Πολιτιστικό Πρόγραμμα
«Με τα φτερά του Δαίδαλου… Η πορεία των Ελλήνων προς τη Δυτική Μεσόγειο 1»
4ο Γυμνάσιο Ηρακλείου
Σχ. Έτος 2015-16
Ξεκλειδώνουμε τα μυστικά της ζωγραφικής του Γκρέκο Αποδελτιώνοντας αποσπάσματα από παρουσίαση του πίνακα του Γκρέκο "Η Ταφή του κόμη του Οργκάθ" της κ. Μαρίνας Λαμπράκη-Πλάκα σε εκδήλωση του Δήμου Ηρακλείου Κρήτης στο Πολιτιστικό Κέντρο. Ποίημα «Κανένας… Κανείς» της μαθήτριας Ευγενίας Στριλιγκά
Η ΤΑΦΗ ΤΟΥ ΚΟΜΗ ΤΟΥ ΟΡΓΚΑΘ • «Τουρίστες έρχονται γεμάτοι θαυμασμό. Αλλά και οι κάτοικοι του Τολέδου δεν κουράζονται να τον θαυμάζουν, γιατί ανακαλύπτουν πάντοτε σ’ αυτόν καινούρια πράγματα, αφού απεικονίζονται πολλοί άνθρωποι του καιρού μας ζωγραφισμένοι εκ του φυσικού». • Αλλά ο πίνακας αυτός, «Η Ταφή του Κόμη του Οργκάθ» δεν έπαψε ποτέ να θαυμάζεται από σύγχρονους του Γκρέκο όπως δείχνουν αυτά τα υμνητικά λόγια από έναν σπουδαίο άνθρωπο, το Φρανσίσκο Ντε Πίζα (1612) δύο χρόνια πριν απ’ το θάνατο του Γκρέκο που υμνεί το έργο αυτό στην «Περιγραφή της αυτοκρατορικής πόλεως του Τολέδου».
• Αλλά και στους αιώνες που ακολούθησαν, όταν ο δημιουργός είχε περιπέσει στην αφάνεια, ο επιβλητικός πίνακας της ταφής, δεν έπαψε να θαυμάζεται ως ένα απ’ τα αριστουργήματα της Ιστορίας της Τέχνης. • Το έργο βρίσκεται ακόμη και σήμερα στο παρεκκλήσι της Παναγίας του Αγίου Θωμά που ήταν και η ενορία του ζωγράφου. Και αποτελεί απόλυτο προορισμό και προσκύνημα για τους λάτρεις της τέχνης παγκοσμίως.
• Ο Δον Γκονδάλεθ Ρουίθ Ντε Τολέδο Καγκελάριος της Καστίλλης και κύριος της πόλης του Οργκάθ καταγόταν σύμφωνα με κάποια πηγή απ’ την οικογένεια των Παλαιολόγων. • Ανάμεσα στα πολυάριθμα φιλανθρωπικά του έργα είχε ανοικοδομήσει και την εκκλησία του Αγίου Θωμά όπου και είχε ταφεί.
• Πέθανε το 1323 και σύμφωνα με την παράδοση, όταν οι ιερείς ετοιμάζονταν να τον θάψουν έγινε ένα ανήκουστο θαύμα: Ο Άγιος Στέφανος και ο Άγιος Αυγουστίνος κατέβηκαν απ’ τον ουρανό και τον ενταφίασαν με τα ίδια τους τα χέρια. Αυτά αναφέρει η επιτύμβια επιγραφή που διαβάζουμε κάτω από τον επιβλητικό πίνακα της ταφής του Γκρέκο.
• Ο Γκρέκο πρέπει να δούλεψε με φρενήρεις ρυθμούς σε μια κατάσταση νηφάλιας και ελεγχόμενης έμπνευσης αυτό το γιγάντιο αριστούργημα των σχεδόν πέντε μέτρων και κατάφερε να το ολοκληρώσει ως το τέλος του 1587. • Ο πίνακας αποτελείται από το επίγειο τμήμα με την εξόδιο ακολουθία και το θαύμα της ταφής, αλλά και την επουράνια δόξα.
Το επίγειο τμήμα του πίνακα
Η επουράνια δόξα
• Στο επίγειο τμήμα του πίνακα, μπροστά στα έκπληκτα μάτια των παρισταμένων ο νεαρός Άγιος Στέφανος και ο ηλικιωμένος Άγιος Αυγουστίνος ανακρατούν το σώμα του νεκρού ιππότη, περίφρακτου μέσα στη βαρύτιμη πανοπλία του και ετοιμάζονται να τον αποθέσουν στον τάφο, στην κρύπτη που βρισκόταν ακριβώς κάτω από τον πίνακα. • Οι άγιοι, καθώς σκύβουν σχηματίζουν μια προστατευτική αψίδα που αγκαλιάζει το σώμα του νεκρού. Η στίλβουσα, μαύρη, ατσάλινη πανοπλία με τα χρυσά κοσμήματα αφήνει ακάλυπτο μόνο το πελιδνό πρόσωπο του ιππότη. Αν κοιτάξει κανείς καλά, θα δει πάνω της ν’ ανακλώνται πρόσωπα, λεπτομέρειες και χρώματα από τον περιβάλλοντα χώρο.
• ...Ο Γκρέκο ζωγράφισε τη σκηνή του λιθοβολισμού του Αγίου Στεφάνου στο επιγονάτιο της στολής του, ενώ στο επιτραχήλιο του Αγίου Αυγουστίνου παρέστησε ολόσωμους Αγίους. • Μ’ αυτούς τους εγκιβωτισμούς όπως τους ονομάζουμε, δηλαδή την εικόνα μες στην εικόνα μάς θύμισε τη βυζαντινή καταγωγή της τέχνης του…
Ο λιθοβολισμός του Αγίου Στεφάνου στο επιγονάτιο του ομώνυμου Αγίου.
Η εγκράτεια στην έκφραση των συναισθημάτων χαρακτηρίζει ολόκληρο το έργο του Γκρέκο. Κι είναι κι αυτό ένα τεκμήριο της καταγωγής του από τον πνευματικό κόσμο του Βυζαντίου.
•
Ο ηλικιωμένος άνδρας με το ιερατικό μαύρο ένδυμα δεξιά είναι ο Αντώνιο Ντε Κουβαρούμπιεθ ο επιφανής σοφός ελληνιστής φίλος του καλλιτέχνη που τον αποκαλούσε ο Γκρέκο «φως της οικουμένης» τον αναγνωρίζουμε από τα δύο πορτρέτα που του αφιέρωσε ο ζωγράφος.
Ανάμεσα στους ινδάλγους ο Γκρέκο αναπαρέστησε και τον ίδιο τον εαυτό του όπως το συνήθιζαν οι ζωγράφοι της Αναγέννησης. Αντίθετα με όλους τους άλλους παρισταμένους που έχουν το βλέμμα στραμμένο είτε στο θαύμα, είτε στην ουράνια δόξα, ο ζωγράφος μας κοιτάζει κατάματα.
Κατάματα μας κοιτάζει κι ένας άλλος παριστάμενος. Το οχτάχρονο αγόρι στο πρώτο επίπεδο αριστερά είναι ο γιος του Θεοτοκόπουλου και μελλοντικός συνεργάτης του, ο ζωγράφος και αρχιτέκτονας Χόρχε Μανουήλ, ενώ με το αριστερό του χέρι δείχνει το θαύμα…
• …Στο πάνω μέρος της σύνθεσης, το επουράνιο, τα γκρίζα σύννεφα με τους ιριδίζοντες τόνους που μοιάζουν με μεταλλικά ελάσματα ή με παγόβουνα παραμερίζουν, για ν’ αποκαλύψουν την υποδοχή του δικαίου στον Παράδεισο . • Ο Χριστός απεικονίζεται στην τοξωτή κορυφή του πίνακα λευκοφορών και εν δόξει και αποτελεί την πηγή του φωτός θυμίζοντάς μας την ευαγγελική ρήση «Εγώ ειμί το φως του κόσμου» . • Ο ζωγράφος τον τοποθετεί στην κορυφή του τριγώνου που σχηματίζεται από τις μορφές της Παναγίας και του Ιωάννη του Προδρόμου στην παραδοσιακή ορθόδοξη σύνθεση της δέησης…
Ο στροβιλιζόμενος άγγελος φέρων την ψυχή του θανόντος
…Ένας άγγελος μεταφέρει την ψυχή του νεκρού στον ουρανό υπό μορφήν αιθέριου βρέφους σύμφωνα με την ορθόδοξη παράδοση. Ο στροβιλιζόμενος άγγελος απεικονίζεται στη ζεύξη γης και ουρανού στο τριγωνικό αέτωμα που σχηματίζεται πάνω από τις κεφαλές των ινδάλγων που παρίστανται στη σκηνή του ενταφιασμού.
• Όσο ρεαλιστικό και εγκόσμιο είναι το επίγειο τμήμα, τόσο υπερβατικό, υπεραισθητό και αλλόκοσμο είναι το ουράνιο. Τα σώματα των αγίων και δικαίων επιμηκύνονται, εξαϋλώνονται. • Αν στο επίγειο τμήμα επικρατεί η αυστηρότητα και η τελετουργική γαλήνη, εδώ έχουμε μια έντονη κινητικότητα που προαγγέλλει τον οργανωμένο σάλο των ώριμων έργων του ζωγράφου. • Χιασμοί, αντιστροφικές κινήσεις, οι στρόβιλοι των νεφών και των ιματίων φωτίζουν το ουράνιο τμήμα με ένταση και δυναμισμό. Η σύνθεση σχηματίζει ένα είδος πρόσοψης αρχαίου ναού όπου οι νοητοί κίονες ταυτίζονται με τις όρθιες μορφές των παρισταμένων.
• Το θαύμα τελείται μπροστά σ’ αυτό το πρόπυλο όπως άλλωστε συνέβαινε στους αρχαίους ναούς. Ενώ η θεία επιφάνεια απεικονίζεται στο αέτωμα, εδώ στο νοητό αέτωμα που σχηματίζουν τα σύννεφα εγγράφεται ο άγγελος κομιστής της ψυχής του θανόντος. • Πάνω στη στέγη του ναού ανοίγονται τα αχανή βάθη του ουράνιου κόσμου. Η φαινομενική ταραχή που επικρατεί σ’ αυτό το τμήμα εντάσσεται στην πραγματικότητα σε μια αυστηρή γεωμετρική τάξη. • Έτσι η σύνθεση είναι ταυτόχρονα κλασσική και μπαρόκ.
• Η σύνθεση της «Ταφής του Κόμη του Οργκάθ» έχει συνδεθεί με τη βυζαντινή εικονογραφία της Κοίμησης της Θεοτόκου… • Άλλωστε ο Γκρέκο ως γνήσιος βυζαντινός ζωγράφος δούλευε σε όλη του τη ζωή με ρεπερτόριο συνθετικών σχημάτων και μοτίβων και δε δίσταζε να τα χρησιμοποιεί κατά βούλησιν, ανάλογα με τις αφηγηματικές και εκφραστικές απαιτήσεις της τέχνης του.
• Η χρωματική αρμονία της «Ταφής του Κόμη του Οργκάθ» φτάνει σε αξεπέραστο πλούτο, εκφραστικότητα και ακτινοβολία. • Πάνω στο πένθιμο μαύρο της αυστηρής στολής των ευγενών προβάλλονται τα χρυσοποίκιλτα άμφια χαρίζοντας έναν έντονο τελετουργικό χαρακτήρα. • Στον ουράνιο χώρο κυριαρχούν διάφορες αρμονίες από ιριδίζοντα και φιλντισένια γκρίζα που γειτνιάζουν με χρυσωπές όχρες με γαλάζια και λαμπερά κόκκινα όπως το μαφόριο της Θεοτόκου…
Νιώθουμε βαθιά ευγνωμοσύνη για την υπέροχη δουλειά που παρουσίασε η κ. Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα. Αφιερώνουμε λοιπόν το ποίημα της μαθήτριας Ευγενίας Στριλιγκά σ’ εκείνην. Κι ακόμη σ’ όλους τους ανθρώπους που αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις εστίες τους.
ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΥΓΕΝΙΑΣ ΣΤΡΙΛΙΓΚΑ μαθήτριας του Γ4
«ΥΜΝΟΣ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ» 3η στροφή
... Όση ελεημοσύνη και να κάνεις, ακόμα και το σώμα σου να θυσιάσεις, όταν δεν έχεις αγάπη, δεν ωφελείσαι αδερφέ μου. Να είναι η ελεημοσύνη κρυφή και εκ καρδίας για να έχει ουσιαστική ωφέλεια και όχι ελεημοσύνη φαρισαϊσμού. Ελεημοσύνη είναι ακόμα και η παρέα σε έναν μοναχικό άνθρωπο ή να σκουπίσουμε το δάκρυ σε κάποιο βασανισμένο... Δομήνικος Θεοτοκόπουλος «Ο Άγιος Πέτρος μετανοεί»
Απόσπασμα από «Α΄ προς Κορινθίους Επιστολή», του Απόστολου Παύλου
« Κανένας ...Κανείς» Κανένας άνθρωπος, κανένα παιδί δε θα διάλεγε να φύγει από τη χώρα του εκτός κι αν έμοιαζε με μαύρο, ατέρμονο ωκεανό.
Κανένας δε θα διάλεγε να μεγαλώνει με παρέες από σκόνη, να ακούει γέλια δίχως χροιά, να παρατηρεί βλέμματα δίχως λαλιά.
Κανένας δε θα 'θελε να ζει σε καλύβες από μαύρο δάκρυ στου σκότους την ''αγάπη'' εκτός κι αν αυτό έμοιαζε πιο οικείο, πιο τρυφερό απ' τις βίλες του πόνου στις χώρες των προσφύγων, θαρρώ.
Κανείς δε θα άφηνε συγγενικά πρόσωπα να πέφτουν στα κρύα χέρια του γκρίζου ντουνιά να τους αγκαλιάζει ασφυκτικά και να τους λέει «ΟΝΕΙΡΑ ΓΛΥΚΑ»…
Κανένα άτομο στον κόσμο , καμία ύπαρξη , καμία ανθρωπότητα δε θα 'θελε να του ρίχνουν ντροπή στις πληγές της ζωής. Κανένας δε θα 'θελε να τρέφεται με χώμα στην ψυχή του και να σκοτώνεται καθημερινά από βλέμματα ντόπιων που μοιάζουν ολέθριες σφαίρες από καραμπίνα.
Κανένας, μα κανένας σας λέω !!! δε θα 'θελε Μάη από άλικα τριαντάφυλλα καρβουνιασμένα πια απ‘ του άχαρου ήλιου το αγιάζι Κανείς δε θα ‘θελε μια ζωή όλο απάτη κανείς δε θα 'θελε μια ζωή γύρω από σίδερα γεμάτα πίκρα.
Ευγενία Στριλιγκά
Το ποίημα της Ευγενίας Στριλιγκά «Κανένας… Κανείς» είναι εμπνευσμένο από: • τον πίνακα του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου «Ο Άγιος Πέτρος μετανοεί» • την Ουαρσάν Σάιρ ποιήτρια από την Κένυα • και την «Α΄ προς Κορινθίους Επιστολή», του Απόστολου Παύλου, Απόσπασμα «Ύμνος στην Αγάπη».
Πολιτιστικό Πρόγραμμα
«Με τα φτερά του Δαίδαλου… Η πορεία των Ελλήνων προς τη Δυτική Μεσόγειο 1» Υπεύθυνες Καθηγήτριες Γκιαουράκη Πολυτίμη ΠΕ02 Γαλανάκη Χαρίκλεια ΠΕ19 Χαριάτη Διονυσία ΠΕ 16.01
Μαθητές από τη Β΄ και Γ΄ Τάξη
4ο Γυμνάσιο Ηρακλείου Σχ. Έτος 2015-16