Prilički kiseljak analiza stanja

PRILIČČ KI KISELJAK a

Banja Priličč ki kiseljak ANALIZA STANJA Banja Prilički kiseljak u sastavu Opštine Ivanjica bila je u Užičkom regionu sve do nove administrativne organizacije 1992. godine kada su stvoreni okruzi. U novoj administrativnoj organizaciji, Prilički kiseljak nalazi se u sastavu Moravičkog okruga………………

Organizacija civilnog društva N VO G A ZO WAT E R E C O C E N TA R P r i l i č k i k i s e l j a k O p š ti n a I V A N J I C A Ing Blagoja Gavrić

NVO Gazo Water Civilnog društva, ekologije, eko etno rurarni turizama, održivog razvoja, Kulturnih i istoriskih vrednost, omladina i sport, Aarhuska konvekcija

ANALIZA STANJA “Banja” Prilički kiseljak i okolina UVOD Teritorija Priličkog kiseljaka, opštine IVANJICA se nalazi na jugozapadu Srbije i obuhvata deo Starovlaškoraške visije pod nazivom "Moravički Stari vlah". Varoš (Ivanjica) nastaje daleke 1833 godine po nalogu kneza Miloša i osniva je kapetan Sima Jaković. Moravički Stari Vlah je oivičen meridijanima koji su označeni kao 19*55’ i 20*27’ istočne geografske dužine, odnosno 43*17’ i 43*41’ severne geografske širine. U posnožju Planine Mučanj skretanjem sa puta Ivanjca-Arilje iz centra Prilika ka Kokinom brodu na dva kilometra nalazi se nekad veoma posecena Banja Prilički kiseljak.

Nema tog radoznalca koji, kada čuje od Priličanina odakle je, odmah ga i ne upita: "Otprilike do Ivanjice..." Na duhovitu igru reči obično je stizao ovakav odgovor: "Do Ivanjice osam, a do Pozege trideset i četiri kilometra." Zaista neobično ime. Nema ga na mapi srpskih sela. Jedinče je u tom pogledu. U Vukovom Rječniku stoji ovakvo objašnjenje: prilika, nije to njegova prilika, našla slika priliku. Ide sve do ona dva poznata stiha iz narodne pesme: "Prvu sveci vrgoše priliku grom udari na Svetoga Savu."

Uzaludno je ići u dalja ispitivanja, jedini put vodi pravo ka predanju i legendi. Bez njih nema priče o postanku i od njih svako uzima šta mu i koliko treba, da uzida u priču samo da se ne potone u tamu i zaborav.

Legenda kaze: "Kad se vraćao Sveti Sava iz manastira Studenice, put ga je odveo kroz moravička sela i zaseoke, pa se iz Ivanjice dalje zaputio ka manastiru u Klisuri. Usput mu se pridruzio neki čovek koji je u obliznjem selu ukrao pevca. Pod jednim brdašcem sednu da se odmore. Sveti Sava časkom ustane te ode do izvora. Utom pristigne domaćin sa komšijama u poteri za lopovom. Ovaj ih na vreme primeti, pa brze bolje pevcu otkine glavu i baci je podalje od sebe. Zatim, bezglavog pevca strpa u Savinu torbu.

7 Kad stigoše ljudi, stize i Sava sa izvora, onda zatraziše obojici da pokazu torbe. Kod lopova ne nadjoše ništa. Tada Sveti Sava odreši svoju torbu i ugleda pevca bez glave. Bude mu teško i krivo, izvadi pevca iz torbe i rece: "Pevca nisam ja ukrao, ali otprilike prilika je da sam ga ja ukrao." Savin saputnik prizna kradju i pokaza mesto gde je bacio pevčevu glavu.

Prilički kiseljak (PRILIKE) prelepo selo, lekovita vazdušna banja sa lekovitim izvorištima mineralne vode ( Proglašena Banjom 1873.godine) u jugozapadnoj Srbiji. Leži na obalama reke Moravice, začetnice naše najveće reke, Zapadne a potom Velike Morave. Smeštena je u živopisnoj kotlini Poznatija kao Priličko polje u starim zapisima u podnožju planinskog venca Mučnja. Stanište čestitih, toplih i gostoprimljivih domaćina, ekološka oaza mira, čistog vazduha i ekološki zdrave sredine.

NVO Gazo Water

ečo čentar Priličč ki kiseljak

1

NVO Gazo Water Civilnog društva, ekologije, eko etno rurarni turizama, održivog razvoja, Kulturnih i istoriskih vrednost, omladina i sport, Aarhuska konvekcija Banja Prilički kiseljak pripada Opštini Ivanjica nalazi na teritoriju ranijeg sreza Moravičkog, čije je sedište bila Ivanjica. Moravički srez administrativno je formiran kad i svi drugi srezovi u Kneževini Srbiji, posle ukidanja nahija i novog ustrojstva vlasti, a ukinut je 1964. godine kada su u Srbiji stvoreni regioni i opštine.

“Banja” Prilički kiseljak Banja Prilički kiseljak u sastavu Opštine Ivanjica bila je u Užičkom regionu sve do nove administrativne organizacije 1992. godine kada su stvoreni okruzi. U novoj administrativnoj organizaciji, opština Ivanjica nalazi se u sastavu Moravičkog okruga sa opštinama Lučani, Čačak i Gornji Milanovac, sa sedištem u Čačku. Tako se, posle perioda duže administrativne vezanosti za Užice, Ivanjica našla sa opštinama sa kojima u geografskom, saobraćajnom i privrednom pogledu čini prirodnu celinu.

Proglašena banjom 1873.g. ukazom Kralja Aleksandra I koji je često posećivao banju da pije lekovitu vodu sa izvora do 80g. funkcionisala kao banja, nepoštovanjem zakona o banjama to više nije.(ovde ne ulazimo o krivcima, jednostavno kršeni su čl.4; 6; 11;… Zakona o banjama) Mineralni izvori ove banje su bili poznati još Ilirima i Rimljanima, ali su za vreme Turaka bili potpuno zaboravljeni. Krajem 19. veka ovi izvori su ponovo na glasu. Intenzivije korišćenje mineralne vode počinje 1970. sa postavljanjem mašine za flaširanje. Prilički Kiseljak je u periodu pre Drugog svetskog rata slovio za uglednu turističku destinaciju u kojoj su mir pronalazili predstavnici građanske elite iz čitave države.

Kompleks se sastoji od tri građevine: bivše upravne zgrade, restorana sa sobama i depandansa.

Nebriga različitih vlasnika u posleratnom periodu učinili su da banjski kompleks sasvim propadne.

Sudbina, kako izvora kao neprivatizovanog javnog dobra, tako i privatizovanih banjskih objekata u Kiseljaku, i dalje je neizvesna i svedoči o neodgovornom raspolaganju javnim dobrima u poslednjih par decenija.periodu učinili su da banjski kompleks sasvim propadne.

NVO GAZO WATER podružnica ECO CENTAR Prilički kiseljak Ing Blagoja Gavrić

NVO Gazo Water

ečo čentar Priličč ki kiseljak

2

NVO Gazo Water Civilnog društva, ekologije, eko etno rurarni turizama, održivog razvoja, Kulturnih i istoriskih vrednost, omladina i sport, Aarhuska konvekcija

DESTINACIJA Banja Prilički kiseljak nalazi se nateritoriji MZ Prilike (poštarski broj i dalje se vodi na Prilički kiseljak 32 252), opštine Ivanjica, Moravičkog okruga, na teritoriji Moravičkog Starog vlaha u podnožju planine Mučanj.

Slika 1

NVO Gazo Water

ečo čentar Priličč ki kiseljak

3

NVO Gazo Water Civilnog društva, ekologije, eko etno rurarni turizama, održivog razvoja, Kulturnih i istoriskih vrednost, omladina i sport, Aarhuska konvekcija

Nalazi se dva kilometra od skretanja sa regonalnog puta Ivanjica – Arilje, prama Kokinom brodu, a udaljen je 202 km od Beogra

Slika 2 KARAKTERISTIKE PRILIČKOG KISELJAKA I OKOLINE STANOVNIŠTVO Naselje Prilikog kiseljaka obuhvata sela Podmalič, Milovići, Darijevića Rijeka, Prisoje, Rabreni, Kiseljak i Varjače. KO Prilike obuhvata parcela ukupne površine 1.622 ha, 76 a i 87 m2, od toga je u privatnoj svojini 81, 73% a u drugimoblicima svojine 18, 27%.

Stanovništvo se pretežno bavi poljoprivredom, naročito povrtarstvom i gajenjem malina. Na osnovu podataka koji se odnose na zvanične popise stanovnika, može se konstatovati da razvoj stanovništva beleži nepovoljne tendecije koje se ogledaju u produbljenju procesa ukupne i

NVO Gazo Water

ečo čentar Priličč ki kiseljak

4

NVO Gazo Water Civilnog društva, ekologije, eko etno rurarni turizama, održivog razvoja, Kulturnih i istoriskih vrednost, omladina i sport, Aarhuska konvekcija

prirodne depopulacije, kao i demografskog starenja. Po poslednjim zvaničnom popisu stanovništva, rađena 2002.g.

Pregled broja stanovnika SO IVANJICA I Priličkog kiseljaka SO IVANJICA MZ PRILIKE SELA DUBRAVA RADALJEVO RAVNA GORA ŠARENIK KATICI MOČIOCI PRILIKE PRILIČKI KISELJAK (RABRENI I KISELJAK)

tabela 1 35 445 4 307 1 880 1 011 105 556 123 143 1 416 133

34 domaćinstva

Starosna struktura stanovništva Priličkog kiseljaka pokazuje da se, najbrojnije grupacije stanovništva pomeraju od omladine ka srednjim godinama.

STANOVNIŠTVO STRUKTURA STAROST 20.g.

STAROST 60.g.

PRIRODNI PRIRAŠTAJ STAROSNA 40-55.g.

SVE STAROSNE GODINE STAROST 15.g.

RADNO SPOSOBNI OBRAZOVANJE PREKO 15.g.

OBRAZOVANJE PREKO 15.g.

OBRAZOVANJE PREKO 15.g.

tabela 2

IMA PAD IMA PORAST IMA PAD Čini od ukupne populacije stanovništva NASELJAVAJU RURARNO PODRUČJE IMA PAD Od ukupne populacije stanovništva SREDNJE OSNOVNO BEZ OBRAZOVANJA

% 47,7 71,3 2,5 23,2 65,2 12,5 63,9 32,8 30,6 30,9

PRIRODNE ODLIKE PRILIČKOG KISELJAKA I OKOLINE NVO Gazo Water

ečo čentar Priličč ki kiseljak

5

NVO Gazo Water Civilnog društva, ekologije, eko etno rurarni turizama, održivog razvoja, Kulturnih i istoriskih vrednost, omladina i sport, Aarhuska konvekcija

Prilički kiseljak je selo koje pripada MZ Prilike, opština Ivanjica, nekadašnja lekovita banja, u jugozapadnoj Srbiji, leži na obali reke Moravica, sa izvorištima mineralne vode, u Priličkoj dolini, i podnožju planinskog venca Mučanj. Stanište čestitih, toplih i gostoljubivih domaćina, oaza mira, čistog vazduha i ekološki zdrave netaknute sredine.

Geološka gradja Priličkog kiseljaka i okoline Je veoma raznovrsna. Na tako malom prostoru zastupljene su stene od starijeg paleozoika pa do halocena. Najveće rasprostranjenje ima paleozojska, a potom trijanska grupa. Paleozoikpaleozojsku grupu stena sačinjavaju karbonske i permske tvorevine.

U donjem delu karbonske serije preovladjuju i gotovo jedino se javljaju filiti i argilosisti. U gornjem delu ove stene su retke, a njihovo mesto zauzimaju peščari raznog sastava, obično vrlo liskunoviti, sive boje.

Trijas, zauzima prostrani zapadni deo sliva, zapadno od linije Mučanj – Malič. Od svih trijanskih tvorevina najzastupljeniji je u gornjem toku Lučke reke dijabas, rožnjačke formacije. Ta je formacija predstavljena kvarcnim peščarima crvene i sive boje, serijom glinovitih peščara i peskovitih glinaca finog zrna i crvene boje.

Deo krečnjačke table Mučnja je izmedju njegovog najvišeg vrha 1.534 m i kote 424 metra, toliko izražen vrtačama da daje utisak divljeg predela.

NADMORSKE VISINE PRILIČKOG KISELJAKA I OKOLINE NAZIV IVANJICA PRILIKE KATIĆI MUČANJ ( Jerinin grad ) Prilički kiseljak

tabela 3

NADMORSKA VISINA 468 439 1 020 1 534 493

Planine su dominantan oblik reljefa u ovom kraju, a vremenom nastanka, geološkim sastavom i pravcem pružanja, pripadaju dinarskom tipu planina. Bogate su šumama, proplancima, pašnjacima, hladnim izvorima, bistrim rečicama i čistim vazduhom, divljim voćem, raznom divljači i šumskim plodovima. Pogodne su za izlete, lovni, zdravstveni, zimski i eko-etno-rualni turizam. Zastupljene su, kako četinarske, tako i lišćarske vrste drveća u čistim i mešovitim postojbinama sa veoma bogatim fondom vrsta drveća. Od četinara se javljaju: smrča, jela, beli i crni bor, duglazija, ariš i druge, a od lišćara: bukva, cer , grab, kitnjak, breza, jasika kao i NVO Gazo Water

ečo čentar Priličč ki kiseljak

6

NVO Gazo Water Civilnog društva, ekologije, eko etno rurarni turizama, održivog razvoja, Kulturnih i istoriskih vrednost, omladina i sport, Aarhuska konvekcija

plemeniti lišćari: javor, jasen, brest, divlja trešnja i dr. Šume ovoga kraja su bogate i fitocenozama koje se mogu koristiti za sakupljanje lekovitog bilja, a obiluju i šumskim plodovima kao što su: borovnica, jagoda, kupina, malina i sl. Zastupljen je i veliki broj jestivog bilja, bogate su krupnom i sitnom divljači, što otvara mogućnost za lovni turizam.

KLIMA Prema geografskoj širini, Prilički kiseljak i njena okolina bi trebalo da imaju umerenokontinetalnu klimu, ali su reljef i biljni pokrivac uticali da skoro ceo Moravički kraj ima planinsku klimu, sa umereno toplim letima i hladnim zimama sa dosta snežnih padavina. Jedino u dolini Moravice je umerenokontinentalna klima. Karakteristike klime svrstavaju ovaj kraj u ekskluzivne evropske klimatske banje. Padavine su ravnomerno rasporedjene u toku godišnjih doba. Kiše su česte u proleće i jesen. Vetrovi su blagi i donose promenu vremena. Ističu se južni vetar i severac. Južni duva s kraja zime i početkom proleća, pa ubrzava topljenje snega. Severac duva tokom cele godine, ali znatno jače zimi. Ovaj vetar doprinosi tome da i u najtoplijim letnjim danima nema velikih vrućina.

SREDNJA TEMPERATURA NAJTOPLIJI MESEC APSOLUTNA NAKSIMALNA APSOLUTNA MINIMUM NAJHLADNIJI MESEC

tabela 4 28,8 0C 38,4 0C -25,2 0C - 13,3 0C

JUL

JANUAR OSTALI KLIMATSKI PARAMETRI

NAJDUŽA INSOLACIJA NAJKRAĆA INSOLACIJA UKUPNA GODIŠNJA INSOLACIJA PRVI MRAZEVI POSLEDNJI MRAZEVI DEBLJINA SNEŽNOG POKRIVAČA BROJ SNEZNIH DANA PROSEČNA GODIŠNJA KOLIČINA PADAVINA RELATIVNA VLAŽNOST VAZDUHA

tabela 5

JUL FEBRUAR

257 h 87 h 1 933 h

OKTOBAR APRIL 44 – 60 cm 80 – 100 dana 920 mm 78,2 %

VODOTOKOVI I REKE

NVO Gazo Water

ečo čentar Priličč ki kiseljak

7

NVO Gazo Water Civilnog društva, ekologije, eko etno rurarni turizama, održivog razvoja, Kulturnih i istoriskih vrednost, omladina i sport, Aarhuska konvekcija

Rečni sistem Priličkog kiseljaka opštine Ivanjice i bliske okoline čine bistre, i brze planinske reke Moravica, koje sa svojim pritokama vijugaju niz moravičke planine, dube krečnjačka korita i stvaraju uske i strme klisure.

Sve reke su izuzetno bogate ribom i pogodne za razvoj sportskog ribolova. Na teritoriji Priličkog kiseljaka i okoline se nalaze vodotok sliva Moravice koji su razdvojeni masivima i obroncima Golije, a prostiru se na terenu sa nadmorskom visinom od preko 500 m, većinom i preko 700 m i spadaju u čist salmonidni region.

Vode prelaznog regiona su površinski veoma malo zahvaćene, a vode mrenskog regiona još manje. Sa sigurnošću se može tvrditi da se na teritoriji Priličkog kiseljaka i ne susreću pravi vodotokovi mrenskog regiona, pošto se potočna pastrmka susreće čitavom dužinom pripadajućih vodotokova.

Izvorište Moravice se nalazi ispod najviših vrhova Golije sa severne strane. Teče na sever i prima znatan broj desnih i levih pritoka. Korito reke je zasuto šljuknovitim nanosom i većim delom degradirano usled veoma izražene erozije i bujičnih karaktera vodotoka. Širina korita pod vodom se kreće od 2 do 3 m u gornjem toku, pa čak do 10 m na izlasku sa teritorije opštine. Količina vode varira od 30 do 1.200 lit/sec, dok se za vreme perioda povodnja količina vode povećava čak i za 100 puta.

Stanje na vodotoku Moravice je jako izmenjeno u odnosu na nekadašnji period. Nestali su karakteristični virovi duboki čak i do 3 m, kao i brzaci od nagomilanog stenja i krupnog kamenja koji su činili izrazite bukove.

Leve pritoke Moravice su: Nošnica, Bukovička reka, Grabovička reka, Zarića potok i Darijevića reka. Na ovim vodotokovima nije registrovan izrazito bujični karakter, već su pomute kraćeg trajanja i bujice blaže izražene. U sliv Moravice spadaju i vodotokovi Malog i Veliki Rzava. Prvi nastaje od Četovačke reke kod Katića, a drugi od Presečke reke kod Močioca.

Fizičke karakteristike vodotokova u temperaturnom pogledu su sledeće: gornji tok Moravice sa pritokama ima temperaturu vode u letnjem periodu od 14 do 17 stepeni Celzijusa, a vodotokovi koji protiču kroz šumu imaju i nižu temperaturu. Kako se spuštaju u predele sa nižom nadmorskom visinom i temperatura vode se u letnjem periodu penje i prelazi 20 stepeni.

U zimskom periodu Moravica i većina pritoka se lede. U regionu gornjeg toka Moravice iznad sastava sa Golijskom rekom, predvidja se u narednom periodu izgradnja akumulacije za pijaću vodu, koja bi po svojim karakteristikama mogla biti izrazito salmonidna akumulacija.

Ukupna dužina vodotoka na teritoriji opštine Ivanjica računa se na 215 km, a površina na oko 355 ha.

NVO Gazo Water

ečo čentar Priličč ki kiseljak

8

NVO Gazo Water Civilnog društva, ekologije, eko etno rurarni turizama, održivog razvoja, Kulturnih i istoriskih vrednost, omladina i sport, Aarhuska konvekcija

Na teritoriji Priličkog kiseljaka i okoline se nalazi i veliki broj klisura reka, Malog i Velikog Rzava, Grabovačke, Panjice. Moravica kod Medjurečja prima s leve strane Nošnicu, kod Bukovice Bukovicu, a nešto severnije Grabovicu. Desne su joj pritoke Pakašnica, Manjanski i Budoželjski potok, Lučka, Marina i Lišanska reka. Po reci Moravici ovaj deo Starog Vlaha u srednjem veku dobio je ime Moravički Stari Vlah, kasnije u tursko doba Moravička nahija, a danas je deo Moravičkog okruga. Moravica je duga 60 km i teče od juga prema severu.

GRABOVICA nastaje od Brezovačke i Stragačinske reke. Obe izviru ispod Mučnja. Mesto gde se sastaju Brezovačka i Stragačinska reka nalazi se na 600 m nadmorske visine, a mesto gde se Grabovica uliva u Moravicu je na visini od 470 m. Otuda ova planinska reka ima veoma mali pad.

BILJNI I ŽIVOTINJSKI SVET Pedološki uslovi odnosno tipovi zemljišta Priličkog kiseljala i okoline imaju pretežno brdskoplaninski karakter. Pored reljefa i geološka podloga je značajan činilac u obrazovanju zemljišta. Veliki raspon u nadmorskoj visini od 402 do 1.534 metra, uslovljava klimatske razlike koje utiču na raznovrsnost biljnog sveta. Na prisojnim stranama planina više je njiva i voćnjaka, hrastove i listopadne šume, a na osojnim stranama preovlađuju livade i pašnjaci. U dolini reka, naročito dolinom Moravice, najviše je njiva, livada i voćnjaka, a u novije vreme sve je više malinjaka. Šumsko blago je izuzetan potencijal Moravičkog kraja, jer na šume otpada oko polovina ukupne površine teritorije Starog vlaha. Od šumskog drveća na visini do 1000 metara rasprostranjeni su vrba, topola, jova, jasen, cer, hrast, grab, brest, bukva, javor i zova, a na visini preko 1.000 metara smrča, jela i bor.

Na ovim prostorima je rasprostranjeno i šumsko bilje: leska, dren, glog, kleka, i zelenika. Šume su bogate šumskim voćem: borovnica, jagoda, malina, kupina, ribizla i ogrozd i različitim vrstama pečuraka: vrganj, smrčak, rudnjača, popovača, lisičarka, mlečnjača. Na području Priličkog kiseljaka postoje izvanredne mogućnosti za razvoj lovnog turizma, a postoji i udruženje lovaca "Čemernica".

Na ovim prostorima žive puhovi, lisica, zec, kuna, srna, jazavac, divlja svinja, fazan, divlja koka, orao, sova, kobac, itd. Odredjene vrste su zakonom zaštićene životinje. Brzi planinski potoci i reke su bogati raznovrsnom ribom: pastrmkom, mladicom, krkušom, mrenom i klenom.

Na šumskom području ovog kraja se nalaze dva priroda rezervata. Prvi, površine 14 hektara se nalazi pod najvišim vrhom Golije, Jankovim kamenom, a drugi površine od 26 hektara se nalazi ispod Crnog vrha, u blizini Ljutih livada. Ovi rezervati predstavljaju mešavinu jele, smrče i bukve prašumskog karaktera, a najviše stablo jele u rezervatu iznosi 56, smrče 55, a bukve 33 metra.

Prirodne znamenitosti su i strogo zaštićene biljne vrste i to: stablo piramidalne smrče u području Biser Voda - Crni Vrh - Radulovac i stablo smrče sa kuglastom formom krune u delu Dajićke NVO Gazo Water

ečo čentar Priličč ki kiseljak

9

NVO Gazo Water Civilnog društva, ekologije, eko etno rurarni turizama, održivog razvoja, Kulturnih i istoriskih vrednost, omladina i sport, Aarhuska konvekcija

planine. Kao prirodne retkosti zaštićene su zelenika i jeremičak. Posebnu znamenitost predstavlja devet hrastova na Palibrčkom groblju iznad Ivanjice koji po legendi simbolizuju devet braće Jugovića.

PRIRODNI SPOMENICI Prirodni spomenici Priličkog kiseljaka i okoline nalaze se na teritoriji dve opštine Ivanjice i Arilja u neposrednoj blizini Priličkog kiseljaka najudaljeniji 15 km PLANINA MUČANJ VRH JERININ GRAD /Opština Ivanjica/

Slika 3 Najviši vrh planine Mučanj a ujedno i Zlatibora u blizini sela Katiči udaljena od Priličkog kiseljaka prema Kokinom brodu 15 km. Mučanj je planina u jugozapadnom delu Srbije, koja se prostire istočno od planine Murtenice, sa juga je planina Javor i zapadno od grada Ivanjice. Planina je pored sela Katići. Mučanj je prepoznatljiv i uočljiv sa magistralnog puta koji ide ispod planine, po svom kraškom obliku i stenama od kojih se sastoji Jerinin grad.

Mučanj se svojim obroncima vertikalno uzdiže iznad Presečke reke, Velikog Rzava I Grabovice.

Najviši mu je vrh Jerinin grad (1 534 m). Mučanj je u stvari najvišivrh Zlatibora. Krečnjačkog je NVO Gazo Water

ečo čentar Priličč ki kiseljak

10

NVO Gazo Water Civilnog društva, ekologije, eko etno rurarni turizama, održivog razvoja, Kulturnih i istoriskih vrednost, omladina i sport, Aarhuska konvekcija

sastava, a na visoravnima postoje vrtače dubine10 - 15 m i širine 33 - 50 m. Ne samo da najviši vrh nosi ime Jerinin grad. Jedan deo njegovih padina je pod šumom, a drugi je ogoleo jer je najveći deo Mučnjabezvodan, kraški predeo.

Po narodnom predavanju, Sveti Sava dok jeizašao na ovu planinu jako se naMUČIO i tako je postao naziv planine: MUČANJ a izvor: Savina VODA. Neposrednoiznad Tomića, na Mučnju je Glatka stena, n.m.1224 metra, izuzetno pogodna za freeclimbing, tu je i pećina četničkog komandanta, Bože Javorca kao i puno vrtača i jama zanimljivih za speleologe, takodje ima lokaliteta pogodnih za paraglajding, orjentiring, mountain biking kao i za druge ekstremne sportove, no, Mučanj je baš neistražen u svakom pogledu i treba ga upoznati.

VODOPADI REKE PANJICE Vodopadi na reci Panjica u neposrednoj blizini sela Dobrače 5 km od Priličkog kiseljaka. Kanjon i vodopad reke Panjice, Dobrače – Arilje Kad reka Panjica stigne nekim tajnim putevima iz predela oko Bjeluše do Vodene pećine,svoj dolazak najavljuje vodeno-svetlosnim spektaklom: kaskadama i vodopadom.

KANJON REKE PANJICA Kanjon Panjice prolazi kroz selo Dobrače. Do Dobrača stiže se regionalnim putem Arilje Ivanjica, a skretanje za selo je na 12,7km od Arilje, ili na 15,4km iz Ivanjice.

Već pri samom skretanju s regionalnog puta Arilje – Ivanjica ka Dobracama, vidi se da se kanjon Panjice razlikuje od drugih kanjona. Sliku, koja se vidi ne može da se smestim u naše krajeve. Čini mi se da je stigla iz nekih tropskih krajeva.

SAVIN IZVOR Izvor lekovite vode Savin izvor za koji se veruje da je iz njega pio vodu Sveti sava po putovanju preko Mučnja po legendi da je i planina dobila ime jer se na tom putovanju mučio i po tome je planina i dobila ime. Nalazi se neposredno ispod Vrha Jerinin grad Mučanj planine.

IZVOR MINERALNE VODE U samom Priličkom kiseljaku postoji izvor mineralne lekovite vode za lečenje stomačnih bolesti.

PARK PRIRODE GOLIJA O ovome je toliko pisano da ga samo spominjemo

NVO Gazo Water

ečo čentar Priličč ki kiseljak

11

NVO Gazo Water Civilnog društva, ekologije, eko etno rurarni turizama, održivog razvoja, Kulturnih i istoriskih vrednost, omladina i sport, Aarhuska konvekcija

ISTORISKE VREDNOSTI PRILIČKOG KISELJAKA I OKOLINE Hadži Prodanova pećina - Ivanjica Hadži-Prodanova pećina je dobila ime po Karadjordjevom vojvodi koji je u pećinu sklanjao zbegove. Nalazi se u dolini Rašćanske reke,( pa je zbog toga zovu i "Rašćanska pećina"- raniji naziv "Šljepaja"), udaljena 7. kilometara od Ivanjice na putu za Guču na nadmorskoj visini oko 600 metara. Ispitana dužina pećine je oko 400 metara i sastoji se od dva sprata. Donji sprat pored glavnog ima i dva sporedna kanala. Ulazni deo pećine je širine oko 3 metra i završava se suženjem iza koga se nalaze prostrane dvorane koje su dugačke oko 50 metara i široke oko 15 metara. Desna strana ove dvorane pokrivena je bigrenim salivom i serijom plitkih bazenčića. U centralnom delu dvorane nalaze se debeli stalaktiti i stalagniti, a na stranama moćni salivi kao okamenjeni vodopadi. Dvorana se završava sa dva manja prodora-procepa. Gornji sprat počinje iz dvorane glavnog kanala i ispunjen je raznobojnim i raznovrsnim nakitom. U Hadži-Prodanovoj pećini je, ekipa studenata na čelu sa profesorom Biološkog fakulteta Beogradskog univerziteta dr Božidarom Ćurčićem, pronašla 25 novih vrsta pećinskih životinja (insekata), koje u svetu, ili nisu poznate ili su retke. Pećina je bila privremeno stanište lovaca-neandertalaca i pećinskog medveda čija su lobanja i brojne kosti i zubi pronađeni u pećini. Hadži-Prodanova pećina ulazi u malobrojna višeslojna paleolitska nalazišta na centralnom Balkanu i pruža veliki potencijal za buduća istraživanja. Hadži-Prodanova pećina predstavlja kombinaciju važnog turističkog, speleološkog i arheološkog objekta.

Kameni most na reci Moravici Za posetioce Ivanjice od posebnog interesa je kameni most na Javorsko – Dragačevskom putu.

Predstavlja najveći jednolučni most na Balkanu, sagrađen po principu klinova, bez vezivnog materijala. Gradili su ga italijanski majstori 1904-1906. godine sa ivanjičkim preduzimačem Blagojem Lukovićem od velikih kamenih blokova. Još uvek se koristi za saobraćaj i prelazak pešaka. Poslednjih godina zabranjen je prolaz teretnih vozila, a u planu je da bude samo pešački, kako bi se sačuvao.

Električna centrala na Moravici Sagradjena je 1911. godine. Predstavlja sedmu hidrocentralu u zemlji. Snaga joj je 240 KwS. Još uvek je u funkciji (osvetljava gradski park), ali je pretvorena u muzej. Sa svojim starim Simensovim mašinama, muzejske vrednosti ona danas predstavlja zanimljiv objekat koji privlači NVO Gazo Water

ečo čentar Priličč ki kiseljak

12

NVO Gazo Water Civilnog društva, ekologije, eko etno rurarni turizama, održivog razvoja, Kulturnih i istoriskih vrednost, omladina i sport, Aarhuska konvekcija

elektrostručnjake i turiste. Betonska brana visine 9 m čini ispred hidrocentrale prelep vodopad koji je vizuelni simbol grada. Mladi i smeli kupači u toku leta rado dolaze na branu i skaču u dubinu.

Spomenik đeneralu Draži Mihailoviću(1893-1946)alt altNalazi se u centru grada, podignut je aprila 2003. godine u znak pažnje legendarnom vođi Ravnogorskog pokreta u II svetskom ratu (đeneralu i komandantu jugoslovenske Kraljevske vojske u otadžbini). Pored spomenika je dom (Čičin dom) koji prerasta u Ravnogorsku biblioteku i muzej Ravnogorskog pokreta. Plato oko spomenika se nalazi u fazi uređenja tako da će nakon toga biti prijatno mesto za odmor i predah. Spomenik izaziva veliko interesovanje turista koji posećuju Ivanjicu .

Spomenik Revolucijealt Lociran je u samom centru Ivanjice. Delo je poznatog likovnog stvaraoca i revolucionara Đorđa Andrejevića - Kuna. Spomenik je u stvari mozaik veličine 5x2,4 m, i prikazuje ustanak, borbu i pobedu protiv okupatora.

Palibrčki grob altCrkva Lazarica – nalazi se na brdu iznad Ivanjice na 780 m nadmorske visine, 4 km od grada.

Prema predanju na ovom mestu je sahranjen Boško Jugović. “Pre 40-50 godina kažu da je došao od nekuda u Stari Vlah jedan čovek koji je našao jedan grobni kamen i razvaline od crkve u planini više Ivanjice i kazao ljudima: - Ovo je grob Boška Jugovića. Ranjen, veli, na Kosovu, došao je ovde i tu umro, pa mu je ova crkva bila podignuta za dušu”. Tu je godine 1911. Blagoje Luković, građevinar iz Ivanjice, podigao crkvicu i zasadio devet hrastova koji simbolizuju devet Jugovića. Prilikom kopanja temelja nađen je jedan kalpak težak 4 kg.

Crkva „Svetog Arhistratiga Mihaila“ – Prilike

NVO Gazo Water

ečo čentar Priličč ki kiseljak

13

NVO Gazo Water Civilnog društva, ekologije, eko etno rurarni turizama, održivog razvoja, Kulturnih i istoriskih vrednost, omladina i sport, Aarhuska konvekcija

Slika 4

Nalazi se na 8 kilometara od Ivanjice u selu Prilike. Po svojoj arhitektonskoj koncepciji, vrlo je stara gradjevina. Nad naosom crkve je kube, koje se oslanja na četiri luka. Konstruisano je pomoću pandantifa. U osnovi je jednobrodna gradjevina sa oltarskom apsidom u obliku polukruga i sa naosom. Kube ima devetostrani tambur i četvorostrano vidljivo postolje. Spoljne zidove opasuje venac slepih arkada, elemenata koji su karakteristični za našu sakralnu arhitekturu srednjeg veka. Na svakoj strani tambura nalazi se po jedan prozor.

Sva je verovatnoća da je crkva kao srednjovekovna gradjevina, porušena za vreme turske okupacije. U vremenu posle obnove Pećke patrijaršije, verovatno je i ova nova podignuta na temeljima neke stare crkve. Obnavljana je 1860. godine. Nije poznato da je živopisana jer unutrašnji zidovi nisu istraženi. U njoj se čuva prelepa ikona, Bogorodica sa Hristom, iz 1814. godine Crkva „Svetog Velikomučenika Georgija" - Radaljevo Nalazi se na seoskom groblju u Radaljevu. Prema predanju, najstarija je crkva u ovom kraju i često se vezuje za ime „Crkva Janja“, koja se pominje u starim srednjovekovnim spisima.

Obnovljena je 1810. godine ali se tačno vreme gradnje prvobitnog hrama ne zna. Jednobrodna je gradjevina sa velikom polukružnom apsidom. Nad središnjim delom hrama se uzdiže kupola, koja je postavljena na lukove odnosno pilaster. Pažnju skreću plastično obradjeni dovratnici na severnim vratima, koji su po svoj prilici gradjeni od starih nadgrobnih spomenika. Živopis je skoro potpuno uništen, osim dve ikone iz XIX veka.

Crkva "Svetog Ilije" - Gradina Iznad puta Ivanjica - Arilje, na 670 metara visokom vrhu Gradina, smeštene je crkvica posvećena Svetom Iliji. Feliks Kanic je zabeležio da je ona verovatno podignuta na ruševinama rimske NVO Gazo Water

ečo čentar Priličč ki kiseljak

14

NVO Gazo Water Civilnog društva, ekologije, eko etno rurarni turizama, održivog razvoja, Kulturnih i istoriskih vrednost, omladina i sport, Aarhuska konvekcija

stražarske kule. Narodna predanja govore drugačije. Po jednom verovanju crkvica je "preletela" iz Prilika kada su Turci pokušali da je obesvete, a po drugom Srbi su je preneli na vrh Gradine.

Treća opet kaže da su je iz priličkog polja na liticu za noć prenele vile. Legenda kaže i da su se ovde svojevremeno krili hajduci, pa je zato zovu i Hajdučka crkva. „Škola u Milandži“ Мilandža je jedno od najmanjih starovlaških sela utisnuto izmedju ogranaka Javora i Mučnja, u dolini reke Grabovice. Poznato je po prvoj školi u ovom kraju, koja je piodignuta 1833. godine.

Njen osnivač bio je vladika Joanikije Nešković. Počela je da radi na Nikoljdan 1833. sa 17 učenika. To je dvosobna brvnara pokrivena šindrom, a njen prvi učitelj bio je ćir Dionisije. U prvoj prostoriji sa otvorenim ognjištem živela su deca, a u drugoj je stanovao učitelj. Beše to prva škola u moravičkom kraju. 1852. godine nakon smrti prvog učitelja, škola se seli u istu zgradu, premeštenu zapadno od današnje crkve. Tu se nastava izvodila sve do podizanja nove školske zgrade 1872. godine u kojoj je nastava izvodjena sve do 1953. kad se škola zatvorila jer nije imala dovoljno učenika.

Manastir "Klisura" - Klisura Tamo gde se Moravica izmedju brda, iz priličkog polja probija u ariljsku dolinu, nalazi se manastir koji je po toj klisuri dobio ime. Predanje o nastanku ove svetinje seže do vremena Svetog Save.

Nije ni potvrdjeno ni opovrgnuto. Potpuno je opusteo prilikom velike seobe Srba pod Arsenijem Čarnojevićem. Obnovio ga je jeromonah Jaćim Kurlaga iz Bosne 1688. godine. Veoma značajnu ulogu imao je ovaj manastir za vreme Hadži-Prodanove bune, kao i u doba Prvog i Drugog srpskog ustanka. Sedamdesetih godina XIX veka u manastiru je bila osnovna škola, a za vreme Javorskog rata u njemu je bila smeštena vojna bolnica.

Današnja crkva po graditeljskim i gradjevinskim elementima slična je crkvi u Arilju i crkvama u manastirima Morača i Sveta trojica na Ovčaru. Gradjena je kamenom sigom. I pored suštinske jednostavnosti, uglavnom zahvaljujući krovnim površinama, kubetu i apsidi, pa donekle i ukrasnom vencu na ravnoj fasadi, gradjevina ostavlja utisak razudjene, ali jedinstvene, mirne, zgusnute mase koja je srasla sa okolnim terenom i strmim kamenim brdom oko nje.

U požaru koji je zahvatio crkvu za vreme bitke na Goliji 1688. godine, stradao je prvobitni živopis. Novi je 1952. godine oslikao akademski slikar Jaroslav Kratina. Pored opštehrišćanskih tema, na njemu su prikazane i ličnosti iz nacionalne prošlosti kao što su: vojvoda Rajko, Kosovka devojka, Majka Jugovića, Filip Višnjić, Majka Jevrosima i dr. Ikonostas je uradio Dimitrije Posniković 1867. godine, tako što je 31 ikoni donesenoj iz Odese, dodao svojih 11. Manastir Klisura je ženski manastir.

NVO Gazo Water

ečo čentar Priličč ki kiseljak

15

NVO Gazo Water Civilnog društva, ekologije, eko etno rurarni turizama, održivog razvoja, Kulturnih i istoriskih vrednost, omladina i sport, Aarhuska konvekcija

Moravički kraj spada u krajeve sa dosta i sa posebno zanimljivim, retkim i neobičnim nadgrobnim spomenicima i krajputašima. Sa ovih spomenika i krajputaša zapaža se bogatstvo jezičkog kazivanja, a posebnu pažnju izazivaju epitafi sa raznim duhovitim ili tužnim izrekama i stihovima.

Pored navedenog, postoji veliki broj crkava kao i ostataka porušenih crkava iz doba Nemanjića, i gradina (ostataka porušenih utvrđenja).

MANIFESTACIJE DOGADJAJI SABOR LOVACA GOLIJA SMOTRA NARODNOG STVARALAŠTVA "ZVUCI GOLIJE, JAVORA I MUČNJA" FESTIVAL IZVORNE SRPSKE PESME PRILIKE FESTIVAL DEČIJIH FOLKLORA ”SVETLOST NA BREŽULJKU” - PRILIKE ” NUŠIĆIJADA” - IVANJICA

Sadašnji status i stanje Priličkog kiseljaka -

-

Naseljeno mesto koje pripada selu Prilike Nalazi se na prostoru Opšite Ivanjica koje je proglašeno od strane Vlade Republike Srbije Područje vazdušne banje i zaštićene biosfere Poseduje izvor mineralne vode neispitanog sastava, vrednisti, i lekovitih svojstava, nezaštičen i ne merljivog protok, niti se to radi u vremenskim intervalima,…….. (obaveza po Zakonu o vodama, Zakona o zaštiti životne sredine, svaki izvor koji se koristi za ljudsku i životinjsku upotrebu) Poseduje u neposrednoj blizini Sportske terene za fudbal, rukomet, košarku i odbojkau i sportsku školsku salu.( U centru Prilika) Sportsku salu u osnovnoj školi OŠ Stevan Lazarević Prilike Ne poseduje smeštajne kapacitete ne zadovoljava kriterijume na osnovu Zakona o turizmu za turističku destinaciju.

U neposrednoj okolini ima Prirodne spomenike (zvanično su u prceduri na osnovu inicijative za kategorizaciju zaštite Priličkog kiseljaka i okoline), U prilikama i okoline postoje objekti od kulturne i istoriske vrednosti U neposrednoj okolini održavaju se kulturne manifestacije

NVO Gazo Water

ečo čentar Priličč ki kiseljak

16

NVO Gazo Water Civilnog društva, ekologije, eko etno rurarni turizama, održivog razvoja, Kulturnih i istoriskih vrednost, omladina i sport, Aarhuska konvekcija

-

-

Meštani Priličkog kiseljaka jednim delom su zaposleni, drugi se bave poljoprivredom uglavnom na usitnjenim parcelama. Bez pravog plana razvoja svako domačinstvo po svom nahodjenju.

Ne poseduje infrastukturu vodovod, kanalizacija, ulična rasveta, Jednom rečju naseljeno mesto koje osim domačinskih kuća i saobračajnica o kojima sami brinu od glavnog puta do svojih domova, nema ništa.

Nedefinisani imovinsko pravni odnosi

ŠTA JE SVE POTREBNO da bi se Priličkom kiseljaku vratio statut Banje i turističke destinacije 1. ŠTA JE BANJA? Banja je područje na kome postoje i koriste se jedan ili više prirodnih lekovitih faktora i koje ispunjava uslove u pogledu uredjenosti i opremljenosti za njihovo koriščenje u skladu sa odredbama Zakona o Banjama. Banja predstavlja prirodno dobbro od opšteg interesa, kojim upravlja država, a stara se o njenom stanju Opština,Prirodni lekoviti faktori smatraju se termalne i mineralne vode,... čija su lekovita svojstva naučno ispitana i dokazana.

Da bi se definisalo područje banje potrebno je da su ispunjeni uslovi u pogleduuredjenosti i opremljenosti područja a) Da banja ima organizovanu zdrastvenu službu b) Objekte i uređaje za korišćenje prirodnih lekovitih faktora c) Objekte za smeštaj i boravak posetilaca d) Odgovarajuče komunalne i druge objekte(vodovod, kanalizacija, saobračajnice, ptt i elektro objekte i javne zelene i rekreacione površine) 2. ŠTA KAŽU ZAKONI KOJI SU POSTUPCI a) Predhodno ispitati i utvrditi prirodnog lekovitog faktora lekovitih vrednosti izvorišta (Shodno čl. 40 Zakona o vodama o izvorištima brine nadležna Opština Ivanjica, a po Zakonu o Arhuskoj konvekciji dužna je da da informacije zainteresovanoj lokalnoj zajednici) b) Naučno i stručno istraživanje vrednosti i karakteristike tog područja ( podneta inicijativa i u postupku je od strane Zavoda za zaštitu prirode Srbije) c) Donosi se planski dokument u skladu sa propisima o planiranju i uredjenju prostora, Zakona o turizmu i Zakona o Zaštiti životne sredine (planom se obezbeđuje pored ostalog: zaštita i očuvanje prirodnih lekovitih faktora u banji, sprečavaju se aktivnosti koje mogu narušiti osnovna obeležja i svojstva banje) Uslovima uredjenja i izgradnje na ovom području i stvaranje uslova za razvoj zdrastvenih, rekreativnih i turističkih funkcija banje.

NVO Gazo Water

ečo čentar Priličč ki kiseljak

17

NVO Gazo Water Civilnog društva, ekologije, eko etno rurarni turizama, održivog razvoja, Kulturnih i istoriskih vrednost, omladina i sport, Aarhuska konvekcija

d) Izrada projektno tehničke dokumentacije e) Studije i dokumenta po medjunarodnim pravima f) Strategiju razvoja turizma Prilički kiseljak ( usaglašena sa Strategijom razvoja turizma Republike Srbije g) Podnosi se inicijativa nadležnom ministarstvu za definisanje prostora banje po pribavljanju dokumentacije i uslova definisanja područja banje. ( ovu inicijativu podnosi Opština ili ti zainteresovanja strana MZ npr. Po Zakonu o banjama) 3. KORACI AKTIVNOSTI a) IZRADA STRATEGIJE RAZVOJA PRILIČKOG KISELJAKA  Osnovati radnu grupu  POKRETANJE PROJEKTA ECO AVANTURA PARK i izrada svih potrbnih dokumenata i pripremnih aktivnosti shodno projektu i zakoniima Republike Srbija  Uraditi studiju izvodljivisti PROJEKTA ECO AVANTURA PARKA kao inicijalne kapisle razvoja BANJE PRILIČKI KISELJAK, eco turizma Moravičkog Starovlaškoe oblasti  STUDIJE OPRAVDANOSTI ZA PROGLAŠENJE TURISTIČKOG PROSTORA Moravičkog Starog vlaha (Prilički kiseljak i okolina) Shodno PRAVILNIKU O NAČINU IZRADE PLANSKIH DOKUMENAT ("Sl. glasnik RS", br. 58/2011) b) KONKRETNE AKTIVNOSTI Imovinsko pravne odnose rešiti dogovorom i u skladu sa mogućnostima  

 



NVO Gazo Water

Ispita prirodnog lekovitog faktora izvorske vode shodno zakonima Republike Srbije Rešiti Imovinsko pravne odnose katastarskih parcela predviđenih za izgradnju ECO AVANTURA PARKA dogovorom i u skladu sa ZAKONOM O VRAĆANJU ODUZETE IMOVINE I OBEŠTEĆENJU ("Sl. glasnik RS", br.

72/2011, 108/2013, 142/2014 i 88/2015 - odluka US) , ZAKON O STEČAJU ("Sl. glasnik RS", br. 104/2009, 99/2011 - dr. zakon, 71/2012 odluka US i 83/2014), i drugih zakona Republike Srbije Pokrenuti izradu projektne dokumentacije u skladu sa Uporedo sa aktivnostima predvidjenih projektom ECO AVANTURA PARK organizovati volontereske kanpove radi uredjenja pešačkih šumskih staza, uredjenja i čišćenje potoka Priličkig kiseljaka Organizovati lokalno stanovništvo zainteresovano za eko-etno turizam videti ko je zainteresovan, obuku i savete kao i logističku pomoć oko ečo čentar Priličč ki kiseljak

18

NVO Gazo Water Civilnog društva, ekologije, eko etno rurarni turizama, održivog razvoja, Kulturnih i istoriskih vrednost, omladina i sport, Aarhuska konvekcija

 



svega može pružati EKO CENTAR Prilički kiseljak NVO GAZO WATER naravno besplatno.

Uraditi marketinški plan Treba takodje imati u vidi da se treba osloniti na ekolgiju kao osnova za razvoj eko-etno rualnog turizama i pored standardnih turističkih proizvoda ponuditi jedan sasvim novi inovacioni turistički proizvod ECO AVANTURA PARK jer istraživanja pokazuju da drugi vidovi zahtevaju ogromna ulaganja, predstavljaju opasnost od povećanog zagadjen, a tako nešto ne postoji ni u okruženju ni u evropi.

Naša preporuka bazirati se na ciljnu grupu dece i omladine kao i starije populacije koji bi dolazili na odmor, rekreaciju i edukaciju, na principima ekologije, permakulture.

RAZMIŠLJAJ ECO LOGIČKI

PODACI O UDRUŽENJU NAZIV TIP MATIČNI BROJ PIN NAZIV PODRUŽNICE SEDIŠTE PODRUŽNICE OVLAŠĆENO LICE ADRESA OPŠTINA OBLAST DELOVANJA Telefon e-mejl OBVEZNIK PDV Banka intesa Banka intesa (inostr) Web sajt

NVO Gazo Water

GAZO WATER NEVLADINA NEPROFITABILNA ORGANIZACIJA 28037228 106968081 ECO CENTAR Prilički kiseljak i Aarhus centar Prilički kiseljak BEOGRAD PRILIČKI KISELJAK Ing BLAGOJA GAVRIĆ Generala Horvatovića 10 Beograd i Put za Varjače Prilički kiseljak Vračar Ivanjica Ekologija; Civilno društvo;Ecoturizam +381 11 4200 750 +381 60 530 02 58 ecocentar@gmail.com NE 160-350898-26 00-508-0003842.9 www.gazowater.com http://arhuscentar.mojsajt.rs/ http://ecoavanturapark.mojsajt.rs/

ečo čentar Priličč ki kiseljak

19