Een zeker pensioen in een onzekere wereld

Een zeker Pensioen in een onzekere Toekomst Herstel van Vertrouwen

Algemene Vergadering NVOG Jos Berkemeijer, 27 november 2013

2013-11-27

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

1

Agenda

Vertrouwen

Pensioenontwikkelingen Nieuw Pensioencontract

Pensioenfundamenten Conclusies Vragen/Discussie 2013-11-27

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

2

Vertrouwen Uw vertrouwen?

De Economie, Uw Pensioen?

2013-11-27

Pensioenzekerheid?

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

3

Vertrouwen CBS Consumentenvertrouwen 1972-2012

Bron: CBS 2013 2013-11-27

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

4

Vertrouwen CBS Consumentenvertrouwen 2013

Bron: CBS 2013 2013-11-27

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

5

Vertrouwen Het vertrouwen van Europeanen in Europa

2013-11-27

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

6

Vertrouwen In de financiële Sector Onderzoek MarketResponse (2013)

Genoemde Opvallende oorzaken • Verzekeraars: Producten • Pensioenfondsen: Risicovol Gedrag • Banken: Schuld aan Crisis Bron: MarketResponse 2013 2013-11-27

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

7

Pensioenontwikkelingen 2003-2013 • 2003: BPF’en: Van het eindloon naar middelloon • 2005: Introductie ‘eigen bijdrage’ werknemers • 2006: Afschaffing VUT en vroegpensioen Pensioengerechtigde leeftijd van 62 naar 65 • 2008: Bevriezing indexatie voor drie jaar • 2013: Kortingen, meer korting dreigt • 2013: AOW- leeftijd van 65 jaar naar 65 jaar en 1 maand 2013-11-27

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

8

Pensioenontwikkelingen 2014 en verder • AOW - 2014-2021: AOW getrapt naar 67 in 2021 (wetsvoorstel) - 2022 en verder: AOW gekoppeld aan levensverwachting • Aanvullende Pensioenen 2014-2015 Maximale Opbouw P/J - Beperking Pensioenopbouw algemeen Jaar Middelloon Eindloon - Beperking opbouw als 2013 2,25% 2,00% Inkomen > € 100.000 2014 2,15% 1,90% 2015 1,75% 1,55% - Pensioenrichtleeftijd 67 jaar • 2014…..

- Nieuw Pensioencontract , Financieel Toetsingskader (FTK) - Wet Versterking Bestuur Pensioenfondsen - Wordt ons Pensioen meer onzeker?

- Verdergaande bezuinigen en fiscalisering AOW, BTW? 2013-11-27

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

9

Pensioenontwikkelingen Maatschappelijk en Economisch Perspectief • Aanhoudende economische crisis • Laag renteniveau, meer beleggingsrisico’s • Wereldwijd oplopende schuld, risico van hyperinflatie

• Onvoldoende arbeidsparticipatie, hoge werkeloosheid • De gemiddelde levensduur blijft toenemen • De samenleving vergrijst, ontgroent en diversifieert • Toenemende behoefte: Arbeidsmobiliteit en arbeidsflexibiliteit • Internationalisatie, Europa, meer toezicht, strengere wetgeving

2013-11-27

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

10

Pensioenontwikkelingen Pensioen- en Beleggingsbubbels Hoeveel “bubbels� zitten er in een fles Champagne?

2013-11-27

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

11

Pensioenontwikkelingen Economie: Wereldwijde Schuldbubbels

2013-11-27

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

12

Pensioenontwikkelingen Ons Pensioenstelsel ‘At Risk’ • • • • • • • • •

•

Werkgevers willen minder risico lopen; Risico’s verschuiven naar werknemers Overheidstekort terugdringen: besparen op pensioen en zorg Solidariteit onder druk Discussie over doorsneepremie, verplichtstelling Pensioenfondsen ‘vergrijzen’ en ‘verslapen’ Nieuwe (individuele) pensioensystemen (PPI), Multi OPF Beschikbare premie systemen (DC, CDC) winnen terrein Aanhoudende aandacht: Houdbaarheid publieke stelsel (AOW, Zorg) Internationale wetgeving stelt hogere eisen: Witboek, Overdraagbaarheid, ‘Holistic Balance Sheet’ IORP : 99,5% Zekerheid? QIS studies: ca. € 150 - 200 mlrd ‘tekort’ Gebrek aan: vertrouwen, Transparantie, Communicatie 27-11-2013 13

2013-11-27

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

13

Pensioenontwikkelingen Ons Pensioenstelsel ‘In Beweging’ • Pensioen meer afstemmen op Pensioenbehoefte?

• Werkbelasting afstemmen op belastbaarheid werknemer?

• Gradueel met pensioen i.p.v. één pensioendatum • Inkomensbehoefte na leeftijd 85: ‒ Is levenslange indexatie wel nodig? ‒ Gericht op Zorg naast Inkomen • Vraag: Is er behoefte aan een simpele oudedagsrekening?

Op basis van: • Behoud van solidariteit • Bodem-zekerheid • Flexibele aanwending voor Pensioen, Ziekte, Zorg 27-11-2013 2013-11-27

14 NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

14

Pensioenontwikkelingen Dekkingsgraad Pensioenfondsen NL

Reservetekort

Dekkingstekort

Bron: DNB 2013-11-27

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

15

Pensioenontwikkelingen Beleggingen en Verplichtingen

2013-11-27

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

16

Pensioenontwikkelingen Dekkingsgraad Internationaal Global DB Asset/Liability Indicator Index L =Liabilities: +113% A = Assets: +60.5%

A/L = -24.7%

Source: Towers Watson a.o.

2013-11-27

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

17

Pensioenontwikkelingen Beleggingen: Rendement Pensioenfondsen I

N.B. Rendementen 2011 en 2012 zijn niet door DNB gepubliceerd 2013-11-27

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

Bron: DNB 18

Pensioenontwikkelingen Beleggingen: Rendement Pensioenfondsen II Rendement Jaar

ABP

PFZW

2008

-20,2%

-20,5%

2009

20,2%

17,6%

2010

13,5%

12,6%

2011

3,3%

8,4%

2012

13,7%

13,4%

5,0%

5,3%

Gemiddeld

Gemiddeld o.b.v. samengestelde interest

Nabije Toekomst?

40% vastrentend Ă 3% 60% zakelijk Ă 6% Totaal 2013-11-27

1,2% 3,6% 4,8% NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

19

Pensioenontwikkelingen Beleggingen: Beleggingen in het Buitenland

2013-11-27

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

20

Pensioenontwikkelingen DNB Indexatie Evaluatie 2008-2013 DNB Terugblik 2008-2013 PensioenDeelnemers gerechtigden Prijsinflatie 8,84% 8,84% Indexatie 3,50% 3,10% Korting -1% -1% Indexatie - Korting 2,50% 2,1% Tekort 6,34% 6,7% IndexatieKracht 28% 24%

Conclusies • Volledige duurzame indexatie van pensioen blijkt niet haalbaar • DNB Advies: Voorkom Zig-Zag Beleid, d.w.z.

Indexatie gevolgd door pensioenkorting.

Bron: DNB 2013-11-27

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

21

Pensioenontwikkelingen Nederland wordt steeds ouder Hoeveel % van de bevolking is 65 jaar of ouder I. Bij de invoering van de AOW in 1957 II. Anno 2013 III. in 2040 (prognose)

2013-11-27

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

: ….% : ….% : ….%

22

Pensioenontwikkelingen Nederland wordt steeds ouder Hoeveel % van de bevolking is 65 jaar of ouder I. Bij de invoering van de AOW in 1957 II. Anno 2013 III. in 2040 (prognose)

2013-11-27

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

: 9% : 17% : 26%

23

Pensioenontwikkelingen Inschatting Toekomsige Levensverwachting Levensverwachting

Nederland

Verwachting

2013-11-27 2013-10-01

Presentatie NVOG Algemene ActuarieelVergadering Podium - Jos--Berkemeijer Presentatie Jos - ŠBerkemeijer 2013 Symetrics

24

Pensioenontwikkelingen Langer Leven: AOW Consequenties

2013-11-27

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

25

Pensioenontwikkelingen Langer Leven: AOW Prognose Lange Termijn Regeerakkoord Wetsvoorstel Maart 2014

2013-11-27

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

26

Pensioenontwikkelingen AOW Prognose Lange Termijn, Alternatieve Visie

2013-11-27

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

27

Pensioenontwikkelingen Kosten: Besparingsmogelijkheden Rapport "Werk in uitvoering bij pensioenfondsen 2012" LCP • Totale kosten pensioenfondsen: Ca. € 5 à € 6 miljard per jaar • Dit is ca. 20% van de totaal verschuldigde pensioenbijdrage • Vermindering van deze kosten met 1 basispunt (0,01%): kostenbesparing van € 90 miljoen per jaar

• Daling van vermogensbeheerkosten met 25 basispunten (0,25%) kan in 40 jaar tijd leiden tot een 10% verhoging van pensioenen.

Bron: Rapport LCP 2013-11-27

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

28

Nieuw Pensioencontract ‘Tussenvariant’ als Oplossing Uitgangspunten ‘Tussenvariant’

Opmerkingen, Aandachtpunten

‒ Combinatie Nominaal & Reëel contract

 Voorkomt complexiteit

‒ Ambitie: ‘Geïndexeerde’ pensioentoezegging

 Fondseigen Indexatiebeleid

‒ Eén eenduidig Financieel Toetsingskader (FTK)

 Overzichtelijk, Efficiënt

‒ Invaren van oude (nominale) pensioenrechten is niet meer noodzakelijk

? Borging nominale zekerheid?

‒ Stabiele kostendekkende premie door o.a. 10-jaars rentemiddeling

? Voldoende stabiel? Inkoop nominale opbouw voldoende?

‒ Toepassing van spreidingsmethodiek (10 jaar) voor financiële schokken

? Communicatie getoetst?

Toekomstige onzekerheid?

‒ Transparantie (vooraf) en beleid over risicoverdeling, bufferbeleid, indexatie en kortingen

 Bevordert draagvlak solidariteit en duurzaamheid van regeling

! Solidariteit rechten Oud/Nieuw

‒ Robuuste sturingselementen. Van ‘dagkoersen’  Voorkomt ‘zigzagbeleid’ van naar ‘gemiddelde 10-jaars koersen’ indexatie en kortingen 2013-11-27

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

29

Pensioenfundamenten Zekerheid: Pensioen = Vertrouwen

Bron: Hein de Kort en de Pensioencrisis 2013-11-27

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

30

Pensioenfundamenten Zekerheid

97,5% 97,5% zekerheid betekent : 1. Dat als mijn pensioen € 10.000 p/j bedraagt, daarvan € 9.750 ook echt zeker is 2. Dat het 97,5% zeker is dat ik mijn pensioen van € 10.000 p/j ook echt volledig krijg 3. Dat mijn pensioenfonds met 97,5% zekerheid voorkomt dat de dekkingsgraad binnen 1 jaar onder de 100% terecht komt 4. Dat mijn pensioenfonds gemiddeld 1 keer in de 40 jaar een dekkingsgraad van minder dan 100% heeft Meer Informatie: UvA Zekerheidsmaatstaf 2013-11-27

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

31

Pensioenfundamenten Zekerheid: Rendementszekerheid

2013-11-27

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

32

Pensioenfundamenten Zekerheid: Rendementszekerheid

2013-11-27

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

33

Pensioenfundamenten Zekerheid: Rendementszekerheid

2013-11-27

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

34

Pensioenfundamenten Solidariteit: Verplicht?

Survey Pensioenfederatie 2013

Bron: Pensioenfederatie 2013 2013-11-27

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

35

Pensioenfundamenten Solidariteit: Tussen Jong & Oud? Survey Pensioenfederatie 2013

Bron: Pensioenfederatie 2013 2013-11-27

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

36

Pensioenfundamenten Solidariteit: Transparantie & Bestuurbaarheid 1. Solidariteit als basis: essentieel voor een goed pensioen 2. Solidariteit eis: Transparant en Bestuurbaar 3. Principes van solidariteit: Beschrijven.

Daarbij kan onder meer gedacht worden aan:  Beleggingssolidariteit  Werkgever-Werknemer-solidariteit  Indexatiesolidariteit (actieven, gepensioneerden/slapers)  Generatie-solidariteit  Inkomenssolidariteit  Sterftesolidariteit (langleven en nabestaanden)  Garantiesolidariteit (pensioen-bodem)  Default-solidariteit (verdeling bij faillissement werkgever)  Life-cycle-solidariteit  Gender-solidariteit (man/vrouw)  Pensioenuitruil-solidariteit  Product-solidariteit 2013-11-27

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

37

Pensioenfundamenten Langleven Solidariteit

2013-11-27

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

38

Pensioenfundamenten Communicatie: Hoe het niet moet‌..

Indexatielabel

2007 2013-11-27

2009 NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

2013 39

Pensioenfundamenten Communicatie: UPO in de ‘Tussenvariant’ …

2013-11-27

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

40

Conclusies I. Het beoogde nieuwe Financieel Toetsingskader: • Biedt een goed uitgangspunt voor evenwichtig nieuw pensioencontract voor zowel jongeren, ouderen als gepensioneerden • Stelt solidariteit, stabiliteit, transparantie en stuurbaarheid centraal • Moet nog verder uitgewerkt worden: • 10-jaars spreidingsmethodiek?, Waardeoverdracht?, Inhaalindexatie?

• Verankering van de Nominale zekerheid (97,5%), Bodemzekerheid?

• Hoe een stabiele inkoop- en kostendekkende premie te definiëren?

• Hoe om te gaan met lange termijn pensioenprognose onzekerheidsinterval?

• Toetsing van communicatie (UPO nieuwe stijl) • Pensioen blijft onzeker en is NIET kortingsrisico-vrij: Beleggingsrisico, Langer leven, IORP / Solvency wetgeving

• Blijft onder grote druk staan: Druk overheidstekort, DC-trend, Individualisering II. De AOW-Leeftijd zal naar verwachting oplopen naar 70-75 jaar in 2045 III. Aanvullend pensioen (Tweede Pijler) dient goed aan te sluiten op AOW en Zorg 2013-11-27

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

41

Vragen/Discussie

2013-11-27

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer

42