ذمارة ( )143دوشةممة 2013/3/11
2
جەستە و گوناهـ
هاوار محەمەد ()2-1 -1جەستە لە پەراوێزدا: لە میرات���ی ئایینی دام و دەزگایی و ترادس���یۆنی میتافیزیكی���دا ،بە زۆری جەستە هەڵگری مانایەكە" :گوناه" .كە دەڵێم ئایینی دام و دەزگایی مەبەس���تم ل���ەو ئایینەیە كە بە پێی سیس���تەمێكی هیراركی لەنێو پەیوەندییە كۆمەاڵیەتی و ئابووری و سیاسییەكاندا خۆی بەرجەستە كردووە .لە ڕێنمونییەوە بووە بە ڕێس���ا و ل���ە ڕێساش���ەوە بووە بە یاس���ا و لە یاساشەوە بووە بە دەستوور و كایەكانی دیكە ب���ە خۆی بارگاوی ئەكات .ئەمەش واتە دەس���ەاڵتی كەنیس���ە یان مزگەوت ی���ان دەوڵەتی ئایینی لەس���ەر تاكەكان و كۆمەڵگ���ە .زۆرجار لەنێ���و ئایینەكاندا تەفس���یرێك خۆی زاڵ دەكات بەس���ەر تەفس���یرەكانی دیكەدا و وا خۆی پیشان دەدات كە تەنیا ئ���ەو روحی ئایینەكەی بەرجەستەكردووە ،و جەوهەری ئایینەكە دەنوێنێتەوە ،ئیدی بۆ دەسەاڵت و پێگە و بەرژەوەندی و ئینجا بۆ پارێزگاریكردن لە خۆی جەنگاوەرەكانی خۆی دروس���ت ئەكات و لەمەش���ەوە دەبێتە ش���ەریعەت و ش���ەریعەتیش دەكاتە دەس���توور ..بە
خراپە بەهۆی���ەوە ئەتوانێ���ت قەاڵكانی ئیمان ،گەر نەڕوخێنێت ،ئەوا الیەنی كەم ببڕێت و بچێتە نێو دنیا فریش���تەییەكەی مرۆڤەوە. لە دیدی میتافیزیكیش���ەوە ،جەس���تە وەهمە ،س���اختەیە ،جیهانی خوارەوەی
و بەتەنگەوەهاتن و ڕەس���انایەتی دەبنە خەسڵەتی ڕۆح و لەیادكردن و بیرچوونەوە و فەرامۆش���كردن و س���اختەیی دەبن���ە خەس���ڵەتی جەستە .جەس���تە سێبەرە، خاس���یەتی سێبەریش پاش���كەوتەیی و ێ ڕەنگییە .سێبەر پاشكەوتەی گۆڕان و ب س���ەرچاوەی ڕووناكیی���ە و ب���ە گۆڕینی ش���وێن و مەودای جەستە لە سەرچاوەی ڕووناكییەكەوە ئەویش ڕووبەر و شێوەی دەگۆڕێ���ت ،و هاوكاتی���ش خاوەنی هیچ ڕەنگێك نییە ،بەڵكو تارماییە. گوناه���ی یەك���ەم كە م���رۆڤ كردی جەستە پێی كرد (دەستیان بۆ میوەكە برد و خواردییان)( ..دەس���ت بۆ بردن و خواردن) كرداری جەستەن .یەكەم گوناه وای كرد كە مرۆڤ هەس���ت بە جەستەی خۆی بكات ..هەس���ت ب���ەوە بكات كە گوایە خاوەنی جەس���تەیەكی ناشیرین و ش���ەرمهێنەرە ..هەس���ت بەوە بكات كە ڕووتە (ڕووتی جەستەش واتە دەركەوتنی دزێوی و ك���ەم و كوڕییەكانی مرۆڤ) ،و هەر لێرش���ەوە داپۆشین بووە واجب .لە یەكەم گوناهەوە جەس���تە مەحكومە بە نەفرەت ،ل���ەو كاتەوە تەنی���ا لەڕێگەی گوناهەوە هەس���ت بە جەستە دەكرێت. گوناه بنەمای ئاگای���ی مرۆڤە بە بوونی جەستەی خۆی ،یەكەم گوناه (خواردن لە درەختی زانین) یەكەمین چركەس���اتی وەئاگاهاتن���ەوەی مرۆڤ ب���وو لە خۆی، وەئاگاهاتنەوەبوو لە بوونی پاڵنەرێك بۆ تاوانكردن .ل���ەم ڕووەوە گوناه دەرخەر و سەلمێنەری جەس���تەیە ،بە مانایەكی دیك���ە ،گوناه شوناس���ی جەس���تەیە. فەرامۆش���كردن و ئەنجامدانی س���روت و زوهد و تقشفیش ،واتە دووركەوتنەوە لە گوناه و پەراوێزخس���تن و سەركوتكردنی جەس���تە و ئارەزووەكانی ،ئەمەش واتە ئومێدی لێخۆش���بوون لەو گوناهانەی كە جەستە ئەنجامیداون.
دەبێت بەسەر ئاسمان و زەمیندا و شوێن دابەش دەبێت بەس���ەر ش���وێنی باش و ش���وێنی خراپ و س���ەرجەم بوارەكانی دیكەش ،بەم دیدە دوالیزمەی میتافیزیكا بارگاوی دەبن .وات���ە ئیدی حەقیقەت و وەهم سەنتەر و پەراوێز و دال و مەدلول لە هەم���وو كایەكان���ی جیهانی مرۆڤ و ژیانی كۆمەاڵیەتی و سیاسیشدا دروست دەبێ���ت .حەقیقەت جیهان���ی عەقڵی و ترانسێندنتال و س���ەرەوەیە و وەهمیش جیهانی مادە و هەستەكان و خوارەوەیە. جەس���تە دەكەوێت���ە كوێی ئ���ەم دوو جیهان���ەوە؟ هەڵبەت ل���ە مێژووی هزری ئایین���ی دام و دەزگای���ی و میتافزیكیدا، جەس���تە كەوتۆتە جیهانی شتەكانەوە. وات���ە جیهانی خراپ���ە و فانی .رۆحیش جیهانی ئایدیاكان و نەمری .عەقڵ چووە سەنتەر و جەستەش كەوتە پەراوێز. لەم دیدەوە هەر لە سەرەتاوە بڕیار لە سەر جەس���تە دراوە بەوەی كە هەڵگری هەڵ���ە و كەم و كورتییە (هەڵوەش���ان، لەنێوچوون ،پێكهات���ەی مادیی) ..ئیدی جەس���تە مەحك���وم كراوە ب���ە باجدانی تاوانێ���ك ك���ە بوونێكی ترانس���ێندنتال بڕیاری لێداوە. لە دیدی ئایین���ی (ئایین بەو مانایەی باس���مان كرد) و دیدی میتافیزیكیشەوە، جەس���تە پاژنەی ئەخیل���ی مرۆڤە ،واتە خاڵ���ی الوازی م���رۆڤ و كەلەب���ەری ه���ەرە گەورەیەتی .م���رۆڤ بەهۆی ئەم كەلەبەرەوە هێزە شەرەنگێزەكان ئەتوانن دزە بكەنە نێوییەوە ،و لە خشتە ببرێت. بەهۆی جەس���تەیەوە گوناه دەكات ،واتە گوناه دەبێتە شوناس���ی جەستە .مرۆڤ بەهۆی جەس���تەیەوە ناتوانێت تێكەڵ بە ئەبەدییەت ببێت ،و ناتوانێت سەركەوێت ب���ۆ الی جوانی���ی ڕەه���ا ،ناتوانێ���ت حەقیقەت���ی ب���ااڵ ببینێ���ت .حەقیقەت، عەدالەت ،جوان���ی ،ئەبەدییەت ،هیچیان س���ەر بە جیهانی جەس���تە نین .چێژی -2عەقڵ و جەستە : بااڵ چێ���ژە جەس���تەییەكان نین ،بەڵكو پێكدژی عەقڵ و جەستە واتە كۆمەڵێك چێژی روحین ،یان چێژە مەعریفییەكانن. تاوانی جەس���تە ه���ەر ئەوەن���دە نییە ،پێك���دژی دیك���ە ،وەك دژیەكی یەك و
كورتی واتە ئەو الیەنەی ئایین كە كۆمەڵە كەسێك ،وەك تەواوی ئایین دەیناسێنن و ماهیەتی ئایینەك���ە دەكەنە ماهییەتی تەفس���یرەكە و بەمەش تەفسیرەكە جێی ئایینەكە دەگرێتەوە و تەفس���یرەكانی تر نەك لەنێو خۆی���دا دەتوێنێتەوە ،بەڵكو س���ەركوتیان دەكات و لەنێویان دەبات. ئەم تێبینییە گرنگە بۆ ئەوەی بزانین كە لەم وتارەدا ئایین واتە ئایینی زاڵ ،واتە شەریعەت ،واتە دەسەاڵتی پیاوانی ئایینی و كەنیس���ە و مزگەوت نەك تەفس���یرە پەراوێز و حاڵەتە هەاڵوێرییەكانی دیكە. ل���ە تەفس���یری زاڵ و ش���ەریعەتدا، جەس���تە وەك دیوە تاریكەكەی مرۆڤ، وەك خراپ���ە ،وەك هەڵ���ە ،وەك وەهم وێناكراوە .تاوانی جەستە ئەوە نییە كە خودا دروستی نەكردووە ،بەڵكو ئەوەیە كە دژە لەگەڵ ڕۆحدا .جەس���تە لە دیدی ئایینیی���ەوە نزیكترین پنت���ی مرۆڤە لە هێزی خراپەوە ،و هاوپەیمانی شەیتانە ،و شوێنی غەریزە كورتخایەنەكانە؛ جێگای بوون و دنیای س���ێبەرەكانە .میتافیزیك كۆبوون���ەوەی كەڵكەڵ���ە ئاژەڵییەكانی بوون بەسەر دوو جیهاندا دابەش دەكات :بەڵكو زیندانی كردنی روحیشە .جەستە فرە ،جێگریی و گ���ۆڕان ،بوون (وجود) مرۆڤە ،و بڕوای بە چێژی سەرپێی و بڕاوە جیهانی ئایدیاكان -جیهانی س���ەرەوە و روحی زیندانیی ك���ردووە ،و لە جیهانی و بوون���ەوە (صریرورە) ،س���ەرمەدی و هەیە .لە هەر چركەیەكدا ئەتوانێت مرۆڤ چاك���ە و جوانی ڕەها و س���ەرمەدی .لە ئایدی���اكان دووری خس���تۆتەوە و ل���ە فانی..هتد .هەم���وو یەكەم دوالیزمەكان لە خش���تە بەرێت و تووشی وەسوەسەی بەرامب���ەردا جیهانی ش���تەكان -جیهانی بنەڕەتەكەی خ���ۆی دایبڕیوە و بەوەش ی���ەك بنەمای���ان هەیە ئەوی���ش (یەك) بكات .جەس���تە ئەتوانێ���ت ببێتە مایەی خ���وارەوە و خراپە و دزێ���وی و فانییە .تووشی لەبیرچوونەوەی كردووە .رۆح بۆ خۆیەت���ی .یەك ئەس���ڵە ،س���ەرچاوەی پیس���بوونی ڕۆح .جەستە ئەو دەرگایەیە جیهانی یەكەم پەیوەندی بە ئاس���مانەوە ئەوەی بە سەرچاوەی ڕاستەقینەی خۆی ژمارەكانی دیكەیە ،ش���یاوی دابەشبوون كە خراپە ئەتوانێت لێوەی دزە بكاتە ناو هەی���ە .جیهان���ی دووەم پەیوەن���دی بە بگاتەوە پێویس���تی ب���ە یادهاتنەوەیە ،نییە ،لەنێ���وان هی���چ ژماریەكی دیكەدا ناخی مرۆڤەوە ،ئەو دەربەندەیە كە هێزی زەمینەوە هەیە .لەمەشەوە گێتی دابەش لەمەش���ەوە بەیادهاتنەوە و بیركەوتنەوە گیری نەخواردووە ،لە كۆكردنەوەی هیچ
ژمارەیەك���ی دیكەوە پەیدا نەبووە ،تەواو ڕەهایە و هەر ژمارەیەك لە دوایەوە بێت دووبارەبوون���ەوە و چەندبارەبوون���ەوەی خۆیەتی ،ی���ان كۆكردن���ەوەی خۆیەتی لەگ���ەڵ خۆیدا .ل���ە پێشیش���یەوە هیچ ژمارەیەك بوونی نییە ،مەگەر (س���فر)، (س���فر)یش واتە هیچ ،وات���ە (عەدەم). ل���ە بوونی (یەك)ـ���دا (س���فر) بوونی نییە ،یەك واتە (لۆگۆس) یان (بوون). (عەدەم)ـیش تەنیا ئەوكاتە بوونی هەیە كە (بوون) بوون���ی نەبێت؛ لەبەرئەوەی (بوون) بوون���ی هەیە ،كەواتە (عەدەم) بوونی نییە ،وات���ە هیچە .پێش (یەك) سفر هەیە ،بە هاتنی (یەك) سفر بوونی نامێنێت ،لەبەرئەوەی یەك بە هەمیشەیی بوونی هەیە كەواتە س���فر بە هەمیشەیی بوون���ی نییە ،یاخود لە ش���وێنێك هەیە كە (یەك) نەبێت .ب���ەم جۆرە (بوون) نەفیك���ەرەوەی (عەدەم)ـ���ە .ل���ەدوای یەكیش���ەوە دووبارەبوون���ەوە (تك���رار) هەیە ،واتە دووبارەبوونەوەی یەك لەپاڵ خۆیدا ،ئەمەش شیاوی دابەشكردنەوەیە ب���ۆ بنەڕەتەكەی خ���ۆی ،ب���ەم مانایە بوونێكی ڕاس���تەقینەی نییە ،و ئەمەش واتە وەه���م .كەواتە لە پێ���ش بوونەوە عەدەم هەیە ،و لەدوای بوونیشەوە وەهم. ێ عەدەم بەهاتنی بوون لەنێو دەچێ ،وەل وەهم تەنیا بۆ ماوەیەكی زۆر كورت خۆی ڕادەگرێ .بوون ئەبەدی و سەرمەدییە و وەهمیش كاتی و فانییە .بوون جێگیرە، وەهم گۆڕاوە. عەقڵ س���ەر بەجیهان���ی (یەك)ـە و بگ���رە خودی (یەك)ـە ،واتە بوون ،واتە حەقیقەت .جەس���تەش س���ەر بەجیهانی عەدەم نییە ،بەڵكو س���ەر ب���ە جیهانی (وەهم)ـ���ە ،واتە جیهانی م���ادە .بوون بەپێی سیس���تەمی عەقڵ���ی ڕێكخراوە و ڕێ���ك و پێك و سیس���تەماتیكە ،چونكە ه���ەر خۆیەتی .وەهم بەپێ���ی غەریزە و ئارەزووەكان دەڕوات بەڕێوە ،ئەمانەیش دووچاری گ���ۆڕان دەبنەوە ،بۆیە لۆژیكی ێ شێوەیی بااڵدەستە .جیهانی فەوزا و ب عەقڵی جیهانێكی س���ەنتراڵ و جێگیرە،
لە یەكەم گوناهەوە جەستە مەحكومە بە نەفرەت ،لەو
كاتەوە تەنیا لەڕێگەی گوناهەوە هەست بە جەستە دەكرێت. گوناه بنەمای ئاگایی مرۆڤە بە بوونی جەستەی خۆی
ێ جیهان���ی ش���تەكانیش جیهانێك���ی ب ێ س���ەنتەر و زوو گۆڕاوە. ش���ێوە و ب��� لەم لۆژیكەدا جەس���تە ئامادەیی مادیی مرۆڤە لە جیهاندا ،مادە خراپەیە ،كەواتە جەس���تەش خراپەیە .گوناهی جەس���تە ئەوەی���ە مادەیە ،یان بەرجەس���تەكەری مادەیە.
جیهادكردن ...،پاشماوه یەمەن و س���عودیە و لێدانی دەستەاڵتی شیعە لە بەغدا .لەبەرامبەریشدا ناوەندە ش���یعیەكان ،هەموو توانایەكی خۆیان بۆ پاراس���تنی دەستەاڵتی بەعس لە سووریا چڕكردۆتەوە ،ئەو دەستەاڵتەی كە تەنها ناوەكەی مۆركێكی ناسیۆنالیس���تی پێوە م���اوە ،ئەگینا لە گەوه���ەر و ناوەرۆكی دا ،هێزێكە بەتەواوەتی لەژێر هەیمەنەی مەزهەبیدایە. لە وەه���ا ك���ەش و هەوایەك���دا ،كە وتاربێژەكان ،تەنانەت لە كوردستانیش، دەس���تەاڵتی ش���یعەكان ل���ە س���ەلیبی
و س���ەهیۆنیەكان ب���ە مەترس���یدارتر و خراپتر تەماش���ادەكەن ،لەو ساتانەی كە بونیادی كۆمەاڵیەتیش ،بۆ مۆبیلیزكردن و ڕاكێش���انی الوانی كورد ب���ۆ مەیدانی جەنگ ،بەتەواوی لەبارە .لە ئێس���تادا، لەپێن���او ئ���ەو جەنگ���ە مەزهەبیەی كە
هەموو ناوچەی خۆرهەاڵتی ناوەڕاس���تی گرتۆت���ەوە ،پرۆس���ەی كارلەیەكك���ردن ل���ە هەم���و ناوەندەكان���دا ،وەك���و ئاش���ێك لەهەم���وو چركەیەك���دا هەوڵی مۆبیلیزكەردن���ی زیات���ر دەدرێت ،تا ئەو ئاس���تەی هەندێك ل���ە ئیس�ل�امیەكان
ڕۆژان���ە ب���ە ش���ان و باڵ���ی ئەردۆگاندا هەڵدەڵێن ،هەوڵدەدەن لەڕێگای بەردەوام بەدەرخس���تن و هەڵواس���ینی وێنەكەی لە ت���ۆڕە كۆمەاڵیەتیەكان و پرۆس���ەی كارلەیەككردنەوە ،ڕای گشتی هاواڵتیانی ك���ورد لەپێناو ئایدیۆلۆژی���ای مەزهەبیی
بوروژێنن و جارێك���ی دی كورد ببێتەوە بەس���ووتەمەنی خواس���تەكانی هێ���زە سەردەس���تە هەیمەنەدارەكانی ناوچەكە، ئەو هێزانەی كە تێڕوانینیان بۆ تاكی كورد لە باشترین دۆخدا ،بێجگە لە «برایەكی بچووكی ئەرك بەسەر شانەوە» شتێكی
ناوەندە شیعیەكان ،هەموو توانایەكی خۆیان بۆ پاراستنی دەستەاڵتی بەعس لە سووریا چڕكردۆتەوە ،ئەو دەستەاڵتەی كە تەنها ناوەكەی مۆركێكی ناسیۆنالیستی پێوە ماوە ،ئەگینا لە گەوهەر و ناوەرۆكی دا ،هێزێكە بەتەواوەتی لەژێر هەیمەنەی مەزهەبیدایە
دییان لێنەبینراوە .لەدوای ئەو ڕستەیەی كە ئەو تاك���ە كوردە دەكات���ە برایەكی بچ���ووك ،هی���چ م���اف و پێگەیەكی نە دیاریكراوە و نە ئامادەش���ن دیاریبكەن. بۆی���ە هەم���وو ئام���اژەكان بە ئاش���كرا لەبەرچاون ،كە ئەو جەنگەی لە سوریادا ڕودەدات ،لەپێناو چاوی ڕەش���ی خەڵكی س���وریادا نیە ،بەڵكو جەنگی هەیمەنەی هێزە مەزهەبیەكانی ناوچەكەیە و خەڵكی ڕەش���وڕووتی ناوچەك���ەش بە گش���تی، لەهەردوو بەرەوە ،باجەكەی دەدەن.