Sel og selstöður við Dýrafjörð
Ungur smali, aðeins fimm ára gamall, sat yfir ám frammi á Meðaldal sumarið 1910, ef til vill nálægt Fremraseli . . . „honum leið illa og var hræddur . . . hann hafði misst móður sína skömmu áður“90. . .: Ungum var börnum falin hjásetan. Fjarlægð frá heimabæ, framandi umhverfið og hinar persónulegu aðstæður kunna að hafa valdið óttanum þótt hugur reiki líka að reimleikum sem skýringu.
Daugstad getur þess að í Noregi hafi tíðkast að selfólkið blíðkaði hinar huldu vættir og verur seljanna með ýmsum hætti í von um velgengni þar. Væri það ekki gert gat jafnvel þurft að leita nýrra og friðsamlegri staða fyrir selstöðurnar.95 Ekki hef ég fundið dæmi um slíkar blíðkunarráðstafanir á seljum við Dýrafjörð, aðeins færslu selsins eins og sagði um selin frá Alviðru.
Það er sagt, að sel frá Alviðru hafi verið í Seljahvilft á Núpsdal, en verið flutt niður á Hæðirnar vegna reimleika. Sagt er að smali hafi tapað einhverju af fénu og ekki fundið. Fékk hann harðar ákúrur hjá selstúlkunum sem hann ekki þoldi og fyrirfór sér þar í selinu. Nú hélst fólk ekki við þarna og var selið þá flutt eins og áður sagði. Ekki minnkaði draugagangurinn þrátt fyrir það. Því var selið rifið eftir nokkur ár og byggt upp heiman við Hæðir, niður við Núpsána, þar sem Seljahvilftarlækurinn fellur í hana.91
Með öllu er óvíst hvenær síðustu selfarirnar voru farnar frá bæjum við Dýrafjörð. Um það verður að beita ágiskunum sem þó má byggja á nokkrum vísbendingum. Í sóknalýsingum, skráðum um 1840, segir af selstöðum í Þingeyrarhreppi og hvenær þær voru lagðar niður:
Þótt utan þessa sögusvæðis liggi má minna á það reimleikaorð sem fór af Holtsseli á Bjarnardal, rétt norðan við Gemlufallsheiði.92 Uppruni reimleikans átti að tengjast drukknun konu, hests, og hunds í Heiðaránni, er við búferlaflutning reyndu að fara yfir ána í vexti á vaði þar efra. Lík konunnar fannst neðar við ána og var borið í selhúsin. Eftir það þóttust menn verða hennar varir þar í selinu. Var hún kölluð Sel-Manga.93 Reimleika mun hafa gætt í Holtsseli vel fram á síðustu öld; meðal annars munu vegargerðarmenn í tjöldum við selið á fjórða áratug aldarinnar hafa orðið hans áþreifanlega varir.94 ---
„Allar þessar selstöður hafa niðurlagzt vegna illviðra, líka hafa þær þótt fólkskilar, en ábati ekki samsvarandi fyrirhöfn“, segir ennfremur í sóknalýsingunum.96 Um sama leyti virðast selstöður enn hafa verið frá þessum bæjum í Mýrahreppi (að Ingjaldssandi undanskildum):
90
Helgi Þorláksson í greinargerð til BG í apríl 2008.
91
Haukur Kristinsson frá Núpi í bréfi til BG 27. október 1980.
92
Ólafur Þ. Kristjánsson: „Vinnubrögð í Holtsseli“. (1979), 137.
Hvenær voru selin lögð af?
Frá Hrauni – lagðar niður 1820 Frá Kirkjubóli – lagðar niður 1823 Frá Söndum – lagðar niður 1827-1828 Frá Haukadal – lagðar niður 1828 Frá Svalvogum – lagðar niður 1830 Frá Meðaldal – lagðar niður 1833.
Hjarðardal fremri – „sem er árlega brúkuð.“ Bakkaþorpið svonefnda97 – „Bæir þessir eiga beitiland á sumrum fram á Hjarðardal, og hafa þar selstöðu ásamt Hjarðardal fremri, því mjög er landþröngt heima.“ Gemlufall – selstaða „sem árlega er brúkuð, því land er lítið heima.“ Mýrar – selstaða „sem áður var notuð og stundum enn nú.“ Núpur – „selstaða frá Núpi og Núpsþorpi. . . allur peningur þar hafður oftast í seli.“ 95 Daugstad: The location pattern of summer farms (seters) in Norway (2005), 4.
Kristján G. Þorvaldsson: Árbók Ferðafélags Íslands 1951 (1951), 31-32. 93
Frásögn föður míns, Guðmundar Jónssonar frá Lækjartungu, er þar var þá að störfum.
96
Sóknalýsingar Vestfjarða II (1952), 59.
97
Þ.e. bæirnir Fremstuhús, Miðhús, Glóra, Skemma og Bakki.
94
27
