ding, advies en facilitering, de bekendheid en toepassing ervan in uiteenlopende organisaties. De wisselwerking tussen al die activiteiten is essentieel. Een betere en volledigere verklaring leidt tot méér interesse onder leiders en veranderaars en méér succesvolle toepassingen. Die successen helpen weer méér leiders en veranderaars in te zien dat toepassing van enactment evidence-based is – en niet, zoals velen nog steeds denken, een kwestie van ‘je gelooft erin of niet’ (of erger nog: ‘leuk vermaak voor de mensen tussen het serieuze veranderen door’). Tegelijk wordt met ieder nieuw succes ons inzicht in hoe enactment precies werkt beter en vollediger.
ALLEDAAGS ENACTMENT ALS TEGENKRACHT Enactment blijkt zo oud te zijn als de mens. Het is de manier waarop we, in onderlinge interactie, samen een zogenaamde ‘sociale werkelijkheid’ creëren – tussen aanhalingstekens, want er is maar weinig sociaals en werkelijks aan. Die werkelijkheid bestaat namelijk hooguit in onze hoofden, en is voor iedereen anders: ieder van ons interpreteert en duidt de eigen omgeving op een geheel eigen manier (sensemaking), en wel zodanig dat hij of zij het resulterende beeld op grond van eerdere ervaringen kan herkennen.
Enactment is de manier waarop we, in onderlinge interactie, samen een zogenaamde ‘sociale werkelijkheid’ creëren. Dat klinkt niet erg rationeel, en dat is het ook niet. Maar om toe te laten dat we, in plaats van ‘fight-flightfreeze’, ons überhaupt verhouden tot onze omgeving, verlangt ons ‘reptielenbrein’ nu eenmaal een gevoel van veiligheid en daarvoor heeft het herkenbaarheid, voorspelbaarheid en bevestiging nodig. Vandaar dat we soms zelfs een vertrouwd maar ongunstig, deactiverend en afscheidend werkelijkheidsbeeld (‘ik heb niets aan mijn medewerkers / mijn directeur en moet alles alleen opknappen’) liever
24
|
vasthouden dan het in te ruilen voor een gunstig, activerend en verbindend, maar nieuw en dus niet-vertrouwd werkelijkheidsbeeld (‘we willen hier allemaal hetzelfde, dus samen kunnen we de hele wereld aan’); hoeveel reëler dat laatste beeld misschien ook is. En zo, terwijl niemand het wil, komen we dan tegenover elkaar te staan. Wat er ook wordt gezegd en met welke goede intentie ook: we kunnen er niets anders meer in horen dan de zoveelste bevestiging van onze vastgezette beelden en standpunten.
BEWUST ENACTMENT ALS VERANDERTAAL Door enactment bewust toe te passen, doorbreek je als leider of veranderaar dit patroon. De essentie is dat je stopt met praten en in plaats daarvan een andere werkelijkheid oproept; of je daarvoor nu gebruik maakt van scènes, een opstelling, een game, een themashow of een andere interventievorm. Die zogenoemde ‘proefwerkelijkheid’ zit voor de deelnemers aan je interventie tussen ‘echt’ en ‘onecht’ in: er spelen dezelfde uitdagingen, maar die worden beleefd door fictieve personages. Overigens herkennen ze in die personages met gemak niet alleen zichzelf, maar ook de andere betrokkenen.3 Je uitnodiging aan de deelnemers om de personages te hulp te komen, is daardoor zowel aantrekkelijk als veilig: ongehinderd door de ‘ballast’ van beelden, standpunten en emoties die inmiddels aan hun eigen werkelijkheid is verbonden, kunnen ze in de proefwerkelijkheid tamelijk vrijblijvend en met een koel hoofd aan de slag, met wat in feite hun eigen uitdagingen zijn. Het helpt daarbij beslist dat de deelnemers elkaar allemaal zien meedoen – inclusief degenen die ze in hun eigen situatie als ‘tegenwerkers’ of ‘dwarsliggers’ ervaren. Belangrijker nog: ze ervaren dat juist die ‘anderen’ vaak een verrassend perspectief op de situatie hebben, dat complementair is aan dat van henzelf. 3 Overigens is er niets nieuws onder de zon: het klassieke theater was voor zijn uitvinders, de overbekende oude Grieken, oorspronkelijk al een manier om de uitdagingen van hun eigen bestaan vanuit een ander, hoger standpunt te bezien, via de fictieve personages van goden en helden.
BUSINEZZMAGAZINE
Binnenwerk BM 01-2017.indd 24
31-01-17 13:10