Ziemia Michałowska - marzec 2017

Grafika Maria Mełnicka

ISSN 1425-7718

BRODNICA marzec 2017, nr 318

Cena 0 zł

Wydarzenia

2

nr 318, marzec 2017

19 lutego gościł w Brodnicy Państwowy Zespół Ludowy Pieśni i Tańca „MAZOWSZE”.

Zespół składa się multitalentów, którzy łączą umiejętności wokalne i taneczne. Każdy występ ,,MAZOWSZA” jest wyjątkowy. Brodnicka publiczność w czasie dwugodzinnego koncertu podziwiała wspaniałe stroje, taniec i śpiew. Zespół zaprezentował utwory w rytmie krakowiaka, kujawiaka, oberka i innych tańców ludowych. Aplauz wywołała pełna energii część poświęcona tańcom z Podhala.

Z zespołem wspaniale współgrała orkiestra symfoniczna pod batutą Jacka Bonieckiego. Noworoczny koncert obył się pod patronatem burmistrza Brodnicy.

16 marca w Sali Mieszczańskiej Ratusza w Toruniu odbyła się Wielka Gala podczas, której wręczono statuetki Osobowość roku 2016.

W kategorii „Działalność społeczna i charytatywna” nagrodę odebrała Barbara Tuptyńska, kierownik WTZ w Brodnicy.

Organizatorem konkursu była Gazeta Pomorska.

Wybrane z miesiąca 1 marca w Brodnicy, podobnie jak w całej Polsce, obchodzono Dzień Żołnierzy Wyklętych. Z tej okazji pod pomnikiem Armii Krajowej przy klasztorze ojców franciszkanów odbyła się uroczystość z udziałem władz miasta, powiatu oraz podległych im placówek. Złożono kwiaty. Warty przed pomnikiem zaciągnęli harcerze i żołnierze z brodnickiego pułku.

11 marca w Brodnickim Domu Kultury odbył się koncert Kacpra Kepy Nadolskiego, połączony z promocją płyty „Teoria strun”. Autorem płyty jest brodniczanin - multiinstrumentalista, performer i kompozytor. W koncercie wziął udział także Paweł „Dabek zasnął” Dąbkowski - kompozytor, autor tekstów i performer.

5 marca w Brodnickim Domu Kultury można było posłuchać Alicji Majewskiej.

Legendarna polska wokalistka wystąpiła w towarzystwie znakomitego pianisty i kompozytora jej największych przebojów – Włodzimierza Korcza. To niezwykłe, ale głos artystki opiera się prawom natury i brzmi zawsze tak samo świeżo i barwnie jak na początku kariery. Alicja Majewska zaśpiewała w Brodnicy swe wspaniale brzmiące, piękne piosenki, do których słowa pisali m.in. Wojciech Młynarski, Jacek Cygan, Artur Andrus i Andrzej Sikorowski.

Oprócz Włodzimierza Korcza wokalistce towarzyszył kwartet smyczkowy „OPERA QUARTET” Warszawskiej Opery Kameralnej.

17 marca, z okazji dnia Św. Patryka, w muzyczną podróż przez dźwięki i melodie z Zielonej Wyspy zabrał miłośników muzyki zespół „Do dna” Marcina Bigosia.

Towarzyszyli mu: Włodzimierz Lewandowski, Bartek Lewandowski i Witold Gutmański oraz gościnnie - Jarosław Salej i Kacper Kepa Nadolski.

Dopełnieniem bardzo udanego wieczoru muzycznego były wizualizacje przygotowane specjalnie przez Piotra Mrozowskiego i Kacpra Nadolskiego.

18 marca odbyła się akcja Polskiego Towarzystwa Okulistycznego i Sekcji Jaskry „Polscy okuliści kontra jaskra”, w związku ze Światowym Tygodniem Jaskry.

W Brodnicy do programu włączyły się 2 gabinety okulistyczne: NZOZ Eskulap przy ul. Ogrodowej 29a oraz Prywatny Gabinet Lekarski Poradnia Okulistyczna przy ul. Wiejskiej 11. Z bezpłatnych badań skorzystało 30 osób.

26 lutego zmarł Leon Krysiński. Działacz lewicowy, były naczelnik i burmistrz miasta. W przeszłości związany z PKP w Brodnicy, gdzie przez pewien czas pełnił funkcję kierownika działu, a następnie naczelnika stacji. W 1986 roku, jeszcze w czasach PRL, został wybrany naczelnikiem miasta. W latach 1990 – 1998 sprawował funkcję dyrektora Domu Pomocy Społecznej w Brodnicy. W latach 1998 – 2002, z ramienia SLD, sprawował urząd burmistrza miasta. Zrealizował w tym czasie m.in. budowę nowego targowiska miejskiego. Pełnił również funkcję radnego Rady Miejskiej Brodnicy. Był długoletnim członkiem zarządu PCK, laureatem „Kryształowego serca”. Był życzliwy ludziom, bardzo przywiązany do Brodnicy i lokalnej społeczności.

19 lutego DKF „Brodnica” gościł Mariusza Bonaszewskiego - wyjątkową postać świata teatru i kina, aktora na co dzień związanego z Teatrem Narodowym. Choć Mariusz Bonaszewski skupia się na karierze teatralnej, to od czasu do czasu pojawia się też w filmach i serialach telewizyjnych. Jest także urodzonym gawędziarzem. Z pasją opowiadał brodnickiej publiczności o pracy w teatrze i na planie filmu, o fascynacji literaturą skandynawską, dzieciństwie u dziadków w Lubawie, grzybobraniu w brodnickich lasach, spotkaniu z Jo Nesbo oraz o tym jak jak wyglądała praca z Danutą Szaflarską i Andrzejem Wajdą.

11 marca w Muzeum w Brodnicy otwarto wystawę prac Adama Adamskiego pod tytułem „HOROLOGIUM”. Artysta przemierzył z aparatem fotograficznym szlak Drwęcy od Ostródy do Złotoryi uwieczniając zabytki kultury i przyrodę.

Wystawę można oglądać do maja.

Stronę przygotował: Paweł Stanny Zdjęcia: Paweł Stanny, Archiwum BDK, Nadesłane

3

Samorząd

nr 318, marzec 2017

Budżet obywatelski

Wnioski czekają na ocenę 15 lutego upłynął termin składania projektów przez mieszkańców Brodnicy w ramach Budżetu Obywatelskiego. Do magistratu wpłynęły 22 propozycje inwestycji. Głównie dotyczą infrastruktury sportowej, edukacyjnej oraz rekreacyjnej. Do końca kwietnia wnioski zostaną poddane ocenie formalnej przez komisję weryfikacyjną powołaną przez burmistrza Brodnicy.

- W pierwszej połowie maja br. będzie możliwość

wcześniej propozycje. Całość procedury planujemy zakończyć około 20 czerwca. - informuje Krzysztof Hekert, zastępca burmistrz Brodnicy.

zapoznania się z projektami, natomiast do końca maja br.

będziecie mogli państwo zagłosować na zweryfikowane

Wybrane przez mieszkańców w maju projekty, realizowane będą w 2018 roku. Łączna kwota wszystkich zadań nie będzie mogła przekroczyć sześciuset tysięcy złotych. (rwi)

Oświata

Powrót „Trójki” coraz bliżej Reforma oświaty spowodowała likwidację gimnazjów również w naszym mieście.

Trwają prace nad utworzeniem Szkoły Podstawowej nr 3, która zastąpi dotychczasowe Gimnazjum nr 1 przy ul. Wiejskiej w Brodnicy.

W tym roku nabór do nowej podstawówki będzie się odbywać do klas I. Do Szkoły Podstawowej nr 3 będą mogli także składać wnioski rodzice dzieci z innych szkół – dotyczy to uczniów klas III i VI, którzy od 1 września br. rozpoczynają naukę w klasie IV i VII. Termin składania wniosków upłynął 15 marca.

- Jak się potoczą losy realizacji tych wniosków, nikt z nas nie wie - mówi Anna Kupczyk, kierownik Biura Oświaty Urzędu Miejskiego w Brodnicy. - Założeniem polityki oświatowej w naszym mieście jest to,

żeby oddział, który się tworzy w szkole nie liczył mniej niż 19 uczniów. Jeżeli będą to oddziały niepełne, będziemy je uzupełniać.

Przed szkołą przy ul. Wiejskiej sporo pracy. Podstawówka nie jest przygotowana do przyjęcia klas pierwszych i musi zostać dostosowana do ich potrzeb. Zgodnie ze wcześniejszymi zapowiedziami ministra edukacji, ogłoszone zostały zasady podziału rezerwy subwencji oświatowej.

- Będziemy składali wnioski na zakup mebli, na wyposażenie klas szkoły podstawowej, na dostosowanie sanitariatów i całej części socjalnej oraz na doposażenie świetlicy dla dzieci młodszych - wylicza Anna Kupczyk.

W tym roku z racji reformy oświaty, rekrutacja do szkół podstawowych została przesunięta w czasie. Rozpocznie się w

maju i dotyczyć będzie dzieci rodziców nie zamieszkałych w danym obwodzie szkolnym.

- W takich przypadkach obowiązują kryteria przyjęte przez Radę Miejską w Brodnicy. W pierwszej kolejności na wolne miejsca będą przyjmowane te dzieci, których rodzeństwo już chodzi do danej szkoły oraz dzieci, których rodzice pracują w naszym mieście - tłumaczy Anna Kupczyk.

Opiekunowie, którzy zamieszkują w obwodzie szkoły, do której będzie uczęszczać dziecko, nie podlegają rekrutacji. W takich przypadkach potwierdzają chęć rozpoczęcia nauki przez dziecko w klasie pierwszej - zgłoszeniem. Wszystkie potrzebne dokumenty znajdują się na stronie www. brodnica.pl w zakładce „Oświata” oraz w sekretariatach szkół.

Brodnica od lat stawia na ochronę środowiska. Problem zanieczyszczonego powietrza co prawda rośnie, ale świadomość mieszkańców i władz miejskich również.

(rwi)

Coraz chętniej przygarniamy bezdomne zwierzęta Schronisko dla zwierząt Reksio od 23 lat swoimi działaniami pomaga bezdomnym zwierzętom głównie z terenu miasta. Przez ten czas schronisko zaopiekowało się prawie pięcioma tysiącami psów.

W tej chwili w schronisku przebywają 102 psy i 21 kotów. Ten stan się zmienia codziennie, ponieważ nowe zwierzęta są przywożone, a inne adoptowane. Do głównych zadań schroniska oprócz opieki nad zwierzętami, zapewnieniem całodobowej opieki weterynaryjnej oraz wyżywienia, należy również prowadzenie akcji edukacyjnych.

- Akcje edukacyjne wśród dzieci i młodzieży powodują, że liczba bezdomnych i niechcianych zwierząt maleje.

Musimy zacząć od młodego pokolenia – mówi Maria Siemińska ze schroniska dla zwierząt Reksio.

Ekologia

Monitoring jakości powietrza

Przykładem może być opracowany dwa lata temu Plan Gospodarki Niskoemisyjnej i rok temu wprowadzenie darmowej komunikacji miejskiej.

Kamienice

Remontować, czy nie?

Wsparcie miasta dla właścicieli zabytkowych kamienic, którzy zdecydowali się na podjęcie remontu okazało się trafną inicjatywą. Ostatni nabór na ten cel zostanie ogłoszony przez burmistrza Brodnicy najprawdopodobniej do końca kwietnia br.

Program dotacji kamienic działa w Brodnicy od 2011 roku.

Sześć lat temu mieszkańcy mogli składać do Urzędu Miejskiego w Brodnicy pierwsze wnioski, tak by w 2012 roku rozpocząć pierwsze remonty. Przez ten czas w ramach programu wyremontowanych zostało 38 kamienic wpisanych do rejestru zabytków, bądź znajdujących się na terenie wpisanym do rejestru zabytków na łączną kwotę dotacji prawie 650 tysięcy złotych. Ze względu na małe zainteresowanie w tym roku ruszyła ostatnia edycja programu.

- Na terenie objętym uchwałą o dotację remontów kamienic pozostało jeszcze co prawda kilka kamienic, jednak w większości mają one nieuregulowany stan prawny, bądź właściciele nie są zainteresowani takim remontem - informuje Andrzej Czyżewski, kierownik Biura Urbanistyki Urzędu Miejskiego w Brodnicy. Żeby właściciel mógł uzyskać dotację na remont kamienicy, budynek musi posiadać indywidualny wpis do rejestru zabytków lub znajdować się na terenie wpisanym do rejestru zabytków.

(rwi)

- Przed wprowadzeniem darmowej komunikacji miejskiej obłożenie autobusów w stosunku do ich pojemności wynosiło około 10 procent. Obecnie wynosi ono 80 procent – informuje burmistrz Brodnicy, Jarosław Radacz. - Te dane pokazują, ile osób zrezygnowało z jazdy prywatnym samochodem na rzecz komunikacji miejskiej.

Na początku marca br. w parku Chopina w Brodnicy trwały prace pielęgnacyjne w drzewostanie, polegające na cięciach sanitarnych, pielęgnacyjnych lub prześwietlających w koronach najważniejszych drzew.

- Nie wykonujemy żadnych zabiegów na brzozach, klonach i orzechach, dlatego że jest to okres wiosennego płaczu tych gatunków. Na pozostałych gatunkach jest to ostatni moment na wykonanie takich prac mówi Paweł Bielecki, arborysta.

Praca arborysty nie polega jedynie na przycinaniu suchych gałęzi. Arborystyka koncentruje się przede wszystkim na utrzy-

Jakość zanieczyszczonego powietrza jest monitorowana w mieście

Park Chopina

Wycinka wyłącznie sanitarna maniu drzew i krzewów w dobrym stanie na kolejne lata.

- Zajmuję się tym od 15 lat i mam wrażenie mniej więcej od dwóch lat, że wiem o co w tym wszystkim chodzi. Arborysta musi przewidzieć, jak drzewo zareaguje na to, co na tym drzewie zrobi. Jego zadaniem jest takie poprowadzenie drzewa, żeby w kolejnych latach efekt był pozytywny - zaznacza Paweł Bielecki.

Park Chopina leży na terenie

Przytulisko prowadzi również adopcję bezdomnych zwierząt. Każdy kto chce pomóc, może zaadoptować czworonoga. Zwierzę musi mieć zapewnione dobre warunki bytowe, a umowę może podpisać osoba pełnoletnia. Schronisko dla zwierząt utrzymuje się głównie dzięki dotacji z Urzędu Miejskiego w Brodnicy. Burmistrz Brodnicy powierza to zadanie w drodze otwartego konkursu na wsparcie realizacji zadania publicznego w sferze ochrony zwierząt.

- W wyniku tegorocznego rozstrzygnięcia konkursu dotację przyznano Towarzystwu Ochrony Praw Zwierząt z siedzibą w Brodnicy - informuje Joanna Kilian, kierownik Biura Ochrony Środowiska Urzędu Miejskiego w Brodnicy.

Na ten cel przeznaczono 180 tysięcy złotych. Bez tej dotacji działalność schroniska byłaby niemożliwa.

(rwi)

W tym roku oprócz utrzymania darmowego transportu miejskiego, Urząd Miejski w Brodnicy rozpoczął codzienny monitoring jakości powietrza w Brodnicy, tak by w przyszłym roku uruchomić program dotujący wymianę źródeł ciepła na ekologiczne.

- Postanowiliśmy, że zamienimy program dotychczas dotujący prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru, położonych na terenie Brodnicy, na program wymiany źródeł ciepła na ekologiczne – dodaje burmistrz.

Szczegóły programu opracowane zostaną do końca września 2017 roku.

(rwi)

wpisanym do rejestru zabytków, dlatego prace zostały zgłoszone do Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Toruniu. (rwi)

Rozmaitości

4

nr 318, marzec 2017

Praca Wilhelma Burzy z 1919 roku trafiła do zbiorów brodnickiego muzeum

Nabór do przedszkoli Do końca marca można jeszcze składać wnioski do przedszkoli publicznych. Do dyspozycji rodziców dzieci w wieku 3-6 lat jest prawie 300 miejsc. Szczegółowe informacje oraz wnioski o przyjęcie dziecka są dostępne w przedszkolach i na stronie internetowej www.brodnica. pl w zakładce Oświata/ Rekrutacja do szkół i przedszkoli. (rwi) Szanowni Państwo

W związku z pojawiającymi się coraz częściej informacjami od mieszkańców Brodnicy, którzy złożyli wnioski o Brodnicką Kartę Seniora, iż jest ona płatna, informujemy, że nigdy nie była, nie jest i nie będzie płatna. Składanie wniosków oraz odbiór kart jest całkowicie bezpłatny.

Program został tak skonstruowany, aby budżet domowy seniora nie był dodatkowo obciążany kosztami programu. Jednocześnie zapraszamy wszystkich seniorów z terenu miasta do składania wniosków o wydanie Brodnickiej Karty Seniora.

Szczegółowe informacje można znaleźć na stronie www.brodnica.pl w zakładce „Zdrowie i Pomoc Społeczna”.

Hanna Osińska, kierownik biura Zdrowia i Pomocy Społecznej Urzędu Miejskiego w Brodnicy

Brodnica w przeszłości, nie stanowiła szczególnego obiektu zainteresowania malarzy, stąd niewielka liczba zabytków uwieczniających Brodnicę, które znajduje się w zbiorach muzeum. Tym bardziej z radością muzealnicy przyjęli fakt odkrycia dzieła autorstwa Wilhelma Burzy z 1919 r. Akwarela/gwasz przedstawia widok z mostu na Drwęcy na ul. Tylną.

- Na trop wspomnianego obrazu Muzeum w Brodnicy natrafiło po wystawie prac autora, która została zorganizowana w marcu ubiegłego roku. Otrzymaliśmy wtedy informację, iż w naszym mieście znajduje się jedna z jego prac, która dzięki zabiegom pani Janiny Meyer trafiła do muzealnych zbiorów – mówi Marian Marciniak, dyrektor Muzeum w Brodnicy.

Zakupu dokonano dzięki otrzymanej dotacji celowej z budżetu Gminy Miasta

Cenny nabytek

Brodnicy przeznaczonej na zakup muzealiów związanych z historią miasta i regionu.

- Serdecznie dziękujemy wszystkim naszym darczyńcom, bez których zbiory na-

Warsztaty

Krok do samodzielności Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Miasta Brodnicy zaprasza do wzięcia udziału w bezpłatnych warsztatach „Krok do samodzielności”, które odbędą się w kwietniu.

Szkolenia poświęcone będą nabywaniu kompetencji kluczowych potrzebnych do samorealizacji, rozwoju osobistego oraz bycia aktywnym obywatelem.

Wywóz wielkogabarytów Urząd Miejski w Brodnicy oraz Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Brodnicy informują, że w dniach 21 i 22 kwietnia 2017 roku będzie zorganizowany dla mieszkańców Brodnicy NIEODPŁATNY WYWÓZ WIELKOGABARYTÓW (meble, dywany, sprzęt RTV/ AGD itp.).

Zgłoszenie wywozu można dokonać w siedzibie PGK przy ul. Gajdy 13 w Brodnicy lub telefonicznie (56) 49830-73 nie później niż do 19 kwietnia do godz. 15.00.

szego Muzeum z pewnością nie wzbogaciłyby się o interesujące pozycje, dokumentujące historię naszego miasta – dodaje dyrektor. (rwi)

Skierowane są do mieszkańców miasta Brodnicy w szczególności: do osób niepełnosprawnych, rodzin korzystających ze świadczeń z pomocy społecznej, rodzin z dzieckiem z niepełnosprawnością, rodzin przeżywających trudności w pełnieniu funkcji opiekuńczo-wychowawczych, osób niesamodzielnych, osób zakwalifikowanych do III profilu pomocy zgodnie z ustawą o promocji i za-

trudnienia i instytucjach rynku pracy, osoby nieletnie, wobec których zastosowano środki zapobiegania i zwalczania demoralizacji i przestępczości.

Zakres warsztatów obejmuje m.in.: autoprezentacja, zwiększenie pewności siebie, komunikacja interpersonalna, przygotowanie dokumentów aplikacyjnych o pracę. Każdy uczestnik po zakończeniu warsztatów otrzyma certyfikat udziału.

W 2017 roku Lokalna Grupa Działania Miasta Brodnicy planuje zorganizowanie warsztatów „Krok do samodzielności”, również w czerwcu oraz październiku. Szczegółowe informacje nt. daty, godziny oraz miejsca zostaną podane na stronie www.lgd.brodnica.pl oraz w prasie lokalnej.

Info. Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Miasta Brodnicy

Bezpieczeństwo mieszkańców najważniejsze W ostatnich miesiącach wiele mówiono i pisano o szkodliwości powietrza, które wdychamy. Spowodowało to, że mieszkańcy naszego miasta w sposób szczególny zainteresowali się jakie zagrożenie powoduje smog i czy nas dotyczy.

Smog to mieszanina rozmaitych substancji, można powiedzieć, że znajduje się w nim niemal cała tablica Mendelejewa. Szczególnie szkodliwe dioksyny, pyły PM10 i PM2,5 a w nich siarka, rtęć, metale ciężkie, amoniak, związki azotu, ołów. Cząsteczki te są na tyle małe, że mogą unosić się w powietrzu. Najmniejsze o średnicy poniżej 0,1 mikrometra mogą wnikać bardzo głęboko do płuc i osadzać się w pęcherzykach, a nawet przenikać przez nie bezpośrednio do krwiobiegu – mówią specjaliści-lekarze.

Pyły zawieszone w większości nie pochodzą z fabryk, ale z domów opalanych przydomowymi kotłowniami oraz spalin samochodowych.

Najgorszy jest okres jesienno-zimowy – głównym źródłem zanieczyszczeń są wtedy stare

Wilhelm Burza (1871 - 1945), artysta urodzony w Brodnicy, w rodzinie polsko-niemieckiej. W zachowanym dorobku artystycznym Wilhelma Burzy dominują przedstawienia architektury, a zwłaszcza widoki Grudziądza.

Jednym z ulubionych motywów artysty była panorama miasta od strony Wisły. Przedstawiał on ją wielokrotnie, o różnych porach roku.

Często z pozoru identyczne akwarele różniły się tylko paletą barwną czy niewielkimi szczegółami w postać innego ustawienia różnych jednostek pływających po Wiśle.

Artysta opisywał siebie następującymi słowami: „Artysta zalicza się do tzw. „starej szkoły”, której główną cechą były: naturalizm rysunku i koloru oraz pedantyczne wykończenie drobiazgów”.

piece. Sytuacja pogarsza się, gdy te zanieczyszczenia łączą się z dużą wilgotnością powietrza i brakiem wiatru – powstaje wtedy tzw. smog.

Z powyższych analiz wynika, że najbardziej szkodliwe dla człowieka są pyły PM10 i PM2,5.

Mając na uwadze liczne pytania i wnioski mieszkańców, burmistrz Brodnicy wyposażył Straż Miejską w odpowiedni miernik do sprawdzania stężenia szkodliwych pyłów. W lutym Straż Miejska przeprowadziła 130 pomiarów.

Na tej podstawie została przeprowadzona analiza średniego stężenia pyłów na poszczególnych osiedlach, gdzie głównym źródłem ciepła są przydomowe kotłownie. Z przeprowadzonych badań wynika, że największe zanieczyszczenie w 6-stopniowej skali występowało na osiedlu Grunwald. W ciągu 23 dni zanieczyszczenie pyłem PM10 występowało przez 7 dni w 5. stopniu zanieczyszczenia jako stan zły. Zanieczyszczenie pyłem PM2,5 było przez 7 dni, tj. również 5. stopień zanieczyszczenia i jest oceniane jako stan zły. Najmniejsze zanieczyszcze-

nie powietrza było na osiedlu Grażyny. W ciągu 23 dni zanieczyszczenie pyłem PM10 występowało przez 9 dni w 2. stopniu zanieczyszczenia, co jest określane jako stan dobry. Zanieczyszczenie pyłem PM2,5 występowało przez 8 dni w 2. stopniu zanieczyszczenia, co również jest oceniane jako stan dobry.

W pozostałych dniach zanieczyszczenie powietrza było mniejsze. W analizowanym okresie Straż Miejska na wniosek mieszkańców oraz z własnej inicjatywy skontrolowała 42 kotłownie przydomowe. W 22 przypadkach nie było uwag, natomiast w 15 przypadkach właściciele kotłowni zostali pouczeni, na pozostałych 7 nałożono mandaty karne za spalanie w kotłowniach niedozwolonego opału.

Na tej podstawie zostały wyciągnięte wnioski: 1. Osiedle domów wielorodzinnych, które jest zasilane w ciepło z kotłowni miejskiej ma najczystsze powietrze.

2. Wyposażenie Straży Miejskiej w urządzenie

do mierzenia zanieczyszczeń powietrza spowodowało częściowe zdyscyplinowanie mieszkańców, którzy naruszają przepisy, paląc niedozwolonym opałem.

3. Mierzenie stanu zanieczyszczenia powietrza ma wpływ na wzrost świadomości mieszkańców miasta o zagrożeniach dla życia i zdrowia, co wzmogło samokontrolę sąsiedzką.

4. Przedstawiona analiza jest dokumentem, który ma określić orientacyjny stan zagrożenia dla zdrowia mieszkańców i przyczynić się do szukania metod i sposobów, mających wpływ na poprawę jakości powietrza na terenie miasta Brodnicy.

5. Należy przypuszczać, że wprowadzenie przez Burmistrza Brodnicy w ubiegłym roku bezpłatnej komunikacji autobusowej miało wpływ na zmniejszenie się przedostawania szkodliwych cząstek do atmosfery. To mieszkańcy Brodnicy, którzy przesiedli się z prywatnych samochodów osobowych do komunikacji miejskiej też mieli na to wpływ.

Marian Chwiałkowski

szef Miejskiego Zespołu Zarządzania Kryzysowego

5

Sprawy Młodych

nr 318, marzec 2017

Burmistrz docenił uczniów W Urzędzie Miejskim 23 marca burmistrz Brodnicy Jarosław Radacz wręczył stypendia i złożył gratulacje najlepszym uczniom, którzy uzyskali wysokie wyniki w nauce w ubiegłym semestrze roku szkolnego 2016/2017.

Stypendia w wysokości 150 zł miesięcznie otrzymają uczniowie gimnazjum, a w wysokości 250 zł miesięcznie licealiści. Oto lista stypendystów burmistrza:

Tak dla transplantalogii Sympozjum naukowe na temat transplantologii odbyło się 24 lutego w III L. Podano fakty i mity dotyczące przeszczepów.

Filip Gajda z klasy I podjął w III LO dyskusję na temat transplantologii. Ankieta, którą przeprowadzono wśród licealistów wskazała, jak bardzo różna jest wiedza na ten temat i jak różne są opinie w sprawach przeszczepów. Prezentacja na temat transplantologii oraz informacje lekarza Liliany Chodarak-Kuc na temat

Muzyka

DAY OF STREET W związku z ogromnym zainteresowaniem, jakim w ubiegłym roku cieszyła się I edycja DAY OF STREET poświęcona różnym formom tańca ulicznego, odbędzie się ona ponownie. 1 kwietnia BDK zaprasza na DAY OF STREET II - DANCE BATTLE&SHOW.

przeszczepów nerek i dializy rozwiały mity, a uświadomiły wielką wagę tej dziedziny naszego życia.

Uzupełnieniem naukowych rozważań było przedstawienie z przesłaniem, dotyczącym przeszczepów ludzkich narządów. Wzruszającą i tragiczną opowieść o chorym, oczekującym na przeszczep przygotowali uczniowie Ic pod kierunkiem nauczycieli: Iwony Wiśniewskiej i Iwony Sochackiej.

Info: Redakcja szkolnej strony internetowej To wydarzenie poświęcone będzie wyłącznie takim stylom STREET DANCE, jak: BREAKING, HIP-HOP, POPPING, LOCKING, HOUSE i DANCEHALL. Zapraszamy do BDK wszystkich aktywnych tancerzy pragnących przeżyć niesamowitą przygodę z tańcem ulicznym. W tegorocznej edycji wystąpią: DJ JANEK Janek Lachowicz oraz DJ VOLCANO Paweł Hołda. HOST: Magdalena LENA Przepierska, JUDGES: Agnieszka Białoń – dancehall, Jakub QBA Łukowski - locking, popping, Marika RITA Powietrzyńska - house i hip-hop, Mateusz BBOY POMPON Derkowski - breaking.

Koordynatorem wydarzenia jest Maciej ZAYDA Zajda z BDK - utytułowany mistrz tańca ulicznego, laureat, m.in. Turnieju Tańca Ulicznego Dance Tribute oraz Urban Dance Meeting vol. 5. Maciej na scenie wyróżnia się doskonałą techniką, charyzmą, stylem i niesamowitą energią, która udziela się każdemu, kto patrzy na jego taneczne popisy. Brodnicki tancerz wprowadza na polską scenę tańca ulicznego świeżość, dynamikę i radość, która inspiruje innych do działania.

Info: BDK

15 marca w Urzędzie Miejskim w Brodnicy zorganizowano debatę pn. „Współpraca Samorządów Uczniowskich i Młodzieżowej Rady Konsultacyjnej Miasta Brodnicy w zakresie animacji brodnickiej młodzieży”. Udział w niej wzięli radni Młodzieżowej Rady Konsultacyjnej oraz przedstawiciele samorządów uczniowskich brodnickich szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych wraz z opiekunami.

Celem debaty było ustalenie zasad współpracy samorządów uczniowskich z Młodzieżową Radą Konsultacyjną Miasta Brodnicy, a także ustalenie sposobu w jaki można zachęcić młodzież do czynnego udziału w życiu społecznym naszego miasta.

Podczas spotkania przedstawiciele samorządów uczniowskich mówili o roli samorządu w życiu szkoły. Przygotowali również prezentację na temat najważniejszych wydarzeń mających miejsce w ich szkołach. Młodzieżowa rada przybliżyła zebranym swoje funkcje i zadania oraz zaprezentowała inicjatywy i działania po-

Gimnazjum nr 1: Aleksander Mateusz Balewski – 5.6, Anna Bartoszewska – 5.5, Piotr Jacek Furgalski – 5,1, Dominika Sara Paradzińska – 5.5, Wiktoria Pizoń – 5.5, Zuzanna Maria Rysiewska – 5,2 Jan Krzysztof Trędewicz - 5,67, Złotopolski Juliusz - 5,56, Marek Weis - 5.4; Gimnazjum nr 2: Wiktoria Bielawa - 6.0, Wiktoria Błaszkiewicz - 5.80, Amelia Elżbieta Dulka - 5,70, Amelia Czerwińska - 5,80,

Bartosz Antonii Rupiński – 5.40, Julia Katarzyna Kłosowska - 5.10, Jakub Kucharski - 5,90, Katarzyna Ewa Bogacka - 5,44, Rafał Henryk Cholewczyński 5,33; III LO: Sebastian Górski 5,5, Michał Jaworski - 5,3, Monika Katarzyna Klocek - 5,08, Joanna Ramowska – 6,0, Julia Czerwińska - 5,17, Kinga Maria Pasternacka – 5.0, Patrycja Prasak – 5.50, Robert Kaczorek 5.33, Daniel Zero – 5.33.

III LO. Igrzyska wiedzy W hali sportowej III Liceum Ogólnokształcącego w Brodnicy po raz czwarty odbyły się Igrzyska Wiedzy.

Ich celem jest promowanie wiedzy przydatnej w codziennym życiu i doskonalenie naukowej formy przed mającym się odbyć już za miesiąc egzaminem gimnazjalnym.

7 marca hala sportowa szkoły przeistoczyła się z obiektu sportowej rywalizacji, w miejsce naukowych zmagań ośmioosobowych drużyn reprezentujących 11 gimnazjów z powiatu brodnickiego. Uczestnicy konkursu przez dwie godziny rozwiązywali problemy z różnych dziedzin nauki.

- Niewątpliwą zaletą konkursowych zadań było to, że osadzone były w kontekście rzeczywistym, pokazywały zastosowania wiedzy, przez co mobilizowały uczniów do logicznych powiązań faktów i przesłanek podczas poszukiwania dróg rozwiązań stawianych problemów - informuje Marek Jasiński, zastępca dyrektora ZS nr 1 w Brodnicy.

W części przyrodniczej należało przygotować preparaty do badań mikroskopowych. Uczestnicy konkursu opisywali również zjawiska fizyczne, przeprowadzali doświadczenia chemiczne, wyruszali w podróż na inne kontynenty w części geograficznej.

Słuchali pięknej, lirycznej muzyki, by powiązać ją utworami literackimi.

wysoki i wyrównany poziom. Zwyciężyło Gimnazjum nr 1 w Brodnicy z liczbą 31 punktów, drugie miejsce zajęło Gimnazjum nr 2 w Brodnicy, a trzecie miejsce Gimnazjum Gołkowie.

Wszyscy uczestnicy konkursu mieli możliwość skonfrontowania swoich

wiadomości i umiejętności z rówieśnikami, podejmowali wysiłek rozwiązania czasem bardzo trudnych problemów w bardzo krótkim czasie, ale również bawili się nauką i z całą pewnością odczuwali satysfakcją z naukowej rywalizacji. To jest największa nagroda w konkursie, chociaż niewymierna.

- Osiemdziesięciu ośmiu uczniów uczestniczących w konkursie nagrodzonych zostało atrakcyjnymi nagrodami - mówi Tomasz Wysocki, dyrektor ZS nr 1 w Brodnicy. Jednym z głównych fundatorów nagród był burmistrz Brodnicy Jarosław Radacz.

Upominki dla uczestników ufundowali również: Lucyna Wajda właściciel firmy handlowej ,,Alf”, Robert Skonecki i Robert Zieliński właściciele firmy AutoComplex, Marcin Krajewski firma NEO-SYSTEM, firma Agrocomex z Jabłonowa Pomorskiego, a także Rada Rodziców przy Zespole Szkół nr 1.

Info: Redakcja szkolnej strony www III LO w Brodnicy

W trakcie całego konkursu trzyosobowe drużyny przygotowywały prezentacje na temat bezpieczeństwa w ruchu drogowym i z zaangażowaniem wykonywały model motocykla z klocków Lego Do rywalizacji dopingowali uczestników konkursu licznie zgromadzeni kibice. W tej dziedzinie bezkonkurencyjni byli kibice ze Świedziebni.

W ocenie jury szkoły prezentowały

Młodzieżowa rada

Debata na temat aktywności brodnickiej młodzieży

Uczestnicy młodzieżowej debaty

dejmowane na przestrzeni trzech kadencji swojego funkcjonowania. W kolejnej części debaty młodzi ludzie dyskutowali na temat współpracy samorządów uczniowskich z młodzieżową radą.

Uczestnicy postanowili opracować ankietę za pomocą której zbadają oczekiwania i potrzeby brodnickiej młodzieży dotyczące życia kulturalnego i aktywności społecznej. Młodzież zaproponowała również współdziałanie w promocji wydarzeń organizowanych przez samorządy szkolne oraz młodzieżową radę w mediach społecznościowych. Podczas debaty padły również propozycje podjęcia działań służących propagowaniu tolerancji w społeczeństwie.

Gościem debaty był Mateusz Szafrański, społecznik, wolontariusz oraz radny Rady Miejskiej w Brodnicy, który opowiadał o swojej pasji i przygodzie z wolontariatem, a także o roli animatora społecznego. Organizatorem spotkania był Urząd Miejski w Brodnicy i Młodzieżowa Rada Konsultacyjna Miasta Brodnicy.

(rwi)

Poezja

6

nr 318, marzec 2017

RYSZARD PRZYBYLSKI Wiersze wybrane Małe miasta

Powroty do Brodnicy Ty lubisz miasto swoje i ja wolę zamkowe mury z cegły i kamienia, oplecione bluszczem proste topole, w niebo patrzące – czekają spełnienia.

małe miasta są podobne do uśmiechu Mony Lizy

Nie ma już zdobywców, obrońców miasta, tylko bociany na Mazurskiej Wieży radosne, że dzień majowy im nastał, uczą jak wznosić, strzec gniazda należy.

małe perły w krajobrazie z ratuszami z wycinanek otoczone murami snów przeszłej sławy

A w dole Drwęca płynie jak muzyka z miłością, czasem zmącona ze wzgardą, serenadą duszę, serce przenika, stare z nowym spina mostów kokardą.

Ratusz, spichrze solne – stare to dzieje…

Za rzeką nowe, gdyż w POLMO wre praca, w legendę miasto rośnie i pięknieje, człowiek ucieka i po latach wraca.

1974, Brodnica

Brodnica 2 Gdzieś tam Florencja i Paryż, piękniejsze róże i bluszcze.

Wyrosłem w tym mieście – słyszysz jak rzeka opowieści pluszcze?

Przez jeziora, łąki, gaje Drwęca śpieszy się i gniewa.

A zdziwiony człowiek staje, skąd przy zamku takie drzewa?

Gdzie drzewiej księżniczka hoża zrywała na zielnik zioła, chabry, maki, kłosy zboża, Ziemia Michałowska woła.

Tędy ku źródłom Drwęcy szli na Grunwald Jagiełły woje, nie szczędząc potu ani krwi, za Ojczyznę toczyć boje.

Choć serca zalewał szalej, żołnierzom krew biła w skroniach, przez wieki, idących dalej ułanów, widzę na błoniach.

W mogiłach nieznane kości, przyjaznym snem leżą w lesie, w legendzie, ciszy, wolności czas w pieśni ból, radość niesie.

Pomóż mi zamienić słowa w barwne nici.

Na krosnach czasu będę tkał nasz pomorski dom.

Moje miasto rodzinne jest dniem i nocą, czasem znów bukiecikiem fiołków wiosną.

Oczami Anny gwiazdy w oknach migoczą na Michałowie – domy ku ptakom rosną.

Miasto moje w pokoju, w czas wojennych zdarzeń w dolinie skryte – przegląda się w Drwęcy.

Ta mała muszka uwięziona w jantarze przez wieki przetrwała spośród miast tysięcy.

Łabędzie szukające ludzi i mgieł opary nad doliną.

Niskie Brodno w objęciach nocy i wiatr pieszczący drżące trzciny.

w tym uśmiechu mieszczki sfinksa i gawrosza i madonny znawców sztuki psychologów i medyków coś oburza bulwersuje fascynuje

Ułanów po przegranej sprawie, zwycięskie boje pod miastem.

Od lat dziesięciu, piętnastu, może więcej, legendy, wspomnienia, wiersze – aleją drzew przez ból, krzykiem żurawi, coraz goręcej wiodą do mego miasta jak miłość i śpiew.

1973, Brodnica

Spichlerz zbożowy pełen bluesa, Drwęcę spieszącą z ploteczkami.

Klasztor strzegący prochów przodków, o zachodzie płonące słońce.

w tym uśmiechu utajona pieśń miłości jedyne co sankcjonuje codzienny trud

Śnieg, który przykrył wszelką biedę.

Rodzinę w wieczór wigilijny.

Pola zmęczone macierzyństwem, na wiosnę kwitnące miłością.

1975, Brodnica

Prezenty znad morza Przywiozłem z Łeby ciut wody morskiej.

Dam kroplę Drwęcy, kilka jeziorom.

Morskie impresje barwy turkusu zachowam w oczach mojej dziewczyny.

Pomóż mi zamienić słowa w barwne nici.

Na krosnach czasu będę tkał nasz pomorski dom.

Pieśń 1

1994, Łeba/Brodnica

Śpiący rycerz Dzień goniąc noc umyka do gwiazd – z życia, które wiodę w skalnych włościach Janosika, wśród krokusów, srebrnych jodeł. Śnieżkami kwitną wiśnie wśród brązów, zieleni wiosny, czekając czy kos zaświszcze błękitem maja radosnym?

Gdzieś tam Florencja i Paryż, piękniejsze róże i bluszcze.

Wyrosłem w tym mieście – słyszysz jak rzeka opowieści pluszcze?

Z górskich turni i zboczy zdaje się bliżej do celu.

Tylko przełęcze przekroczyć, i dojść, gdzie nie doszło wielu…

1973, Zakopane

Sad nad Niskim Brodnem

Basi i Jankowi

jest sad jak sen ja na drabinie między snem a jawą jak Michał anioł sięgam błękitu

mącą pozorną ciszę radosne głosy znad wody śpiew drozda samotnika spóźniony krzyk przepiórki 1993, Brodnica

Chcę uchwycić słowa w ręce: serdecznie, proste dla miasta, ulicom, ludziom w podzięce za dzień nowy, który nastał.

1976, Brodnica

Brodnica 1

***

Stary gród na Przyjaciół czeka, przepiękny jak muszka w bursztynie.

To stąd kajaki niesie rzeka, Drwęca tańcząc do Wisły płynie.

Na Zamku rycerska przygoda, smukli Święci w gotyckiej Farze.

Tu w Królewny Anny ogrodach przyjaźń kwitnie wśród róż i marzeń.

Do szczęścia trzeba tak niewiele: słońca, zieleni i błękitu.

Podajcie dłonie Przyjaciele, będziemy nucić dziś do świtu.

Gdzie woda czysta, na Pomorze jadą Goście z całego świata, Oj dana, dana złoci zboże, sercem wita brodnicka chata.

1995, Brodnica

wiosną wiśniom pannom w bieli jabłoniom druhnom w różach wiatr zalotnik płatki zrywa precz goni pracowite pszczoły latem i jesienią sad w kolorach tęczy oszałamia wonnością obciążone owocami gałęzie tulą się do rąk zbieraczy zimą zniknęły mgły wirują ostatnie liście nagie drzewa w karnych rzędach mokną aż litościwy Stwórca otuli śnieżną pościelą wilczur Nutek i hardy Cygan baraszkują w śniegu walczą z kotami i zającami wiernie strzegą sadu 1991/92, Brodnica

Poezja

nr 318, marzec 2017

7 Anna Wazówna (fragmenty) Demonstracja Brodnica jak muszka uwięziona w jantarze, pamięć naszej Anny waży na szali zdarzeń.

Ja zaś strzelistość fary podziwiam po wiekach, modląc się do Madonny za dom i człowieka.

Drwęca Ziemio pogranicza kwitnąca i w rozpaczy, lico – Drwęca chłodzi – i bieg historii znaczy.

Z ziemi ostródzkiej do Brodnicy i Golubia niesie błękitne scherza, deszczowe preludia.

Straż wieczną pełni w imieniu wojów Jagiełły, gdyż braciom Zakonu Krzyżackiego nie wierzy.

Zmęczona w zaroślach słucha śpiewu słowika, z rana wśród sasanek i kaczeńców umyka: przez lasy, srebrząc jeziora i złocąc zboża, pieśń Wiśle nucąc o legendzie pojezierza.

Credo

Drwęca

Capriccio

Nie ma betonu i smogu oaza ryb, kwiatów, drzew.

To miły zakątek Bogu.

Drwęca niesie dziękczynny śpiew.

amfora dnia zwycięży klepsydrę bojaźni uśmiechem

Rzeka przyjaciółka płynie, rzeźbi dolinę Drwęcy.

Wierna pomorskiej krainie, najpiękniejsza z tysięcy.

kwitnące drzewo wyda fiołkowe cienie

Czas lądolodu pamięta, nieujarzmiona, dzika.

Zwalnia, gdzie w gniazdach sklęta, meandrując umyka.

słońce rudzik dziewczyna uzdrowi czekaniem spełnieniem

Chłopcy świętojańską nocą iskry krzeszą z dębiny.

Drży rzeka a gwiazdy płoną w oczach każdej dziewczyny.

Mkną kajaki za przygodą rzeką sercu tak bliską, gdzie szlaki flisacze wiodą, poznać stare grodziska.

Nie ma betonu i smogu oaza ryb, kwiatów, drzew.

To miły zakątek Bogu.

Drwęca niesie dziękczynny śpiew.

pieśń pocałunku wyda rozkwieconą pieśń równi Bogom na Olimpie walczyli tworzyli kochali

Do Golubia już od dawna oczekiwany przyjechał król Zygmunt III zapowiedziany.

Siedemdziesiąt cztery karet różnych zajechało, cugów prywatnych, innych pojazdów niemało; rycerstwa konnego, ciżba dworzan, czeladzi.

Anna przyjmowała: „Witam was sercem rada”.

Dwór strojny w pióra, guzy, że tylko pomarzyć.

Był tłumacz arabski, trzynastu sekretarzy, doktorzy, aptekarz, osiemnastu stolników, czterech kapelanów i trzydziestu muzyków.

Za nalewkę ziołową chwalą gospodynię, inni za sosy, mięsa w maderowym winie.

Z tego też powodu starsi głoszą oracje, młodzi za limoniadę, piniole, pistacje.

Rodzeństwo zwiedziło ogród włoski wspaniały.

Wspominając dawne marzenia, ideały.

Nie okazując troski – mówiła do brata, że zakończyła przebudowę tego lata, minęło dwanaście lat jak Golub objęła w posiadanie – dokonując wielkiego dzieła.

Niby „mały Wawel” zamek cieszy prezencją Stał się Anny Wazówny letnią rezydencją.

To czego ty szukasz – to prawda oczywista, nie ma jej tam – jest tu – przodków ziemia ojczysta.

Jeżeliś zapomniał, roztrwonił ręką lekką, to pewno długi spłacasz nie jedną tęsknotą.

Okruchy młodości zbierasz trudem oracza, bowiem człowiek ucieka i po latach wraca.

Ziemio Michałowska – mała muszelko w morzu, jak pierwsza miłość zakwitłaś makami w zbożu.

Miasteczko w dolinie Pięknie jest na Mazurach, tak ślicznie wśród chmur w górach, za serce Kraków chwyta, cieszy gród Ziemowita.

Mnie najbardziej zachwyca Pomorze i Brodnica.

Tu w mglistej dolinie srebrzy Drwęca i płynie.

Króluje mrok senny, mur, baszty, blask dzienny i mieszkańców dusze bratnie, więc i ja tu żyć pragnę.

1992, Brodnica

1956, Brodnica

Safona z Lesbos wyda Hellady prawdy 1964, Warszawa

1995, Brodnica

Przypowiastka 1 Gdy byłem dzieckiem Mama radziła: „Ucz się synku, bądź człowiekiem, doczekasz prawdziwej wolności”.

- Kiedy to, Mamusiu będzie?

- „Starsi za czasów mojej młodości mówili, że nastąpi to wtedy, gdy Święci z mroku kościoła wyjdą do ludzi”.

Po wielu latach przypomniałem sobie rozmowę, gdy pewnego dnia ze zdumieniem zauważyłem brak dwóch Apostołów na konsolach.

- Czy to już sprawdza się przepowiednia?

- Nie wiem.

- Nie wiem też, kiedy pozostali zjawią się wśród nas?

Martwię się...

Spotkanie Anny i Zygmunta w Golubiu (1623)

1992, Brodnica

Ryszard Henryk Przybylski. Poeta, publicysta, pedagog. Urodził się 17 kwietnia 1941 roku w Brodnicy. Był absolwentem Liceum Pedagogicznego w rodzinnym mieście i Uniwersytetu Warszawskiego.

Literacko debiutował w 1964 roku, czytając swe wiersze w rozgłośni warszawskiej Polskiego Radia.

W 1992 roku ukazał się książkowy debiut poetycki – poemat „Anna Wazówna”. Wielokrotnie utwory poety drukowała regionalna prasa. Wydał: „Mały słownik poradnictwa

Ryszard Henryk Przybylski

wychowawczego i zawodowego” (OCDN Toruń 1989), „Anna Wazówna” (Wąbrzeźno 1992, wyd.

1), „Nie zabiorę tej miłości” (Brodnica 1993), „Pomóż mi zamienić słowa

w barwne nici” (Brodnica 1994), „Anna Wazówna” (UM w Brodnicy, Toruń wyd. II poszerzone), „Freski spod serca” (Brodnica 1996), „Muszka w bursztynie” (Brodnica 2001), „Śladami Anny Wazówny” (Brodnica 2003), „Anna Wazówna królewna z białą chryzantemą” (Brodnica 2005), „Przemek i koty” (Brodnica 2011).

W 2012 r. otrzymał Medal Primus inter Brodnicienses. Był członkiem koła poetów „Wazówną czerpane” działającego przy MiPBP. Zmarł 25 stycznia 2017 roku. Pochowany na brodnickim cmentarzu parafialnym.

Zaproszenia

8

nr 318, marzec 2017

Kalejdoskop kulturalny Kiermasz

Na rynku i w sali W niedzielę palmową 9 kwietnia, Brodnicki Dom Kultury zaprasza na Duży Rynek w Brodnicy na Kiermasz Wielkanocny. Dzień wcześniej, 8 kwietnia, w sali sportowej I LO przy ulicy Lidzbarskiej 14 Starostwo Powiatowe organizuje II Powiatowy Kiermasz Wielkanocny.

Na obu kiermaszach można będzie kupić lub po prostu obejrzeć kolorowe, wykonana z różnych materiałów pisanki, palmy, baranki wielkanocne, serwetki na świąteczne koszyki i inne wyroby związane ze świętami wielkanocnymi. Z powodzeniem takie wyroby mogą być udaną formą upominku „na zająca”.

Celem imprez jest promocja wyrobów rękodzielniczych zarówno regionalnych twórców, jak i producentów m.in. artystów ludowych, czy kół gospodyń wiejskich. Kiermaszowi organizowanemu przez starostwo powiatowe towarzyszy konkurs na dekorację wielkanocną.

Jego rozstrzygnięcie nastąpi podczas imprezy która rozpoczyna się o godzinie 10.

(sta)

Muzeum

Baranki, palmy i wycinanki Brodniccy muzealnicy przygotowali ciekawą wystawę związaną z tematyką świąteczną. Od 24 marca w muzealnej galerii Brama można oglądać Wielkanoc na kartach pocztowych z kolekcji Mariana Sołobodowskiego.

Muzyka. Teoria strun Brodnicki muzyk, kompozytor i akustyk BDK Kacper Nadolski wydał niedawno swą pierwszą płytę pt. „Teoria strun”.

Całość muzycznego materiału autor zrealizował w domowym studiu sam. Debiutancka płyta Kacpra to EP zawierająca osiem utworów (po polsku i angielsku). Pracę nad krążkiem rozpoczął na przełomie września i października ubiegłego roku. Tworząc materiał na płytę, artysta odnosił się do wpływów muzyki hip-hop, Indie Rock oraz folk music. „Teoria strun” to nie tylko ciekawy eksperyment muzyczny, ale również techniczny. Płyta została nagrana „domowym” sposobem, co wcale nie umniejsza jej wartości i jakości.

Muzyk starał się o jak najlepszą jakość dźwięku. Zapowiedział także, że zamierza dalej rozwijać prace nad coraz lepszym brzmieniem i jakością nagrań.

Płyta na CD kosztuje 23 złote, wersja cyfrowa – 15. Aby kupić płytę Kacpra Nadolskiego, należy wysłać przelew ze swoimi danymi, a przede wszystkim: adres e-mail, imię i nazwisko oraz adres do wysyłki. Nr konta do przelewu mbank: 55 1140 2004 0000 3502 6736 4011. W razie problemów i potrzeby dalszej instrukcji do zakupu można wysłać maila na adres knadol@gmail.com.

Kolekcja Mariana Sołobodowskiego prezentowana w muzeum zachęca także do kontynuowania pięknej tradycji wysyłania kart pocztowych z okazji świąt. Wystawę będzie można oglądać do końca kwietnia.

Marian Sołobodowski urodził się w Brodnicy. Jest prawnikiem i dyplomowanym menadżerem kultury, a z zamiłowania animatorem kultury i kolekcjonerem sztuki ludowej. Prowadził działalność kulturalną organizując wiele przedsięwzięć kulturalnych, artystycznych i społecznych o zasięgu lokalnym, ogólnopolskim i międzynarodowym. Za długoletnią pracę zawodową i społeczną otrzymał wiele odznaczeń m.in. „Złoty Krzyż Zasługi” i „Medal Złoty za Długoletnią Służbę” przyznany w 2009 roku przez Prezydenta RP. (sta)

(sta), Fot. Archiwum BDK

Kacper Kepa Nadolski z płytą

Jak poinformował pracownik muzeum Bartosz Markuszewski, na ekspozycji można oglądać 500 pocztówek związanych ze świętami wielkanocnymi oraz osiem wycinanek łowickich i siedem palm kurpiowskich. Karty przyciągają uwagę bogactwem kolorystyki, różnorodnością tematyczną i obfitością ukazywanych motywów ludowych.

Centrum Edukacji Ekologicznej działające przy Muzeum w Brodnicy zaprasza miłośników przyrody do odwiedzania i korzystania z oferty.

Muzeum otrzymało w wyniku konkursu od Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska w Toruniu dwie dotacje w wysokości 3900 zł oraz 10000 zł na projekty realizowane przez Centrum Edukacji Ekologicznej w Brodnicy. Fundusze te pozwolą na zorganizowanie i przeprowadzenie przez pracowników muzeum ciekawych zajęć dla dzieci i młodzieży.

- W tym roku zapraszamy ponownie na konkurs ekologiczny „Zielony w tym temacie”. Konkurs realizowany jest cyklicznie od 2014 w Centrum Edukacji Ekologicznej w Brodnicy. Odbywa się on w trakcie „Nocy w muzeum”, którą w tym roku organizujemy z 19 na 20 maja

Edukacja ekologiczna

O przyrodzie w ciekawy sposób – informuje Marian Marciniak, dyrektor Muzeum w Brodnicy.

Celem konkursu jest poszerzanie i kształtowanie wiedzy przyrodniczej oraz świadomości ekologicznej młodego pokolenia. Chcąc go uatrakcyjnić, muzeum zmienia w tym roku nieco formę jego przebiegu. Uzyskane fundusze, 3900 zł przeznaczy na zakup stosownych pomocy dydaktycznych potrzebnych do przeprowadzenia konkursu, a także na zakup nagród dla uczestników.

Latem na terenie Pojezierza Brodnickiego prowadzone są liczne obozy, półkolonie i kolonie. Uczestniczą w nich miejscowe dzieci i lokalna

młodzież, grupy zorganizowane z województwa jak i spoza regionu. Wiele z nich organizowanych jest w ośrodkach zlokalizowanych w otaczających Brodnicę lasach lub nad licznymi jeziorami. Przyroda jest więc dla nich naturalnym tłem.

Chcąc wzbogacić program, prowadzonych przez organizatorów zajęć o edukację ekologiczną, CEE w Brodnicy planuje raz w tygodniu, przez cały okres wakacyjny, prowadzić dla zainteresowanych grup zajęcia edukacyjne, mające na celu kształtowanie wśród przebywającego na terenie Pojezierza młodych, rzetelnej wiedzy przyrodniczej i świadomości eko-

logicznej, łącząc zdobytą na zajęciach teorię z praktyką. W efekcie, nastąpić powinien wzrost zainteresowania tematyką przyrodniczą osób uczestniczących w zajęciach, zaszczepienie w nich właściwych postaw wobec przyrody oraz rozwijanie i odkrywanie własnych zainteresowań.

Fundusze uzyskane z WFOŚiGW (10.000 zł) na realizację programu przeznaczone zostaną na zakup stosownych pomocy dydaktycznych i przeprowadzenie przy ich pomocy bezpłatnych zajęć edukacyjnych.

Info. Muzeum w Brodnicy

9

Kultura

nr 318, marzec 2017

Galeria Ziemi Michałowskiej

Najlepiej w mieście i wśród przyrody Ewa Wojciechowska wielokrotnie ujawniała swe zamiłowanie do fotografii, uczestnicząc w różnych projektach. Zazwyczaj były to lokalne mini wystawy lub publikacje albumowe związane z Brodnicą. Fotografuje od dzieciństwa bowiem w jej rodzinnym domu był zawsze do dyspozycji dobrej klasy aparat na film szerokoobrazkowy. O fotografowaniu też nasłuchała się niemało od ojca Leonarda Wojciechowskiego, który przyjaźnił się ze znanym brodnickim fotografikiem Edwardem Osmańskim (ten ostatni fotografował m.in. uroczystości związane z przyjazdem do Brodnicy prezydenta Stanisława Wojciechowskiego).

Po skończeniu ogólniaka pani Ewa próbowałą się dostać do Wyższej Szkoły Filmowej w Łodzi. Chętnych były jednak tłumy, a miejsc tylko kilka. Nie przyjęto jej, ale nawet idąc na ekonomię postanowiła być wierna fotograficznej pasji. Swoje ulubione tematy – obraz zmieniającego się na przestrzeni lat miasta oraz przyrodę utrwalała za pomocą swego pierwszego aparatu Praktica, następnie Canona. Dziś, jak większość fotografików, pracuje na aparacie cyfrowym. W naszej galerii prezentujemy kilka zdjęć wykonanych na ulicach miasta i w plenerze.

Wystawę prac można obejrzeć w bibliotece przy ul. Zamkowej 1.

Śpiew

(sta) Fot. Ewa Wojciechowska

Święta wielkanocne coraz bliżej. Panie ze Stowarzyszenia Osób Niepełnosprawnych „Od Nowa” w Brodnicy na jednym ze swych zebrań podnosiły swe umiejętności artystyczne.

Pod okiem artystki ludowej Anny Bielickiej z Ostrowitego uczyły się tworzenia kwiatów z papieru.

A może Ty też masz talent?

Na naukę jest zawsze czas

- Niewykluczone, że nabyte umiejętności pozwolą niektórym paniom zrobić w tym roku samemu lub z wnukami palmę wielkanocną - mówi Urszula Derlicka, prezes stowarzyszenia.

Członkinie stowarzyszenia lubią aktywnie spędzać czas.

Warsztaty poświęcone nauce tworzenia kwiatów z bibuły to nie pierwsze ich zajęcia artystyczne. Wcześniej panie robiły m.in. karty świąteczne, które wysyłały swoim sponsorom

Info:BDK

Tekst i fot. Paweł Stanny

Historia

Warto spróbować również u nas

Ciekawy pomysł na popularyzację historii swojego miasta realizują iławianie.

i darczyńcom w podziękowaniu za pomoc. Władze stowarzyszenie starają się zapewnić uczestnikom udział w zajęciach na których można zdobyć wiedzę przydatną na co dzień. W tym roku planowane jest m.in. spotkanie z prawnikiem, który opowie o sposobach jak ominąć rozmaite niebezpieczeństwa związane z oszustwami na osobach starszych. Nie zabraknie też wielu spotkań plenerowych m.in. na Zakolu Drwęcy.

Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych „Od Nowa” działa od 2003 roku. Dziś liczy 62 członków, ale w kolejce na przyjęcie czeka sporo kolejnych osób. To jedno z najaktywniejszych grup społecznych w Brodnicy. Frekwencja na spotkaniach jest zawsze bardzo wysoka.

16 marca członkowie Chóru Miejskiego CANTO GRAZIOSO brali udział w warsztatach wokalnych, prowadzonych przez Jolantę Sołowiej - pedagoga śpiewu i emisji głosu, w Państwowej Szkole Muzycznej I i II stopnia w Olsztynie.

Nasi chórzyści, dla których śpiewanie jest pasją, mieli możliwość dalszego doskonalenia techniki śpiewu, poprawnego oddechu, brzmienia, rezonacji i emisji głosu. Ćwiczenia były bardzo różnorodne i choć dotyczyły pracy w grupie, to każdy mógł liczyć na indywidualną korektę swoich umiejętności. Pani Sołowiej wskazywała na ważność zachowania właściwej postawy nie tylko podczas zajęć chóru, ale i w trakcie wykonywania codziennych czynności. Podkreślała znaczenie oddechu przeponowego, który leczy zatoki, nawilża struny głosowe, dotlenia cały organizm. Tłumaczyła jak opanować prawidłową wibrację głosu, czym są rejestry głosowe, jaka jest rola spółgłosek i samogłosek w śpiewie, co to jest oddech dobierany i podparcie oddechowe.

Na warsztatach sporo uwagi poświęcono również higienie głosu - jak prawidłowo dbać o głos w sensie fizjologicznym i psychicznym oraz jak szkodliwie na struny głosowe wpływa krzyk, nadwyrężanie i przesilanie głosu.

Bardzo ważnym aspektem edukacyjnym warsztatów było uświadomienie uczestnikom, że równie ważna jak dźwięk, jest cisza, bo choć głosem można wyrażać siebie jako indywidualność, to poprzez słuchanie człowiek nastawia się na otoczenie, w którym coś się dzieje. Pani Sołowiej zwróciła uwagę na potrzebę ciszy jako czynnika odprężającego i pożądanego dla naszego aparatu słuchowego.

Zachęcamy wszystkich, którzy lubią śpiew do wstąpienia w szeregi chóru CANTO GRAZIOSO. Zespół wciąż szuka nowych głosów i ma liczne plany repertuarowe oraz koncertowe. Próby odbywają się we wtorki, o godz.19.30, w Brodnickim Domu Kultury.

Przewodnik miejski Dariusz Paczkowski oraz redaktor wirtualnego muzeum „Iława

Dariusz Paczkowski prezentuje rysunek zamku iławskiego podczas wędrówki poświęconej średniowiecznej Iławie

sprzed lat” Michał Młotek, skupili wokół siebie lokalnych miłośników historii miasta i regionu. Wspólnie zrealizowali już blisko 60 spotkań z cyklu: „Historia jednej ulicy”, „Szlakiem podmiejskich fortyfikacji”, „Wojenne tajemnice Iławy”, czy też „Kulinarne szlaki Iławy”. Obaj społeczni muzealnicy organizują także wycieczki rowerowe poza Iławę.

Wkrótce nowa odsłona działań obu panów : Mobilne Muzeum. W dniach 26 marca oraz 28 maja w Galerii Jeziorak będą wystawio-

ne gabloty z oryginalnymi zabytkami związanymi z Iławą (miasto nie ma jeszcze stałego muzeum).

W cyklicznie organizowanych wędrówkach historycznych zawsze udział bierze wiele osób. Warto przyjrzeć się inicjatywom społecznych muzealników iławskich, zwłaszcza w przypadku spotkań z cyklu: „Historia jednej ulicy”. W Brodnicy działa wiele stowarzyszeń kulturalnych, które pomysł taki mogłyby spróbować zrealizować. Na pewno podobna inicjatywa cieszyłaby się powodzeniem wśród brodniczan.

Tekst i fot. Paweł Stanny

OGŁOSZENIE Stowarzyszenie Aktywnej Młodzieży SAM z Brodnicy w stanie likwidacji, podaje się do publicznej wiadomości, że 10.01.2017 r. Nadzwyczajne Walne Zebranie Członków Stowarzyszenia Aktywnej Młodzieży SAM wpisanego do rejestru stowarzyszeń przez Sąd Rejonowy w Toruniu, VII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego pod nr KRS 0000392675, podjęło uchwałę o rozwiązaniu stowarzyszenia i rozpoczęciu jego likwidacji.

Likwidatorami zostały ustanowione Dominika Dembek i Anna Majchrzak.

Wzywa się do składania ewentualnych roszczeń i uwag w stosunku do stowarzyszenia do 10.06.17 r. na adres e-mail dembek.dominika@gmail.com.

Jednocześnie informujemy, iż Stowarzyszenie nie posiada żadnych zobowiązań finansowych. Uwagi składane po terminie nie będą miały wpływu na przebieg likwidacji.

Wspomnienia

10

nr 318, marzec 2017

Brodnica w kolorze sepii

Wybrane wyposażenie żołnierzy niemieckich: czapka i karabinek używany przez kawalerię z ekspopozycji Muzeum w Ostródzie

BRODNICKIE MILITARIA (5) Na początku I wojny światowej – sierpień 1914 – stacjonujący w koszarach brodnickich III batalion 141. Pułku Piechoty skierowano na front wschodni. Brał on udział w stoczonych w dniach 19 i 20 sierpnia 1914 r. walkach pod Gumbinnem w ówczesnych Prusach Wschodnich.

Jednocześnie garnizon brodnicki, ze względu na bliskość granicy z Rosją, wzmocniono szwadronem strzelców konnych, zakwaterowanych na terenie domeny Brodnica-Zamek.

Na krótko pojawiła się też Śląska Dywizja Obrony Krajowej.

W miarę oddalania się frontu rola strategiczna Brodnicy zmalała. Koszary opustoszały. Urządzono w nich szpital polowy dla rannych na froncie wschodnim żołnierzy niemieckich.

W tym czasie dla zmarłych rannych założono w lasku miejskim cmentarz wojskowy.

Pierwszych siedmiu pochówków dokonano tam 15 listopada 1914 roku. W grudniu 1917 r. większą część koszar przeznaczono na obóz dla jeńców wojennych. Umieszczono tam wziętych do niewoli oficerów: 500 Francuzów, od 120 do 150 Belgów, a przejściowo także nieliczną grupę Portugalczyków.

Oprócz nich przebywało tam około 200 żołnierzy francuskich i belgijskich, którzy pełnili rolę ordynansów. W niewoli w koszarach zmarł jeden oficer francuski. Pochowany na cmentarzu wojskowym w Brodnicy, został po wojnie ekshumowany.

Jego szczątki przewieziono do Francji. Po zakończeniu działań militarnych obóz zlikwidowano, a jeńców przewieziono koleją do Gdańska, a stąd drogą morską – do ich ojczyzny.

1 grudnia 1918 roku przybył do Brodnicy III batalion 176.

Pułku Piechoty oraz kompania pionierów. Później zastąpiono ich trzema kompaniami 35. Dywizji Straży Granicznej oraz pododdziałem z 74. Pułku Strzelców Konnych.

Na wieść o przyznaniu Polsce Pomorza jako pierwsi, 16 stycznia 1920 roku opuścili Brodnicę strzelcy graniczni, a 18 stycznia 1920 roku o godz. 9.00 – jako ostatni, stanowiący straż tylną oddziałów niemieckich – strzelcy konni.

Jerzy Wultański

Prezentowane zdjęcia pochodzą z archiwów I Liceum Ogólnokształcącego im. Filomatów Ziemi Michałowskiej w Brodnicy. Wykonano je w 1932 i 1976 roku.

Pierwsze pochodzi z czasów, kiedy czterej uczniowie Gimnazjum Klasycznego w Brodnicy (wtedy mieściło się ono w budynku przy ulicy Mazurskiej 28) jeszcze nie wiedzieli co będą robić w przyszłości.

Drugie pochodzi ze zjazdu absolwentów tej szkoły, a panowie myśleli poważnie o emeryturze lub już na niej byli. Pierwszy z lewej to Andrzej Nieczajew. Po maturze kształcił się na lekarza na Uniwersytecie Poznańskim.

Z powodu wojny tytuł doktora medycyny uzyskał dopiero w 1952 roku. Jak pisze w nocie biograficznej Jerzy Wultański, Andrzej Nieczajew był specjalistą w zakre-

Wiadomości harcerskie 23 lutego odbyła się sprawozdawczo-wyborcza zbiórka Kręgu Seniorów ZHP. Obradom przewodniczył komendant Hufca ZHP dh hm. Maciej Betlejewski.

Sprawozdanie z działalności Kręgu za miniony okres złożył ustępujący z funkcji wieloletniego komendanta Kręgu dh hm. Zenon Sotek. W wyborach przeprowadzonych przez komendanta Hufca ZHP jednogłośnie został powołany na komendanta Kręgu Seniorów ZHP dh hm. Edward Koźmiński.

Piotrowicz i jego przewodnik Józef Leliwa Piotrowicz był miłośnikiem lokalnej historii i przyrody. Szczególnie upodobał sobie Pojezierze Brodnickie.

Właśnie jemu poświęca wydany w 1935 roku przewodnik krajoznawczy „Pojezierze Brodnickie”.

Już na początku publikacji podziwia Pojezierze Brodnickie i poleca wycieczki w te strony każdemu miłośnikowi piękna krajobrazu. Zapewnia, że turysta znajdzie tu wyjątkowe tereny. Twierdzi, iż Pojezierze Brodnickie pod względem piękna krajobrazu rywalizuje z Kaszubską Szwajcarią. Ma swój niezwykły urok, który zawdzięcza rozsianym po nim jeziorom, ukrytym dyskretnie w urokliwych borach zbiczeńsko – cichowsko – łąkorskich, rozpościerających się w kierunku północnym od bogatej w przeszłość historyczną Brodnicy. Autor uważa, iż coraz więcej turystów odwiedza te okolice, podziwia lasy, rozkoszuje się widokiem mnóstwa jezior o rozmaitych kształtach.

Szczegółowo opisuje jezioro Cichówka, które uznaje za najpiękniejsze na Pojezierzu Brodnickim, a nawet w Polsce. Nazywa je „ulubienicą i najbliższą sąsiadką wsi Ciche”. W przewodniku zamieszczone są istotne dla turystów informacje dotyczące napotkanych roślin, zwierząt, zmian w wyglądzie wody jeziora, szlaków, położenia wysepek i półwyspów oraz miejsc występowania surow-

sie chorób wewnętrznych i reumatologii. Mieszkał w ZSRR, a potem w Szczecinie.

Drugi z kolei to Jan Zumbach, przyszły bohater bitwy o Anglię w 1940, słynny lotnik Dywizjonu 303, po wojnie najemnik i prywatny przedsiębiorca. Choć mieszkał zagranicą, o polskiej ojczyźnie i polskich przyjaciołach nigdy nie zapomniał.

Kiedy było to możliwe, przyjeżdżał na szkolne zjazdy.

Kolejny z panów to Edward Tomczyk przyszły lekarz chirurg, dyrektor szpitala w Lidzbarku Welskim.

O losach Jana Lesińskiego nic nie wiemy. Liczymy na pomoc czytelników „Ziemi Michałowskiej”. Osoby mające wiadomości w tej sprawie prosimy o kontakt z MiPBP w Brodnicy. (sta)

ców mineralnych. Autor wskazuje przystanie rybackie, miasta na szlaku i miejsca godne obejrzenia (kaplice, kościoły, zabytki sztuki ludowej).

Uroku opisom występującym w książce dodają wiersze autorstwa Piotrowicza lub innych poetów, wysławiające piękno Pojezierza Brodnickiego. Dużo miejsca znawca przyrody poświęca największemu z jezior Pojezierza Brodnickiego – Wielkie Partęczyny. Zapewnia, że ciekawy i godny zwiedzenia jest cały szereg jezior i zabytków Pojezierza Brodnickiego. Pisze też o folklorze, dawnym budownictwie i gałęziach przemysłu ludowego, bezpośrednio związanego z topografią Pojezierza Brodnickiego.

W książce znaleźć można też pieśni i podania, które za jego czasów można było usłyszeć na Pojezierzu Brodnickim. Autor pisze też o osadach nawodnych. Książkę kończy dodatek z wymienionymi wodnymi szlakami turystycznymi. Autor wskazuje miejsca postojów obiadowych i bazy noclegowe.

Pod koniec roku 2016 z inicjatywy Urzędu Gminy w Kurzętniku, wydano reprint “Pojezierza Brodnickiego”.

Książka, której wznowienie ukazało się po ponad 80 latach, wzbogacona została o zdjęcia współczesne jezior i krajobrazu.

Grażyna Jonowska

W skład Rady Kręgu Seniorów zostali wybrani: dh hm. Jan Godlewski – zastępca, dh hm. Zenon Sotek – skarbnik, dh hm. Konstanty Żukowski – kwatermistrz, dh hm. Kordian Wójciak – członek.

1 marca w świetlicy Szkoły Podstawowej nr 1 odbyła się pierwsza zbiórka nowo wybranej Rady Kręgu, która była poświęcona sprawom organizacyjnym i dalszej działalności Kręgu.

Józef Leliwa Piotrowicz to człowiek wielce zasłużony dla swojej „małej ojczyzny”. Niewiele jednak o nim wiadomo. Dokładnie nie jest znany nawet jego życiorys, a po twórczości literackiej pozostały pojedyncze egzemplarze książek i przewodników, znajdujące się w muzeach lub w zbiorach prywatnych.

Był lokalnym kronikarzem, nauczycielem i dziennikarzem przedwojennej gazety „Drwęca” wydawanej w Nowym Mieście Lubawskim. Pisał książki i przewodniki turystyczne. Odnotowywał wydarzenia, które dziś są skarbnicą wiedzy o czasach, w których żył. Zbierał legendy zasłyszane między ludźmi. Jako nauczyciel m.in. szkoły w Cichem koło Brodnicy, kształcił młode pokolenie Polaków.

Pochodził z rodziny szlacheckiej, urodził się 27 grudnia 1899 roku w Sugajenku. Po ukończeniu szkoły powszechnej wyjechał do Grudziądza, gdzie skończył seminarium pedagogiczne. Potem pracował jako nauczyciel m.in. w Cichem.

Nieżyjąca już dziś mieszkanka Brodnicy, pochodząca z Cichego Stanisława Bełżek, była uczennicą tej szkoły. Doskonale pamiętała nauczyciela Piotrowicza. Mówiła, że był to bardzo dobry człowiek i pedagog. Nie krzyczał na dzieci, nie stosował jak inni kar cielesnych. Zabierał uczniów na wycieczki krajoznawcze i woził swoim kajakiem po Jeziorze Wiel-

Fot. Paweł Stanny

Fot. Paweł Stanny

Połączyła ich szkoła

Edward Koźmiński

Odyseusze Pojezierza Brodnickiego

Lubiany pedagog i krajoznawca kie Partęczyny. Według mieszkanki Brodnicy Józef Leliwa-Piotrowicz pracował w szkole w Cichem 4 lata. Potem nagle zniknął i nigdy więcej go nie widziała.

Miejscowość Ciche leżała w tym czasie na terenie nadgranicznym polsko-niemieckim, gdzie zamieszkiwały liczne grupy mniejszości niemieckiej. Działała tu tzw. „piąta kolumna”. Niemieccy agenci, doskonale znający język polski, walczyli z polskością i dostarczali wrogowi bieżące informacje. Mieli oni za zadanie wskazywać Niemcom i kompletować listy osób nieprzychylnie nastawionych do Rzeszy. Wielu Polakom (szczególnie inteligencji) za okazanie jakiejkolwiek wrogości wobec okupanta, groziły wyroki śmierci, a w najlepszym wypadku zsyłki do obozów koncentracyjnych.

Zdaniem Stanisławy Bełżek Leliwa-Piotrowicz wraz z innym nauczycielem szkoły w Cichem odkrył, że kierownik Lenzner był niemieckim szpiegiem. Być może było to przyczyną nieoczekiwanego zniknięcia Piotrowicza z Cichego. Była uczennica wspominała, że po wybuchu drugiej wojny światowej Lenzner pojawił się w Cichem, by szukać ludzi, którzy go wydali, ale nie znalazł.

Przez jakiś czas Józef Leliwa-Piotrowicz mieszkał w Lubawie.

Gdy rozpoczęła się druga wojna światowa, uciekł za Bug. Potem, w obawie przed Rosjanami, wrócił do powiatu lubawskiego i osiedlił się w Nowym Mieście nad Drwęcą.

- Z relacji ojca wiem, że Leliwa-Piotrowicz zawitał w 1939 roku do Cichego. Przywitało go z radością dwóch znajomych mieszkańców miejscowości. Wieczorem, tego samego dnia, ci sami ludzie przyszli uzbrojeni w karabiny. Na rękach mieli opaski ze swastykami. Brutalnie go zabrali - relacjonuje Genowefa Bogacka z Gdańska, jego bratanica.

Później rodzina dowiedziała się, że Leliwa-Piotrowicz został wywieziony do obozu koncentracyjnego Hohenbruch koło Królewca.

Najbliżsi próbowali uzyskać jakiekolwiek informacje o aresztowanym. Otrzymali odpowiedź, że obóz został zlikwidowany, a więźniowie zwolnieni. Piotrowicz nie dawał jednak znaku życia. Nauczyciel najprawdopodobniej został stracony na początku grudnia 1939 roku. Domniemać należy, że wraz z grupą polskiej inteligencji został rozstrzelany przez Niemców 8 grudnia 1939 roku.

Grażyna Jonowska

11

Sport i wypoczynek

nr 318, marzec 2017

Laury sportowcom wręczali (od lewej): przewodniczący RM Brodnicy Roman Pawlak, wiceburmistrz Krzysztof Hekert (w środku) oraz burmistrz Jarosław Radacz Brodnicka Gala Sportu która odbyła się 2 marca, była doskonałą okazją do wyróżnienia i docenienia najlepszych działaczy sportowych i sportowców oraz do podsumowania działań sportowych w 2016 roku. Urząd Miejski w Brodnicy w zeszłym roku na szkolenie dzieci, młodzieży oraz seniorów, na stypendia dla dzieci i młodzieży, a także na organizację imprez sportowych przeznaczył ponad 800 tysięcy złotych. W tym roku w budżecie miejskim zaplanowano podobną kwotę.

- Naszą ideą jest promowanie sportów masowych, szczególnie wśród dzieci i młodzieży. Taką politykę, jeżeli chodzi o finansowanie sportu nadal będziemy prowadzić. W tym roku na zadania sportowe przekażemy prawie milion złotych” – mówi Jarosław Radacz, burmistrz Brodnicy.

W 2017 roku nie zabraknie emocji podczas wielu imprez sportowych organizowanych lub współorganizowanych przez Urząd Miejski w Brodnicy. To przede wszystkim Międzynarodowy Mecz Bokserski Polska-Niemcy, Triathlon, biegi uliczne lub też wyścigi kolarskie.

Sport. Doceniono działaczy, trenerów i sportowców - Już 21 kwietnia zapraszamy na mecz bokserki Polska – Niemcy w ramach Światowej Konfrontacji Boksu Olimpijskiego – mówi burmistrz Brodnicy Jarosław Radacz. - Kolejne wydarzenie sportowe, które wpisało się już w kalendarz imprez miejskich to Volvo Triathlon Series, który odbędzie się 21 maja. Jak zwykle zaprosimy Państwa na biegi uliczne m. in. VI Dychę Anny Wazówny, natomiast w sierpniu planujemy organizację wyścigów kolarskich Mazovia MTB Marathon.

Podczas sportowej gali była okazja do uhonorowania brodnickich sportowców i działaczy sportowych.

Burmistrz Brodnicy docenił wkład brodniczan w sześciu kategoriach: Przyjaciel Sportu, Medale Burmistrza Brodnicy, Odkrycie roku, Wyróżnienia sportowców, Impreza roku, a także wyniki sportowe. Od kilku lat razem z Czasem Brodnicy, Urząd Miejski w Brodni-

cy organizuje Plebiscyt na sportowca i trenera roku. Podsumowanie plebiscytu odbyło się podczas Brodnickiej Gali Sportu.

Lista wyróżnionych: Przyjaciel Sportu: Zbigniew Bukowski, Wojciech Kupczyk, Marcin Krajewski, Wojciech Żbikowski. Odkrycie roku - sport szkolny: SP 1: Kinga Kotowska, Aleksander Matuszewski, SP 4: Julia Kaczmarska, Maciej Radaszewski, SP7: Daria Robak, Stanisław Szwedo, Gimnazjum nr 2: Natalia Pankowska, Filip Węgielewski, III LO: Sylwia Panek, Jaworski Jakub, Gimnazjum nr 1: Julia Konicka, Jan Trędewicz, ZSP2 Martyna Badziąg, Adrian Beszczyński. Wyróżnienia: Arkadiusz Popławski, Zbigniew Sikorski, Jerzy Kossakowski, Stefan Jakubowski, Łukasz Murawski, Jacek Gerka, Krzysztof Łazicki, Michał Kwas, Mariusz Ciechański, Arkadiusz Choj-

W hali OSiR 19 marca zorganizowano Halowy Turniej Piłki Nożnej Oldboy’s o Puchar Przewodniczącego Rady Miasta.

O laur rywalizowało pięć zespołów. Wygrała jedna z drużyn brodnickich.

Lekka atletyka. Kronika MUKL We Włocławku 4 marca odbyły się mistrzostwa województwa w biegach przełajowych, w których wystartowało sześcioro zawodników MUKL „Brodnica”.

Brodniczanie zaprezentowali się bardzo dobrze, zdobywając w stawce prawie 400 zawodników srebrny medal. Robert Kaczorek w biegu na 4000 m był drugi. Dwa czwarte miejsca były udziałem Natalii Wojnowskiej w biegu na 1500 m i Igora Olszewskiego w biegu na 3000 m.

11 marca w Jeleniej Górze odbyły się Mistrzostwa Polski w biegach przełajowych juniorów młodszych, juniorów i seniorów. W mistrzostwach wystartowało trzech zawodników Miejskiego Uczniowskiego Klubu Lekkoatletycznego „Brodnica”.

Bardzo dobrze pobiegł junior Robert Kaczorek, który w stawce ponad 80 zawodników w biegu na 3 km zajął 8 miejsce. Igor Olszewski i Błażej Cirzyński ze względu na przeziębienie nie włączyli się do rywalizacji o czołowe lokaty. Obaj wystartowali w juniorach młodszych na dystansie 3 km i w stawce 103 zawodników uplasowali się w środku stawki. Igor Olszewski zajął 48 miejsce natomiast Błażej Cirzyński 56 miejsce. Występ naszych zawodników należy zaliczyć do udanych.

nowski, Piotr Lamka, Sławek Wasiak.

Medale Burmistrza Brodnicy: Leszek Kisielewicz MKS, Sławek Zakrzewski UKS GOL, Katarzyna Bruzda MKS, Patryk Kupczyk UKS GOL, Daniel Bukowski - trener BKS Sparta, Dawid Gmiński - trener BKS Sparta, Krzysztof Gorzki - trener Shotokan, Kazimierz Gabrielczyk UKS Siódemka - ZS1, Gutowski Michał - tenis stołowy, Radosław Rosiński – MUKL Brodnica, Ryszard Komorowski Klub - Gladiator – Boks, Grzegorz Bała.

Impreza Roku: Mazovia MTB Marathon. Wyniki sportowe – klubowe MKS Drumiński Szymon, Jaworski Dominik, Kamiński Filip, Kamiński Mikołaj, Kusiński Bartosz, Nasiadka Daniel, Płoski Mikołaj, Biegańska Daria, Brózda Martyna, Grabińska Izabella, Krajewska Nikola, Kryger Anna, Kruszkowska Monika, Panter Julia, Szarek Wiktoria, Sobiesińska Zuzanna, Pływanie - 4x100 m sztafeta Mistrzostwa Polski Juniorów

Jakub Fischer, Jakub Cierpiał Kacper Rutkowski, Szymon Szulkowski, TKKF Pacyfic Toruń Dominik Jakubowski.

Bocce – kat. os. Niepełnosprawnych Joanna Dombrowska.

Plebiscyt na Sportowca i Trenera Roku 2016: Juniorzy: Dominika MAŁKOWSKA (MUKL Brodnica, lekka atletyka) 117, Bartłomiej KACZYŃSKI (Sparta Brodnica, piłka nożna) 83, Szymon MIELNIK (UKS Neo-System, piłka nożna) 81, Dominik JAKUBOWSKI (TKKF Pacyfic Toruń, kolarstwo) 77, Zuzanna BIELICKA (UKS Neo-System Gol, piłka nożna) 72.

Seniorzy: Piotr LAMKA (Sparta Brodnica, piłka nożna) 27, Mateusz ZAGÓRSKI (MUKL Brodnica, lekka atletyka) 23, Kamil NETZ (Meble Wójcik, piłka ręczna) 21 Trenerzy: Sławomir ZAKRZEWSKI (UKS Neo-System Gol, piłka nożna) 96, Patryk KUPCZYK (UKS Neo-System GOL, piłka nożna) 77, Agnieszka FISZER (Gimnazjum Brzozie, unihokej) 69, Daniel BUKOWSKI (Sparta Brodnica, piłka nożna) 56, Zenon ROSIŃSKI (MUKL Brodnica, lekka atletyka) 55.

Piłka nożna halowa

Puchar został w Brodnicy

Ostateczna klasyfikacja turnieju: I miejsce Żal-Mix Brodnica, II - Bank Spółdzielczy Brodnica, III - Areszt śledczy Działdowo, IV - Vorverk Brodnica i V - Wytwórnia opakowań kartonowych Brodnica.

Oprócz klasyfikacji drużynowej wybrano i nagrodzono kilku zawodników turnieju. Byli to: najstarszy zawodnik turnieju -

Ziemia Michałowska

Miejski Miesięcznik Społeczno-Kulturalny Wydawca: Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna w Brodnicy

Red. naczelny: Paweł Stanny

Mecz bokserski Polska - Niemcy w TVP 21 kwietnia od godz. 18.30 w hali OSiR w Brodnicy zmierzą się reprezentacje Polski oraz Niemiec. Zawodnicy walczyć będą na ringu bokserskim w ramach Światowej Konfrontacji Boksu Olimpijskiego. Mecz bokserski odbywać się będzie w 10 kategoriach wagowych od 49 kg do +91kg.

- To nowy projekt Polskiego Związku Bokserskiego, polegający na organizacji międzypaństwowych meczy bokserskich z udziałem kadry narodowej seniorów - mówi Maciej Demel, v-ce prezes Polskiego Związku Bokserskiego. - Brodnica jest miastem przyjaznym organizacji wydarzeń sportowych. Ma piękne obiekty, piękne walory przyrodniczo-krajobrazowe, no i ma przede wszystkim przychylne władze. To nas skłoniło do organizacji wydarzenia w tym mieście.

Mecz relacjonowany będzie przez Telewizję Polską.

(rwi)

Wojciech Sobieszyński, Żal - Mix Brodnica; najlepszy strzelec turnieju Rafał Dobrowolski, Bank Spółdzielczy Brodnica; najlepszy bramkarz - Paweł Sobieszyński, Żal Mix Brodnica.

Organizatorem turnieju byli: Ośrodek Sportu i Rekreacji w Brodnicy, Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Miasta i Gminy Górzno.

W imieniu przewodniczącego Rady Miejskiej w Brodnicy Romana Pawlaka, nagrody wręczał wiceprzewodniczący Wiesław Kalinowski (na zdjęciu obok z zawodnikami).

SPOTKANIE. W Brodnicy gościł Tomasz Iwan, znany były piłkarz, wieloletni reprezentant Polski, od 2013 roku dyrektor reprezentacji Polski do spraw organizacyjnych. Podczas pobytu w Brodnicy uczestniczył w balu sportowców BKS Brodnica, w zakończeniu kariery sportowej Grzegorza Bały. W Galerii Brodnica spotkał się z najmłodszymi sympatykami piłki nożnej.

Współpracują: Jerzy Wultański, Marian Bizan, Maria Oryszczak.

Adres redakcji: ul. Zamkowa 1, 87- 300 Brodnica tel. 56 49-822-47 Adres internetowy: ziemiamichalowska@wp.pl Skład: Wydawnictwo Kujawy – www.kujawy.media.pl Redakcja zastrzega sobie prawo skracania nadsyłanych materiałów

Stronę sportową przygotowali: Paweł Stanny, Adam Kalisz

Historia

12

nr 318, marzec 2017

Archiwum tajemnic

Orły doktora Mariana Karwata 19 maja 1873 roku podczas uroczystej gali w sali hotelu Astmann, późniejszym hotelu Rzymskim, otwarto w Brodnicy gimnazjum. Nowa szkoła miała zapewnić lokalnej społeczności nauczanie na dobrym poziomie oraz trzymać straż nad wychowaniem w duchu niemieckim.

działalności na samokształceniu i wychowaniu w duchu patriotycznym. W Gdańsku, Toruniu, Świeciu, Chojnicach, Chełmnie, Nowym Mieście Lubawskim, Lubawie, Kwidzynie, Grudziądzu i wielu innych miastach ziemi chełmińskiej, Pomorza oraz Wielkopolski zaczęły rodzić się koła filomackie stawiające opór polityce germanizacyjnej.

Młodzi Polacy uczęszczający do placówki godzić się z tym nie mieli zamiaru. Bardziej przyświecały im idee Adama Mickiewicza niż program kanclerza Otto Bismarcka. Ich odpowiedzią stało się kolejne filomackie koło na Pomorzu.

Marian Karwat założyciel brodnickiego koła filomatów

Realizowana po 1870 roku przez kanclerza Niemiec Otto Bismarcka polityka kulturkampfu, polegająca na ograniczaniu roli kościoła katolickiego, miała też swoje odniesienia w kulturze i oświacie. Ludność polska (w większości katolicka) zamieszkująca ziemie zaborów pruskich, poddana została wzmożonej fali germanizacji.

Co prawda w Wielkopolsce i na Pomorzu otwierano nowe szkoły, ale bez języka polskiego.

Niechętnie patrzono w nich na katolików.

O prawa Polaków zabiegał z dużym zaangażowaniem w parlamencie niemieckim poseł Ignacy Łyskowski (dziś patron brodnickiej biblioteki). Jego

Jednym z przejawów świadomej działalności propolskiej były m.in. tajne koła samokształceniowe w szkołach. Pionierami byli tu uczniowie gimnazjów w Chojnicach i Chełmnie. Pewien wzorzec patriotycznego oporu dostrzeżono w historii, która miała miejsce na terenie zaboru rosyjskiego, ale odbiła się szerokim echem na innych ziemiach polskich.

W 1817 roku wśród polskich studentów Uniwersytetu Wileńskiego zawiązano tajną organizację pod nazwą Towarzystwa Filomatów. W swym pierwotnym zamierzeniu miała ona jedynie zajmować się samokształceniem, wzajemną po-

Polski w domach i w plenerze Działalność kół opierała się na podobnych dla wszystkich zasadach. Z reguły skupiały one uczniów z najstarszych klas gimnazjalnych. Byli to chłopcy w wieku od 16 do 19 lat. Podzieleni na grupy po kilka osób (na czele stał zwykle najstarszy członek) realizowali na tajnych spotkaniach program samokształceniowy w języku polskim. Zwykle dwa razy w tygodniu, w domach zaufanych osób lub w miejscach mało uczęszczanych, ale ustronnych, (latem były to lasy, jeziora), młodzi filomaci uczyli się języka polskiego, literatury, historii, geografii ziem polskich i narodowych pieśni. Kultywowali polskie rocznice narodowe i święta.

Chętnie sięgano też po wiersze Adama Mickiewicza i innych poetów polskich. Każdy nowo wstępujący do koła musiał złożyć przysięgę o dochowaniu tajemnicy i przestrzeganiu statutu organizacji. Dla zwiększenia bezpieczeństwa starano się bardziej trzymać pseudonimów niż nazwisk kolegów. Na cele statutowe zbierano składki, które przeznaczane były m.in na zakup polskich książek.

Misja Mariana Karwata

Jedna z klas gimnazjum brodnickiego. Ilu z tych uczniów zostało filamatami starania o utworzenie w Brodnicy gimnazjum katolickiego nie zostało jednak uwzględnione przez władze niemieckie i nowa szkoła miała charakter międzywyznaniowy.

Nie zrażony tym Łyskowski, dalej zacięcie walczył o sprawę polską na forum parlamentu.

Przyszłość pokazała, że jego upór się opłacił. W roku szkolnym 1879/80, już po zelżeniu kulturkampfu, udało się mu uzyskać zgodę ministra oświaty na wprowadzenie do szkół nadobowiązkowego języka polskiego w wymiarze dwóch godzin tygodniowo. O lekcjach z literatury polskiej lub narodowej historii nie można było jednak nawet co marzyć. Nauczyciele mogli jedynie wykładać po polsku historię starożytną. Ich działalność była ściśle kontrolowana przez kierowników szkół.

Przykład z Wilna Młodzież polska uczęszczająca do szkół niemieckich w okresie kulturkampfu musiała sama radzić sobie z germanizacją.

W Brodnicy koło filomackie powstało tuż po uruchomieniu gimnazjum. Jego założycielem był Marian Karwat, postać zasłużona dla polskości Pomorza.

Urodzony w 1856 roku w Wichulcu, pochodził z rodziny, która na ziemi michałowskiej osiedliła się w 1702 roku. Pierwotnie uczęsz-

Gmach dawnego gimnazjum nazjum, zorganizował koło pod nazwą: Towarzystwa Tomasza Zana. Brodniccy filomaci w początkowym okresie działalności nie byli liczni. Z racji dość skąpych informacji o pierwszych latach ich istnienia, przyjmuje się że było ich 8. Z czasem liczba ta powiększyła się do 25 osób. Nie wszyscy mogli wstąpić w szeregi „towarzystwa”. Przyjmowano tylko osoby godne zaufania i wcześniej sprawdzone.

Ceremonia przyjęcia do koła była podniosła i odbywała się w tajemnicy. Kandydat stawał z podniesioną do ślubowania ręką przed stołem na którym ustawiano krycyfiks i świece po ubu stronach. Tekst ślubowania (przysięgi) powtarzał za prezesem. Po przysiędze następowała wymiana braterskich pocałunków. Nowicjusz otrzymywał pseudonim i zapoznawał się z zasadami tajnej działalności koła.

O wolną Polskę Rok 1901 był przełomowy dla pierwszego etapu działalności tajnych kół filomackich. Mimo dobrze zorganizowanych zasad konspiracji doszło do wpadki. W Śremie, w Wielkopolsce, u jednego z uczniów władze niemieckie znalazły zeszyt z polskim wypracowaniem. Po drobiazgowym śledztwie, rewizjach i przesłuchaniach władze wykryły organizacje filomackie w Toruniu, Chełmnie i Brodnicy.

Aresztowano wielu filomatów, którzy jednak nie przyznawali się i twardo odmawiali zeznań, czym zyskali sympatię relacjonującej proces prasy niemieckiej. W wyniku procesu, który odbył się w dniach 9-12 września 1901 roku, zarzuty po-

Co byli za jedni, którzy w chwilach zwątpienia, smutku i rozpaczy i udręki – nieśli przed ludem pomorskim kaganiec oświaty?

Co byli za jedni, którzy przy zorzy porannej głęboko w lesie czcili dni pamiętne narodu?

Co byli za jedni, którzy potajemnie uczyli się mowy polskiej na nieśmiertelnych dziełach naszych mistrzów: Mickiewiczów, Słowackich, Krasińskich, Kochanowskich, Krasickich, Fredrów?

Co byli za jedni, którzy pod osłoną ciemnej nocy przekradali się z wioski do wioski, niosąc żarliwe słowo wiary katolickiej i nadzieji w zmartwychwstanie Narodu?

Co byli za jedni, którzy nie zważając na kary, więzienia i prześladowania ze strony rządu pruskiego z nieustraszonem męstwem, odwagą i samozaparciem utrwalili w ludzie pomorskim najświętsze kanony polskości?

Co byli za jedni, którzy na odgłos trąbki wolności pospieszyli w szeregi wojska polskiego, aby nieść z orłami polskimi Wolność Pomorzu?

To Wy, najdrożsi Bracia Filomaci, przymusowi wycho-

Brodniccy filomaci swe tajne lekcje organizowali w prywatnych domach, a w okresie letnim nad jeziorem Niskie Brodno oraz w Księżym Lesie. Tam też najczęściej odbywały tajne obchody świąt państwowych, m.in. 3 Maja. Swoją nielegalną bibliotekę przechowywali między innymi u jednego z brod-

mocą w nauce oraz rozwijaniem talentów literackich. Relacje jej członków opierały się na równości, przyjaźni i zaufaniu. Do grona założycieli należeli m. in. poeci: Tomasz Zan oraz Adam Mickiewicz. Filomaci zorganizowali również sieć związków o różnych celach działania, np.

Związek Promienistych, Związek Przyjaciół i Zgromadzenie Filaretów. Z czasem członkowie kół i związków filomackich zaczęli stawiać coraz wyżej cele polityczne i narodowe.

Kres istnieniu Towarzystwa Filomatów nastąpił w roku 1823 po śledztwie przeprowadzonym przez władze carskie. W efekcie czołowych działaczy aresztowano i po procesie zesłano w głąb Rosji. Filomaci przestali istnieć, ale ich działalność i patriotyczna postawa dała podłoże do działania innym. Szczególnie silne oddziaływanie idei filomackich odnotowano w Wielkopolsce i na Pomorzu w zaborze pruskim. Już od roku 1830 zaczęły tu powstawać związki filomackie opierające swój program

ciszek Majka czynnie wspierał i sprawował opiekę nad brodnicką organizacją.

i młodzi brodniczanie też chcieli mieć w tym swój udział, co spowodowało ukierunkowanie działalności koła na cele wojskowe.

W 1919 roku, kiedy istniała już niepodległa Polska, tutejsi filomaci zajmowali się przemytem broni i ochotników do Wojska Polskiego. Sami też przekraczali granice, zaciągając się do oddziałów walczących w powstaniu wielkopolskim. Powrót Brodnicy w granice Rzeczypospolitej spowodował kres filomatów w mieście. Tradycje i pamięć były jednak wciąż żywe, o czym świadczył, m.in. zorganizowany zjazd byłych filomatów w dniach 23 i 24 maja 1923 roku w 50 rocznicę założenia brodnickiego gimnazjum. W wydanym z tej okazji specjalnym numerze „Ziemi Michałowskiej” z maja 1923 roku pisano m.in.:

Okolicznościowa gazetka wydana na święto szkoły

Tablica pamiątkowa czał do gimnazjum w Chełmnie, gdzie od 1871 roku należał do tajnego koła filomackiego, ale w roku 1873 przeniósł się na dwa lata do szkoły w Brodnicy.

Tu w oparciu o statut jednego z dwóch filomackich kół działających w chełmińskim gim-

nickich dentystów i proboszcza brodnickiego ks. Jana Doeringa. U schyłku XIX wieku miała ona liczyć 211 książek. Ważnym elementem działalności były kontakty z innymi kołami, m.in. z Torunia i Chełmna. Stojący na czele koła w Chełmnie Fran-

stawiono 60 osobom, w tym 23 filomatom z brodnickiego gimnazjum. Ostatecznie 19 postawiono w stan oskarżenia, a skazano 16. Najsurowszą karę w postaci 3 miesięcy więzienia otrzymał Aleksander Markwicz.

Represje po procesie spowodowały zawieszenie działalności brodnickiego koła, ale nie na długo. Odrodziło się na krótko już w roku 1905. Trzy lata później koło powstało ponownie w liczniejszym składzie, ale z powodu podejrzeń władz niemieckich musiało zaostrzyć zasady konspiracji. Organizacja jeszcze wiele razy rozpadała się i zawiązywała na nowo. Bardziej trwałą działalnością mogli pochwalić się filomaci, którzy powołali koło wiosną 1918 roku. Wolna Polska zbliżała się wielkimi krokami

wankowie niemieckich uczelni, budziliście ducha polskiego na Pomorzu, paraliżując skutecznie wyrafinowane germanizacyjne metody Hohenzollerów, Bismarków, Bülowów i innych katów polskości!

Cześć Wam i chwała!

Sława! po trzykroć sława!

Paweł Stanny Źródła: Jerzy Szews, Filomaci brodniccy w: Szkice brodnickie Ziemia Michałowska, numer z 23 maja 1923 roku Filomata. Pisemko młodzieży.

23 maja 1923 roku