Schoolfacilities juni 2022

jaargang 38 nummer 4 Juni 2022

www.schoolfacilities.nl Platform voor huisvesting en facilitaire processen in het onderwijs

Het onderwijs van de toekomst Deltaplan scholen

Vluchtelingen en het onderwijs

Dit zijn de beste werkplekken van 2022

Gezocht: expert Hulpteam Optimaal Ventileren Kenniscentrum Ruimte-OK voert in opdracht van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) het programma Optimaal Ventileren op Scholen uit.

Voor het programma Optimaal Ventileren op Scholen zoeken we extra experts.

Krijg jij er energie van om scholen actief en hands-on te helpen bij het optimaliseren van de ventilatie? Laat het ons weten!

Hoe ziet jouw dag als expert van het Hulpteam er uit?

Als expert ben je onderdeel van het Hulpteam Optimaal Ventileren op Scholen en ga je de scholen in Nederland langs om te helpen bij het verbeteren van de ventilatie. Op basis van een interview en een rondgang door de school maak je de huidige situatie inzichtelijk. De dag wordt, aan de hand van het eerder opgehaalde beeld, afgesloten met een interactieve instructie voor het gehele schoolteam, verzorgd door jou. Het doel is dat zij zelf grip en regie op de opgaven krijgen. Na afloop van het bezoek krijgt de school een gerichte rapportage voor de vervolgaanpak.

Beschik jij over onderstaande kenmerken?

Ben je in staat om zelfstandig te werken én denk je graag mee?

Ben je pragmatisch en proactief?

Geef je graag instructies aan groepen?

Ben je uitvoeringsgericht en onafhankelijk?

Heb je kennis van wet- en regelgeving (bouwkundig, installatietechnisch, Arbo, onderwijs)?

Heb je affiniteit met ventilatieopgaven en Arbo maatregelen (RI&E)?

Ben je één of meerdere dagen per week beschikbaar?

Kortom, een nuttige dag waarbij jij de school helpt met deskundigheidsbevordering in de praktijk!

Uiteraard is het een pré als je bekend bent met de onderwijssector en onderwijshuisvesting.

Herken jij jezelf hierin? Neem dan contact op met kenniscentrum Ruimte-OK via info@ruimte-ok.nl

Van de redactie

3

Inhoud

6

14

Deltaplan scholen

Het klaslokaal ontgroeid

Werk in uitvoering.

Verschillende voorbeelden op een rij gezet.

Vluchten Het onderwijs tuimelt van de ene crisis in de volgende. Eerst probeerden we het hoofd boven water te houden tijdens de corona pandemie, en nu doen we ons best om gevluchte Oekraïense kinderen zo goed mogelijk op te vangen. Gelukkig is onderwijs voor iedereen, ook voor kinderen die hier tijdelijk wonen.

Er zijn veel mooie initiatieven in het onderwijs om gevluchte kinderen zo goed mogelijk vooruit te helpen. Zo bieden digitale platformen lesmateriaal en tools aan, speciaal voor Oekraïense kinderen. En verschillende televisieprogramma’s voor kinderen hebben aparte zenders met Oekraïense ondertiteling.

Zo kunnen zij dezelfde programma’s kijken als hun Nederlandse klasgenootjes.

Het is mooi om te zien hoe in het hele land hard wordt werkt aan goede opvang. Het is daarbij ook zoeken naar wat kan en past. Het is veel roeien met de riemen die er zijn.

Dat is goed en noodzakelijk, maar helaas blijft er weinig tijd over voor andere dringende zaken in het onderwijs, vertellen schoolleiders ons. Zoals ventilatie problemen, om maar wat te noemen. Met het laatste nummer van dit jaargang kijk ik met goede moed naar de uitdagingen die voor ons liggen.

Veel leesplezier en tot volgend schooljaar!

Emma Heinhuis

20

24

Vluchtelingen in het onderwijs

Beste werkplekken van 2022 Schoolleiders vertellen over aanpak en geven tips

Hoe geven we deze kinderen een plek en zorgen we dat ze goed meekomen?

Rubrieken: Gezien & Gelezen (12), Beroep & Branche (18), Nieuw op de markt (26), Partners (34). Columns: Etske Thie ( 9), TK Advocaten (17), BTW Instituut (28). En verder: Onderwijs onder druk (4), Een kindcen-

trum opzetten? Gebruik een zandloper! (10), Een sporthal waar kinderen enthousiast van worden (22), Meer geld voor personeel (29), Van sloop naar sleutel (32), Partners (34)

Colofon Schoolfacilities is een onafhankelijk magazine voor huisvesting en facilitaire processen in het onderwijs.

Oplage en bereik: Verschijnt 4 keer per jaar in een oplage van 3.500 exemplaren, bij het VO, BVE, HBO, Universiteiten, gemeenten en het bovenschools management van het PO. Eindredactie: Ingrid de Moel Hooglandseweg Zuid 34 3813 TC Amersfoort Te­le­foon: 033 258 43 37 E: redactie@schoolfacilities.nl Vormgeving: Charlot Luiting Ontwerp

Schoolfacilities, juni 2022

Uit­g a­ve van: Bouwstenen voor Sociaal ISSN: 1383-6331

Aansprakelijkheid: Uitgever en auteurs verklaren dat deze uitgave op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld.

Zij aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die zijn gebaseerd op bedoelde informatie.

4

Onderwijs onder druk Door: Emma Heinhuis Het gaat niet goed met onze leerlingen. Dat is de conclusie van het jaarlijkse rapport De Staat van het Onderwijs. De coronacrisis heeft haar sporen nagelaten, maar dat verklaart niet alles. Schoolfacilities zet de vijf belangrijkste bevindingen op een rij.

Leerachterstand neemt toe

Leerlingen in het primair, voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs doen het minder goed dan in voorgaande jaren. Steeds meer leerlingen kunnen niet goed lezen en rekenen wanneer ze de school verlaten. Daar komt bij dat kwetsbare leerlingen een grotere achterstand hebben vanwege de coronacrisis.

Schoolfacilities, juni 2022

Ook komt de waarde van het diploma in gevaar, waarschuwt de Inspectie.

Want hoewel het niveau gedaald is, zijn er meer leerlingen geslaagd dan in vorige jaren. Dat komt door de zogeheten duimregeling, waardoor eindexamenleerlingen één vak niet hoeven meetellen, en door de extra herkansing voor het centraal examen.

Ruim één op de tien leerlingen is dankzij deze regelingen geslaagd.

Leerlingen leerden minder goed samenwerken

5

Onderwijs Gevolgen van online

De Inspectie kijkt kritisch naar online lesgeven. Door thuisonderwijs verliezen leerlingen de motivatie om aan school te werken. Dat heeft onder andere te maken met de plek waar leerlingen online les krijgen: ruim een kwart van de door de Inspectie ondervraagde leerlingen geeft aan geen goede thuiswerkplek te hebben. Terwijl een fijne werkplek belangrijk is om gemotiveerd te blijven. Bovendien had de groep leerlingen met een slechte thuiswerkplek meer behoefte aan hulp van docenten en ondersteuning dan leerlingen die wel een goede thuiswerkplek hadden.

De Inspectie ziet nog een nadeel van thuisonderwijs: de sociale functie van het onderwijs komt onder druk te staan. Leerlingen voelen zich namelijk vaker eenzaam als ze digitaal les krijgen. Niet alleen daalt het welzijn van leerlingen en studenten, ze leren minder goed samenwerken en vinden het moeilijker om maatschappelijk gevoelige onderwerpen met elkaar te bespreken. Dit laat volgens de Inspectie zien hoe belangrijk het voor leerlingen is om elkaar daadwerkelijk te ontmoeten.

Te weinig leraren

Bij zowel primair als voortgezet onderwijs is er een tekort aan schoolleiders en leraren. Wel is er een verschil tussen de grote steden en daarbuiten. Buiten de grote steden is vooral het tekort aan schoolleiders nijpend, daar is een tekort van 12,5% aan schoolleiders. Binnen de vijf grootste steden heerst vooral een tekort aan leraren. Zo is het landelijk tekort 8,6%; binnen de vijf grootste steden is dat percentage 14,3%.

Daar komt bij dat gemiddeld één op de tien beginnende docenten binnen twee jaar het onderwijs verlaat. Wel ziet de Inspectie kansen om het tij te keren: een aanstelling van meer uren en een vast contract vergroten de kans dat een starter blijft. Dit is vooral zo bij de docenten die geen geen academische achtergrond hebben.

Hoe is het lerarentekort op te vangen?

De Inspectie adviseert om slimmer om te gaan door de inzet van personeel.

Zo denken steeds meer scholen in competenties in plaats van in bevoegdheden. Ook het inzetten van zij-instromers of onbevoegde vakkrachten kan tijdelijk helpen. Zij werken dan onder de verantwoordelijkheid van een bevoegde leraar. De Inspectie merkt op dat dit voor nu goede oplossingen zijn, maar dat er structurele oplossingen nodig zijn. Die vragen om aanpassingen in wet- en regelgeving: een zaak voor de politiek dus.

Kleinere klassen

We moeten toe naar kleinere klassen, zegt de Inspectie. Zowel om het beroep van docenten aantrekkelijker te maken, als om het leren makkelijker te maken.

Dit geldt vooral voor scholen die veel leerlingen met een diverse achtergrond hebben. In een grote, diverse klas is er geen tijd voor individuele aandacht.

Daarnaast is juist op die scholen het lerarentekort groot. De komende jaren zal de noodzaak voor kleinere klassen verder toenemen, omdat er meer leerlingen met een migratieachtergrond bijkomen. Een positief punt: volgens het onderzoek van de Inspectie is er voldoende ruimte om de klassen daadwerkelijk te verkleinen.

Gebouwen niet op orde

De kwaliteit van de schoolgebouwen schiet tekort. De Inspectie noemt dit, naast het lerarentekort en de groeiende kansenongelijkheid, als een van de drie landelijke uitdagingen voor het onderwijs.

Een bekend probleem is de ventilatie op scholen. Ongeveer een kwart van de scholen in het primair en voortgezet onderwijs voldoet niet aan de minimumeisen voor ventilatie.

Uit internationaal onderzoek weten we dat leerlingen slechter presteren en minder aanwezig zijn wanneer de lucht in het lokaal slecht is. Uiteraard heeft dat ook nadelige gevolgen voor medewerkers op een school.

De gebouwen zijn daarnaast vaak niet toegankelijk voor kinderen of studenten met een fysieke beperking.

In ruim 30% van de schoolgebouwen zijn niet alle voorzieningen en faciliteiten toegankelijk voor leerlingen met een fysieke beperking. Ruimtes om verpleegkundige handelingen of medische zorg te verlenen zijn er maar op 38% procent van de scholen.

Ook heeft maar één op de drie scholen een prikkelarme ruimte.

10% van nieuwe docenten stopt binnen 2 jaar

Staat van het onderwijs 2022

Scan de code en bekijk het hele rapport van de Inspectie van het Onderwijs.

Schoolfacilities, juni 2022

6

Deltaplan Scholen: werk in uitvoering

Door: Bouwstenen voor Sociaal De Staat van het Onderwijs laat zien hoe hoog de waterstand in het funderend onderwijs is. Gelukkig wordt ook aan oplossingen gewerkt.

De eerste zandzakken zijn op locatie.

Nu de rest nog.

De eerste zandzakken zijn erop gericht het beroep van leerkrachten financieel aantrekkelijker te maken.

Basisschoolleerkrachten krijgen er op basis van een voltijds salaris €440,per maand bij en schoolleiders krijgen per direct een salarisverhoging van minimaal 5%. Daarnaast komt er structureel € 300 miljoen voor verlaging van de werkdruk in het voortgezet onderwijs en € 118 miljoen voor bijscholing. Ook scholen met kwetsbare kinderen krijgen er geld bij.

Kinderen verzuipen

Minister Wiersma hoopt met de salarisverhoging het personeelstekort in het onderwijs te bestrijden. Met meer leraren moet het ook mogelijk worden de klassen te verkleinen.

Kleinere klassen levert extra onderwijskwaliteit op, blijkt uit onderzoek van de Universiteit van Utrecht.

Onderzoekers observeerden 6 jaar lang ruim 2000 basisschoolkinderen.

Ze ontdekten dat de kinderen ongeveer een kwart van hun IQ-potentieel niet gebruikten, vooral als ze in een te grote of te kleine klas zaten. In een klas met 20 leerlingen presteerden de kinderen het best. In Nederland zitten veel kinderen juist in grotere klassen: een kwart van de kinderen heeft 26 klasgenootjes of meer.

Schoolfacilities, juni 2022

Lucht blijft achter

Ook schiet het nog niet erg op met het verbeteren van de luchtkwaliteit.

Er zijn iedere keer andere zaken die aandacht vragen. Frank Rubel van Swalm en Roer: "Door corona kreeg het ventilatieprobleem bij scholen eindelijk aandacht van de politiek. We zagen het ook in de cijfers. In scholen met een ventilatieprobleem waren de besmettingen hoger. De eerste helft van 2021 waren we druk met het aanbrengen van meters, het in kaart brengen van het probleem, het verhogen van de ventilatiecapaciteit en het instrueren van leraren over hoe te handelen."

Net als bij veel andere scholen bleef er bij Swalm en Roer geen tijd over voor het opstarten van projecten om de luchtkwaliteit te verbeteren en

7

Deltaplan het werk aan te besteden. “Eind 2021 ging in de scholen alle aandacht naar het creëren van rust, het wegwerken van achterstanden en het terugkeren naar het normaal”, zegt Frank. “Pas sinds begin 2022 was er weer een beetje ruimte om met bestuur en docenten in gesprek te gaan over een meer structurele oplossing en om de SUVIS-regeling op te starten. Nu zijn we weer heel druk met de opvang van Oekraïense vluchtelingen.”

Potjes

Daar komt bij dat financiering wat praktische problemen oplevert. De SUVIS-regeling, de subsidie om het binnenklimaat op scholen aan te pakken, wordt vaak aangevraagd maar de realisatie is nog een dingetje.

Vooral de subsidie-vereiste dat het werk voor 31 augustus 2022 begonnen moet zijn werkt in de praktijk frustrerend. Jaap Stadelmann van Optimus Primair Onderwijs: "Als de eerste aanvraag niet is gehonoreerd en de tweede nog moet worden ingediend, krijgen we het met deze deadline niet voor elkaar om het werk voor het nieuwe schooljaar weg te zetten. Bij grote scholen zijn de aanschafkosten hoog en moet het Europees worden aanbesteed. Ook dat vraagt tijd."

Frank Rubel Zo gaat het met meer subsidies. De subsidie-vereisten sluiten niet altijd lekker aan bij de mogelijkheden en planning van het werkveld. Ze werken soms eerder verstorend dan mee. Met subsidie-financiering krijgen we de schoolgebouwen niet gezond en duurzaam. Vaak is het een kwestie van een hoop gedoe om kleine potjes geld.

Toch worden subsidies nog altijd aangevraagd omdat ze nodig zijn om de structurele tekorten te dekken.

Daar gaat veel tijd mee verloren.

Scholen en gemeenten vinden dat het niet in verhouding staat tot het effect dat je met de subsidies bereikt.

Ook vinden ze het niet eerlijk dat het probleem van het Rijk bij gemeenten en scholen wordt neergelegd.

AMBITIES REGEERAKKOORD

Schoolfacilities, juni 2022

8 Structureel en incidenteel geld onderwijshuisvesting Losse potjes geld kosten veel tijd, leveren discussie op en zijn inefficiënt

tekort

IBO en nieuw beleid

€ 1,3 miljard

Lumpsum

€ 1,3 miljard

Gemeentefonds

Structureel te weinig

Extra zandzakken zijn nodig als het gaat om onderwijshuisvesting. Voor het begrip: om gebouwen voor het primair en voortgezet onderwijs te realiseren krijgen gemeenten jaarlijks een vast bedrag via het gemeentefonds. Scholen zijn verantwoordelijk voor het onderhoud en krijgen daarvoor jaarlijks een bijdrage via de lumpsumbekostiging. Beide kregen in 2019 €1,3 miljard - dus samen €2,6 miljard. Dat is bij lange na niet voldoende. Daarom leggen scholen en gemeenten er jaarlijks nog een flink bedrag uit eigen zak bij, schuiven ze projecten voor zich uit of proberen ze met boekhoudkundige trucs de kosten kunstmatig laag te houden, blijkt uit allerlei onderzoek.

Groeiend probleem

Dat er structureel te weinig geld is voor onderwijshuisvesting is inmiddels een bekend probleem en wordt met cijfers onderbouwd in het Interdepartementaal Beleidsonderzoek Onderwijshuisvesting (IBO). Ondertussen stijgen de prijzen en is er oud en nieuw

beleid dat nog niet naar ruimte is vertaald. Denk bijvoorbeeld aan de ruimte die nodig is voor betere isolatie en ventilatie (niet meegenomen in de ruimtenorm) en de ambitie rond inclusie en beter onderwijs door kleinere klassen.

Puntje voor de politiek

Om acute problemen op te lossen is rond onderwijshuisvesting een wirwar aan regels ontstaan. Soms regels zijn zelfs onnodig omdat hetgeen met de subsidie wordt beoogd al elders bij wet of in beleidsafspraken is geregeld.

Kortom: ook hier een puntje voor de landelijke politiek om orde op zaken te stellen en te zorgen voor voldoende structurele financiering voor de leeromgeving van kinderen en de arbeidsomstandigheden van docenten.

Iedereen wil in essentie namelijk hetzelfde: gezonde en duurzame scholen voor de kinderen. We kunnen wel met zandzakken slepen, maar liever zorgen we ervoor dat het water ons niet langer aan de lippen staat.

Onderzoek Argumentenfabriek Op initiatief van het Bouwstenennetwerk doet de argumentenfabriek onderzoek naar opties om structureel en incidenteel geld zo naar het lokale bestuur te krijgen dat het beter past bij de programma’s van de mensen en organisaties die het moeten doen.

Hou de website van Bouwstenen in de gaten voor meer informatie.

Oneerlijke concurrentie

In afwachting van een structurele oplossing proberen gemeenten en scholen, in concurrentie met elkaar en andere (maatschappelijke) organisaties, via subsidies extra geld naar binnen te harken. Niet elke organisatie is daar even bedreven in en kan aan de eisen voldoen. En niet elke aanvraag wordt beloond. Er gaat veel tijd verloren voor iets dat in de basis goed zou moeten zijn. Daarbij is van kansengelijkheid voor alle kinderen op een gezonde en duurzame leeromgeving geen sprake.

‘Bijschrift van de foto’

Schoolfacilities, juni 2022

Deltaplan Scholen Met het Deltaplan Scholen werkt het werkveld aan een plan om de scholen sneller op orde te krijgen.

Het Deltaplan Scholen is een initiatief van Bouwstenen voor Sociaal, landelijk platform voor publiek gefinancierd vastgoed. Scan de code voor meer informatie!

9

Column Challenge:

Kom van het gas af Voor woningen geldt dat 70% van de energie voor het verwarmen van de woning wordt gebruikt. Daarom heeft het Rijk geadviseerd om energie te besparen door de verwarming op 19 graden te zetten. Daar valt heel veel mee te winnen. Zeker als je op gas stookt. En vrijwel alle scholen worden nog verwarmd met behulp van gas…

Waarom?

Ik zie zelfs vier redenen om per direct op gas te besparen:

Hoe?

1 2

Om per direct op school al flink te reduceren, zonder hoge kosten te maken, kun je in je klas, of in de hele school de verwarming standaard een graad (of 2 graden) lager zetten. Dat er kinderen met korte mouwen in de klas zitten terwijl het buiten bijna vriest, is eigenlijk bizar. We kunnen ons kleden op hitte, dus ook op kou. Geef deuren een dranger, opdat de warmte niet verloren gaat.

3 4

Kijk ook wat jij thuis kunt doen. Bijvoorbeeld door ook thuis de temperatuur lager te zetten. Daarmee kan je tot € 1.200 per jaar besparen. Wat ook helpt: eet liever seizoensgroenten, omdat deze van de volle grond komen en niet in de glastuinbouw worden geteeld. Kassen worden namelijk nog veelal gestookt op gas.

Gas wordt steeds duurder en schaarser. Financieel loont het enorm om te besparen en te isoleren.

Gas is een fossiele brandstof. In fossiele brandstoffen zit onder andere veel methaan en CO2 opgeslagen.

Broeikasgassen dus. Om de 1,5 graad opwarming en grote schade te voorkomen, moeten we heel vlot naar CO2-negatief.

Als we 30% besparen, zijn we minder afhankelijk van Rusland en zo financieren we de oorlog minder.

Het Rijk is nu een campagne begonnen. (#Zetookdeknopom). Alle rijksgebouwen gaan de thermostaat permanent naar maximaal 19 graden brengen en de ambtenaren gaan zich warmer kleden. En wij?

We hebben twee jaar braaf 1,5 meter afstand gehouden en mondkapjes gedragen. Laten we nu ook braaf de thermostaat of cv standaard op maximaal 19 graden zetten en ons iets warmer kleden.

Tips?

En… voor een hoge R-factor: vertel enthousiast aan je dierbaren over wat jij al allemaal doet om jouw gasverbruik te reduceren en wat het je oplevert. Dat inspireert anderen.

Dan verkleinen we onze gezamenlijke footprint nog meer.

Elke maand verzint Etske Thie, klimaataanjager bij Flores Onderwijs, een nieuwe duurzaamheidschallenge op de website van Schoolfacilities. Bekijk alle andere challenges van Etske op www.schoolfacilities.nl

‘Bijschrift van de foto’

Schoolfacilities, juni 2022

10

Een kindcentrum opzetten?

Gebruik een zandloper!

Door: Emma Heinhuis In Den Bosch gingen twee concurrerende basisscholen samen in één Integraal Kindcentrum. Hoe regel je dat organisatorisch?

Het opbouwen van een Integraal Kindcentrum (IKC) met een doorgaande ontwikkellijn van 0 tot 13 jaar vraagt om een hoop verandering. Niet alleen vakinhoudelijk, maar ook in de manier waarop de verschillende partijen binnen het IKC georganiseerd zijn.

In Den Bosch kunnen ze daarover meepraten. Twee basisscholen die eerst concurrenten waren, gingen in 2013 samen in één Integraal Kindcentrum Westerbreedte.

Concurrenten gaan samen

Samen op zoek

Beide basisscholen zijn eerst tijdens collectieve studiedagen samen aan de slag gegaan om op basis van de overeenkomsten tussen beide scholen een visie op te stellen. Kanteel, de kinderopvang, was daar vanaf het begin bij betrokken. Samen kwamen ze uit op vijf pijlers onder het nieuwe IKC: het kind staat centraal, de relatie tussen het IKC en de samenleving - en dus ook de ouders - is van belang, erkenning, zien en gezien worden is belangrijk, docenten werken in teams met gezamenlijke verantwoordelijkheid en onderwijs wordt op maat gegeven.

Tijdens de studiedagen ging het niet alleen om de inhoud, maar ook om de organisatie van het IKC. In de praktijk ontwikkelden de twee voormalig concurrenten een nieuwe organisatiestructuur: een dynamisch zandlopermodel. Traditioneel gezien stuurt de directeur de verschillende clusters van een IKC integraal aan,

Schoolfacilities, juni 2022

zoals de basisschool, de kinderopvang en bijvoorbeeld een inpandige bibliotheek. Elk cluster heeft dan een eigen manager, die zorgt voor de dagelijkse leiding.

Zandlopermodel

In Den Bosch kwamen ze uit op een ander organisatiemodel: een zandloper. In de hals van de zandloper zit de directeur en het managementteam. De onderkant van de zandloper wordt gevormd door de besturen, de Inspectie, de PO-raad en de overheid. En aan de bovenkant van de zandloper zitten de ouders, die via de MR inspraak hebben op de gang van zaken op het IKC. De rest van de bovenkant van de zandloper is gevuld met leerlingen, verdeeld in drie units. Elke unit heeft eigen leerkrachten, een intern begeleider, een unitleider en pedagogisch medewerkers. De leraren zijn nu nog verbonden aan één van de twee scholen, maar de andere functies zijn al kindcentrum breed.

11

Organisatie De units hebben een verschillende focus: in unit 1 draait het vooral om het goed leren kennen van de leerling en om het signaleren en in beeld krijgen van onderwijsbehoeften. In unit 2 gaat de leraar intensief met de leerling aan de slag, waarna in unit 3 de focus ligt op de overstap naar het vervolgonderwijs.

Unitleider heeft dubbelrol

De unitleiders hebben een dubbelrol.

Zo is één unitleider tegelijkertijd de manager innovatie. Hij of zij houdt ontwikkelingen in het veld bij en monitort de voortgang van verschillende onderzoeks- en taakgroepen. Eén van de intern begeleiders houdt ook de kwaliteit van het onderwijs in de gaten.

De zandloper heet niet voor niets dynamisch: net als een echte zandloper kun je dit organisatiemodel ook omdraaien. Geluiden uit de samenleving, de overheid, de Inspectie en het bestuur werken namelijk ook door naar het kindcentrum.

Teamvergaderingen afgeschaft

Geen teamvergaderingen

Wat hebben de medewerkers gemerkt van de nieuwe organisatiestructuur? De grootste verandering was merkbaar in de manier van overleggen. De teamvergaderingen zijn afgeschaft en in plaats daarvan zijn er collectieve studiedagen.

Zo voorkomt het IKC dat er eilandjes ontstaan. Ook is er bijna elke maand de themabijeenkomst voor de medewerkers, de onderwerpen worden door de medewerkers zelf ingebracht. Om overzicht te houden is er een heldere inhoudelijke jaarplanning.

Met medewerkers die uit verschillende organisaties komen, heb je natuurlijk

MR Peuters, GR 1-2-3

Unit 2 GR 4-5-6

GR 7-8

Leerkracht

Leerkracht

Leerkracht

Intern begeleider

Intern begeleider

Intern begeleider

Bouwleider

Bouwleider

Bouwleider

Directeur Manager kwaliteitszorg

MT

Besturen ATO SIGNUM

PO raad

raken verweven

Unit 3

Pedagogisch medewerkers

Manager innovatie

Inmiddels heeft het zandlopermodel een opvolger gekregen: de zandloper 2.0. Daarin raken de organisaties steeds meer met elkaar verweven. Eerst werd de manager van het kinderopvang bijvoorbeeld los benoemd, waardoor hij of zij als het ware buiten de zandloper zweefde. Nu is de unitleider van de kleuters ook de manager van de kinderopvang. Inmiddels is er ook een kinderdagverblijf bij het Kindcentrum gekomen.

Organisaties

Ouders

Unit 1

ook de vraag hoe je de lonen vaststelt.

Bij het Kindcentrum Westerbreedte zijn de lonen en functies vastgesteld binnen de kaders van de wet- en regelgeving en de cao’s. Ze gebruikten daarbij de functiematrix, een hulpmiddel om snel te kunnen zien hoe een functie staat ten opzichte van andere functies binnen een organisatie. Wel is het belangrijk dat de matrix gedragen wordt door alle medewerkers.

Inspectie

HRM & het Onderwijs Bij het congres HRM & het Onderwijs gaat het over HR in IKC’s. Het congres wordt voor en door HR, bestuur, directie en schoolleiders georganiseerd en gaat in op de actuele veranderingen van de arbeidsmarkt, HR-beleid en de toekomst van HRM in Onderwijs.

Bezoek het congres op dinsdag 22 november met € 50,- korting via Schoolfacilities. Meld je aan via de website van HRM & het Onderwijs en gebruik code:

MKRTSF

Overheid Meer informatie en registratie: www.hrmenhetonderwijs.nl

Specialist taal, rekenen, gedrag, ict of basisschoolcoach

Schoolfacilities, juni 2022

12

Gezien &gelezen Sportieve scholen

Webinars voor klimaat Duurzame hogeschool

SO de Hertog uit Tiel mag zichzelf de ‘Sportiefste School Speciaal Onderwijs’ van Nederland noemen. De jury roemt de school vanwege het uitdagende aanbod en de gedreven vakleerkrachten. CBS Het Lichtpunt uit Rhoon werd verkozen tot de ‘Sportiefste Basisschool van Nederland’.

Eco-schools organiseert webinars voor docenten die thema’s zoals klimaatverandering en sociale ongelijkheid willen behandelen, maar daar niet snel aan toekomen. Het webinar duurt een uur en gaat in op de vragen: wat doe je al aan maatschappelijke thema’s en waar kun je groeien? Ook spreek je docenten die met dezelfde zoektocht bezig zijn en krijg je een inleiding hoe je als docent en als school met duurzaamheid aan de slag kunt.

Hogeschool Van Hall Larenstein is uitgeroepen tot duurzaamste instelling voor hoger onderwijs van Nederland. De jury van Sustainabul vindt het knap hoe de hogeschool duurzaamheid opgenomen heeft in het onderwijs, het onderzoek en de bedrijfsvoering.

www.eco-schools.nl

www.sustainabul.com

De scholen zorgen ervoor dat kinderen 5 uur per dag bewegen. Daarvoor gebruiken ze de formule 2+1+2. Dat betekent dat kinderen 2 uur bewegingsonderwijs krijgen, dat er tijdens de lessen aandacht is voor bewegen (+1) en dat kinderen ook na schooltijd kunnen bewegen (+2). Op die manier stimuleren de scholen een actieve en gezonde leefstijl.

www.kenniscentrumsportenbewegen.nl

‘Bijschrift van de foto’

Schoolfacilities, juni 2022

De Sustainabul is een ranglijst van Nederlandse universiteiten en hogescholen op het gebied van duurzaamheid. De lijst stimuleert en ondersteunt onderwijsinstellingen om het onderwijs duurzamer te maken.

‘Bijschrift van de foto’

Gezien&gelezen

13

Buitenjuf

Proeftuin geopend

Inclusief onderwijs

Jaarlijks organiseren IVN Natuureducatie en Jantje Beton de Nationale Buitenlesdag. Op deze dag krijgen leerlingen op meer dan 2.300 scholen buiten les. Met de Nationale Buitenlesdag wordt aandacht gevraagd voor de positieve effecten van buiten les krijgen: kinderen worden socialer, gezonder en slimmer.

Op de campus van de Universiteit Twente is het SlimPark Living Lab geopend. Deze proeftuin geeft wetenschappers, bedrijven en andere onderzoeksinstellingen de mogelijkheid om nieuwe, duurzame energietechnologieën te onderzoeken.

Eén op de acht Nederlanders heeft een langdurige beperking en de maatschappij is daarop onvoldoende toegerust. Dat geldt ook voor het onderwijs, zegt stadssocioloog Salma Belmoussa.

Dit jaar is voor het eerst de prijs voor buitenlesleerkracht gegeven.

Die prijs ging naar juf Tine van de Buitenveldertse Montessorischool in Amsterdam. Een vakjury en kinderjury kozen Tine omdat ze elke week met haar groep naar het Amsterdamse bos gaat. Als winnaar ontvangt ze een bokaal en een geldbedrag van €2.000,voor de aanleg van een buitenlesplek.

Ze onderzoeken er bijvoorbeeld hoe ze een energiesysteem kunnen maken door op de parkeerplaats zonne-energie op te wekken, de energie in batterijen op te slaan en daarmee elektrische auto’s op te laden.

Zo kunnen ze voorkomen dat het elektriciteitsnetwerk overbelast raakt.

Studenten hebben een app ontwikkeld waarmee de onderzoekers kunnen zien hoe ze de opgewekte zonne-energie zo slim mogelijk kunnen verdelen tussen verschillende auto’s.

Ze schreef haar scriptie over de toegankelijkheid van publieke gebouwen.

Salma heeft een specialisatie in toegankelijkheid en is zelf gebonden aan een rolstoel. " Kleuterscholen, basisscholen, middelbare scholen, mbo’s, hbo’s en universiteiten; ik heb de sociale en fysieke toegankelijkheid van elk niveau ervaren. De gebouwen en mindset kunnen echt beter nog.

Toegankelijk onderwijs gaat om meer dan het afvinken van de voorschriften uit het Bouwbesluit. Het betekent ook dat er geen verschillen zijn in kansen en perspectief..."

De scriptie van Salma is te lezen via de website van Bouwstenen voor Sociaal.

www.ivn.nl

www.utwente.nl

www.bouwstenen.nl

14

Onderwijs dat het klaslokaal ontgroeid is Door: Emma Heinhuis

Het onderwijs van vandaag past niet meer goed in het traditionele klaslokaal. Scholen zoeken binnen de kaders van het huidige stelsel naar manieren om te vernieuwen. We zetten er een paar op een rij.

Hybride onderwijs is steeds vaker de standaard en dat verandert ook de rol van de school. De primaire functie van het schoolgebouw verschuift van plek om te leren naar een plek om elkaar te ontmoeten, voor socialisatie en persoonsvorming. Dat kan op heel verschillende manieren, zoals deze voorbeelden laten zien.

Leerlingen hebben eigen pad

Leren vindt steeds vaker buiten de gebaande paden plaats. Zoals bij het Stedelijk Lyceum in Enschede. De school is een voorloper op het gebied

van gepersonaliseerd leren: leerlingen krijgen een lespakket op maat waarbij de leerling binnen een bepaald vak zijn of haar doelen kan realiseren. Ben je goed in biologie? Dan krijg je dat vak op vwo-niveau. Maar ben je wat minder sterk in wiskunde? Dat vak volg je dan op vmbo-niveau.

Leerlingen hebben eens per week een individuele coachsessie waarin hun weekdoelen worden besproken, hoe ze die gaan behalen en waar ze op dat moment mee bezig zijn. Op deze manier worden ook docenten ontlast. Hoe meer leerlingen te begeleiden, hoe groter de baan. Een ander vertrekpunt dan bij traditioneel onderwijs.

Structuur en regelmaat blijven leidend. Elke dag zijn er gesprekken met kleine groepen leerlingen.

Vervolgens is er ruimte voor zelfstudie, individuele begeleiding en

Schoolfacilities, juni 2022

het reguliere lesprogramma dat op de kwaliteiten van de leerlingen is toegespitst.

Weg met de rijen bureautjes

Vergeet de nette rijen tafels en stoelen en deel het klaslokaal anders in.

Denk aan sta-bureaus voor leerlingen die moeilijk een heel lesuur op hun billen kunnen blijven zitten. Of beter nog: bureaus om aan te fietsen, zoals op middelbare school Spring High in Amsterdam. Daar kun je fietsend aan je tafel naar de docenten luisteren. Denk ook aan aparte ruimtes voor werkgroepen en voor leerlingen die individueel werken. Leerlingen hebben geen vaste plek, maar krijgen meer autonomie over hoe en waar ze zitten. Of staan of fietsen dus.

Geen klaslokalen meer

Het Scala College in Alphen aan de Rijn komt in een nieuw schoolgebouw zonder klaslokalen. De achterlig-

Visie onderwijs gende visie is dat onderwijs op maat moet worden aangeboden, afgestemd op het individu in plaats van op het collectief. Dus daar wordt het nieuwe gebouw ook op ingericht. Dit betekent: weg met de traditionele klaslokalen. Het gebouw wordt onderverdeeld in domeinen omdat het ene leerjaar andere behoeften heeft dan een ander leerjaar, vinden ze bij het Scala College. De oplevering van het schoolgebouw staat gepland voor 2023.

aandacht te krijgen voor de positieve effecten van de afwisseling tussen buiten en binnen les.

Het Instituut voor Natuureducatie (IVN) deed eerder onderzoek naar lessen in de openlucht. Daaruit blijkt dat leerkrachten positieve effecten zien van buiten lesgeven. Ideaal zou zijn dat 25% van de lestijd buiten is.

Nu is dat gemiddeld maar 0,5%.

gebouw Zonder gebouw

Bij NOWSCHOOL pleiten ze voor onderwijs zónder gebouw. Leren kan altijd en overal, niet alleen (of misschien wel juist niet) zes uur per dag aan een tafel binnen vier muren. Dat zegt Juliëtte Schraauwers, oprichter van NOWSCHOOL. “Een school hoort een verrijkende leeromgeving te zijn, met gezonde voeding, beweging, oplossingsgerichtheid, veel buiten zijn en diverse leerplekken”,zegt ze.

“Wij willen een plek creëren die voor iedereen toegankelijk is, op een stuk grond die dient als leeromgeving en waar we bijvoorbeeld ook het voedsel voor de gezinnen van onze leerlingen verbouwen. Alleen qua regelgeving liepen we tegen een aantal dingen aan. De overheid legt bijvoorbeeld regels op voor openbare scholen voor het minimum aantal leerlingen, het aantal vierkante meters en het gebouw...” Ondanks de uitdagingen hoopt NOWSCHOOL na de zomer te starten met deze nieuwe manier van onderwijs.

mist in programma’s als bijvoorbeeld Zoom of Teams. Met virtueel lesgeven kunnen leerlingen bewegen in de les en samen opdrachten uitvoeren.

Kinderen kunnen elkaar en de docent aankijken en rondlopen in de ruimte.

Het helpt scholen om hybride les te geven, dat is zeker in coronatijd voor veel scholen handig gebleken.”

Zelf leermiddelen Vanaf de bank

Onderwijs zonder

15

Buitenles hoeft niet altijd buiten te zijn. Geschiedenislessen volgen kan ook gewoon virtueel in het Colosseum. Berglandschappen bestuderen kan thuis op de bank. Steeds meer scholen werken met virtual reality (VR) om les te geven, vertelde Tom Aerets, oprichter VRinSCHOOL, eerder in een interview aan Schoolfacilities. “VRinSCHOOL biedt scholen de mogelijkheid om lessen te visualiseren. Leerlingen doen thuis of in de les een VR-bril op, of schakelen vanaf de laptop in, en stappen met een gepersonaliseerde avatar de les in”, zegt hij.

“Zie het als een virtuele vertaling van de school. Ook al zitten leerlingen thuis, er is wel interactie. Iets dat je

kiezen Zelf kiezen

Ook in Capelle aan den IJssel zien ze de voordelen van virtuele lesmethodes.

Johan Hof, initiatiefnemer van het project de Klas voor de Toekomst en leerkracht van OBS West, vertelt er meer over. “We hebben een speciaal lokaal ingericht, met allerlei soorten leermiddelen waar kinderen zelf een keuze uit kunnen maken. Zo kunnen ze zelf bepalen op welke manier ze aan hun opdrachten willen werken.”

Met veel technologische snufjes – al speelt het niet direct een hoofdrol in de klas. De gedachte achter deze manier van leren is dat kinderen zelf kiezen hoe ze werken. Dat werkt volgens Johan ideaal.

Meer buitenles

Steeds meer leerkrachten brengen de lessen naar buiten. Vakken als natuuronderwijs, rekenen, kunstzinnige vorming, verkeer en gym lenen zich volgens leerkrachten goed voor een buitenles. Het IVN organiseert jaarlijks een buitenlesdag, om meer

NOWSCHOOL ontwerp

Schoolfacilities, juni 2022

16

8 december 2022

Save the date: Maatschappelijk Vastgoeddag

‘Bijschrift van de foto’

Schoolfacilities, juni 2022

‘Bijschrift van de foto’

17

Column

Zorgplicht tijdens corona onduidelijk

De schoolsluitingen en coronamaatregelen hebben grote impact gehad op de studievoortgang van leerlingen. Er zijn veel lessen uitgevallen en veel leerlingen hebben (inhaal)toetsen gemist doordat zij besmet waren met corona of in verplichte quarantaine zaten. Het digitaal aangeboden onderwijs stond vaak niet gelijk aan lessen in de fysieke schoolomgeving. Veel leerlingen liepen daardoor leerachterstanden op, haalden lagere cijfers of bleven zitten.

Door: Iris Hoen Klachtencommissies kregen veel geschillen voorgelegd waarin ouders van mening waren dat de school in onvoldoende mate invulling had gegeven aan zijn zorgplicht tijdens de schoolsluitingen en overige coronamaatregelen.

In de geschillen vroegen ouders bijvoorbeeld om een uitzondering op het examenreglement, klaagden zij over de termijn voor een inhaalmoment van een toets of over het blijven zitten van hun kind.

Ouders voerden steevast de coronapandemie aan als oorzaak voor de problemen en verweten de school te weinig te hebben gedaan. Toch gingen de klachtencommissies nauwelijks in op de vraag of de getroffen maatregelen voldoende waren geweest en stelden dat scholen voldoende rekening hadden gehouden met de pandemie. In de uitspraken werd dit echter niet onderbouwd. Ook de Rechtbank Amsterdam wees de eis van ouders af dat hun kind door de schoolsluitingen veel lessen had gemist en daardoor toch bevorderd zou moeten worden. De rechtbank overwoog daarbij slechts dat de school zich op tal van manieren had ingespannen en dat om die reden geen sprake was van een tekortkoming in de zorgplicht. Hoe en op welke wijze de betrokken school zich had ingespannen, vermeldt de uitspraak niet.

Feit is dat het toetsen van de maatregelen van scholen tijdens de pandemie bijzonder lastig is. Er gold immers geen eenduidig beleid. Iedere school deed de ondersteuning en begeleiding op zijn eigen manier. Het is voor klachtencommissies lastig om te bepalen of maatregelen van scholen adequaat en toereikend waren. Ook is het een opgave om vast te stellen in hoeverre het ervaren gebrek aan begeleiding of onderwijs in relatie stond tot de leerachterstand of gemiste toetsen. De toets van de klachtencommissies,

over de genomen maatregelen van scholen tijdens corona, is dus per definitie een marginale en beperkte toets.

Daarbij speelt vermoedelijk ook een rol dat de maatregelen die de scholen troffen voor alle leerlingen gelijk waren.

Klachtencommissies richtten zich daardoor op de overige omstandigheden die een rol speelden bij het niet behalen van toetsen of het zittenblijven. Deze redenen werden de scholen in de door mij aangehaalde uitspraken in geen van de gevallen aangerekend.

Ondanks de uitgebreide jurisprudentie tijdens corona leveren de uitspraken helaas geen concrete handvatten op voor de invulling van de zorgplicht voor onderwijs in bijzondere omstandigheden als een pandemie. Spijtig, omdat meer duidelijkheid voor scholen, ouders en leerlingen geschillen kan voorkomen.

Deze column is een bijdrage van TK advocaten en ‘Bijschrift van de foto’ notarissen. Voor meer informatie ga je naar www.tk.nl

Schoolfacilities, juni 2022

18

Beroep &branche Arbobeleid

Integrale aanpak

Hogere reiskosten

In de handreiking Arbobeleid(splan) van Voion staat hoe je kunt zorgen voor veilige en gezonde arbeidsomstandigheden voor scholen in het voortgezet onderwijs. Het is een hulpmiddel voor het opstellen van arbobeleid dat voldoet aan de minimumeisen van de Arbowet. Het document is gratis te downloaden.

We weten allemaal dat er extra geld nodig is voor onderwijshuisvesting. Het IBO spreekt van €730 miljoen per jaar tot 2050. Inmiddels zal dit bedrag een stuk hoger zijn, want de bouwprijzen zijn pijlsnel gestegen.

Nu de benzineprijzen de pan uit rijzen, vragen werknemers hun werkgever geregeld om een hogere reiskostenvergoeding. Mogen werkgevers afwijken van de cao door een hogere kilometervergoeding te geven?

Er komt mondjesmaat geld beschikbaar. Zoals voor ventilatie, dankzij de hernieuwde aandacht voor frisse scholen vanwege de coronapandemie.

En er komt geld voor verduurzaming via de regeling verduurzaming maatschappelijk vastgoed (DuMaVa).

Op dit moment kunnen werkgevers hun personeel een onbelaste reiskostenvergoeding geven van maximaal 19 cent per kilometer. Een hogere vergoeding is mogelijk, maar die wordt dan wel belast.

www.voion.nl

Dat er extra geld beschikbaar komt is een goede zaak. Maar het is ééndimensionaal geld: het is voor de verbetering van één aspect van een gebouw. De VO-raad benadrukt dat het geld er moet komen voor een integrale aanpak van de onderwijsgebouwen. Het gaat om functionaliteit, toegankelijkheid, geschiktheid voor inclusief onderwijs, een goed binnenklimaat en verduurzaming. Als je een gebouw aanpakt moet je dat meteen goed doen. Het is inefficiënt om je te beperken tot één aspect.

Om de noodzaak van een integrale aanpak te onderstrepen hebben VO-raad, PO-Raad en VNG een zogeheten +1000-plan gemaakt. Doel hiervan is een snel begin te maken met de belangrijkste aanbeveling van het IBO: het aanpakken van de slechte voorraad.

“Onderschrift bij de foto”

www.vo-raad.nl

Schoolfacilities,december Schoolfacilities, september 20212018

In de cao primair onderwijs staat dat de werkgever een (tijdelijke) vergoedingsregeling woon-werkverkeer kan vaststellen. Voorwaarde is wel dat het een verbetering moet zijn ten opzichte van de regeling in de cao.

Zodra de reiskostenvergoeding hoger wordt dan 19 cent per kilometer, mag het bedrag niet meer netto uitbetaald worden.

Ook in de cao voor het voortgezet onderwijs staat dat het schoolbestuur een tijdelijke afwijkende regeling mag treffen, als deze in het voordeel van de werknemer is. www.vbs.nl

19

Webinars

Frisse scholen

Corona scenario’s

Verus organiseerde dit voorjaar vier webinars over onderwijshuisvesting, die online terug te kijken zijn. Elke webinar heeft een eigen invalshoek, waarin experts hun kennis en ervaring delen. In de eerste webinar spreekt Rijksbouwmeester Francesco Veenstra over zijn visie op de toekomstige leeromgeving. Advocaat Elise Visser gaat in de tweede webinar in op de weerbarstige praktijk. In de derde vertelt Hans van Tricht, directeur-bestuurder van VCO Bunschoten, over zijn visie op inclusiviteit als uitgangspunt voor nieuwe onderwijshuisvesting. En in de laatste kijken bestuurders van De Goudse Waarden (VO) en van Stichting Penta (PO) terug op de drie voorgaande webinars en hun ervaringen met onderwijshuisvesting.

De RVO biedt scholen verschillende middelen om de duurzaamheidsopgave beter in kaart te brengen: een nieuwe Ambitiewijzer, een proceshandleiding en een scorekaart. Alle tools zijn te vinden op de website van de RVO.

Momenteel is het relatief rustig op het vlak van corona, maar schijn bedriegt.

Van scholen wordt gevraagd om zich goed voor te bereiden op de volgende golven door het opstellen van goede draaiboeken. Op sectorniveau wordt er gewerkt aan een zogenoemde wendbaarheidsagenda: hoe kunnen we het onderwijs (systemisch) flexibeler maken, zodat het (nog) beter kan inspelen op een crisis zoals bijvoorbeeld een pandemie?

www.verus.nl

Door de Ambitiewijzer in te vullen krijg je een overzicht van de eisen uit het PvE die voor de school het meest relevant zijn. Het begint met een paar vragen over de ambities voor een energiezuinig, gezond en comfortabel schoolgebouw. Je kunt de samenvatting downloaden en als hulpmiddel gebruiken bij het ontwerp- en bouwproces van de nieuwbouw of verbouw van de school. In de proceshandleiding vind je meer tips hoe je het PvE kunt gebruiken per fase van het bouw- en ontwerpproces. Met de scorekaart kun je ten slotte toetsen of alles echt werkt zoals afgesproken, nadat het gebouw is opgeleverd. www.rvo.nl

Het Ministerie van OCW is druk bezig met het opstellen van een leidraad voor hoe hiermee om te gaan. De basis voor die leidraad, en straks ook voor de draaiboeken op schoolniveau, zijn vier mogelijke scenario’s waarin scholen verzeild kunnen raken.

In het eerste scenario is er nog niet zoveel aan de hand. Het coronavirus leidt hooguit tot milde klachten, vergelijkbaar met een verkoudheid.

Het vasthouden aan de algemene basisregels is vooralsnog voldoende.

De scenario’s erna gaan uit van steeds zwaardere maatregelen, waarbij het laatste scenario gaat om scholen die gesloten worden. www.avs.nl

“Onderschrift bij de foto”

Schoolfacilities, september 2018 Schoolfacilities, juni 2022

20 spreekt de directeur van Taalthuis over de Oekraïense kinderen, die sinds 28 maart aan het Haarlemse Lorentzplein educatief worden opgevangen. De kinderen (van 6 tot en met 12 jaar) krijgen les van Olesiya, een Oekraïense leerkracht die Nederlands spreekt. De klas is binnen een week op poten gezet door de gezamenlijke inspanningen van lokale vrijwilligers.

De reguliere scholen en de Internationale Taalklassen (ITK) kunnen de stroom Oekraïense kinderen lang niet allemaal verwerken. Dus hebben vrijwilligers de taak op zich genomen om de kinderen een educatieve structuur te bieden. “In elk geval tot aan de zomervakantie”, zegt Margreet.

Mogelijk langer, tot er een structurele oplossing komt.

Van alles bedacht om Oekraïense nieuwkomers bij te staan Improviseren

Improviseren op alle fronten Door: Janny Groen Door een Europese noodregeling krijgen Oekraïners in Nederland automatisch een tijdelijke verblijfsvergunning. Anders dan andere nieuwkomers hoeven ze niet de klassieke asielprocedure te doorlopen. Ze hebben toegang tot de arbeidsmarkt en recht op huisvesting, uitkeringen, zorg, onderwijs. Voorlopig is het

roeien met de riemen die er zijn.

Wacht niet te lang met het maken van structureel beleid voor de langere termijn. Want veel Oekraïners zullen blijven, waarschuwt een ervaren integratieambtenaar.

Stuiterballen

Dertig ‘heerlijke stuiterballen’ heeft Margreet van ’t Haaff op haar werkplek verzameld. Met genegenheid

Schoolfacilities, juni 2022

De kinderen op haar locatie, gratis ter beschikking gesteld door het huiswerkinstituut Lyceo, krijgen vier dagen in de week les: van 9 uur ’s ochtends tot 4 uur ’s middags. Zelf staat Margreet ook af en toe voor de klas. Dan gaat het er basaal aan toe.

Margreet: “Heel visueel. Welke kleur is dit? Hoeveel poesjes tel je? Of ik zeg: ‘Ik heet Margreet, hoe heet jij?” Ze laat een filmpje zien op haar smartphone.

“We geven ook themalessen. Kijk, hier zijn de kinderen bezig met eieren.”

In hetzelfde gebouw krijgen ook sommige moeders en oudere kinderen gratis Nederlandse les. En dan zijn er nog kindjes die het online lesprogramma volgen dat wordt aangeboden door het Oekraïense ministerie van Onderwijs. Het is, blijkt uit de praktijk in Haarlem, improviseren op alle fronten. Vrijwilligers worden ingezet, gepensioneerde docentenOekraïense stadsgenoten om te vertalen en

21

Vluchtelingen student-begeleiders. Van alles wordt bedacht om de Oekraïense nieuwkomers bij te kunnen staan.

Zo is de Haarlemse Kinderkrant Jong023, die op 58 basisscholen wordt verspreid, eind april in het Oekraïens vertaald. Vanuit het perspectief van leeftijdgenootjes kunnen Oekraïense kinderen leren wat er te doen is in hun nieuwe stad. Taalthuis en ITK gaan de krant gebruiken voor hun taallessen.

Beleidsmakers moeten nu verantwoordelijkheid nemen Teruggaan of blijven?

Hartverwarmende initiatieven, die overal in het land opborrelen. “Maar ze zullen geen lang leven beschoren zijn als ze niet worden ingebed in structureel beleid”, waarschuwt de gepensioneerde ‘integratieambtenaar’ Walter Palm. Hij kan het weten.

Walter is ruim 35 jaar betrokken geweest bij het Nederlandse integratiebeleid. Hij heeft een reeks ministers gediend, was erbij toen het kabinet Lubbers gediend en was in 1983 de eerste Minderhedennota lanceerde.

De situatie nu, duizenden Oekraïense nieuwkomers voor wie in het onderwijs, op de arbeids- en woningmarkt op korte termijn een plek moet worden gevonden, doet hem denken aan eind jaren zeventig, begin jaren tachtig van de vorige eeuw. Ook toen werd Nederland overstroomd door nieuwkomers. Ze kwamen uit Chili (na de staatsgreep van Pinochet), uit Vietnam (na de val van Saigon), uit Suriname (na de onafhankelijkheid).

In diezelfde periode kwam de gezinshereniging van migranten, toen gastarbeiders genoemd, uit Marokko en Turkije op gang. En voor de inburgering van Molukkers was in die periode nog nauwelijks iets geregeld.

Walter: “Alles kwam samen. De cruciale vraag was: gaan ze terug of blijven ze hier? Wij zijn er destijds vanuit gegaan dat ze zouden blijven.

Dan is een breed opgezet beleidsplan noodzakelijk.” Dat was toen niet onomstreden. Vooral omdat veel vluchtelingen en migranten zelf aangaven dat ze terug zouden gaan naar hun land. Walter: “Ze vonden het hier veel te koud.”

De meeste Oekraïense vluchtelingen zeggen nu ook terug te willen. Er zijn er ook al vertrokken. Vooral omdat veel mannen zijn achtergebleven om te strijden. Toch vindt Walter dat we er opnieuw vanuit moeten gaan dat velen zullen blijven. De oorlog is nog lang niet afgelopen, steden zijn in puin geschoten. Die zijn niet onmiddellijk weer opgebouwd. Kinderen raken hier geworteld, willen niet weg van hun nieuwe vriendjes.

in gewone klassen. Lezen, rekenen en schrijven zijn achteruit gegaan.

Dan komen er ook nog kinderen bij die de taal niet spreken, een ander schrift hebben geleerd en die mogelijk getraumatiseerd zijn, die weken in een kelder hebben gezeten en die te horen krijgen dat hun papa dood is.”

Problematisch vindt hij ook dat de overheid minder grip heeft op het onderwijs dan veertig jaar geleden.

Hij verwijst naar een column van Aleid Truijens in de Volkskrant, waarin zij pleit voor het breken van de macht van onderwijsraden en afschaffing van de lumpsumfinanciering.

Onder Paars werd het onderwijs geprivatiseerd. Vanwege de huidige complexiteit is het verstandig terug te schakelen naar een meer centrale aansturing, vindt Walter. “Met Truijens zeg ik: minister Wiersma, heb het lef dit aan te pakken.”

Voorzieningen moet je structureel regelen Complex

Walter: “Als de beleidsmakers niet achter de feiten aan willen lopen, moeten ze nu hun verantwoordelijk nemen. En zo snel mogelijk een veelomvattende, nieuw soort Minderhedennota op de rails zetten.”

Dat dat geen sinecure is, is zacht uitgedrukt. Op allerlei terreinen arbeidsmarkt, gezondheidszorg, huisvesting, onderwijs - moeten professionele voorzieningen structureel worden geregeld. Het onderwijs zal meer N2-docenten nodig hebben en orthopedagogen, begeleidingsdiensten om de verschillen in onderwijsstijl te helpen overbruggen.

Walter denkt dat speciale scholen voor Oekraïners die nu worden opgezet, op de langere termijn niet houdbaar zijn.

Hij slaakt een diepe zucht. “De situatie nu is veel complexer dan destijds.

Er is sowieso al een tekort aan leerkrachten, probleemkinderen zitten

Schoolfacilities, juni 2022

Van leegstand tot opvang Naast onderwijs hebben vluchtelingen onderdak nodig.

Leegstaande panden worden daarom in rap tempo geschikt gemaakt voor de opvang van Oekraïense vluchtelingen, ook oude schoolgebouwen en sporthallen.

Zie in dit verband ook de voorbeelden op de website van Bouwstenen. www.bouwstenen.nl

22

Een sporthal waar kinderen enthousiast van worden Door: Emma Heinhuis Niet iedere school heeft een visie op bewegingsonderwijs of geeft hier prioriteit aan. Soms is de sportvoorziening niet op orde en vaak te ver weg. Een goed gebouw in de eigen buurt dat uitnodigt te bewegen kan een groot verschil maken. Dat zien ze ook in Rotterdam.

De komende tien jaar staan er in Rotterdam 86 verouderde gymzalen op de planning om te moderniseren.

De gemeente kijkt dan meteen of ze in een wijk drie gymzalen kunnen vervangen voor één multifunctionele sporthal voor de hele buurt. Een sporthal die voor veel kinderen aantrekkelijk is, want scholen zijn en blijven de grootste doelgroep voor de breder te gebruiken sporthal.

Glow-in-the-dark apenkooien

Gymlessen, freerunnen en glowin-the-dark apenkooien voor volwassenen: in Rotterdam heeft een sporthal allerlei gebruikers.

‘Lerend bewegen is blijvend bewegen’ staat in de Rotterdamse sportnota Beweegvriendelijke Stad. “De ruimte is schaars in onze stad, die moeten we slim benutten”, zegt Michael Welten, beleidsadviseur sport bij de gemeente.

“Daarom werken we met met een zogeheten sportcirkel. Daarmee bepalen we waar sportaccommodaties moeten komen in een verdichtende stad.”

Van schoolklassen tot ‘freejumpers’

De gymzalen worden vaker verhuurd “Als je iedereen in beweging wilt krijgen, moet je er wel infrastructuur voor hebben. We hebben daarom naast een IHP onderwijs, ook huisvestingsplannen voor gymzalen en sport. We leggen die drie IHP’s op elkaar zodat we beter kunnen combineren. Elke gymzaal bij school krijgt standaard een eigen ingang, zodat de ruimte ook na schoolsluiting door anderen gebruikt kan worden.”

Compacte toestellen

Ook in de hallen zelf wordt slimmer met ruimte omgegaan, vertelt Rémon Waas van Sportbedrijf Rotterdam.“We zien het allemaal: volle zalen of opberghokken, kleedkamers die veel ruimte innemen en een hoeveelheid aan loze ruimte die niet goed benut wordt. Dat is zonde, in een Programma van Eisen kan je daar veel beter rekening mee houden.”

Het Sportbedrijf Rotterdam gaat daarom actief met scholen in gesprek over wat ze nodig hebben. Ze kijken wat de behoefte is aan bijvoorbeeld materiaal en onderzoeken samen (duurzamere) alternatieven waardoor ze slimmer met de ruimte kunnen omgaan. “Zo hebben we bijvoorbeeld veel compactere speeltoestellen gekozen. Dat vraagt soms wat meer investering, maar levert uiteindelijk meer op.”

Meer moderne snufjes

“Als je als kind een gymzaal binnenkomt, moet je zin krijgen om te bewegen”,zegt Rémon. “Niet elke

Schoolfacilities, juni 2022

Sport

zaal is aantrekkelijk voor een kind.

We zijn nu begonnen met een aantal van onze zalen te moderniseren en met de nieuwste snufjes in te richten. De hal op de Klein Coolstraat, vlakbij Rotterdam Centraal, is onze showcase en pilot. We hebben daar een interactieve wall, led vloer en ‘wall jumper’, een wandtrampoline.

Hierdoor is de ruimte aantrekkelijk voor verschillende groepen gebruikers: van schoolklassen doordeweeks tot freejumpers in het weekend.”

In deze pilot zijn ze ook tegen dingen aangelopen, vertelt Rémon. “Zo is bijvoorbeeld de led-vloer alleen van tevoren op een lesprogramma aan te passen, en niet ter plekke als de groep er al is. Niet heel handig in de praktijk, blijkt nu. Daar leren we van en nemen we mee in de volgende zalen.”

Eigen identiteit

Er zijn inmiddels een aantal gymzalen onder handen genomen. Die zijn zo ingericht dat ze door verschillende groepen te gebruiken zijn. Sindsdien is het gebruik flink gestegen. Per buurt kijkt Sportbedrijf Rotterdam naar wat nodig en passend is. “Elke buurt is weer anders en heeft andere behoeften.

We richten elke zaal zo in dat het bij de identiteit van de scholen en gebruikers uit de buurt past. Laatst hebben we bijvoorbeeld een Urban Sportzaal opgeleverd, een ruimte waar het accent meer ligt op kracht- en danssporten.

Dat is echt ontzettend tof geworden.

En voor kinderen ontzettend leuk”, vertelt Rémon trots. Het Sportbedrijf en de gemeente willen in elke buurt een goede sportzaal realiseren, een zaal waar kinderen enthousiast van worden, maar die ook de inwoners van de wijk kunnen gebruiken.

Prikkelarm

Je moet als kind zin krijgen te bewegen

De vaart wordt er goed in gehouden door Rotterdam. Rémon: “We zijn dit jaar druk bezig met optimaliseren en verduurzamen van bestaande ruimtes. Volgend jaar gaan we ook

Schoolfacilities, juni 2022

23

een prikkelarme gymzaal opleveren.

Dat wordt een plek voor speciaal onderwijs, waar kinderen met een beperking kunnen sporten zonder overprikkeld te raken. Zo gebruiken we alleen neutrale kleuren, is er gedimd licht, zorgen we ervoor dat je gemakkelijk met rolstoel de zaal in kan komen en is er een oplaadpunt voor elektrische rolstoelen.”

Dit artikel is gebaseerd op een bezoek van het Bouwstenennetwerk aan de gymzaal van de toekomst op de Kleine Coolstraat in Rotterdam in maart 2022.

Zie de website van Bouwstenen voor de IHP’s voor sport onderwijs en gym.

24

Gespreid leiderschap:

hét recept voor fijn werk Door: Emma Heinhuis Veiligheid vormt de basis voor goed onderwijs. Creeër je geen veilige omgeving voor werknemers en leerlingen? Dan houdt het verhaal al gauw op als je het deze drie schoolleiders vraagt. Hun scholen zijn in maart 2022 gekozen tot Klassewerkplek: de beste werkplek in het onderwijs.

Elk jaar worden scholen als Klassewerkplek gekozen. Paul Baan, oprichter van Klassewerkplek, legt uit hoe zij tot de keuze komen. “We maken een lijst met stellingen van thema’s die bijdragen aan geluk. Denk aan collegialiteit, leiderschap, werkdruk, salaris, organisatie, ontwikkelmogelijkheden en belang van het vak.

Werknemers vullen de lijst in, waaruit wij kunnen opmaken hoe goed een school scoort. De beste scholen worden extra in het zonnetje gezet om anderen te inspireren. Het aantal Klassewerkplekken groeit ieder jaar, omdat steeds meer scholen inzien hoe belangrijk een fijne werkplek voor leerkrachten is. Er doen steeds meer scholen mee.”

Gespreid leiderschap

Maar wat maakt scholen tot een fijne werkomgeving? De drie schoolleiders die we spreken hebben gemeen dat ze gespreid leiderschap voorop stellen. Roel Paridaans, van basisschool Rennevoirt in Berkel-Enschot: “Als je met mij in gesprek gaat, krijg je

altijd meer werk mee dan waarmee je binnen kwam. Maar dat maakt mensen vaak enthousiast. Er is bij ons veel ruimte voor eigen inbreng en om dingen zelf op te pakken. Dat gebeurt ook veel. Zo erg, dat ik ook wel eens heb gedacht: gaat iedereen nu op mijn directeursstoel zitten? Maar daar ben ik juist blij mee. Ik maak van mijn stoel gewoon een bank!”

Dat gespreid leiderschap klinkt Anke van der Lee van OBS de Cirkel in Uden maar al te bekend in de oren. “We zijn samen verantwoordelijk voor alle leerlingen. Je hebt niet alleen je eigen klas. Ik doe als schoolleider juist een stapje terug zodat mijn werknemers de ruimte hebben om een stapje extra te doen.”

Ook Dewi Wittens van basisschool Shri Saraswatieschool in Rotterdam herkent deze aanpak. ”Ze zeggen bij mij ook wel eens: als je wat aan Dewi vraagt, dan moet je het vaak zelf doen. Dat klopt ook! Wij hebben het zo ingericht dat ik als directeur niet alles bepaal. We hebben ‘expertleraren’ aangesteld, zij zijn verantwoordelijk voor bepaald vakgebied en bepalen zelf wat er gaat gebeuren.

Een warme sfeer

Drie scholen met een bijzondere aanpak. En heeft dat effect? Ja, zeker!

Alle drie de scholen hebben geen of weinig ziekteverzuim en zelfs een lerarenoverschot. Volgens Roel komt

Schoolfacilities, juni 2022

dat doordat er ruimte is voor eigen ontwikkeling. “Naast het voor de klas staan heb je bij ons veel ruimte om je eigen expertise verder te vergroten.

Zo bieden we mensen echt iets anders dan ‘alleen’ voor de klas staan.”

“Ik heb veel tijd gestoken in praten met werknemers. Het begint met vertrouwen, dat vraagt ook dat je je eigen kwetsbaarheid laat zien. We werken alle drie op scholen waar een warme sfeer hangt. Waar gezelligheid centraal staat. Ik merk dat de behoefte groot is om ook op een andere manier met elkaar om te gaan dan alleen op professioneel vlak. Dat maakt het verschil voor je personeel”, vertelt Dewi.

Iedereen doet ertoe in onze organisatie Anke: Iedereen doet ertoe bij ons in de organisatie. Van stagiair tot vakdocent.

Voordat ik er kwam was best wat verloop van kinderen en werknemers.

Dat zorgt altijd voor onrust. Het belangrijkste was om eerst veiligheid te creëren en daarna om de visie van de organisatie uit te dragen”.

Visie als rode draad

“Ik denk dat het succes van onze school ook te danken is aan onze visie

Leiderschap

Anke van der Lee

‘Eerst het kind dan de leerling’. Wij gebruiken onze visie als rode draad in al onze keuzes. We kijken naar groei en ontwikkeling, niet naar cijfers”, zegt Anke.

Ook in Rotterdam gebruiken ze visie en ambitie als rode draad.

Dewi: “We hebben mooie ambities gesteld voor de komende 5 jaar. We zijn continu bezig met hoe we onze ambities bereiken. Dat doe je door enthousiast aan de slag te gaan. Hoe besmet je anderen onbewust met je eigen enthousiasme? Ik ben met docenten in gesprek gegaan hoe zij de visie voor zich zien. Vanuit die gesprekken hebben we samen mooie pijlers bedacht hoe we het kunnen realiseren.”

Zelf creatief nadenken

Veiligheid, check! Visie, check! En dan? Hoe zien de dagelijkse routines eruit, bijvoorbeeld de lessen en indeling van de klassen? “We hebben niet één docent voor de klas”,vertelt Anke.

“We hebben een leerkracht én een onderwijsassistent op de groep. Geen enkele groep is bij ons groter dan 25 kinderen. Maar als je alleen in klasruimte denkt, dan denk je eigenlijk te beperkt”,vertelt Anke. Daar kan ook Dewi zich in vinden. “We denken hier buiten de klaslokalen om. Vandaag werd er bijvoorbeeld spelling gegeven aan een grote groep kinderen op het schoolplein. Lekker in de zon!”

Schoolleiders zijn volgens Roel vaak creatief en flexibel genoeg om oplossingen te bedenken die voor hun school werkt. “Ook als je in een 40 jaar oud gebouw zit, is er genoeg

Dewi Wittens

ruimte om kinderen goed onderwijs te kunnen bieden. Vanuit het Rijk hoeft dus geen beleid te worden gemaakt dat voor iedereen geldt. Dat beleid past lang niet altijd bij de specifieke situatie. Kijk bijvoorbeeld naar de nieuwe regel om twee keer per week te gymmen. Wij bewegen liever meer, ook buiten tussen de lessen door.”

Tips voor verbetering

Volgens de drie schoolleiders zijn er drie stappen die elke schoolleider zou moeten nemen om zijn of haar organisatie te verbeteren.

1

Voel je gezien en gehoord: wees nieuwsgierig naar leerkrachten, leerlingen en ouders. Dat moet geen instrument zijn, maar vanuit oprechte interesse komen. Zo creëer je een veilig gevoel in je organisatie.

Volgens Roel kan juist iedereen dit. “Als je zelfvertrouwen hebt, rust uitstraalt en visie hebt voor de organisatie - dan kun je de rol van schoolleider uitvoeren mét een Klassewerkplek als resultaat.”

2

Verantwoordelijkheid geven: daar gaan mensen van ‘aan’ staan. Dewi: “Ga in gesprek met je team over verantwoordelijkheden in de organisatie. Zoek naar waar er ruimte is voor meer verantwoordelijkheid.

Daardoor krijgen mensen ook meer binding met de werkplek.”

3

Verantwoordelijkheid nemen: personeel voelt zich veilig en vertrouwd om zelf door te bouwen op het frame dat er staat. Anke: “Als schoolleider vind ik het je kerntaak om je werknemers gelukkig te maken. Dat is het belangrijkste van je werk. Je moet

Schoolfacilities, juni 2022

25

Roel Paridaans

zorgen dat iedereen zich happy voelt en dan gaat stap drie bijna automatisch.

Als je veiligheid en verantwoordelijkheid hebt gekregen, dan gaat er een balletje rollen waardoor mensen zelf taken actief oppakken.”

Wat erna komt? Dat is volgens Roel een mooie fase. “Dan kom je bij het moment dat mensen verantwoordelijk nemen voor dingen die je zelf nog niet eens had bedacht. Het team pakt zaken op die aansluiten bij hun talenten en stellen zelf voor om verantwoordelijkheid te nemen. Dat is ontzettend mooi om te zien als schoolleider.”

De Klassewerkplekken van 2022 Meer weten over de ervaringen van Roel, Anke, Dewi en de rest van de Klassewerkplekken? Kijk op de website van Klassewerkplek voor alle verhalen en winnaars!

26

Nieuw op de markt Slimme bewaking

Afvalhulp

Hybride onderwijs

Een beveiligingscamera met deep-learning intelligentie: de nieuwe i-PRO multi-sensorcamera's leren zichzelf om steeds slimmer te worden. Zo is een AI-processor geïntegreerd waarmee deep-learning analyse voor het detecteren van mensen en voertuigen mogelijk is.

Een deel van de modellen is voorzien van IR-ledverlichting om ook in een donkere omgeving beelden te kunnen vastleggen.

Vanaf 2024 zijn plastic wegwerpbekers en plastic maaltijdverpakkingen in principe niet meer toegestaan in de horeca of op de werkvloer. Het verbod is bedoeld om het eenmalig gebruik van plastic te verminderen. Veel scholen hebben nog moeite met het scheiden van hun afval. Ook blijft het lastig om het gebruik van plastic te ontmoedigen.

Nu hybride onderwijs in veel gevallen de nieuwe standaard is geworden in het onderwijs, horen daar ook andere lesmaterialen bij. Daar springen steeds meer bedrijven op in, zoals Prowise. Het bedrijf biedt een volledig pakket voor het onderwijs aan: van slimme schoolborden voor de leerkrachten tot handige online lesprogramma’s voor de leerlingen. Ook beheert het kosteloos de gehele ITstructuur van de onderwijsinstelling.

De camera’s hebben 180° tot maximaal 360° zicht. Al deze technologie zit in het dunste en meest onopvallende camera’s, nieuw in de beveiligingssector. Omdat de camera’s zelfstandig in een breed gebied objecten kunnen detecteren en onderscheiden, kunnen beveiligingsmedewerkers zich concentreren op de gebeurtenissen die echt hun aandacht nodig hebben. Zo kunnen ze productiever werken.

www.i-pro.com

Scholen kunnen hulp inschakelen van het loket van Stichting Afvalfonds Verpakkingen. Zij helpen om plastic, drankenkartons en glazen verpakkingen gescheiden aan te bieden. De kosten voor transport en alle stappen daarna, zoals de sortering en recycling, neemt het Afvalfonds voor haar rekening. Hiermee maakt het Afvalfonds het voor scholen en bedrijven makkelijk om verpakkingen te recyclen.

Scholen met verpakkingsafval dat lijkt op huishoudelijk verpakkingsafval kunnen zich via het loket aanmelden voor kosteloze inzameling van gescheiden verpakkingsafval. Ook kunnen ze daar vragen stellen en handige tools raadplegen voor het scheiden van afval. www.afvalgoedgeregeld.nl

Schoolfacilities, Schoolfacilities, september juni 2022 2018

In combinatie met de nieuwste touchen smartscreens kunnen leerkrachten hybride lesgeven. Voor het bedrag van €6,- per leerling per jaar krijgen leerkrachten en leerlingen de beschikking over een uitgebreide online portal. De producten komen met een training, zodat de docent ze meteen goed kan gebruiken.

.

www.prowise.com

Nieuw op de markt

2727

De Honey, eromesmarko ‘Bijschrift op de foto’

Speelelement

Meer dan kluisjes

Een multifunctioneel element in de vorm van een honingraat, dat kinderen stimuleert om hun fantasie en creativiteit te gebruiken. Dat is de Honey, een klim-, zit- en speelelement. De minimalistische vormen bevorderen samenwerken, het onderlinge begrip en inlevingsvermogen van de kinderen, wat bijdraagt aan een sociaal veilige omgeving.

Blinkaspace biedt slimme en ruimtebesparende opbergsystemen aan. De kluisjes, sleutelkasten en verschillende soorten lockers worden allemaal voorzien van het softwareprogramma Processo. Processo is een intelligente hub tussen Blinkaspace en gebruikte interne systemen. Hierbij kan worden gedacht aan CRM-software, planning software en personeelssystemen.

Het belangrijkste uitgangspunt bij het ontwikkelen van de Honey is het creëren van meer eigenwaarde en zelfvertrouwen bij leerlingen.

Daarvoor is speciaal onderzoek gedaan naar de invloed van ruimtelijke omgeving. Uit het onderzoek kwam een hele lijst aan ruimtelijke ingrepen waarmee scholen de sociale veiligheid kunnen verbeteren. Zo is het ontwerp voor de Honey er gekomen.

Door systemen te koppelen kun je de producten van Blinkaspace voor meer gebruiken dan alleen het opbergen van eigendommen. Zo kun je de producten inzetten om in te zien of uitgeleende producten op tijd zijn ingeleverd.

Bijvoorbeeld laptops die gedeeld worden door leerlingen of studenten.

www.eromesmarko.nl

www.blinkaspace.com

De intelligentie achter Blinkaspace is ontwikkeld door Oxolutions. Binnen de verschillende systemen is een grote variatie aan openingssystemen al dan niet met een koppeling naar betaalsystemen beschikbaar. Flexibiliteit is daarbij altijd een belangrijke voorwaarde. Het modulair kunnen inzetten van functies zorgt ervoor dat ieder product aansluit bij de bedrijfsprocessen.

Schoolfacilities, juni 2022

28

Column

De school als reisbureau Door: BTW INSTITUUT Op studiereis, excursie of werkweek: het kan weer! Gooiden de reisbeperkingen tijdens de coronacrisis twee jaar lang roet in het eten, dit schooljaar zullen veel leerlingen weer op reis of (meerdaagse) excursie gaan.

Veel onderwijsinstellingen bieden hun leerlingen reizen en excursies aan die compleet verzorgd zijn en waarbij vervoer, overnachtingen en maaltijden inbegrepen zijn. De kosten hiervan worden in de meeste gevallen aan de ouders of verzorgers doorberekend.

Nu is de kans groot dat de onderwijsinstelling in zo’n geval – btw-technisch bekeken – verandert in een reisbureau, voor het deel van de reis dat zij inkoopt. In de btw-wet- en -regelgeving is namelijk een speciale regeling opgenomen, de reisbureauregeling, die aangeeft dat iedere ondernemer die reishandelingen inkoopt en op eigen naam doorverkoopt, gezien moet worden als een reisbureau. In het arrest ‘ISt Internationale Sprachund Studienreisen GmbH’ oordeelde de rechter dat een organisator van internationale onderwijsuitwisselingsprogramma’s aan te merken is als een reisbureau als hij de heen- en terugreis per vliegtuig en het verblijf van de studenten en leerlingen in het gastland verzorgt. Ook als het om educatieve reizen gaat kan de reisbureauregeling dus van toepassing zijn.

De regeling houdt in dat niet per verkochte reis btw berekend hoeft te worden, maar uit de winstmarge 21% btw verschuldigd is. De winstmarge is het verschil tussen het bedrag inclusief btw dat de reislustige scholier moet betalen en de werkelijk door

de onderwijsinstelling (het ‘reisbureau’) gedragen kosten inclusief btw voor ingekochte reishandelingen die de scholier rechtstreeks ten goede komen. Is de winstmarge 0 of zelfs negatief? Dan is er geen btw verschuldigd. De btw op de inkoopkosten kan door de onderwijsinstelling niet in aftrek worden gebracht.

Als er reishandelingen buiten de EU worden verricht, dan is uit de gemaakte winst 0% btw verschuldigd voor dat deel van de reis. Als een onderwijsinstelling met de studiereis of meerdaagse excursie geen marge maakt, maar quitte speelt of zelfs iets moet bijleggen, dan zorgt de reisbureauregeling ervoor dat er in het geheel geen btw verschuldigd is. Wél komen er wat administratieve verplichtingen om de hoek kijken: zo moet de onderwijsinstelling op de facturen aan de ouders of verzorgers vermelden dat de reisbureauregeling toegepast wordt.

Tot slot nog een aandachtspunt: er zijn scholen die de kosten in rekening brengen als een ‘vrijwillige ouderbijdrage’. Gaat het hier echt om een vrijwillige, niet-afdwingbare bijdrage?

Dan is deze zonder btw en geldt de reisbureauregeling niet. Maar blijkt de bijdrage niet zo vrijwillig te zijn als gesuggereerd en is de betaling afdwingbaar, dan kan de reisbureauregeling wél van toepassing zijn.

Schoolfacilities, juni 2022

Door: Joanne Ligthart en Machiel van Driel, BTW-INSTITUUT Deze column is een bijdrage van BTW-INSTITUUT. Voor meer infor‘Bijschrift van de foto’ matie ga je naar www.btwinstituut.nl

29

Meer geld voor personeel

Door: Emma Heinhuis

Een nieuw onderwijsakkoord en nieuwe arbeidsvoorwaarden: zeven onderwijsorganisaties en -vakbonden onderhandelde daarover. Voor het eerst gingen die onderhandelingen over het hele funderend onderwijs, dus primair en voortgezet onderwijs samen.

Dezelfde salaristabellen, betere lonen, een hogere eindejaarsuitkering. Gelijke arbeidsvoorwaarden voor het primair en voortgezet onderwijs. Volgens de krantenkoppen een historisch moment. Met het nieuwe akkoord wordt de loonkloof gedicht, wordt werken op een basisschool aantrekkelijker en het helpt het personeelstekort op te lossen, aldus de onderhandelaars. Maar wat houdt het akkoord nou precies in?

Schoolfacilities, september 2018 Schoolfacilities, juni 2022

In een brief aan de Tweede Kamer schrijft minister Dennis Wiersma dat onderwijs en politiek het te lang lastig hebben gehad met elkaar: ‘Onrustige jaren, waarin leraren zich miskend voelden en er was te weinig geld voor scholen. Laten we dat achter ons laten.’

Inkomen van een schoolleider

Voor schoolleiders betekent de regeling gemiddeld 11% meer salaris de komende jaren. En de nieuwe cao biedt besturen en schoolleiders de gelegenheid om in gesprek te gaan over de functiewaardering.

Het verschil tussen leidinggevende functies in het primair en voortgezet onderwijs is nu nog te groot. Beide onderwijssoorten gebruiken het functiewaarderingssysteem, beter bekend als FUWA. Dat systeem is gebaseerd op 14 kenmerken waarop je een score van 1 tot 5 kunt krijgen. Opgeteld leiden deze scores tot een somscore.

Die score bepaalt in welke schaal je terechtkomt en daardoor ook je toekomstperspectief als het gaat om salaris.

30 Tekorten opgelost?

Het onderwijs kampt met flinke uitdagingen, zoals de dalende trend in leerlingprestaties, kansengelijkheid, een lerarentekort (9%) en een schoolleiders tekort (12,9%). Of het werken op een basisschool werkelijk aantrekkelijker wordt en de tekorten worden teruggedrongen door deze aanpassingen? Dat moet in de praktijk nog blijken. Het nieuwe akkoord is in ieder geval een stap in de goede richting.

Verdeling van het geld z € 919 miljoen: dichten van de loonkloof. z € 118 miljoen: bijscholing leerkrachten. z € 35 miljoen: extra loon voor schoolleiders van scholen met veel leerlingen met leerachterstanden.

Onderwijsminister Dennis Wiersma

Neem bijvoorbeeld het inkomen van een schoolleider in schaal D11. Dat neemt nu op jaarbasis tussen 5,7% en 17,9% toe en het aantal treden in de schaal neemt met drie toe. Dat laatste houdt in dat de schoolleider er drie jaar langer over doet om op het bedrag te komen dat hier € 116 hoger is. Het inkomen van een schoolleider in schaal D13 neemt op jaarbasis meer toe, tussen 5,1% en 21,5 %. Het aantal treden in de schaal neemt met drie af, dus de schoolleider groeit drie jaar sneller toe naar een eindtrede die € 145 hoger ligt. Veel voordelen dus als je in een hogere schaal wordt geplaatst.

Er loopt een onderzoek naar FUWA om te kijken of het voldoende recht doet aan de taken van een leidinggevende functie in het PO. De resultaten daarvan komen later dit jaar en voor aanpassingen is een bedrag van € 14 miljoen gereserveerd.

z € 73 miljoen: extra geld voor het verbeteren van de arbeidsvoorwaarden van leerkrachten op basisscholen met veel leerlingen met een achterstand. z € 79 miljoen: extra geld voor het verbeteren van de arbeidsvoorwaarden van leerkrachten op scholen voor voortgezet onderwijs met veel leerlingen met een achterstand. z € 300 miljoen: verlagen van de werkdruk in het voortgezet onderwijs. z Verder staat er nog zo’n € 150 miljoen in de boeken voor allerlei maatregelen die het werken in het onderwijs aantrekkelijker moeten maken.

‘Bijschrift van de foto’

Schoolfacilities, juni 2022

De resultaten Voor het basisonderwijs verandert er met het nieuwe akkoord het een en ander. De belangrijkste uitkomsten: z De loonkloof is gedicht voor al het onderwijspersoneel in het PO. z salaristabellen PO zijn gelijkgesteld aan salaristabellen VO. z Loonsverhoging voor al het onderwijspersoneel, dus ook voor (adjunct-)directeuren. z Eindejaarsuitkering wordt verhoogd van 6,3% naar 8,33%. z Bindingstoelage hoog (€ 1.591,09) voor adjunctdirecteuren in A12 en directeuren in D12 en bindingstoelage laag (€ 263,94) voor de overige directiefuncties.

Extra voor schoolleiders PO: z Bindingstoelage hoog (i.p.v. laag) voor adjunctdirecteuren in hoogste trede van schaal 10 of 11 en directeuren in hoogste trede van schaal 11.

Arbeidsmarkttoelage van: z € 1600 bruto per jaar voor adjunct-directeuren in A10 en A11. z € 800 bruto per jaar voor adjunct-directeuren in A12. z € 2400 bruto per jaar voor directeuren in D11 en D12. z € 1200 bruto per jaar voor directeuren in D13. z Deze arbeidsmarkttoelage geldt voor 5 jaar en werkt niet door in vakantiegeld en eindejaarsuitkering.

‘Bijschrift van de foto’

31

Rubriek

KIES JE CARRIÈRE Speciaal traineeprogramma Bij Bouwstenen start in september 2022 een tweejarig traineeprogramma speciaal voor functies rond onderwijshuisvesting en ander maatschappelijk vastgoed.

Het programma helpt jongeren onder de 30 jaar aan een flitsende start van hun carrière.

Ze komen in dienst bij een school, gemeente of bureau en werken samen aan een vernieuwende opdracht.

Stuur een mail naar trainee@bouwstenen.nl of bel met Marcelle of Bram (033-2584327) als je: • als trainee aan de slag wilt • als organisatie een jonge medewerker deze kans wilt bieden • of als opleiding een mooi aanbod hebt voor trainees.

‘Bijschrift van de foto’

Kies je carrière Schoolfacilities, juni 2022

32

Nieuwbouw Functioneel, duurzaam en snel door goed teamwork Door: Chantal van Tatenhove Twee scholen van de Aloysius Stichting werken sinds kort in een gloednieuw duurzaam schoolgebouw De Avenir.

Het gebouw is in recordtijd neergezet en in een bouwteam tot stand gekomen. Dit keer was niet scholenstichting Aloysius, maar de gemeente bouwheer.

In het nieuwe gebouw, met moestuin, keukens, sport- en muziekruimtes, krijgen zo’n 600 kinderen van 4 tot 18 jaar les. Het zijn bijzondere kinderen en ook het onderwijs is speciaal. Peter Zegers, projectleider bij Aloysius: “De mogelijkheden en ondersteuningsbehoeften van onze kinderen vraagt iets speciaals van de gebouwen. Het moet gezond, veilig en overzichtelijk zijn en positief en kleinschalig aanvoelen.

En er was haast geboden bij de nieuwbouw omdat het oude pand was afgebrand. De verzekeraar eiste dat de nieuwbouw uiterlijk eind 2019 zou moeten beginnen.”

stichting zich konden focussen op hun kerntaken en de risico’s op de juiste plek werden gedragen”, zegt John.

“Het vertrouwenscontract heeft zich in de praktijk bewezen. Er staat nu een gebouw dat voldoet aan de duurzaamheidseisen, maar dat vooral voldoet aan alle wensen van de scholen én dat binnen budget en planning is gebouwd.”

Vertrouwenscontract

De Aloysius Stichting heeft verspreid door het land zo’n vijftig scholen voor speciaal onderwijs, zowel basis als voortgezet. Vier daarvan staan in Eindhoven. Projectleider Peter Zegers en strategisch huisvestingsadviseur Niels Delemarre zijn dagelijks bezig met het realiseren van goede gebouwen voor deze scholen en hebben veel ervaring. Toch was in dit geval niet de scholenstichting de opdrachtgever, maar de gemeente Eindhoven.

Het vertrouwenscontract heeft zich bewezen Bouwen als drie-eenheid

Dat was voor Aloysius geen vanzelfsprekendheid, vertelt John Antonise, projectmanager bij de gemeente Eindhoven, met een knipoog.

“Maar de gemeente wilde graag een duurzaam en circulair gebouw voor een vast bedrag en dat bedrag mocht niet worden overschreden. Ook wilde de gemeente een contract op basis van vertrouwen en waren er strakke deadlines.”

Peter Zegers, Niels Delemarre en stafmedewerker Jan Hoolsema van de Aloysius Stichting zijn intensief bij het bouwproject betrokken geweest.

Peter: “Het was eerst even wennen dat we niet zelf opdrachtgever waren, maar het pakte goed uit. Het gaf veel rust dat we geen zorgen hadden over het bewaken van de bouwkosten.

We hebben inspraak gehad bij de aanbesteding en werden meteen na de aanbesteding betrokken bij het bouwteam. Dat er zo goed en open gecommuniceerd is, is wat mij betreft de succesfactor van dit project”.

Daarom is besloten te werken met een bouwteam en werd de gemeente als bouwheer verantwoordelijk voor de aanbesteding. “Voordeel was dat zowel de gemeente als de

In juni 2019, direct na de aanbesteding, begonnen medewerkers van de twee scholen die in de nieuwbouw een plekje zouden krijgen met een drijfverenonderzoek. Ze brachten het

Schoolfacilities, juni 2022

33

Bouwen onderwijs in kaart en bereidden zich in werkgroepen voor op het “samenwonen onder ėėn dak”. Ze verwerkten de resultaten in een programma van wensen en een ‘vlekkenplan’ waarin alle afdelingen van de school een plekje kregen. En het hele bouwteam ging op bezoek naar het speciaal onderwijs om beter te begrijpen wat deze leerlingen nodig hebben.

De architect maakte in vier maanden tijd een ontwerp. John Antonise van de gemeente: “Door wederzijds vertrouwen, respect en de inzet van het team werd er zeer efficiënt en effectief samengewerkt. Ook het inkooptraject is vroegtijdig gestart.

Daardoor liep de ontwerpfase naadloos over in de realisatiefase.”

Het bouwteam werkte in de zomervakantie van 2019 gewoon door. Na de zomer kwam het team wekelijks bij elkaar. Peter: “We hebben heel veel energie gestoken in teambuilding, formeel en informeel. Vragen en problemen werden direct gemeld, niets bleef sudderen. Het voelde echt als een drie-eenheid: de gemeente Eindhoven, de Aloysius Stichting en de aannemer.”

In oktober 2019 werd het oude pand gesloopt en in juni 2021, een jaar en acht maanden later, kon de sleutel worden overgedragen. John: “De intensieve en continue betrokkenheid van iedereen in het bouwteam en ieders enthousiasme over de open en duidelijke communicatie waren echt succesfactoren! De mindset van het bouwteam sloeg over naar álle uitvoerenden en disciplines in het team, uiteraard geholpen door Brabantse worstenbroodjes.”

Passend gebouw

“Er staat nu een gebouw dat helemaal aansluit bij onze leerlingen”, zegt Peter. “Dat verdienen ze ook echt. Zij worden hier voorbereid op een betekenisvol leven midden in de samenleving en op een gezonde en duurzame toekomst.”

Ook Jan Hoolsema van Aloysius kan enthousiast vertellen over het eindresultaat van dit bijzondere bouwproces: “Het gebouw heeft een gezond binnenklimaat en is relatief eenvoudig aan te passen aan eventuele nieuwe wensen. Het is energieneutraal, gasloos gebouwd en wordt duurzaam verwarmd via lucht warmtepompen. Op het dak liggen 850 zonnepanelen. En dat de school circulair is gebouwd kun je onder andere zien in de inrichting, het plafond, de balustrade en de kozijnen.

En in het stalen donor-skelet dat eerder elders stond.” We leren van dit project dat het duurzaam bouwen, met alle uitgangspunten als CO2-reductie, natuurinclusief en circulair bouwen mogelijk is binnen twee jaar! Flexibiliteit, samenwerking, toewijding en vertrouwen zijn speerpunten die betrokkenen noemen.

Veel tijd voor teambuilding

Tips voor anderen? z Verdiep je ėcht in de gebruikers van het gebouw. z Begin en eindig met hetzelfde team. z Focus op elkaars sterktes en kerntaken. z Investeer in teambuilding en vertrouw de andere partijen. z Hanteer hoge ambities in een sobere aanbesteding. z Durf te innoveren. z Wees niet bang voor tijdsdruk. z Maak ambities meetbaar. z Inventariseer waar je circulair materiaal kan oogsten.

Magazine over de Avenir Meer lezen over de bijzondere samenwerking en het duurzame schoolgebouw? Scan dan de QR code en lees een heel magazine vol met verhalen over dit project!

www.de-avenir.nl

De gemeente is bouwheer

Schoolfacilities, juni 2022

Partners

34

Duurzaam bouwen

Aanbestedingsstrategie

W/E adviseurs maakte met GPR gebouw een analyse van het Maaslandcollege in Oss en stelde verbeteradviezen op. Dit is een pilotproject van de scholenkoepel OMO voor het verduurzamen van bestaande gebouwen.

Als je als schoolbestuur bezig bent met ver- of nieuwbouw, heb je waarschijnlijk te maken met meerkosten, door de geopolitieke ontwikkelingen en schaarste in goederen. Schoolbesturen werken met krappe normbudgetten waarin geen ruimte voor tegenvallers is. Hoe kun je jouw aanbestedingsstrategie aanpassen op de huidige markt?

Het Maaslandcollege in Oss beschikt over drie gebouwen. Om een goed advies te kunnen opstellen, heeft W/E adviseurs eerst met GPR Gebouw, een analyse gemaakt van de

duurzaamheidsstatus van de gebouwen.

Directeur bedrijfsvoering van het Maaslandcollege, Joost Oomen, zegt hierover: “We wisten dat we er niet zo goed voor stonden met ons energiegebruik. De omgevingsdienst ODBN had ons al aangeschreven. Ook op school wordt dit gezien door onze leerkrachten en leerlingen. Maar waar begin je?”

De inzichten uit de GPR-analyse zijn gebruikt om kansrijke oplossingen te formuleren voor de verduurzaming van de gebouwen op het gebied van energie, circulariteit en gezondheid. Samen met Tristan Sanders van Duurzame Stappen werkt het Maaslandcollege nu verder aan een uitvoeringsplan. Joost: “We beginnen met het sportgebouw. Daar moeten we de verwarmingsketel vervangen. Dat is een goede kans om dat gebouw meteen gasloos te maken.”

GPR Gebouw is een maatlat die voldoet aan de actuele thema’s, wetgeving en richtlijnen zoals NTA8800, de actuele bepalingsmethode MPG, circulariteit, TO-juli, natuurinclusiviteit en klimaatadaptatie. GPR Gebouw is helder van opzet. Via rapportcijfers zie je in een oogopslag hoe je gebouw, project of plan presteert. Vergelijkingen maak je in een handomdraai. De software is eenvoudig, accuraat en gebruiksvriendelijk.

www.w-e.nl | www.gprsoftware.nl

Bij de start van de planvorming voor nieuwbouw begint de architect vaak enthousiast met een ontwerpproces. Adviseurs (constructeur, technisch adviseur, bouwfysica) worden ingeschakeld, vervolgens wordt een aanbestedingsprocedure voor de uitvoering georganiseerd. Pas dan wordt de aanneemsom definitief bepaald. Exclusief mogelijke tegenvallers in de uitvoering. In de praktijk vaak flinke dompers.

In een proces van renovatie kan het waardevol zijn om de aannemer al in het ontwerpproces mee te nemen. Met zijn uitvoeringskennis worden verrassingen voorkomen. Is een aannemer verantwoordelijk voor het onderhoud dan zal hij eerder een kwalitatief beter product kiezen. Er ontstaat een heel andere dynamiek, wanneer wordt gekozen voor een andere bouworganisatievorm. Denk aan bouwteams, design & build, engineer & build, partnership en varianten daarop.

Logischerwijs wil een aannemer die meer verantwoordelijkheid krijgt ook meer zeggenschap.

De invloed van een schoolbestuur is daarmee beperkter. Bij sloop is dat minder belangrijk dan bij nieuwbouw. De mate van invloed is afhankelijk van de gekozen contractvorm. De keuze is afhankelijk van meerdere factoren.

Er is daarmee niet één bouworganisatievorm die het meest geschikt is voor scholenbouw. Denk hierover vooraf na in plaats van een traditionele aanbesteding in te stappen.

www.abcnova.nl

Lumia van Rentokil

Schoolfacilities, Schoolfacilities, september juni 2022 2018

Partners

Energiefonds Overijssel

Bewegend leren

20% nieuwe energie in 2023 en een energieneutraal Overijssel in 2050, daar werkt Energiefonds Overijssel aan. Samen met jou kunnen we de energietransitie verder versnellen. Het fonds realiseert (in)direct CO2-reductie: het verstrekt leningen en participeert in duurzame energieprojecten en -ondernemingen. Zo verstrekt het fonds ook leningen voor het verduurzamen van commercieel en maatschappelijk vastgoed. Met de huidige energieprijzen en lage rentes zijn de besparingen op energiekosten vaak hoger dan de extra kosten voor rente en aflossing. Winst voor het klimaat en jouw financieel resultaat.

Een mooi voorbeeld zijn de basisscholen van OPO Hof van Twente. Het fonds verstrekte een lening voor verduurzaming van de gebouwen en voor circulaire maatregelen. Jasper Kok, directeur-bestuurder van OPO Hof van Twente: “We leveren hiermee een flinke bijdrage aan een duurzame mindset bij onze ruim 1.000 leerlingen, onze toekomstige volwassenen.” Joost Vlot, Investment Manager Energiebesparing en Vastgoed: “In het verleden lag de focus vooral op energie, maar nu kijken we naar alle (in)directe CO2-impact en -besparing. Dat betekent dat we ook circulaire en klimaatadaptieve maatregelen aan het vastgoed kunnen financieren.”

Het Energiefonds bestaat dit jaar 10 jaar en heeft bijna €220 miljoen in de regio geïnvesteerd. Het fonds wil dit de komende jaren naar de €300 miljoen brengen. Het fonds heeft kapitaal en een breed netwerk aan partners in de advisering en uitvoering van de verduurzaming van vastgoed.

Interesse om te praten over jouw plannen voor verduurzaming van (maatschappelijk) vastgoed?

Neem gerust contact met ons op.

www.energiefondsoverijssel.nl

Bewegen is goed en vooral leuk! Kinderen bewegen van nature graag en zijn gemáákt om te bewegen, maar onderzoek wijst uit dat kinderen meer dan zeven uur per dag zitten, thuis en in de klas. Dit kan anders, ook op school.

Het is belangrijk om bewegend leren en leren bewegen te integreren in het onderwijs en het gebouw. De omgeving is vaak beweegonvriendelijk en stimuleert niet om te bewegen. Motorische vaardigheden van kinderen, zoals een bal vangen en balanceren, nemen af ten opzichte van tien jaar geleden. Door te eenzijdig bewegen ontwikkelen kinderen zich onvoldoende in de grondvormen van bewegen. Dit zorgt later voor een verhoogde kans op overgewicht, obesitas en hart- en vaatziekten.

Onderzoek heeft uitgewezen dat kinderen zich beter kunnen concentreren als ze bewegen en leren afwisselen of combineren. Het leidt tot betere schoolprestaties en heeft een positief effect op zelfvertrouwen, zelfbeeld en sociaal gedrag. Op laagdrempelige wijze is het al te integreren in het onderwijs en gebouw. Denk aan skippyballen in de klas of trappen bestickeren met de tafels. Op de lange termijn is het belangrijk om bewegend leren en leren bewegen in een gedegen plan te integreren.

ICSadviseurs begeleidt het proces waarin een visie op bewegend leren en leren bewegen wordt ontwikkeld. We vertalen deze visie naar mogelijkheden voor verbetering van hardware (gebouw, buitenruimte, gebied) en software (onderwijs en activiteiten). Wil je meer weten over hoe je bewegend leren en leren bewegen kan integreren binnen jouw onderwijs, wij helpen graag.

www.icsadviseurs.nl

Schoolfacilities, juni 2022

35

GRATIS LAADPALEN VOOR SCHOLEN EN UNI’S Elk parkeerterrein heeft laadpalen nodig (en een bord dat bezoekers de weg wijst).

Pluq biedt ze kosteloos aan.

Scholen en uni’s hoeven nergens in te investeren en delen toch mee in de opbrengst.

100% gratis Volledig ontzorgd Blije bezoekers 100% duurzaam Vergoeding per kWh

Kijk voor meer informatie op www.pluq.eu of mail naar info@pluq.eu