Gelibolu Tarihi Alanı - Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması

GELİBOLU TARİHİ ALANI

YENİ ŞEHİTLİK TASARIMLARI FIKIR PROJESI YARIŞMASI Şartname

GELİBOLU TARİHİ ALANI YENİ ŞEHİTLİK TASARIMLARI FIKIR PROJESI YARIŞMASI

Bu yarışma Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı (ÇATAB) tarafından 2017–18 yıllarında düzenlenmiştir.

sehitlikleryarismasi.com sehitlikleryarismasi@gmail.com

IÇINDEKILER 4

GIRIŞ

5

İdareden

6

Jüriden

9

Yarışma hakkında

16

GELIBOLU TARIHI ALANI

17

Mevcut anıt ve şehitlikler

44

Konaklama ve odak noktaları

46

Araç rotaları

48

Bisiklet ve yürüyüş rotaları

50

Sosyal medya kullanımı

54

Deniz savaşları

58

TARIHÇE

59

Çanakkale Savaşları

70

Çanakkale Tahkimat (Şevki Paşa) Haritası

76

YENI ŞEHITLIK ALANLARI

104

YARIŞMACILARA VERILENLER VE TESLIM FORMATI

105

Yarışmacılara verilecekler

105

Yarışmacılardan istenenler

106

Yarışmacıların Uymakla Yükümlü Olduğu Esaslar

106

Kimlik Zarfı

106

Tasarımların Teslim Yeri Ve Şartları

106

Sergi

106

Projelerin Geri Verilmesi

106

Rumuz Ve Ambalaj Esasları

107

Sonuçların İlanı

107

Kolokyumun Yeri

107

Anlaşmazlıkların Çözümü

107

Birincilik Ödülü Kazanana Uygulama Projesinin Yapımı İşinin Verilip Verilmeye-

107

ceği, Verilecekse Nasıl Verileceği

107

Soru Ve Cevaplar

GIRIŞ İdareden

5

Jüriden

6

Yarışma hakkında

9

IDAREDEN Dunt, quiaect aquaspi enimos a vel mi, soluptur, essitatur aut eossentes minverci ut poris sendis denihic te mos simendamenit re nulliti onsequunto velent.

Gitio. Ut dolum volum qui assum et fuga. Nequi odit omnihiliatum nonse veliquia quiducid eate re doluptias mo tempor as vel estor apis milicias entiur maxime pelliqu iandaec aesseque recaera epereremod mo blate esere duntio velenda ernatem poreri nem venduciam lacimus magni odit autam facienda nat lam la sinis digendio. As quos etustis esti rae eosa digenda ectate poreium que conet ab in res experchil iume est ut ped que volest veniassincto moluptatur reris il illab iderro et veria accus reperum repero idebit que cus et fugiatur, nonecul labores equiae odiam es plis et lam, soluptat undit, suntia nim verumquos everum etus etureicta ne dus doluptam, quae ne volendio.

Atus eris a pero dem accum es rectinc tatumet ut faciam renducitium fugia nihilluptas et et et etur molorem dolupti cullupta aut re vit minvelenimin estrum hicabor itamus sinis ad modi doluptatem es minum, ut ipsus ne odi ditecus volum, sit et utas es et laborecus, nonseque molorest, consequam esequisquo volestium qui torpos audanda sume niment vendellorum repelig endigen deliciis et as aceraepe ius sunt, voluptatem fugiatem volores dolorernam aut aut re odit isi rem simeni ut dolest, sintioreptas arumenis ius et lacestr uptam, solendus raeperum sed utatibus sinvele ctatur, aut voloribus prem iderum, apiento debis mosae eos imus voluptas quidele nimenditae deligni hicatus et explabore veles ex ex eum qui tem enimus, eat verumqu asitasi dellis dolestrum id ut ommoluptisi quiaece puditiscius dissenduci tem in rem voluptaque re ne volorem ese imus, officiam qui que dolupicius que maior mintem. Arianis rem quis et apel eos et volessimodit vent.

Borit enis cusam volut ut ullaborem quas sunt et omnis repedis aut ut atus aliquam harcia dolorib uscipsam, ut enisimin nonse delent, officae qui ut lanihic totatis ciducidel iur sum quod magnis sitaero omnim inimaximus denimol orempore consent, omnis volum autem quas eatatecum et omnimeniamus explacit et et vendam idit quiderae enihil iundiat ibusdae con rerum ipsam eate pores eos pos por simus.

Pedia conseditam, id molupta tessimolo quos et quatem re vendae porro beresciur anis mod minciun tiuntus esed mil ium remquia tisquatum vendaera quo mos pratur a de nis neceptas ulpa autae quiae. Agniendit, con perro quiduci istiur alist, que id quatate mquiame ndipietur, nis experi nam quo derendit et odiossitius, tecersped moloriate corat.

Ici suntotat. Danimus re pa nimin cum comnitis illut alitae preicip icimolectur at ut volorpos am, quam quam quam ut voloria cupidundi cuptiatia solupta tatquosam, eumetur sit ipsam, volorum faccaborem sit fugitatiates et evellore, sam expedi unt lat vent omnis voluptas eatempost laut ante voluptae porrum eatem et laccae. Itas ipsuntem. Et a voluptae plabo. Ant aut occupta tiatur, nonseria nosam ut fuga. Luptate mpelit, et aliquatius volluptatas siminctur, odi aut occum ipsanih itiur?

Pedia conseditam, id molupta tessimolo quos et quatem re vendae porro beresciur anis mod minciun tiuntus esed mil ium remquia tisquatum vendaera quo mos pratur a de nis neceptas ulpa autae quiae. Agniendit, con perro quiduci istiur alist, que id quatate mquiame ndipietur, nis experi nam quo derendit et odiossitius, tecersped moloriate corat.

Ici suntotat. Danimus re pa nimin cum comnitis illut alitae preicip icimolectur at ut volorpos am, quam quam quam ut voloria cupidundi cuptiatia solupta tatquosam, eumetur sit ipsam, volorum faccaborem sit fugitatiates et evellore, sam expedi unt lat vent omnis voluptas eatempost laut ante voluptae porrum eatem et laccae. Itas ipsuntem. Et a voluptae plabo. Ant aut occupta tiatur, nonseria nosam ut fuga. Luptate mpelit, et aliquatius volluptatas siminctur, odi aut occum ipsanih itiur?

Molo il erferum que doluptatur?

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 5

JÜRIDEN İKİYE BÖLÜNEN YAŞAMIN TASARIMI ÜZERİNE Gelibolu Yarımadası, Çanakkale, Anafartalar, Conk Bayırı ve diğerleri... Yüzyılı aşkın bir süre önce bu ülkenin özgürlüğüne, “Kurtuluş Savaşı”na doğru giden yolun başlangıcı, uzun mücadele kapılarının açıldığı yerler... Bir ulus için yeniden hayata dönmenin, nefes almanın başladığı anlar... Bir bütünün parçaları, bir zincirin halkaları, anılar, anıtlar, bazılarının isimleri bile bilinmeyen kaybettiklerimiz ve kaybederek kazandıklarımız...

Bugün o yamaçlar, o dağlar sessizdir ama etrafta dolaşırken sanki savaş hala yanı başımızda sürüyor, savaş yolunda yürüyormuşuz gibidir. Sonuç hüzünlü olur. Bu yarımadada bu topoğrafyada, yüzbinlerce kişi yaşamını yitirir. Sanki kimsenin olmadığı, kendi kendimize kaldığımız bomboş mekânlarda oluruz bugün, kaybettiklerimizle birlikte. Umudumuzu hiç yitirmeden kaybedilenleri aramaktayızdır bir tepeden bir tepeye. Dramatik bir resimdir önümüzdeki kilometrelerce uzadıkça uzayan toprakların resmi. Sonra her şey yine sessizleşir.

Zaman aniden durur.

Ama yaşam da sanki tam orta yerinden ikiye bölünmüştür. Bir yanda hala o acımasız anıları ile savaş vardır sanki dün gibi, hala canlı, hiç bitmeyen savaş. Bir yanda da o savaşı yaşayanların özlemi, kaybettiklerimizin bedeli bizim kazandığımız ve şimdi yaşadığımız barış vardır. Savaş ve barış karşı karşıya gelir, yaşamın ortasında yüz yüzedirler. Bu sadece bizim için değil diğer devletlerin yitirdikleriyle de ilgilidir. Onlarınkiler gibi, işte bugün tarla olan üzerinde, etrafında rengârenk çiçekleri ve bu bölgeye özgü bitki örtüsüyle, topoğrafyası ve bazen de toprak ve kayalar ile çevrili bomboş şehitlikler adeta tek tek izler sürerek takip ederek bulduğumuz yerlerdir. Uzun aramalardan sonra yüz yıldır saklı, açmaya kıyamadığımız kutsal köşelerdir.

15 yeni şehitlik bir şarapnelin patlamasından sonra bütün parçaların her yere dağılmasına benzer. Bu şehitlikler uzun yıllar önce yapılmış haritanın izleri sürülerek bugün araştırmalar sonucu yerleri tespit edilen, kilometreler boyunca yaygın bir şekilde bulunan alanlardır. Bunların bir kısmı yarımadanın güney bölgesinde, daha önce düzenlemeleri yapılmış olan şehitliklerimiz ve diğer devletlerin anma mekanlarının yakın çevresinde yer alır. Kuzeydeki bölgede olanlar ise, bugün güneyde bulunan ve bilinen şehitliklerden uzakta dağınık haldedir. Yerleri karakter olarak bazen birbirinden farklı özellikler taşısa da her nasılsa sanki yeniden bir zincirin halkaları olmayı isterler, ya da yukarıdaki nitelikleri de göz önüne alınarak bir bütün hikâyenin, parçalara ayrılmış bir bütünün içinde yeniden bütün bir senaryonun parçaları olmayı beklerler.

Altında, kaybettiklerimizin yattığı bu kalıntılar, biten savaşın, hala belleğimizde var olan izlerinin ve şimdiki barışın bir araya geldiği, anısal, anıtsal ve kutsal yerlerdir. Resmedilen bu ortamda farklı disiplinlerden bir araya gelerek oluşturulacak yarışmacı ekiplerden sözü edilen bu bütünlüğü, herhangi bir şekilde bu senaryoyu ve bu birlikteliği tasarımlarına yansıtmaları, özellikle beklenmektedir.

Yukarıdaki tabloda vurgulanan “Savaş” ve “Barış” kavramlarının karşıtlığı ve bu ikilemin arasında olma hali belki de tasarlama yönünden bir başka ikilemi de beraberinde getirmektedir. İnşa etmenin niteliği fiziksel ve kavramsal olarak farklı açılardan tartılsa da mimarlık inşa etmek, peyzaj ise üzerinde yaşadığımız bütün doğanın alt yapısı olarak görülebilir. Her nasılsa inşa etmenin altındaki yerdir, sonsuz platform, sonsuz bir kaidedir. Özellikle böyle bir yarışmada, bu doğal peyzajın üzerinde inşa etme ve etmeme ya da nasıl etme arasında yaşanan sorular ve cevaplar arasındaki diyalog bu işin özü de denilebilir. Mimarların, peyzaj mimarlarının, sanatçıların, plancıların birlikteliği, bu ikilemler, bu tartışmalar, bu spekülasyonlar arasında diyalog kurabilecek bağlayıcı bir köprü olabilir. Bütün bu ikilemler arasındaki insanı tasarımda yerli yerine oturtur.

1997’deki Uluslararası Yarışma’nın raporundan bir alıntı bütün bunların sanki özetidir.

"Bu büyüklükteki bir alanda, çeşitli planlama etkinliklerinin birleştirici unsuru - koruma bağlamında - yüz binlerce askerin anısına duyulan saygıdır.

Yaşayan bu alan bir mezarlık değil, kahramanlığa ve ölü askerlere adanmış bir anıttır. Bu nedenle, insan yaşamının devamlılığı duygusuyla birlikte algılanan bilgelik, güvenlilik ve sessizlik, planlama ve uygulama etkinliklerinin her açıdan ana konusu olmalıdır".

–Gelibolu Yarımadası Barış Parkı Uluslararası Fikir ve Tasarım Yarışması Jüri Raporu

6 | Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması

TASARIM SORUNUNA YAKLAŞIM Gelibolu Tarihi Alanı, konumu ve tarihi öneminin yanı sıra, sahip olduğu kültürel ve doğal

tedir. Bu çerçevede yarışmaya konu bu 15 alanın belirli senaryolara bağlı olarak farklılaşan

değerleriyle ulusal ve uluslararası ortamda bir üst kimlik olarak Barış’ı temsil eden eşsiz bir

nitelikleri doğrultusunda gruplar halinde ele alınması da mümkündür.

coğrafyadır.

Tasarım sorununun çözümü, bu tanımlanan bağlam içinde tek bir sanatçı ya da tasa15 şehitlik alanından Kiremitdere ve Eroğlu Şehitlikleri, yarımadanın Kilye - Kabatepe

rımcının elinden çıkabileceği gibi alanın üstteki paragrafta tanımlanan ya da orada dahi

aksının güneyinde; diğer 15 alan ise kuzeyde 3 grup halinde yer almaktadır. Bunlardan

bulunmayan farklı düzlemlerde taşıdığı özelliklerine göre kategorize edilmesiyle, ekiplerin

Kılıçdere I, Kılıçdere II Şehitlikleri Anzak Koyu ile Kocadere arasında; Naimsırtı, İsmailoğlu

bireyselliğinden bütünselliğe giden bir tasarımla da yapılabilir.

Deresi, Abanos Deresi, İbrikçe I, İbrikçe II ve Kanlıköprü Deresi Şehitlikleri Büyük ve Küçük Anafarta yerleşimlerinin batısında; Küçük Anafarta, Arslantepe ve Havantepe Şehitlikleri

Topografik açıdan uygun alanlarda engelli erişiminin dikkate alınması beklenmektedir.

ise bu yerleşimlerin kuzeyinde, Kireçtepe civarında yer almaktadır. Şehitlik alanlarında bulgu sınırları toplu mezar niteliği taşıdığından içerisinde herhangi bir Yarımada yalnızca muharebe alanları ile değil, Arkeolojik, Kentsel ve Doğal Sit Alanları ile

şekilde temel gerektiren bir yapı yapılmamalıdır.

de evrensel değerler taşıyan bir koruma alanıdır. Bu nedenle mekâna yapılacak her türlü fiziksel müdahalenin, doğal ve kültürel peyzaj karakterinin devamlılığı ilkesi gözetilerek ele

Bulgu sınırı dışında gösterilen öneri şehitlik alanı sınırı şematiktir. Hâlihazırda kamulaştırma

alınması ana hedeftir.

çalışmalarının devam etmesi nedeniyle alan büyüklüğü çok fazla değiştirilmemek üzere sınırlar yarışmacının önerisine göre esnetilebilir.

Tasarlanması beklenen yeni şehitlik alanları ve çevresinde, bütünsel bir yaklaşım ile tasarım stratejileri ve ilkelerinin geliştirilmesi hedeflenmektedir. Bununla birlikte parkın üst kimliği

Çanakkale Valiliği’nce açılan ve Haziran 2014’te sonuçlanan Odak Alanları yarışmasıyla

olarak GYTMP Uzun Devreli Gelişme Planı ile de vurgulanan barış kavramı çerçevesinde

Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı genelinde bütüncül bir yaklaşım ile tasarım stratejileri

yere ait özgün kimlik ve anlamın vurgulanması önem taşımaktadır.

ve ilkelerinin geliştirilmesi, yere ait özgün kimlik ve anlamın vurgulanması beklenmektedir.

Bu kapsamda, adı geçen yarışmada, benzeşen yapısal unsurlar (otoparklar, yaya yolları,

Yukarıda çizilen çerçeve ışığında, bu altyapı ve ikilemler arasında, jüri; yaratıcı, zamanı

kent mobilyaları, yönlendirme elemanları vb.) için bütünsel tasarım ve malzeme önerileri

olmayan, eskimeyen projelere, ileriye dönük yeni buluşlara ve çözümlere açıktır. Duygusal

geliştirilecektir. Bu yarışmaya konu olan şehitliklerin ise özellikle erişim noktalarında alt öl-

olarak zaten zorlu ve taşıdığı değerlerle en iyi çözümü hak eden bu tasarım probleminin, 15

çekte bu önerilerle kesişmeleri söz konusu olabilecektir. Konunun bu yarışmayı ilgilendiren

şehitliğin tasarlanması beklentisiyle nicelik olarak da zor bir hal aldığı yadsınamaz.

tarafı, yarışmaya konu olan şehitlikler ve bunların ayrılmaz bir parçası olarak şehitliklere yaklaşım senaryosunu yansıtan temel erişim yollarıyla sınırlıdır.

Ancak 15 şehitliğin konumu, peyzaj, tarihsel süreç içindeki yeri ve önemi, tarihi alan içindeki

Bitkilendirme, mevcut habitatı güçlendirmek için yapılacaktır. Tasarımı yapılacak alanlar

konumu gibi özeliklerinin tasarımcıların konulara farklı yaklaşmalarını sağlayacağı düşünce-

doğal bitki türleri kullanılarak, çevredeki bitki örtüsünden ayırt edilemez hale getirilebilir.

siyle jüri yarışmaya konu bu 15 alanı kategorize etmenin de bir tasarım sorunu olduğunu

Bununla birlikte yerel olmayan türler de tasarımın bir parçası veya destekleyicisi olarak

dikkate alarak şehitlikleri ayrı ayrı yarışmaya açmak yerine, aday ekiplerin tamamından tüm

kullanılabilir. Ancak bu tür kullanımlarda alanın doğal bitki örtüsünün zaman içerisinde

yerlere ilişkin çözüm üretmelerini beklemektedir.

bozulmasına neden olacak tercihlerden kaçınılmalıdır.

Jüri, tasarlanacak 15 şehitliğin yine yukarıda tasvir edilen tabloya paralel olarak bütünsellik

Erişim senaryolarının da şehitliklerin deneyiminde önemli birer kurgusal yaklaşım olarak ele

taşımasını beklemektedir. Ancak bu kesinlikle tekdüzelik ya da tek tipleştirme olarak algı-

alınması gerekmektedir. Toplu ulaşım, araç, bisiklet ve yaya erişiminin düzeyi tasarımlarda

lanmamalıdır. Aksine, bütünsel bir kurgu içerisinde ekiplerin her bir yerin özgün karakteri

irdelenmelidir.

doğrultusunda alanlara farklı gözlerle bakması önemsenmektedir.

15 şehitliğin Gelibolu Tarihi Alanı içindeki konumu, doğal peyzaj ve tarihsel süreç içindeki yeri ve özeliklerinin tasarımcıların konulara farklı yaklaşmalarını sağlayacağı düşünülmek-

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 7

8 | Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması

YARIŞMA HAKKINDA YARIŞMANIN AMACI

YER GÖRME

“Gelibolu Tarihi Alanı – Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması” ile ekonomik, özgün

Yer görmek zorunludur. Ekipte müellif olarak yer alacak isimlerden en fazla iki ekip üyesinin

ve nitelikli mimari yaklaşımların, günümüz mimarisine de ışık tutabilecek işlevsel ve yenilikçi

Yarışma Takvimi’nde “Yer Görme” olarak belirtilen tarihteki yer görme gezisine katılması

çözümlerin öne çıkarılması; doğaya saygılı, çağdaş bir çevre ve mimari anlayışı ortaya

zorunludur.

koyan proje ve müelliflerin saptanması; güzel sanatların teşviki; ilgili mesleklerin gelişmesi; mesleki etik değerlerin pekişmesi ve ekiplerin uluslararası rekabet gücü kazanmalarına

Yer görme için ödeme yapılmayacaktır ve programı aşağıdaki gibidir.

uygun ortamın sağlanması amaçlanmaktadır.

19 Eylül 2017, Salı 08:30 – 09:00

Tanışma, ÇATAB binası, Eceabat

BU YARIŞMAYA KİMLER KATILABİLİR

09:00 – 10:00

Alan hakkında bilgilendirme konuşmaları

Bu yarışma, tasarım disiplinleri ve sanat dallarından katılımcılarla oluşturulacak tüm ekiple-

10:00 – 19:00

Yeni şehitlik alanları gezisi

rin ön seçim başvurusuna açıktır.

20 Eylül 2017, Çarşamba Jüri; mimarlık, peyzaj mimarlığı, planlama, güzel sanatlar, sosyal bilimler gibi farklı alan-

09:00 – 12:00

Yeni şehitlik alanları gezisi

lardan meslek insanlarından, sanatçılardan ve akademisyenlerden oluşan disiplinler arası

13:30 – 19:00

Örnek şehitliklerin gezilmesi

yapıda 10 ekibi yarışmacı olarak seçecektir.

YARIŞMA TAKVİMİ Ön seçim başvurusu yapacak ekiplerin yerine getirmeleri zorunlu koşullar şartnamenin

Ön seçim şartnamesinin ilanı:

25 Temmuz 2017, Salı

“Ön Seçim Koşulları” bölümünde ayrıntılı olarak açıklanmıştır.

Ön seçime başvuru için son tarih:

8 Eylül 2017, Cuma

Ön seçim sonuçları ve yarışmanın ilanı:

14 Eylül 2017, Perşembe

YARIŞMANIN TÜRÜ VE ŞEKLİ

Yer görme gezisi:

19-20 Eylül 2017, Salı-Çarşamba

Bu yarışma Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı (ÇATAB) tarafından,

Soru sormak için son gün:

6 Ekim 2017, Cuma

6546 Sayılı Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı Kurulması Hakkında

Cevapların ilanı:

13 Ekim 2017, Cuma

Kanun ve 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 23.maddesine istinaden Mimarlık, Peyzaj

Projelerin son teslim tarihi:

12 Aralık 2017, Salı

Mimarlığı, Mühendislik, Kentsel Tasarım Projeleri, Şehir ve Bölge Planlama ve Güzel

Postanın teslim alınması için son tarih:

14 Aralık 2017, Perşembe

Sanat Eserleri Yarışma Yönetmeliği dâhilinde ulusal, ön seçimli fikir projesi yarışması olarak

Jüri çalışması başlangıcı:

16 Aralık 2017, Cumartesi

düzenlenmiştir.

Kolokyum ve ödül töreni:

9 Ocak 2018, Salı

YARIŞMANIN YERİ VE KONUSU

ÖDÜLLER VE ÖDEME ŞEKLİ

Yarışmaya konu olan yerler, Çanakkale ili Eceabat ilçesi sınırları içerisinde, “6546 SAYILI

1. Ödül 200.000 TL

ÇANAKKALE SAVAŞLARI GELİBOLU TARİHİ ALAN BAŞKANLIĞI KURUL-

2. Ödül 140.000 TL

MASI HAKKINDA KANUN” ile tanımlanan bölgede yer almaktadır. Bu yerler şu

3. Ödül 90.000 TL

internet linki ile görülebilir: x.co/gelibolu

4. Ödül 70.000 TL 5. Ödül 50.000 TL

Yarışmanın konusu tanımlanan yerde bulunan 15 anma mekânı / şehitliğin tasarlanmasıdır.

1. Mansiyon 40.000 TL 2. Mansiyon 35.000 TL

İDARENİN İLETİŞİM BİLGİLERİ

3. Mansiyon 30.000 TL

Yarışmayı Açan Kurum: Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı

4. Mansiyon 25.000 TL

Adres: İsmetpaşa Mah. Çamburnu Mevkii. No: 113

5. Mansiyon 20.000 TL

Eceabat, Çanakkale Telefon:

+90 286 814 1128

Seçici Kurul değerlendirmesi sonucunda, yukarıdaki ödüller Yarışmayı Açan İdare tarafın-

E-posta:

sehitlikleryarismasi@gmail.com

dan, en geç yarışma sonucunun yayınlanmasını izleyen bir ay içerisinde sahiplerine veya

Web Sitesi:

www.sehitlikleryarismasi.com

yasal vekillerine 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 29. Maddesine istinaden net olarak

ödenecektir.

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 9

DANIŞMAN JÜRI ÜYELERI

Zülküf Memiş, ÇATAB Baş-

Özkan Tekin, ÇATAB Alan

Şahin Aldoğan, ÇATAB

Serdar Nizamoğlu, Plan

Ömer Yılmaz, Mimar, Kivi

kan Yardımcısı

Planlama ve Proje Grup

Danışman Heyeti Üyesi

Koordinatörü

Stratejik Planlama AŞ

1971 yılında Balıkesir’de doğdu.

Başkanı

1948 yılı Adıyaman Kahta

Serdar M. A. Nizamoğlu ODTÜ

Ömer Yılmaz, 1971 yılında

İlk ve ortaöğrenimini Balıkesir’de,

1979 yılında İzmir’de doğdu.

doğumlu olup, Deniz Harp

Mimarlık Fakültesi, Şehir ve

İstanbul’da doğdu. 1989 yılında

Lisans öğrenimini Bolu Abant

İlköğrenimini Karaman'da orta-

Okulu mezunudur. Deniz

Bölge Planlama Bölümü’nden

orta eğitimini tamamlayarak

İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim

öğrenimini İstanbul Darüşşafaka

Kuvvetleri Mayın Filosu’nda,

1988 yılında mezun oldu. Ankara

İTÜ Mimarlık Fakültesi Mimarlık

Fakültesi Sınıf Öğretmenliği

lisesinde tamamladı. 2004 yılında

emekli olduktan sonra Ticaret

Büyükşehir Belediyesi Metropo-

Bölümü'ne girdi. Okulun yüksek

Bölümünde, Yüksek Lisansını

Selçuk Üniversitesi Şehir ve

filosunda makine branşında çalıştı.

liten Planlama Şube Müdürlüğü

lisans programını tamamlamadı.

Çanakkale Onsekiz Mart Üniver-

Bölge Planlama Bölümünden

1965 yılından itibaren Çanakkale

dahil olmak üzere 20 yıl yerel

Kazılara katıldı. 1993 - 1997 yılları

sitesi’nde Eğitim Yönetimi, Teftişi,

Şehir Plancısı olarak mezun oldu.

muharebe alanında Çanakkale

yönetim deneyimine sahiptir.

arasında tasarım ofislerinde, 1997-

Planlaması ve Ekonomisi Alanın-

2005-2015 yılları arasında İstanbul

Savaşları tarihi anı ve izlerini

Halen serbest şehir plancısı olarak

1999 yılları arasında şantiyelerde

da tamamladı. Konya, Bayburt ve

Büyükşehir Belediyesi İMP

araştırıyor. Orman Bakanlığına

planlama ve danışmanlık hizmeti

çalıştı. Kurulduğu Ekim 2000

Kocaeli illerinde, öğretmenlik ve

(İstanbul Metropolitan Planlama

bağlı Gelibolu Tarihi Milli Parklar

vermektedir. Kentsel tasarım, alan

tarihinden 31 Aralık 2015 tarihine

yöneticilik yaptı. 2007 yılında Ma-

Merkezi), KUDEB ve Şehir

Müdürlüğü’nde danışman olarak

yönetimi, mekânsal planlama, kır-

kadar Arkitera Mimarlık Merke-

arif Müfettiş Yardımcılığı sınavını

Planlama Müdürlüğü’nde Şehir

çalıştı. Halen Çanakkale Savaşları

sal kalkınma, göç çalışma alanları

zi'nin Yönetim Kurulu Başkanı

kazanarak Şanlıurfa iline atandı.

Plancısı olarak görev yaptı. Evli ve

Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı

arasındadır. Halen, “Gelibolu Tari-

olan Ömer Yılmaz, kurumun

Şanlıurfa ve Çanakkale illerinde

iki çocuk babası olan Özkan Tekin

Danışma Kurulu üyesidir. Çanak-

hi Alan Planları ve Alan Yönetim

onursal başkanlığının yanı sıra Kivi

Maarif Müfettişi, Grup Başkanı

Ağustos 2015 tarihinde görev al-

kale ile ilgili yayımlanmış birçok

Planı” işinde Proje Koordinatörü

Stratejik Planlama AŞ’nin koordi-

ve Çanakkale Maarif Müfettişleri

dığı Çanakkale Savaşları Gelibolu

kitapta düzeltme ve inceleme

olarak görev yapmaktadır.

natörlüğünü yürütmektedir.

Başkan Yardımcılığı, Çanakkale İl

Tarihi Alan Başkanlığında halen

yapmıştır.

Milli Eğitim Müdürü olarak görev

Alan Planlama ve Proje Grup

yapmıştır. 29 Mart 2017 tarihinden

Başkanı görevini sürdürmektedir.

Yayınlanmış Eserleri: Gürsel

itibaren Çanakkale Savaşları Ge-

Göncü- Mehmet Şahin Aldoğan,

libolu Tarihi Alan Başkanlığında

Siperin Ardı Vatan, Gürsel

Başkan Yardımcısı olarak görevine

Göncü- Mehmet Şahin Aldoğan,

devam etmektedir.

Savaş Alanları İngilizce Türkçe Rehber Kitabı

10 | Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması

ASLI JÜRI ÜYELERI

Özgür Bingöl, Mimar, BBMD

Can Kubin, Şehir plancısı,

Kemal Özgür,

Sami Ata Turak, Orman mü-

Hüseyin Yanar, Mimar, Orp-

Mimar Sinan Üniversitesi,

Promim

Peyzaj mimarı, PMP

hendisi, S. Ata Turak Peyzaj

heus North Architects (Jüri

Mimarlık Bölümü’nden 1998

1987 yılında ODTÜ Şehir ve Böl-

1989 Yılında Ankara Üniversitesi

Tasarım Hizmetleri

başkanı)

yılında mezun oldu. Aynı üniver-

ge Planlama Bölümünden mezun

Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarlığı

Sami Ata Turak, 1986 yılında

Akademiyi (MSGSÜ) Üstün

sitede, 2001 yılında yüksek lisans

oldu. 1989 yılında R. Raci Bademli

Bölümü’nden mezun oldu. Aynı

İstanbul Üniversitesi Orman

Başarı ile bitirdi. Orada yardımcı

programını; 2007 yılında doktora

yönetimindeki Ulus Tarihi Kent

üniversitede başladığı yüksek

Fakültesi Orman Mühendisliği

doçent oldu. Tezini tamam-

programını tamamladı. 1999

Merkezi Planlama Projesinde

lisans eğitimine bir süre ara

Bölümü'nden, 1988 yılında ise

ladığı, stüdyo hocalığı ve jüri

yılında göreve başladığı Mimar

yer aldı. Proje süresince 1990–94

verdikten sonra halen devam

Yıldız Üniversitesi Fen Bilimleri

üyelikleri yaptığı Oxford Brookes

Sinan Güzel Sanatlar Üniversite-

yılları arasında ODTÜ Şehir ve

etmektedir. Kültür Tabiat Varlıkları

Enstitüsü Peyzaj Planlama Prog-

Üniversitesinde 5 yıl kaldı. Fin-

si, Mimarlık Bölümü, Bina Bilgisi

Bölge Planlama Bölümünde

Genel Müdürlüğü’nde kısa bir

ramı'ndan mezun olmuştur. Turak

landiyadaki önde gelen mimarlık

Bilim Dalı’nda yardımcı doçent

Araştırma Görevlisi olarak da

süre çalıştıktan sonra arkadaşları

1986 – 1991 yılları arasında çeşitli

ve sanat okullarında atölyeler

olarak görev yapmaktadır. Aynı

görev yaptı. Bu dönemde aynı

ile birlikte kurdukları Promim

ekip ve kurumların bünyesinde

yönetti, dersler verdi. Juhani

zamanda 2000 yılından bu yana

bölümde kentsel tasarım konu-

de çalıştı ve son olarak kurduğu

çalıştı. 1989 ve 1993 yıllarında

Pallasmaa’nın önsözünü yazdığı

birlikte çalıştığı mimar İlke Barka

sunda yaptığı çalışmalar ile 1992

"Kemal Özgür (PMP) Çevre

mesleki formasyonu geliştirme ve

Muotokuvia (Portreler) kitabı

ile BBMD (Bingöl Barka Mimarlık

yılında Yüksek Lisans programını

Düzenleme” firmasında kentsel

doktora araştırmaları için bisiklet

Fin dünyasında dikkat çekti, ödül

ve Danışmanlık) çatısı altında

tamamladı. Meslek yaşamının ilk

tasarım ve peyzaj mimarlığı

ile düşük hızlı uzun Avrupa turları

aldı. Türk ve Fin mimarlık-sanat

mesleki çalışmalarını sürdürmek-

yıllarından itibaren kentsel tasa-

alanında hizmet vermektedir.

yapmış ve bu geziler mesleki

dergilerinde, arkitera.com’da bir

tedir.

rım, çevresel tasarım ve planlama

Çeşitli yarışmalara katılmış ve jüri

anlayışı ve tasarımlarındaki yöneli-

çok yazısı yayınlandı. Fin Mimarlık

konularında uluslararası, ulusal ve

üyeliği yapmış olup, Atılım Üni-

mi etkilemiştir. 1991-2000 yılları

Bienali 2011 kitabına davet edilen

davetli pek çok proje yarışmasına

versitesi Mimarlık Fakültesi’nde

arasında İstanbul, 2000 yılından

üç yazardan biriydi. Finlandiya

katılan ve çeşitli ödüller alan Can

yarı zamanlı ders vermeye devam

itibaren ise Bodrum merkezli

Güzel Sanatlar Akademisi,

Kubin, 1995 yılından bu yana ku-

etmektedir.

olarak çalışmalarını sürdürmek-

Fin Mimarlık Müzesi ve Tallinn

rucu ortağı olduğu Promim Çev-

tedir. Konut yerleşkeleri, turizm

Mimarlık Bienalinde yapıtları,

re Düzenleme Kentsel Tasarım

yatırımları, alışveriş merkezleri

çizgileri ve kutsal mekanlarla

firması bünyesinde çalışmalarına

gibi büyük ölçekli özel sektör

ilgili yazıları sergilendi. 2013-2014

devam etmekte ve aynı zamanda

yatırımlarının yarattığı doğal ve

arasında Güney Koredeki, Busan

ODTÜ Mimarlık Bölümünde yarı

kentsel tahribatları çağdaş ve

Dong-Eui Üniversitesinde Do-

zamanlı öğretim görevlisi olarak

ekolojik anlamda iyileştirmeyi ve

çent oldu. Bazi ödüller kazandı,

derslere katılmaktadır.

dönüştürmeyi gözeten işler üret-

bazı binaları inşa edildi, ulusal

meye çabalamaktadır. Katıldığı

ve uluslararası yarışmalarda, jüri

ve ödüllendirildiği sınırlı sayıdaki

üyelikleri yaptı. “Mimarlıkta Ritim”

yarışmalarda da bu temel anlayışı

üzerine doktora ve MPhil tezleri

gözetmektedir.

bulunuyor.

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 11

YEDEK JÜRI ÜYELERI

RAPORTÖRLER

Nevin Aydın,

Elerki Özgün Fidan,

Ülkü Tekin, Şehir plancısı,

Bilge Kobaş, Mimar,

Müge Yorgancı, Şehir plancısı,

Peyzaj mimarı, ÇATAB

Mimar , ÇATAB

ÇATAB

Super Eight, Bits 'n Bricks

Kivi Stratejik Planlama AŞ

Nevin AYDIN, 1979 yılında

Eskişehir Osmangazi Üniver-

Ülkü Tekin, 1978 yılında Alman-

Bilge 2008 yılında İstanbul

1985 yılında Üsküdar’da doğum-

Ankara’da doğdu. İlk, orta ve lise

sitesi Mühendislik Mimarlık

ya’da doğdu. Çanakkale Anadolu

Teknik Üniversitesi Mimarlık

ludur. 2008 yılında Yıldız Teknik

öğrenimini Ankara’da tamamla-

Fakültesi Mimarlık Bölümünden

Lisesi 1996 mezunudur. 2000

Bölümü'nü bitirdi. 2010 yılında

Üniversitesi şehir planlama bölü-

dıktan sonra üniversite eğitimini;

2002 yılında mezun oldu. 2002

yılında Yıldız Teknik Üniversitesi

İTÜ'de Çevre Kontrolü ve Yapı

münden dereceyle mezun oldu.

Karadeniz Teknik Üniversitesi,

yılında Antalya Gazipaşa’da Elerki

Mimarlık Fakültesi Şehir ve Bölge

Teknolojileri, 2012 yılında ise

Lisans eğitimi ile birlikte sanat

Orman Fakültesi, Peyzaj Mi-

Mimarlık adıyla açtığı ofisinin ar-

Planlama Bölümü’nden mezun

Architectural Association School

yönetimi bölümünde çift anadal

marlığı Bölümünde 2001 yılında

dından, Alanya’da Mimar Ahmet

oldu. 2005 yılında İstanbul Teknik

of Architecture'da Sustainable

yaptı. Aynı okulda yaptığı kentsel

tamamladı. Mezuniyet sonrası

Hamdi Aşık ile birlikte ofis açarak

Üniversitesi Şehir Planlama

Environmental Design yüksek

tasarım yüksek lisansını “Sürdü-

Ankara’ da, tasarım ofislerinde ve

serbest mimarlık yapmaya devam

Yüksek Lisans Programı’nı bitirdi.

lisans programlarından mezun

rülebilir gelişme çerçevesinde

fidanlıklarda çalıştıktan sonra 2015

etti. 2006 yılında Gazipaşa

2002-2015 yılları arasında İstanbul

oldu. Bilge 2014 yılında kurduğu

yeşil yerleşim ölçütlerinin kentsel

yılında Çanakkale Savaşları Ge-

Belediyesinde çalışmaya başladı,

Büyükşehir Belediyesi İstanbul

Super Eight Studio ile mimari

dönüşüm uygulamaları açısından

libolu Tarihi Alan Başkanlığı’nda

ardından Belek Belediyesinde üç

Metropolitan Planlama Bürosu

tasarım, 2016 yılında kurduğu Bits

anlamı” tezi ile tamamladı. Yüksek

uzman olarak çalışmaya başladı.

yıl çalıştı. 2015 yılında Çanakkale

Konut ve Yaşam Kalitesi Gru-

'n Bricks ile ise analitik tasarım

lisans eğitimi boyunca TÜBİTAK

Halen görevini sürdürmektedir.

Savaşları Gelibolu Tarihi Alan

bu’nda Koordinatör olarak görev

danışmanlığı çalışmalarına devam

tarafından desteklendi. Fatih Sul-

Evli ve bir çocuk annesidir.

Başkanlığı’nda uzman olarak

aldı ve Şehir Planlama Müdürlü-

etmektedir.

tan Mehmet Vakıf Üniversitesi

çalışmaya başladı. Halen görevini

ğü’nde Şehir Plancısı olarak çalıştı.

mimarlık bölümünde yarı zamanlı

sürdürmektedir. Evli ve iki çocuk

2015 yılından bu yana Çanakkale

öğretim elemanıdır ve KİVİ Stra-

annesidir.

Savaşları Gelibolu Tarihi Alan

tejik Planlama’da çalışmaktadır.

Başkanlığı’nda Şehir Plancısı olarak çalışmaktadır.

12 | Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması

RAPORTÖR YARDIMCILARI

Serap Öbekci, Mimar,

İbrahim Demirci, Arkeolog,

Nejat Kasapoğlu,

Elif Gönoğlu,

Çanakkale Çevre ve Şehircilik

ÇATAB

Arkeolog, ÇATAB

Harita teknikeri, ÇATAB

İl Müdürlüğü

Lisans eğitimini 2004 yılında

1999 yılında Akdeniz Üniversitesi

1991 yılında Adana’da doğdu.

2000 yılında Trakya Üniversitesi

Çanakkale On Sekiz Mart

K. Arkeoloji bölümünden mezun

2012 yılında Celal Bayar Üniversi-

Mimarlık bölümünden, mezun

Üniversitesi Arkeoloji bölümünde

oldu. Mezuniyet öncesi ve sonra-

tesi Harita Kadastro Bölümünden

oldu. Çanakkale Kültür ve Tabiat

tamamladı.2006-2013 yılları ara-

sında Kültür Bakanlığının Kaunos

mezun oldu. 2014 yılında Kültür

Varlıklarını Koruma Kurulunda

sında Çanakkale Kültür Varlıkla-

Kazısının 9 kazı döneminde

ve Turizm Bakanlığı Ankara 2 Nu-

yaklaşık on yıl çalıştıktan sonra

rını Koruma Kurulu'nda arkeolog

ve Bursa Arkeoloji Müzesinin

maralı Kültür Varlıklarını Koruma

Gelibolu Belediyesi ve İl Özel

olarak görev yaptı. 2009 ve 2010

Miletepolis kurtarma kazılarında

Bölge Kurulu Müdürlüğünde

İdaresinde görev aldı. Çanakka-

yıllarında ülke çapındaki çeşitli

görev aldı. 2015 yılından beri

çalıştıktan sonra 2015 yılından

le’de açılan çeşitli yarışmalarda

uluslararası arkeolojik kazılarda

Çanakkale Savaşları Gelibolu

itibaren Çanakkale Savaşları

yer aldı ve halen Çanakkale Çev-

T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı

Tarihi Alan Başkanlığında teknik

Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığın-

re ve Şehircilik İl Müdürlüğünde

tarafından bakanlık temsilcisi

uzman arkeolog olarak görev

da görev yapmaktadır.

çalışmaktadır.

olarak görevlendirildi. Daha sonra

yapmaktadır.

2013-2015 yılları arasında arasında Çanakkale Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu'nda müdür vekili olarak görev aldı.2015'ten beri Tarihi Alan Başkanlığında arkeolog olarak görevine devam etmektedir. Evli ve iki çocuk babasıdır.

GELIBOLU TARIHI ALANI Mevcut anıt ve şehitlikler

17

Konaklama ve odak noktaları

44

Araç rotaları

46

Bisiklet ve yürüyüş rotaları

48

Sosyal medya kullanımı

50

Deniz savaşları

54

MEVCUT ŞEHITLIK, MEZAR, ANIT VE MÜZELER Bu bölümde Gelibolu Tarihi Alanı'nda ve yakın çevresinde bulunan Çanakkale Savaşı mezarlık, şehitlik, anıt ve müzeleri tanıtılmaktadır. Bu bölümde yer alan 76 adet alanın ilk 55 adedi, 1997 yılında açılan Gelibolu Yarımadası Barış Parkı Uluslararası Fikir ve Tasarım Yarışması'nın şartnamesinde (bkz. Şartname Ekleri) aynı sıra numaraları ile açıklanmaktadır.

Haritanın dijital hali x.co/gelibolu2 linkinde görüntülenebilir.

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 17

TÜRK ŞEHITLIKLERI VE ANITLARI

1.

Mecidiye Şehitliği ve Anıtı*

Grid

Yapım

Tescil

F7

1969

1980

Grid

Yapım 1939

39. Gözetleme Tepe Şehitliği ve Anıtı*

B7

2. Onbaşı Seyit Anıtı

F7

40. Alçıtepe Garnizon Anıtı*

B8

3.

Dur Yolcu Yazısı

Tescil

1980

F7

41. Sonok Anıtı ve Şehitliği

B9

1948

1980

4. İstihkam Yüzbaşı Tahir Bey Anıtı

F7

42. Sargıyeri Anıtı ve Şehitliği*

B8

1943

1980

5. İsimsiz Topçu Yüzbaşı Şehitliği*

F6

1980

43. Zığındere Nuri Yamut Anıtı

B8

1943

1980

6. Çamburnu Balkan Harbi Şehitler Anıtı

F6

1980

44. Fevzi Çakmak Anıtı (Hilalsırtı)

C9

1941

1980

7.

F6

1980

Eceabat Yüzbaşı Şehitliği*

1962

45. İsimsiz Topçu Şehitliği*

C9

8. Kabatepe Tanıtma Merkezi Anıtı

C5

46. Yalova Köy Mezarlığı Şehitlikleri

G3

9. Mehmetçiğe Derin Saygı Anıtı

D5

47. Barbaros Deniz Şehitleri Anıtı

G6

10. Kanlısırt Anıtı

D4

48. Hastane Bayırı Şehitliği

G6

11. Yarbay Hüseyin Avni Bey'in Mezarı*

D5

49. 18 Mart 1915 Yazısı

G6

12. Yüzbaşı Mehmet Şehitliği*

D4

50. Hamidiye Şehitliği ve Anıtı

G7

13. 57. Alay Şehitliği ve Anıtı

D4

1992

51. Hasan Mevsuf Şehitliği ve Anıtı

F9

14. Türk Askerlerine Saygı Anıtı

D4

1992

52. Mesudiye Tabya Anıtı

E10

15. Mehmet Çavuş Anıtı

D4

1934

53. Turgut Resi Anıtı

E10

16. Talat Göktepe Anıtı

D4

54. Erenköy Şehitliği

E11

17. Suyatağı Anıtı

D4

1980

55. Kumtepe İntepe Batarya Şehitliği

E11

18. Conkbayırı Mehmetçik Anıtı

D4

1980

56. Şahindere Şehitliği*

C8

19. Conkbayırı Anıtları

D4

57. Soğanlıdere Hava Şehitliği*

D8

20. Kemalyeri Anıtı

D4

58. Sarıtepe Şehitliği

B9

21. Küçük Arıburnu Anıtı

C4

59. Kocadere Hastane Şehitliği*

D4

22. Kabatepe Arıburnu Sahil Anıtı

C5

60. Kesikdere Şehitliği

D4

23. Damakçılık Bayırı Anıtı

D3

61. Karayörük Deresi Şehitliği*

D4

24. Çanakkale Şehitleri Anıtı

B10

62. Çataldere Şehitliği

D4

25. Çanakkale Şehitliği

B10

63. Değirmenburnu Tabyası

F6

26. İlk Şehitler Anıtı

A10

64. Ağadere Hastane Şehitliği*

F6

27. Seddülbahir Cephanelik Şehitliği*

A10

65. Eceabat Tarihe Saygı Parkı

F6

28. Er Halil İbrahim Mezarı

A10

66. Alçıtepe Canlı Tarih Galerisi

B9

29. Yahya Çavuş Şehitlik ve Anıtı

A10

67. Çanakkale Harp Hatıraları Koleksiyonu

B9

30. Yarbay Hasan Bey Mezarı

B10

68. Kırmızısırt Siperleri

D5

31. Akbaş Şehitliği Anıtı

G4

69. 19. Tümen Müzesi

E4

32. Çamtekke Şehitliği*

F2

70. Büyük Anafartalar Barış Müzesi

E3

33. Anafartalar Köy Mezarlığı Şehitlikleri*

E3

1980

71. 10 Ağustos Anafartalar Savaş Koleksiyonu

E3

34. Yusufçuktepe Anıtı

D2

1980

72. Bigalı Atatürk Müzesi

E4

35. Kireçtepe Jandarma Anıtı ve Şehitliği*

D1

1980

73. Çanakkale Destanı Tanıtım Merkezi

C5

36. Büyükkemikli Anıtı

B1

1991

74. Rumeli Hamidiye Tabyası

F7

37. Havuzlar Şehitliği ve Anıtı

D8

75. Ertuğrul Tabyası

A10

38. Mülazım Mustafa Efendi'nin Mezarı*

C8

76. Namazgah Tabyası

F7

1985

1986

1962

1980

1991

1991

1980 1980

1916

2006

2008

2008

Sonunda * olan şehitlikler gerçek şüheda kabristanıdır. İşaretli olmayan şehitliklerin bir kısmı sembolik olup, bazılarının tarihinden emin olunamamaktadır.

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 19

YABANCI ŞEHITLIKLERI VE ANITLARI Kimliği bilinen Grid 1.

Lone Pine Mezarlığı ve Anıtı

asker sayısı

D4

4932

2. Johnston's Jolly Mezarlığı

D4

37

3.

4 Battalion Parade Ground Mezarlığı

D4

109

4. Courtney's and Steel's Post Mezarlığı

D4

65

5. Quinn's Post Mezarlığı

D4

179

6. The Nek Mezarlığı

D4

10

7.

th

Walker's Ridge Mezarlığı

D4

76

8. Baby 700 Mezarlığı

D4

43

9. The Farm Mezarlığı

D4

7

10. Conkbayırı Yabancı Mezarlık ve Anıtları

D3

849

11. Shell Green Mezarlığı

C4

398

12. Beach Mezarlığı

C4

369

13. Shrapnel Valley Mezarlığı

C4

598

14. Plugge's Plateau Mezarlığı

C4

17

15. Arıburnu Mezarlığı

C4

210

16. Canterbury Mezarlığı

D4

22

17. No.2 Outpost Mezarlığı

D4

86

18. New Zealand No.2 Outpost Mezarlığı

D4

33

19. Embarkation Pier Mezarlığı

D4

282

20. Seventh Field Ambulance Mezarlığı

D3

364

21. Hill 60 Mezarlık ve Anıtı

D3

76

22. Skew Bridge Mezarlığı

A10

256

23. Fransız Savaş Mezarlığı ve Anıtı*

B10

–

24. Doughty-Wylie Mezarı

A10

1

25. V Beach Mezarlığı

A10

216

26. Cape Helles Anıtı

A10

20.886

27. Lancashire Landing Mezarlığı

A10

1114

28. Pink Farm Mezarlığı

19

352

29. Azmak Mezarlığı

C1

390

30. Hill 10 Mezarlığı

C2

549

31. Green Hill Mezarlığı

C2

499

32. Lalababa Mezarlığı

C2

163

33. Twelve Tree Copse Mezarlığı

B9

1134

34. Redoubt Mezarlığı

B9

634

35. Chanak Consular Mezarlığı

G7

41

Fransız Savaş Mezarlığı ve Anıtı dışında tüm mezarlık ve anıtlar, Commonwealth War Graves Commission (cwgc) tarafından yaptırılmıştır.

cwgc,

iki dünya savaşında hayatını kaybeden Avusturalya, Kanada, Hindistan, Yeni Zellanda, Güney Afrika ve Birleşik Krallık askerlerinin mezarlık ve anıtlarını inşa eden ve bakımlarını üstlenen hükümetler arası bir komisyondur. 1917 yılında kurulan komisyonun şu anda 154 ülkede 23.000 farklı noktada sorumluluğunu üstlendiği mezarlık bulunmaktadır.

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 21

1. RUMELI MECIDIYE TABYASI VE ŞEHITLIĞI Rumeli Hamidiye Tabyası’nı geçtikten 300 m sonra, yolun sağ tarafındaki yokuşlu yoldan ilerlediğimizde Seyit Onbaşı’nın adı ile özdeşleşen tabyaya ulaşılmaktadır. 8 bonet ve 6 top yerinden oluşan tabyanın II. Abdülhamit döneminde yapıldığı bilinmektedir. Tabyanın gerisinde karargâh vb. yapılara ait olduğu düşünülen temel izleri görülebilmektedir. Boğaz muharebesi esnasında İtilaf donanması tarafından açılan ateş sonucu bataryada görevli 16 er şehit olmuştur. Topların olduğu platformlar ve aksamlar isabet almıştır. Bu askerlerin toplu olarak gömüldüğü alan, 1919 yılında Mecidiye Şehitliği olarak düzenlenmiştir. Etrafı duvarlarla çevrili olan Şehitlik, Türk Şehitlikleri İmar Cemiyeti ile Çanakkale Şehitleri Abidelerine Yardım Cemiyeti tarafından 1969’da yaptırılmıştır. Tabyanın girişinde yer alan Anıt üzerindeki kitabede "18 Mart 1915 Boğaz Savaşında bu tabyada şehit olanlar Ispartalı Ali Çavuş, İvrindili İsmail Oğlu Mehmet, Mustafa Oğlu Süleyman ve 13 arkadaşı burada yatar "ifadeleri bulunmaktadır.

Mecidiye Şehitliği Anıtı’nın hemen yanında Feyzi Efendi’nin mezarı bulunmaktadır. III. Selim döneminde yaşamış olan mimar, matematikçi ve devlet adamı olan Boğaz Muhafızı Feyzi Efendi; Çanakkale Boğazı’nda görevli bulunduğu dönemde İngiliz donanmasının 19 Şubat 1807’de Boğaz’ı geçmesi sonucu idam edilmiştir. Mezar 1980’de Kilitbahir’den bugünkü noktaya nakledilmiştir.

Mezarın üzerindeki Osmanlıca kitabesinde şu ifadeler yazılıdır; "Sonsuz olan Allah’tır Eski Defterdar Feyzi Efendi İdam hükmü bu soylu kişiye verildi Akdeniz Boğazına onarıma gitmişti Verdi boğazı ele cennete attı can Şüphesiz seyyid imiş Muharremde oldu şehit Hak Teâlâ kabrini cennet bahçelerinin kapılarında etsin Tövbe istiğfar edip Kuran’ı bir kez hatmetmiş Yüzünü dönüp Hakka cennete yürüdü Gözyaşı damlasını tarihe döktü Feyzi Efendi ahret ırmağını mekân eyledi dedi 30 Mart 1807" 2. SEYIT ONBAŞI HEYKELI Rumeli Mecidiye Tabyası’nda bulunmaktadır. Boğaz’ı geçip İstanbul’a ulaşmayı amaçlayan müttefik armadasına 18 Mart 1915 tarihinde kahramanca karşı koyan tüm Mehmetçiklerimizin ve bu noktada Seyit Onbaşı’nın kahramanlığını sembolize etmek için yapılmıştır. Ayrıca Mecidiye Tabyası’nın deniz tarafında yol kenarında heykeltıraş Hüseyin Anka Özkan tarafından yapılan bir heykelidaha bulunmaktadır. 1889 Edremit Havran ilçesi Manastır köyünde (köy sırasıyla Çamlık sonrasında da Koca Seyit köyü adını almıştır) doğan Topçu Onbaşı Seyit’in babasının adı Abdurrahman, annesinin adı Emine’dir. Kayıtlara göre Çanakkale Müstahkem Mevkiindeki askerliği “Ağır topçu neferi” olarak 1914 yılında başlamış, 1918 yılında sona ermiştir. 1934 Soyadı Kanunu ile “Çabuk” soyadını almıştır. Terhis olduktan sonra köyüne dönmüş, dağlarda odun kömürü yapıp satarak geçimini sağlamakta iken, yakalandığı zatürre hastalığından kurtulamayarak 1 Aralık 1939 tarihinde, 5 0 yaşında vefat etmiştir. Günümüzde mezarı kendi köyünde yer almaktadır.

Heykel Kültür Bakanlığı tarafından 1992 yılında heykeltraş Hüseyin Anka Özkan'a yaptırılmıştır.

22 | Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması

3. DUR YOLCU KITABESI

4. İSTIHKAM YÜZBAŞI TAHIR BEY ANITI

Önünde İstihkam Yüzbaşı Tahir Bey Anıtının bulunduğu Değirmen burnu Tabyasının (Deniz Piyade Birliğinin)

İstihkam Yüzbaşı Tahir Bey anıtı, kara muharebelerinin yoğun bir şekilde

arkasında yer alan tepenin güneydoğu yamacında yer alır. Anadolu yakasından ve boğazdan belirgin bir

sürdüğü mayıs ayı ortalarında dört er ile denize açılan İstihkam Yüzbaşı

şekilde görülebilen anıt burada askeri birlikte 1960 yılında yedek subay olarak görev yapan Seyri Çebi tara-

Tahir Bey'in teknesi ile mayına çarparak şehit olmalarının anısına

fından yapılmıştır.Seyran Çelebi asker sigarasından etkilenerek elinde silah tutan asker figürünü inşa eder ve

yapılmıştır. Anıtın üzerinde yer alan kitabede ise "1331 (1915) yılında

yanına da Necmettin Halil Onan’a ait olan Dur Yolcu şiirinden bir dize yapar. Kilitbahir platosunun yamacında

bindiği kayığın mayına çarpıp vazife uğruna şehit olan İstihkam Yüzbaşı

bulunan yazı ve figürler uzak mesafeden daha iyi görülmektedir.

Tahir'in aziz ruhu şad olsun El Fatiha" yazmaktadır. Fakat ne kayıktaki dört er hakkında nede İstihkam Yüzbaşı Tahir Bey hakkında herhangi bir bilgi bulunmamaktadır.

5. İSİMSİZ TOPÇU YÜZBAŞI ŞEHİTLİĞİ Askeri sorumluluk bölgesinin başlangıcında yolun sol tarafında İsimsiz Topçu Yüzbaşı şehitliği bulunmaktadır. Şehitlikte çam selvilerinin ortasında bir mezar bulunmaktadır. Fakat burada yattığı söylenen topçu yüzbaşısı hakkında herhangi bir bilgi bulunmaktadır. Bunun yanı sıra savaş sırasında Ağadere olarak adlandırılan bu bölgede yarımadanın en büyük sahra hastanesi bulunmaktadır. Cephede ağır yaralanan askerler bu bölgeye sevk edilir tedavileri bu bölgede yapılırdı. Tedavi sırasında şehit olan askerler bu bölgeye defnedilmiştir.

Avustralyalı savaş muhabiri C. Bean Binbaşı Zeki Bey ile 1919 yılında yarımadaya yapmış olduğu gezi sırasında bu alanda 3000 den fazla mezar taşı saydığını belirtmiştir. Yamaçta bulunan baş taşlarıda bu durumu ispatlar haldedir. Bu kadar çok şehidin yattığı bölgede askeri alana yakınlığı ve yeterli araştırmanın yoksunluğundan dolayı herhangi bir çalışma yapılmamıştır.

6. ÇAMBURNU BALKAN HARBI ŞEHITLER ANITI Çamburnu şehitler anıtının Balkan ve Çanakkale savaşları şehitleri adına yapılmış olduğu bilinmektedir. 1962 yılında dikilmiş olan anıtın etrafında bulunan mermer levhalarda ise Burada Balkan ve Çanakkale harplerinde yaralanarak şehit düşen binlerce kahraman yatar. Yazısı yer almaktadır. Fakat bilinen gerçek şudur ki şehitliğin civarında şehit askerin bulunma olasılığı çok düşüktür. Anıt büyük olasılıkla sembolik olarak hazırlanmıştır. Anıtın üzerinde bulunan levhalardan diğerinde de dur yolcu şirinden bir kıta bulunmaktadır.

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 23

7. ECEABAT YÜZBAŞI ŞEHİTLİĞİ

9. MEHMETÇIĞE DERIN SAYGI ANITI

Eceabat Yüzbaşı Şehitliği Milli Park Müdürlüğü içerisinde bulunmakta-

Kabatepe-Conkbayırı yolu istikametinde, Albayrak Sırtı üzerinde, yolun sağ tarafında yer alır. 1992’de Kültür

dır. Şehitlikte yatmakta olan yüzbaşımız hakkında hiçbir kaynakta bilgi

Bakanlığı Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğü tarafından yaptırılmıştır. Yaralı bir Avustralya subayını, kendi si-

bulunmaktadır. Milli Park Müdürlüğü içerisinde aynı zamanda özel

perlerine taşıyan Türk askerini canlandırmaktadır. Anıtın kitabesinde, eski Avustralya Genel Valisi Lord Casey

izinle girilen bir müze ve çeşitli muharebelerden kalan toplar bulunmak-

kaynak gösterilmiş olup onun sözleri olduğu ifade edilen bir alıntı mevcuttur:

tadır. Ayrıca alanda Sultan 2. Mahmut zamanında yaptırılan Çamburnu kalesinin yıkıntıları da görülmektedir. Bunların yanı sıra savaş sırasında

“Biz Gelibolu Yarımadası’ndan, Türklerle savaşarak ve binlerce insanımızı kaybederek Kahraman Türk milletine

Çamburnu'nda bir hastahanenin de bulunduğu bilinmektedir.

ve onun eşsiz vatan sevgisine duyduğumuz büyük takdir ve hayranlık ile ayrıldık. Bütün Avustralyalılar, Mehmetçiği kendi evlatları gibi sever. Onun mertliği, vatan ve insan sevgisi, siperlerdeki dayanılmaz heybeti ve cesareti bütün Anzakları hayran bırakan yurt sevgisi, insanlığın örnek alacağı büyük hasletlerdir. Mehmetçiğe minnet ve saygılarımla…

Avustralya Genel Valisi Lord Casey 1967”

8. KABATEPE TANITIM MERKEZI ANITI Kabatepe tanıtım Merkezinin yan tarafındadır.Bu anıtta iki Mehmetçik ,canından kutsal bildiği vatanı için yaralandığı haldr Sancağı elden bırakmıyorlar. Arkadaşları da barışın simgesi olan zeytin dalını tüm dünya milletlerine uzatıyor.

10. KANLISIRT KITABESI Kabatepe-Conkbayırı yolu üzerinde sağ tarafta kalan Kitabe, Kanlısırt’ın doğu ucunda yer alır. 25 Nisan1915 tarihi, Anzak çıkarması sonrası bölge Anzakların eline geçmiştir. Yarbay Şefik Aker komutasındaki 27.Alay’ın karşı taarruzu ile geri alınmıştır. Sonrasında Kanlısırt mevzisi Türk birlikleri tarafından 18-19 Mayıs gecesi saat 03.30’da düzenlenecek olan gece taarruzu ile birlikte kısa sürede en ağır zayiatı verdiğimiz en kritik mevzilerden birisi olacaktır. Yaklaşık 10.000’e yakın zayiatla sonuçlanacak olan bu taarruz sonrasında 24 Mayıs’ta taraflar arasında bir gün sürecek olan bir ateşkes imzalanacak ve siperler arasındaki şehitlerimiz defnedilecektir. Yine 6 Ağustos 1915 tarihi, Kanlısırt’a yapılan taarruz sırasında tünellerden gerçekleştirilen saldırı çok şiddetli ve ağır bombardıman altında gerçekleştiğinden, üzerleri koruma amaçlı kalaslarla kapatılan Türk siperlerinde kayıp çok ağır olmuştur. Bu ani baskınla birlikte Kanlısırt siperleri kaybedilmiştir. Kanlısırt’ın taarruzunu ortaya çıkaran asıl hedef, Conkbayırı’na ulaşmaktı. Bu noktadaki Kitabe üzerinde 6-7 Ağustos 1915 Muharebeleri anlatılmaktadır: "Anzak Kolordusu, 6-7 Ağustos1915’te Anafartalar Bölgesi’ne çıkarma yapan 9. İngiliz Kolordusunun hedefine ulaşmasını kolaylaştırmak amacıyla19. ve 16. Tümenler’in savunduğu Arıburnu Cephesi’ndeki Türk kuvvetlerini yerinde tutmak için taarruz etti. 16. Tümen birlikleri çok çetin geçen çarpışmalarda 1.520 şehit, 4.750 yaralı vermesine rağmen Kanlısırt’ı kahramanca savundu." Kanlısırt’ta Türk tarafına ait olan ve 16. Tümen anısına 1916’da dikilen anıt mütareke döneminde tahrip edilerek yıkılmıştır.

24 | Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması

11. YARBAY HÜSEYIN AVNI BEY ŞEHITLIĞI

12. YÜZBAŞI MEHMET ŞEHITLIĞI

Yarbay Hüseyin Avni Bey’in mezarına; Conkbayırı’na çıkan ana yoldan,

Yüzbaşı Alaattin tarafından, Arıburnu Muharebelerinde şehit düşen 27. Alaydan Yüzbaşı Mehmet Bey adına

Quinn’s Post Mezarlığı ve Yüzbaşı Mehmet Şehitliği’nin hemen güne-

yaptırılmıştır Şehitlik Kanlısırt-Conkbayırı yolunun kenarında Quinn's Post İngiliz mezarlığının karşısındadır. Ne

yinden ayrılan bir yolla ulaşılmaktadır. Üzerinde 57’nci Alay Komutanı

zaman yapıldığı bilinmemektedir.

Avni Bey Şehitliği yazan bir tabelayla işaretlenmiş olan yol 600 metre kadardır. Yol güneydoğu yönünde Kesikdereye doğru inmekte, sonra da

Sırt, adını bu bölgede yaşanan bombardıman faaliyetlerinden almıştır. Aynı zamanda bu nokta Mustafa Kemal

Bomba Sırtı-Edirne Sırtı’nın güney ucunda bir otopark ile noktalan-

Atatürk’e “Biz ferdi kahramanlık sahneleriyle meşgul olmuyoruz. Yalnız size Bombasırtı vakasını anlatmadan ge-

maktadır. Parmaklıklar ile çevrili mezarın kuzey ucunda, üzerinde Yarbay

çemeyeceğim. Karşılıklı siperler arası 8 metre yani ölüm muhakkak… Birinci siperdekiler, hiçbiri kurtulmamacasına

Hüseyin Avni Bey’in fotoğrafı ve aşağıdaki yazı bulunan mermer bir

düşüyor, ikincidekiler, onların yerine giriyor. Fakat ne kadar imrenilmeye değer bir soğukkanlılık ve tevekkülle biliyor

kaide yer almaktadır: "Kahraman 57. Alay Komutanı Ali Oğlu Yarbay Hü-

musunuz! Öleni görüyor, 3 dakikaya kadar öleceğini biliyor, hiç ufak fütur bile göstermiyor; sarsılmak yok! Okumak

seyin Avni Şehit 31 Temmuz 1331-13 Ağustos 1915 Ruhuna Fatiha." Yazı

bilenler ellerinde Kuran-ı Kerim, cennete girmeye hazırlanıyorlar. Bilmeyenler kelime-i şehadet çekerek yürüyor.

25 Nisan 1915’ te, çıkarmanın ilk gününde, çok miktarda mensubunun

Bu Türk askerindeki ruh kuvvetini gösteren hayret ve tebriğe değer bir örnektir. Emin olmalısınız ki Çanakkale

hayatlarını kaybettiği 19’uncu Tümen 57. Alay’a ithaf edilmiştir.

muharebelerini kazandıran bu yüksek ruhtur." sözlerini söylettiren olayın yaşandığı yerdir.

13. 57. PIYADE ALAYI ŞEHITLIĞI Mimar Nejat Dinçel tarafından tasarlanan 57. Alay Şehitliği ve Anıtı; 12 Aralık 1992 tarihinde Kültür Bakanlığı tarafından Kabatepe-Conkbayırı yolu kenarında, Kılıçbayır’ın güney ucunda inşa edilmiştir. Savaşsırasında yabancı askerler buraya ‘’Satranç Tahtası’’ adını vermişlerdir. Yeni yapılmış olan bu şehitlik semboliktir. Gerçek şehitlik Bomba Sırtı’nın güney ucunda, Çataldere Vadisi’nin içinde bulunmaktadır. Yarbay Hüseyin Avni Bey tarafından kumanda edilen19. Tümen’e bağlı 57. Alay, yabancı kuvvetlerin ilk çıkarma gününde Arıburnu Cephesi’nde ilerleyen Anzak askerlerini ilk karşılayan ve geri püskürten Türk kuvvetleridir. Bu cephede ilk kez 19. Tümen Komutanı Yarbay Mustafa Kemal’in önderlik ve cesaret vasıfları ortaya çıkmıştır.

57. Alay Şehitliği, şadırvan, açık namazgâh, ana mezarlık ve anıttan oluşmaktadır. Şehitlikte kullanılan başlıca malzeme; genellikle Selçuklu ve Osmanlı kervansaraylarında kullanılan Kevser taşıdır .Şehitliğin girişi; Kabatepe-Conkbayırı yolunun kenarında, doğu duvarındaki bir açıklıktır.

Girişin hemen yanında torununun elini tutmuş bir şekilde figürize edilmiş; Türkiye’nin en yaşlı gazisi iken 10 Eylül1994’te, 108 yaşında vefat eden Hüseyin Kaçmaz’ınbronzdan yapılmış bir heykeli bulunmaktadır.

Girişin tam karşısında, şehitliğin doğu duvarında, 57. Alay’ın25 Nisan 1915’teki karşı taarruzunu gösteren bir rölyef bulunmaktadır. Rölyef yaklaşık 45 m2'lik bir alanı kaplamaktadır. Şadırvan ve açık namazgâh şehitliğin güney tarafında yer almaktadır. Şehitliğin ana mezarlık kısmının kemerli bir girişi olup bu girişten başlayan yaya yolu kuzey duvarında son bulmaktadır. Anıtın tabanını oluşturan kuzey duvarının üstünde, 57. Alay Şehitleri’nin isimleri yazan mermer plakalar bulunmaktadır.

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 25

14. TÜRK ASKERINE SAYGI ANITI Kılıçbayırı'nın güney ucunda, 57. Alay Şehitliği'nin karşısındadır. Kabatepe-Conkbayırı yolunun batısında Cesaret Tepe'deki yol ayrımının güneyinde kalmaktadır. Savaş sırasında yabancı askerler bu bölgeye Satranç Tahtası ismini vermişlerdir. Anıtın güneyinde hem 57. Alay Şehitliği!ne, hem de bu anıta hizmet etmesi amacıyla büyükçe bir otopark yapılmıştır. Anıt, heykeltraş Prof. Tankut Öktem tarafından tasarlanmış, taarruza kalkmış piyade figüründeki bronzdan bir heykeldir. 1992 yılında Kültür Bakanlığı tarafından yaptırılan anıt, vatanı için hayatını kaybeden askerlerimize adanmıştır.

15. MEHMET ÇAVUŞ ANITI Cesaret Tepe üzerindeki yolun kuzeyinde, Mehmet Çavuş ve 25 erin anısına 1919 yılında yapılmış olan bu anıt 600 m2'lik bir alana yayılmaktadır. Anıtın yapıldığı yer yabancı kuvvetlerin bütün hücumlarıyla (7 Ağustos1915 taarruzu dâhil) durdurulduğu noktayı işaretlemektedir. Bu tepeyi savunmakta olan Türk Birliği, cephaneleri bittikten sonra düşman kuvvetlerine karşı olağanüstü bir direniş göstermiş olduklarından dolayı bu tepeye Cesaret Tepe adı verilmiştir. Anıt; Serçe Tepe, Kanlı

17. SUYOLU ANITI

sırt ile Şarapnel Vadisi’ne tamamen hâkim olabilme amacıyla Türkler

Suyatağı Anıtı, Conkbayırı-Ke-

ve İngilizler için oldukça önemliydi. Yabancı kuvvetlerin Aralık 1915’te

malyeri yolu kenarında Conkbayı-

çekilmesinden sonra Arıburnu ve Anafartalar Cephesi’ndeki Türk

rı'nın 250 metre uzağında yer

zaferinin anısına 3 anıt dikilmiştir. İlki Anzak kuvvetlerinin durdurulduğu

alan küçük bir tabeladır. Tabelanın

Kanlısırt’ta, ikincisi Kuzey sahiline ve üçüncüsü de Cesaret Tepe’ye. Bu

üzerinde şu yazı yer almaktadır:

üç anıttan yalnızca üçüncüsü bugüne kadar gelebilmiştir. Anıtın kaidesi

"Atatürk'ün 9'u 10 Ağustos'a

ilk yapıldığı durumda olup üzerindeki mermer yazıt yeni bir eklemedir.

bağlayan geceyi geçirdiği

Anıtın yerleştirildiği küçük düzlük; kuzeye doğru Kuzey Sahilinde, Suvla

yer". Mustafa Kemal Atatürk

Körfezi ve Anafartalar Ovası’na, güneybatıya doğru Arıburnu Yarları ve

gündüz buradan Conkbayırı'nın

Sfenks’e hâkim bir noktadadır.

zirvesine tırmanmış ve General Hamilton'ın Ağustps hücumunu çökerten karşı hücumu başlatmıştır. Anıt, 14 Kasım 1980 tarihinde Kültür Bakanlığı tarafından korunması gereken kültürel varlık olarak tescil edilmiştir.

18. CONKBAYIRI ATATÜRK ZAFER ANITI Conkbayırı, Conk Tepesi’nden itibaren güneybatı yönünde uzanan ve Düztepe’nin kuzeyindeki Kemal Dere’de son bulan yamaca verilen isimdir. Conkbayırı’nın kuzey ucunda yer alan ve en yüksek noktasını oluşturan yükseltiye ise Conk Tepesi adı verilir. Conkbayırı Atatürk Zafer Anıtı bronzdan yapılmış bir heykel olup Conkbayırı’nda yapılan en yeni anıt olma özelliğini taşır. Conkbayırı Atatürk Zafer Anıtı, Kültür Bakanlığı tarafından Anafartalar Grup Komutanı Albay Mustafa Kemal’in 10 Ağustos 1915 tarihinde yönettiği Conbayırı taarruzu anısına 1993 yılında yaptırılmıştır.

26 | Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması

19. CONKBAYIRI MEHMETÇIK KITABELERI Conkbayırı Mehmetçik Kitabesi; Cesarettepe, Kılıçbayırı ve Düztepe’yi izleyerek Çimentepe’ye çıkan yolun batısında yer almaktadır. Kitabe, bir eli sembolize eden beş adet yazıttan oluşmaktadır. Bu kitabeler Conkbayırı’nda vatanı için çarpışırken şehit olan askerlere adanmıştır.

Yazıtta şunlar yer almaktadır.

1. Kitabe: 19. Piyade Komutanı Kurmay Yarbay Mustafa Kemal Atatürk; 25 Nisan 1915 tarihinde, düşmanın Arıburnu’na çıkarma yaptığını öğrenince kendi inisiyatifi ile 57. Piyade Alayı’nı bölgeye sevk etmiştir.

Bu arada kıyı örmesi yapan, cephanesi bitmiş çok az sayıdaki ere yaptığı süngü hücumu ile kazanılan zaman içinde yetişen alaya mevzi aldırarak düşmanı Conkbayırı’na ulaşmadan durdurmayı başarmıştır.

2. Kitabe: Mustafa Kemal Atatürk, 25 Nisan 1915 sabahı Conbayırı’na doğru ilerleyen düşmana karşı 57. Piyade Alayı ile taarruza başlarken “Ben size taarruzu emretmiyorum ölmeyi emrediyorum, biz ölünceye kadar geçecek zaman zarfında yerimize başka kuvvetler gelir, başka komutanlar hâkim olabilir.” emrini vermiştir. Bu coşku ile şahlanan Mehmetçikler, donanmanın yoğun ateşi altında yılmadan sürdürdükleri taarruz ile düşmanın Cesaret Tepe’ye kadar geri atmışlardır.

3. Kitabe: Arıburnu’ndaki düşman kuvvetleri, aldıkları takviyeler ile daha

da güçlenmiş olarak 6 Ağustos 1915tarihinde Conkbayırı’na doğru yeniden taarruza başlamışlardır. Gece gündüz aralıksız devam eden kanlı muharebeler sonunda iki taraf da ağır kayıplar vermiş ve Türk askeri, düşmanı 9 Ağustos 1915 akşamı Conkbayırı tepeler hattına 25 m mesafede durdurmayı başarmıştır.

4. Kitabe: 10 Ağustos 1915 sabahı; Türk karşı taarruzu, siperler yakın olduğundan süngü hücumu ile başlamış, düşman donanma topçusunun yoğun ateşi altında bir an bile ayrılmayan Anafartalar Grup Komutanı Albay Mustafa Kemal’in bir şarapnel misketi ile parçalanan cep saati hayatını kurtarmış ve düşman bu taarruz sonunda Ağıl Deresi’ne kadar geri atılmıştır.

5. Kitabe: Düşman kuvvetlerinin, Gelibolu Yarımadası’nın en önemli bölgesi ve doruk noktası olan Conkbayırı ele geçirerek Türk kuvvetlerini ikiye bölmek ve Çanakkale Boğazı’nı ele geçirmek amacıyla giriştikleri devamlı saldırı kahraman Türk askerinin büyük cesaret ve gayretle yaptığı savunma karşısında başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Bu bölgede cereyan eden muharebelerde, Türk Ordusu 9.200şehit, düşman 1.200 kayıp vermiştir.1970 yılında yapılan yarışmayı kazanan Mimar Ahmet Gülgönen’in tasarımı olan yazıtlar Türk Hükümeti tarafından yaptırılmıştır.

Kitabeler, 14 Kasım 1980 tarihinde Kültür Bakanlığı tarafından korunması gereken kültürel varlık olarak tescil edilmiştir.

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 27

20. KEMALYERI KITABESI Kemalyeri Kitabesi, Conkbayırı’nın 1,5 km güneyinde, Suyatağı ve Silah Sırtı’nı takip eden dar bir yolla ulaşılan Kemalyeri noktasındadır.

Bu anıt, Mimar Ahmet Gülgönen tarafından tasarlanmıştır. 19. Tümen Komutanı Yarbay Mustafa Kemal, 25 Nisan1915 gecesi harp karargâhını bu noktada kurmuş ve 17Mayıs 1915 tarihine kadar emrindeki kuvvetleri buradan komuta etmiştir.10 Mayıs 1915 tarihinde; burada bir çukurda harita ve arazi incelemesi yapan Mustafa Kemal’e, o zamanki 3.Kolordu Kurmay Başkanı Kurmay Başkanı Albay Fahrettin (Altay) Bey, orada ne yaptığını sorar. Mustafa Kemal cevap olarak bölgeyi incelediğini ve bulunduğu yerin ismini araştırdığını söyler. Bunun üzerine Fahrettin Bey de “Mademki bir isim bulamadın, o hâlde buranın adı ‘Kemalyeri’ olsun” demek suretiyle tarihi ismi vermiştir. Anıtın üzerinde, Yarbay Mustafa Kemal’in 3 Mayıs1915 saat 19.00’da kuvvetlerine verdiği emrin 5. Paragrafı yazmaktadır. “Benimle beraber burada muharebe eden bütün askerler kesin olarak bilmelidir ki, bize verilen namus görevini eksiksiz yapmak için bir adım geri gitmek yoktur. Uyku, dinlenme aramanın, bu dinlenmeden yalnız bizim değil, bütün milletimizin sonsuza kadar yoksun kalmasına neden olacağını hepinize hatırlatırım.”

21. KÜÇÜK ARIBURNU ANITI Kemalyeri'nden Kabatepe Müzesi'ne vardıktan sonra aşağıda sahil yolunda, sol tarafta bulunur. Küçük Arıburnu’nda 25 Nisan 1915 günü bir manga askerin, karaya ayak basan yüzlerce Anzak askerine karşı kahramanlığının anlatıldığı bu kitabede şu sözler yazmaktadır: “27. piyade alayının 8. bölüğünün bir takımı 25 Nisan 1915 günü sabaha karşı Arıburnu kıyılarına çıkan Anzak kolordusunun 1500 kişilik ilk kademesine ağır kayıplar verdirerek, kıyının dik yamaçlarına sığınmak zorunda bırakmıştır.”

Kitabede bahsedilen vakanın arkasında yatan hikaye şu şekildedir: Osmanlı 5. Ordusu’nun başında bulunan Liman von Sanders’in Türk subaylarının aksi görüş bildirmesine karşın hazırlamış olduğu savunma planına göre kıyılar küçük gözetleme birlikleri ile tutulacak, ana birlikler ise geride bulunacak, düşman nereden çıkarsa birlikler oraya naklettirilecek idi. Fakat bu savunma planın eksiklikleri bulunmaktaydı. Şöyle ki; savaş esnasında yapılacak olan çıkarma harekatında, savunan ilk 24 saat daima karaya ayak basana göre üstünlük sahibidir. Çünkü saldıran taraf, karaya ayak bastığı anda yabancı bir toprakta ve açıktadır. Dolayısı ile düşmanı bu ilk saatte atmak daha kolaydır. Aksi halde karaya ayak basan asker kıyıda tutunduğu anda söküp atmak çok zordur. Bu sebeple karaya ayak basan müttefik askerlerine Ian Hamilton’un ilk emirlerinden biri: “İşin zor kısmını atlattınız şimdi ise emniyete kavuşuncaya kadar sadece siper kazınız, kazınız, kazınız.” olmuştur. Savunma stratejisindeki bu açıklık nedeniyle sabah saatlerinde karaya ayak basan müttefik askerlerinin sayısının artması, 27. Alay’ın 8. bölüğünün dayanması da güçleştirir. Beklenen saldırı emrin gelmesi üzerine 27. Alay’ın Eceabat Topzeytinlik’te bulunan diğer iki taburunun da peyderpey savaşa girmesi ve ilerleyen saatlerde 57. Alay’ın da cepheye yetişmesi ile Anzak ilerleyişi durdurulmuş, hatta denize dökülme aşamasına gelinmiştir. Fakat bu esnada verilen zaiyat sayısı oldukça fazladır.

Mimar Ahmet Gülgönen tarafından tasarlanmış olan anıtlar 17 Haziran 1991 tarihinde Kültür Bakanlığı tarafından korunması gereken kültürel varlık olarak tescil edilmiştir.

28 | Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması

22. KABATEPE ARIBURNU SAHIL ANITI Anzak koyunun bitiminde, üzerinde Mustafa Kemal Atatürk'ün 1934 yılında yazdığı ve dönemin İçişleri Bakanı ile duyurduğu evrensel mesajın yazılı olduğu kitabe ile karşılaşılır. Kitabede İngilizce olarak: "Bu memleketin toprakları üzerinde kanlarını döken kahramanlar! Burada dost bir vatanın toprağındasınız. Huzur ve sükut içinde uyuyunuz. Sizler Mehmetçiklerle yan yana, koyun koyunasınız. Uzak diyarlardan evlatlarını harbe gönderen analar! Göz yaşlarınızı dindiriniz! Evlatlarınız bizim bağrımızdadır.

Huzur içindedirler ve huzur içinde rahat rahat uyuyacaklardır. Onlar, bu toprakta canlarını verdikten sonra artık bizim evlatlarımız olmuşlardır." yazmaktadır.

23. DAMAKÇILIK BAYIRI ANITI Ağustos 1915 tarihleri arasında kanlı çarpışmalara sahne olan bölgede bulunan kitabe üzerinde: "Anafartalar Grup Komutanı Albay Mustafa Kemal, 7. Tümeni 9 Ağustos 1915 günü Damakçılık Bayırına taarruz ettirerek, Anzak kolordusunun, 9.İngiliz kolordusuyla işbirliğini ve Kocaçimentepe yönünde belirecek tehlikeyi önledi." ibaresi yer almaktadır.

24. ÇANAKKALE ŞEHITLER ABIDESI Gelibolu Yarımadası’nın en çok ziyaret edilen ana ziyaret noktası olan Abide, Eski hisarlık Burnu üzerinde yer almaktadır. Açılan bir proje yarışması sonucunda 37 proje arasından Doğan Erginbaş, İsmail Utkular ve Feridun Kip tarafından hazırlanan proje seçilmiş olup Abidenin temeli 17 Nisan 1954 tarihinde atılmıştır. İkinci Anafartalar Zaferi’nin 45. Yıldönümü olan 21 Ağustos 1960 tarihi ziyarete açılan Çanakkale Şehitler Abidesi, Çanakkale Muharebeleri’nde şehit düşen tüm askerlerimizi simgelemekte ve onların anısını yaşatmaktadır. Mimarı Doğan Erginbaş’ın kendi ifadesiyle abide tüm coğrafyalardan gelen şehitlerimizin toplu bir şekilde göğe yükselişini temsil etmektedir. Ayaklarının üzerinde muharebe anlarını yansıtan kabartma rölyefler bulunmaktadır. Her yıl 18 Mart tarihinde, ülkenin dört bir yanından gelen vatandaşlar ve devlet erkânı tarafından Abide tören alanında anma merasimleri düzenlenmektedir.

Abidenin arka bölümünde yer alan sembolik mezarlıklar2007 yılında ziyarete açılmıştır. Şehitlikte Çanakkale Muharebeleri sırasında şehit düşen ve bugüne kadar isimleri tespit edilebilmiş 59.408 şehidimizin isimleri bulunmaktadır. Yine sembolik şehitliğin önünde muharebe dönemini yansıtan 45 m uzunluğunda bir rölyef bulunmaktadır. Rölyefi geçtikten sonra, sembolik şehitliğin başlangıç bölümünde meçhul asker mezarı ve Mustafa Kemal Atatürk’ün 1934’te müttefik askerleri için söylediği sözlerin yer aldığı mermer bir kitabe bulunmaktadır. Arıburnu muharebelerinden sonra bir Anzak askerinin yanında Avustralya’ya götürdüğü ifade edilen ve bir Türk askerine ait olan kafatası, yıllar sonra 10 Mart 2003 tarihinde Türkiye’ye teslim edilmiş olup18 Mart 2003’te resmi törenle bugünkü noktaya defnedilmiştir.

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 29

25. ÇANAKKALE ŞEHITLIĞI 2007 yılında ziyarete açılmıştır. Sembolik Türk Şehitliği’dir. Çanakkale Muharebeleri sırasında şehit düşen ve bugüne kadar isimleri tespit edilebilmiş 59.408 şehidimizin isimlerini içermektedir. Her bir Kabir’in cam birer yazıtı mevcuttur. Cam yazıtın bir yüzünde 18, diğer yüzünde 18 olmak üzere her kabirde 36 Şehidimizin ismi baba adı, rütbesi, memleketi, doğum ve ölüm tarihleri yazmaktadır. Kabirler adacıklara yani bölümlere ayrılmış ve her il ayrı bir bölgeye yapılmıştır.

26. İLK ŞEHITLER ANITI

27. SEDDÜLBAHIR CEPHANELIK ŞEHITLIĞI

Seddülbahir Kalesi’nin hemen girişinde sol tarafta bulunan anıt, ilk şehitlerimiz anısına dikilmiştir. İngiliz ve

Seddülbahir Kalesi önünde, Cephanelik Şehitliği adı ile de isimlendirilen

Fransız gemileri Osmanlı Devleti ile ilgili henüz fiili ve resmi bir savaş durumu olmamasına rağmen boğazın

İlk Şehitler Anıtı 3 Kasım 1914’de İtilaf Devletleri donanmasından 6

girişini koruyan tabyaları 3 Kasım 1914’te bombalamaya başlamışlardır. Seddülbahir Kalesi içindeki tabyanın

kruvazörün açtığı bombardıman sırasında bir bombanın kale içindeki

cephaneliğinin isabet almasıyla barut ve top mermileri patlamıştır. Bu saldırı sonucunda 5 Subay ile 81 er ve

cephaneliğe isabeti sonucu meydana gelen infilakta ölen 5’i subay

erbaş bulundukları noktada şehit olmuşlardır. Anıt üzerinde 3 Kasım 1914 günü İngiliz ve Fransız Donanması

81’i er olmak üzere savaşta ilk canlarını veren 86 şehidimizin anısına

Seddülbahir ve Kumkale’yi bombardıman ederek bu yerde 5 Subay ve 81 Erimizi şehit etmiştir. Bu olay

1986’da düzenlenmiştir. Seddülbahir Kalesi komutanı Yüzbaşı Şevki,

müttefiklerin Osmanlı İmparatorluğu’na karşı fiilen harp ilan etmesi, oluşturmakta oldukları Çanakkale Seferi

Komutan muavini Üsteğmen Cevdet ile takım komutanları Üsteğmen

fikri için aşırı güven vermesi, Osmanlı İmparatorluğu’nda ise Çanakkale Boğazı savunmasının takviye edilmesi

ıza ile Teğmen Eşref burada yatmaktadırlar. Sekizgen mermer bir kaide

zorunluluğunu duyurması, ilk şehitlerini vermesi, Çanakkale Muharebelerinin öncüsü olması, açılarından önem

üzerinde yukarıya doğru incelen mermerden anıtın arkasında kalede

taşır. Aziz şehitlerimizin ruhu şad olsun… Çanakkale geçilmemiştir .Geçilemeyecektir de. 18 Mart 1986 ifadeleri

patlayan cephaneliği sembolize etmek için de yine mermerden bir kale

yer almaktadır. Anıt Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından2013 yılında restore edilmiştir. Söz konusu saldırıda

burcu yapılmıştır.

ölen şehitlerimizin asıl gömülü olduğu alan ise Seddülbahir Cephane Şehitliği olarak bilinen, limana inen yolun sağ tarafında ve Kalenin duvarına bitişik durumda bulunan şehitliktir.

28. ER HALIL IBRAHIM MEZARI Yahya Çavuş Anıtının yanındadır. Seddülbahir Ertuğrul Bataryası önündedir. 1915 Ertuğrul bataryası şehitlerindendir. Yıllar sonra köylü tarlasını sürerken iskeleti ve mührü yanında bulunmuş ve mezarı yapılmıştır.

30 | Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması

29. 26. ALAY VE YAHYA ÇAVUŞ ŞEHITLIĞI Seddülbahir Köyü Göztepe Mevkiindedir. 25 Nisan 1915 günü Gelibolu Yarımadası’nda Ertuğrul Koyu’na çıkarma yapan 3000 askerden oluşan İngiliz kuvvetini, komutasındaki 67 askeriyle on saat mavzer atışlarıyla sahilde durduran 26.P.A.3.Tb.10.Bl.1Tk. Komutanı Ezineli Yahya Çavuş’la kahraman askerlerinin hâtırasını yaşatmak amacıyla Gelibolu Yarımadası’nda yaptırılmıştır. İngiliz Generali Nepier, Yahya Çavuş ve askerlerinin yoğun ateşi karşısında, karşılarında bir tümen bulunduğunu sanmıştı.

Yahya Çavuş Şehitliği’ndeki şu dörtlük Yahya Çavuş’u ve takım arkadaşlarının kahramanlığını veciz şekilde anlatmaktadır: “Bir kahraman takım ve de Yahya Çavuş’tular Tam üç alayla burada gönülden vuruştular Düşman tümen sanırdı bu şahane erleri Allah’ı arzu ettiler, akşama kavuştular.”

Yahya Çavuş Şehitliği’nde şehitlikten başka Heykeltıraş Recep Özer’in yaptığı bir de anıt yer almaktadır. Şehitlik 1962 yılında kurulmuş, yeniden düzenlenerek 10 Ağustos 1992 tarihinde törenle halkın ziyaretine açılmıştır. Çavuş ve iki arkadaşının temsili heykelleri anıtı üstündedir. Şehit Er Halil İbrahim mezarı da şehitliğin yan tarafındadır.

30. YARBAY (KAYMAKAM) HASAN BEY MEZARI Kerevizdere muharebelerinin geçtiği alanda şuan 6. Tümen'e bağlı 17. Alay komutanı Yarbay Hasan Bey'in şehitliği bulunmaktadır.

Fransızlar ve sömürgeleri olan uzun palaları ile meşhur Senegalli ve Tunuslu askerlerle çarpıştığımız bu bölge süngü süngüye, boğaz boğaza çok kanlı muharebelere tanık olmuştur. Bu muharebelerin birinde 11 Temmuz 1915'te Yarbay Hasan Bey şehit olur. Kerevizdere'ye gelen her ziyaretçinin bilmesi gereken en önemli olaylardan biri şudur: 11 Temmuz günü başlayan Fransız deniz ve kara topçusunun atışları birinci hattımızı mezbahaya çevirir. Kerevizdere adeta cehennemi andırmaktadır. Bu koşullar altında Fransız askerleri Kansızdere'ye kadar iner. Muharebe sargıyerinde devam eder. Dereye kadar geçen muharebelerde üç alay komutanını şehit veririz, Yarbay Hasan Bey de bunlardan biridir. İkinci hattan, iki gün boyunca düşmanın bombardımanını ve arkadaşlarının durumunu gören Türk askeri en sonunda isyan eder ve 13 Temmuz 1915 günü emirsiz bir halde siperinden fırlar. Ateş altında 500-600 m koşarak Fransızların üstüne saldırır. İkinci hatta bir bölük zorlukla tutulabilmiştir, tutulmasalar onlarda saldırıya geçeceklerdir. Neredeyse çökmek üzere olan birinci hat dolayısı 31. AKBAŞ ŞEHITLIĞI VE ANITI

ile Kerevizdere bu şekilde kurtulmuş olur.

Akbaş Şehitliği, Gelibolu’dan Eceabat’a hareket edildiğinde 30. km’de yer almaktadır. Şehitliğin bulunduğu Akbaş Limanı muharebeler

Yarbay Hasan Bey'in anıtı Çanakkale savaşlarında asteğmen olarak görev yapan ve daha sonradan 2. kolordu

esnasında Türk birliklerinin ana ikmal noktalarından biri olup özellikle

komutanlığı yapmış Org. Muzaffer Alankuş tarafından yaptırılmıştır.

İstanbul’dan denizyolu ile gelen savaş malzemelerinin karaya çıkartıldığı ve dağıtımının yapıldığı önemli bir merkezdir. Akbaş mevkisinde 19.

Tümen’in bir seyyar hastanesi bulunmaktaydı. Esas olarak bir “sevk hastanesi” niteliğinde görev yapan bu mevki üzerinden kuzey cephesinde ağır yaralanan askerlerimiz, Akbaş veya Ağadere Hastanesinde müşahede altında tutulurlardı. Durumu ağır olanlar ise, İstanbul’da hastane hâline getirilen Selimiye Kışlası’na götürülmek üzere gemiler vasıtasıyla sevk edilmişlerdir. Düşman taarruzları sırasında batanya da ağır saldırı altında kalan gemilerdeki şehitler, Yalova köyüne giden yolun sağ tarafında kalan asıl şehitlik alanına gömülmüşlerdir. Şehitlikte 459 sembolik mezar taşı dikilmiş olup gerçek şehitlik bu anıt mezarlığın karşısında Yalova köyü istikametinde giden yolun sağ tarafında yoldan

25 m yukarıdadır. Alan 1915’teki yapısını halen korumakta olup etrafı çevrilmiştir. Sembolik mezarlıkların arka bölümünde muharebe dönemi her iki taraf askerleri arasında yaşananları barış ve dostluk mesajı ile vurgulayan bir heykel ve 1915 Çanakkale Şehitleri’ne ithaf edilen bir anıt bulunmaktadır. Şehitlik alanında Çanakkale Muharebeleri sırasında sıhhiye birliklerinin faaliyetlerini anlatan bir de rölyef bulunmaktadır. Rölyefin her iki yanında da 754 şehidimizin ismi anılmaktadır. Rölyef üzerinde "Türk Kumandanları kumanda etmesini, Türk askeri ölmesini bildi. Harbi kazanışımızın sırrı bundan ibarettir. Kemal Atatürk" ifadeleri yazılıdır. Yine şehitliğin alt kısmında bulunan mescit ve şadırvan ziyaretçilere hizmet vermektedir. Şehitlik 2013 yılında yenilenerek bugünkü görünümüne kavuşmuştur.

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 31

32 ÇAMTEKKE (KUMKÖY) ŞEHITLIĞI Çanakkale muharebeleri sırasında Kumköy’de ikmal tesisleri bulunuyordu. Buradaki bir kuyu civarında askerler çamaşırlarını yıkarken uçaktan atılan bomba ile 71 er şehit olmuştur. 1918 yılında yapılmıştır. Kimlikleri belli değildir.

Mezarın üzerindeki mermer blokta "Hüyel baki. Biz burada 71 kişi, medfunuz Fatiha'ya muhtacız.

1915" yazmaktadır.

33. ANAFARTALAR KÖY MEZARLIĞI ŞEHITLIKLERI Büyük Anafarta Köyü Köy Mezarlığı önünde yer alır. 749 şehidin anıldığı şehitlik 2005 yılında yaptırılmıştır şehitlikte civar arazide yatmakta olan askerlerde anılmaktadır. Şehitlikte yer alan mermer bloklarda şehitlik haricinde bu alanda çarpışmış şehit olmuş ve bu civarda yatan askerlerinde ismi yer almaktadır. 2005 yılında Çanakkale Milletvekili İbrahim Köşdere tarafından yaptırılarak ziyarete açılmıştır. Anafartalar Şehitliğinde gerçek anlamada iki şehit kabri yer almaktadır. Bunlar 2.

Anafartalar muhaberesinde şehit olan Bolulu Hasan Tahsin ile Müftü Efendi’nin mezarıdır.

34. YUSUFÇUKTEPE KITABELERI Anıt; Yusufçuktepe’nin zirvesine, Suvla Körfezi, Anafartalar Ovası ve Mestantepeyi Küçük Anafarta köyüne bağlayan yolun kenarına yapılmıştır. 16’ncı Türk Kolordusu Komutan Yardımcısı Albay Kannengiesser’in, Yusufçuktepe dediği bu tepeye yabancı kuvvetler Scimitar Hill (Pala Tepesi) adını vermişlerdir. Bu ismi vermelerinin nedeni üstünde sarı taşlar ve çakıl bulunan tırpan şeklindeki bu yükseltiyi bir Gurkha kukrisine veya eski bir Türk palasına benzetmeleridir. Anıt, üç tane taş kaplama yazıttan oluşmakta ve güneydeki yazıttan başlayarak şu bilgi verilmektedir: “Arıburnu Cephesi’ndeki Türk Kuvvetlerini kuşatmak için 7Ağustos 1915 tarihinde Anafartalar Limanı’na çıkan düşmankuvvetleri zayıf gözetleme birlikleri karşısında İsmailoğlu veYusufçuk Tepelere kadar ilerledi. Anafartalar Grubu Komutanı Albay Mustafa Kemal’in komutasındaki Türk Kuvvetleri 9 Ağustos 1915’te 1. Anafartalar Muharebesi’nde düşman kuvvetlerini yenerek onları Kireçtepe ve Mestantepe hattına attı. 21 Ağustos 1915 tarihinde yapılan 2. Anafartalar Muharebesi sonunda ise düşmanın Sivritepe ve Mestantepe hattında taarruz gücü kırıldı. Bu muharebelerde Türkler 8.155 şehit, düşman da 19.850 kayıp verdi.”

35. KIREÇTEPE JANDARMA ANITI, ŞEHITLIĞI VE KITABESI Gelibolu Yarımadası’ndaki gerçek şehitliklerden biri olan Kireçtepe Jandarma Şehitliği, Kapanca Tepe’nin zirvesinde bulunmakta olup muharebeler sırasında oluşturulmuştur. Mezarların yanında eski bir taşın üzerine oturtulmuş üst üste boş top mermisi kovanlarının yerleştirilmesiyle yapılmış Kireçtepe Jandarma Anıtı bulunmaktadır. Bu anıt, yabancı kuvvetlerin çekilmesinden sonra başarılı Türk savunması anısına yarımada üzerine dikilmiş üç anıttan biridir. Anıt ve mezarlık, Eceabat Jandarma Kuvvetleri tarafından 1996 yılında onarılmıştır. Albay Mustafa Kemal savaş sırasında buraya gelerek şehitliği ziyaret etmiş ve Jandarma neferlerini gösterdikleri gayretlerinden dolayı tebrik etmiştir. Burada bulunan bir diğer anıt, Mimar Ahmet Gülgönen tarafından tasarlanan Kireçtepe Kitabesi’dir. Şehitliğin 50 m doğusunda bulunan taş kaplama bir yazıt olan, 1985 yılında dikilmiştir. Kitabede şu ibare okunmaktadır: "6/8 Ağustos 1915’te Gelibolu ve Bursa Jandarma Taburları’nın kahramanca çarpışan üç bölüğü, iki tugay gücüne ulaşan İngiliz kuvvetlerini Karakol Dağı ve Kireçtepe’de durdurup Anafartalar Grubu’nun kuzey yanını korumuştur."

32 | Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması

36. BÜYÜK KEMIKLI KITABESI Suvla Körfezi’nin kuzeybatıya doğru kıvrılarak uzayan kıyıları kuzeyde küçük koylar ve girinti-çıkıntılar oluşturmakta ve dağlık, dar bir burun olan Büyük Kemikli Burnu ile son bulmaktadır. İngilizler bu buruna SuvlaPoint-Suvla Ucu ismini vermişlerdir. Kitabe, Aralık 1915’te son İngiliz kuvvetlerinin tahliye edildiği Suvla Koyu’na hâkim küçük bir tepenin üzerine yerleştirilmiştir. Mimar Ahmet Gülgönen tarafından tasarlanan yazıt, taş kaplamadır. Kitabenin üzerinde şu yazı bulunmaktadır: “1915 yılının 25 Nisan sabahı Arıburnu’na 6/7 Ağustos gecesinde Anafartalar Limanı’na çıkan düşman kuvvetleri aylar süren muharebelerden sonra Gelibolu Yarımadası’ndaki Türk savunmasının geçilmeyeceğini anlayarak 20 Aralık’ta bu cepheleri boşalttı.’’

37. HAVUZLAR ŞEHITLIĞI VE ANITI Şehit Onbaşı Anıtı’ndan Şehitler Abidesi yönüne doğru gidildiğinde yolun sol tarafında yol ile deniz kıyısı arasında kalmaktadır. Anıt, 1961 yılında Çanakkale Şehitleri Yardım Derneği tarafından inşa edilmiştir. Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından da 2013 yılında restore edilmiştir. Şehitlik ve anıta varmadan önce yolun sağ tarafında Halil Paşa Çeşmesi bulunmaktadır. Çeşmenin karşısında bulunan mermer kitabelerde Osmanlıca yazılmış, cepheye giden askerlere ait yazılar mevcuttur. Kitabelere bir örnek: Firak-ı yar ile cennete aram edemez adem. Ne kabil raht-ı ecel bana duzah olur alem. Günümüz Türkçesiyle anlamı: İnsan yarin ayrılığı ile cennete yerleşemez. Ecel yolculuğu ne mümkün bana cehennem olur alem şeklinde ifade edilebilir. Anıt üzerindeki kitabelerde ise Kerevizdere Bölgesinde şehit düşen askerlerimizin isimleri anılmaktadır.

39. GÖZETLEME TEPE ŞEHITLIĞI

38. MÜLAZIM MUSTAFA EFENDI MEZARI

Alçıtepe-Kabatepe yolunun sol tarafında, Alçıtepe köyünün4,5 km kuzeyinde, Kum Limanı’nın 2 km güneyin-

Mülazım Mustafa Efendi'nin Mezarı Alçıtepe

de yer alan şehitlik sonraki dönemde Gözetleme Tepe olarak anılmaya başlamıştır. Saroz Körfezi’ne bakan bir

köyü'nün 2 km kuzeyinde bulunmaktadır. Mezara, Beh-

tepe üzerinde, tarassud (gözetleme) görevini yaparken şehit olan askerlerimizin anısına 29 Ağustos 1939’da

ramlı-Alçıtepe yolunun doğusunda Çınarlıdere'den bir

yapılmış bir şehitliktir. Fakat bu şehitliğin Çanakkale Muharebeleri ile ilişkisi net olmamakla birlikte; burada 408

patikayla ulaşılmaktadır. Çam ağaçları arasında yer alan

askerimizin şehit olduğu ifade edilmekte olup yine şehitlik içerisinde kimlikleri belli olmayan 3 tane mezar yer

taş mezarın etrafı demir parmaklarla çevrilidir. Mülazım

almaktadır. Anıtın üzerinde "Türküm, ne mutlu Türküm diyene

Üsteğmen Mustafa Efendi'nin 18 Eylül 1915'te Alçıte-

Ölürüm, yan baktırmam Türk Eline

pe'de şehit olduğu bilinmektedir.

Ben, Türküm, güvenirim süngüme, gücüme, Daha olmazsa, ruhumla şahlanırım üzerine" ifadeleri yer almaktadır.

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 33

40. ALÇITEPE ŞEHITLIĞI Müttefiklerin 24 saat içerisinde almayı hedefledikleri Alçıtepe köyüne girmeden hemen önceki yol ayrımından sola dönüldükten yaklaşık 400 m sonra, Bakı Terası ve Mareşal Fevzi Çakmak Anıtı istikametindeki yolun sağ tarafında, yoldan yaklaşık 10-15 m kadar içeride bulunmaktadır. Şehitliğin kitabesinde Çanakkale Savaşı’nda Alçıtepe bölgesinde Türk savunma hattını oluşturan birliklerde şehit düşen askerler bu şehitlikte gömülüdür. "Bu vatan aziz şehitlerine minnettardır. Ruhunuz şad olsun" ifadeleri yazılıdır. Ne zaman yapıldığı bilinmeyen şehitlikte, Kirte Muharebeleri’nde şehit düşen askerlerimiz yatmaktadır. Savaş sonrası araziden toplanan şehit kemiklerinin defnedilmesiyle oluşturulan şehitlikte yatanların kimlikleri belli değildir. 2013 yılında Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından restore edilmiştir.

41. SON OK ANITI Alçıtepe’nin batısında Sargıyeri Şehitliği’ne gelmeden önce yolun sol tarafında Alçıtepe Mezarlığı’nın yanında yer alan anıt, III. Kirte Muharebeleri’nin gerçekleştiği alanda yer almaktadır. Bu nokta şiddetli çarpışmalardan sonra müttefiklerin geriye atıldığı nokta olarak ifade edilse de müttefik mevzilerinin daha geride olduğu bilinmektedir. 1915’te yapılan anıt üzerinde 12 cm’lik muhasara bataryası bu mevziden düşmanı süngü hücumu ile attı ve Üçüncü Kirte Zaferi’ni sağladı. 7 Haziran 1915ifadeleri yazılıdır.

42. ZIĞINDERE SARGIYERI ŞEHITLIĞI Alçıtepe köyünün batısında 800 m uzaklıkta bulunan şehitlik Zığındere Vadisi’nin içinde, Nuri Yamut Anıtı’na giden yolun sağ yanında yer alır. Şehitliğin girişinin sağında Prof. Dr. Tankut Öktem tarafından yapılan biri yaralı diğeri onu taşıyan iki asker heykeli yer alır ve üzerinde Aziz Şehidim isimli şiir bulunmaktadır. Şehitliğin orta bölümünde yer alan anıtın üzerindeki kitabenin bir yüzünde; "Sana dar gelmeyecek makberi kimler kazsın?

Gömelim gel seni tarihe desem sığmazsın, diğer bir yüzünde; Ey şehid oğlu şehid, isteme benden makber Sana ağuşunu açmış, duruyor Peygamber" dizeleri bulunmaktadır.

Diğer yüzünde ise Atatürk’ün muharebe dönemi; "Ben size taarruzu emretmiyorum, ölmeyi emrediyorum. Biz ölünceye kadar geçecek zaman zarfında yerimize başka kuvvetler ve komutanlar kaim olabilir" sözleri yer almaktadır.

Diğer iki yüzünde ise Mehmet Akif Ersoy’un; "Vurulup tertemiz alnından, uzanmış yatıyor

Kitabede, Orhan Şaik Gökyay’ın Bu Vatan Kimin şiiri;

Bir hilâl uğruna, yâ Rab, ne güneşler batıyor!

"Bu vatan toprağın karabağrında

ve Ey bu topraklariçin toprağa düşmüş asker!

Sıra dağlar gibi duranlarındır

Gökten ecdâd inerek, öpse o pâk alnı değer"

Bir tarih boyunca, onun uğrunda

mısraları yer almaktadır.

Kendini tarihe verenlerindir İleri atılıp sellercesine

28 Haziran-5 Temmuz Muharebelerinde ve kıta sargıyerinde şehit düşen askerler anısına 1945 yılında inşa

Göğsünden vurulup tam ercesine

edilmiş olan şehitlikte 385 adet mezar taşı ile şehitlerimiz anılmaktadır. 1992 yılında Kültür Bakanlığı tarafından

Bir gül bahçesine girercesine

yapılan düzenlemenin ardından, son düzenleme 2013 yılında yapılmıştır. Muharebeler sırasında Zığındere-

Şu kara toprağa girenlerindir"

Sargıyeri olarak kullanılan bölge, sahra hastanesi olarak işaretli olmasına rağmen 28 Haziran 1915 tarihinde

dizeleri bulunmaktadır.

ağır bombardıman altında kalmıştır. Bu nedenle bölgede askerlerimizin zayiatı ağır olmuştur. Gerçek şüheda kabristanlarından biri olan şehitlik, 1916 Şevki Paşa Haritası’nın 36 no.lu paftasında da işaretli bulunmaktadır.

34 | Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması

43. ZIĞINDERE NURI YAMUT ANITI Alçıtepe köyünün batı yönünde ve köye yaklaşık 2 km uzaklıkta, Sargıyeri Şehitliği’ni geçtikten sonra karayolunun bitiminde yer almaktadır. Çok şiddetli çarpışmalara sahne olan bu bölgede, hayatını kaybeden askerlerin bedenlerinden kalanlar, 1934-1936 yılları arasında Alçıtepe köyünde yerleşimin ve tarımsal faaliyetlerin yapıldığı noktalarda ortaya çıkmıştır. Zığındere’de Haziran sonu ve daha sonraki muharebelerde şehit düşen askerlerimize ait kemikler anıt içinde bulunan ve üzerinde “Şehitlik1915” yazılı kaidenin altına gömülmüştür.

Nuri Yamut, Gelibolu 2. Kolordu Komutanı iken, Alçıtepe köyünde Saroz Körfezi’ne hâkim bir tepede,26 Haziran-12 Temmuz 1915 tarihleri arasında yapılan Zığındere Savaşları’nda şehit edilen 6.395 er ve erbaş adına 1943 yılında bir anıt yaptırmıştır. Bu anıt Mehmet Çavuş Abidesi’nden sonraki ilk özel anıttır. Paşa’nın bu anıtı yaptırmak için İstanbul’daki iki evini sattığı ve bölgedeki şehitlerin kemiklerinin toplanıp mermer kaidenin altına gömüldüğü söylenir.

45. ISIMSIZ TOPÇU ŞEHITLIĞI Alçıtepe Köyü civarındadır. Çanakkale Savaşlarında Türk savunma Hattını Oluşturan Birliklere ait Şehit Düşen Askerler Şehitlikte 44. MAREŞAL FEVZI ÇAKMAK ANITI

gömülüdür. Şehitlerin Sayıları ve isimleri bilinmemektedir.

İngilizlerin ilk gün hedefleri Alçıtepe’dir. Fakat İngilizler Alçıtepe’ye tüm muharebeler süresince sadece 3 km yaklaşabilmişlerdir. Alçıtepe’yi sağımıza alıp devam eden yoldan Alçıtepe’ye (Bakı Terası) çıkıldığında “Hilal Sırtı” olarak anılan mevkide bulunan Anıt, Mareşal Fevzi Çakmak Anıtı’dır. 1941 yılında yapılan anıtın kitabesinde 5. Kolordu Komutanı Tuğgeneral Fevzi Çakmak’ın Savaş İdare Merkezi ifadeleri yer almaktadır.

Fevzi Paşa, 5. Kolordu Komutanı olarak Temmuz ortasından itibaren muharebelerde görev almıştır. İngiliz ve Fransız askerlerinden oluşan müttefikler, Alçıtepe istikametinde yapacağı taarruzlar doğrultusunda güney bölgesinin en yüksek tepesini almayı planlıyorlardı. Stratejik öneminden dolayı Alçıtepe bölgesinin savunması 5. Kolordu Komutanı Tuğgeneral Fevzi Bey’in (Çakmak) idaresine verilmiştir. Fevzi Bey komutasındaki binlerce asker ile savunulmuş ve müttefiklere teslim edilmemiştir. Türk direnişi karşısında amacına ulaşamayan müttefikler çok fazla ilerleyememişlerdir.5. Kolordu Komutanlığına bağlı olarak 41.

Alay ve14. Kolorduya bağlı 28. Alaylar Conkbayırı bölgesine gönderilmiş ve Albay Mustafa Kemal Bey’in 10Ağustos tarihinde Conkbayırı taarruzuna yardımcı olmuşlardır. Mustafa Kemal rahatsızlığı nedeniyle 8Aralık 1915’te istirahate ayrılınca Fevzi Paşa 5. Kolordu Komutanlığı kendisinde kalmak üzere, ek görev olarak Anafartalar Grubu Komutan Vekilliği ile görevlendirilmiştir.(Mustafa Kemal 10 Aralık 1915’teÇanakkale’den ayrılmıştır.)

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 35

46. YALOVA KÖY MEZARLIĞI ŞEHITLIĞI (MADAM ERIKA'NIN MEZARI) Eceabat Yalova Köyü Mezarlığının yanındadır. Madam Erika, Çanakkale Savaşları esnasında yaralıların tedavisi ile meşgul olurken atılan top mermisiyle vefat etmiştir. Değişik kaynaklarda Madam Erika’nın Müslüman olduğuna dair rivayetler zikredilse de mezarının konumu ve mezar taşındaki ifadelere bakılınca bir gayr-i Müslim olarak vefat ettiği zannı ağır basar. Zira mezarı, oldukça geniş olan köy mezarlığının hemen dışına defnedilmiştir. Mezar taşında da “ruhu için el-fatiha, hüvel-baki” benzeri Müslüman mezarlarına has ibareler mevcut değildir. Ayrıca mezar taşında kullanılan “madam” tabiri “Müslüman olmayan evli kadın” anlamında kullanılan bir tabirdir.

Mezarın dışındaki Türkçe kitabede: “Yaralı Türk askerlerini tedavi ederken top mermisi ile hayatını kaybeden Doktor Yüzbaşı Ragıp Bey’in eşi Alman hemşire Erica” yazmaktadır. Mezarın Osmanlıca orijinal kitabesinde ise: “İfa-yı vazife esnasında top mermisi ile terk-i hayat eden madam Doktor Ragıb Bey’in hâbgâh-ı ebedisi 4 Kânun-ı Evvel 1331 / 17 Aralık 1915” yazmaktadır. Osmanlıca kitabe esas alındığında, Türkçe olan kitabedeki tarihin yanlış olduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca Osmanlıca mezar taşında “hemşire” ve “Erica” kayıtları da yoktur. Tüm bu bilgiler bir araya geldiğinde anlaşılan şudur ki: Doktor Ragıp Bey’in Gayr-i Müslim eşi, Türk yaralıları tedavi ederken, hastane ve sargı yerlerini dahi bombalayan düşmanın bir top mermisiyle, vatanına hizmet ederken can vermiş ve buraya defnedilmiştir.

47. BARBAROS DENIZ ŞEHITLERI ANITI Barbaros Şehitliği, 1954 senesinde Türk Şehitlikleri Imar Cemiyeti tarafından imar ve ihya edilmiştir. Şehitliğin içerisinde Barbaros ve Turgut Zırhlılarında şehit olanların anısına dikilmiş olan bir anıt bulunmaktadır.

50. HAMIDIYE ŞEHITLIĞI VE ANITI Çanakkale Barbaros Mahallesindedir. Bu sehitlik 18 Mart 1915’te şehit olan Müslüman Türklerle birlikte 19 Alman ölülerinin anısını da taşır. Ancak Almanlar 1934’te Hastane Bayır ve Mehmet Çavuş şehitliklerinin açılış merasiminden sonra buradaki ölülerinin kemiklerini alarak, İstanbul’a götürürler. Şehitlikteki metfun

48. HASTANE BAYIRI ŞEHITLIĞI

olan Türk şehitlerinin isimleri:

Çanakkale içinde Hastane Bayırı Mevkiindedir. Şehitlik, savaş sırasında burada kurulmuş olan seyyar hastane-

Onbaşı Ahmet oğlu Ahmet

ye getirilen yaralılardan hayatlarını kaybedenlerin gömüldükleri yerdir.

(Demirci) -Ismail oglu Halil (Antalya) -Hüseyin oğlu Salih

Etrafı alçak bir duvarla çevrili şehitliğin demir parmaklıklı kapısından içeriye girilince çimenler üzerinde üzerleri

(Yozgat) -Ahmet oğlu Hafız

bayrak şeklinde yapılmış çoğunun adı bilinmeyen şehit mezarları vardır. Merdivenle çıkılan yüksek mermer bir

(Bayramiç)-Mustafa oğlu Ibrahim

platformun üzerindeki obelisk şeklindeki anıtın üst tarafında ay-yıldız bulunmaktadır. Obeliskin alt tarafındaki

(Ayvacık)'dir. Bu Türk Şehitleri

yazıtta şunlar yazılıdır: “Birinci Cihar Harbinde burada Tanrısına kavuşan ulu şehitlerimizin ruhuna el-fatiha 1331-

5 Mart 1332 tarihinde Hamidiye

1333 (1915-1917)”. 3 Kasım 1914’de Seddülbahir Batarya komutanlığı yapan Gazi Yüzbaşı Şemsettin Çamoğlu

Tabyasında şehit olmuşlardır .

da öldükten sonra kendi vasiyeti üzerine buraya gömülmüştür.

36 | Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması

51. HASAN MEVSUF ŞEHITLIĞI VE ANITI Çanakkale Boğazı’nın Anadolu yakasında, Eski Çanakkale-İzmir yolu üzerindeki Kepez Beldesi yakınlarında Dardanos mevkiindedir. 18 Mart 1915 Günü İtilaf Devletleri donanmasının giriştiği boğaz harekatında burada görev alan Topçu Bataryasının Kahraman Subay ve erleri akıl almaz bir cesaret ve ateş gücü ile Vatan toprağını savunurken İngiliz gemilerinin açtığı ateş ile düşen Batarya Komutanı Üsteğmen Hasan Gözetleme Subayı Teğmen Mehmet Mevsuf, Telefoncu 3'er (İsmail, Mustafa, Mehmet) ve subay namzetei Halim yatmaktadır. Şehitliğin hemen girişinde sol tarafta sırasıyla Telefoncu Er Mustafa, Telefoncu Er İsmail, Batarya Komutanı Üsteğmen Hasan’ın, sağ tafta sırasıyla Zabit Namzedi Halim, Telefoncu Er Mehmet, Teğmen Nevsuf’un mezarları bulunmaktadır.

18 Mart 1915 Deniz Savaşı'nda şehit düsen Batarya Komutanı Üsteğmen Hasan ve Gözetleme Subayı Teğmen Mevsuf’un hatıralarına izafeten sehitlik ve içindeki küçük anıta Hasan Mevsuf adı verilmiştir. Aralık 2003’de onarılmıştır. Şehitlik 18.06.2010 tarihinde Milli Savunma Bakanlığı tarafından Kültür ve Turizm Bakanlığına devredilmiştir. Şehitliğe girmeden asfalt yol üzerindeki mermer levhada: “22 düşman harp gemisinin zorladığı Çanakkale Boğazı Türk azmi karşısında geçilemedi. O gün (18 Mart 1915) Türk zaferinin üstün başarısını, bu topçu bataryası göstermiştir. Burada o gün yurdu için savaşırken şehitlik mertebesine yükselen Batarya komutanı Üsteğmen Hasan ile Takım komutanı Teğmen Mevsuf ve dört eri yatmaktadır. Ruhları şad olsun."

Zabit Namzeti Halim, Telefoncu Er Mustafa, Telefoncu er İsmail, Telefoncu er Mehmet ‘in mezar taşlarında "Ruhları şad olsun" yazmaktadır.

Batarya Komutanı Üsteğmen Hasan’nın mezarında: “Batarya Komutanı Üsteğmen Hasan Ruhuna Fatiha. Üsteğmen Hasan Hulusi, Ağır Obüs Kumandanı Kale-i Sultaniyeli (Çanakkale), İsmail Oğlu Üsteğmen Hasan Hulisi Efendi (301) şahadet tarihi 5 Mart 331 (18 Mart 1915). Takım Zabiti Mevsuf Efendi ile birlikte fevkalade fedakârlık ve secaat göstermiş olduğundan kumanda ettiği Bataryaya hasan Mevsuf Bataryası namı verilmiştir.

Gümüş liyakat madalyasıyla taltif edilmiş idi. Vuku-u şaadetine mebn-i mezkur madalya berat-ı aliyesiyle beraber ailesine ihda olunmuştur.” yazmaktadır.

Teğmen Mehmet Mevsuf hakkında da mezar taşındaki bilgiler ise şöyledir: “Teğmen Mevsuf Ruhuna Fatiha.

Teğmen Mehmet Mensuf Ağır Obüs 1. Tabur, 1. Bölük teğmeni Trablusgarplı Mehmet Mevsuf Efendi Şahadet

56. ŞAHINDERE ŞEHITLIĞI

Tarihi 5 Mart 331 (18 Mart 1915) Mezkur tarihte fedakarane ifa-yı vazife etmekte iken batarya kumandanı Hasan

Tespit edilebilen gerçek şüheda kabristanlarından biri olan Şahindere

Hulusi Efendi ile birlikte ihrazı rütbe-i şahadet eylemiştir."

Şehitliği, Soğanlıdere mevkisini geçtikten sonra yolun sol tarafında Çınarlıdere’nin hemen üst tarafında yer almaktadır. Mimari yapı tarzı açısından Soğanlıdere Şehitliği ile benzeşmektedir. Ay ve ortasında yıldız üzerinde yükselen üçgen konik anıt ile şehitlerimizin göğe yükselişi temsil edilmektedir. Şehitlikte yere konumlandırılmış 132 kabalak taşı ile şehitlerimiz anılmaktadır. Mezar taşları bölümünün hemen üst kısmında ise gerçek şehitlik alanının çevrilerek işaretlendiğini görülür. Şahindere Şüheda Kabristanı, Seddülbahir Cephesi’nde kalmaktadır. Bölgede suyun ve gölgelik ağaçların bulunması, sakin ve korunaklı bir alan olması nedeniyle savaş döneminde cephe gerisindeki büyük sargı yerlerinden birisi bu mevkide kurulmuştur. 5 Temmuz 1915 sonrasındaki muharebelerde, sol kanat birliklerinin yaralanarak şehit düşenlerin bir bölümü bu şehitlikte yatmaktadır. Seddülbahir, Kerevizdere ve Kirte Muharebeleri’nde kullanılan bölgede şehit düşenlerin bir kısmı da Şahindere Şehitliği’ne gömülmüştür. Bu şehitlikte isimleri tespit edilen yaklaşık 2.000 şehidimiz yatmaktadır. Şehitlik Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından 2005 yılında yeniden düzenlenmiştir.

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 37

57. SOĞANLIDERE ŞEHITLIĞI Soğanlıdere Hava Şehitliği’nden birkaç yüz metre ileride, 2005 senesinde restore edilerek açılan Soğanlıdere Hastane Şehitliği bulunmaktadır. Anıt, ay ve yıldız şeklinde figürize edilmiş olup yıldızın ortasında bulunan üçgen piramit yapı ise şehitlerimizin Allah’a yükselişini temsil etmektedir. Anıtın hemen altındaki bölgede gerçek şüheda kabristanlığı çevrelenmiştir. Burada savaş zamanında kurulu olan hastanelerde tedavi edilirken şehit olan askerlerimiz yatmaktadır. Bu bölgede 2., 7. ve 12. Tümenlerin Sıhhiye Bölükleri hizmet vermekteydiler. Vadi düşman taarruzlarına kapalı bir konumda olması nedeniyle Seddülbahir cephesinin en önemli lojistik destek merkezi görevini görmüştür. Soğanlıdere Vadisi18 Mart için hazırlanmış kıyı set bataryalarının yanında dört tümen hastanesine ve Güney Grubu Komutanlığının erzak ve ambar depolarına da ev sahipliği yapmıştır. Bu yönüyle de Soğanlıdere, Türk askerinin yemek iaşesinin yapıldığı merkezlerden biri olmuştur. Soğanlıdere Şehitliği’ne varmadan evvel yolun sağ tarafında yıkık bir harabe gözükür. Burası Melek Hanım Reviri’dir. Seddülbahir Cephesi’nin ilk reviri olan bu mevzii sonrasında kapsamlı bir Sahra Hastanesine dönüştürülmüştür. 1916 Şevki Paşa Haritası’nda da 29 no.lu paftada işaretlenmiş ve Osmanlı Türkçesi ile yazılmıştır. Aynı şekilde set bataryalarında görev yapan askerlerimizin tedavi edildiği yerlerden biri olma özelliğine de sahiptir.

59. KOCADERE HASTANE ŞEHITLIĞI Kocadere köyünün yaklaşık 1,5 km kadar güney batısında, Kuzey Grubu Cephesi’nin arka bölgesinde, Köyaltı mevkisinde yer alan şehitlik, 1915’te oluşturulmuştur. 25Nisan 1915 Arıburnu Cephesi’nin gerisinde Anzaklar’a karşı çarpışan 19. Tümen ve 5. Tümen’in sıhhiye bölüğü tarafından, büyük bir sargı yeri kurulmuştur. Savaş döneminde askerler arasında görülen hastalıklar arasında en yaygın olanları; verem, dizanteri, sıtma, kabakulak, tifo, kalp hastalıkları, cilt hastalıkları, göz hastalıkları ve iltihaplı hastalıklardır. Bununla birlikte Türk askerlerinde görülen yaraların çoğu bomba, şarapnel ve piyade mermilerinden oluşuyordu. Sonrasında bu bölgeye 16. Tümen’in sahra hastanesi de konumlandırılmıştır. Gerçek şehit kabirlerinin yer aldığı şehitlikte, 2.000 şehidin yattığı bilinmektedir. Şehitlerden isimleri tespit edilebilenlerin sayısı 1.353’tür.Şevki Paşa Haritası’nda, 16 numaralı paftada işaretli olan hastane şehitliği 2005’te Orman Bakanlığı tarafından ihya edilmiştir.

58. SARITEPE ŞEHITLIĞI Nuri Yamut Anıtı’nın hemen solundan devam eden toprak yoldan ilerlediğimizde şehitliğe ulaşılır. Zığındere’nin kollarından Keçi Deresi’nin hemen üstünde yer alan Şehitlik, ay-yıldız figürlü olarak tasarlanmıştır.25 Nisan 1915 tarihinde KOSB (King’s Own Scottish Borderers) Taburu tarafından, Sarıtepe altı sahiline çıkarma yapılmıştır. Burası savunmanın zayıf olduğu noktalardan biri olduğu için karaya çıkış esnasında mukavemet ile karşılaşılmamıştır. Sonrasında 9. Tümen Komutanı Halil Sami Bey, tertiplediği kuvvetleri Kirte ile Zığındere arasına sevk etmiştir.

Yoğun ateş altında geçen çarpışmalarda her iki tarafın da zayiatı çok olmuştur.26 Nisan günü bölge müttefiklerce tamamen boşaltılmıştır.

Böylece iyi planlanan; fakat iyi yöneltilmeyen bu çıkarma ile geniş stratejik olanaklar da kaybedilmiş oldu. Eğer ilerleme sağlanabilseydi, savunma güçleri çökertilip Alçıtepe’nin yolu açılabilirdi. Bu taarruz esnasında askerlerimiz, Keçi Deresi’nden geçerken keskin nişancıların hedefi olmuşlar ve önemli zayiatlar vermişlerdir. 5 Temmuz 1915 gecesi başlayan Türk Taarruzu ile bölgede 3. ve 5. Tümen görev yapmaktaydı.

Gün ağardığı vakit Türk tarafının kayıpları çok ağırdı. İngiliz siperleri ile Türk siperleri arasındaki mesafe 5 m’ye kadar inmişti. Sadece bu muharebede kaybımız 5.000’e yakın olmuştur.

38 | Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması

60. KESIKDERE ŞEHITLIĞI 57. Alay Şehitliği’nin sağındaki vadide yer alır. Buraya ulaşım bütün granit bloklardan oluşan basamaklı bir yol ile sağlanır. Bu şehitliğimiz de gerçek şehitlik alanı üzerinde yapılmamıştır. Gerçek şehitlik, mevcut şehitliğin karşısında dere yatağının diğer tarafında Edirne Sırtı’nın batı yamacı üzerindedir. Bu temsili şehitlikte bölgede savaşan 27, 57, 18 ve 64. alaylara mensup kimliği tespit edilebilen 1.115 şehidin ismi bu sembolik şehitliğe yazılmıştır. Bu bölge, savaş esnasında karşılıklı siperlerin birbirlerine en yakın olduğu yerlerden birisidir. Bu sebeple vurulan askerler vuruldukları yere gömülmüşlerdir. Bu nedenle vadinin tamamı bir şehitlik olarak kabul edilebilir. Türkiye Cumhuriyeti Kocaeli Valiliği tarafından 2006 yılında bölgede savaşan 27, 57,18 ve 64. alaylar anısına yaptırılmıştır.

61. KARAYÖRÜK DERESI ŞEHITLIĞI Kanlısırt’a gelmeden 200 m kadar önce, yolun sağ tarafında bulunan şehitlik gerçek şüheda kabristanı’dır. Bu nokta Kanlısırt bölgesinde görevli bulunan 16. Tümen’in48. Alay cephesidir.

Bölge ağır donanma topçu ateşi ve yoğun makineli tüfek ateşi altında çok ağır zaiyatlar vermiştir. Yine bölge, sargı yeri olmasından dolayı çevre bölgelerde görev yapan 72. Alay, 77.

Alay,63. Alay ve 48. Alay’lardan şehit düşen askerler de bu mevkiye defnedilmiştir. Albayrak Sırtı’nın kuzey kesimi sırasında Karayörük Deresi’ne inen yamacın üzerinde yer almaktadır. Şehitlik 2006 yılında Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından yaptırılmış olup çoğunlukla

62. ÇATALDERE ŞEHITLIĞI VE ANITI

Kanlısırt üzerindeki muharebelerde görev yapan 16. Tümen’e ait isimleri tespit edilebilmiş,

Yarbay Hüseyin Avni Bey’in mezarının solundan, Çataldere Vadisi’ne

1.153 şehidin gömüldüğü bir şehitliktir. Şehitlerin isimlerinin yazılı olduğu metal şahidelerin

taş bloklardan oluşan bir merdiven ile ulaşılmaktadır. Bu mevki, savaşın

hemen yanında ahşap bir namazgâh da bulunmaktadır. Uzun bir merdiven ile ulaşılabilen

ana cephelerinden olan Arıburnu’ndaki Çataldere’nin doğusundaki

şehitlik, Şevki Paşa Haritası’nda 17 numaralı paftada işaretli olup Gerçek şüheda kabristanı

Fundalık Sırtı yamacında 19. Tümen cephesidir. 2. ve 5. Tümen birlikleri

olduğu ifade edilmektedir.

Mayıs 1915 taarruzlarında bu bölgede savaşmışlardır. Bu şehitlik, 25 Nisan 1915’ten aynı yılın aralık ayına kadar bu cephede şehit olanlarla sargı yerlerinde ağır yaralı olup şehit düşenlerin gömüldüğü yerdir. Ayrıca bu vadi içerisinde 24 Mayıs 1915 ateşkesinde oluşturulan hendeklere de şehitlerimiz toplu olarak defnedilmiştir. Bu şehitliğe 1., 5., 6., 27. ve 57. Alaylardan şehit olanlar defnedilmiştir. Bu şehitlikte kimlikleri tespit edilemeyen şehit sayımız 2.835’tir. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından bu bölgede savaşan 1., 5.,6., 27. ve 57. Alaylara mensup askerler anısına 2006 yılında yaptırılmıştır.

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 39

63. DEĞIRMEN BURNU TABYASI Tabya Eceabat-Kilitbahir yolu üzerinde sağ tarafta, Değirmen Burnu

bulunmaktadır. Tabya, bulunduğu mevki nedeniyle muharebe bölgesinin dışında kalmıştır. Osmanlı Devleti,

mevkisinde yer almaktadır. Tabya içerisinde, kitabesinde II. Abdülha-

19.yy’daki gelişmelerle birlikte Çanakkale’de kale savunmasından müstahkem mevki ve tabya savunmasına

mit’in tuğrası bulunan bir kışla binası yer almaktadır. Tabya günümüzde

geçmek zorunda kalmıştır. Bu süreçle birlikte tabya mimarisi ilerlemiş, II. Abdülhamit döneminde kaleler

ziyarete kapalı olup 32. Deniz Hava Savunma Batarya Komutanlığı

müstahkem mevki tabya hâline çevrilmiş ve birçok tabya daha inşa ettirilmiştir. Yine tabyaların askerî topçu

tarafından kullanılmaktadır. Tabya, yarımadadaki diğer tabyalarla mimari

personeli için de Kilitbahir Değirmen Burnu’nda bir topçu okulu kurulmuştur. II. Abdülhamit Boğaz savun-

üslup açısından benzeşmektedir. Yine kıyıya paralel olarak inşa edilmiş

masına çok önem verdiği için dönemin en gelişmiş toplarını üreten Alman Krupp firmasından 1885’te top

olan tabyada; 8 bonet ve aralarında 7 top yeri, ayrıca da cephanelik

siparişi vermiştir. Genelde sahil savunmasında kundaklı, arkadan dolma Krupp topları kullanılmıştır. Yine sahil savunmasını güçlendirmek için 1914 sonu 1915 başlarında sahil bataryaları ve seyyar bataryalar kurulmuştur.

64. AĞATEPE HASTANE ŞEHITLIĞI Ağadere, Çanakkale Muharebeleri’nde cephe gerisinde Türk Ordusuna sağlık hizmetlerinin verildiği önemli yerlerden biridir. Kilitbahir Köyü’nden Eceabat’a giderken askeri birliği geçtikten sonra sol taraftaki geniş vadinin bulunduğu dere içerisinde yer almaktadır. Çanakkale Muharebeleri sırasında; 4 ncü Tümen Seyyar Hastanesi, 9 ncu Tümen Seyyar Hastanesi, 3. Kolordu’nun 1 nci Seyyar Hastanesi ve Maydos bombardımanından sonra Maydos hastanesi burada konuşlanmıştır. Güneyden ve kuzeyden gelen yaralıların toplanma ve sevkinin yapıldığı yer de bu deredir. Binlerce yaralının tedavileri süresince şehit olan askerler ise derenin güney yamacında bulunan uzun tepeciğe defnedilmiştir. Ağadere bölgesinde büyük bir şehitliğin olduğunu ve 3000 Türk askeri mezarının bulunduğunu 1919 yılında Gelibolu Yarımadası’nı Binbaşı Ahmet Zeki (Soydemir) Bey ile gezen Avustralyalı Savaş Muhabiri Charles Bean hatıralarında belirtmiştir. Şehitliğin bulunduğu arazide şehit kemikleri halen toprak üzerinde etrafa serpilmiş bir şekilde bulunmaktadır. Görülen bu kemikler buradaki şehitliğin var olduğunun en önemli ispatıdır.

Müttefik ordusu Gelibolu Yarımadası’ndaki diğer hastaneler gibi Ağadere bölgesindeki hastaneleri de Cenevre Sözleşmesini hiçe sayarak, savaş müddetince bombardıman etmiştir. Bu bombardımanlar esnasında birçok yaralı nefer tekrar yaralanmış, birçok yaralı ise şehit olmuş ve hastanelerde önemli ölçüde zarar meydana gelmiştir.

Mevcut yapı kompleksi Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından 2012 yılında proje yarışması sonucunda 1.lik ödülü alan Oktan Nalbantoğlu tarafından tasarlanmıştır.

65. ECEABAT TARIHE SAYGI PARKI Eceabat iskelesinde denizin kenarında bulunan bu park, denizden ve karadan kolaylıkla görülebilen “Opet Tarihe Saygı Projesi” kapsamında yaptırılan park 17 Mart 2008 tarihinde açılmıştır. 2.520 metrekarelik bir alan üzerine kurulan park, Gelibolu Yarımadası’nın tarihi geçmişini yansıtan bir açık hava müzesi şeklindedir.

40 | Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması

67. ÇANAKKALE HARP HATIRALARI KOLEKSIYONU

66. ALÇITEPE CANLI

Çanakkale Harp Hatıraları Koleksiyonun girişinde Kireçtepe Jandarma Şehitliği’nde

TARIH GALERISI

bulunan mermi kovanlarından yapılmış anıta benzer bir anıt ve yanlarında ise top

Alçıtepe Köyü’nün merkezinde

mermileri bulunmaktadır. Müzenin bir özelliği Türkiye’nin ilk özel müzesi olmasıdır.

bulunan Alçıtepe Canlı Tarih

Müzede savaşta kullanılmış olan silahlar, mermiler, şarapneller, mataralar ve askerlerin

Galerisi, dokuz odadan oluşmak-

kullandığı çeşitli eşyalar sergilenmektedir.

tadır. Her odada farklı konular anlatılmaktadır. Bazı odalarda

68. KIRMIZISIRT SIPERLERI Kanlısırt kitabesinden 600 m sonra yolun solunda Kırmızısırt siperlerine ulaşırız. 25 Nisan 1915 günü saat 08:00’de 27. Alay ile başlayan Türk karşı taarruzunun, doğu yamacına ilerlediği zamana kadar yaklaşık 4,5 saat savunmasız kalan bu sırtta, Anzak birlikleri kolayca ilerlediler. Ancak 27.

Alay’ın makineli tüfek bölüğünün Sancak Tepe civarında mevzilenerek açtığı makineli tüfek ateşi nedeniyle, Kırmızı Sırt üzerinde yerleşme olanağı bulamadılar ve yolun sol tarafında görülen siperleri kazarak sırtın batı kısmına yerleştiler. Muharebelerin ilk günlerinde, özellikle 27 Nisan 1915 günü saat 07:30’da başlayan Türk taarruzu ile bu sırt üzerinde tesis edilen hatlar, 1 Mayıs 1915 Türk taarruzu sonucunda Anzak hatlarına 40–70 metre kadar yaklaştırılmıştır.

69. 19. TÜMEN MÜZESI

asker maketleri ve siperler bulun-

Bigalı köyünün meydanındaki bu

maktadır.

tarihi bina restore edilerek Yarbay Mustafa Kemal’in kumandanlığı yaptığı 19. Piyade tümeni anısına bu müze açılmıştır.

Bu bölgede bulunan her iki tarafın siper hatları, muharebelerin sonuna kadar pek fazla değişikliğe uğramamıştır.

19 Mayıs 1915 Türk taarruzu sırasında 2. Tümen birlikleri, kahramanca yaptıkları hücumlar sırasında bu sırt üzerinde ağır zayiata uğramış ve 1479 şehit, 2788 yaralı olmak üzere, 4,5 saat gibi bir sürede 4267 zayiat vermiştir. 24 Mayıs 1915 günü 9 saat süreyle ilan edilen ateşkes sırasında 2. Tümen personelinden şehit düşenlerin birçoğu, yattıkları yerin hemen yanında bu araziye gömülmüşlerdir. Çanakkale muharebe alanları dâhilinde gezi güzergâhına yakınlığı itibariyle günümüze ulaşmış en belirgin siperlerin yer aldığı Kırmızı Sırt üzerinde, söz konusu Anzak siperlerinin hemen karşısında bulunur. Ayrıca birkaç tane tünel de bu sırtta görülebilir.

70. BÜYÜK ANAFARTALAR BARIŞ MÜZESI Büyük Anafartalar köy meydanında köy kahvesinin yanında ise köy muhtarlığına ait Barış Müzesi bulunmaktadır. Müze içerisinde yine savaştan kalma malzemeler sergilenmektedir.

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 41

71. 10 AĞUSTOS 1915 ANAFARTALAR

72. BIGALI ATATÜRK EVI VE MÜZESI

SAVAŞ KOLEKSIYONU

Eceabat’ın kuzeyinde Boğaz’a 4.5 km mesafede Taşlı Tepe’nin güney yamaçlarında yer alan köy,“Çamyay-

Büyük Anafartalar Köyü’nde bu köyde yaşayan bir

la”ve“Boğalı”adları ile de anılır. 19 Nisan-25 Nisan sabahı arasında 19. Tümen’e karargâh olmuştur. Bu esnada

kişiye ait evinin bölmesini yıkarak, tek salonlu bir

Mustafa Kemal Atatürk’ün misafir kaldığı sonradan“Atatürk Evi ve Müzesi”olarak anılan ev, yarımadanın

müze oluşturmuştur. Bu müzedeki malzemeler savaş

önemli ziyaret noktalarından biri hâline gelmiştir. 26 Mart 1915’te; 5. Ordu’nungenel ihtiyat tümeniolarak

sahalarında bulunan ya da alınan harp hatıraları yer

görevlendirilen 19. Tümen, Eceabat ve çevresine yerleşir. 25 Nisan sabahına kadar bölgede kalır ve tatbikatlar

almaktadır.

yapar. 19 Nisan günü, tümeniyle köye gelen Mustafa Kemal cepheye hareket edene kadar köyde bu evde misafir edilir. Bugün“Bigalı Atatürk Evi ve Müzesi”olarak bilinen ev, yöresel mimarinin izlerini taşır. Alt katta girişiyle birlikte iki odası üst katta olmak üzere üç odası ve bir balkonu bulunan evin küçük bir de avlusu vardır.

1973’te müze olarak düzenlenen evde, Mustafa Kemal’in burada kalırken kullandığı çalışma masası da sergilenmektedir. Bigalı köyünün meydanı, meydana bakan evleri ve Atatürk Evi’ne giden yoldaki binalar 2006 yılında restore edilerek ziyarete açılmıştır.

73. ÇANAKKALE DESTANI (KABATEPE) TANITIM MERKEZI Çanakkale DestanıTanıtım Merkezi; Çanakkale Savaşları’nın sonsuza kadar hatırlanması ve yeni yetişen nesillere Çanakkale ruhunu aktarmak ve bu ruhun gelişmesine katkı sağlamak amacıyla projelendirilmiş olup 7 Haziran 2012 tarihinde ziyaretçilerin hizmetine açılmıştır. Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı Kabatepe Tanıtım Merkezi yarışmasında 1. gelen projenin tasarımcısı PEB Mimarlık'tır.

42 | Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması

74. RUMELI HAMIDIYE TABYASI Tabya; Kilitbahir köyünün güneyinde, Gonca Tepe’nin eteklerinde yer almaktadır. Bonetin üzerinde yer alan kitabesinde Sultan II. Abdülhamit döneminde Boğaz savunmasını güçlendirmek için yaptırıldığı yazmaktadır. Tabya, üç bonet ve iki 35’lik Krupp marka top platformundan oluşmaktadır. Tabyada toprak tepecikler hâlinde, iç bölümleri kesme taştan yapılmış ve üzerleri tonozla örtülmüş olan bonetler genelde cephanelik ya da erat koğuşu olarak kullanılmıştır. Deniz muharebesinde, Rumeli Hamidiye Tabyası döşeme raylarının kırılması ve nişan tertibatının hasar görmüş olması nedeniyle müttefik gemilerine hiç ateş edememiştir.

Tabya bugün ziyarete kapalıdır.

76. NAMAZGÂH TABYASI Kilitbahir Kalesi’ni geçtikten sonra yolun deniz tarafında bulunan 26 adet bonetten oluşan Namazgâh Tabyası’nın, Osmanlı Ordusunun ıslahı için gelen Baron De Tott’un da önerisiyle inşasına başlanmıştır. Çanakkale Boğazı’nın en dar noktasına yaptırılan ilk ve en büyük tabyadır. Sonrasında eklenen yapılarla beraber,MerkezTabyaniteliği kazanmıştır. Burası Çanakkale Muharebeleri’nde, bölgedeki tabyalarda görev yapan bataryaların bağlı olduğu 4. Ağır Topçu Alayı’nın karargâh merkeziydi. Bu nedenle daima müttefik donanmasının başlıca hedeflerinden biri olmuştur. Tabyada 16 adet kıyı topu vardı. Bunlardan 2’si uzun, 14’ü kısa menzillidir. Bunlardan sadece 2’si deniz muhaberesinde aktif olarak görev yapmış, diğerleri ise menzil yetersizliğinden dolayı kullanılamamıştır. Tabyanın ana aksında yer alan mekânın savaş döneminde Savaş Harekât Merkezi olarak kullanıldığı bilinmektedir.

En son 2005-2006 yıllarında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından restore edilerek 18 Mart 2006’da ziyarete açılan tabyada, Çanakkale savaş objeleri sergilenmektedir. Yapı içerisinde, 12 adet sergi panelinde muharebelerle ilgili tarihî bilgiler verilmektedir. Bu bölümü geçtikten sonra bonetlerin iç kısmında 7 dk.lık Deniz Muharebeleri’nin anlatıldığı kısa bir video gösterimi yapılmaktadır. Yine bonetlerden birisinde savaş dönemi istihbarat haberleşmesini canlandıran, ses düzeneği olan bir sergi ziyaretçilere sunulmaktadır. Aynı bölümde yine müttefiklere ait batırılan gemilerin fotoğrafları sergilenmektedir.

75. ERTUĞRUL TABYASI Seddülbahir köyünün batısında bulunan ve Çanakkale Boğazı’nın girişini koruyan tabyalardan birisi olan Ertuğrul Tabyası, Gözcü Baba Tepe’si üzerinde denize dönük olarak inşa edilmiştir. II. Abdülhamit döneminde Asaf Paşa’nın çalışmaları sonucu yaptırılmıştır. İnşa Kitabesi, muharebeler sırasında sökülmüş olup bugün kayıptır. Tabya 3 bonet ve aralarında bulunan 2 adet top platformundan oluşmuştur. 2 adet uzun namlulu Krupp marka top ile donatılmıştır. Toplardan sadece birisine ait parçalar, bugün tabyadaki yerinde bulunmaktır.

Karargâh binasının bugünkü Yahya Çavuş Şehitliği’nin bulunduğu bölgede olduğu düşünülmektedir. Tabya, 19-25 Şubat 1915 tarihlerinde yoğun bombardımana tutularak 18 Mart 1915 Deniz Muharebesi öncesi etkisiz hale getirilmiştir. 2006 yılında Kültür Bakanlığı tarafından toprağa gömülü hâlde iken, restore edilerek ziyarete açılmıştır. Yine tabyanın doğu ucunda Ertuğrul Koyu çıkarmasını canlandıran bir maket bulunmaktadır. Bugün ortada yer alan bonet içerisinde ise savaş objeleri sergilenmektedir. 08.00-18.00 saatleri arasında gezilebilen sergi ücretli olup Şehit aileleri, erbaş, er ve gaziler, sarı basın kartı sahibi gazeteciler ve ilköğretim okulu öğrencilerine ücretsizdir.

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 43

KONAKLAMA VE ODAK NOKTALARI Yandaki harita, tripadvisor.com ve Google Maps üzerinden alınan konaklama ve odak noktalarını göstermektedir. Turuncu noktalar otel ve pansiyonları ifade ederken lacivert noktalar anıt, şehitlik, müze, türbe ve cami gibi tarihi tarihi yapıları simgeler. Renklerin koyulaştığı bölgelerde yakın mesafelerde çok sayıda yapı olduğunu belirtir. Çanakkale merkez, Eceabat, Kilitbahir bölgelerinde bulunan tesisler çoğunlukla otel iken, yarımada içerisindekilerin büyük çoğunluğu ev pansiyonu olarak kullanılmaktadır.

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 45

ARAÇ ROTALARI Yandaki harita, çeşitli gezi sitelerinden alınan, çoğunlukla otobüs ile organize edilen turistik rotaları göstermektedir. Noktalar ise otobüslerin duraklama noktalarını ifade eder. Renklerin koyulaştığı nokta ve çizgiler, o alandan daha çok sayıda otobüs geçtiğini veya daha çok sayıda turun o noktada durduğunu belirtir. Önceki haritada gösterilen odak noktaları, açık gri ile gösterilmektedir.

Rotaların duraklama noktalarının öncelikli olarak Kabatepe–Conkbayırı–Anzak Koyu bölgesinde yoğunlaştığı gözlenmektedir. İkincil odak noktası ise Seddülbahir ile Çanakkale Anıtı'nın da bulunduğu Ertuğrul Koyu olarak öne çıkar. Alçıtepe Köyü, iki odak notkası arasında duraklama noktası olarak işler.

Yarışma kapsamındaki proje alanlarının mevcut turist rotaları ile ilişkisi değişkenlik gösterir. Kuzey bölgesinde bulunan Havantepe, Arslantepe ve Küçükanafartalar şehitlikleri halihazırdaki ağa fazla dahil görünmemektedir. Kanlıköprü Deresi, İbrikçe 1, İbrikçe 2, Abanosderesi, İsmailoğlu Deresi, Naimsırtı şehitlikleri ise, Küçükanafartalar ve Büyükanafartalar Köyleri'ne yakınlıkları sebebiyle daha avantajlı sayılabilirler. Süngübayırı, Albayraksırtı, Kılıçdere 2 ve Kılıçdere 1 şehitlikleri, 57. Alay Şehitliği ve Conkbayırı Anıtları gibi yüksek ziyaretçi alan odak noktaları ile aynı bölgede yer almaktadır.

Güney bölgesinde bulunan iki alandan biri olanEroğlusırtı şehitliği Alçıtepe Köyü'ne yakın bir konumda bulunurken, Kiremitdere şehitliği göreli olarak yalnız kalmaktadır.

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 47

BISIKLET VE YÜRÜYÜŞ ROTALARI Yandaki harita, mapmyride.com üzerinden alınan bisiklet ve yürüyüş/hiking rotalarını göstermektedir. Araçlı rotalara kıyasla bisiklet rotalarının Yarımada'da daha geniş bir alanı taradığı gözlenmektedir. Ayrıca Gelibolu Balkan ülkelerinden Güney Ege'ye uzanan uzun bir bisiklet rotasının parçası olarak göze çarpmaktadır.

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 49

SOSYAL MEDYA KULLANIMI Yandaki harita Instagram gönderilerinin yerlerini, beğeni sayılarına göre göstermektedir. Her bir dairenin merkezi Instagram gönderisinin yapıldığı lokasyonu, dairenin büyüklüğü ise aldığı beğeni sayısını belirtir. Bu bağlamda daire büyüklüklerinin coğrafi bir anlamı yoktur. Renklerin koyulaştığı yerlerde üst üste daireler bulunduğu anlaşılabilir. Bu sarıdan turuncuya doğru koyulaşan alanlarda daha çok Instagram gönderisi yapıldığı anlamına gelir.

Sosyal medya kullanım ve reaksiyon yoğunluğunun, odak noktalarının kullanım oranları ile belirli bir korelasyon gösterdiği varsayılabilir. Gelibolu Yarımadası tarafında Instagram gönderilerinin yoğunlaştığı bölgeler Anzak Koyu, Kabatepe, Eceabat merkez, Kilitbahir, Suvla Koyu, Çanakkale Şehitliği Anıtı, Conk Bayırı Mehmetçik Park Anıtı, Seddülbahir ve 57. Alay Şehitliği olarak görülmektedir.

* İmaj 30.723 tekil Instagram gönderisinin coğrafi konumlarına göre haritalanması ile oluşturulmuştur. Veriler 2013 yılından 30 Ağustos 2017 tarihine kadar olan halka açık gönderilerden derlenmiştir.

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 51

SOSYAL MEDYA Yandaki harita, bir önceki imajda gösterilen Instagram gönderilerinin açıklamalarında kullanılan hashtag'leri gösterir. Savaş tarihine dair odak noktaları arasında hashtag olarak kullanılanlar Anzak Koyu (İngilizce), Lonepine Mezarlığı, Kabatepe ve Kilitbahir görülmektedir.

* İmaj 30.723 tekil Instagram gönderisinin açıklama kısımlarında yer alan en çok kullanılan hashtag'lerin, oluşturulan sanal bir gride göre haritalanması ile oluşturulmuştur. Veriler 2013 yılından 30 Ağustos 2017 tarihine kadar olan halka açık gönderilerden derlenmiştir.

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 53

DENIZ SAVAŞLARI KALINTILARI Çanakkale Savaşı, 1914 yılında deniz savaşları ile başlamıştır. Çok sayıdaki Osmanlı Tabyası ve mayın gemisi sebebiyle deniz savaşları beklenen sonucu vermemiş, bu nedenle savaşın karaya taşınmasına karar verilmiştir.

Bu süreçte batan gemilerin yerleri, yandaki haritada gösterilmektedir. Batık gemilerin olduğu bölgeler su altı araştırması bölgesi olarak ilan edilmiştir ve büyük kısmı dalışa kapalıdır.

İngiliz gemisi Irresistable

İngiliz gemisi HMS Ocean

İngiliz gemisi HMS Inflexible

Fransız gemisi Bouvet

2011 yılında Türk–Avusturalya ortaklığında yapılan su altı araştırmalarında bulunan hasta taşıma gemilerine ait enkaz

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 55

TARIHÇE Çanakkale Savaşları

59

Çanakkale Tahkimat (Şevki Paşa) Haritası

70

ÇANAKKALE SAVAŞLARI 1.DÜNYA SAVAŞININ BAŞLAMASI VE 18 MART DENİZ ZAFERİ DÜNYAYI SAVAŞA SÜRÜKLEYEN SÜREÇ 18. yy’da Fransız İhtilali ile düşünce alanında, Sanayi Devrimi ile ekonomik alanda gerçekleşen yenilikçi hareketler ve sosyal dalgalanma 19.yy’da Avrupa haritasında değişimlere yol açtı. Milliyetçilik kavramı geliştikçe çok uluslu imparatorlukların sonu gelmeye başladı, ekonomik yönden ise sanayi devrimini gerçekleştiren ülkeler hammadde ve pazar arayışına girdi.

Avrupa coğrafyasında siyasi birliğini 19. yy’ın sonuna doğru tamamlayan Almanya ve İtalya derhal Avrupa’daki ekonomik yarışa katıldı. Almanya sanayi devrimini hızla tamamlayarak hammadde-Pazar yahut diğer bir deyişle “sömürge” arayışına girdi. Almanya’nın dış siyasetinin belirleyicisi Bismark’ın sürdürdüğü dengeli Avrupa Uyumu politikası terkedildi. Bismark ülkesini “Şark Meselesi” denilen Osmanlı’nın paylaşılması rekabetinden uzak tutmaya çalışmıştı lakin II. Wilhelm ile dünya siyasetine bakışı değişen Almanya Osmanlı topraklarını bir hammadde kaynağı ve Pazar olarak görmeye başladı. Avrupa Sanayisinde İngiltere ile yarışır duruma gelen Almanya kara ordusu bakımından da oldukça güçlendi. Almanya, denizcilikte de İngilizlere ciddi tehdit oluşturmaya başladı. 20.yya girildiğinde Avrupa’nın siyasi ve stratejik manzarası İngiliz-Alman deniz silahlanma yarışının gölgesinde şekilleniyordu. Bu süreç Avrupa’yı silahlanmaya ve kutuplaşmaya itti. Bu kutuplaşmada Almanya, Avusturya-Macaristan İmparatorluğunu yanına çekerken İngiltere, Fransa ile yakınlaştı.

Anlaşmazlıklar masa başında çözülemeyince artan siyasi gerginlikte silahlanan Avrupa’da savaşın parlamasına bir kıvılcım yetecekti. 28 Haziran 1914’te Avusturya-Macaristan Veliahtı Arşidük Franz Ferdinand bir Sırp tarafından öldürülünce I. Dünya Savaşı’nın kıvılcımı parlamış oldu. 28 Temmuz’da Avusturya-Macaristan Sırbistan’a savaş ilan etti ve kutuplaşmış Avrupa’da bloklar arası savaş ilanları başladı.

Almanya ve Osmanlı Devleti arasındaki antlaşmayı takiben Harbiye Nezareti 2 Ağustos günü, (‘Seferberliğin birinci günü 3 Ağustos 1914 günüdür.’) Genel seferberlik ilan etti.

Türk-Alman antlaşmasının imzalanmasının ardından Alman Genelkurmayı; Akdeniz’de, Avusturya-Macaristan ve İtalya donanmasının kendilerine katılmasını bekleyen, Goeben ve Breslau’ya İtalya’nın tarafsızlığını ilan etmesi ve Avusturya’nın katılımdan vazgeçmesi üzerine, İstanbul’a gitmesi emrini verdi. 10 Ağustos’ta söz konusu gemiler boğazlardan içeri alındı. İngiltere’nin tarafsızlık antlaşması gereği Goeben ve Breslau’nun silahsızlandırılması yahut Türk karasularından çıkarılmasını istemesi üzerine Osmanlı, bu savaş gemilerini satın aldığını bildirdi. Goeben muharebe kruvazörüne Yavuz Sultan Selim, Breslau hafif kruvazörüne Midilli adları verildi. Goeben’i komuta eden Amiral Souchon 18 Ağustos’ta Osmanlı donanmasının başına getirildi. Ve her Osmanlı gemisinde bir Alman subay görevlendirdi.

8 Ağustos tarihinde Sultan Mehmed Reşad iradesi ile 1 Kasım’dan itibaren geçerli olmak üzere kapitülasyonlar kaldırıldı.

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 59

Birleşik Filo Boğaz Girişinde

OSMANLI DEVLETI’NIN SAVAŞA GIRIŞI 29 Ekim’de Amiral Souchon, komutasındaki Türk donanması ile Karadeniz’e açılarak birkaç Rus gemisini batırıp, Karadeniz kıyısındaki bazı Rus limanlarını da bombaladı. Bunun üzerine Ruslar savaş ilan etmeyi bile beklemeden 1 Kasım’da sınırı geçerek Pasin ve Eleşkirt yönünde ilerlemeye başladı.

2 Kasım’da Rusya Osmanlı Devletine resmen savaş ilan etti.

3 Kasım saldırısından sonra Gelibolu yarımadasında yoğun bir tahkimat başlatıldı. 4 Kasım’da Gelibolu yarımadası ile Anadolu yakasının savunması 3. Kolordu’ya verildi.

5 Kasım’da İngiltere ve Fransa Osmanlı Devleti’ne savaş açtı. 9 Kasım’da İngiltere Başbakanı Asquith “Osmanlı İmparatorluğu intihar etmiştir ve kendi mezarını kendi elleriyle kazmıştır.” diyerek Osmanlı’nın savaşa katılımına bakış açısını ortaya koymuştu.

9 Kasım’da Sofya’da ateşemiliter olarak görev yapan Yarbay Mustafa Kemal Bey, Enver Paşa’dan “Silah arkadaşları cephelerde savaşırken kendisinin Sofya’da bulunmasını kabullenemediğini ve cephelerin herhangi bir yerinde rütbesine uygun bir görev verilmesini” istedi.

11 Kasım’da Osmanlı Devleti İtilaf Devletlerine savaş açtığını bildirdi, 14 Kasım’da ise Halife, Cihad-ı Ekber ilan ederek Müslümanları Hristiyanlara karşı savaşa çağırdı.

ÇANAKKALE CEPHESI AÇILIYOR 13 Ocak’ta İngiliz savaş konseyinde Çanakkale Harekatı kabul edilmişti. Harekat başarıya ulaşırsa Rusya’ya ihtiyaç duyduğu silah, cephane ve mali yardım ulaştırılabilir karşılığında Rusya’nın insan gücü ile buğday ve yem depolarından yararlanılabilirdi. Bunun yanında Mısır sorunu ortadan kalkacak, Boğazlar ele geçirilince Osmanlı Devleti savaştan çekilmek zorunda kalacak, Balkan devletleri İtilaf devletlerinin yanına çekilecek ve Avusturya-Macaristan güneydoğusundan sıkıştırılmış olacaktı. Ayrıca her ne kadar Boğazlar Ruslara söz verildiyse de İngiltere Ruslardan önce İstanbul’a yerleşmek istiyordu. Plan önce Fransa sonra Rusya ile paylaşılarak destek istendi. Fransa harekata katılacağını bildirdi, Rusya katılamayacağını.

19 Şubat Saldırısı sabah saatlerinde başladı, Kumkale, Orhaniye ile Seddülbahir ve Ertuğrul tabyaları hedef alındı. Uzun menzilden gerçekleştirilen bombardımana Orhaniye ve Ertuğrul tabyaları karşılık verebildi. Diğer tabyalardaki topların menzili yetmediğinden cevap verilemedi. Akşam 17.30 gibi filo geri çağrıldı. Bu süreçte Donanmanın Boğaz’ı yalnız başına geçip geçemeyeceği tartışılıyordu. İngiliz Savaş Bakanı Lord Kitchener kara birliğinin kullanılması için öncelikle donanmanın başarılı olması taraftarıydı. Birleşik Filo Komutanı Amiral Carden’in etkili atış sağlayabilmek için yarımadanın güney ucuna asker çıkarılarak Alçıtepe’nin ele geçirilip bir gözetleme noktası olarak kullanılması konusundaki görüşünü reddediyordu.

Hava şartları 25 Şubat’a kadar yeni bir harekete müsaade vermedi.

18 MART Her ne kadar 18 Mart Deniz Muharebesi olarak anılsa da aslında bugün taraflardan yalnızca biri deniz kuvvetiydi. Cevat Paşa Komutasındaki Çanakkale Boğazı ve çevresinin savunmasından sorumlu Müstahkem Mevkiinin emrindeki kuvvetler 2. Ağır Topçu Tugayı ile Erenköy Ağır Topçu Bölge Komutanlığı ve 9. İle 11. Piyade Tümenleri olup, 3. Kolordu kuruluşunda yer alsa da Eceabat’ta genel ihtiyatta bulunan Kurmay Yarbay Mustafa Kemal komutasındaki 19. Tümen’e de emir verme yetkisindeydi. Komutanlığın en güçlü topları 16.900 ve 14800 metre menzilli olan 355/35 ve 240/35’lik toplardı. Bunlardan da altı tane 355/35 (2 tanesi Anadolu Hamidiye, 2 tanesi Çimenlik ve 2 tanesi Rumeli Hamidiye’de olmak üzere) ve 17 tane 240/35 vardı. Diğerleri yirmi ikilikti ve menzilleri 7.000-8.000 metre idi.

60 | Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması

Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanı Albay Cevat Bey Karargah Subayları ile

Harekat 18 Mart Perşembe sabah 08.15’te Queen Elizabeth’in direğinde görülen “ileriye hareket” işareti ile başladı. 10.30 sularında Birleşik Filo, manidar bir şekilde Truva Savaşının ünlü komutanının adaşı, Agamemnon kılavuzluğunda Boğaz’a giriyordu. Filonun önündeki muhripler muharebe alanını tarayarak, muharebe gemilerine yol açıyordu. Kumkale gerisinden açılan obüs ateşinin etkisi altına giren gemiler hedeflenen bölgeye yaklaştı.

Birleşik Filo’nun insan zayiatı ise 800’ü buluştur. 3 muharebe gemisini (Bouvet, Irresistible, Ocean) Boğazın sularında bırakan Filo’nun 4 gemisi de (Inflexible, Gaulois, Suffren, Agamemnon) havuz onarımı gerektirecek düzeyde yara alarak muharebe edemez duruma gelmiştir. Birleşik Filo Boğaz’dan gücünün 1/3’ünü kaybederek büyük hayalkırıklığı ile çıkmıştır.

18 Mart günü Türk tarafının toplam zayiatı (şehit, ölü ve yaralı) Alman Müttefiklerimiz ile beraber 97’dir. Bazı tabya ve bataryalarda (6 top ve bir tabya) çeşitli hasarlarla muharebeyi şanlı bir zaferle sonuçlandıran taraf Boğazın savunucuları olmuştur. Çıkarma harekatı için İskenderiye’de yapılan hazırlıklar 4 Nisan’da Anzak kolordusunun gemilere bindirilmesiyle başlayan insan, mühimmat, taşıt aracı, istihkam ve haberleşme malzemeleri gibi şeylerin 21 Nisan’da Mondros’a taşınmasıyla tamamlanmıştı. 23 Nisan’da yapılması planlanan çıkarma harekatı elverişsiz hava koşulları nedeniyle 25 Nisan’da gerçekleştirilecekti.

Esat Paşa, Liman Von Sanders ve subaylarımız Bigalı Kalesinde Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 61

Arıburnu Bölgesine yapılan çıkarmalardan görüntüler. İleride ANZAK askerlerinin Sfenks ismini verdiği yar görülmektedir.

(Imperial War Museum arşivinden alınmıştır)

ÇANAKKALE CEPHESİ / KARA MUHAREBELERİ 18 Mart 1915 Boğaz Muharebesi’nin müttefiklerce kaybedilmesiyle, İngiliz komuta heyetinde Gelibolu ile ilgili yeni taarruz planları alınması gündeme gelmiştir. Yenilmez armada denilen Birleşik filonun 3 savaş gemisi mayınlardan ve bataryalarımızdan açılan ateşler ile batacak; 3 muharebe gemisi de ağır hasar alarak savaş dışı kalacaklardır. Birleşik filonun yenilgisiyle beraber müttefikler Gelibolu’yu tam 8,5 ay cehenneme çevirecek olan amfibik çıkarmayla başlayan karadan ve denizden eşzamanlı yürütülecek yeni bir harekat kararı alacaklardır. Buna karşılık Başkomutanlık Karargahı müttefiklerin yeni bir saldırısına karşı 24 Mart 1915’te Çanakkale Bölgesi’ni savunmak üzere Liman Von Sanders komutasında 5. Ordu’yu kurmuştur.

Gelibolu’ya yapılacak yeni çıkarma için müttefik birlikleri Limni adasının Mondros Limanı’nda ve Mısır’da toplandılar. Toplamda 75.000 kişilik birleşik ordu özellikle Seddülbahir ve Arıburnu üzerinden Kilitbahir’e ulaşmayı hedefleyecektir.

SEDDÜLBAHİR ÇIKARMALARI Seddülbahir bölgesinde Yarımadanın güneyinde kilit noktası olan Alçıtepe’yi almak ; sonrasında da Kilitbahir Platosu’na ulaşmak hedefini taşıyan bu çıkarma ile Türk tabya ve bataryalarını arkadan vurmak hedeflenmiştir. Bu çıkarma için 3 Piyade tümeni ve 1 Hint Tugayı görevlendirilmiş olup; ilk aşamada 29’uncu İngiliz Piyade Tümeni için S (Morto Koyu), V (Ertuğrul Koyu), W (Tekke Koyu), X (İkiz Koyu), Y (Pınariçi Koyu) kodlarıyla adlandırılan 5 ayrı çıkarma noktası belirlenmiştir. Akdeniz Seferi Kuvvetler Komutanı General Ian Hamilton’a göre bu noktalardan karaya çıkan kuvvetler Alçıtepe doğrultusunda birleştirilebilirdi.

25 Nisan sabahı saat 05.30’da donanma ateşiyle birlikte Seddülbahir’den çıkarma harekatı başlamıştır. Seddülbahir bölgesi 9. Tümen’e bağlı 26.

Alay’ın 3. Taburu tarafından savunuluyordu. Binbaşı Mahmut Sabri Bey 4 bölük ile bölgede konuşlanarak karargahını Harapkale’ye kurmuştu. Çıkarma kıyılara saat 06.00’dan itibaren başladı. Tekke Koyu’nda İngiliz askerleri yoğun bir ateş ile karşılandı. Sonrasında taarruz gelişerek İngilizler tarafından Karacaoğlan Tepesi’nin ele geçirilmesi ile devam etmiştir. 3. Tabur’un 10. Bölüğü’nün takviyesi ile beraber İngiliz ilerleyişi Ertuğrul Koyu’nda durdurulmuştur.

Seddülbahir Bölgesine yapılan çıkarmalardan görüntüler (Imperial War Museum arşivinden alınmıştır) 62 | Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması

Kanlısırt'ta Dikilen Bir Gazi Alayının Sancağı

I.KIRTE MUHAREBESI (28 NISAN 1915) Alçıtepe’yi almayı hedefleyen bu muharebede 17.500 kişilik (donanma gemilerinin ateşiyle desteklenecek) İngiliz ve Fransız birliklerine karşı 8.000 kişilik Türk kuvveti karşı karşıyadır. Saat 09.00’da başlayan muharebede Türk tarafını 19.,20., 25. ve 26.Alaylar savunacaktı. 20.Alay cephesinden yapılan İngiliz taarruzu kırılarak durduruldu. Cephenin doğu kanadından İngiliz ve Fransız kuvvetleri tarafından savaş gemilerinin de desteğiyle açılan ateş sonucu bu cephe etkisiz hale getirilmiştir. Bunun üzerine 9. Tümen komutanı Halil Sami Bey Alçıtepe sırtlarına kadar geri çekilme emri vermiştir. Bu kritik karar sürecinde 25 Nisan’da müttefiklere geçit vermeyen Mahmut Sabri Bey tekrar muharebelere iştirak etmiş ve cephenin doğusunda çözülmeye başlayan 26. Alay ile birlikte İngilizleri durdurmuştur. Kontrol altına alınan cephede öğleden sonra Türk birlikleri ile yapılan karşı taarruz ile 28 Nisan günü muharebeler tamamen durmuştur.

Siperlerden görüntüler

II. KIRTE MUHAREBESI (6-8 MAYIS 1915) İngiliz ve Fransız kuvvetlerinden oluşan müttefiklerin 42.000 kişilik birliklerinin yine hedefi Alçıtepe idi. 6 Mayıs günü saat 10.30’da başlayan bombardıman ile muharebe 8 Mayıs akşamına kadar devam etti. Bu hücumların müttefikler açısından tek başarısı 83 Rakımlı Tepe’nin ele geçirilmesi oldu. II.Kirte Muharebesinden sonra Mayıs ayı boyunca siper muharebeleri devam etmiştir.

III.KIRTE MUHAREBESI (4-6 HAZIRAN 1915) 4 Haziran sabahı 08.00’de 2,5 saat süren yoğun bir topçu bombardımanı ile başlayan muharebede merkezde başlayan İngiliz ilerleyişi etkili olmuştur. Sol kanatta başlayan Fransız taarruzu ise püskürtülmüştür. 5 ve 6 Haziran günlerinde de devam eden hücumlar ile ilerlemiş olan İngilizler durduruldu. Muharebeler sonucunda müttefikler merkezde 500 m’lik bir ilerleme sağlamış ve sağ ve sol kanatta ise eski mevzilerini korumuşlardır.

KEREVIZDERE VE ZIĞINDERE MUHAREBELERI (21 HAZIRAN-13 TEMMUZ 1915) Kirte Muharebeleri sonrasında Türk savunmanın güçlenmesi ve kırılması zor bir hale gelmesi ile müttefiklerce genel taarruzlar yerine sınırlı hedefli bölgesel taarruzlar yapmaya karar verildi. Bu nedenle Kerevizdere ve Zığındere hatlarından Türk birliklerini yok etmeyi planladılar.

21 Haziran-13 Temmuz tarihleri arasındaki muharebelerde Türk savunma hattını geçmeyi başaramayan Müttefikler Çanakkale’ye getirdikleri takviye kuvvetlerle Yarımada’nın kuzeyinde Anafartalar bölgesini hedeflediler.6 Ağustos Anafartalar çıkarmasıyla eş zamanlı olarak Seddülbahir’deki Türk birliklerini baskı altında tutarak kuzeye kuvvet gönderilmesini engellemeyi amaçladılar. Lakin 6 Ağustos Taarruzu bertaraf edilmekle birlikte, Güney Grubu Komutanı Vehip Paşa 4.ve 8. Tümenleri kuzeye takviye olarak göndermiştir. Ağustos ayından sonra bölgede her iki taraf da mevzilerini tahkim ederek tahliyeye kadar genel olarak siper savaşları şeklinde muharebeler devam etmiştir.

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 63

Kuzeyde Kireçtepe Bölgesi'nde yaşanan muharebeleri gösteren haritalar.

Yandaki harita 15 Ağustos, aşağıdaki ise 12 Ağustos 1915 tarihinde yaşanan çarpışmaları göstermektedir.

Her iki haritada da Arslan Tepe ve Havan Tepe net bir şekilde görülmektedir. Yarışma kapsamındaki 1 ve 2 numaralı şehitlik alanları, bu tepelerin gerisindeki şehitliklerdir. Aşağıdaki haritada Ağıl olarak işaretlenmiş nokta, 3 numaralı alan olan Küçük Anafarta şehitliğinin bulunduğu yerdir.

64 | Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması

Yandaki harita, 9 Ağustos 1915 günü Anafartalar Bölgesi'nin vaziyetini gösterir.

Haritanın kuzeyine doğru, yarışma kapsamındaki 7 ve 8 numaralı alanların bulunduğu İsmailoğlu ve Abanoz Tepeler görülmektedir.

Aşağıdaki harita ise 6 ve 7 Ağustos 2015 tarihlerinde Conkbayırı bölgesindeki muharebeyi gösterir. Haritanın güney ucunda, 10 ve 11 numaralı alanların bulunduğu Albayraksırtı ve Süngübayırı görülebilir.

Bu ve önceki sayfadaki haritalar, Genel Kurmay Başkanlığı Savaş arşivlerinden alınmıştır.

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 65

KUMKALE, BEŞİGE VE BOLAYIR ÇIKARMALARI Fransız birlikleri tarafından oyalama niteliğinde Boğazın giriş kısmında Anadolu yakasında yer alan Kumkale’ye asker çıkarılmış ve buradaki 3. ve 11.

Türk Tümenlerinin esas çıkarma bölgesi olan Gelibolu’ya sevk edilmesi engellenmek istenmiştir.

ARIBURNU ÇIKARMALARI Kabatepe ve Arıburnu arasındaki çıkarma bölgesi için General Birdwood komutasındaki Anzak birliklerinin ilk gün hedefi Conkbayırı- Kocaçimentepe hattını tuttuktan sonra Maltepe’ye ulaşarak Boğaza inmekti. Böylece Türk birlikleri açısından kuzey-güney irtibatı kesilecekti.25 Nisan günü saat 03.00’te Kabatepe’nin 5 mil kadar batısına geldiler. Filikalarla karaya doğru hareket eden birlikler hedeflenen noktadan takribi 300 m kadar kuzeye saparak sahile ulaştılar.

1 MAYIS TÜRK TAARRUZU 5. Ordu Komutanlığı tarafından takviye edilen kuvvetlerle birlikte sabah 05.00’te başlayan Türk taarruzunun merkezi Bombasırtı-Merkeztepe hattıydı. Akşama kadar süren taarruzlar ağır kayıplara rağmen sonuç getirmemiştir. Lakin iki tarafın mevzileri birbirine 5-10 m’ye kadar iyice yaklaşmıştır.

19 MAYIS TÜRK GECE TAARRUZU 11 Mayıs’ta Arıburnu Cephesi’ne gelen Başkomutan Vekili Enver Paşa genel bir taarruz ile müttefiklerin yok edilmesini emretti. Plana göre, 19.Tümen müttefik kuvvetlerinin kuzey kanadına; 5.Tümen merkeze; 16.Tümen ise güney kanadına; İstanbul’dan gelecek olan yeni ve taze 2.Tümen ise vurucu kuvvet olarak Kanlısırt-Kırmızısırt cephesine taarruz edecekti. Uçaklarla yapılan hava keşifleri sonucu taarruz hakkında önceden bilgi alınmıştı. Gece 03.30’da başlayan taarruzda piyade ateşi ve makineli tüfek ateşi altında birlikler adeta eridi. Bandonun çaldığı marşlar eşliğinde hücumlar devam etti; fakat taarruz sabah 10.00’da durdurulduğunda siperler arasındaki alan şehit ve yaralılarla doluydu. Türk tarafınca 3.800’ü şehit olmak üzere zayiat yaklaşık 10.000 askerdi. 24 Mayıs günü iki taraf arasında kalan şehitlerin gömülmesi için bir günlük ateşkes yapıldı.

66 | Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması

Mustafa Kemal Paşa, siperden savaşın gidişatını gözlerken.

Kocadere Sahra Hastanesi çadırları (solda) ve yaralı bir askere yemek yediren bir Türk hemşiresi (sağda) Genel Kurmay Başkanlığı arşivlerinden.

ANAFARTALAR MUHAREBELERİ Haziran-Temmuz ayındaki taarruzların sonuçsuz kalmasıyla birlikte müttefiklerde tahliye ya da yeni kuvvetlerle güçlendirilmiş birliklerle yeni bir harekat düşüncesi hakim oldu. Yeni çıkarma noktaları konusunda farklı fikirler olsa da Hamilton Arıburnu-Anafartalar harekatında karar kılmıştır.

KANLISIRT TESPIT TAARRUZU 6 Ağustos günü saat 15.00’te Kanlısırt’ta çok şiddetli bir bombardıman ile başlayan taarruz üzerleri kalaslarla kapatılan 47.Alay siperlerini hedef aldı. Çöken siperlerin içindeki Türk askerlerinin çoğu şehit oldular. Saat 17.30’da topçu ateşi ile desteklenen taarruz ile Kanlısırt’taki Türk siperleri ele geçirilmişti. 19.00’da girişilen karşı hücum ile siperler geri alınmaya çalışılsa da başarılı olunamadı. Talep edilen takviye kuvvetlerle birlikte 23.00’te tekrar taarruza geçilse de Türk tarafınca sonuç alınamadı.

ANAFARTALAR MUHAREBELERI Bu bölgeye çıkarılacak 11.İngiliz Tümen’i Anafartalar ovasındaki stratejik öneme sahip Tekketepe ve İsmailoğlutepe’yi ele geçirmek hedefini taşıyordu. Türk tarafınca bölge Yarbay Wilmer komutasındaki Anafartalar Müfrezesi tarafından savunulmaktaydı. Bu kuvvet Gelibolu Jandarma Taburu, Bursa Jandarma Taburu ve 31.Alay’ın 2.Taburu’ndan ibaretti. 5.Ordu’ya bağlı destek kuvveti olarak Saros Grubu adıyla 7. ve 12. Tümenler bulunuyordu.

I.ANAFARTALAR MUHAREBESI 6 Ağustos gecesi 11.İngiliz Tümeni saat 22.00’de Anafartalar Koyu’nun güneyindeki Küçük Kemikli mevkine hiç savunmayla karşılaşmadan çıkarma yaptı. Bu bölgede 1 mangalık Türk askerinin mühimmatları bitinceye kadar karşı koyduktan geri çekilmesiyle beraber Lalababa İngilizlerin eline geçti. Anafartalar Koyu’nun kuzeyindeki Büyük Kemikli Burnu’na çıkan İngilizleri Bursa Jandarma Taburu saat 03.00’e kadar tutmayı başardığı için ilerleme imkanı bulamadılar.7 Ağustos sabahı Softatepe’deki Türk birliğini geri atan İngilizler Karakoldağı’na doğru ilerlediler. Bursa Jandarma Taburu bu ilerleyiş üzerine doğuya doğru çekildi. Anafartalar Koyu güneydoğusundaki Mestantepe’yi ele geçirmek için ilerleyen İngilizleri buradaki 31.Alay’ın 2.Tabur’u karşılamıştır. İngilizleri oyalayan bu tabur akşama doğru İsmailoğlutepe’ye çekilmiştir.

Muharebeler sona erdiğinde Anafartalar ovasını çevreleyen hakim tepeler Türklerin elindeydi. 25.000 kişilik müttefik kuvvetleri ise sahilde yavaş ilerledikleri için zaman kaybettiler ve harekat sonuçsuz kaldı.

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 67

CONKBAYIRI General Godley emrindeki 20.000 kişilik kuvvetin hedefi Arıburnu kuzeyindeki dereler vadisinden ilerleyerek Kocaçimen-Conkbayırı hattını ele geçirmekti. 9 Ağustos sabahı İngilizlerin Conkbayırı-Besimtepe-Kocaçimentepe hattı üzerinde başlattıkları taarruzda Besimtepe Hint Tugayı’na bağlı Nepalli Gurka birliğinin eline geçmiştir. Abdurrahman Bayırı üzerinde mevzilenen Türk topçu bataryası ağır zayiat verdirerek tepeyi Gurka’lardan almayı başarmıştır.9 Ağustos akşamı Kocaçimen-Besimtepe-Conkbayırı hattı Türk birliklerinin elindedir.

10 AĞUSTOS 1915 CONKBAYIRI SÜNGÜ HÜCUMU 10 Ağustos günü sabah saat 04.30’da hücuma kalkacak askerlerin önüne geçerek onlara hitap etti; “Askerler! Karşımızdakileri mağlup edeceğimize hiç şüphe yoktur. Fakat siz acele etmeyin. Evvela ben ileri gideyim. Siz benim kırbacımla işaret verdiğim zaman hep birden atılırsınız.” İşaretle birlikte aniden gelişen taarruzla İngilizlerin ilk hat siperlerinde hücum başarıya ulaştı. Yine Kocaçimen-Abdurrahman Bayırı sırtlarında Avustralya ve Hint Tugayları geri atılmıştır. Sadece İngilizlerin elinde Şahinsırtı kalmıştır. Müttefiklerin yoğun gemi ve kara topçularının ateşi altında gerçekleşen bu hücum ile hakim tepeler hattı Türk birliklerinin kontrolüne girmiştir.

KIREÇTEPE MUHAREBELERI (15-16 AĞUSTOS 1915) 15 Ağustos’ta donanma gemilerinin desteğiyle hücuma kalkan İngilizleri Gelibolu Jandarma Taburu karşılamıştır. Başlangıçta üstün kuvvetler karşısında gerileyen tabur takviye kuvvetlerle birlikte İngilizlerin eline geçen Aslantepe’yi almayı başardı. Bu noktada göğüs göğse süngü muharebelerinde tepe birkaç defa el değiştirdi. Sonunda tepe Türklerin elinde kaldı ve İngilizler geri çekilmek zorunda kaldılar.

II.ANAFARTALAR MUHAREBESI (21 AĞUSTOS 1915) İngilizler Anafartalarda bulunan birliklere takviye olarak Seddülbahir’den gelen askerlerle birlikte 30.000 kişilik bir taarruz kuvveti oluşturdular. Tüm cepheyi hedefleyen taarruzda İsmailoğlutepe ve Bombatepe’nin ele geçirilmesi planlanmıştır. Muharebe 21 Ağustos günü saat 14.30’da yoğun bir topçu bombardımanı ile başladı. 22 Ağustos sabahı İngilizler Yusufçuktepe ve Kayacıkağılı bölgesinde bir miktar ilerleme kaydetmekten başka bir sonuç alamadılar.

Bu muharebe İngilizlerin en fazla asker kullanarak en geniş cephe hattında yaptıkları taarruzlarda en ağır zayiatlı muharebe olmuştur.

BOMBATEPE MUHAREBESI (27 AĞUSTOS 1915) Geniş çaplı son taarruz olan bu muharebede hedef Bombatepe’yi ele geçirmekti. 27 Ağustos günü öğle vakti yoğun bombardıman ile başlayan muharebede Bombatepe’nin güneye bakan yamaçları İngilizlerin eline geçti. 28 Ağustos sabahına kadar süren muharebeler zamanında takviye edilen Türk birlikleri tarafından durduruldu. Bu muharebe sonrasında bölgedeki çarpışmalar siper muharebelerine dönmüştür. Anafartalar tam bir ay boyunca sıcak muharebelerin yaşandığı bir bölge olmuştur.

TAHLİYE İtilaf devletlerince başlatılan “Gelibolu Harekatı” kara ve deniz gücünün işbirliğine rağmen Türk savunması karşısında başarıya ulaşamamıştır. Ekim 1915’te Gelibolu’ya gelen General Monro, tahliye yönünde bir rapor hazırlayıp İngiliz Hükümeti’ne sunacaktır. Gelibolu’nun tamamen tahliye edilmesi olumsuz sonuçlar yaratacağı için 20-21 Aralık’ta Anafartalar ve Arıburnu Cephelerinin; 8-9 Ocak gecesi de Seddülbahir’in tahliye edilmesine karar verildi.

68 | Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması

The Sydney Mail'ın kapağında 24 Mayıs 1915 ateşkesinde müttefik askerleri ile şehitlerimiz in fotoğrafı.

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 69

ÇANAKKALE TAHKIMAT HARITASI (ŞEVKI PAŞA HARITASI) “Çanakkale Boğazı Haritası” olarak tanımlanan ve 61 paftadan oluşan bu harita 1/25.000 ölçekli olup, Çanakkale Boğazı ile yakın çevresini bu ölçekte ve oldukça ayrıntılı tanımlayan, Osmanlı döneminden günümüze ulaşmış nadir haritalardan biridir.

Aslında bu harita için, “İlk Şevki Paşa Haritası” demek de mümkündür. Çünkü Mehmet Şevki Paşa (E. Korgeneral ÖLÇER / 1866 – 1927), söz konusu haritayı yapanların amiri durumunda olduğu gibi, 43 paftadan oluşan 1/5.000 ölçekli “Şevki Paşa Haritası” da bu haritanın Anafarta-i Sagir (Küçük Anafarta), Kurcadere – Kocadere, Damlar, Kirte ve Seddülbahir paftaları esas alınarak yapılmıştır.

Mehmet Şevki Paşa’nın kendi ifadesiyle “Çanakkale Boğazı Haritası” olarak tanımlanmış bu haritanın bütün paftalarının sol alt köşesinde; “Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Matbaasında Tab Edilmiştir, Sene 1331” şeklinde bir ibare bulunmaktadır. Özellikle Saros Körfezi kuzeyini tanımlayan bazı paftalardaki basım tarihinin, Rumi 1332, 1333 ve 1334 (Miladi 1916, 1917 ve 1918) olarak gösterildiği tespit edilmiştir. Dolayısıyla denilebilir ki “Çanakkale Boğazı Haritası”, dönemin Harita Dairesi’nin (günümüzde Harita Genel Komutanlığı) 1915–1918 yılları arasında sürdürdüğü çalışmalar sonucunda ortaya çıkmıştır. Çanakkale Boğazı Haritası’nın ne şekilde ve hangi amaçla yapıldığına dair ayrıntılar, o dönemde Harbiye Nezareti’ne (günümüzde “Milli Savunma Bakanlığı”) bağlı Harita Dairesi’nin Başkanı olan Mirliva (Tuğgeneral) Mehmet Şevki Paşa tarafından yazılan “1908’den 1918 Sonuna Kadarki On Yıllık Dönemde Osmanlı Ülkesi Haritasının Alımı İçin Yapılan Örgütlenme ve İşlerin Tarih Özeti” adlı faaliyet raporunda yer almaktadır. Aynı raporda 43 paftadan oluşan 1/5.000 ölçekli Şevki Paşa Haritası’nın da nasıl yapıldığı, ayrıntılarıyla ayrıca anlatılmaktadır” Yukarıda belirtilen faaliyet raporunun, 1913 yılında yapılan işlerin anlatıldığı bölümünde, Çanakkale bölgesinin 1/25.000 ölçekli haritasından ilk kez bahsedildiği görülmekte ve konu şu şekilde ifade edilmektedir: “1/25.000 ölçeği ile alımı yapılacak olan Çanakkale Boğazı düzenli haritasına esas olmak için Nirengi Bölümü, Kasım ayında, Çanakkale Askeri Hastanesi doğu yakınında 3.250,32 metre uzunluğunda bir baz ölçtüğü gibi bir de her iki yandaki kıyıları birbirine bağlayıp, yapılmasına karar verilen nirenginin genişletilmesine hizmet etmek üzere, noktalık bir ağın gözlemlerini ve hesaplarını yapmıştır.”

Çanakkale Boğazı Haritası’nın tanımladığı bölgeler ve pafta isimleri 70 | Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması

3 numaralı paftanın detay görüntüsü. Gri yuvarlak içine alınmış alanlarda görülen işaretleme sistemi, lejantta Şüheda Kabristanlığı olarak geçmektedir ve yarışma kapsamındaki proje alanlarından Havantepe ve Arslantepe'yi göstermektedir. Harita Osmanlı şehitlikleri ve yabancı ülkelere ait mezarlıkları, siper, sargı yerleri, hastanelerin yerlerini, çeşitli amaçla kullanılmış yolları detaylı bir şekilde belgeler.

Raporun 1914 yılı faaliyetlerinin anlatıldığı bölümünde, Çanakkale Boğazı Haritası’nın yapım aşamaları ve bu haritayla ilgili yıl içinde yapılanlar şu şekilde özetlenmiştir: “Çanakkale Boğazı’nın giriş yerine kadar güney bölümünün her iki yanı, 1.000 km2 sekiz paftalık düzenli ağla örtülmüştür. Güneşe gözlem yapılarak Çanakkale bazı 360.4627.6 ve kuzey ucunun enlemi 44.64.13.7 grad olarak belirlenmiştir.

1/25.000 ölçeği ile yapılması kararlaştırılan Çanakkale Boğazı Haritası’nın Ayasofya başlangıç boylamına bağlı olarak alımını sağlamak üzere, birer nirengi noktası olan Çanakkale’de Çimenlik deniz işaret direğinin, İstanbul’daki Harbiye Nezareti yangın kulesine göre boylam farkı 2.8532.87 grad bulunmuştur.

Bu farkın elde edilmesi için Harbiye Nezareti Telgrafhanesi ile Çimenlik Tabyası’nda özel olarak kurulmuş olan telgraf merkezi arasında Haziran sonlarına doğru iki gece elektrik işaretleri alınıp – verilmesiyle karşılıklı olarak zaman aktarılmıştır. Böylelikle bulunan boylam farkının doğruluğunu belirlemeye yardımcı olmak ve daha sonra bütün Rumeli’ye genişletilmek üzere Marmara kıyısı boyunca Bakırköy ve Çanakkale bazları arasında birinci dereceden çok dakik bir nirengi kurulmasına girişilmişse de bu iş seferberlik nedeniyle gelecek bir zamana bırakılmıştır.

Savaş ilanından sonra Çanakkale Boğazı Haritası’nın bir an önce alınması kararlaştırılınca, bölgedeki 1’inci ve 2’nci Ordu birliklerinden verilen topograf subayları görevlendirilmiştir. Bunlar 1914 Kasım ayında, 1/25.000 ölçekli haritanın alımına başlamışlar ve çoğunlukla düşman savaş gemilerinin ateşi altında kalarak, Şubat 1915 sonuna kadar çalışmışlardır.

Bu süre içinde Anadolu yönünde Çanakkale ile Kumkale, Gelibolu Yarımadası’nda Maydos ve Anafartalar ile Seddülbahir arasında olmak üzere, seferberlikten önce nirengi bölümü tarafından hazırlanan ve yukarıda anılmış olan sekiz paftayı meydana getirmişlerdir.

Düşman karaya çıktıktan sonra pek korkunç ve kanlı vuruşmaların yapıldığı araziyi kapsayan bu paftalar hemen basılmış ve 5’inci Orduya tam zamanında dağıtılmıştır. Boğazın başarıyla savunma ve korunmasında önemli bir rol oynamış olduklarından, anılan ordu tarafından harita şubesi ile heyeti olağanüstü takdir kazanmışlardır.”

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 71

Mehmet Şevki Paşa’nın raporunun 1915 yılına ait bölümünde ise Çanakkale Boğazı Haritası ile ilgili olarak şu satırlara rastlanmaktadır: “Çanakkale Boğazı nirengisinin Şarköy – Saros Körfezi arasındaki bölümünü tamamladıktan sonra, çalışmalara Anadolu yakasında hız verilmiştir. Söz konusu nirengiyi, bir yandan Lapseki üzerinden Marmara kıyısına doğru genişletmek, diğer yandan Baba Burnu’na kadar ulaştırarak, yaklaşık 3.700 km2 genişlikte 30 paftalık büyük bir iş meydana getirilmiştir. Çanakkale Boğazı’nın iki yanının 1/25.000 ölçeğindeki haritasının alımına, bir yıl boyunca üstün bir çaba sarf ederek ve ara sıra düşman ateşi altında aralıksız çalışılarak, yaklaşık 4.500 km2 genişliğinde, Şarköy ile Baba Burnu arasında 36 paftalık bir iş çıkarılmıştır. Böylelikle kararlaştırılan alan içinde, ismi geçen haritanın bitirilmesinde başarı sağlanmıştır.”

Mehmet Şevki Paşa’nın yapımına dair çeşitli aşamaları ayrıntılarıyla açıkladığı “Çanakkale Boğazı Haritası”, Birinci Dünya Savaşı süresince Enez dâhil olmak üzere Saros Körfezi kuzeyini de kapsayacak şekilde geliştirilmiştir. Sonuçta Enez – Bababurun arasındaki bölgeyi topografik olarak da tanımlayan toplam 61 adet harita paftası, Türk Ordusu’nun hizmetine sunulmuştur.

72 | Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması

Bu 61 paftanın her biri, tanımladıkları bölgenin en çok bilinen yerleşim yeri ya da mevkii ismi kullanılarak isimlendirilmiştir. (...) Birinci Dünya Savaşı’nın zor koşulları altında, Mehmet Şevki Paşa’nın önderliğindeki Türk haritacılarının oluşturduğu 61 paftadan oluşan Çanakkale Boğazı Haritası, içerdiği “yer isimleri” bakımından da bir hayli zengin olup, Çanakkale Muharebeleri’nin yaşandığı döneme ait çok önemli bilgiler sunmaktadır.

Ancak söz konusu haritanın halen Türkiye’deki ilgili kurumların (Harita Genel müdürlüğü, Harita Genel Komutanlığı, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı gibi) arşivlerinde olup olmadığı bilinmemektedir. “Çanakkale Boğazı Haritası” ya da fihrist bölümünde tanımlandığı şekliyle “Gelibolu ve Çanakkale Haritası”, bütünüyle İngiltere’deki Imperial War Museum (kısaca IWM – Kraliyet Savaş Müzesi), 4 – 7 – 8 – 9 – 18 ve 61 Numaralı paftaları eksik olarak da Australia War Memorial (kısaca AWM – Avustralya Savaş Anıtı) arşivlerinde bulunmaktadır. “Çanakkale Boğazı Haritası” ya da “Gelibolu ve Çanakkale Haritası” olarak tanımlanmış bu harita, Osmanlı döneminde, bilimsel verilerle hazırlanmış ilk harita olması ve bazı paftalarının Türk Ordusu tarafından Çanakkale Kara Muharebeleri’nde kullanılmasının yanı sıra, içerdiği yer isimleri ile yakın tarihimize ışık tutan, çok önemli bir belgedir.*

* Gürsel Akıngüç tarafından 2014 yılında yazılmıştır.

Şevki Paşa Haritası paftaları ve yarışma kapsamındaki proje alanlarını yerleri

YENI ŞEHITLIK ALANLARI 1. Havantepe

80

2. Aslantepe

82

3. Küçük Anafarta

84

4. Kanlıköprü Deresi

86

5. İbrikçe 1

88

6. İbrikçe 2

88

7. Abanos Deresi

90

8. İsmailoğlu Deresi

90

9. Naimsırtı

92

10. Süngübayırı

94

11. Albayraksırtı

94

12. Kılıçdere 2

96

13. Kılıçdere 1

96

14. Kiremitdere

98

15. Eroğlusırtı

100

YENI ŞEHITLIK ALANLARI Bu bölümde 15 proje alanı teker teker detaylı olarak anlatılacakır. Alanlara ait ek bilgileri youtube.com/xxx adresindeki videodan izleyebilir, tüm alanların işaretli olduğu haritayı x.co/gelibolu adresinde görüntüleyebilirsiniz.

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 77

PROJE ALANLARI Şehitliğin adı

Grid

Alan (m2)

Doğal Sit

Tarihi Sit

Havantepe

F7

490

1. Derece

Evet

2. Arslantepe

F7

??

1. Derece

Evet

3.

F7

377

3. Derece

Evet

4. Kanlıköprü Deresi

F7

144

3. Derece

Evet

5. İbrikçe 1

F6

718

3. Derece

Evet

6. İbrikçe 2

F6

428

3. Derece 3.

Evet

7.

F6

259

Derece

Evet

8. İsmailoğlu Deresi

C5

222

3. Derece

Evet

9. Naimsırtı

D5

539

–––

Evet

10. Süngübayırı

D4

4034

–––

Evet

11. Albayraksırtı

D5

2633

–––

Evet

12. Kılıçdere 2

D4

360

–––

Evet

13. Kılıçdere 1

D4

1170

–––

Evet

14. Kiremitdere

D4

1736

1. Derece

Evet

15. Eroğlusırtı

D4

??

3. Derece

Evet

1.

Küçük Anafarta

Abanos Deresi

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 79

1 HAVANTEPE ŞEHITLIĞI Havantepe şehitliği, Küçükanafarta Köyü sınırları içerisindedir. Alanda iki adet gömü alanı bulunmaktadır. Orta ve az derecede eğime sahip bu alanda büyük gömü alanı kuzeybatı-güneydoğu, küçük gömü alanı ise kuzeydoğu-güneybatı istikametinde yerleşmiş olup, aralarında orta ve büyük boy çalı gruplarının yer aldığı bitki örtüsü ile ayrılmış durumdadır. Şehitlikler arasında yer alan çalı grubunun yaprağını döken bitkilerden oluşması, yeşil doku içerisinde değişik mevsimlerde renk tonu ve formuyla etkili olmaktadır. Şehitliklerin yaslandığı kuzeydeki tepe yamaçları küçük çalı grupları ile kaplı olup, bitiminde alana kadar kaya kütlelerinin arasında inmekte ve sınır oluşturmaktadır. Çalı grupları ile sınırlanan kayalar içerisindeki mevsimsel yağışlarla oluşan su birikintileri yaz aylarında kuru dere yataklarına dönüşmektedir. Mevcut haliyle alan mera olarak kullanılmaktadır. Alan geniş bakış açısına sahip olup, güneyde değişik ton ve kademelerde oluşan topoğrafya ve bitki örtüsüne sahip tepelerin oluşturduğu perspektif olumlu bir görsel etki yaratmaktadır. Bu derin görüş açısı içerisinde Tuz Gölü, Ege Denizi’nin oluşturduğu perspektif panoramik görüş içerisinde başlangıç noktası olup farklı bitkisel dokular bu derinlik içerisinde bir ahenk oluşturmaktadır.

Havantepe Şehitliği, Çanakkale Tahkimat Haritası’nda 3 nolu paftasında

15 Ağustos akşamı 5. Tümen Komutanı ihtiyattaki 19. Alay’ın 1. Tabur ve

4 numara ile gösterilen Ağıl bölgesinde yer alan Havantepe’nin Güney-

39. Alay’ın 1. Tabur’unu sevketmiştir. Düşman Kanlıtepe ile Arslantepe

doğu eteğinde bulunur.

arasına çekilmiş ve 16 Ağustos sabah 02.00’da Arslantepe sağ kanat 127. Alay’a sol kanat 19. Alay’a bilahare cepheye 17. Alay 2. Taburu muha-

Bu bölgede İngilizlerle ilk çarpışmaları Gelibolu Jandarma Taburu’nun

rebeye katılmıştır. Akabinde 2. Tümen’den gelen 1. Piyade Alayı’nın 2. ve

4. Bölüğü yapar. Tb K. Yzb. Kadri komutasında 32. Alay’ın 1. Taburu’nun

3. Taburları da 5. Tümen emrine verilirler.

bir bölüğü de burada çarpışmaktadır. 7 Ağustos 1915 tarihinde Gelibolu Jandarma Taburu’nun bir bölüğü daha çarpışmalara girer. 9 Ağus-

17 Ağustos sabahı 19. Alay’ın 1. Ve 2. Taburları Kireçtepe Hattı’na iki

tos’ta bu iki Jandarma bölüğünü 35. Alay’ın 1. Taburu’ndan iki bölük ve

mangalık bir siper ele geçirilir. Siperler şehit, yaralı ve ölülerle doludur.

36. Alay’ın 3. Taburu’ndan 1 bölükle takviye edilmiştir. Matik Dere’de

Tümen Komutanı, Anafartalar Grup Kumandanı Albay Mustafa

bulunan Tümen karargahı 13 Ağustos günü bu bölgeye getirilmiştir

Kemal'dan bir sıhhiye bölüğü istemiş; Mustafa Kemal bölgeye iki sıhhiye

ve bu karargahın emrine sırasıyla Saros Grubu’ndan 19. Alay, Asya

bölüğü göndermiştir. Bu bölgede geçen ve 3 gün süren çarpışmalarda

Grubu’ndan 127. Alay verilmiştir.

3 subay, 315 erbaş ve er şehit olmuş; 85 er kayıp olarak görülmüştür.

15 Ağustos’da İngilizler taarruz başlatmış ve Arslantepe ile Projektör

Ekim ayı başında 33. Piyade Alayı Kireçtepe bölgesine gelir ve bu böl-

Tepe ellerine geçmiş, böylece Türk savunması Kanlıtepe ile Havantepe

gede 5. Tümen karargahı 11. Tümen karargahı yapılarak kendi Alaylarını

Hattına çekilmiştir.

emrine alır.

80 | Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması

Arazinin aksonometik diyagramı. Kırmızı ile taranmış alan şehitlik alanlarını belirtirken, noktalı çizgilerle işaretlenmiş alan tasarımda göz önünde bulundurulması istenen yaklaşım alanını ifade eder. Düşey çizgiler mevcut ağaçları simgeler ve ağaçlar türlerinden bağımsız olarak tek bir sembolle ifade edilmektedir.

Mezarların baş taşı olduğu düşünülen taşlar yer üstünde görülmektedir.

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 81

2 ARSLANTEPE ŞEHITLIĞI Küçükanafarta Köyü sınırları içerisinde bulunan Arslantepe Şehitliği doğu batı istikametinde

Uzakta tarım arazilerinin üzerinde tek tek veya öbekler şeklindeki ağaç grupları düze

ve ulaşım yoluna 300 metre uzaklıktadır. Erişim eğim, arazi yapısı ve bitki örtüsü nedeniyle

yakın bir alan üzerinde seyrek bir doku oluşturarak uzanmaktadır. Toprak yapısı, nadasa

zor ve yorucudur. Ulaşım yolu üzerinden alanın bulunduğu bölgeye yaklaşırken açık ve derin

bırakılan ve ekilen alanların farklı renkleri ile ağaç ve çalı gruplarının altında fon oluştur-

görüş açısına sahip bir manzara vardır.

maktadır. Tuz Gölü ve Ege Denizi panoramik perspektifin başlangıcını oluşturmaktadır. Şehitlik alanı ise bir vadinin başlangıcında eğimli bir alanda bulunmaktadır. Yüzeyde de yer yer mezar taşları oldukça iyi bir biçimde gözlenmektedir. Benzer şekilde bir asır öncesinden kalma siperler de izlenebilmektedir. Alanın bir yangın geçirmiş olması nedeniyle bitki örtüsü çeperlerde yoğun olmasına rağmen, alan içerisinde cılız ve kurudur.

Erozyon alan içerisinde dikkate alınması gereken bir unsurdur. Şehitliğin hemen ilerisinden başlayan ve anayola inen Kurudere vadisi çevreye göre daha zengin bitki örtüsü barındırmaktadır. Çanakkale Tahkimat Haritası’nın 3 Nolu paftasında Projektör Tepe Güneydoğusu’nda yer almaktadır. Birliklerin yer alışı Havantepe ile aynıdır.

Arazinin aksonometik diyagramı.

Kırmızı ile taranmış alan şehitlik alanlarını belirtirken, noktalı çizgilerle işaretlenmiş alan tasarımda göz önünde bulundurulması istenen yaklaşım alanını ifade eder. Düşey çizgiler mevcut ağaçları simgeler ve ağaçlar türlerinden bağımsız olarak tek bir sembolle ifade edilmektedir.

82 | Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması

Mezarların baş taşı olduğu düşünülen taşlar yer üstünde görülmektedir.

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 83

Şehitlik alanı, açık renkli maki topluluğunun altında bulunmaktadır. Şevki Paşa Haritaları'nda "Ağıl" olarak geçen bölgeye adını veren yapının kalıntıları fotoğrafta görülmektedir.

84 | Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması

3 KÜÇÜK ANAFARTA ŞEHITLIĞI Şehitlik Küçükanafarta Köyü sınırları içerisindedir. Araç yolundan görülebilen alana, yer yer dağınık formdaki kayalar, bunları saran çok yıllık kır bitkileri ve çalıların oluşturduğu güzel bir kompozisyon içerisindeki patika yollardan ulaşılabilmektedir.

Kayaların bir kısmı kuru dere yatağında olmasına rağmen, mevsime göre göllenen su birikintileri içerisinde güzel bir doğal peyzaj oluşturmaktadır. Alan panoramik bir görüş açısına sahiptir. Bu panorama, yakın mesafedeki tepelerden, silueti oluşturan dağlara kadar uzanan, dağınık formdaki yuvarlak ve sütun formlu ağaç türlerinin yer aldığı, kısmen ekili, kısmen nadasa bırakılmış ve kısmen de meyvelik, zeytinlik olarak kullanılan bir peyzajı kapsamaktadır.

Dağlara kadar uzanan alanda topoğrafyanın fazla hareketli olmaması ferahlık ve açıklık duygusu ile peyzaja katkı sağlamaktadır.

Alanın güney batısında yer alan Tuz Gölü ve Ege Denizi bu açıklığa olumlu bir devamlılık sağlamakta manzara değerini artırmaktadır. Mera olarak kullanılan alanın kuzey batısında yıkık bir taş yapı olan ağıl vardır. Ağılın hemen yanında alanın kuzeyinde, sanki insan eli ile dizilmişçesine sıralanan kayalık yüzeyler, doğal bir amfi gibi alana yukarıdan bakmaktadır.

Mezarların bulunduğu alan az eğime sahip olup etrafı her dem yeşil ve yaprak döken çalılarla çevrilidir. Alan içerisinde çok az da olsa yüzeyde mezar taşları görülebilmektedir. Şehitlik Çanakkale Tahkimat Haritası’nda 6 nolu paftasında yer almaktadır. Kükürtlüpınar’ın takriben 1 km kuzeyinde Türk 3. Savunma Hattı gerisinde birlikler 19. Alay, 33. Alay’lardır.

Arazinin aksonometik diyagramı. Kırmızı ile taranmış alan şehitlik alanlarını belirtirken, noktalı çizgilerle işaretlenmiş alan tasarımda göz önünde bulundurulması istenen yaklaşım alanını ifade eder. Düşey çizgiler mevcut ağaçları simgeler ve ağaçlar türlerinden bağımsız olarak tek bir sembolle ifade edilmektedir.

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 85

4 KANLIKÖPRÜ DERESI ŞEHITLIĞI Kanlıköprü Şehitliği Küçükanafarta köy yerleşimine yakın mesafede olup, hâlihazırda yaz aylarında yamaçlarına kadar araçla erişim olanağına sahipken, yağışlı zamanlarda yolun toprak yapısı nedeniyle ulaşım güçlükle sağlanmaktadır. Kıvrılarak uzayıp giden ve Anafartalar düzlüklerine ulaşan dar bir vadi içerisinde yer alan ve yamaçlardan bakıldığında değişken bir topoğrafya içerisinde makilerle kaplı alanların yer aldığı Şehitlik alanı yamaçlarında ve yakınındaki havzalarda erozyon tehdidi görülmektedir.

Yamaçlardan mezarların bulunduğu bu alana inmek ise yalnızca bir kişinin geçebileceği genişlikte, dar patikalar ile mümkündür.

Vadinin, Şehitliği ve ufuktaki panoramayı birlikte aynı görüş açısına alabilen bakış noktalarına sahip olması, yaşanan muharebeleri ve trajik anları hayal etme bağlamında eşsiz bir potansiyeli sağlamaktadır. Şehitlik alanının bulunduğu bölgede karakteristik maki topluluklarından oluşan kırsal vadi peyzajı hâkimdir. Çevrede ise, ufukta Tuz Gölü, Ege Denizi, düze yakın tarım arazileri, yer yer gruplar halinde, yer yer de tek başına sıralanmış ağaçlar bu güzel peyzajın fonunu oluşturmaktadır.

Alanın kuzey batı kısmında, Küçükanafarta köyünden yaklaşım yolu üzerinde derme çatma yapıların yer aldığı bir ağıl bulunmaktadır.

Tahkimat Haritası’nda 8 Nolu paftada bulunmaktadır. Baka Baba Tepesi’nin 300 metre güneybatısında bulunmaktadır. Bu bölgede defnedilen Şehitler Ağustos 1915’ten itibaren Bursa Seyyar Jandarma Taburu, 35. Piyade Alayı, 34. Piyade Alayı Birlikleri’dir.

86 | Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması

Arazinin aksonometik diyagramı. Kırmızı ile taranmış alan şehitlik alanlarını belirtirken, noktalı çizgilerle işaretlenmiş alan tasarımda göz önünde bulundurulması istenen yaklaşım alanını ifade eder. Düşey çizgiler mevcut ağaçları simgeler ve ağaçlar türlerinden bağımsız olarak tek bir sembolle ifade edilmektedir.

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 87

5–6 İBRIKÇE 1 VE 2 ŞEHITLIKLERI Küçükanafarta Köyüne yakın mesafede olan alanlar, düzgün hatlarla çevrili çalı ve ağaç sıraları arasında kalan tarım arazileri üzerindedir. Araçla Şehitlik alanlarının yakınlarına kadar ulaşım sağlanabilmektedir. İbrikçe 1, alanın güney köşesinden bakıldığında algılanan derinliğine geniş peyzajda yer yer küçük kayalıkların yer örtücü bitkilerle sarıldığı, alçak tepeler arkasında maki bitki örtüsünün hâkim olduğu ağaçlık alanlar ve tarım arazileri vardır.

Alanın gerisinde ise yine maki ve orman ağaçları ile çevrili tepe silueti bu peyzaja fon oluşturmaktadır. Bölgenin topografyası genelde düze yakındır. İbrikçe 2 alanında iki ayrı kısımda yer alan mezarlar yumuşak bir eğim üzerindedir. İbrikçe alanının doğu yönünde makiler ve ağaçlar sık bir doku içerisinde sınır oluşturmaktadır. Bu sınırın arkasında orman yolunun üzerinden geçtiği kısımda yer yer seyrek olmak üzere makilik tepeler vardır.

Bu iki Şehitlik Küçükanafarta Köyü ile Yusufçuktepe Anıtı ile görsel ilişki kuran düz bir çizginin üstünde yer alır. Şehitlikler Çanakkale Tahkimat Haritası ‘nda 8 nolu paftasında yer almaktadır. Alanda Ağustos başından itibaren önce 12. Tümen 35. Alay Birlikleri, Ekim 1915’ten itibaren 34.

Piyade Alay Birlikleri, 64. Piyade Alayı (9. Tümen) ve 25.

Piyade Alayı (9. Tümen) çarpışmıştır.

Arazinin aksonometik diyagramı. Kırmızı ile taranmış alan şehitlik alanlarını belirtirken, noktalı çizgilerle işaretlenmiş alan tasarımda göz önünde bulundurulması istenen yaklaşım alanını ifade eder. Düşey çizgiler mevcut ağaçları simgeler ve ağaçlar türlerinden bağımsız olarak tek bir sembolle ifade edilmektedir.

88 | Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması

İbrikçe1 şehitliği (üstte) ve İbrikçe 2 şehitliği (yanda).

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 89

90 | Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması

7–8 ABANOZ VE ISMAILOĞLU DERESI ŞEHITLIKLERI

Arazinin aksonometik diyagramı. Kırmızı ile taranmış alan şehitlik alanlarını belirtirken, noktalı çizgilerle işaretlenmiş alan tasarımda göz önünde bulundurulması istenen yaklaşım alanını ifade eder. Düşey çizgiler mevcut ağaçları simgeler ve ağaçlar türlerinden bağımsız olarak tek bir sembolle ifade edilmektedir.

Büyükanafarta ve Küçükanafarta köylerine eşit mesafede olan şehitlikler yol bağlantısından 10 dakikalık bir yürüme mesafesindedir. Alan tarım arazileri içerisinde yer almaktadır. Şehitliklerden doğu yönüne doğru bakıldığında uzaktaki tepelerin silueti önünde Büyükanafarta köyü görülmektedir. Derin bir kır peyzajı, yeşilin farklı tonlarının yanında mevsim itibarı ile çiçek açan hardal bitkisinin bulunduğu tarlalar ve meyve ağaçlarının çiçekleri ile şekillenmiştir. Şehitlikten bu yöne bakıldığında köy önünde bulunan tarım arazileri ve bunları ayırmak için kullanılan ağaçların yuvarlak ve sütun formları kitle boşluk ilişkileri ile farklı bir hareketlilik sunmaktadır. Çanakkale Tahkimat Haritası’nın 8 nolu paftasında yer almaktadır. 112 Rakımlı Tepe Güneydoğusu’ndan Abonoz Tepe güneybatısında yer almaktadır. Bu bölgede çarpışan birlikler Bursa Seyyar Jandarma Taburu Birlikleri, 34. Piyade Alayı Birlikleri, 31. Piyade Alayı’nın 2. Taburu ve 9. Tümen’in 25. Piyade Alayı’dır.

Abanozdere (üstte) ve İsmailoğlu Deresi (altta)

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 91

92 | Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması

9 NAIMSIRTI ŞEHITLIĞI Büyükanafarta ile Anzak Koyu arasında bulunan bu alanda iki ayrı mezar alanı yer almaktadır. Bunlardan güneyde yer alan ve üzeri tarımsal toprak olan küçük gömü alanı, kuzeyi ve batısı çalılarla sınırlı bir tarım alanının kenarındadır. Kuzeyde bulunan çalıların arkasında yer alan büyük mezar alanı ise daha ağaçlıktır.

Genel olarak düze yakın olan bölgede kuzeydoğu yönünde alçalan, azami %5 eğim gözlenmektedir. Özellikle doğu yönünde oldukça geniş bir açıklığa ve dikkate değer bir manzaraya sahip olan bölge, araçla erişim sağlayan tarla yolundan 5 dakikalık yürüyüş mesafesindedir. Şehitliğin yaklaşık 500 metre batısında HILL 60 CWGC İngiliz Mezarlığı bulunmaktadır.

Tahkimat Haritası’nın 11 nolu paftasında Yeşiltepe’nin 500 metre güneybatısında Naimsırtı’nın Asmadere yamacındadır. Burada çarpışan birlikler 7.

Tümen’in 20. ve 21. Piyade Alayları, 6. Tümen’in 17. Piyade Alayı, 4. Tümen emrindeki 14. Piyade Alayı’nın 2. ve 3. Tabur Birlikleri, 33. Piyade Alayı’nın 3. Taburu bilare 2. ve 1. Taburları, 11. Süvari Alayı’nın yaya cengine giren erleri, 9. Tümen emrine girmiş 126. Piyade Alayı’nın 2. Taburu, 18. Piyade Alayı’nın erleri ve 16. Piyade Alayı erleridir.

Arazinin aksonometik diyagramı. Kırmızı ile taranmış alan şehitlik alanlarını belirtirken, noktalı çizgilerle işaretlenmiş alan tasarımda göz önünde bulundurulması istenen yaklaşım alanını ifade eder. Düşey çizgiler mevcut ağaçları simgeler ve ağaçlar türlerinden bağımsız olarak tek bir sembolle ifade edilmektedir.

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 93

10–11 SÜNGÜBAYIRI VE ALBAYRAKSIRTI ŞEHITLIKLERI Şehitlik Kemalpaşa mahallesi sınırları içerisinde bulunmaktadır. 57. Alay Yolu üzerinde, Simülasyon Merkezinin 1 km kuzeyinde bulunan zeytinlik alan içerisinde yer alan şehitlik araçla ulaşımı en kolay olan alanlardandır. Albayraksırtı şehitliği ile karşı karşıyadır.

Bu karşı karşıya bulunma durumu, aslında bir bütününün parçaları olduklarının en iyi ifadesidir.

Alan içerisinde bulunan, savaşa tanıklık eden bu yıkık yapı savaşın hüznü ile bizi ile karşılamaktadır.

Hafif eğimli arazi içinde yer alan şehitlik alanının doğusundan (tıpkı diğer şehitliklerde olduğu gibi) geçen dere, suyun önemini vurgulamaktadır. Çanakkale Tahkimat Haritası’nda 19 nolu paftada yer almaktadır. Karayörük Deresi’nin sol ve Sağ Branşlarında yer alan Şehitliklerde çarpışan birlikler 27. Piyade Alayı, 72.

Piyade Alayı, 77. Piyade Alayı, 33. Piyade Alayı, 48. Piyade Alayı ve 63. Piyade Alayı Birlikleridir.

Arazinin aksonometik diyagramı. Kırmızı ile taranmış alan şehitlik alanlarını belirtirken, noktalı çizgilerle işaretlenmiş alan tasarımda göz önünde bulundurulması istenen yaklaşım alanını ifade eder. Düşey çizgiler mevcut ağaçları simgeler ve ağaçlar türlerinden bağımsız olarak tek bir sembolle ifade edilmektedir.

94 | Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması

Albayraksırtı (üstte) ve Süngübayırı (altta) şehitlikleri

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 95

12–13 KILIÇDERE 2 VE 1 ŞEHITLIKLERI Şehitlikler Kocadere Köyü sınırları içerisinde yer almaktadır. Kılıçdere-1 Şehitliği, ana taşıt yoluna oldukça yakın, yol kotundan aşağıda bulunması nedeni ile algılanması kolay olmayan ancak araç ile erişimi oldukça kolay olan bir konumdadır. Yine araçla kolayca ulaşılabilen, Mesudiye topu yakınında bulunan Kılıçdere-2 Şehitlik alanı güneydoğu yönünde hafif eğimli bir topografyaya sahiptir. Mezar kalıntıları olduğu düşünülen taşlar yüzeyde çok sayıda görülmektedir. Şehitliğin vadiye bakan taraflarında ve Mesudiye topu tarafından yaklaşımda siper izleri görülmektedir. Şehitliğin bu yönde bitiminde makilik alan sert bir eğimle başlamakta ve vadi taban alanına kadar uzanmaktadır. Çam ağaçlarından ve maki örtüsünden oluşan bir peyzaj karakteri içerisinde yer alan, bölgeden kısa bir yürüyüş mesafesiyle ulaşılan Şehitliğin sırtlarından Anzak koyu, Suvla ve Tuz Gölünün eşsiz peyzajı izlenebilmektedir.

Arazinin aksonometik diyagramı. Kırmızı ile taranmış alan şehitlik alanlarını belirtirken, noktalı çizgilerle işaretlenmiş alan tasarımda göz önünde bulundurulması istenen yaklaşım alanını ifade eder. Düşey çizgiler mevcut ağaçları simgeler ve ağaçlar türlerinden bağımsız olarak tek bir sembolle ifade edilmektedir.

96 | Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması

Şehitlikler Çanakkale Tahkimat Haritası’nın 15 nolu paftasında Kılıçdere ile Düztepe arasında yer almaktadır. Burada çarpışan birlikler 57. Piyade Alayı, 64. Piyade Alayı, 18. Piyade Alayı, 10. Piyade Alayı ve 72. Piyade Alayı Birlikleridir.

Kılıçdere 2 (üstte) ve Kılıçdere 1 (altta) şehitlikleri

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 97

Mezarların baş taşı olduğu düşünülen taşlar yer üstünde görülmektedir.

98 | Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması

14 KIREMITDERE ŞEHITLIĞI Alçıtepe Köyü sınırları içerisinde yer alan şehitlik, yoğun çam ormanları ve çalılar arasında yer almakta olup, kuzeye bakan hafif bir eğime sahiptir.

Zorlu bir araç yolculuğu sonunda ulaşılan bu şehitlik, çam ağaçları ve boylu çalılarla tamamen çevrili olduğundan, bir kapalılık hissi oluşturmakta, geniş manzaralar sunamamakla birlikte yakınında ki üzüm bağları ile doğal ve kültürel peyzaj karşıtlığı gözlenmektedir.

Hafif eğimli arazi içinde yer alan şehitlik alanının kuzeyinden (tıpkı diğer şehitliklerde olduğu gibi) geçen dere suyun önemini vurgulamaktadır. Şehitlik alanı Çanakkale Tahkimat Haritası’nda 34 nolu paftada yer almaktadır. Ali Bey Çiftliği’nden Kiremitdere Harp yoluna giden yolun sağ yamacın-

Arazinin aksonometik diyagramı. Kırmızı ile taranmış alan şehitlik alanlarını belirtirken, noktalı çizgilerle işaretlenmiş alan tasarımda göz önünde bulundurulması istenen yaklaşım alanını ifade eder. Düşey çizgiler mevcut ağaçları simgeler ve ağaçlar türlerinden bağımsız olarak tek bir sembolle ifade edilmektedir.

dadır. Cephe Kıta Sargı Yerleri’nden gerideki Tümen Sıhhiye Bölükleri ve Soğanlı Dere’deki seyyar hastanelere ve Melek Hanım Hastanesi’ne giden güzergah üzerindedir. Burada defnedilen birlikler 9. Tümen 45. ve 46. Piyade Alayı Birlikleri, 7. Tümen 19. ve 20 Piyade Alayı Birlikleri, 15. Tümen 45, 38 ve 56. Piyade Alayı Birlikleri, 3. Tümen 32. ve 39. Piyade Alayı Birlikleri Bilahare 31. Piyade Alayı Birlikleri, 12. Tümen 22, 34. ve 36 Piyade Alayı Birlikleri, 2.

Piyade Tümeni 11, 5. ve 6. Piyade Alayları ve 11. Piyade Tümeni 127. Piyade Alayı Birlikleri, 1. Piyade Tümeni 71. Piyade Alayı Birlikleri, 4. Piyade Tümeni 10, 11. ve 12. Piyade Alayı Birlikleri, 6. Tümen 16. ve 17. Piyade Alayı Birlikleri, 13. Tümen 4, 46. ve 60. Piyade Alayı Birlikleri, 14. Tümen 41, 42. ve 55. Piyade Alayı Birlikleri ve 20. Tümen 60. ve 61. Piyade Alayı Birlikleri’dir.

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 99

Şehitliğin 1919 yılından bir fotoğrafı. Imperial War Museum Arşivlerinden.

100 | Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması

15 EROĞLUSIRTI ŞEHITLIĞI Alçıtepe Köyü sınırları içerisinde yer alan şehitlik alanı, günümüzde tarım arazileri olarak kullanılan düzlüklerin orta kısmında küçük bir tepe olarak yükselmektedir. Köyün yaklaşık olarak 1 km doğusunda ağaçlık alan içerisinde yer almakta olup, zeytinlik ve badem bahçeleri yer almaktadır. İçerisinde şehitlik olduğuna dair bir belirti bulunmamakla birlikte konumu gereği kendini etrafında ki tarlalardan soyutlamaktadır. Alan panoramik bir görüş açısına sahiptir. Şehitlikten batı yönüne bakıldığında düz tarım arazileri içerisinde Alçıtepe Köyü görülmektedir. Çanakkale Tahkimat Haritası’nın 35 nolu paftasında şehitliğin yeri gösterilmekte olup birlik durumu KiremitdeArazinin aksonometik diyagramı. Kırmızı ile taranmış alan şehitlik alanlarını belirtirken, noktalı çizgilerle işaretlenmiş alan tasarımda göz önünde bulundurulması istenen yaklaşım alanını ifade eder. Düşey çizgiler mevcut ağaçları simgeler ve ağaçlar türlerinden bağımsız olarak tek bir sembolle ifade edilmektedir.

re Şehitliği ile aynıdır.

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 101

YARIŞMACILARA VERILENLER VE TESLIM FORMATI Yarışmacılara verilecekler

105

Yarışmacılardan istenenler

105

Yarışmacıların Uymakla Yükümlü Olduğu Esaslar Kimlik Zarfı

106

Tasarımların Teslim Yeri Ve Şartları

106

Sergi

106

Projelerin Geri Verilmesi

106

Rumuz Ve Ambalaj Esasları

106

Sonuçların İlanı

106

Kolokyumun Yeri

107

Anlaşmazlıkların Çözümü

107

Birincilik Ödülü Kazanana Uygulama Projesinin

107

Yapımı İşinin Verilip Verilmeyeceği, Verilecekse Nasıl Verileceği Soru Ve Cevaplar

107 107

YARIŞMACILARA VERİLECEKLER VE TESLIM FORMATI YARIŞMACILARA VERİLECEKLER 1. Yarışma şartnamesi 2. Şehitlik alanlarına ilişkin bilgiler 3. Hâlihazır durumu içeren sayısal (.dwg formatında) dosya 4. Şehitliklere ilişkin fotoğraflar 5. Gelibolu anıtlar haritası 6. 1997 yarışması şartnamesi 7. 1997 yarışması yarımada analizleri 8. 2013 odak alanları yarışması şartnamesi 9. GYTMP Uzun Devreli Gelişme Planı 10. Şevki Paşa Haritası 11. İklim bilgileri 12. Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alanı 1/50.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı ve 1/25.000 Ölçekli Tarihi Alan Planı (Askı ve onay süreci ile ilgili olarak listede yer alıp almaması görüşülecek)

YARIŞMACILARDAN İSTENENLER Yarışmacılar proje çalışmalarını düşey olarak kullanılan, A1 paftalar üzerinde teslim edeceklerdir.

Bu paftalarda genel kurgu ve çevresel ilişkilerin anlatılması ve 15 şehitliğe ait projelerin sunulması beklenmektedir. Pafta sayısı serbesttir. Proje raporu paftalar üzerinde düzenlenecektir. Tüm planlar kuzey yönü yukarıda olacak şekilde çizilecektir. Ayrıca tüm A1 paftaların A3 boyuta küçültülmüş katalogu hazırlanacaktır.

Yarışmacılar, yukarıda belirtilen zorunlu paftalar dışında önerilerini destekleyecek her türlü ilave sunum tekniğini (maket, animasyon, metin, heykel, dijital teknoloji vb.) kullanarak teslim yapmakta serbesttir.

1. GENEL KURGU VE ÇEVRESEL İLIŞKILER Çalışma ölçeği ve altlığı (harita veya hava fotoğrafı vb.) serbesttir. Yarışmacının 15 şehitliğe yaklaşımlarını, doğal-tarımsal ve kültürel peyzaja karşı tutumunu, öneri ulaşım- erişim ilişkilerini ve genel senaryolarını ifade edeceği, tamamen serbest sunum yapabileceği, plan, şema, kesit, 3d gibi görseller ile yazılı anlatımları içerecek genel kurgu ve çevresel ilişkiler çalışmasının yapılması beklenmektedir.

2. ŞEHITLIKLERE İLIŞKIN ÇALIŞMALAR Yarışmaya konu 15 şehitlik alanının her biri için aşağıdaki çalışmalar hazırlanacaktır.

1/1000 ölçekli şematik genel yerleşim planı; asgari en yakın erişim yoluna kadar olan bir alanı kapsayacaktır. Öngörülen bisiklet ve/veya yaya erişimini gösterecek biçimde, şehitliğin doğal-tarımsal ve kültürel peyzaj ilişkilerini ortaya koyacaktır.

1/200 ölçekli plan, kesitler ve görünüşler. (yapısal ve bitkisel peyzaj kararları yer alacaktır) Projeyi anlatan üç boyutlu görseller ve serbest anlatımlar.

3. PROJE KATALOĞU Yarışmacılar ayrıca A1 boyuttaki paftalarının A3 boyuta küçültülmüş kopyalarını dosya olarak hazırlayacaktır.

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 105

YARIŞMACILARIN UYMAKLA YÜKÜMLÜ OLDUĞU ESASLAR Aşağıda belirtilen hususlara uymayan projeler, jüri kararı ile tutanağa geçirilmek şartıyla yarışmadan çıkarılır: 1. Kimlik zarfı veya zarfın içinde bulunması gerekli belgeleri bulunmayanlar.

2. Yarışma şartnamesinin “Yarışmaya Katılma Koşulları" maddesine uymayanlar.

3. Herhangi bir yerinde eserin sahibini tanıtan ve işaret bulunan eserler.

4. Yarışmacılardan istenenler maddesinde belirtilenleri eksik teslim edenler.

5. Yarışma şartnamesinde belirtilen tarihteki yer görme gezisine katılarak yer görme belgesi almayanlar.

6. Ön seçim aşamasında sunulan portfolyada yer alan tasarım ekibi üyelerinden herhangi birinin ayrılması. (Bu not ekip üyeleri ve danışmanları kapsar ve mücbir sebepler kapsam dışıdır.)

KİMLİK ZARFI Zarfın üzerinde projelerde yer alan rumuz ile “Gelibolu Tarihi Alanı – Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması Kimlik Zarfı” yazısı yer alacaktır.

Kapalı zarfın içine; •

Yarışmacıların yarışma şartlarını aynen kabul ettiklerini belirten, adı ve soyadını, mezun oldukları okulu ve diploma numaralarını, üyesi olduklar oda sicil numaralarını, ekip başının adını ve adresini ve telefon numarasını bildiren imzalı Kimlik Belgesi. (Ekteki belge kullanılmalıdır.)

•

Yer görme belgesi de kimlik zarfı içerisinde teslim edilecektir.

TASARIMLARIN TESLİM YERİ ve ŞARTLARI Teslim edilecek tasarımlar yarışma şartnamesinde tanımlanan esaslara göre düzenlenecektir. Proje ve ekleri yarışma takviminde belirtilen son teslim tarihine kadar yarışma raportörlüğüne elden imza karşılığı teslim edilebileceği gibi; posta veya kargo ile adrese teslim olarak da gönderilebilir. Bu şekilde gönderilen projelerin alındı makbuzu (proje ve eklerinin son teslim tarihi ve saatinden önce kargoya verildiğini gösteren) yarışma raportörlüğüne ait e-posta adresine en geç yarışma takviminde “Projelerin son teslim tarihi” olarak belirtilen tarihte saat 19.00’a kadar gönderilecektir. En geç kargo ile teslim tarihine kadar yarışma iletişim adresine ulaşmayan katılımlardan ve kargoda oluşabilecek hasarlardan İdare sorumlu değildir.

SERGİ Sergileme yeri ve zamanı yarışma sonucu ile birlikte açıklanacaktır.

PROJELERİN GERİ VERİLMESİ Projeler geri verilmeyecektir.

RUMUZ ve AMBALAJ ESASLARI Tüm paftalar, sert bir malzeme üzerine uygulanmış olacaktır.

Yarışmacı tarafından seçilmiş, kimliğini belli etmeyen, okunabilir ve beş rakamdan oluşan rumuz her bir paftanın arka yüzeyinde yer alacaktır.

Raporlar dâhil tüm bilgiler, üzerinde rumuzun belirtildiği bir USB taşıyıcı belleğe kaydedilmeli ve teslim dokümanlarının bulunduğu paket içinde teslim edilmelidir.

Beş rakamdan oluşan rumuz -eğer varsa- çok sayfalı basılı raporların sadece kapak sayfasında yer alacaktır.

106 | Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması

SONUÇLARIN İLANI Yarışma sonuçları ve Jüri raporu, http://catab.kulturturizm.gov.tr ve www.sehitlikleryarismasi.com web sayfalarında açıklanacaktır.

KOLOKYUMUN YERİ Kolokyumun yeri yarışma sonucu ile birlikte açıklanacaktır.

ANLAŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜMÜ Yarışmayı düzenleyen idare ile yarışmacılar arasında doğacak anlaşmazlıklar, öncelikle jüri hakemliğinde, bu şekilde sonuç alınamazsa Çanakkale Mahkemeleri'nde çözülecektir.

BİRİNCİLİK ÖDÜLÜ KAZANANA UYGULAMA PROJESİNİN YAPIMI İŞİNİN VERİLİP VERİLMEYECEĞİ, VERİLECEKSE NASIL VERİLECEĞİ Yarışma konusu 15 alan, doğal ve tarihi sit alanı içinde yer alan tescilli şehitlik alanlarıdır. Tasarımlar, 2863 Sayılı yasa kapsamında Gelibolu Tarihi Alanı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Komisyonu’nun “uygun” görüşü alınarak uygulanacaktır. İdare bu projeyi kısa sürede uygulamayı hedeflemektedir. Bu nedenle uygulama projelerinin toplu olarak ya da etaplar halinde yaptırılması düşünülmektedir. İdare yarışmaya sunulan tasarımları Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu hükümlerine aykırı olmamak koşuluyla, müellifleri ile görüşerek ve anlaşarak dilediği alanda kullanabilir.

SORU ve CEVAPLAR Yarışmacılar sorularını yarışma takviminden son soru sorma tarihi olarak belirtilen tarihe kadar yarışma e-posta adresine göndereceklerdir.

Yarışma jürisi yarışma takviminde belirtilen tarihe kadar ulaştırılan tüm soruları değerlendirecek ve tüm cevaplar, yarışma takviminde belirtilen cevapların ilanı tarihine kadar soru soranın kimliği belirtilmeden şartname alan tüm yarışmacıların adreslerine e-posta ile gönderilecektir.

Yeni Şehitlik Tasarımları Fikir Projesi Yarışması | 107

GELİBOLU TARİHİ ALANI YENİ ŞEHİTLİK TASARIMLARI YARIŞMASI Şartname sehitlikleryarismasi.com