Xymena Bukowska, Marta Sałkowska
badane podejmują rozmaite strategie umożliwiające im odnajdywanie dobrostanu wobec tej przemożnej siły rodziny: negocjują zakresy obowiązków, zacierają granice tego, co prywatne i publiczne, włączają członków rodziny w swoje sprawy. W tym sensie z jednej strony poddają się symbolicznej władzy rodziny, z drugiej zaś – niekoniecznie w sposób świadomy – usiłują ją sobie ułożyć. I tym bardziej ujawnia się ich refleksyjna podmiotowość: jako podmiotów świadomych, ale też współgrających, odbijających te strukturalne rodzinne ograniczenia. Bowiem źródłem ich satysfakcji jest jednocześnie to, co określają jako aktywność – działania z obszaru pozarodzinnego, a zatem praca i społeczne zaangażowanie. Odnajdują poczucie spełnienia w możliwości wpływu i dokonywania zmiany, nawet jeśli jest to zmiana na małą skalę („ślad na piasku”) – w ich własnym otoczeniu, w przestrzeni, w innych ludziach. Efekty tego działania, fakt, że ktoś poczuje się lepiej, ktoś zacznie być bardziej aktywny, zaangażuje się w dalsze działania, wykaże się inicjatywą, stanowią dla nich źródło satysfakcji i powód do dumy. Tym istotniejsze, gdy spotkają się z uznaniem innych: podziękowaniem, pochwałą, szacunkiem – w tym też, co ważne, ze strony członków rodziny. To jest nagroda, którą dostają w zamian za „wymykanie się” z klasycznej roli kobiety żony/matki pracującej, która stanowi dowód, że można pokonać różne bariery we własnym życiu. W tym kontekście owo dobre życie faktycznie staje się życiem z poczuciem sprawstwa, poczuciem, że to, czego doświadczają i to, w czym uczestniczą, jest konsekwencją ich decyzji i ich wyborów. Taka świadomość i poczucie odpowiedzialności za własne życie, bez obwiniania innych osób, łączą z dojrzałością. Niekiedy badane przyznają, że musiały dojrzeć, aby np. docenić fakt posiadania rodziny i przestać traktować ją jako przeszkodę. Poczucie to pozwala cieszyć się życiem i jednocześnie je zmieniać, jeśli czuje się taką potrzebę. Zadowolenie z życia oznacza też poczucie pogodzenia się z nim, ale też nabranie dystansu i odpuszczenie niektórych spraw, „brak spinki”. Dobre życie to także życie wolne od monotonii, urozmaicone, zajęte różnorodnością podejmowanych działań w wielu obszarach (prywatnym, zawodowym i społecznym). Kobiety podkreślają znaczenie posiadania pasji, hobby, które w ich przypadku bardzo często realizowane są w ramach działalności społecznej. Uznają, że są one dopełnieniem klasycznego życiowego układu złożonego z rodziny i pracy zawodowej. Spoglądając jednak na te narracje i uzasadnienia z szerszej perspektywy i pewnego dystansu obiektywizującego, trzeba przyznać, że ostatecznie warunkiem dobrego życia jest takie lub inne „ułożenie się z rodziną”.
108
