voegen, een belangrijK onderdeel van Het tegelwerK!

Voegen, een BelangRIjk ondeRdeel Van het tegelweRk: Deel 2: vuile epoxy en – hoe ‘Diep’ mag een voeg zijn…?

In de vorige editie behandelden we vlekken en voegbreedtes, en wat daar fout kan gaan – of goed! Deze editie kijken we naar vervuilde epoxyvoegen en ‘te diep liggend’ voegwerk. Je vraagt je af: hoe ontstaan klachten? Ik denk persoonlijk dat dat te maken heeft met het feit dat – ik zeg het vaak! – het leuk is als een vakman iets kan VERZINNEN, maar dat verzinnen alleen zin heeft als veelal diezelfde persoon het ook kan MAKEN… Ofwel: doordat er een vrijwel onoplosbaar tekort is aan vaklieden die het spectrum beheersen dat loopt van ‘verzinnen’ tot ‘maken’, wordt er over vaklieden inmiddels al angstig gesproken als over de ‘nieuwe elite’. Ik word er dan ook best kribbig van als er over een vakman gepraat wordt als over iemand die (alleen) ‘goed is met zijn handen’…

Als technisch adviseur word ik altijd graag vóóraf betrokken bij tegelkwesties. Consumenten en niet-leden – bij BOVATIN ben of word je door dit blad te lezen en van het cursusaanbod gebruik te maken nu eenmaal bijna ‘vanzelf’ vakman – bellen echter vooral vaak achteraf, als het werk gedaan is. En er iets mis is. Opvallend: onze leden bellen meestal vooraf… En dan gaat er dus veel minder mis! We laten de filosofie even voor wat hij is, en duiken in het ‘niets’ tussen de tegels: waar de voeg is... Je zou zeggen: het denkwerk (ondergrond, geschikte lijmsysteem, materialen, tegelverdeling, …) is geweest, nu kunnen we gewoon lekker die voegen volsmeren. Nou, nee dus.

1. dIeplIGGende voeGen: nIet oveRheen kIjken!

We voeren een kwaliteitscontrole uit bij een openbaar zwembad, waar natuurlijk flink wat tegelwerk is verricht.. er is sprake van een vraagstuk over het tegelwerk op het perron van het zwembad. en meer specifiek over het voegwerk: het is al vrij snel vervuild geraakt, en men vindt het te diep liggen.

de aannemer stelt dat het voegwerk weliswaar diep ligt, maar dat dat past bij het gekozen tegelwerk; hij vindt dat het voegwerk goed is uitgevoerd en dat de vervuiling aan de schoonmaak ligt. gemeente en exploitant betwijfelen dit en willen een onderzoek. Wat treffen we aan: ongeglazuurde tegels, uitvoering mat, kleur middengrijs, en een stroefheidsklasse van r11/c. een niet ongebruikelijke keuze voor een publiek zwembad. er zijn verschillende vloervelden, maar de klacht gaat vooral over de vloertegels in de entreehal, de kantinevloer en de tegelvloeren van de perrons rondom het zwembad. We zien op het eerste gezicht dat het gehele tegelwerk er netjes in ligt, maar dat het inwaswerk (voegwerk) van de vloertegels gebreken vertoont. er is inderdaad op diverse plekken duidelijk vervuiling in de voegen terechtgekomen. Maar hoe vormen we hier een afgewogen oordeel over? veel ‘bouwexperts’ (Nb de aanhalingstekens) geven hun mening, en maken daar een fraai rapport van – in uw nadeel. als dat u overkomt – schakel uw brancheorganisatie in – liever nog vóórdat zo’n ‘expert’ aan het schrijven gaat! dan kan er (voor consumenten), een bindend advies via de geschillencommissie

afbouw worden aangevraagd, binnen de ‘bovatiN garantie’. betreft het een zakelijke opdrachtgever, zoals hier, dan kan via onze jurist teus Zanen de stichting geschillen oplossing tegelwerk zo’n objectief oordeel vellen.

om te beginnen: het tegelwerk wordt gecontroleerd volgens de omschreven norm; Url35-101/ stabu standaard. Het aangebrachte tegelwerk wordt daarmee beoordeeld op het gerealiseerde eindresultaat en de esthetica – die vastgelegd zijn in normen en voorbeelden. Zo voorkomen we dat iedereen voor een rechter zijn MeNiNg gaat geven.

de theorie!

even terug: ook het voegen, dat onderschatte onderdeel van het tegelwerk, dient vakkundig te gebeuren. er gaat bovendien nogal wat voorbereiding aan vooraf. Hoe zat het ook alweer: na directe bedding dient het tegelwerk minstens drie dagen rust te krijgen voordat er afgevoegd wordt. cementaire voegmortels moeten worden gebruikt in volgorde van levering. de opentijd van de voegmortel dient niet overschreden te worden. als er smetten of andere verontreinigingen op het tegelwerk zijn terechtgekomen door het tegelen, dan moeten die voor het voegen worden verwijderd.

Figuur 3a: vlakvol

Figuur 3c: verticaal vlak bij niet vlakvol vloertegelwerk

Figuur 3b: Horizontaal vlak bij niet vlakvol wandtegelwerk

voegen dienen te worden aangebracht na voldoende afbinding van de lijm of specie. alvorens tot voegen over te gaan dienen de voegen voldoende diep te worden uitgekrabd. de wijze van voegen dient met de opdrachtgever overeengekomen te zijn. indien geen afspraken zijn gemaakt dienen de voegen vol en zat te zijn aangebracht. Na het voegen dient het voegmateriaal eerst ‘aan te trekken’ voordat het overtollig voegmateriaal kan worden verwijderd. de tijd van het aantrekken wordt met name beïnvloed door de klimatologische omstandigheden en door de opzuiging van de zijkanten van de tegel. Naast de aandachtpunten rond het aanmaken en verwerken van poederproducten, gelden voor voegmortels nog de overige vuistregels: 1. om kleurverschillen en/of verkleuring van de voegmortel zoveel mogelijk te voorkomen, dient op het moment van voegen de ondergrond voldoende droog te zijn. 2. aanmaken voegmortel volgens regels fabrikant. 3. Na het aanmaken mag geen extra water of mortel worden toegevoegd. 4. de voegmortel binnen de aangegeven verwerkingstijd met behulp van een voegspaan vol en zat in de voegen aanbrengen. 5. overtollig voegmateriaal van het tegelwerk verwijderen. 6. de voeg laten aantrekken (afhankelijk van de omstandigheden waaronder de temperatuur, relatieve luchtvochtigheid, type tegel en ondergrond) alvorens af te sponzen. 7. Het tegelwerk vervolgens met een schone, vochtige spons reinigen waarbij alle voegen geraakt dienen te worden in verband met een gelijkmatige droging. 8. verschoon het sponswater regelmatig. 9. Na droging met een schone, droge doek de cementsluier verwijderen; 10. geen extra water aan de reeds afbindende voegmortel toevoegen.

de eisen die aan voegen gesteld mogen worden

deze vuistregels zijn in feite voorwaarden om tot een goed resultaat te komen. en welke eisen worden er aan dat resultaat gesteld? vrij eenvoudig: de breedte van de voegen tussen de tegels moet gelijkmatig zijn en van een regelmatige afmeting (afhankelijk van de fabricagetolerantie voor het opgegeven type tegel). de minimale breedte van deze voegen (tenzij anders overeengekomen) bedraagt 3 mm bij vloertegelwerk. voegen moeten over de gehele doorsnede optimaal gevuld zijn en vlakvol worden afgewerkt. Hierbij geldt dat in geen geval de halzen van een ongeglazuurde tegel zichtbaar mogen zijn. ook mag er bij vloertegelwerk geen verticaal vlak ontstaan van de tegel ter plaatse van de voeg (bij wandtegelwerk geen horizontaal vlak): zie hiervoor figuur 3a, 3b en 3c.

te diep liggende voegen zijn voor de gebruiker lastig te reinigen. Het gevolg kan zijn dat de hygiëne voorschriften voor openbare zwembaden niet gehaald kunnen worden!

Nu de uitgangspunten voor beoordeling. is hier vakwaardig werk afgeleverd zoals je dat van een professionele tegelzetter mag verwachten, en voldoet het aangebrachte keramische tegelwerk aan de Url 35-101/ de stabU standaard? gezien de toegepaste materialen ga ik uit van tegelgroep 2. groep 2 = tegelwerk met voegbreedte 2-6 mm, of tegelwerk dat moet voldoen aan een gemiddelde visuele kwaliteit. bij de beoordeling let ik in dit geval extra op de volgende zaken: • is gebruikte bouwchemisch bindmiddel geschikt voor dit gebruiik? • de textuur van de voeg: waarom zijn er onregelmatige en te diepe ingewassen voegen? • is er sprake van van verzuring van de voegmortel? • Hoe hard is de voegmortel? • Waar komt de vervuiling vandaan, uit de voegmortel of is het omgevingsvuil?

de waarnemingen

Na een 50-tal metingen (op selecte en aselecte plekken van de aangewezen vloervelden) ben ik tot de conclusie gekomen dat er afgeweken is van wat vakmanschap vereist: • de textuur van de voeg is erg onregelmatig en op diverse plekken ligt de voeg te diep, gemiddeld 1,5 mm tot maximaal 3 mm (niet vlakvol, halzen vloertegel zijn zichtbaar). daarnaast zijn er veel opengesprongen luchtbelletjes, wat ook weer gaatjes geeft. Naar alle waarschijnlijkheid is de bouwstof te nat aangemaakt en/of te nat en te vroeg afgesponst. Hierdoor zijn er verzakkingen ontstaan in de oppervlaktestructuur van de voeg. de nog onverharde voegmortel is weggedreven na het afsponsen van de vloertegels, en daarnaast is er ook nog eens te veel voegmortel weggesponst. • Zwembadwater komt nauwelijks in contact met het voegwerk. van verzuring of aantasting van de voegmortel door schoonmaakmiddelen is geen sprake; het zwembad is pas recent in gebruik genomen, en zulke schade zou pas na langere tijd kunnen ontstaan. Het bindmiddel van het voegmateriaal is cementair. dit product past bij deze omstandigheid. Niets mis mee dus. • de hardheid van de voeg is aan de hand van een krastest met verschillende mineralen vastgesteld; de voegen zijn ruim voldoende uitgehard. • op diverse plekken zijn zwart/bruine plekken zichtbaar. deze vervuiling is niet ontstaan tijdens het afbindproces van de bouwchemie, maar is ontstaan door het gebruik van de vloer. de gebruikte moderne schoonmaakmachines zijn niet in staat de voegen zorgvuldig te reinigen. Wel is de vervuiling handmatig te verwijderen, want het vuil is niet in de voeg getrokken. kortom: het tegelwerk voldoet niet aan de normen, dus ook niet aan wat je van vakwaardig tegelwerk mag verwachten. 30% van de voegen ligt te diep en voldoet niet aan het uitgangspunt ‘vlakvol vloertegelwerk’. daarnaast zijn er opengesprongen luchtbelletjes die gaatjes in de voefgen hebben veroorzaakt. straatvervuiling had dus vrij spel om zich te nestelen, wat als gevolg heeft dat naleving van de hygiënevoorschriften in gevaar komt.

30% VAN De VOeGeN liGT Te Diep EN VOLDOET NIET AAN HET UITgANgSPUNT ‘VLAKVOL VLOERTEgELWERK’

dus nu…

plaatselijk herstel van tegelwerk of voegen is vaak af te raden. Hier is het echter wel mogelijk om het voegwerk te herstellen, door de te diepe of beschadigde voegen open te slijpen en opnieuw in te wassen. Het risico op beschadigen van de vloertegels is aanwezig. deze werkzaamheden zullen dus met de benodigde voorzichtigheid moeten worden uitgevoerd.

2. een vuIle epoxyvoeG… en haRd Is ‘Ie ook nIet!

Meestal is een cementaire voeg prima. of zelfs de beste oplossing. een epoxy (kunsthars)voegmiddel heeft een aantal voordelen boven een cementaire voeg. dit zijn die voordelen; • Absoluut waterdicht. • Vlekbestendig, neemt geen vuil en water op. • Makkelijk schoon te maken. • UV-bestendig, verkleurt niet. • Zuur en chemicaliën bestendig. • Zeer eenvoudige applicatie en reiniging, zelfs in vergelijking met normale cementgebonden kitten. • Voorkomt vlekken van kleurpigmenten op keramische oppervlakken. • Geschikt voor zuurbestendige verwerking en het voegen van vloer- en wandtegels binnen en buiten met een voegbreedte van 1 en 15 mm. • Toepasbaar in combinatie met vloerverwarming. • Geschikt voor toepassingen waarbij de oppervlakken worden blootgesteld aan agressieve chemische stoffen.

de constateringen:

1. er is sprake van onzorgvuldige voorbereiding van het epoxy voegmiddel (er is onvoldoende respect geweest betreffende het aanmaakprotocol van de fabrikant). 2. er is vermoedelijk met verschillende charges gewerkt. indien men gaat werken met dit soort lijmproducten is het erg belangrijk dat ze van gelijke charge zijn. (enig kleurverschil tussen de verschillende productiecharges bij epoxyproducten is anders in het algemeen niet uit te sluiten). 3. voor aanvang van de inwaswerkzaamheden, was naar alle waarschijnlijkheid de vloer onvoldoende stofvrij. 4. smetresten van de lijmproducten zijn niet verwijderd, alvorens men is gaan inwassen. Hier en daar zit zelfs zand in de voeg, in plaats van voegmiddel. dat veeg je dus zo uit de voeg... 5. de vloer is na het voegen te vroeg (= binnen 24 uur) belast of rondzwevend vuil is terecht gekomen in de voegen. dat vuil is vast gaan zitten in het voegmiddel. tot deze conclusie kom ik omdat de verticale voegen veel minder zijn vervuild.

Maar met zo’n voeg moet je zo mogelijk nóg zorgvuldiger te werk gaan dan met een ‘gewone’ voeg. op een locatie is met een epoxyvoeg gewerkt, in de kleur Manhattan – die echter niet als zodanig herkenbaar is. dezelfde regels gelden als in de casus hierboven – de Url 35-101 geldt ook voor epoxyvoegen! Het voegwerk zit vol met vlekken, smetresten van tegellijm en oogt erg vervuild.

“HET gAAT EEN MONNIKENWERK WORDEN, mAAR iN ieDeR GeVAl iS DiT eeN eFFiCiëNTeR OplOSSiNG DAN eeN COmpleTe Nieuwe VlOeR.”

dus nu…

in veel gevallen moet je wel kiezen voor het compleet vervangen van de vloer. Hier is het mogelijk om de de voeg te laten smelten met een industriële föhn. bij het juiste smeltpunt is de kunstharsmortel weg te krassen tot een diepte van minimaal 3 millimeter. Het gaat een monnikenwerk worden, maar in ieder geval is dit een efficiënter oplossing dan een complete nieuwe vloer. Het risico op beschadigen van de vloertegels is er natuurlijk wel. deze werkzaamheden zullen met de benodigde voorzichtigheid moeten worden uitgevoerd.

Na het reinigingen en open krassen van de voegen kunnen deze opnieuw gevuld worden met een kunstharsvoegmiddel. Het is dan wel zaak om nu alsnog de verwerkingsaanwijzingen van de fabrikant te volgen... en, om de klant bij de oplossing te betrekken: het is verstandig om eerst een proefvlak op te zetten en te laten goedkeuren. ■