Innovatiepartnerschap: een nieuwe manier van bouwen

Door: Annette van de Merwe

De mislukte aanbesteding van de nieuwbouw voor het Cartesius Lyceum, zette de gemeente Amsterdam te denken. Welke ontwikkelingen op de bouwmarkt zorgden in 2018 voor deze grote teleurstelling voor school, leerlingen en ouders? Hoe kon de gemeente Amsterdam dat anders aanpakken, terwijl moeizame aanbestedingen van onderwijsgebouwen zich opstapelden?

Omdat de gemeente Amsterdam grote bouwambities had rond schoolgebouwen, bleek de spanning op de bouwmarkt zowel een planmatig als financieel risico. De mislukte aanbesteding van het Cartesius Lyceum was voor wethouder Moorman dan ook aanleiding om eind 2018 opdracht te geven om onderzoek te doen naar de trends en ontwikkelingen op de bouwmarkt - en het effect daarvan op de gemeentelijke bouwambitie.

Innovatiepartnerschap

De uitkomsten van dit onderzoek staan in het rapport ‘Spanning op de bouwmarkt’. Het organiseren van een Innovatiepartnerschap voor schoolgebouwen was één van de maatregelen die uit dit rapport voortvloeiden. Carli Hartgerink, Regisseur Onderwijshuisvesting gemeente Amsterdam, en Frank van Sloun van het Ingenieurs Bureau, hebben sindsdien in een team met collega's van het Project Management Bureau en het Ingenieurs Bureau van Amsterdam gewerkt aan het optuigen van een innovatiepartnerschap schoolgebouwen. Op 11 mei zijn de bouwconcepten van drie consortia gelanceerd: Het Schoolvoorbeeld, De Elementaire School en Schools by Circlewood. Zij tekenden vervolgens op 25 mei de raamovereenkomst innovatiepartnerschap (IPS). We gaan in gesprek met Carli Hartgerink, die vertelt over de doelen en kansen van deze raamovereenkomst.

Aanbodgestuurde markt

“Dat zijn er twee. Elk schoolgebouw moet ten eerste goed zijn: hoogwaardig, flexibel en duurzaam. Het gebouw moet aansluiten bij de identiteit van de school en bij de locatie. Het moet het onderwijs ondersteunen en binnen het daarvoor beschikbare budget worden gerealiseerd. Maar we willen ten tweede ook de kloof tussen de vraag naar (school)gebouwen en de capaciteit van de markt verkleinen. Dat willen we doen door ons richting een aanbodgestuurde markt te bewegen. Aanbieders kunnen daarbij bouwconcepten voor scholen aanbieden en deze in onderlinge concurrentie verbeteren. Dat is het uitgangspunt.”

Groot enthousiasme

“Op 11 mei organiseerde ons projectteam IPS een bijeenkomst waarop ze, samen met de betrokken consortia, lieten zien wat ze met deze werkwijze te bieden hebben. Hierbij waren geïnteresseerde schoolbesturen, gemeenten en organisaties aanwezig zoals de PO-raad en OCW. Er kwamen zo’n 200 geïnteresseerden op af. Ook onderwijswethouder Marjolein Moorman was erbij om het resultaat van haar eigen bestuursopdracht zien. Ik heb in een presentatie de aanleiding, de aanpak en waar we nu staan mogen delen. Het was leuk en spannend om te laten zien wat we met alle betrokkenen bereikt hebben en te merken dat het echt leeft!”

Ontwerpvrijheid motiveert

“Wij hebben schoolbesturen er bij aanvang van moeten overtuigen dat deze nieuwe aanpak nodig is om ambities op het gebied van schoolgebouwen waar te maken. Na een haalbaarheidsonderzoek en een voorbereidingsfase, sloten we een samenwerkingsovereenkomst met vier schoolbesturen. Dat ging vervolgens richting college, waarna we groen licht kregen om de plannen uit te werken. De essentie van onze plannen? Samenwerking, ontwerpvrijheid en perspectief op ontwerp en realisatie van meerdere schoolgebouwen - voor alle drie de consortia. Dit faciliteert productontwikkeling, ketensamenwerking en industrialisatie. Daardoor creëer je bereidheid om te investeren in de ontwikkeling van bouwconcepten voor schoolgebouwen.”

Insteek is betere schoolgebouwen met hetzelfde budget

Betere schoolgebouwen

“Bouwconcepten die voor de volle breedte van onderwijsconcepten inzetbaar zijn en daarmee het onderwijs optimaal kunnen ondersteunen. Bouwconcepten die hoogwaardige architectuur uitstralen en passen in de omgeving. Door dit in samenwerking te doen met gemeente en schoolbesturen is er straks per school minder tijd nodig voor de engineering. De bouwdoos met de constructie en de installaties staat dan immers al klaar. De architect kan zich vervolgens volledig focussen op hoe het gebouw ondersteunend moet zijn aan het onderwijs, aan kinderopvang, aan sport en aan de omgeving. Kostenbesparing was daarbij niet onze inzet. We zetten betere schoolgebouwen neer met een andere manier van werken. Schoolgebouwen die niet alleen aan de eisen voldoen maar die ook onze ambities op het gebied van kwaliteit, flexibiliteit en duurzaamheid verwezenlijken.”

Veel aanvragen

“Het was mooi om te zien dat er in de bouwwereld zo veel interesse was in deze nieuwe vorm van samenwerking. Onze aanbesteding leverde veel reacties op: bij de start hadden we 32 aanmeldingen, daarvan hebben er 22 een plan ingediend. In totaal ging het om zo’n 80 geïnteresseerde bedrijven. De aanvragen zijn beoordeeld door een externe beoordelingscommissie. De commissie bestaat uit mensen met zeer specifieke expertise op het gebied van architectuur, circulariteit, onderwijs en innovatie. Vervolgens is de Onderzoek & Ontwikkelfase gestart. Een zes maanden durende fase van intensieve samenwerking binnen de consortia en tussen consortia, schoolbesturen en gemeente.”

Bredere mogelijkheden

“De consortia werkten hun plannen uit. Hun bouwconcepten werden getoetst aan de eisen, aan inpassing in diverse omgevingen en aan diverse onderwijsconcepten. De eindpresentatie van deze fase vond op 11 mei plaats. De consortia lieten zien dat ze klaar zijn om scholen te gaan bouwen. Sterker nog, ze hebben laten zien dat we door deze samenwerking nu al zoveel meer kunnen bereiken. Zo zijn alle drie de bouwconcepten demontabel en kunnen ze gemakkelijk worden uitgebreid. Daardoor is bijvoorbeeld verhuur van een deel van het gebouw aan derden goed mogelijk. Bovendien bieden de concepten als school een ongekende mate van flexibiliteit in de levensduur. Tijdens een vakantie van twee weken kan bijvoorbeeld de omvang van lokalen worden aangepast om het gebouw geschikt te maken voor een andere manier van lesgeven.”

Ambities en ontwikkelingen

“De raamovereenkomst die op donderdag 25 mei 2023 met de drie partijen werd afgesloten, geldt voor een periode van tien jaar. In die tijd moeten er in de metropoolregio Amsterdam minimaal negen nieuwe schoolgebouwen verrijzen, en maximaal dertig. Elk gebouw betekent: meer ervaring en een efficiëntere werkwijze. Omdat het budget per school vaststaat en omdat er wordt geconcurreerd op kwaliteit, levert dit steeds betere schoolgebouwen op. Consortia en gemeente committeren zich aan ambities en doorontwikkeling om gezamenlijk bij ieder schoolgebouw meer te bereiken voor onze leerlingen en leerkrachten.”

Meer bouwconcepten

“Ieder nieuw schoolgebouw is een mooie ervaring om het nog beter te doen. Daarom helpen we gemeenten en schoolbesturen ook buiten de metropoolregio om de vruchten van het IPS te plukken. Vanaf deze zomer bieden we de documenten aan waarmee zij een individuele school via een aanbesteding in de markt kunnen zetten, op basis van de minicompetitie van onze raamovereenkomst. Hier kunnen vervolgens onze drie consortia op inschrijven. Bovendien biedt dit de kans aan andere goede inschrijvingen, die in aanbesteding afvielen, om hun kwaliteit aan te bieden en verder te ontwikkelen. Zo ontstaan meer ‘merken’ bouwconcepten op de markt en bewegen we richting een aanbodgestuurde markt voor schoolgebouwen. Daar heeft iedereen baat bij.”

Primair onderwijs

“In de aanbesteding hebben we bewust alleen voor primair onderwijs gekozen. Een basisschool wordt in de regel ontworpen voor ongeveer 400 leerlingen, met kinderopvangcapaciteit voor vier groepen en er moet ook een gymzaal bij zijn. Dat is het standaard recept, maar daar kan natuurlijk van afgeweken worden. De eerste basisschool die via het IPS gaat verrijzen, is de Wisperweide school in Weesp. 2025 moet die er staan. Het gaat nu echt gebeuren.” gaan doen. Ja, ze blijven natuurlijk elkaars concurrenten. Bij ieder nieuw schoolgebouw moeten zij in een minicompetitie de opdracht zien te krijgen. Maar over circulariteit zijn ze het eens. Herbruikbaarheid van materialen, CO2-opslag, aanpasbaarheid; ze komen met serieuze oplossingen en gaan daarbij een stap verder dan de eisen uit de aanbesteding voorschrijven. Er blijkt zoveel mogelijk!”

Meerwaarde samenwerking

Scepsis omgeslagen

“We begonnen bij een plan op de tekentafel en hebben nu echt iets concreets in handen! Tijdens het proces zijn de neuzen steeds meer dezelfde kant op gaan staan. Iedereen is er steeds meer in gaan geloven dat dit gaat werken. De aanvankelijke scepsis is omgeslagen in enthousiasme, eigenlijk bij alle partijen. Het plezier dat ik daarbij zie, stemt me vrolijk. Ik ben ook trots op de drie consortia die het

“De flexibele gebouwen bieden vooral ruimte aan de wensen vanuit het onderwijs zelf. De ruimten kunnen aangepast worden aan ieder onderwijskundig concept. En dat is voor onze schoolbesturen heel belangrijk, want dat is hun expertise! Als gemeente zullen we de regie blijven voeren op de nieuw te bouwen scholen. Dat is nodig, maar dat doen we in nauwe samenwerking met de consortia. Ik geloof echt dat we door het samen te doen, veel meer kunnen bereiken. En eigenlijk bewijzen de consortia dat nu al. Ze komen met zichtbare en tastbare oplossingen voor ruimtelijke vraagstukken.”

Toekomstvisie

“Voor mij blijft er nog genoeg te wensen over. De stad heeft niet alleen behoefte aan nieuwe schoolgebouwen. Er moeten er ook een heleboel gerenoveerd worden, om aan alle moderne eisen te kunnen voldoen. En daar voorziet onze raamovereenkomst met de drie consortia niet in.”

Meer informatie video: website Amsterdam:

Meer informatie over de Amsterdamse aanpak is te vinden via bijgaande QR codes.