتەو‬ ‫خۆ بەشــداری ڕووداوەکان بکەن ‪ ،‬تاکو ببنە‬ ‫هێزێک بۆ پاڵەوانەکە لەو بەربەست وئاڵۆزیانە‬ ‫ڕزگاری بکەن‪.‬‬ ‫پێنجەم‪ /‬دووهەمین خاڵی پێچکردنەوە‪.‬‬ ‫دووهەمین خاڵی پێچکردنەوە کە دواهەمین‬ ‫خاڵە لە کردەیی دووهەمدا‪ ،‬ئەم خاڵە لە سۆزو‬ ‫جەستەدا کۆ دەبێتەوە لەبەردەم پاڵەوانەکە‪،‬‬ ‫لەم خاڵــەدا دەبێت وەاڵمــی خاڵی یەکەم لە‬ ‫کردەیــی یەکەمــدا وەربگرینەوە کــە ئەویش‬ ‫هاندانــی ڕووداوەکەیە‪ .‬لە هاندانی ڕووداودا لە‬ ‫کردەیی یەکەمدا زانیمان چیرۆکەکە ئاڕاستەی‬ ‫بەرەو کوێ دەڕوات‪ .‬لەم خاڵەدا دەرکەوتنی‬ ‫دەرئەنجامەکەیەتــی‪ ،‬هەروەهــا لــەم خاڵەدا‬ ‫هەنگاو نانە بۆ کردەیی سێیەم‪.‬‬ ‫هاندانی ڕووداو یان ئامادەکردنی ڕووداو لە‬ ‫کردەیی یەکەمدا‪ ،‬باســمان لەوەکرد کە چۆن‬ ‫ئامــادەکاری ڕووداو دەکرێت تاکو پاڵەوانەکە‬ ‫ڕووبــەڕووی شــتێک ببێتەوە‪ ،‬دوایی ئەکشــن‬ ‫دەســت پێدەکات‪ .‬هاندانــی ژنەکە بۆ ئەوەی‬ ‫پارێــزگاری لــە مانــەوەی لــە گەرماوەکــەدا‬ ‫بــکات پەالمــاری دەمانچەکــە دەدات‪ ،‬بۆمان‬ ‫ڕوون دەبێتــەوە کــە پاڵەوانەکە دەوێت چیی‬ ‫بەدەســت بهێنێــت‪ ،‬لــە دووهەمیــن خاڵــی‬ ‫پێچکردنــەوەدا بــە ڕوونــی وەاڵمــی کردەیی‬ ‫یەکەمان وەرگرتەوە کە پاڵەوانەکە دەتوانێت‬ ‫بــە ئارامــی لــە گەرماوەکــەدا بمێنێتــەوە‪،‬‬ ‫هەروەها لەالمان ڕوون بوو چیرۆکەکە هەنگاو‬ ‫دەنێــت بۆ کردەیی ســێیەم‪ ،‬کەپێک دێت لە‬ ‫ترۆپک و دەرئەنجام‪.‬‬ ‫ســەرنج‪ :‬ئــەم وتــارە چەند بەشــێکی مــاوە و بە‬ ‫سوپاســەوە کــۆی نووســینەکە لــە ســایتی چاودێــر‬ ‫بخوێننەوە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )49٧‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/٣/٢٨‬‬

‫««‬

‫‪4‬‬

‫هەوا سارده‬ ‫دڵم تەنگه لەسەر زەوی‬

‫ئاكار محەمەد‬

‫کەشتیەکان الی ماڵی ئێمە لەنگەر دەگرن‪_ ،‬قەراسینەکان_ بە ئااڵی دڕاوەوە‪،‬‬ ‫روەو کۆاڵنەکانی حەقیقەت دەرۆن! هەوا ساردە‪،‬‬ ‫وەک ئەوەی هەزاران ساڵ بێت‬ ‫لە زەمهەریر بین‪،‬‬ ‫لە یاد چووینەتەوە‪،‬‬ ‫لە یادی‪ ،‬مندااڵن و کچانی سەربڕاو و ژنانی پیر چووینەتەوە‪،‬‬ ‫هەوا ساردە و کەشتییەکی پیر دەبینم‬ ‫لەو دوورانە پڕپڕە لە جەستەی لەتوپەتبوو‪،‬‬ ‫چاوم کارەساتی سەیر دەبینێت!‬ ‫مرۆڤ بە شەقامەکاندا ڕۆشت و‬ ‫شۆستەکانی بێزار کرد‪،‬‬ ‫چووە باغەکان و گوڵەکانی بێبۆن کرد‪.‬‬ ‫مرۆڤ چوە هەرشارێکەوە_پڕی کرد لە خوێن_! لە کۆتاییشدا مرۆڤ مرۆڤی کوشت‪!..‬‬ ‫مرۆڤ خودای خستە گومانەوە‬ ‫باڵی نەورەسەکانی شکاند‪،‬‬ ‫ئایەت و «سورەتەکانی»‬ ‫لە سنگی کەڵەشێرەکان دەرهێنا!‬ ‫دەمەو ئێوارەیەک بوو_مرۆڤ مرۆڤی کوشت_‪ .‬هەوا ساردە و دڵم تەنگە لەسەر زەوی‬ ‫سەرزەوی پڕ بووە لە تۆفان‪،‬‬ ‫پڕ بووە لە خوێن‪.‬‬ ‫دڵم تەنگە لەسەر زەوی‬ ‫بیرم الی ئەو مێرووالنەیە کە لەژێر پێیەکاندا دەبن بە قوربانی!‬ ‫رەنگم پەڕیوە و دەترسم‬ ‫لە شەقەی قامچییەکان و لە زیندانەکانی خودا‪،‬‬ ‫لەو واڵغانەی كه ئەڤین بەقاچاخ‬ ‫دەبەن بۆ ئەودیوو سنور‬ ‫دڵم تەنگە_دەزانم هێندە نابات‬ ‫مرۆڤ مرۆڤ دەکوژێت_‪.‬‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫هەوا ساردە و دڵم تەنگە لەسەر زەوی‬ ‫بیری منداڵیی خۆم دەکەم‪،‬‬ ‫بیری تۆپی باغه و گوڵە مۆرەکانی حەوشە دەکەم‪.‬‬ ‫بیری دەستەیەک رەسمی سااڵنی دووهەزار و ئەلبومی ساڵی دووهەزاری داریوش دەکەم‪.‬‬ ‫بیری سادەیی مناڵی و‬ ‫یەکەم ڕۆژی چوونەوەی قوتابخانە دەکەم‪،‬‬ ‫بیری یەکەم دەرسی وەرزش و‬ ‫نەهاتنەوەی رۆژێکی مامۆستای بیرکاری دەکەم!‬ ‫من دەزانم زستانێک دێت‬ ‫باران خۆیامن لێ دەشارێتەوە‪.‬‬ ‫من دەزانم زستانێک دێت‬ ‫هاوین بۆ هەزاران ساڵ نابینین‬ ‫چیدی بەرەبەیان متامنەی نامێنێت الی کۆتر‬ ‫من دەزانم زستانێک دیت‪.‬‬ ‫باڵندەیەکی غەمگین گڕ لەباغچەی گشتی بەردەدات‪ ،‬من ئەو زستانە دەبینم‪!..‬‬ ‫بە لێشاو تەرمی پەپولە و مێرولە‬ ‫دەکەون لەناو چیمەنی خوداییدا‪،‬‬ ‫دڵم گومانی خراپ دەکات‬ ‫هەوا ساردە و رەنگم پەڕیوە_‬ ‫زەوی چیدی شوێنی ژیان نییە‪.‬‬ ‫دڵم گومانی خراپ دەکات و پێدەچیت‬ ‫خودا نەفرەتی لێ کردبین‪،‬‬ ‫پێدەچێت سیسارکەکان روو بکەنە بیابان‪.‬‬ ‫پێشبینی دەکەم‬ ‫یەکەم رۆژی زستانێکی تاریک «کچیک مبرێت»‬ ‫پێدەچێت ئەو ئێوارەیە هەوا سارد بێت‬ ‫کتێبێکی ئاسامنی تر بێتە خوار‬ ‫دڵم گومانی خراپ دەکات‬ ‫دەترسم ئیدی رۆژ نەبێتەوە و‬ ‫زەویش ببێت بە بۆمبێک بەخەیاڵمدا بتەقێتەوە‪!..‬‬ ‫دڵم باش ناڵێت‪!.‬‬ ‫ئەوە چاومە خراپ دەبینێت؟‬ ‫یان مرۆڤە وردوخاش دەبێت‪،‬‬ ‫خوا ڕەحم کات‬ ‫لەوانەیە ئەم هەورە پیرە‬ ‫بۆ لەناوچوونی کانییەکان هاتبێت‪،‬‬ ‫ئەوەندە دەزانم دەمەو ئێوارەیەک‬ ‫ژنه باوەكان لەبەردەم باڵەخانە و ئۆتۆمبیلە مۆدێرنەکاندا خۆیان روت دەکەنەوە!‬ ‫خودایە ئەم ئێوارەیە بۆچی بیر لە شتی خراپ دەکەمەوە؟‬ ‫تۆ بڵێی زەوی لەپڕ تاوێک‪،‬‬ ‫بە گوێچکەمدا بتەقێتەوە!‬ ‫کەی لەم خەونە بەخەبەر دێم؟‬ ‫چۆن لەم ئاگرە قوتارم دەبێت؟‬ ‫دەترسم شتێک بقەومێت!‬ ‫ئەوەتا دەبینم مرۆڤ مرۆڤ دەکوژێت!‬ ‫زستاىن ‪٢٠١٥‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫س ث� ��� ذمارة (‪ )2٨٨‬دوشةممة ‪201٦/٣/٢٨‬‬ ‫ة�ر ة�ر ش ت ي ار‪:‬‬ ‫ب� ة�هم ة� ن� ت�ا يه�ر ن� ة� ير�م نا�‬

‫‪28٨‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )28٨‬دوشةممة ‪2016/٣/٢٨‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫جۆرج تەرابیشی‪ ،‬ئینسكلۆپیدیای فەلسەفە و فیكر و‬ ‫تێكۆشان كۆچی دوایی كرد‬ ‫ئا‪ :‬روانگە و رەخنە‬ ‫لە چەند ساڵێكی كەمدا جیهانی‬ ‫عـــەرەبـــی دیـــارتـــریـــن نـــوســـەر و‬ ‫بیرمەندانی لەدەست خۆیدا‪ ،‬نەسر‬ ‫حامید ئەبو زەیـــد(‪ ،)2010‬محەمەد‬ ‫ئــــەرگــــۆن(‪ ،)2010‬مــحــەمــەد عابد‬ ‫ئــەلــجــابــری(‪ .)2010‬دواترینیشیان‬ ‫بیرمەند و نوسەر و وەرگێڕی ناودار‬ ‫جۆرج تەرابیشی لە فەرەنسا‪ ،‬كە لە‬ ‫تەمەنی ‪ 77‬ساڵیدا لە غەریبیدا و‬ ‫پاش بینینی مەرگەساتی واڵتەكەی و‬ ‫شارەكەی كۆچی دوایی كرد‪.‬‬ ‫تەرابیشی ‪ 1939‬لە شاری حەڵەبی‬ ‫سوریا لەدایكبوە‪ .‬ماجستێری لە‬ ‫بواری پەروەردە لە زانكۆی دیمەشق‬ ‫وەرگــرتــوە‪ .‬ســااڵنــی ‪1964-1963‬‬ ‫بەڕێوەبەری ئێزگەی دیمەشق بوە‪،‬‬ ‫ساڵی ‪ 1984-1972‬بــەڕێــوەبــەری‬ ‫نوسینی گۆڤاری (دراسات عربیە) و‬ ‫لە ‪ 1989-1984‬سەرۆكی دەستەی‬ ‫نوسەرانی گۆڤاری (الوحدە)بوە‪.‬‬ ‫ماوەیەك لە لوبنان ماوەتەوە و پاش‬ ‫جەنگی ناوخۆیی ئەوێی بەجێهێشتوە‬ ‫و چوەتە فەرەنسا و لــەوێ‌ خۆی‬ ‫تەرخانكردوە بۆ نوسین تاكو لە‬ ‫‪ ٢٠١٦/٣/١٦‬كۆچی دوایی كرد‪.‬‬ ‫لە چەندین بواری فراوان و جیاوازدا‬ ‫نوسین و وەرگێڕانی هەیە‪ .‬لەبارەی‬ ‫فرۆید و سارتەر و ئێمل برهیە و‬ ‫گـــارۆدی و دیــبــۆڤــوار و چەندینی‬ ‫دیكەوە نوسین و وەرگێڕانی هەیە‪ ،‬بە‬ ‫جۆرێك كتێبە وەرگێڕاوەكانی زیاتر لە‬ ‫‪ 100‬كتێبیان تێپەڕاندوە‪ ،‬بە نوسین‬ ‫و وەرگێڕانەوە نزیكەی ‪ 220‬كتێبی‬ ‫هەیە‪ .‬ئەو بوارانەش كاری تێداكردوە‬ ‫فەلسەفە و ئایدۆلۆجیا و دەرونناسی‬ ‫و رۆمان و رەخنەی ئەدەبییە‪.‬‬ ‫گرنگترین كتێبەكانی لە تیۆری‬ ‫ماكسیزم و ناسیۆنالیزم و كلتوری‬ ‫ئاینی و عەرەبی و رەخنەی ئەدەبی‬ ‫لە رۆمانی عەرەبیدا و لەوێدا رێبازی‬ ‫دەرونشیكاری پراكتیك كــردوە‪ .‬لە‬ ‫دیارترین كتێبەكانی‪( :‬معجم الفالسفە)‬ ‫(من النهظة الی الردە)(هرطقات‪،1‬‬ ‫‪ .)2‬هەروەها پرۆژە گەرورەكەی كە‬ ‫بیست ساڵ لەسەری كاریكرد بەناوی‬ ‫(نقدنقد العقل العربی) كە پێنج بەشە‬ ‫و بەشی پێنجەمی (من اسالم القران‬ ‫الی اسالم الحدیث) كە ‪ 2010‬كەوتە‬ ‫كتێبخانەوە‪ .‬ئەم پێنج بەرگەش وتوێژ‬ ‫و وەاڵمــی كتێب و تێڕوانینەكانی‬ ‫(جابری‪-‬نقد العقل العربی)یە و لەوێدا‬ ‫پــێــداچــونــەوەی كـــردوە بــە بابەتی‬ ‫فەرهەنگی و فەلسەفی یۆنانی و‬ ‫ئەوروپی و عەرەبی‪-‬ئیسالمی‪ .‬لە نێو‬ ‫فەرهەنگی عەرەبیدا هاتوەتە سەر‬ ‫بابەتە فیقهی و سۆفی و كەالمی‬ ‫و زمانییەكان‪ .‬لێرەشدا پرسیاری‬ ‫سەنتەری الی تەرابیشی ئەوەیە كە‬

‫گرنگترین كتێبەكانی لە تیۆری ماركسیزم و‬ ‫ناسیۆنالیزم و كلتوری ئاینی و عەرەبی و رەخنەی‬ ‫ئەدەبی لە رۆمانی عەرەبیدایە و لەوێدا رێبازی‬ ‫دەرونشیكاری پراكتیك كردوە‬ ‫ئایا ئەو دۆخە خانەنشینییەی ئەقڵی‬ ‫عــەرەبــی تێیكەوتوە هۆكارەكانی‬ ‫دەرەكــیــن یــان كۆمەڵێك هۆكاری‬ ‫ناوخۆیین؟‬ ‫رێــــڕەوی فیكری و فەلسەفی‬ ‫تەرابیشی ئەوەیە كە لەنێو چەندین‬ ‫رێــبــاز و رەوتــــدا گـــوازراوەتـــەوە‪،‬‬ ‫دیــــارتــــریــــنــــیــــان لـــــە فـــكـــری‬ ‫ناسیۆنالیزمییەوە بۆ شۆڕشگێڕی و‬

‫وجودی و ماركسیزمی‪ .‬لە بابەت و‬ ‫بواری فیكری و فەلسەفی و ئەدەبیدا‬ ‫نوسیوەتی و وەریگێڕاوە‪ ،‬بۆیە دەكرێت‬ ‫بگوترێت نوسەرێك بو كە وەكو‬ ‫ئینسكلۆپیدیایەك وابو بۆ زانست و‬ ‫بوارە فیكری و فەلسەفی و رەخنەیی‬ ‫و تەنانەت ئاینی و سیاسییەكانیش‪.‬‬ ‫جگە لــەوەی رۆشنبیر و بیرمەند و‬ ‫نوسەر و وەرگێڕ بو‪ ،‬بەهەمان شێوە‬

‫پیاوێكی سیاسی و تێكۆشەر و‬ ‫شۆڕشگێڕبو‪ ،‬كە ئەزمون و تێكۆشان‬ ‫و خەباتی سیاسی لە ســەرەتــاوە‬ ‫لەنێو ناسیۆنالیزمی عەرەبیەوە‬ ‫دەســتــپــێــكــردوە بــۆ پەیوەستبون‬ ‫بە ماركسیزم‪ ،‬دواتــر چوەتە نێو‬ ‫دەرونناسی و دەرونشیكارییەوە‪،‬‬ ‫لەوێشەوە بۆ بونگەری(وجودیە) و‬ ‫دواتر گەشتە خوێندنەوەی شیكاری‪-‬‬

‫مێژویی لە دواترین نوسینەكانیدا‪.‬‬ ‫واتــە دەكرێت بگوترێت تەرابیشی‬ ‫تەنها نوسەر و وەرگێڕ نەبوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫خەباتگێڕێكی رۆشنبیربو‪.‬‬ ‫ئــەوە راســتــە كــە تەرابیشی لە‬ ‫رێــڕەوی ژیانی فیكری و فەلسەفی‬ ‫و رەخنەیی و تەنانەت سیاسیدا لە‬ ‫گواستنەوەیەكی بەردەوامدابوە‪ ،‬ئەم‬ ‫گواستنەوە و گۆڕانكارییەش بەو‬

‫ئەگەر ژیان و نوسین و لێكۆڵینەوەكانی تەرابیشی وەكو نەخشەیەك‬ ‫وێنابكەین‪ ،‬ئەوا دیمەنە گشتیەكەی رۆشنبیر و بیرمەند و خەبات و‬ ‫تێكۆشان و گۆڕانكارییەكان لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا بەرجەستە‬ ‫دەكات كە پێیدا تێپەڕیوە‬

‫مانایە نایەت كە بێبەرنامە و گۆڕاوێكی‬ ‫هەمیشەیی بوە‪ ،‬بەڵكو لە ژیان لە‬ ‫نوسینیشدا بوار و تەوەرێكی گۆڕاو و‬ ‫بوار و تەوەرێكی جێگیر هەیە‪:‬‬ ‫تەوەرەی جێگیر لەالی تەرابیشی‬ ‫هەیە كە خۆی بە «پێگە‪-‬الموقع»‬ ‫ناویدەبات كە لێوەی دەردەچێت‬ ‫و بیردەكاتەوە‪ .‬پێگە جێگیرەكەی‬ ‫تەرابیشی كە لەسەری وەستاوە ئەوەیە‬ ‫لە نوسین و بیركردنەوەدا پەیوەستەو‬ ‫پێشكەوتن و خۆرزگاركردن و مۆدێرنە‬ ‫و تێپەڕاندنی دواكەوتن لە كۆمەڵی‬ ‫عەرەبیدا‪ .‬پێگە جێگیرەكەی لە بواری‬ ‫سیاسیدا لــەو خاڵە سەرەكییەوە‬ ‫دەردەچـــێـــت كــە تێكۆشانە دژی‬ ‫دیكتاتۆریەت و چەوساندنەوە بە هەمو‬ ‫جۆرەكانیەوە و بانگەوازی راستەوخۆ‬ ‫و ئاشكرا بۆ پشتبەستن بە ئەقڵ‬ ‫و پێیوابو كە بە دیموكراسێت و‬ ‫سێكیوالربون تاكە رێگەی رزگاربونی‬ ‫واڵتــان و گەالنی عەرەبە لە بەندی‬ ‫دواكەوتویی و بونیاتنانی پرۆژەیەك‬ ‫بۆ رابون و هەستانەوە و نوێگەری‬ ‫و بەشداریكردن لە شارستانێتی‬ ‫نوێدا‪ .‬ئەم پێگە جێگیرە لە كتێبە‬ ‫سەرەتاییەكانییەوە دەبینرێت بۆ دوا‬ ‫زنجیرە كتێبەكانی‪.‬‬ ‫تـــەوەرەیـــەكـــی گـــۆڕاویـــش لە‬ ‫بیركردنەوەی نوسینیدا هەیە و بە‬ ‫«هــەڵــوەســتــە‪-‬مــوقــف» ئــامــاژەی‬ ‫پــێــدەكــات‪ ،‬كــە ئــەویــش گــۆڕیــن و‬ ‫گۆڕانكارییە لە كەرەستە و رێباز و‬ ‫رەوتە شیكارییەكاندا‪ .‬ئەو پێیوایە‬ ‫ئــەو كەرەستە و رێبازانە زۆرجــار‬ ‫كــورت دێنن و كەلێنیان تێدایە لە‬ ‫خوێندنەوە و شیكردنەوەی واقعدا بە‬ ‫دروستی‪ .‬الی تەرابیشی گۆڕانكاری‬ ‫لە كەرەستە و رێباز و رەوتەكاندا‬ ‫خزمەت بە خوێندنەوە و شیكردنەوەی‬ ‫واقع دەكات و دەگەێنێ‌‪ .‬واتە تەوەری‬ ‫گــۆڕاو لە نوسین و بیركردنەوەدا‬ ‫دەكەوێتە خزمەتی تەوەری نەگۆڕەوە‪.‬‬ ‫هەربۆیە ئەوەی كە بیەوێت لە رەوت‬ ‫و بیركردنەوە و گۆڕانكارییەكان‬ ‫لـــەالی تــەرابــیــشــی تێبگات وەكــو‬ ‫گشتێك‪ ،‬پێویستە لە هەریەك لە‬ ‫«پێگە» و «هەڵوەستە» فیكری و‬ ‫كەرەستەكانی تێبگات و جیابكاتەوە‪.‬‬ ‫ئـــەگـــەر ژیـــــان و نــوســیــن و‬ ‫لێكۆڵینەوەكانی تەرابیشی وەكو‬ ‫نەخشەیەك وێنا بكەین ئەوا دیمەنە‬ ‫گشتیەكەی رۆشنبیر و بیرمەند و‬ ‫خەبات و تێكۆشان و گۆڕانكارییەكان‬ ‫لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا بەرجەستە‬ ‫دەكات كە پێیدا تێپەڕیوە‪ ،‬كە پڕە‬ ‫لە ملمالنێ‌ و هەڵكشان و داكشان‬ ‫و گەڕانەوە بۆ رابردو و بەسەرخۆدا‬ ‫داخــــران و روكــردنــە مــۆدێــرنــە و‬ ‫شارستانێتی نوێ‌ و بەخۆداچونەوە و‬ ‫شكست و نوچدان‪ ،‬بۆ هیوای رابون‬ ‫و هەستانەوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )2٨٨‬دوشةممة ‪201٦/٣/٢٨‬‬

‫‪2‬‬

‫تەکتیکی حاشالێ‌کردن‪ ،‬لە بیری ئیسالمیی داکۆکیکاری نوێدا‬

‫لە چیرۆکی قەسابخانەی (بەنو قوڕەیظە)دا ‪ -‬مشتومڕێک لەگەڵ مامۆستا (ئەیوب زەڵمی)‬ ‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫بەشی چوارەم‬ ‫کوشتنی دیل لە ئیسالمدا‬ ‫و بەڵگەی دەق‬ ‫مــامــۆســتــا (ئــەیــیــوب زەڵــمــی) لە‬ ‫کتێبۆکەکەیدا «ئەفسانەی قڕکردنی‬ ‫بەنو قوڕهيظه لە مێژودا»‪ ،‬وەکــو لە‬ ‫بەشەکانی پێشودا خستمانە ڕو‪ ،‬پێی‬ ‫وایە ئەوەی لە چیرۆکەکەدا هاتوە کە‬ ‫هەمو پیاوانی شــەڕکــەری خێڵەکە ـ‬ ‫دوای گرتن و دیل‌کردنیان ـ کــوژراون؛‬ ‫ناگونجێت ڕوی‌دابێت بەو پێیەی ئەمە‬ ‫لەگەڵ ئیسالمدا نەگونجاوە و لە ئیسالمدا‬ ‫کوشتنی دیل نیە و بۆیە ڕێی‌تێ‌ناچێت‬ ‫پێغەمبەر فەرمانی بە شتێکی وا دابێت‪..‬‬ ‫بەڵگەکەیشی دەقێکی قــورئــانــە کە‬ ‫دەڵێت‪َ « :‬ف ِإ َذا َل ِقي ُت ُم الَّذِينَ َك َف ُروا؛ َف َض ْر َب‬ ‫الر َقابِ ‪َ ،‬ح َّتى ِإ َذا َأ ْث َخ ْن ُت ُمو ُه ْم؛ َف ُشدُّوا الْ َو َثاقَ‬ ‫ِّ‬ ‫َفإ َِّما َم ًّنا َب ْع ُد َوإ َِّما ِفدَا ًء َح َّتى َت َض َع ْ َ‬ ‫ال ْر ُب‬ ‫َأ ْو َزا َرهَا‪( )..‬حممد‪.)٤ :‬‬ ‫ئــەمــە عــادەتــێــکــی خــراپــی مرۆڤی‬ ‫موسوڵمانە لەم سەردەمەدا کە کاتێک‬ ‫مەبەستێکی هەبو؛ قورئان هەڵ‌دەداتەوە‬ ‫و دەقــێــک لــە دەقـــە قــورئــانــیــەکــان‬ ‫هەڵ‌دەبژێرێت کە بۆ مەبەستەکەی خۆی‬ ‫بگونجێت‪ ،‬یــان کتێبێکی «حەدیث»‬ ‫هەڵ‌دەداتەوە و گێڕانەوەیەکی گونجاو‬ ‫لەناو هەمو ئەوانی تردا هەڵ‌دەبژێرێت‬ ‫و بۆ مەبەستەکەی خۆی دەیخاتەگەڕ‪.‬‬ ‫بەبێ ئەوەی ورد ببێتەوە لەوە ئایا ئەم‬ ‫دەقە چۆن دەکرێتە بەڵگە و چوارچێوەی‬ ‫کــارکــردن بــەم دەقــە ـ بــەو شێوەیەی‬ ‫زانــایــانــی ئایینیی ئیسالم ڕونــیــان‬ ‫کردوەتەوە ـ چۆنە‪ .‬لێرەشدا دەبینین‬ ‫مامۆستای ناوبراو لە هەمو ئیسالم و‬ ‫دەقە ئیسالمیەکان هەر دەقی « َفإ َِّما َم ًّنا‬ ‫َب ْع ُد َوإ َِّما ِفدَا ًء» ی هێناوەتەوە و هەمو‬ ‫شتێکی تری پشت‌گوێ‌ خستوە‪.‬‬ ‫لە بەشی پێشودا کورتەیەکمان لە‬ ‫یاساکانی مامەڵە لەگەڵ دیلی شەڕ‬ ‫بەپێی ڕێبازە ئیسالمیەکان باس کرد‪،‬‬ ‫ئێستەش هەوڵ دەدەین بزانین لە فیقهی‬ ‫ئیسالمی و «تەفسیر» دا چۆن بەڵگە بۆ‬ ‫یاسا ـ یان سەرپشکی ـ ی کوشتنی دیل‪،‬‬ ‫بەم دەقە و دەقەکانی تر هێنراوەتەوە‪:‬‬ ‫پێش دەقی « َفإ َِّما َم ًّنا َب ْع ُد َوإ َِّما ِفدَا ًء»‬ ‫(حممد‪ ،)٤ :‬دەقێکی تر لە قورئان هاتوە‬ ‫ب َأ ْن َي ُكونَ َل ُه‬ ‫کە دەڵێت‪َ « :‬ما َكانَ لِ َن ِ ٍّ‬ ‫َأ ْس � َرى َح َّتى يُ ْث ِخنَ ِف ْ َ‬ ‫ض‪ُ .‬ترِيدُونَ‬ ‫ال ْر ِ‬ ‫َُّ‬ ‫َع َر َ‬ ‫الد ْن َيا‪َ ،‬واللَُّ يُرِي ُد ْال ِخ َر َة‪َ ،‬والل َعزِي ٌز‬ ‫ض ُّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫اب ِمنَ َّ ِ‬ ‫الل َس َبقَ ؛ َ َل َّس ُك ْم‬ ‫ت‬ ‫ك‬ ‫ل‬ ‫و‬ ‫ل‬ ‫‪.‬‬ ‫م‬ ‫ٌ‬ ‫َح ِكي ٌ ْ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫اب َعظي ٌم» (األنفال‪،٦٧ :‬‬ ‫ِفي َما َأ َخ ْذ ُْت َعذ ٌ‬ ‫‪ .)٦٨‬ئەم دەقە سەبارەت بە دیلەکانی‬ ‫جەنگی بەدرە‪ ،‬کە موسوڵمانەکان حەفتا‬ ‫کەسیان لە مەککەییەکان دیل کردبو‪ ،‬و‬ ‫پێغەمبەر ڕاوێژی بە ئەبو بەکر کرد؛ ڕای‬ ‫وا بو بەرامبەری «فیدیە» ـ واتە بڕێکی‬ ‫باش پارە کە کەسەکە گیانی خۆیی پێ‬ ‫دەکڕێتەوە ـ ئازاد بکرێن‪ ،‬بەاڵم عومەر‬ ‫ڕای لەسەر ئەوە بو بکوژرێن چونکە ئەمە‬ ‫هەلێکە بۆ الوازکردنی مەککەییەکان‪.‬‬ ‫پێغەمبەر موسوڵمانەکانی سەرپشک کرد؛‬ ‫سەرپشکیی سەندنی فیدیەیان هەڵ‌بژارد‪،‬‬ ‫و بەم شێوەیە ئازاد کران‪ .‬دوایی ئەم‬ ‫دەقــە دابــەزی کە سەرزەنشتی توندی‬ ‫پێغەمبەر و موسوڵمانەکان دەکات کە‬ ‫بۆچی لەپێناوی پارە و سامان ئەوانەیان‬ ‫ئازاد کردوە‪ ،‬لە کاتێکدا دەبوایە زۆریانی‬ ‫لێ بکوشتایە بۆ الوازکــردنــی بــەرەی‬ ‫دوژمن و بەهێزکردنی بەرەی ئیسالمی‬ ‫و ئینجا هەندێک دیلی بهێشتایەتەوە کە‬ ‫ئیتر بە شێوازێکی تر مامەڵەیان لەگەڵ‬ ‫بکرێت‪ .‬دەقەکە بە شێوەیەکی وا توند‬ ‫سەرزەنشتی موسوڵمانەکان دەکــات‬ ‫لەسەر ئەوەی بەشێكی زۆری دیلەکانیان‬ ‫نەکوشتوە کە دەڵێت لەبەر مەبەست‬ ‫و بڕیارێکی خوایی نەبوایە؛ سزایەکی‬ ‫خوایی دەدران لەسەر ئەو کارە!‬ ‫ئینجا دوای ئەو دەقە دەقی « َفإ َِّما َم ًّنا‬ ‫َب ْع ُد َوإ َِّم��ا ِف �دَا ًء» (محمد‪ )٤ :‬هاتوە کە‬

‫بەڕواڵەت دو شێوەی مامەڵە لەگەڵ دیل‬ ‫دادەنێت‪ :‬یان ئازادکردن بەبێ بەرامبەر‪،‬‬ ‫یــان ئــازادکــردن لەبەرامبەری شتێک‬ ‫(وەکو پارە یان دیل)‪ .‬بۆ ڕونکردنەوەی‬ ‫پەیوەندیی نێوان ئەم دەقــە و دەقی‬ ‫پێشو؛ لە کەلەپوری «تەفسیر» دا زیاتر‬ ‫ئەوە باوە ـ و بەپێی گێڕانەوەکان لە‬ ‫(ئیبن عەبباس) ـەوە هاتوە ـ کە ئەو‬ ‫دەقەی داوای کوشتنی دیلەکان دەکات‬ ‫لە سەرەتای مێژوی دەوڵەتی مەدینەدا‬ ‫بوە و ڕاستەوخۆ دوای شــەڕی بەدرە‬ ‫و ئەو کاتەش موسوڵمانان کەم بون و‬ ‫دوژمنەکانیان زۆر بون بۆیە وا بە چاک‬ ‫زانــراوە لە دوژمن زۆر بکوژرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫کاتێک دوایــی موسوڵمانان زۆرتــر و‬ ‫بەدەسەاڵتتر دەبن و جارێکی تر باسی‬ ‫مامەڵە لەگەڵ دیل دێتە پێشەوە؛ ئەم‬ ‫جارەیان دەڵێت « َفإ َِّما َم ًّنا َب ْع ُد َوإ َِّما ِفدا ًء»‬ ‫کە بەم شێوەیە ـ ئیبن عەبباس دەڵێت‬ ‫ـ موسوڵمانان ئیتر سەرپشک بون‪ :‬یان‬ ‫بیان‌کوژن (کە ئەم سەرپشکیە ـ وەکو‬ ‫دەبینن ـ لەپێشترە) یان بیانکەن بە کۆیلە‬ ‫یان بەرامبەری فیدیە بیانگۆڕنەوە‪ .‬ئیمام‬ ‫(ئەبو عوبەید) ـ کە یەکێکە لەوانەی ئەم‬ ‫وتەیەیان لە ئیبن عەبباسەوە گێڕاوەتەوە‬ ‫ـ لێرەدا گومانی هەیە ئیبن عەبباس ئەو‬ ‫بەشەی وتبێت کە دەڵێت «یان بیانکەن‬ ‫اس َت ْع َبدُو ُه ْم»)‪.‬‬ ‫بە کۆیلە» (« َوإ ِْن َشا ُؤوا؛ ْ‬ ‫بەم شێوەیە دەبینین ئەو دو دەقە‬ ‫پــێــچــەوانــەی یەکتر نــیــن‪ ،‬بابەتەکە‬ ‫هــەر ئــەمــەنــدەیــە کــە جـــاری یەکەم‬ ‫موسوڵمانەکان زیادەڕەوییان کردوە لە‬ ‫هەڵ‌بژاردنی سەرپشکیی گۆڕینەوە بە‬ ‫فیدیە و زۆر کەمیان لە دیلەکان کوشتوە و‬ ‫دەبوایە دوای کوشتارێکی باشی دیلەکان‬ ‫ئینجا دیلەکان ببەستنەوە بۆ ئەوەی‬ ‫بیانگۆڕنەوە بە پارە‪ ،‬و جاری دوەمیش‬ ‫هەر ئەوەندە دەڵێت دوای کوشتارێکی‬ ‫«ح َّتى ِإ َذا َأ ْث َخ ْن ُت ُمو ُه ْم»؛ ئینجا‬ ‫باش‬ ‫َ‬ ‫ئەوەی ماوە قۆڵ‌بەستی بکەن « َف ُشدُّوا‬ ‫الْ َو َثاقَ »‪ ،‬ئینجا ئیتر دو سەرپشکیەکەی‬ ‫تر (ئازادکردن بێ‌بەرامبەر‪ ،‬و ئازادکردن‬ ‫بە بەرامبەر) دێنە پێشەوە‪َ « :‬فإ َِّما َم ًّنا‬ ‫َب ْع ُد َوإ َِّما ِفدَا ًء»‪ .‬واتە لە دەقی دوەمیشدا‬ ‫باسی کوشتارە زۆرەکە «اإلثخان» هەر‬ ‫هەیە‪ ،‬و بەپێی ئەمە سەرەتا دەبێت لە‬ ‫دوژمن سەربازی زۆر ـ هەرچەند دەکرێت‬ ‫دیل بکرێن ـ بکوژرێن (بۆ ئەوەی ئەمە‬ ‫ببێتە الوازکردنی دوژمن و کەم‌کردنەوەی‬ ‫ژمــارەی)‪ ،‬ئینجا دوای قۆڵ‌بەست‌کردن‬ ‫ئەوانەی تر بە شێوازێک ئازاد بکرێن‪.‬‬ ‫هــەر بۆیە ـ وەکــو لــە وتــەکــەی ئیبن‬ ‫عەبباسیشەوە دیـــارە ـ سەرپشکیی‬ ‫یەکەم هەر کوشتنە‪ ،‬دوای ئابڵوقەدان‬ ‫و تەسلیم‌بونیشیان‪ ،‬ئینجا دوای کوشتار‬ ‫دەبەسرێنەوە و ئەمانە دەگۆڕێنەوە بە‬ ‫پارە یان بە دیل‪ .‬هەر بۆیە دەقی « َفإ َِّما‬ ‫َم ًّنا َب ْع ُد َوإ َِّما ِفَ��دا ًء» کوشتنی دیل ڕەت‬ ‫ناکاتەوە‪ ،‬بەڵکو سەرپشکیی مامەڵە‬ ‫لەگەڵ ئەوانەی دوای کوشتارە زۆرەکە‬ ‫دەمێننەوە ڕون دەکاتەوە‪.‬‬ ‫ئەم جــۆرە ڕێکخستنەی پەیوەندیی‬ ‫نــێــوان ئـــەو دو دەقــــە؛ ئــەوەیــە کە‬ ‫زۆرینە ڕایــان لێیەتی‪ .‬کەمینەیەکیش‬ ‫وتویانە دەقی « َفإ َِّما َم ًّنا َب ْع ُد َوإ َِّما ِفدَا ًء»‬ ‫حوکمەکەی هــەڵ‌وەشــاوەتــەوە و کاری‬ ‫پێ ناکرێت‪ .‬ئەمە لە چەند موفەسسیر‬ ‫و فیقهزانێکی کۆنەوە دەگێڕرێتەوە‪،‬‬ ‫ِّي») کە‬ ‫لەمانە (ئەل‪-‬سوددیی)‬ ‫(«السد ّ‬ ‫ُّ‬

‫تابلۆیەکی ئیسالمی کە قەتڵوعامی بەنوقورەیزە پیشاندەدات‬

‫وتویەتی‪ :‬دەقەکە «مەنسوخ» ـە بە‬ ‫دەقی « َف ِإ َذا ا ْن َس َل َخ ْ َ‬ ‫ال ْش ُه ُر ْ ُ‬ ‫ال ُر ُم؛ َفا ْق ُتلُوا‬ ‫ُْ‬ ‫ني َح ْي ُث َو َجد ُ​ُ‬ ‫ال ْش ِر ِك َ‬ ‫ْتو ُه ْم‪( )..‬التوبة‪:‬‬ ‫‪ .)٥‬هەمان شت لە (ئیبن جوڕەیج) ـەوە‬ ‫هاتوە و وتویەتی‪ :‬دەقی « َفإ َِّما َم ًّنا َب ْع ُد‬ ‫َوإ َِّما ِفدَا ًء» مەنسوخە‪ ،‬و پێغەمبەریش بۆ‬ ‫خۆی لە جەنگی بەدر (عوقبەی کوڕی‬ ‫ئەبو موعەيط) ی کوشتوە (بێ گومان‬ ‫مەبەستی ئەوە نیە بەم کارەی پێغەمبەر‬ ‫دەقەکە نەسخ کراوە‪ ،‬بەڵکو بە دەقی تر‬ ‫نەسخ کراوە و ئەم کارەی پێغەمبەریش‬ ‫بەڵگەیەکی ترە)‪ .‬بەاڵم وەکو ڕونمان‬ ‫کـــردەوە و ئیمام (جــەص��ص��اص) ی‬ ‫حەنەفی لە کتێبی «أحكام القرآن» ی‬ ‫خۆیدا ڕاڤەی کردوە‪ :‬مەرج نیە دەقەکە‬ ‫مەنسوخ بێت (هەرچەند جەصصاص‬ ‫لە کۆتاییدا دێتەوە سەر ئەو ڕایەی کە‬ ‫دەقەکە مەنسوخە)‪ ،‬بەڵکو دەقی یەکەم‬ ‫کاتی الوازی و کەمیی موسوڵمانان‬ ‫هاتوە‪ ،‬و دەقی دوەمیش هەر هەمان شت‬ ‫دەڵێت کە دەبێت سەرەتا کوشتاری زۆر‬ ‫«إثخان» بکرێت ئینجا هەندێکیان لێ‬ ‫بهێڵرێتەوە بۆ ئەوەی لە بەرامبەر شتێکدا‬ ‫ئــازاد بکرێن‪ .‬هــەر بۆیە جەصصاص‬ ‫دوابــەدوای ئەمە دەڵێت‪ :‬فیقهزانەکانی‬ ‫شــارە سەرەکیەکانی ئیسالم لە کاتی‬ ‫خۆیاندا یەک‌دەنگ بون لەسەر ئەوەی‬ ‫کوشتنی دیل دروستە‪ ،‬و بیروڕایەکی‬ ‫ناکۆک لەم الیەنەوە پێ‌نازانین هەبێت‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا و لەبەر ئەوەی دەقی‬ ‫دوەم « َف�إ َِّم��ا َم ًّنا َب ْع ُد َوإ َِّم��ا ِف���دَا ًء» دو‬ ‫سەرپشکیی داناوە و ئەمەش بەڕواڵەت‬ ‫کوشتنی دیل ڕەت دەکاتەوە‪ ،‬هەر بۆیە‬ ‫لە کۆندا ناکۆکییەکی کەم هەبوە لەم‬ ‫بارەیەوە‪ :‬ئەبو عوبەید لە (ئەل‪-‬حەسەنی‬ ‫بەصرەیی) ـەوە دەگێڕێتەوە کە کوشتنی‬ ‫دیلی پێ باش نەبوە و وتویەتی‪ :‬یان‬ ‫بێ‌بەرامبەر ئــازادی بکە یان بە فیدیە‬ ‫بەڕەڵاڵی بکە‪ .‬ئەبو عوبەید هەمان‬ ‫شت لە (عەطاء) ـیشەوە دەگێڕێتەوە‪،‬‬ ‫و عــەط��اء دەڵــێــت بــۆ خــۆم پرسیارم‬ ‫لە (ئــەل‪-‬حــەســەن) کــردوە وتویەتی‪:‬‬ ‫پێغەمبەر چیی لەگەڵ دیلەکانی بەدر‬ ‫کــردوە؛ ئەوە لەگەڵ دیل دەکرێت‪ ،‬کە‬ ‫یان بە چاکە و بێ‌بەرامبەر ئازاد بکرێت‬

‫یان بەرامبەری فیدیە بگۆڕرێتەوە‪ .‬هەمان‬ ‫بیروڕا لە (عەبدوڵاڵی کــوڕی عومەر)‬ ‫یشەوە هاتوە‪ ،‬کە دەڵێن سەرکردەیەکی‬ ‫فارسیی دیل‌کراو لە سەردارانی (ستەخر)‬ ‫(«إص َط ْخر») دراوەتە دەستی بۆ ئەوەی‬ ‫ْ‬ ‫بیکوژێت‪ ،‬ئەویش ئامادە نەبوە بیکوژێت‬ ‫و ئەم دەقەی وەکو بەڵگە خوێندوەتەوە‬ ‫کە دەڵێت‪َ « :‬فإ َِّما َم ًّنا َب ْع ُد َوإ َِّم��ا ِفدا ًء»‬ ‫(هەرچەند ڕەنگە ئــەم باسە نەبێتە‬ ‫بەڵگە چونکە رەنگە ئــەو دیلە دوای‬ ‫کوشتاری دیلێکی زۆر و دوای قۆڵ‌بەستی‬ ‫ئەوانی تر داوای کوشتنی کرابێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئیبن عومەر ئامادە نەبوە بیکوژێت)‪.‬‬ ‫هەروەها لە (موجاهید) و (موحەممەدی‬ ‫ريين») ـیشەوە‬ ‫کوڕی سیرین) («ا ْبن ِس ِ‬ ‫هاتوە کە کوشتنی دیل باش نیە‪ ،‬واتە‬ ‫«مەکڕوهـ» ـە‪.‬‬ ‫ئیمام (جەصصاص) لە کۆتاییدا ئەوە‬ ‫دوپات دەکاتەوە کە دەقی « َفإ َِّما َم ًّنا َب ْع ُد‬ ‫َوإ َِّما ِفدَا ًء»‪ ،‬مەنسوخە بە دەقی « َفا ْق ُتلُوا‬ ‫ُْ‬ ‫ني َح ْي ُث َو َجْ��د ُ​ُ‬ ‫ال ْش ِر ِك َ‬ ‫ت��و ُه � ْم» ـ وەکو‬ ‫لە ئەل‪-‬سوددیی و ئیبن جوڕەیج‌یشی‬ ‫دەگێڕێتەوە ـ و بە دەقی «قا ِتلُوا الَّذِينَ‬ ‫ال يُ ْؤ ِم ُنونَ ب َّ ِ‬ ‫ِالل َوال بِالْ َي ْو ِم ْال ِخرِ‪َ ...‬ح َّتى‬ ‫ال ْز َي َة َع ْن َي ٍد َو ُه ْم صا ِغ ُرونَ »‪ ،‬کە‬ ‫يُ ْع ُطوا ْ ِ‬ ‫بەپێی ئەم دەقانە ناموسوڵمان دەبێت‬ ‫یان موسوڵمان ببێت یان ملکەچ ببێت و‬ ‫سەرانە بدات‪ ،‬و ئیتر گۆڕینەوە بە پارە‬ ‫یان شتی تر لەگەڵ ئەمەدا ناگونجێت‪.‬‬ ‫و ـ دەڵێت ـ سورەتی «التوبة» دوای‬ ‫سورەتی «محمد» هاتوەتە خــوارەوە‪،‬‬ ‫بــۆیــە دەبــێــت دەقــەکــانــی ســورەتــی‬ ‫«التوبة» دەقەکەی سورەتی «محمد»‬ ‫نەسخ بکەن(‪.)١‬‬ ‫جا هــەر لەبەر ئەمەیە بــەالی ئەبو‬ ‫حەنیفەوە هــەردو سەرپشکیی « َم� ّ‬ ‫�ن»‬ ‫و « ِف���دَاء» کە لە دەقــەکــەی سورەتی‬ ‫«محمد» دا هاتون؛ کاریان پێ ناکرێت‪،‬‬ ‫و ئیتر ئەبو حەنیفە پێی وایە دیل یان‬ ‫دەبێت بکوژرێت یان بکرێت بە کۆیلە‪.‬‬ ‫هەرچەند پێشەوایانی تری ڕێبازەکەی‬ ‫ڕێیان داوە بە هەندێک مامەڵەی تر‬ ‫لەگەڵ دیل وەکو گۆڕینەوە بە دیل‪ ،‬وەکو‬ ‫لە بەشی پێشودا باسمان کرد‪.‬‬ ‫بــەاڵم لە ڕاستیدا پێویست ناکات‬

‫بوترێت دەقەکە مەنسوخە‪ ،‬چونکە ئەو َوإ َِّم��ا ِف �دَا ًء»؛ ئەمەی بەستوەتەوە بەوە‬ ‫«ح َّتى‬ ‫دەقــەش کە باسی هــەردو سەرپشکیی کە دوای کوشتارێكی باش بێت َ‬ ‫« َم ّن» و « ِفدَاء» دەکات پێشەکی باسی ِإ َذا َأ ْث َخ ْن ُت ُمو ُه ْم»‪ .‬بۆیە دیسان دەقەکە‬ ‫کوشتاری زۆر «إثخان» دەکات ئینجا نابێتە بەڵگە دژی ئەو کارەی پێغەمبەر‬ ‫باسی ئەم دو سەرپشکیە دەکات‪ .‬هەر بەرامبەری بەنو قوڕەيظه کردویەتی‪.‬‬ ‫بۆیە زۆرینە (تا ڕادەی ئــەوەی ببێتە‬ ‫جــۆرە یەکدەنگییەک) لەسەر ئــەوەن‬ ‫لە مێژوی ئیسالمیدا دیل نەکوژراوە؟‬ ‫کە سەرکردەی موسوڵمانان سەرپشکە‬ ‫مامۆستا ئەییوب و هەر موسوڵمانێکی‬ ‫سەبارەت بە دیل‪ :‬یان بیکوژێت‪ ،‬یان تری ئەم سەردەمە‪ ،‬بۆی هەیە و جێی‬ ‫بیکاتە کۆیلە‪ ،‬یان ئــازادی بکات‪ :‬بە دەستخۆشییشە پێی وا بێت دیل‬ ‫بەرامبەر یان بێ‌بەرامبەر‪ .‬بەم شێوەیەش ناکوژرێت و لەگەڵ کوشتنی دیل نەبێت‬ ‫هەمو دەقەکان کۆدەبنەوە‪.‬‬ ‫و لەگەڵ ئەو فەتوایە بێت کە کوشتنی‬ ‫بەم شێوەیە دەبینین کوشتنی دیل دیلی پێ باش نیە (وەکو نمونەمان لێ‬ ‫کەمترین ناکۆکیی تێدایە لە ئیسالمدا هێنایەوە کە لە کۆنیشدا ئەو فەتوایە‬ ‫(ئــەو ناکۆکییەش بــەو شێوەیە کە هەبوە)‪ ،‬و ئەمە دەکرێت بە نیازێکی‬ ‫هاتوە تەنها ئەوەیە کە هەندێکی کەم بە ڕاستگۆیانەی چاکسازی و نوێ‌کردنەوەی‬ ‫«مەکڕوهـ» ـیان زانیوە‪ ،‬قسەی ئەمانیش ئیسالم دابنرێت و جێی دەستخۆشیە‪،‬‬ ‫دەکرێت بەوە لێک‌بدرێتەوە کە مەبەست بەو مەرجەی تەنها لەپێناوی داکۆکی‬ ‫دیلی قۆڵبەست‌کراوی دوای کوشتنی لە ئیسالمدا نەبێت و بە چەواشەکاری‬ ‫زۆرێکیانە)‪ ،‬بەڵکو دەقی قورئانی هەیە و شاردنەوەی یاساکانی ئیسالم (وەکو‬ ‫کە بەتوندی سەرزەنشتی موسوڵمانان کوشتنی دیل) نەبێت‪ .‬کێشەکە ئەوەیە‬ ‫دەکات ئەگەر لە کاتی تەواوبونی جەنگدا موسوڵمانی ئەم سەردەمە کاتێک گوزارش‬ ‫زۆر لە دوژمن نەکوژن و دیلی زۆر بگرن لە بیروڕا و جیهانبینیی ئێستەی دەکات‬ ‫بە تەمای پارەی فیدیە‪ ،‬ئەو دەقەش کە وەکو موسوڵمانێکی هاوچەرخ؛ وا پێشان‬ ‫باسی ئازادکردنی دیل دەکات؛ هەم لە دەدات کە ئیسالم هەر لە بنەڕەتەوە و بە‬ ‫الیەکەوە باسی کوشتاری زۆر لە دوژمن درێژایی مێژوەکەی هەر بەم شێوەیە بوە‬ ‫دەکات هەرچەند بکرێت ئابڵوقە بدرێن کە ئێستە ئەم باوەڕی پێیەتی‪.‬‬ ‫و قۆڵ‌بەست بکرێن‪ ،‬و ئینجا باسی‬ ‫بۆیە کێشەی ئێمە لەگەڵ بیروڕاکەی‬ ‫ئازادکردنی ئەوانی تر دەکــات‪ ،‬و هەم مامۆستا ئەییوب ئەمەیە کە خۆی پێی‬ ‫لە الیەکی تریشەوە بەشێک لە زاناکانی وایە نابێت دیل بکوژرێت‪ ،‬بەاڵم ئەمە‬ ‫تەفسیر و فیقهـ پێیان وایــە دەقەکە دەداتەوە بەسەر هەمو یاسا و پراکتیس‬ ‫مەنسوخە و کاری پێ ناکرێت‪.‬‬ ‫و مێژوی ئیسالمدا و پێی وایە هیچ کاتێک‬ ‫بۆیە بەڵگەهێنانەوەی مامۆستا ئەییوب دەسەاڵتی ئیسالمی (وەکو دەوڵەتەکەی‬ ‫بــەو دەقــە لەسەر ئــەوەی دیل‌کوشتن مەدینە) دیلی نەکوشتوە‪ ،‬و هەر ئەمەش‬ ‫لە ئیسالمدا نیە؛ سادەکارییەکی زۆری دەکاتە بەڵگەی ئــەوەی کە ناگونجێت‬ ‫تێدایە‪ ،‬بەڵکو خۆبێ‌ئاگاکردنی تێدایە لە پێغەمبەر پیاوەکانی بەنو قوڕەيظهی‬ ‫کەلەپوری تەفسیر و فیقهی ئیسالمی‪.‬‬ ‫قەتڵ‌‌وعام کردبێت‪.‬‬ ‫ڕەنــگــە نــاوبــراو بڵێت‪ :‬بەپێی ئەم‬ ‫بـــەاڵم کــاتــێــک دەگــەڕێــیــنــەوە بۆ‬ ‫ڕاڤەیەش؛ هێشتا دەمێنێتەوە کە دیل گێڕانەوەکان و ژیاننامەی پێغەمبەر و‬ ‫دوای کوشتنی زۆرێکیان و قۆڵ‌بەستنی مێژوی ئیسالمی؛ دەبینین لە پراکتیس‬ ‫هەندێکیان؛ ئیتر ئــەوەی دەمێنێتەوە و کــاری پێغەمبەریشدا کوشتنی دیل‬ ‫بێ‌بەرامبەر یــان بــە بــەرامــبــەر ئــازاد هەبوە‪ ،‬و هەر ئەمەش یەکێکە لە بەڵگە‬ ‫دەکرێت‪ ،‬و کەواتە کوشتنی دیلەکانی و سەرەداوەکان بە دەستی فیقهزانەکان و‬ ‫بەنو قوڕەيظه نادروستە و ناگونجێت موفەسسیرەکانەوە لە باس‌وخواسەکانی‬ ‫پێغەمبەر کاری وای کردبێت‪.‬‬ ‫خۆیاندا‪:‬‬ ‫بەاڵم جگە لــەوەی کە کێشەی بەنو‬ ‫هەر ئیمام (جەصصاص) لە «أحکام‬ ‫قوڕەيظه دەقاودەق وەکو کێشەی دیلی القرآن» ـدا دەڵێت‪ :‬هەواڵ و گێڕاوەکان‬ ‫شەڕ نیە و جیاوازییەکی هەیە (لە بەشی بە شێوەی «موتەواتیر» هاتون و ئەوە‬ ‫داهاتودا زیاتر ڕونی دەکەینەوە)؛ جگە دەگەیەنن کە پێغەمبەر دیلی کوشتوە‪.‬‬ ‫لەوەش دەتوانین بڵێین هەر بەپێی ئەو لەوانە‪:‬‬ ‫ڕاڤــەیــەی پێشەوە؛ ئــەم قەتڵ‌وعامەی‬ ‫ـ لە دیلەکانی بەدر (عوقبەی کوڕی‬ ‫بەنو قوڕەيظه کە بە بڕیاری (سەعدی ئەبو موعەيط) و (ئەل‪-‬نەضری کوڕی‬ ‫کوڕی موعاذ) و پەسەندکردن و فەرمانی ئەل‪-‬حاریث) ی کوشتوە‪.‬‬ ‫پێغەمبەر کراوە؛ لە بابەتی ئەو کوشتارە‬ ‫ـ لە دیلەکانی ئوحودیش (ئەبو عیززە)‬ ‫زۆرەی ــە کە دەقــەکــان (األنــفــال‪ .٦٧ :‬ی شاعیری کوشتوە‪.‬‬ ‫محمد‪ )٤ :‬داوای دەکـــەن‪ .‬ئــەوە نیە‬ ‫ـ پیاوانی بەنو قوڕەيظهی کوشتوە‬ ‫دەقەکان دەڵێن زۆریان لێ بکوژن هەتا دوای دابەزینیان و ڕازی‌بــونــیــان بە‬ ‫دوژمن کەم دەبێتەوە و الوازیان دەکەن بڕیاری سەعدی کوڕی موعاذ‪ .‬و لەناو‬ ‫بە شێوەیەک نەتوانن سەر هەڵ‌بدەنەوە‪ ،‬ئەواندا (ئەل‪-‬زوبەیری کوڕی باطا) ی‬ ‫ئینجا ئەوانی تر قۆڵ‌بەست بکەن و بێ‌بەرامبەر ئازاد کردوە‪.‬‬ ‫ئامادەیان بکەن بۆ ئەوەی بگۆڕرێنەوە‬ ‫ـ لە گرتنی خەیبەردا؛ ئەو مەرجەی‬ ‫بە پارە یان بە دیل یان بێ‌بەرامبەر ئازاد لە (ئیبن ئەبی ئەل‪-‬حوقەیق) وەرگرت‬ ‫بکرێن!؟ دەی ئەگەر پێغەمبەر لە بەنو کە هیچ لە ماڵ و سامانیان نەشارێتەوە‬ ‫قوڕەيظه خۆش بوبێت و ئازادی کردبن‪ ،‬و هەموی تەسلیم بە موسوڵمانان بکەن‪،‬‬ ‫یان تەنها ژمارەیەکی کەمی لێ کوشتبن دوایی کە دەرکەوت سامانێکی باشیان‬ ‫و ئەوانی تری ئــازاد کردبێت؛ کەواتە شاردوەتەوە؛ فەرمانی دا کوشتیان‪.‬‬ ‫«إثخان» و کوشتارە زۆرەکەی نەکردوە‬ ‫ـ لە گرتنەوەی مەککەدا؛ بڕیاری‬ ‫و پێچەوانەی دەقەکان جواڵوەتەوە! هەر کوشتنی بۆ چەند کەسێک دەرکــرد‪:‬‬ ‫ئەو دەقەکەی کە دەڵێت « َفإ َِّما َم ًّنا َب ْع ُد (هیاللی کوڕی خەطەل)‪ ،‬و (میقیەسی‬ ‫کوڕی حوبابە)‪ ،‬و (عەبدوڵاڵی کوڕی‬ ‫ئەبو سەڕح) و هەندێکی تر‪ ،‬هەرچەند‬ ‫دواتر عەبدوڵاڵی بە عوثمان بەخشی‪.‬‬ ‫ئەمانەو لە کار و کردەوەی صهحابەش‬ ‫شتی لەم بابەتە هەیە(‪.)٢‬‬

‫عادەتێکی خراپی مرۆڤی موسوڵمان لەم سەردەمەدا ئەوەیە کاتێک مەبەستێکی هەبو؛‬ ‫دەقێک لە دەقە قورئانیەکان هەڵ‌دەبژێرێت کە بۆ مەبەستەکەی خۆی بگونجێت‪ ،‬یان‬ ‫گێڕانەوەیەکی گونجاو لەناو هەمو ئەوانی تردا هەڵ‌دەبژێرێت و بۆ مەبەستەکەی خۆی‬ ‫دەیخاتەگەڕ‪ .‬بەبێ ئەوەی ورد ببێتەوە لەوە ئایا ئەم دەقە چۆن دەکرێتە بەڵگە و چوارچێوەی‬ ‫کارکردن بەم دەقە ـ بەو شێوەیەی زانایانی ئایینیی ئیسالم ڕونیان کردوەتەوە ـ چۆنە‬

‫پەراوێز‪:‬‬ ‫(‪ )١‬بۆ ئەم وردەکاریە لەسەر ئەم دەقانە؛ بۆ نمونە‬ ‫بڕوانە‪:‬‬ ‫اجلصاص‪ ،‬أحكام القرآن‪ .‬حتقيق‪ :‬حممد صادق القمحاوي‪.‬‬ ‫بريوت‪ :‬دار إحياء الرتاث العربي‪ ١٤٠٥ .‬هـ‪ .‬جـ‪ ،٥ .‬ص‌ص‪.‬‬ ‫‪.٢٧١-٢٦٨‬‬ ‫أبو عُبيد‪ ،‬األموال‪ .‬حتقيق‪ :‬خليل حممد هراس‪ .‬بريوت‪ :‬دار‬ ‫الفكر‪ .‬ص‌ص‪.١٦١-١٤١ .‬‬ ‫(‪ )٢‬اجلصاص‪ ،‬أحكام القرآن‪ .‬جـ ‪ ،٥‬ص‌ص‪.270 ،٢٦٩ .‬‬

‫‪3‬‬

‫ذمارة (‪ )2٨٨‬دوشةممة ‪201٦/٣/٢٨‬‬

‫ئایا سه‌رمایه‌داری ده‌بێت ‌ه هه‌ڕه‌شه‌ بۆسه‌ر وجودی ده‌وڵه‌ت‪-‬نه‌ته‌وه‌کان؟‬ ‫گفتوگۆ له‌گه‌ڵ ئێریک هۆبزباوم‬

‫سازدانی‪ :‬مارتین فۆرنی‬ ‫وه‌رگێڕانی‪ :‬بابان ئه‌نوه‌ر‬ ‫نــووس ـه‌ر و مێژوونووسی به‌ریتانی‬ ‫ئــەریــك هــۆبــزبــاوم ساڵی (‪ )1917‬ل ‌ه‬ ‫«ئه‌سکه‌نده‌ریه‌»ی میسر له‌دایکبووه‌‪،‬‬ ‫دواتــر له‌ ڤیه‌نا و به‌رلین و له‌نده‌ن و‬ ‫کامبریدج و نیویۆرک بــه‌رده‌وامــی به‌‬ ‫خوێندن و لێکۆڵینه‌وه‌کانی داوه‌‪ .‬له‌‬ ‫گرنگترین به‌رهه‌مه‌کانی‪( :‬سه‌رده‌می‬ ‫شــۆڕش ‪( ،)1848-1789‬س ـه‌رده‌مــی‬ ‫سه‌رمایه‌ ‪( ،)1875-1848‬سه‌رده‌می‬ ‫ئیمپراتۆری ‪( ،)1914-1875‬سه‌رده‌می‬ ‫كۆتاییەكان ‪( ،)1991-1914‬ڕێگرەكان)‪،‬‬ ‫(پیشه‌سازی و ئیمپراتۆریا) و چه‌ندین‬ ‫کتێبی دیکه‌‪ .‬ساڵی (‪ )2012‬کۆچی‬ ‫دواییکردووه‌‪.‬‬ ‫ئێوە لە بنەڕەتدا پسپۆڕن لە مێژووی‬‫سەدەی نۆزدە‪ .‬له‌ سێ بەرهەمەکەتانه‌وه‌‬ ‫لـــه‌بـــاره‌ی ئـــه‌م «ســــەدەی نــــۆزەدەی‬ ‫مــاوه‌ درێــژ»ه‌وە [سه‌رده‌می سه‌رمایه‌‪،‬‬ ‫ســه‌رده‌مــی ئــیــمــپــراتــۆری‪ ،‬س ـه‌رده‌مــی‬ ‫كــۆتــایــیــەكــان] بــۆ دوایــیــن کتێبتان‬ ‫«س ــەردەم ــی كــۆتــایــیــەكــان»‪،‬کــە ئەو‬ ‫سه‌ده‌یه‌ی لەخۆگرتووە تۆ پێیده‌ڵێیت‬ ‫«ســەدەی بیستی ماوه‌ کــورت»‪ ،‬هێڵی‬ ‫به‌سته‌ری نێوان گشت کارەکانت چین؟‬ ‫* یەکێک لــە هێڵه‌ به‌سته‌ره‌کانی‬ ‫نێوان کارەکانم بریتییه‌ لە گەشەکردنی‬ ‫سەرمایەداریی لە کۆمەڵگە پیشەسازییە‬ ‫هاوچەرخەکاندا لە ســەدەی هــەژدەوە‪.‬‬ ‫لێکۆڵینەوەم کــردووە لە دروستبوون‬ ‫و بارودۆخەکانی گواستنەوە لە نه‌زمه‌‬ ‫کۆنەکەی کۆمەڵگەوە بۆ کۆمەڵگە نوێیەکان‬ ‫که‌ سه‌رمایه‌داریی سه‌پاندوونی‪ ،‬ئەمەش‬ ‫لە ڕوانگەیەکی ئابووری و کۆمەاڵیەتی‬ ‫و کولتوورییەوە‪ .‬سەرمایەداریی خاوەن‬ ‫مێژوویەکە کە بە شڵەژان و دروستبوونی‬ ‫قەیرانەکان و دووبـــارە بونیادنانەوە‬ ‫دەنــاســرێــتــەوە‪ ،‬لەهەمان ئــەو کاتەی‬ ‫بەردەوامە لە وێرانکردنی جیهان‪.‬‬ ‫هێڵی بەستەری دووەمی نێوان کارەکانم‬ ‫بریتییە لە بابەتی به‌جیهانگیریکردنی‬ ‫مێژووی جیهان لەڕێگه‌ی ئەم گەشەکردنە‬ ‫زۆر تــایــبــەتــەی ســەرمــایــەداریــی ـه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئامانجی سەرەکیم نووسینەوەی مێژووی‬ ‫کــۆمــەاڵیــەتــی بـــوو‪ ،‬یــاخــود مــێــژووی‬ ‫خەڵکی ئاسایی و جەماوەری چەوساوە‪.‬‬ ‫لێکۆڵینەوە ســەرەتــایــیــەکــانــم زیاتر‬ ‫گرنگی دەدەن بە کاردانەوەی تاکەکانی‬ ‫کۆمەڵگە ترادیشناڵەکان بەرامبه‌ر هاتنی‬ ‫ئـه‌م کۆمەڵگە تازه‌یه‌ و لەدایکبوونی‬ ‫سەرمایەداریی‪ ،‬که‌ به‌ شۆڕشی پیشەسازی‬ ‫ناوده‌برێت‪ .‬هاتووم کاریگەرییەکانی ئەم‬ ‫دوو الیەنەم شیکردۆته‌وە‪ ،‬لەگەڵ ئەو‬ ‫وەرچــەرخــانــەی لە مۆدێلەکانی ژیانی‬ ‫تاکەکاندا‪ ،‬له‌ ژیانی ژنــان و پیاواندا‬ ‫ڕوویداوە‪.‬‬ ‫بونیادنانی ئــابــووریــی جیهانیی لە‬ ‫ناوەڕاستی سەدەی هەژده‌وە دەستپێدەکات‬ ‫و پشتدەبەستێت بــە بــازرگــانــی و‬ ‫ئاڵوگۆڕی نێوان «کۆڵۆنییەکان» و‬ ‫«نــاوەنــدە ئــەوروپــیــیــەکــان [ده‌وڵ ـه‌ت ـه‌‬ ‫کۆلۆنیالیسته‌کان]»‪ ،‬هەروەها لەنێوان‬ ‫«ناوچه‌ دواکه‌وتووه‌کانی ئەوروپا» و‬ ‫«دەوڵەتە پێشکەوتووەکان»‪ .‬لەهەمان‬ ‫کاتدا لەسەر ئاستە سیاسییەکەش چەند‬ ‫دەرکــەوتــەیــەک هاتنە ئـــاراوە‪ ،‬ئەمیش‬ ‫بەهۆی شۆڕشی فەڕەنسی و شۆڕشی‬ ‫ئەمریکییه‌وه‌‪ .‬لە کۆتاییەکانی سەدەی‬ ‫هەژدەهەمیشدا چەند وەرچەرخانێکی‬ ‫گەورەمان بینی‪ ،‬که‌ لەیەک کاتدا هه‌م‬ ‫سیاسی و هه‌م ئابووری بوون‪ .‬ئەمەیە‬ ‫ناومناوە بە «سەردەمی شۆڕشەکان»‪،‬‬ ‫بــەبــێ ئـــــەوەی زەرووری بــێــت کە‬ ‫به‌سته‌رێکی ئۆرگانیکی لەنێوان ئەم دوو‬ ‫مۆدێلە وەرچەرخانه‌دا بوونی هەبێت‪.‬‬ ‫سەرمایەداریی‪ ،‬بە درێژایی بوونی خۆی‬ ‫شێواندن و شڵه‌ژانێکی گەلێک قوڵ‬ ‫بووە بۆ گشت کۆمەڵگەکانی ناوەڕاست‬ ‫و خــۆرئــاوای ئــەوروپــا‪ ،‬بــە ڕادەیـــەک‬ ‫هەتاوەکو ئێستاش وه‌ک ئیشکالیەتێک‬

‫ماوه‌ته‌وه‌ تیایاندا‪ .‬ڕێسا کۆنەکانی ڕێڕەوی‬ ‫کۆمەڵگەکانی ئاواژووکردەوە و لەو دەمەی‬ ‫بەرەوپێشجوونێکی مه‌زنی بەدەستهێنا‪،‬‬ ‫هاوکات گەلێک کێشەی کۆمەاڵیەتی و‬ ‫سیاسیشی خوڵقاند‪ .‬هەر لە سەرەتاکانی‬ ‫دەرکەوتنییەوە (بیستەکانی سەدەی‬ ‫نــۆزدەهــەم) چه‌ندین «دژه‌پــــڕۆژە»ی‬ ‫بــه‌دوای خۆیدا هێنا‪ ،‬کە ئامانجه‌که‌ی‬ ‫بریتیبوو لە قەرەبووکردنەوەی بە شێوازی‬ ‫جیاوازتری کۆمەڵگەکان‪ ،‬که‌ ئه‌مه‌ هه‌ر‬ ‫زووبه‌زوو بوارخۆشکه‌ر بوو بۆ دەرکەوتنی‬ ‫تێگەیشتن و چه‌مکه‌ سۆسیالیستییەکان‬ ‫لەسەر گۆڕەپانەکە‪.‬‬ ‫کتێبەکەتان «سەردەمی ئیمپراتۆری»‬‫پەیوەستە بە ماوه‌یه‌کی مێژوویی له‌نێوان‬ ‫(‪ .)1914 -1875‬لەوێدا دەربارەی زەمینە‬ ‫و زەمانی بۆرژوازیی و ئەو سیستەمەی‬ ‫لێوەی هــاتــووە ‪-‬واتــە ســەرمــایــەداری‪-‬‬ ‫دواون‪ .‬بەاڵم سەرەڕای ئەوە ئێمە لەمڕۆدا‬ ‫تێبینی ده‌که‌ین ئەو سیستەمە هێشتا‬ ‫بەردەوامە‪...‬‬ ‫* لــە مــیــانــەی ســــەدەی نــــۆزدەدا‬ ‫ئه‌گه‌ری جێگرتنه‌وه‌ی سەرمایەداریی بە‬ ‫کۆمەڵگەیەک کە لەسەر بــازاڕی ئازاد‬ ‫و کێبڕکێ دانــەمــەزرابــێــت هاته‌پێش‪،‬‬ ‫ئەویش بە گــەڕانــەوە بۆ سیستەمێک‬ ‫کــە هــاریــکــاریــی تــێــیــدا ســەردەســت‬ ‫بــێــت‪ .‬ئــــەوەی ئینگلیز پێیدەڵێت‬ ‫کۆمۆنوێڵز(‪)commonwealth‬ی‬ ‫هەرەوەزیی (کە له‌ زمانی التینیدا هاوشانه‌‬ ‫به‌ کاروباری گشتی ‪.)res publica‬‬ ‫لــێــرەوە ئــایــدیــا سۆسیالیستییەکان‬ ‫گەشەیانکرد‪ .‬هەرچەندە کەسانێک هەبوون‬ ‫کە وەک پەرچەکردارێک به‌رامبه‌ر هەموو‬ ‫ئەم شتە تازانە [هاتنی سه‌رمایه‌داریی‬ ‫و کۆمه‌ڵگه‌ی بــۆرژوازی و مۆدێله‌کانی‬ ‫ژیانی په‌یوه‌ست پێوه‌یان]‪ ،‬خواستی‬ ‫گەڕانەوەیان هەبوو بۆ ڕابردوو‪ .‬بە درێژایی‬ ‫ســەدەی نــۆزدەهــەم و بەشێکی گرنگی‬ ‫سەدەی بیستەمیش کڵێسا بە شێوەیەکی‬ ‫تایبەتی گوزارشتی لەم خواستە دەكرد‪.‬‬ ‫سەرمایەداریی لە هەموو قۆناغێک‬ ‫لە قۆناغەکانی گەشەکردنیدا ماوەیەک‬ ‫له‌ پیشکەوتنی ماتریالی و تەکنەلۆژیی‬ ‫گــــه‌وره‌ی بـه‌خــۆوه‌بــیــنــیــوه‌‪ ،‬ک ـه‌ وەک‬ ‫بازدانێک بووه‌ بۆ پێشەوە هاوشان له‌گه‌ڵ‬ ‫به‌دواداهاتنی قەیران‪ .‬سەدەی نۆزدەهەم‬ ‫بۆ بۆرژوازیی داگیرکەر (‪ )invader‬بە‬ ‫قەیرانێکی گەورە کۆتاییهات‪ ،‬کە چەند‬ ‫دیاردەیەکی بەدوای خۆیدا هێنا‪ :‬لەالیەک‬

‫بۆرژوازییە کە پێشکەوتنێکی بێپێشینەی‬ ‫به‌ده‌ستهێنابوو گەیشت بە ڕێگەیەکی‬ ‫داخــراو‪ .‬هەر لە سەرەتاکانی سەدەی‬ ‫بیستەمەوە هەندێک کــەس تێبینیی‬ ‫ئەوەیان کردبوو کە دیموکراتیزه‌کردنی‬ ‫سیاسەت‪ ،‬به‌جیهانیکردنی ئــابــووری‪،‬‬ ‫تەنانەت به‌زرکردنه‌وه‌ی ئاستی کولتووریی‪،‬‬ ‫گەشەکردنێکی هێڵیی نین‪.‬‬ ‫داڕمــانــی کۆمەڵگەی بــۆرژوازیــی کە‬ ‫له‌ ساڵی ‪١٩١٤‬ه‌وه‌ دەستپێده‌کات‪ ،‬ئەو‬ ‫هۆکارە دیاریکراوەیە کە ماوەی یەکەمی‬ ‫ئەو سەدەیەی بەدوای خۆیدا هێنا‪ ،‬کە‬ ‫لە کتێبەکەمدا بە «سەردەمی کارەسات‬ ‫(‪[ )١٩٤٥-١٩١٤‬مه‌به‌ستی له‌ چاپته‌ری‬ ‫یه‌که‌می کتێبی (سه‌رده‌می كۆتاییەكان)‬ ‫ـــە‌]» نــاومــبــردووە‪ .‬بـــەدوای ئەویشدا‬ ‫دووبارە بونیادنانەوەی سەرمایەداریی دێت‬ ‫بە درێژای ئەو ماوەیەی بە «سەردەمی‬ ‫زێڕین» ناومبردووە‪ ،‬کە بە کۆتاییهاتنی‬ ‫جەنگی جیهانی دووەم دەستپێدەکات و لە‬ ‫سەرەتای حەفتاکاندا کۆتاییدێت‪.‬‬ ‫لە کتێبەکەتدا «سەردەمی كۆتاییەكان»‬ ‫ئاماژەت بەوەداوە کە سەرمایەداریی بە‬ ‫فەزڵی یەکێتیی سۆڤیەت ڕزگاریبوو‪.‬‬ ‫تێبینی دەکەین سەرمایەداری لە هەموو‬ ‫قەیرانەکان ڕزگــاری بووە و سەرلەنوێ‬ ‫لەدایکبۆتەوە‪...‬‬

‫له‌مڕۆدا له‌ سه‌رووبه‌ندی له‌ناوچووندان‪،‬‬ ‫هـه‌ر ئه‌مه‌ش مــانـه‌وه‌ی سه‌رمایه‌داریی‬ ‫خستۆته‌ الیه‌نێکی کێشه‌ئامێزه‌وه‌‪ .‬ئه‌و‬ ‫گه‌شه‌کردنه‌ گشتگیره‌ی له‌ به‌ره‌وپێشچوونه‌‬ ‫خــێــراکـه‌یــدا ده‌یبینین‪ ،‬کێشه‌گه‌لێک‬ ‫ده‌خوڵقێنێت که‌ ئابووریی بازاڕ ناتوانێت‬ ‫چاره‌سه‌رێکیان بۆ بدۆزێته‌وه‌‪ .‬ته‌نگه‌ژه‌‬ ‫ئیکۆلۆژییه‌کان (ژینگه‌ییه‌کان) بۆ‬ ‫نموونه‌‪ ،‬هه‌ڕه‌شه‌ن بۆسه‌ر گۆی زه‌وی و‬ ‫پێویستیان به‌ چاودێرییه‌‌کی ورد هه‌یه‌‬ ‫که‌ ئه‌مه‌ش بڕیاری سیاسی ده‌خوازێت‬ ‫له‌الیه‌ن ده‌وڵه‌ته‌کانه‌وه‌‪ .‬باڵوبوونه‌وه‌ و‬ ‫ته‌شه‌نه‌کردنی سه‌رمایه‌داریی‪ ،‬مانه‌وه‌ی‬ ‫خــودی ئه‌م سیسته‌مه‌ ده‌کاته‌ دژبـه‌ری‬ ‫وجـــودی ده‌وڵــه‌ت‪-‬نــه‌تــه‌وه‌کــان‪ .‬بــازاڕ‬ ‫ناتوانێت هیچ چاره‌سه‌رێک بۆ ئه‌م جۆره‌‬ ‫کێشانه‌ بدۆزێته‌وه‌‪.‬‬ ‫زۆرێــک له‌ مێژوونووسان سیسته‌می‬‫فاشیزم و کۆمۆنیزم له‌ژێر هه‌مان ئااڵی‬ ‫(سیسته‌م)ه‌ تۆتالیتارییه‌کاندا وه‌سف‬ ‫ده‌که‌ن‪ .‬هیچ ڕه‌خنه‌یه‌کت له‌م شیکارییانه‌‬ ‫هه‌یه‌؟‬ ‫* به‌دڵنیاییه‌وه‌‪ .‬دوو مێژووی یه‌کێتیی‬ ‫سەرله‌نوێ خۆی بونیادبنێتەوە‪.‬‬ ‫سۆڤیه‌ت بوونی هه‌یه‌‪ .‬مێژووی ناوخۆیی‬ ‫له‌ کتێبەکەمدا «سەردەمی کارەسات یه‌کێتیی سۆڤیه‌ت شکستی هێنا‪ .‬ستالین‬ ‫(‪ »)١٩٤٥-١٩١٤‬ئــەوەی دەرخستووە بۆ ڕووسه‌کان دیکتاتۆرێک بوو‪ ،‬سه‌ره‌ڕای‬ ‫کە سەرمایەداریی بە ئاسانی ناتوانێ ئه‌وه‌ی وه‌ک پیاوێکی گه‌وره‌ له‌ مێژووی‬ ‫لە چوارچێوەی بازاڕێکی تەواو ئازاددا ئه‌و واڵته‌دا ده‌مێنێته‌وه‌ ‪-‬ئه‌مه‌ هیچ له‌وه‌‬ ‫کاربکات‪ ...‬لە ساڵی ‪١٩٤٥‬ـەوە دەوڵەتانی که‌مناکاته‌وه‌ که‌ خــاوه‌ن ڕووخسارێکی‬ ‫ســەرمــایــەداری‪-‬لــەنــێــویــانــدا ویالیەتە تاریک بــوو‪ -‬له‌سه‌ر پێوه‌ر یان وێنه‌ی‬ ‫یەکگرتووەکان‪ ،‬بەبۆنەی جیبەجێکردنی (پــتــرۆســی گــــه‌وره‌)‪ .‬ل ـه‌گ ـه‌ڵ هه‌موو‬ ‫ســیــاســەتــی‬ ‫«‪»NewDeal‬ه‌وه‌‪ -‬ئه‌وانه‌شدا ده‌بێت دان به‌وه‌دا بنێین که‌‬ ‫بیریان لەوەکردەوە بتوانن ئابوورییەک زیانی مرۆیی سیسته‌می سۆڤیه‌ت قورس‬ ‫دابنێن کە پشت بە فۆڕمێکی پالندانان و به‌رگه‌نه‌گیراو بوو‪.‬‬ ‫ببەستێت‪ ،‬وەک ئــەوەی لە فەڕەنسا‬ ‫له‌ به‌رامبه‌ر ئه‌وه‌دا‪ ،‬ده‌بینین کاریگه‌ریی‬ ‫پشتی پێدەبەسترێت‪ .‬هەموو ئەوانە شۆڕشی به‌لشه‌ڤیکیی له‌سه‌ر مێژووی‬ ‫بــەرەبــەرە چونە زیهنی خەڵکەوە لە جیهان گه‌لێک جیاوازتر بــوو‪ .‬ستالین‬ ‫پــاش قــەیــرانــە ئابوورییە گــەورەکــەی له‌ ده‌ره‌وه‌ی ڕووسیا وێنه‌ی ڕزگارکه‌ری‬ ‫سییەکانەوە‪ ،‬کە ئەزموونی سۆڤیەت هه‌بوو‪ ،‬بۆ نموونه‌ الی ئیتاڵییه‌کان‪،‬‬ ‫پەیوەست بە گەشەکردنە ئابوورییە کاتێک توانییان له‌ فاشیزم ڕزگاریان ببێت‬ ‫ڕووکەشەکەیه‌وه‌‪ ،‬جۆرێک لە سەرسامیی له‌ ساڵی ‪ .1943‬له‌ ده‌می جه‌نگدا و الی‬ ‫دروســتــکــردبــوو‪ .‬کاریگه‌رییه‌کانی ئەو سه‌ربازه‌ ئینگلیزه‌کان‪ ،‬که‌ من به‌شێک‬ ‫پێکەوە کۆکردنەوەیەی نێوان دامودەزگای بووم لێیان‪ ،‬هه‌ستێکمان هه‌بوو که‌ سوپای‬ ‫تایبەت له‌الیه‌ک و پالندانان و ڕێڕەوی ڕووسی به‌ خۆڕاگرییه‌که‌ی و گه‌مارۆدانی‬ ‫ئــابــووریــی گشته‌کی له‌الیه‌کی دیکه‌‪ ،‬هێزه‌کانی هیتله‌ر‪ ،‬مژده‌ی سه‌رکه‌وتنی بۆ‬ ‫هــەر بەتەنها لەنێو دیموکراتخوازە ئێمه‌ هه‌ڵگرتووه‌‪ .‬له‌الیه‌کی دیکه‌ و دوای‬ ‫خۆرئاواییەکاندا نه‌مایه‌وه‌‪ ،‬بەڵکو گه‌یشته‌ جه‌نگ‪ ،‬جیهان –که‌ له‌ژێر کۆڵۆنیالیزمدا‬ ‫ژاپــۆن و کــۆریــاش‪ ...‬ئــەم ڕێسایەیان به‌هیالک چووبوو‪ -‬پشتی به‌ستبوو به‌و‬ ‫کردە بـه‌رزکـه‌ره‌وه‌ی ئابوورییەکانیان و (شکۆ)یه‌ی که‌ له‌ یه‌کێتیی سۆڤیه‌تدا‬ ‫ئــەو پێشڕه‌وییه‌ی هەتاکو حەفتاکان به‌رجه‌سته‌ بــووبــوو بۆ ڕزگــاربــوون له‌‬

‫دواجار ڕووداوێکی ناوازه‌ ڕوویدا کاتێک له‌ جەنگی جیهانی دووەمدا‬ ‫سەرمایەداریی لیبراڵیستیی لەگەڵ سۆڤیه‌ت هاوپەیمانییان بەست دژ بە‬ ‫مەترسیی نازیزم‪ .‬له‌و کاته‌وه‌ که‌ئەم دوو سیستەمە لە بەرگرییه‌کی هاوبەشدا‬ ‫هاوپه‌یمانییان به‌ست‪ ،‬ئیدی سەرمایەداریی توانی سەرله‌نوێ خۆی بونیادبنێتەوە‬ ‫دەستکەوتە دیموکراتییەکان دەبینین لە‬ ‫کایه‌ سیاسییەکەدا‪ .‬لەالیەکی دیکه‌شه‌و‌ه‬ ‫بزووتنەوەیەکی کرێکاریی گەورە دەبینین‬ ‫کە دەیەوێت بناغه‌ی کۆمەڵگەیەکی نوێ‬ ‫دابنێت‪ .‬بــەاڵم هاوکات پەرچەکرداری‬ ‫ناسیۆنالیستی‪ ،‬ئەنتی سیمیتیک(دژە‬ ‫جولەکە)‪ ،‬زینۆفۆبیا (ڕق لە بێگانە)‪،‬‬ ‫هــتــد‪ ...‬دەبــیــنــیــن‪ .‬ئـــەم ئــاڕاســتــانــە‬ ‫کاریگەرییەکی قوڵیان هەبوو لە مێژووی‬ ‫فەڕەنسا و ئه‌ڵمانیادا‪ ،‬بەاڵم لە ئینگلتەرا‬ ‫ده‌رکه‌وتنێکی کەمتریان هه‌بوو‪.‬‬ ‫لیبڕالیستەکانی ســــەدەی ن ــۆزدە‬ ‫باوەڕیان بە بوونی بەستەرێکی ئۆرگانیکی‬ ‫هەبوو لەنێوان پێشکەوتنی ماتریاڵی‬ ‫و پیشکەوتنی مۆراڵیدا‪ ،‬پێیان وابوو‬ ‫ئەم هەنگاوانە بەرەو پێشەوە هەمیشە‬ ‫بــەردەوام دەبــن‪ :‬پیشکەوتنی خوێندنی‬ ‫گشتی و شارستانیەت‪ ،‬پێشکەوتن‬ ‫لەپێناو زیاتر بەشارستانیبوونی جەنگدا‬ ‫(ڕێــکــکــەوتــنــنــامــەکــانــی الهـــای وەک‬ ‫نموونە)‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا ئەم کۆمەڵگە‬

‫بە تەواوی ئەوە تایبەتمەندییەکەیەتی‪:‬‬‫مارکس و ئەنگڵس لە ڕابردوودا‪-‬ساڵی‬ ‫‪ -١٨٤٨‬گومانی ئــەوەیــان دەکـــرد کە‬ ‫سه‌رمایه‌داریی دوا هەناسەکانی دەدات‪.‬‬ ‫مشتومڕێکی گـــەورەش کــرا دەربـــارەی‬ ‫مــایــەپــوچــبــوونــی ســەرمــایــەداریــی لە‬ ‫کۆتاییەکانی سەدەی نــۆزدەدا‪ .‬شۆڕشی‬ ‫ڕووسیش نیشانەیەک بوو لە نیشانەکانی‬ ‫ئەم مایەپوچبوونە‪ ،‬وەک دەرئەنجامێکی‬ ‫ئــەو داڕوخــانــەی کۆمەڵگەی ســەدەی‬ ‫نــۆزدەهــەمــی گــرت ـه‌وه‌‪ ،‬کــە ئــەگــەر ئەو‬ ‫دۆخه‌ داکشانه‌وه‌ سیاسی و ئابوورییە‬ ‫نەبووایە کە هەتاوەکو جه‌نگی جیهانیی‬ ‫یەکەم بااڵدەستبوو هەرگیز ڕووینەدەدا‪.‬‬ ‫دواجار ڕووداوێکی ناوازه‌ ڕوویدا کاتێک‬ ‫له‌ جەنگی جیهانی دووەمدا سەرمایەداریی‬ ‫لــیــبــراڵــیــســتــیــی لـــەگـــەڵ ســۆڤــی ـه‌ت‬ ‫هاوپەیمانییان بەست دژ بە مەترسیی‬ ‫نازیزم‪ .‬له‌و کاته‌وه‌ که‌ئەم دوو سیستەمە‬ ‫لە بەرگرییه‌کی هاوبەشدا هاوپه‌یمانییان‬ ‫بـه‌ســت‪ ،‬ئیدی ســەرمــایــەداریــی توانی‬

‫له‌ئارادابوو‪ .‬لەو ساتەوە داڕمانی بلۆکی‬ ‫سۆسیالیستیی و قۆناغێکی نــوێ لە‬ ‫جیهانگیریی سەرمایەدارییمان بینی‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەمەی دواییان کەوتە نێو قەیرانێکی نوێوە‬ ‫و هەتاوەکو ئێستا نموونه‌و ئه‌زموونێکی‬ ‫تــازه‌ی بۆ دووبــارە بونیادنانەوە خۆی‬ ‫نــەدۆزیــوەتــەوە‪ ،‬ک ـه‌ مــن پێموایە بە‬ ‫سەالمەتی دەردەچــێــت و جارێکی دی‬ ‫خــۆی بونیادده‌نێته‌وه‌‪ ،‬لـه‌بـه‌رئـه‌وه‌ی‬ ‫بەپێی ڕێسای «خوڵقاندنی وێرانکارانە‬ ‫‪»c r é a t i o n d e st r u c t r i c e‬‬ ‫گەشەیکردووه‌‪ ،‬وه‌ک جۆزیف شۆمپیتەر‬ ‫ئاماژەی پێداوە‪.‬‬ ‫جگە لەوە پێموایە سەرمایەدارییش‬ ‫بە میتۆدێکی دیاریکراو‪ ،‬گه‌یشتووه‌ به‌‬ ‫سنورەکانی خۆی‪ .‬هەتاوەکو ئێستا لە‬ ‫ئــەدای خۆیدا ‪-‬بەبێ ئــەوەی بەئاگابێت‬ ‫لەوە‪ -‬سوودی بینیوه‌ لە دەستکەوتەکانی‬ ‫ڕابردوو وەک هەستی هاریکاریی خێزانی و‬ ‫هەستکردن بە ئەرکە کۆمەاڵیەتییەکان و‬ ‫شتێک لە ئه‌خالق‪ ...‬به‌اڵم ئه‌م بنه‌مایانه‌‬

‫پیرۆزه‌کانی سه‌ده‌کانی ناوه‌ڕاست بوو‪،‬‬ ‫تاکه‌ حزبه‌کان له‌ یه‌کێتیی سۆڤیه‌ت و‬ ‫چین و هتد‪ ...‬ئامڕازێکی کۆمه‌اڵیه‌تیی‬ ‫به‌هێزیان پێکهێنابوو‪ ،‬کاتێک ڕێگه‌یاندا به‌‬ ‫زیندووکردنه‌وه‌ی ده‌وڵه‌ت و دامه‌زراوه‌کانی‬ ‫فه‌رمانڕه‌واییکردن له‌ واڵتانێک که‌ له‌‬ ‫دۆخی داڕوخــان و ف ـه‌وزادا بــوون‪ .‬جگه‌‬ ‫له‌م لێهاتووییانه‌ له‌ به‌ڕێکردنی الیه‌نه‌‬ ‫ئابوورییه‌کانی دۆخــی جه‌نگ‪ ،‬به‌ هیچ‬ ‫جۆرێکی دیکه‌ نه‌ده‌تواندرا په‌ره‌پێدانێک‬ ‫بهێندرێته‌ ئاراوه‌ به‌ هه‌وڵ و کۆششێکی‬ ‫تاقه‌تپڕوکێن‪ ،‬که‌ نموونه‌ی ئه‌مه‌ له‌‬ ‫به‌کارهێنانی ده‌رامه‌ته‌کانی سیبریادا‬ ‫خــۆی ده‌بینێته‌وه‌‪ .‬ب ـه‌اڵم هیچ شتێک‬ ‫ناتوانێت گۆالگ (ئۆردوگای کاری قورس)‬ ‫له‌ تاوانه‌کانی پاکبکاته‌وه‌‪ ،‬هاوشێوه‌ی‬ ‫کۆیله‌داریی که‌ کۆیله‌ به‌کارده‌هێندرا بۆ‬ ‫زامنکردنی به‌رهه‌مهێنانی شه‌کر و توتن‬ ‫و لــۆکـه‌‪ .‬کاتێکیش ئ ـه‌م سیسته‌مانه‌‬ ‫هه‌وڵیاندا په‌نابه‌رن بۆ ئابوورییه‌کی که‌متر‬ ‫ڕادیکاڵ‪ ،‬واته‌ تێکه‌ڵکردنی بڕێک له‌ که‌رتی‬ ‫گشتی له‌گه‌ڵ بڕێک له‌ که‌رتی تایبه‌تدا‪،‬‬ ‫ده‌رئه‌نجامه‌که‌ی بریتیبوو له‌ شکست‪.‬‬ ‫چــیــنــی نــــاوه‌ڕاســــت ده‌ســـتـــی به‌‬ ‫فــۆرمــولـه‌بــوون کــردبــوو‪ ،‬لـه‌ سـه‌ره‌تــای‬ ‫حه‌فتاکانیشه‌وه‌ به‌ دیاریکراوی خودی ئه‌م‬ ‫چینه‌ بوو ئه‌و سیسته‌مه‌ی ڕه‌تده‌کرده‌وه‌‬ ‫که‌ لێوه‌ی له‌دایکبووه‌‪ .‬مارکس پێشبینیی‬ ‫ئــه‌م پــارادۆکــســه‌ی [دژوه‌ســتــانــه‌وه‌ی‬ ‫چینێک بــه‌رامــبــه‌ر سیسته‌مێک که‌‬ ‫لێوه‌ی دروستبووه‌] کــردووه‌‪ ،‬الی ئه‌و‪،‬‬ ‫له‌ ئاستێکی دیاریکراوی گه‌شه‌کردنی‬ ‫کۆمه‌ڵگه‌وه‌‪ ،‬ئیدی دامه‌زراوه‌ سیاسییه‌کان‬ ‫ده‌کــه‌ونــه‌ پــارادۆکــس و لێکدژییه‌کی‬ ‫ته‌واوه‌وه‌ له‌گه‌ڵ واقیعی ئابووری و واقیعی‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تی‪ .‬هه‌ر ئه‌مه‌ش بوو له‌ یه‌کێتیی‬ ‫سۆڤیه‌تدا ڕوویدا‪ ،‬په‌یکه‌ره‌ی ده‌وڵه‌ت هه‌م‬ ‫کۆن و نه‌گونجاو بوو‪ ،‬هه‌م کورتیده‌هێنا له‌‬ ‫ئاست پێویستییه‌کانی ئه‌و نوێبوونه‌وه‌یه‌ی‬ ‫گه‌شه‌کردنی ئابووری واڵت ده‌یخواست‪.‬‬ ‫ئیلتیزامی تۆ به‌رامبه‌ر کۆمۆنیزم چۆنه‌‬‫و چییه‌؟‬ ‫* مــن چ ـه‌پــم‪ .‬پێشموایه‌ ده‌بێت‬ ‫هه‌میشه‌ به‌رگری له‌ به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی‬ ‫خه‌ڵکی ساده‌ و ئاسایی بکرێت‪ .‬ئێمه‌‬ ‫وه‌ک ده‌سته‌بژێر‪ ،‬که‌ به‌ ده‌وڵه‌مه‌ند و‬ ‫زیره‌ک داده‌نرێین‪ ،‬پێویستمان به‌ پۆزش‬ ‫هێنانه‌وه‌ نییه‌‪ .‬به‌اڵم وه‌اڵمی چه‌شنی‪:‬‬ ‫«خه‌ڵکی دیکه‌ خۆیان کاروباری خۆیان‬ ‫ب ـه‌ڕێــده‌ک ـه‌ن» بــۆ مــن به‌رگه‌نه‌گیراوه‌‬ ‫و مه‌قبول نییه‌‪ .‬سۆسیالیزم ئامانجی‬ ‫دروستکردنی کۆمه‌ڵگه‌یه‌که‌ که‌ کار له‌سه‌ر‬ ‫که‌مکردنه‌وه‌ی جیاوازییه‌کان ده‌کــات و‬ ‫خزمه‌تی به‌رژه‌وه‌ندیی هه‌مووان ده‌کات‪.‬‬ ‫پێویسته‌ کۆمه‌ڵگه‌کانمان له‌ داهاتوودا‬ ‫سیسته‌مێکی ل ـه‌م چه‌شنه‌ دابهێنن و‬ ‫په‌یڕه‌وبکه‌ن–جا نــاوی سۆسیالیستی‬ ‫بێت یان هه‌ر شتێکی دیکه‌‪ ،-‬ئه‌وه‌ش به‌‬ ‫فه‌راهه‌مکردنی ئازادیی بۆ هه‌مووان بێ‬ ‫ئاوارته‌‪ ،‬ته‌نانه‌ت ئازادیی بۆ کڵێساکانیش‪.‬‬ ‫مــن لــه‌نــاو حــزبــی شــیــوعــیــدا بــووم‬ ‫ه ـه‌تــاوه‌کــو مــــاوه‌ی پــێــداچــوون ـه‌وه‌ و‬ ‫مــوراجـه‌عـه‌ی ستالینیی‪ .‬ل ـه‌و کاته‌وه‌‬ ‫ته‌نها وه‌ک الیه‌نگرێک مــاوم ـه‌ت ـه‌وه‌‪،‬‬ ‫هه‌میشه‌ ڕه‌تمکردۆته‌وه‌ پاشه‌کشه‌ بکه‌م‬ ‫و بێمه‌ده‌ره‌وه‌‪ ،‬ئـه‌وه‌ش وه‌ک وه‌فایه‌ک‬ ‫به‌رامبه‌ر ژیانی خــۆم‪ ،‬به‌تایبه‌ت وه‌فا‬ ‫بـه‌رامــبـه‌ر ئــه‌و پرسه‌ ڕزگاریخوازییه‌‬ ‫گه‌وره‌یه‌ی له‌ مێشک و دڵ و ده‌رونی گشت‬ ‫ئه‌وانه‌دایه‌ که‌ په‌یوه‌ستبوون به‌م پارته‌وه‌‪.‬‬ ‫که‌ زۆربه‌ی زۆریان هیچ بژێوییه‌کیان نییه‌‬ ‫جگه‌ له‌ کرێی کرێکارێکی ســاده‌‪ ،‬جگه‌‬ ‫له‌وه‌ش –له‌ژێر سایه‌ی فاشیزمدا‪ -‬گه‌لێک‬ ‫ئازار و ئه‌شکه‌نجه‌ و ته‌نانه‌ت مه‌رگیان‬ ‫بینیوه‌‪ .‬س ـه‌بــاره‌ت به‌ مــن‪ ،‬منێک که‌‬ ‫هیچ کام له‌و ده‌رده‌سه‌ریانه‌م نه‌دیوه‌‪،‬‬ ‫پێموایه‌ که‌مترین شت بیکه‌م ئه‌وه‌یه‌ ئه‌و‬ ‫ئیمتیازاتانه‌ قبوڵ نه‌که‌م که‌ ئه‌گه‌ر له‌‬ ‫حزب دوورکه‌ومه‌وه‌ پێمده‌درێت‪.‬‬

‫که‌له‌پچه‌ی ئیمپریالیزم و ئازادبوونی‪ .‬ب ‌ه‬ ‫جۆرێک له‌ جۆره‌کان‪ ،‬یه‌کێتیی سۆڤیه‌ت‬ ‫رۆڵی ئاژانسێکی ده‌بینی بۆ ڕزگاریی‪.‬‬ ‫سۆڤیه‌ت پاڵپشتیی خۆی پێشکه‌ش به‌‬ ‫پارته‌کانی ڕزگاریی نیشتیمانی کرد له‌‬ ‫واڵته‌ کۆڵۆنیالییه‌کانی وه‌ک هیندستان‬ ‫و ئه‌فریقیای بــاشــوور‪ ...‬ئێمه‌ لێره‌دا‬ ‫له‌به‌رده‌م پارادۆکسێکداین‪ ،‬ئه‌ویش ئه‌وه‌یه‌‬ ‫که‌ یه‌کێک له‌ هه‌ره‌ خراپترین رژێمه‌کانی‬ ‫جیهان رۆڵێکی پۆزه‌تیڤی گێڕاوه‌ له‌سه‌ر‬ ‫گۆڕه‌پانی نێوده‌وڵه‌تی‪ .‬له‌ ئێستادا ته‌واوی‬ ‫مشتومڕی سیاسیی ده‌رباره‌ی سۆسیالیزم‬ ‫ڕیشه‌کانی له‌وێوه‌ دێن‪.‬‬ ‫شکستی سیسته‌مه‌ سۆسیالیستییه‌کان‬‫له‌سه‌ر ئاستی مێژووی ناوخۆیی خۆیان‬ ‫چۆن ڕاڤه‌ده‌که‌ن؟‬ ‫* ئه‌و پڕه‌نسیپه‌ی که‌ ڕێڕه‌وی ناوخۆیی‬ ‫ئ ـه‌م سیسته‌مه‌ی لـه‌سـه‌ر دامــه‌زرابــوو‬ ‫سه‌ر به‌ جیهانی خه‌ونی ڕزگاریی بوو‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌‪:‬‬ ‫ب ـه‌ مــانــایـه‌ک ل ـه‌ مــانــاکــان‪ ،‬داهێنانی‬ ‫‪www.alawan.org/article4539.html‬‬ ‫تــاک حــزبــی هــاوشــێــوه‌ی مۆناسته‌ره‌‬

‫ذمارة (‪ )2٨٨‬دوشةممة ‪201٦/٣/٢٨‬‬

‫‪4‬‬

‫کورتەیەک لەسەر زەردەشت و ئاینەكەی‬ ‫سامان عوسمان سیوەیلی‬ ‫زەردەشت لەهەرێمی موكریان لەساڵی‬ ‫(‪)660‬پ‪.‬ز‪ ،‬لەدایكبووەو كتێبی پیرۆزی‬ ‫(ئاڤێستا)ی بۆ ڕەوانەكراوە‪ .‬زەردەشت‬ ‫كوڕی (مەشەسەب كوڕی ئەندیان كوڕی‬ ‫فیدور) یە‪،‬و ناوی دایكی (دغرۆ كچی‬ ‫جوامێرخان) بووە‪ .‬لە تیرەی (لوڕی)‬ ‫‪)1(.‬‬ ‫بــۆ نــاو هــۆزو بنەچەی زەردەشـــت‬ ‫بۆچوونی جــۆراوجــۆر هەیە‪ ،‬لەالیەن‬ ‫مێژوونوسانەوە‪ ،‬بــەاڵم ئــەوەی گرنگە‬ ‫هەموویان بەبێ جیاوازی دەڵێن كورد‬ ‫بووەو لە كوردستاندا سەری هەڵداوە‪،‬‬ ‫بۆ ئەمەش بەڵگە زۆرن وەك‪ »:‬ئیبن‬ ‫جــەوزی وتەبەری و شەهرستانی) كە‬ ‫دەڵێن زەردەشــت پەیامنێری خوابووە‬ ‫بۆ سەرگەلی میدی نــاردوە و كتێبی‬ ‫(ئاڤێستا)ی لەالیەن خواوە بۆ هاتووە‪.‬‬ ‫مێژوونوسی بەناوبانگی میسری (ئەحمەد‬ ‫ئەمین) دەڵێت‪ »:‬زەردەشت پێغەمبەری‬ ‫چاكە خوازبوەو لەالیەن خواوە بۆ سەر‬ ‫گەلی میدی نێردراوە»‪ )2(.‬زەردەشت‬ ‫كە رەهبەری ئەم ئایینە بووە‪ ،‬گەڵێك‬ ‫بیری وردو سوودمەندی بۆ رۆژگــاری‬ ‫ســەردەمــەكــەی خــۆی هێنایەكایەوە‪،‬‬ ‫لــەوســەردەمــە تاریكەدا وەك تیشكی‬ ‫خۆر ناوچەكەی روناككردۆتەوەو خەڵكی‬ ‫لە خراپەكاری و دزی و جادووگەری‬ ‫وفاڵچێتی دوورخۆستەوەو بە (بیری‬ ‫چاك و وتەی چاك و كــرداری چاك)‪،‬‬ ‫پەروەردەی كردوون‪ ،‬كاتێك زەردەشت‬ ‫هاتە جیهانەوە گەلی (مادو پارسەكان)‪،‬‬ ‫وەك تێكڕای ئارییەكان هەندێك دیاردەی‬ ‫ســروشــتــیــان دەپـــەرســـت‪ ،‬زەردەشـــت‬ ‫ئارەزووی لەو بیروباوەڕانەی نەكرد و هەر‬ ‫لەسەرتای الوێتیدا بیری جیاواز لەوانی‬ ‫تر‪ ،‬لەتەمەنی (‪)20‬ساڵیدا رووی كردە‬ ‫چۆڵەوانی و لە خەڵك دووركــەوتــەوە‪،‬‬ ‫تا سەرنجام لەتەمەنی (‪ )30‬ساڵیدا‬ ‫ئایینەكەی ئــاشــكــراكــردوو خەڵكی‬ ‫بانگدەكرد بۆ سەر ئایینەكەی‪ ،‬چونكە‬ ‫بە گۆڕانكاری باروودۆخی ژیان و توانای‬ ‫بیركردنەوەوە سیستەمە كۆمەاڵیەتی و‬ ‫ڕەوشتییەكەشی كە ئەوكاتە (میترایی‬ ‫و خۆرپەرستی)و مەزهەبەكانی پێش‬ ‫زەردەشـــت لەناو تیرەو هــاوەڕەگــەزی‬ ‫ئارییەكان مابووەوە؛ نەیدەتوانی وەاڵمی‬ ‫خواست و ئارەزوەكانیان بداتەوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەبوایە بەباروودۆخێكی تازەدا تێپەرن‬ ‫كە پەیوەندییە كۆمەاڵیەتی و ئابووری‬ ‫و رەوشتییەكان ئاراستەی دۆخێكی‬ ‫ێ بێت‪ .‬بۆیە زەردەشــت راپــەڕی و‬ ‫نو ‌‬ ‫ئایینەكەی راگەیاند كە بۆ پەیوەندیكردن‬ ‫بە خوایەكەوە‪ ،‬نەپێویستی بە سحرو‬ ‫جــادوو نەبەقوربانی موغەكانیش بوو‪،‬‬ ‫زەردەشت سەرەتا لەواڵتەكەی خۆیەوە‬ ‫لەناوچەی موكریانەوە دەستی بەبانگەواز‬ ‫كرد‪ ،‬بەاڵم لەبەر ئەوەی پشتیگری نەكراو‬ ‫كۆمەڵی (موغە ئاگر پەرستەكان) دژی‬ ‫وەستان‪ ،‬چونكە ئەوكاتە لەناو كۆمەڵگای‬ ‫ئاریایدا موغەكان هۆكارێك بــوون بۆ‬ ‫بـــرەودان بــەجــادووگــەریــی كەلەبابلی‬ ‫وكلدانیەكانەوە وەریان گرتبوو‪ .‬سەرەتا‬ ‫زەردەشـــت پێغەمبەر گەڵێك ئــازارو‬ ‫ئەشكەنجەی بەدەستی موغەكانەوە‬ ‫چەشت و گوشارەكانیان ناچاری كرد‬ ‫رووبكاتە هەرێمی (سیستان) لەباشووری‬ ‫خۆرهەاڵتی ئێران‪ ،‬لەوێش لەباڵوكردنەوەی‬ ‫پەیامەكەی سەركەوتوو نەبوو‪ ،‬ناچار‬ ‫ێ‬ ‫ێ كۆمەڵ ‌‬ ‫ڕووی كردە واڵتی ئەفغان‪ ،‬لەو ‌‬ ‫بڕوایان پێكردن و بوونە زەردەشتی‪ ،‬پاش‬ ‫ئەوە زەردەشت چوو بۆ شاری (بەڵخ)‬ ‫بۆ الی (گشتاشب) ی پاشا‪ ،‬ئەم پاشایە‬ ‫(‪ )32‬كوڕی هەبوو وەك سەرچاوەیەك‬ ‫كە ئاماژە بە رووداوێــكــی ئەفسانەیی‬ ‫دەكات‪ ،‬دوای ئەوەی كە زەردەشت داوای‬ ‫لێكرد بــاوەڕ بەئاینەكەی بكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەویش هەڵوێستی خراپ بوو‪ ،‬بەرامبەری‬ ‫و بە پێچەوانەوە بەندی كردوو گەلێك‬

‫ئازارو ئەشكەنجەی درا‪ ،‬زۆری پێنەچوو‪،‬‬ ‫پەرچوویەكی (المعجرە) زەردەشــت‬ ‫دەركەوتن‪ ،‬ئەویش ئەوە بوو هەر چوار‬ ‫پەلی ئەسپەكەی گشتاشپ وچونە ناو‬ ‫سكیەوەو سمەكانی دیار نەمان‪ ،‬خەڵكی‬ ‫ئەمەیان زۆر بەالوە سەیر بوو گشتاشب‬ ‫ناچار زەردەشتی ئازاد كردوو‪ ،‬هۆی ئەم‬ ‫رووداوە نامۆییەی لێپرسی‪ :‬زەردەشت‬ ‫پێی گوتن‪ ،‬ئەوە یەكێكە لە نیشانەكانی‬ ‫پێغەمبەراتی من و بەڵگەیە لەسەر‬ ‫ئەوەی هەر چیەك من بڵێم راستە‪ ،‬داوا‬ ‫لەپەروەردەگار دەكەم ئەسپەكەت وەك‬ ‫خۆی لێبتەوە بەمەرجێك بــاوەڕم پێ‬ ‫بێنی»‪.‬‬ ‫پــاشــا مــەرجــەكــەی پــەســەنــدكــرد‪،‬‬ ‫پاشان زەردەشت داوای لە خوا كردوو‪،‬‬ ‫هەرچوار پەلی ئەسپەكە وەكــو خۆی‬ ‫لێهاتەوە‪ .‬گشتاشب كەئەمەی بینی‬ ‫لەزەردەشت بڕوای پێهێناو فەرمانی كرد‬ ‫كەتەواوی زانایان كۆببنەوە تا لەگەڵ‬ ‫زەردەشتدا بكەونە گفتوگۆ‪ ،‬زەردەشت‬ ‫بەسەر هەمویان سەركەوت‪ ،‬ئەوانیش‬ ‫دانیان بەئایینەكەی ئــەودا ناو دلێنیا‬ ‫بــوون كە زەردەشــت كەسێكی گەورە‬ ‫و پیرۆزە‪ ،‬پاشان ئایینەكەی ئەوییان‬ ‫كــردە یاسای دەڵــەت‪ ،‬گشتاشپ پاشا‬ ‫زۆر رێزی گرتوو برازایەكی خۆی دا بە‬ ‫زەردەشــت‪ )3(.‬بەوشێوەیە ئایینەكەی‬ ‫زەردەشت باڵوبۆوە‪ ،‬لەسەرەتادا حەوت‬ ‫كەسی گرنگ بوونە خەلیفەی زەردەشت‬ ‫هەریەكە لە (جامایشپ)ی وەزیری شاو‬ ‫(ئاهۆی) ژنی وەزیر و كەسێك بەناوی‬ ‫(خــۆنــاس) و (ئــاتــەر دۆســتــی دیــار‬ ‫بكەر) و (ژنگاری گۆتی) و (كارۆئاغای‬ ‫خــاوەری) و(پیرەمەگروونی زاپووانی)‬ ‫ئــەم پــیــاوانــەی دەربــــاری شــا هەموو‬ ‫باوەڕیان بە زەردەشت هێنا‪ ،‬بێجگە لە‬ ‫كوڕەكانی پاشا‪ ،‬كە گشتیان باوەڕییان‬ ‫هێنا‪ ،‬باوەڕهێنانی پاشاو كوڕكانی‬ ‫وایكرد كە زۆربەی خەڵكەكە برویان بە‬ ‫ئایینی زەردەشت كرد‪ ،‬ئەوەی زۆر چاالك‬ ‫بوو (ئەفسەندیار) كــوڕی پاشا بوو‪،‬‬ ‫بەتایبەتی زۆربەی گەنجەكان‪ ،‬لەدەوری‬ ‫كۆربوونەوە‪ .‬زەردەشــت لەخۆشی ئەو‬

‫بـــاروودۆخـــەلـــەبـــارەی كــە بــۆخــۆی و‬ ‫ئایینەكەی خوڵقا نەمامێكی (داری‬ ‫سەرووی) چاند‪ .‬كە دوای شەهیدبوونی‬ ‫زەردەشتیەكان دەچوون بۆ زیارەتی تا‬ ‫دوای چەند سەردەمێك خەلیفەی عەباسی‬ ‫(متوكل علی الله) دارەكەی بڕی و بردیە‬ ‫شاری سامەرا و لەناو كۆشكەكەی خۆیدا‬ ‫ناشتی‪ .‬ئەم خەلیفەیە‪،‬بەتەنیا لەبەر‬ ‫ئەوە دارەكەی بڕی چونكە پێغەمبەر و‬ ‫پێشەوایەكی ئایینی كورد چاندبووی و‬ ‫چەند سەردەمێك بە جوانی مابۆوە‪)4(.‬‬ ‫پاش جێگیربوونی ئایینەكەی زەردەشت‬ ‫دەستی كرد بەبانگەوازێكی فــراوان بۆ‬ ‫ئــەم مەبەستەش چەند خەلیفەیەكی‬ ‫خۆی ناردە هەندران‪ ،‬خەلیفە (خۆناس)‬ ‫ی نــاردە دۆڵــی (ئاوگەنەو پۆرانین)‪،‬‬ ‫واتە (دیجلەو فورات) خەلیفە (ژنگار)‬ ‫ی ناردە هەرێمی (زاموا) واتە (ناوچەی‬ ‫سلێمانی) ئێستا دوو خەلیفەشی لە‬ ‫ســنــووری (ســوپــارتــا) واتــە ناوچەی‬ ‫بێتواتەی ئێستا دانا‪ ،‬بەناوی (خامەران)‬ ‫و (مــخــان) ئێستا لەپشتی بێتواتە‬ ‫شوێنەوارێكی خانووبەرە هەیە‪ ،‬دەڵێن‬ ‫ئەمە پەرستگای خەلیفە خامەران بووە‪،‬‬ ‫ێ پێی دەڵێن (خمران)‪،‬‬ ‫خەڵكی ئەو ‌‬ ‫هەروەها لەناوچەی بێتواتەدا كانیەك‬ ‫هەیە بەناوی (كانی مخان) خەڵكی‬ ‫ئەو ناوچەیە دەڵێن لە كۆندا پێاوێكی‬ ‫خــواپــەرســت‪ ،‬ئــەم كــانــیــەی دروســت‬ ‫كردووە‪ ،‬كەناوی (مخان) بووە‪ ،‬پاشان‬ ‫خەڵیفە ژنگار لە هەرێمی (نەینەوا)وە‬ ‫رووی كردە هەرێمی بۆتان‪ ،‬خەڵكی ئەو‬ ‫هەرێمە هەموویان لەڕەگەزی ماد بوون‬ ‫واتە كورد بوون‪ ،‬بەئاسانی پەیامەكەی‬ ‫زەردەشــتــیــان وەرگـــرت‪ ،‬ئێستاش لەو‬ ‫هەرێمەدا پاشماوەی ئەو زەردەشتیانە‪،‬‬ ‫لەسەر دینی خۆیان مــاون‪ ،‬خەلیفە‬ ‫پیرمەگرونیش لە سلێمانیەوە رووی كردە‬ ‫ناوچەی شارەزوور و زۆر ناوچەی تر گەڕا‪،‬‬ ‫تا دینی زەردەشتی تیادا باڵوبكاتەوە‪،‬‬ ‫بۆ ئەم مەبەستە دووهــاوكــاری خۆی‬ ‫دانا‪ ،‬یەكێكیان بەناوی (مۆریاس) ئەوی‬ ‫تریشیان بەناوی (زەرایەن)‪ ،‬ئێستاش ئەو‬ ‫دووناوچەیە لە سلێمانی دا بەناوی دێی‬

‫مۆریاس و ناحیەی زەرایەن هەر ماون‪،‬‬ ‫بێجگە لەوەش ئایینی زەردەشت گەیشتە‬ ‫ئەنادۆڵ و ڕوسیا و ئازەربایجان وهندستان‬ ‫‪ .‬بــەم شێوەیە زەردەشـــت پێغەمبەر‬ ‫ماندوو نەناسانە لەرێگای پەیامەكەوە‪،‬‬ ‫لەكۆششدا بوو بۆ رۆشنكردنەوەی فیكری‬ ‫خەڵكی‪ ،‬سەرەرای دژایەتی نەیارەكانی‬ ‫كە هەمەیشە لە بۆسەدا بوون بۆخۆی‬ ‫وخەلیفەكانی‪ ،‬بۆنموونە كاتێك خەلیفە‬ ‫خۆناس لەهەرێمی (سوبارتا) گەرایەوە‬ ‫بۆ الی زەردەشت لە موكریان كە گەیشتە‬ ‫شاخێك لەپشتی گوندی (زینوی شێخی)‬ ‫چوار كەس لەموغائاگرپەرستەكان رێگیان‬ ‫پێگرتوو كوشتیان الشەكەیان‪ ،‬خستە‬ ‫ژێر كەڵەكە بەردێك‪ ،‬الی كانیەوەكەوە‬ ‫ئێستاش بــەو كانیە دەڵــێــن(كــانــی‬ ‫خۆناسی)‪ ،‬كەڵەكەبەردەكەش بۆتە‬ ‫زیارەتگا‪ )5(.‬زەردەشت لەدواساتەكانی‬ ‫تــەمــەنــی دا بـــوو كــاتــێــك لــەنــێــوان‬ ‫(ئێرانیەكان و تۆرانیەكان)دا جەنگ بەرپا‬ ‫بوو‪ ،‬وەك هەڵوێستی ئاشتیخوازانەی‬ ‫خۆی لەپێناوی كوژاندنەوەی ئاگری ئەو‬ ‫جەنگەدا هەستا پرچەكانی شانە كردوو‬ ‫بەرگێكی سەرتاپا سپی پۆشی و لقێكی‬ ‫دار زەیتونی بەدەستەوەگرتوو چووە ناو‬ ‫شەڕكەرەكانەوە‪ ،‬تا ئاشتیی لەنێوانیان‬ ‫بــەرپــابــكــات‪ ،‬بــەاڵم لــەالیــەن سوپای‬ ‫تورانیەكانەوە تیرێكیان بۆ هاویشت و‬ ‫شەهیدیان كرد‪ ،‬كاتێك تەمەنی لە (‪)75‬‬ ‫ساڵی دابوو‪ ،‬دواتر پەیرەوكارانی تەرمە‬ ‫پیرۆزەكەیان لەئاگر گــەری (ئۆراتۆ)‬ ‫سوتاند و خۆڵەمێشەكەشیان كــردە‪،‬‬ ‫دەریاچەی ورمێ‌ وە ‪)6(.‬‬ ‫ئاینی زەردەشت لەسەر سێ تەوەرەی‬ ‫(بیری چــاك‪ ،‬ووتــەی چــاك‪ ،‬كــرداری‬ ‫چاك)‪ .‬دامــەزراوە‪ ،‬بەهەمان ئەندازەش‬ ‫جەختی لــەســەر راســتــی و دروســتــی‬ ‫كــردۆتــەوە‪ ،‬لــەبــارەی دووركــەوتــنــەوە‬ ‫لەدرۆ وناپاكیشەوە وەسیەتی كردوە و‬ ‫درۆزنەكانی بەسزای دۆزەخ ترساندووە‬ ‫ومـــژدەی بەهەشتیشی بەراستگۆكان‬ ‫داوە‪ ،‬بەپێی ئەم بناغەیە ئەم ئایینە‬ ‫لەسەر راستی و دروستی دامــەزراوە‪،‬‬ ‫خاڵەكانی دژی ئــەم ئایینەش درۆ و‬

‫نادروستیە لەگاتەكاندا هاتووە (گوێ‬ ‫بۆ باشترین ووتە بگرە‪ ،‬لەنێوان دوو‬ ‫ئایینی راستی و درۆدا خۆت دادوەری‬ ‫بكە)‪ ،‬هەر لەبەر ئەوەیە لەم جیهانەدا‬ ‫درۆ پەرستاكان گیرۆدەی خەراپترین‪،‬‬ ‫ژیانن وپەیرەوانی راستیش لەباشترین‬ ‫شوێنەكاندا بەهەرەمەندن‪ ،‬ئــەم دوو‬ ‫ئایینە رەوشتی ئایینی زەردەشت پیشان‬ ‫دەدەن‪ ،‬لەیەسنای (‪ )11/26‬هاتووە‬ ‫كە (رێگای رزگاری و راستیو دروستی‬ ‫بەهەشتن‪ ،‬دۆزەخیش بەخانەی درۆزنان‬ ‫ناوەزەد كراوەو تاوانباران هەتا هەتایە‬ ‫تیادا دەمێننەوە)‪ )7(.‬دەبێت ئەوەش‬ ‫لەیاد نەكەین زەردەشت بەهیچ جۆرێك‬ ‫ئاگر پەرست نەبووە‪ ،‬بەڵكو الی ئەو‬ ‫ئاگر بەبەخششی یەزدان دەژمێردرێت و‬ ‫بەتەنها هێمایەكی پیرۆز و نیشانەیەكی‬ ‫گرانبەها(ئاهورامەزدا) یە‪ ،‬لەم بوارەدا‬ ‫زەردەشــت هەموو خــودا خورافیەكانی‬ ‫ســـڕیـــەوەولـــەیـــەك خـــــوداو لــەیــەك‬ ‫(ئاهورامەزدا)دا كۆی كردنەوە‪ ،‬كە خوای‬ ‫تاك وتەنیایە خوای هەژار و دەوڵەمەندو‬ ‫هەموو مرۆڤایەتیە ‪)8(.‬‬ ‫گرنگترین نیشانەكانی پێغەمبەرایەتی‬ ‫زەردەشـــت و ئایینەكەی ئــەوەیــە كە‬ ‫ئــەو پێغەمبەرانەی لـــەدوای ئــەوەوە‬ ‫نێردراون‪ ،‬زۆر بۆچونەكانی زەردەشتیان‬ ‫راســتــەوخــۆو نــاڕاســتــەوخــۆ دووبـــات‬ ‫كردۆتەوە‪ ،‬بۆ نموونە لەئایینی زەردەشت‬ ‫نوێژ هەیە لە ئایینەكانی دوای ئەویشدا‬ ‫هەیە‪ ،‬لەئایینی زەردەشت دا ئەهریمەن‬ ‫هەیە لەئایینەكانی تریشدا (شەیتان)‬ ‫هــەیــە‪ ،‬الی زەردەشــــت بــەهــەشــت و‬ ‫دۆزەخ هــەیــە‪ ،‬لەئایینەكانی پاش‬ ‫ئەویشدا بەهەمان شێوە هەیە‪ ،‬لەهەموو‬ ‫گرنگتریش لەئایینی زەردەشت دا(پردی‬ ‫جــوات) هەیە‪ ،‬لەئایینی ئیسالمیشدا‬ ‫پردی (سیرات) هەیە‪.‬‬ ‫بــەڵــگــە لــەســەر پــێــغــەمــبــەرایــەتــی‬ ‫زەردەشــت زۆرن و جــۆراو جۆرن وەك‬ ‫ئاماژەمان پێدا‪ ،‬كوردستان وەك خاكی‬ ‫پیرۆزكراو النكەی مرۆڤایەتی هەمیشە‬ ‫جێگای بیروباوەڕی دروست بووە‪ ،‬هەر‬ ‫لەسەردەمی میدیای میدەكوردەكانەوە‬

‫نەتەوەی كورد بەلەدەستدانی دەوڵەتی میدیا كەسایەتی نەتەوەی‬ ‫خۆی لەدەستداو ئایینەكەی كرایە چەند وێردێكی هەڵبەستراو‪،‬‬ ‫مێژووەكەی كرایە چیرۆكێكی ئەفسانەیی و میللەتەكەی كرایە‬ ‫كوێلەی ژێر دەستی فارسەكان‬

‫تا سەردەمی ئیسالم‪ ،‬وەك مێژونوسان‬ ‫بۆمان باس دەكەن‪ ،‬ئایینی زەردەشت‬ ‫ئاینێكی یەكتا پەرستی بــووە‪ ،‬وەك‬ ‫ئایینی دانــپــیــانــراوی دەوڵــەتــی ماد‬ ‫پەیرەوی پێكراوە‪ ،‬هەر چەندە ئەم ئایینە‬ ‫لەدەست تێوەردان و گۆرانكاری بنچینەی‬ ‫بەدوور نەبووە لەئاینی خواپەرسیتەوە‬ ‫بــۆ ئاینێكی خــورافــی‪ ،‬دوورە پەرێز‬ ‫وبەرگی ئاگر پەرستی بەبەردا كراوە‪،‬‬ ‫و گیرۆدەی بــەاڵی رۆحانیەكان بووە‪،‬‬ ‫چونكە زەردەشــــت هــەرگــیــز بوونی‬ ‫مۆغەرۆحانییەكانی بەرەسمی نەدەناسی‬ ‫لەماوەی ژیانی خۆیدا لەگەڵ بەربەرەكانی‬ ‫رۆحانییەكان و ئایینی دێرینی ئێران‬ ‫(مهر پەرستی) رووبەروو بووە وە‪ ،‬ئەوان‬ ‫لەكاتی گۆشەگیری زەردەشــت دا واتە‬ ‫لەپاشەمەلێی زەردەشتەوە پیالنیان ساز‬ ‫دەكــرد‪ ،‬تاسەرنجام لــەدوای زەردەشــت‬ ‫بوونی خۆیان سەلماندن و یەكتاپەرستی‬ ‫زەردەشتیان بەشێوەی ژێرخانی هاوبەش‬ ‫(شــرك) لێكرد و یاسایی چینایەتی‬ ‫كۆمەڵگایان تێكەڵی ئایین كرد‪ ،‬ئەمەش‬ ‫سەرەتای هەڵدێرانی ئایینی زەردەشت‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫لەوەوە بەدواوە كوڕ جێنشینی باوكی‬ ‫بــوو‪ ،‬بەمەش رۆحانی بوونی بۆماوە‬ ‫تێكەڵ بەئاینی زەردەشــت كرا و وەك‬ ‫ئایینەكانی پێش زەردەشت‪ ،‬هەر چینەو‬ ‫خــودای تایبەتی خۆیان داناوئاگرگای‬ ‫تایبەتیان هەبوو لەكاتێكدا زەردەشت‬ ‫پێشتر پێی وتبوون (خوای من و خوای‬ ‫ئێوەو خوای هەمووانە‪ ،‬ئاگریش بەتەنیا‬ ‫هێمایەكی پیرۆز و نیشانەیەكی گرانبەهای‬ ‫ئاهۆرامەزدایە‪ ،‬نەك خودا)‪ )9(.‬كاتێكیش‬ ‫دەوڵەتی ساسانی لەدوای دەوڵەتی میدیا‬ ‫ئایینی زەردەشتی كردە یاسای خۆی‬ ‫شێواویەكەوە(ئەردەشێر)ی‬ ‫بەهەموو‬ ‫ساسانی كتێبی ئاڤێستای بەئاوی زێڕ‬ ‫لەسەر پێستی خــاراوی دوانــزە هەزار‬ ‫گۆلكدا‪ ،‬نووسیەوە‪ ،‬كاتێك ئەسكەندەری‬ ‫مەكدۆنی هێرشی كردە سەر بنەماڵەی‬ ‫هەخامەنشینی و كۆشك و تەختی‬ ‫تێكدان و ســوتــانــدی‪ ،‬ئــەو ڕوونــوســە‬ ‫ئاڤێستایەی كەمابۆوە نیوەی سوتێنراو‬ ‫نیوەكەی تریش یۆنانیەكان بەسوود‬ ‫وەریـــان گێڕایە ســەر زمانی خۆیان‪،‬‬ ‫تەنیا ئەوەندەی لێمایەوە كەلە سنگی‬ ‫پەیڕەوانی دابــوو‪ ،‬ئەسكەندەر هەموو‬ ‫پەرستاگا زەردەشتیەكانی سوتاند‪،‬‬ ‫كەپێیان دەگوترا (مزدگە‪ -‬ئاهورامزدگە)‬ ‫واتــە جێگای ئــاهــورامــزدگــەی خــوای‬ ‫چاكەویست‪ ،‬وشــەی مزگەوت كەلەناو‬ ‫گەلی كــوردا بۆ پەرستگەبەركاردێت‬ ‫لـــەوەوە هــاتــوە‪ )10(.‬نــەتــەوەی كورد‬ ‫بەلەدەستدانی دەوڵەتی میدیا كەسایەتی‬ ‫نەتەوەی خۆی لەدەستداو ئایینەكەی‬ ‫كرایە چەند وێردێكی هەڵبەستراو‪،‬‬ ‫مێژووەكەی كرایە چیرۆكێكی ئەفسانەیی‬ ‫و میللەتەكەی كرایە كوێلەی ژێر دەستی‬ ‫فارسەكان وخاكە جوانەكەشی سوتێنرا‪.‬‬ ‫هــەر ئــەو سەروەرییە بــوو كە بەهۆی‬ ‫ناكۆكی و خیانەت و دەستێوەردانی‬ ‫دوژمـــنـــانـــەوە رووخــــا جــارێــكــی تر‬ ‫نــەگــەرایــەوە‪ ،‬كــورد بێ ناسنامەوە و‬ ‫دەوڵــەت مــایــەوە‪ ،‬ئــەو دەوڵــەتــە تاكە‬ ‫دەسەاڵتی كورد بووە لەمێژوودا نزیكەی‬ ‫(‪ )150‬ساڵ فەرمانڕەوایی كــردووە تا‬ ‫لەالیەن فارسەكانەوە دەســت بەسەر‬ ‫پایتەختەكەیدا كە(هەمەدان)ی ئێستایە‬ ‫گیراو ئەو دەسەاڵتە لەناوبرا‪.‬‬ ‫سەرچاوە‌و پەراوێزەكان‪:‬‬ ‫‪ -1‬گەوهەری یەگانە‪،‬حسین حوزنی موكریانی‬ ‫– ل‪. 14‬‬ ‫‪ -2‬فجر االســام‪ ،‬أحمد أمین‪ ،‬ج‪1955 ،1‬‬ ‫القاهرە‪ ،‬ص ‪.70‬‬ ‫‪ -3‬ئایینی زەردەشت لە دیدی زانایاندا‪،‬محمد‬ ‫ێ‪.‬‬ ‫ساالر شێخ علی‪ ،‬گۆڤاری گەالوێژی نو ‌‬ ‫‪ -4‬ناسیونالیزم‪ ،‬بیری نەتەوەیی كــورد‪،‬‬ ‫د‪.‬جمال نەبەز‪ ،‬چاپی سوید‪.‬‬ ‫‪ -5‬شعلە فی درب التاریخ‪ ،‬أحمد تاجانی‪،‬‬ ‫ص‪. 55-54‬‬ ‫‪ -6‬هەمان سەرچاوەی پێشوو ‪.‬‬ ‫‪ -7‬مێژووی ئایینی زەردەشت‪ ،‬وەرگێرانی ‪:‬‬ ‫وریا قانع‪ ،‬ج‪ ،1‬سلێمانی ‪.‬‬ ‫‪ -8‬هەمان سەرچاوەی پێشوو ‪.‬‬ ‫‪ -9‬هەمان سەرچاوەی پێشوو ‪.‬‬ ‫‪ -10‬هەمان سەرچاوەی پێشوو ‪.‬‬