Rit LbhÍ nr. 131
munar á aldri kvíanna sitt hvorum megin fjarðar má skoða búhátt sem til sögu kom upp úr miðri nítjándu öld: notkun færikvíanna. Byggt á búnaðarskýrslum virðist nefnilega hafa verið dálítill munur á fjölda þeirra á milli hreppanna: Í Þingeyrarhreppi voru þær fleiri eins og súluritið á bls. 19 sýnir. Það skyldi þó ekki vera að vestan fjarðarins hafi menn í meira mæli en Mýrhreppingar tekið upp færikvíar til daglegra mjalta fremur en halda við selstöðunum?
þeirra af fjölda allra örnefna á viðkomandi jörð. Gæti það bent til þess að umfang seljabúháttarins hafi verið þeim mun meira sem jarðirnar voru stærri. En hvað má svo lesa úr örnefnum sjálfum? Selja örnefnin í Dýrafirði virðast, rétt eins og í flestum öðrum héruðum, einkum vera tvenns konar: Annars vegar eru það sérstök heiti seljanna sjálfra, sem oftast hafa viðkomandi bæjarnafn að forlið, t. d. Hólasel, Sandasel, Botnssel og Mýrasel. Það geta einnig verið nöfn til aðgreiningar fleiri selja frá sama bæ, sbr. Fornasel, Nýjasel, Gamlasel, Heimrasel, Fremrasel. Hins vegar eru það örnefni staða og svæða í nágrenni selstaðnanna sem einkum hafa verið notuð til staðsetningar í samræðum fólks um land og umhverfi, til dæmis Seljalækur, Seljalágar, Selbali og Seljahvilft.
Hvað segja örnefni um selin og selstöðurnar? „Örnefnin eru minjar um mannlega starfsemi á liðnum tímum. Þau verða aðeins til þar, sem menn hafast eitthvað að“, skrifaði Magnus Olsen.67 Í ljósi þess verður nú kannað hvað örnefni tengd seljum og selstöðum í Dýrafirði kunna að segja. Fjöldi seljaörnefna, sem tengd eru stöðum og svæðum í nágrenni seljanna, má ætla að geti verið nokkur mælikvarði á það hversu gróinn og umfangsmikill búhátturinn hefur verið á hverri jörð. Þar sem langt er síðan hátturinn var lagður af eða lítið fór fyrir honum má ætla að seljaörnefnin hafi horfið úr munni fólks og/eða að forsenda hafi ekki verið fyrir myndun þeirra. Vissulega getur samfella ábúðar á einstökum jörðum hafa haft áhrif á það hversu vel örnefni bárust á milli ábúenda og kynslóða. Nábýli og mikil umferð fólks um landið vegna nýtingar þess ætti þó að hafa ýtt undir góða varðveislu örnefnanna.
Úr flokki seljaheitanna virðist einkum mega lesa tvennt: hugsanlegan aldursmun seljanna og staðarmun. Sé fyrst vikið að hinum síðarnefnda má á einni jörð, Meðaldal, finna dæmi um tvenn sel sem hugsanlega hafa verið í notkun samtímis. Þar eru örnefnin Heimrasel og Fremrasel. Í Noregi þekktist það að sel í mismunandi hæð væru nýtt frá sama bæ: Var þá fyrst flutt í lægra setta selið en þegar lengra leið á sumarið var farið í hærra liggjandi sel,69 líklega til þess að nýta stigul
Byggt á örnefnaskrám jarðanna68 reyndust 2,4% allra örnefna á jörðunum tengjast seli, heldur hærri hlutur í Þingeyrarhreppi (2,8%) en í Mýrahreppi (2,0%). Engin selja-tengd örnefni reyndust vera á 6 jörðum í Þingeyrarhreppi en 8 jörðum í Mýrahreppi. Hneigðar gætti til þess að seljaörnefnin væru þeim mun fleiri sem jörðin var metin dýrari (í jarðarhundruðum), bæði heildarfjöldi seljanafna á hverri jörð sem og hlutfall
Tilgáta um landnýtingu. Hringirnir þrír í Meðaldal – frá húshaga heima við bæ (nyrst – efst), um selhagana frá Heimrasel (í miðju) til selhaga Fremrasels (syðst – neðst).
67
Olsen: Þættir um líf og ljóð (1963), 12.
68
Örnefnasafn Stofnunar Árna Magnússonar í íslenskum fræðum.
69 Daugstad: The location pattern of summer farms (seters) in Norway (2005), 2.
20
