MagMa #9 by Irene de Bel

Magazine over materiaalgebruik

REPORTAGE pag.12

Azijnbad maakt naaldhout onverwoestbaar

#9 25 juni 2009 magma-online.nl

pag.11

pag.17

Andere betonsamenstelling vanwege crisis

Slimmer renoveren met prefab gevelcomponenten

I=: B6@>C< D; HI6I>DC 6BHI:G96B 7>?AB:G 6G:C6

T H E M A K I N G O F S TAT I O N A M S T E R D A M B I J L M E R A R E N A E E N P R A C H T I G B O E K D AT D E T O T S TA N D K O M I N G VA N D I T U N I E K E A W A R D W I N N I N G S TAT I O N D O C U M E N T E E R T.

The making of Station Amsterdam Bijlmer Arena

M E T N E D E R L A N D S - E N E N G E L S TA L I G E T E K S T E N E N F U L L C O L O U R F O T O ’ S

Hard cover, 24 cm x 24 cm, 144 pagina’s, ISBN 9789012129305, prijs € 49,-* Lezers van NBD betalen slechts € 44,10* Bestel uw exemplaar via www.sdu.nl/stationB

E E N M U S T - H AV E V O O R A R C H I T E C T E N , I N G E N I E U R S E N A A N N E M E R S .

of bel met Sdu Klantenservice, (070) 378 98 80 *exclusief btw, verzend- en administratiekosten

NBD Congres

Verantwoord hergebruik

Donderdag 24 september 2009 - Bomencentrum, Baarn Event voor architecten en andere bouwprofessionals over duurzaam en verantwoord hergebruik. Met prikkelende sprekers (o.a. Elco Brinkman van Bouwend Nederland), interactieve workshops en een pittige forumdiscussie. Afsluitend een business Borrel.

www.nbdcongres.nl

inhoud

magma #9 25 juni 2009 #9 - 25 juni 2009

magma-online.nl Tips en persberichten voor de redactie kunt u mailen naar magma@sdu.nl Uitgever Nina Nannini Hoofdredacteur Irene de Bel Medewerkers Lisa Bruijntjes, Suzanne van den Eynden, Maartje Henket, Armand Landman, Elske Koopman, Mensje Melchior (eindredactie), Rien van Overveld, Jean Quist, John Rademaker, Ed de Rechteren van Hemert, Ad Tissink, Gerard Vos, Margo Voskuilen, Tieneke Wilms

4 6 11 12 17 18 20 21 22

in beeld

Soccer City

productnieuws MATERIAAL IN HET NIEUWS

Crisisbeton

Accoya 5 vragen over... Slim renoveren bouwkosten Funderingen bouwbesluit Hemelwaterafvoer erker de vinding van... Aangebrand hout REPORTAGE

prijsvragen

Fotografie Irene de Bel, Barbra Verbij ontwerp Lava grafisch ontwerpers, Amsterdam (Jeroen Disch en Noortje Boer) Abonnementen MagMa wordt verspreid onder een selectie van abonnees van toonaangevende Sdu bouwtitels, waaronder Cobouw, de Architect, NBD Magazine en Vastgoedmarkt.

Twee bouwkundestudenten bedachten een concept om jaren '40 en '50 woningen te renoveren. Met hun schilrenovatie kunnen de woningen het energielabel A behalen.

Een nieuw abonnement afsluiten, kan op magma-online.nl en is gratis voor abonnees van de genoemde titels. Advertenties Meer informatie over advertentiemogelijkheden en tarieven vindt u op bereikdebouw.nl. Ook kunt u contact opnemen met Jennefer Keyzer: tel 070 – 378 03 27, e-mail j.keyzer@sdu.nl Oplage: 15.000 ISSN 1877-0711 Sdu Uitgevers Postbus 20025 2500 EA Den Haag ©2009

In samenwerking met:

Door houten geveldelen opper vlakkig te verbranden, raken ze bestand tegen schimmels en bacteriën. Architect Pieter Weijnen test deze Japanse techniek op zijn eigen huis op IJburg. 'De buren zijn allemaal heel benieuwd hoe het wordt.'

#9 - 25 juni 2009 Tekst en beeld: Irene de Bel

uid-Afrika maakt zich op voor het WK 2010. Soccer City in Johannesburg - het belangrijkste stadion waar zowel de opening als de finale wordt gevoetbald - is bijna voltooid. Het voetbalstadion is de trots van Soweto, de zuidwestelijke townships waar onder anderen Nelson Mandela en Desmond Tutu vandaan komen. Het ontwerp van het Zuid-Afrikaanse architecten bureau Boogertman + Partners heeft de vorm van een typische Afrikaanse kalebas en weerspiegelt de smeltkroes van de Afrikaanse bevolking. 's Avonds is het zo verlicht dat het lijkt op een traditionele kookpot

op het vuur. De verbouwing van het voormalige FNB stadion uit 1987 wordt uitgevoerd door een combinatie van Interbeton en het Zuid-Afrikaanse Grinaker-LTA en kost 160 miljoen euro. De nieuwe complexe dakconstructie bestaat uit een vakwerk van 1254 ton staal met PTFE (teflon) en polycarbonaat. De gevel is opgedeeld in tien verticale secties met panelen in zes verschillende kleuren en drie verschillende structuren. De capaciteit van het stadion is uitgebreid van 80 duizend naar 94.700 zitplaatsen. Hopelijk is het een goed voorteken dat de architect koos voor oranje stoeltjes…

#9 - 25 juni 2009

productnieuws

#9 - 25 juni 2009

terkos, producent van designbalustraden, heeft glazen balustraden met geïntegreerde led-verlichting ontwikkeld. De balu straden kunnen zowel van bovenals van onderaf uitgelicht worden, in alle gewenste kleuren en eventueel voorzien van beeldmateriaal. In de fabriek in Leeuwarden staat een proefopstelling: twee soorten balustraden die zijn voorzien van de nieuwe led-techniek. Een strakke, greeploze balustrade

die van onderaf met koud wit licht wordt uitgelicht en een balustrade die vanuit de handgreep met warm witlicht wordt verlicht. Het licht wordt via een speciale printtechniek, al dan niet gelijkmatig, over het glas verspreid. Met deze techniek kunnen ook afbeeldingen, teksten en logo’s worden uitgelicht. In elke gewenste kleur en wisselende kleurcombinaties. Meer op: WWW.NBD-ONLINE.NL, zoekcode: 1986-86

pstalan doet sinds kort een laag hardschuim uit polyi socyanuraat oftewel PIR op zijn Renovatie PIR-elementen. Hierdoor ontstaat volgens de producent een nog betere isolatie en een nog hogere brandwerendheid. Opstalan levert dit vernieuwde product met Rc-waarden van 1.3 tot 5.0 voor de na-isolatie van hellende daken. De epc van woningen verbetert erdoor, garandeert de fabrikant, ook al ligt er geen enorm dik p akket isolatie op het dak. Meer op: WWW.NBD-ONLINE.NL, zoekcode: 3568

et Oostenrijkse bedrijf Daemwool levert pure schapenwol als isolatiemateriaal. De wol kan worden toegepast onder de vloer, in de gevel, onder het dak en in tussenwanden. Ze wordt geleverd in plakkaten waarin de vezels, net als op de rug van het schaap, rechtop staan. Hierdoor zijn ze vormvast. De wol ademt en zorgt voor een goede vochtregulatie.

#9 - 25 juni 2009

e eerste lood- en nikkelvrije drinkwaterkraan ter wereld, zegt Zeromix uit Arnhem te bieden. De fabrikant biedt daarvan drie ontwerpvarianten aan, met een certificaat van TÜV, VA en Sintef. De fabrikant meldt dat in alle waterkranen van andere producen-

ten lood zit. Met dat metaal is een kraan makkelijker te bewerken. Nikkel is nodig om de bewerkte kraan te kunnen verchromen. Lood spoelt uit en komt zo met het water in het lichaam. Wet en regelgeving staan in Nederland tot 3 procent lood in kranen toe. Minister Cramer (Milieu) maakt in de loop van dit jaar nieuwe richtlijnen bekend voor de maximale hoeveelheid lood die mag worden gebruikt bij het produceren van kranen.

e Pallas en Torso tapijttegels van Desso hebben het basis Cradle-to-Cradle certificaat gekregen. Dat betekent dat de grondstoffen en de hoeveelheden van deze stoffen exact bekend zijn en dat Desso binnen een jaar de bitumen uit de backing zal vervangen door beter controleerbare stoffen, n amelijk p olyolefinen. Een bijkomend voordeel daarvan is dat minder materialen nodig zijn. Dat maakt het scheiden in zuivere materiaalstromen gemakkelijker, waardoor hergebruik op gelijkwaardig niveau mogelijk is. Op dit moment wordt het tapijtafval dat wordt teruggehaald, nog her gebruikt als brandstof.

productnieuws

#9 - 25 juni 2009 Witte flexibele Oled-tegel van 12x12 cm gemaakt door het Holst Centre

roductie op de rol van Oled-verlichting is door een vondst van het Holst Centre in Eindhoven een stap dichterbij. Daarmee komt een einde aan de dictatuur van de puntbron en kunnen mensen hun omgeving aanlichten met compleet oplichtende vlakken. Organische leds of Oleds staan al een tijdje te boek als de grote belofte om led-verlichting op te volgen. Ze worden al mondjesmaat gebruikt op glas als beeldschermpjes in elektronische apparaten. Maar de grote opmars wordt pas verwacht wanneer ze op folies gedrukt kunnen worden en net als een krant op kilometerlange banen van de drukpers rollen. Dan hoeft de mens zijn omgeving niet meer aan te lichten met puntbronnen, maar kan hij c omplete vlakken in zijn omgeving laten oplichten. Oplichtend behangpapier, lichtgevende kastdeurtjes, het is in de visioenen van de bedenkers allemaal mogelijk.

Oleds gebruiken weinig stroom, voor de fabricage zijn geen giftige stoffen als kwik nodig en ze zijn te buigen in alle richtingen zonder dat het de werking beïnvloedt. Op de website van het Eindhovense Holst Centre is zelfs te zien hoe een Oled wordt doorgeknipt terwijl hij gewoon blijft branden. Oleds worden opgebouwd als een sandwich. Het hart bestaat uit een laag organische moleculen die oplicht onder invloed van elektrische spanning. Aan weerszijden van die laag liggen twee elektrodenlagen. Minstens één daarvan moet doorzichtig zijn, zodat het licht kan ontsnappen. Op basis van een hooggeleidende folie van Agfa is het Holst Centre erin geslaagd het geleidende polymeer en de topelektrode te integreren. Dat betekent een laag minder. Bovendien slaagde het kennisinstituut erin om de metaallijntjes voor de transparante onder-elektrode op een simpeler manier aan te brengen. Ze kunnen nu door inkjetten

worden aangebracht in plaats van met gecompliceerdere lithografische technieken. Dat betekent volgens onderzoeker Dorothee Hermes van het Holst Centre dat fabricage op de rol een stuk gemakkelijker wordt. Wanneer dat daadwerkelijk gebeurt, is aan de partners van het kennisinstituut. Philips, Agfa Materials en twintig andere bedrijven moeten dat uitmaken. Naast bedrijven participeren kennisinstelling TNO en het Belgische Imec in het Holst Centre. In theorie zou er volgens Hermes in 2015 lichtgevend behang bij de Praxis kunnen liggen.

#9 - 25 juni 2009

echcomlight uit Ederveen toont zijn nieuwe daglichtsysteem Solatube 750 DS. De lichtopbrengst is 's ochtends en 's middags nagenoeg verdubbeld omdat laag invallend daglicht door een betere reflector ook binnen komt. Deze 'Raybender' voert 's zomers een

IPV Powerglaz van Romag is nu ook in Nederland beschikbaar. Hermans Techniek lanceerde de Building Integrated Pohotovoltaic toepassingen, die eerder op City Hall in London werden toegepast, afgelopen week op de Nederlandse markt. De glazen panelen met geïntegreerde zonnecellen worden op maat gemaakt en kunnen ook

teveel aan licht af wanneer de zon in de hoogste stand staat. Een dubbele lichtkoepel voorkomt dat met het licht ook warmte binnenkomt. Techcomlight biedt ook een nieuw bochtstuk aan om de lichtbuis een traploze bocht tot 90 graden te laten maken. Via de Solatube komt het licht tot 10 meter ver.

in bijvoorbeeld trapeziumvormen geproduceerd worden. De zonnecellen worden in glas gelamineerd en kunnen aan de binnenkant met elke gewenste kleur worden afgewerkt. De buitenkant is meestal zwart om het hoogste rendement uit de zonnecellen te behalen. Met verschillende patronen kan de lichtinval groter of kleiner gemaakt worden.

et voegengips van Fermacell heeft een sinaasappel geur gekregen. Daarmee wordt het werken met de voegenvuller prettiger. Voegengips ruikt van nature wat muffig. De geur wordt geactiveerd wanneer de verwerker het voegengips aanmaakt met water. Met het uitharden, verdwijnt de geur weer. De gips is leverbaar in zakken van vijf kilo.

productnieuws

#9 - 25 juni 2009

e Belgische fabrikant Metrotile heeft een zonnepaneel geïntegreerd in het lichtgewicht stalen dakpanelement MetroBond. Het zogenoemde MetroLight Power element is vooral geschikt voor

renovatie- en nieuwbouwprojecten waarbij een lichte dakbedekking en een traditionele uitstraling belangrijk zijn. Metrotile geeft 30 jaar garantie op duurzaamheid en waterdichtheid voor de dakpanelementen.

oor een makkelijker ontage van zijn verdiepingsm hoge panelen ontwikkelde Xella een schuimband uit polyethyleen: Xellasticfoam Met het materiaal is de voeg meteen afgewerkt. Bij de oude methode wordt de voeg met pur volgeschuimd en rechtgesneden. Aan één zijde van het celband zit een grijze antisliplaag die weg schuiven tijdens het plaatsen van het paneel voorkomt. In het celband zitten voorgevormde gaten voor leidingen uit het plafond. Zo loopt de verende laag door boven de ingezaagde sparing. Het celband weerstaat ultraviolet licht en brand volgens de bepalingen van NEN 6069. (advertentie)

Prince Cladding Energieweg 48 2382NL Zoeterwoude Tel.0715899223 fax.0715895703

Bent u nieuwsgierig welke fabriek dit is, kijk dan eens op onze site www.princecladding.nl Prince Cladding is een handels naam van Prince Cladding Benelux B.V. kvk 2733631 65796_Prince.indd 1

25-2-2009 13:21:31

MATERIAAL IN HET NIEUWS 11

#9 - 25 juni 2009

Crisisbeton Betoncentrales hebben hun betonreceptuur aangepast. Aanleiding is het tekort aan hoogovenslakken door de verminderde staalproductie. Tekst: Irene de Bel

oor de crisis in de staalindustrie is vooral op de Europese markt een groot tekort ontstaan aan gegranuleerde hoogovenslakken. Dat restproduct van de staalindustrie is een van de belangrijkste grondstoffen voor hoogovencement. De meeste mortelproducenten hebben daarom de afgelopen weken hun productie en betonreceptuur moeten aanpassen. 'Betoncentrales produceren nu vooral andere cementsoorten en passen hun receptuur aan zodat ze geen of minder hoogovenslakken nodig hebben', zegt Jan Heuveling van het VOBN. De brancheorganisatie voor de betonmortelindustrie garandeert nog steeds de kwaliteit en de prestaties van het crisisbeton. 'De uitharding na 28 dagen blijft gelijk, dat garanderen we, maar het gedrag kan anders zijn', verklaart Heuveling. 'De aangepaste receptuur

heeft geen gevolgen voor constructeurs of architecten, maar wel voor aannemers die het verwerken. Het beton kan bijvoorbeeld sneller of juist trager opstijven, of het kan wat taaier zijn dan gebruikelijk.' Volgens VOBN hebben de meeste centrales hun productie inmiddels aangepast, hoewel er nog steeds bedrijven zijn die hoogovencement produceren. Bijvoorbeeld het Belgische familiebedrijf VVM. 'Het klopt uiteraard dat de Europese hoogovens op een lager pitje draaien en er daardoor minder slakken worden geproduceerd. Maar elders in de wereld zijn ze gewoon verkrijgbaar. Het is alleen iets duurder door het extra vervoer', aldus de Nederlandse verkoopleider in Cobouw. Hoogovencement staat bekend om zijn goede weerstand tegen sulfaten en chloriden en wordt daarom vooral toegepast in civiele w erken

of andere agressieve milieus. Heuveling: 'We willen als branche het slakkentekort opvangen door ander cement te gebruiken waar dat mogelijk is, zoals in de woningbouw en voor binnenwanden. Het hoogovencement dat nu nog wel wordt geproduceerd, blijft dan beschikbaar voor die toepassingen waar het echt nodig is.' VOBN kan nog niet zeggen hoe lang het slakkentekort aanhoudt. 'De staalproductie blijft voorlopig nog wel op een laag pitje draaien', voorspelt Heuveling. In Nederland is de staalproductie volgens de World Steel Association met meer dan 50 % teruggelopen ten opzichte van vorig jaar. Overigens is niet alleen hoogovencement schaars. Vliegas, een restproduct van kolencentrales, is vanwege de crisis ook minder beschikbaar en extra productie van vliegascement is dan ook geen oplossing. De meeste beton centrales stappen daarom over op Portlandcement, dat nog wel volop verkrijgbaar is.

Op gietbouwcentrum.nl houdt VOBN een dossier bij over het tekort aan hoogovencement en de benodigde aandachtspunten.

Reportage

#9 - 25 juni 2009 Als het accoya klaar is, wordt het verkocht aan timmerfabrieken die het verwerken in producten

#9 - 25 juni 2009

van azijnbad tot kozijn In een proeffabriekje werd het houtproduct Accoya begin jaren negentig klaargestoomd om de wereld te veroveren. Nu produceert Titan Wood in een moderne fabriek jaarlijks 30.000 kuub met azijn bewerkt hout en verkoopt het over de hele wereld. Accoya is superduurzaam en zo sterk dat er zelfs bruggen mee worden gebouwd. Tekst: Suzanne van den Eynden Beeld: Titan Wood

et oude Akzo-terrein in Arnhem waar de fabriek van Titan Wood huist, was ooit een 'proeftuin' voor innovatieve bedrijfjes. 'Het terrein was omringd door hekken. De bedrijven konden zo letterlijk achter gesloten deuren aan hun nieuwe producten werken', vertelt WillemJan Bluyssen, marketingmanager van Titan Wood. 'Vooral handig wanneer het patent nog niet helemaal in orde was.' Achter die gesloten hekken zag Accoya het levenslicht. Het houtproduct heeft haar duurzaamheid te danken aan een tachtig jaar oud procedé: acetylatie, oftewel het drenken van hout in een zeer hoge concentratie azijn die azijnzuuranhydride wordt genoemd (zie kader). 'In de jaren twintig van de vorige eeuw heeft men bij het behandelen van hout ooit eens azijn toegepast. Waarom? Dat weten we niet. Het kan best zijn dat er per ongeluk wat azijn op de laboratoriumtafel lag.' Begin jaren negentig vestigde de Stichting Hout Research (SHR) zich achter de hekken van het Akzo-terrein om op grotere schaal te experimenteren met de azijn-

behandeling, met als doel om de productie van Accoya uit te breiden naar commerciële schaal. Bij gebrek aan middelen bleef het echter bij een proeffabriekje. Het Britse Accsys Technologies, dat al langere tijd brood zag in het geacetyleerde hout, nam in 2003 de procedure over van de SHR en vestigde de eerste, en tot op de dag van vandaag wereldwijd de enige, commerciële Accoyafabriek op het terrein. Onder de naam Titan Wood kon Accoya eindelijk aan haar opmars beginnen. De huidige fabriek van Titan Wood werd in 2007 geopend. Nog steeds omringd door hekken, WillemJan Bluyssen die WillemJan Bluyssen met plezier titan wood openzwaait voor belangstellenden die wel eens willen zien waar nu dat houtproduct wordt vervaardigd dat nauwelijks zwelt of krimpt, qua sterkte vergelijkbaar is met tropisch hardhout en zelfs voor bruggen kan worden gebruikt.

e eerste stop in de fabriek: de controlekamer, waar medewerkers dag en nacht toezicht houden op de azijnconcentratie, de

Wat is acetyleren? Acetyleren betekent letterlijk het verhogen van het gehalte acetyl in het hout. Hout bestaat van nature uit hydroxylgroepen en acetylgroepen. De hydroxylgroepen trekken vocht aan, wat voor zwelling van het hout zorgt en een voedings bodem is voor schimmels. Acetylgroepen hebben geen last van aantasting of zwellen. Tijdens acetyleren wordt het hout door en door behandeld met azijnzuuranhydride, een zeer hoge concentratie azijn. In het hout vindt dan een chemische reactie plaats waardoor de aanwezige hydroxylgroepen worden omgezet in de onaan tastbare acetylgroepen. Na het proces wordt de azijnconcentratie weer uit het hout gezogen, waarbij ook hars uit het hout mee komt. De azijn die uit het hout terug komt, wordt verwerkt in een destillatietoren bij de fabriek. Een deel wordt opnieuw gebruikt voor het acetyleren. Het azijnzuur dat vrijkomt, levert Titan Wood aan de voedingsmiddelenindustrie.

Reportage

#9 - 25 juni 2009

ketels en de klimaatkamers. Als het onbewerkte hout - de snelgroeiende Pinus Radiata uit Chili en Nieuw-足Zeeland - de fabriek binnenkomt, moet het eerst drogen in de klimaatkamer. Na acetylatie gaat het weer een paar dagen terug naar de klimaatkamer om te acclimatiseren. In totaal is het hout een week onderweg in de fabriek. 'Totdat de Stichting Hout Research met Accoya aan de slag ging, werd de methode decennialang alleen gebruikt als benchmark voor andere verduurzamingmethoden', legt Bluyssen uit. 'Met het acetyleren kon duurzaamheidklasse 1 worden behaald, waardoor nieuwe verduurzamingmethoden - waarbij altijd bestrijdingsmiddelen werden gebruikt - hier goed aan af te meten waren.' Het acetyleren was toen nog niet op commerci谷le schaal uit te voeren. 'Het moest in volle azijn weken, en de traditionele vloeistof waarmee werd gewerkt, water, was veel goedkoper. Ook was de technologie om de azijn uit het hout te houden, nog niet ontwikkeld.'

n de fabriekshal liggen de 足 akketten Accoya klaar voor p verkoop aan timmerfabrieken. Zij maken er voornamelijk kozijnen van. Duizend gebouwen zijn inmiddels voorzien van Accoya kozijnen, waaronder een school in Hazerswoude en woningbouwprojecten in Den Haag en Tilburg. 'Kozijnen zijn nooit verder gegaan dan duurzaam-

heidsklasse 2', weet Bluyssen. 'Een Accoya kozijn gaat vijftig jaar mee, en dat is voor ons de ondergrens. Bij andere duurzaamheidklassen wordt aan de levensduur vaak toegevoegd "mits goed onderhouden". Die toevoeging doen wij niet. Natuurlijk is het beter om de kozijnen te schilderen. Maar ook als de verf in de loop van de jaren verdwijnt, gaat Accoya niet meteen rotten. De onderhouds足intervallen zijn anderhalf tot twee jaar langer dan bij houten kozijnen van een andere duurzaamheidklasse. Doordat de hydroxylmoleculen zijn omgezet in acetyl, komt het vocht niet in de vezels van het hout terecht. En omdat het hout ook nauwelijks beweegt, is het veel onderhoudsvriendelijker.'

#9 - 25 juni 2009

Accoya kan qua prijs niet con curreren met traditioneel kozijnhout. 'Maar doordat je Accoya kozijnen veel minder vaak hoeft te schilderen, bespáárt een huiseigenaar juist geld op de lange termijn.' Een brug in Sneek is het eerste kunstwerk dat uit Accoya is vervaar digd. Voor bijvoorbeeld dorpels onder deuren, openbare loopdek ken en steigers is Accoya niet sterk genoeg, maar Bluyssen ziet wel mogelijkheden in de weg- en waterbouw, en voor wegmeubilair zoals lantaarnpalen.

aatste 'halte' in de fabriek is het laboratorium, waar de sfeer van het experimentele bedrijf uit de jaren negentig stand heeft gehouden. Medewerkers in witte jassen turen door microscopen, vloeistoffen staan te pruttelen en buisjes vol houtsnippers worden bestudeerd. In het laboratorium wordt het acetylgehalte gecontroleerd via houtsnippers uit de binnenste kern van het hout. Ook het gehalte van het restazijnzuur wordt getest. Accoya gaat de deur niet uit voordat de onderzoekers hun fiat hebben gegeven.' Wat innovaties betreft staat de fabriek overigens niet stil. Inmiddels werken de moedermaatschappij en Titan Wood aan het uitbreiden van hun productie met een vezelbord gemaakt van geacetyleerde houtvezels, Tricoya genaamd, voor gebruik in houtcomposietmaterialen. Inmiddels levert Titan Wood ook Accoya aan Duitsland, Engeland, Noorwegen, Italië en Zwitserland. China krijgt een eigen fabriek, en het Midden-Oosten mogelijk ook. Om de voor Accoya geschikte houtsoort dichter bij huis te halen, is Pinus Radiata aangeplant in Noord-Spanje.

Cradle to Cradle

In Nederland groeit de vraag naar Accoya, waardoor Titan Wood voor een dilemma staat; vrij op de markt brengen of de afzet beperkt houden tot de 25 timmerfabrieken die van meet af aan met Accoya hebben gewerkt? 'Als we Accoya vrij op de markt brengen, lopen we het gevaar dat fabrieken die Accoya niet kennen, niet goed met het product omgaan. En elke houtsoort heeft nu eenmaal zijn gebruiksaanwijzingen.'

Accoya is volledig opnieuw te gebruiken nadat de levensduur van het product waarin het is toegepast, is verstreken. Daardoor past het perfect in projecten die volgens de Cradle to Cradle gedachten worden gebouwd, zegt WillemJan Bluyssen. 'Eigenlijk is het een natuurproduct. Als bomen in een moeras van azijn zou den groeien, zou de natuur waarschijnlijk zelf Accoya kunnen maken.

5 vragen over...

#9 - 25 juni 2009

Slim renoveren met prefab gevelcomponenten elk jaar gaan zo'n twintigduizend woningen van rond de oorlog tegen de vlakte. Bouwkunde Studenten Doris de Bruijn en Sean Vos bedachten daarvoor het concept Slim Renoveren. Deze schil renovatie met prefab gevelcomponenten kan de levensduur van die woningen flink verlengen. Tekst: GERARD VOS Beeld: SEAN VOS EN DORIS DE BRUIJN

Wat is slim renoveren?

Sean Vos: 'Het is een hoogwaardige schilrenovatie, waarbij we de ongeïsoleerde gevels van een blok woningen in twee dagen tijd vervangen. Dit doen we niet met losse onderdelen en materialen, maar met geprefabriceerde gevelcomponenten. We plaatsen geheel nieuwe gevels. Hiermee kunnen woningen van Energielabel F naar Energielabel A of B gaan.' Doris De Bruijn: 'We kunnen zo de levensduur van deze woningen met vijfentwintig tot vijftig jaar verlengen.'

Hoe zijn jullie op het idee gekomen? Vos: 'Omdat Doris en ik

beide afstuderen binnen de richting productontwikkeling, wilden we graag met een systematische aanpak de bestaande bouw verbeteren. Uiteindelijk zijn we bij de naoorlogse rijtjeswoningen terechtgekomen.' De Bruijn: 'Voordat we aan het afstuderen begonnen, hadden we eigenlijk al besloten dat ons project meer moest worden dan het zoveelste mooie afstudeerverslag dat een stille dood sterft in de bibliotheek.'

Wat zijn de voordelen?

De Bruijn: 'Tijdwinst is er een. We kunnen de voor- en achtergevel in twee dagen tijd helemaal vervangen. Dat levert een flinke arbeidsbesparing op. In één stap kun je een groot deel van de woning isoleren. Door met deze bouwdelen te werken, hoeft de bewoner zijn huis ook niet te verlaten; bijna alle werkzaam heden vinden aan de buitenzijde van de woning plaats.'

Vos: 'Met prefab creëren we een hoogwaardige eindkwaliteit. Daarnaast kun je vrijwel ieder gevelmateriaal toepassen. Hierdoor onderscheidt het systeem zich in uiterlijk van traditionele buitengevelisolatie, waarbij alleen afwerking met sierpleister mogelijk is.'

Naoorlogse woningen zijn vaak aan de krappe kant. De Bruijn: 'Daar is aan gedacht. De bewoner kan namelijk kiezen voor plaatsing van geprefabriceerde uitbreidingsmodules aan de voor- en achterzijde van de woning. Zo kunnen er naar wens extra woonruimte of voorzieningen worden toegevoegd.' Vos: 'De uitbreidingsmodules zijn vrij in te delen waarmee je bijvoorbeeld de badkamer kunt uitbreiden met een extra douche en toilet. Of je neemt een nieuwe keuken op de begane grond. Net als bij de gevelcomponenten kan er voor de uitbreidingsmodules ook worden gekozen uit allerlei soorten gevelmateriaal.'

DORIS DE BRUIJN

SEAN VOS

Doris de Bruijn en Sean Vos ontwikkelde SlimRenoveren als afstudeerproject aan de faculteit Bouwkunde van de TU Eindhoven. Zij ontvingen voor het concept een eervolle vermelding bij de duurzaam heidsprijs De Gouden Kikker van projecten procesmanagers Smitshoek Melles en partners. Op 24 september organi seert NBD een congres over 'Verantwoord hergebruik'. Naast verschillende lezingen van deskundigen is er een inter actief workshopprogramma en een forumdiscussie. WWW.NBDCONGRES.NL

Hoe gaan jullie het concept opschalen? Vos: 'De volgende stap naar realisatie is het bij elkaar brengen van de juiste partijen die ons kunnen helpen om een proefproject op te starten. Onze methode is ontwikkeld voor renovatie van een complete wijk of straat. We zoeken nu dan ook een corporatie of vastgoed beheerder die wil investeren in een proefproject, maar die ook actief met ons wil meedenken.' De Bruijn: 'Wij hebben een duidelijke visie over hoe het zou moeten, maar we beseffen ook dat we het niet met z'n tweeën voor elkaar kunnen krijgen.'

bouwkosten

#9 - 25 juni 2009

Snelle kostenraming van funderingen

Even snel de bouwkosten uitrekenen, zonder tekeningen of bestek. Aan de hand van een eenvoudige, betrouwbare berekening kunt u in een paar minuten de haalbaarheid van een plan toetsen. Ed de Rechteren van Hemert, bouwmanager en kostendeskundige bij Multi Consultants, geeft maandelijks actuele richtprijzen. Dit keer van funderingen van verschil lende gebouwen.

Elementen De indeling is gemaakt aan de hand van tabel 1 van de herziene Elementenmethode ’91 (Elementenmethode 2005).

Tekst: ed de rechteren van hemert, bouwmanager en kostendeskundige bij Multi Consultants

n deze aflevering van ouwkosten vindt u alle benodigde b kostengegevens voor de funderingen van bedrijfsgebouwen tot 7,5 meter, woningen met platte daken, woningen met hellende daken, kantoren, parkeergarages en ziekenhuizen. De genoemde bedragen in de tabellen zijn verzameld en samengesteld aan de hand van in de praktijk gehouden onderzoekswerk. De samenstelling van de genoemde bedragen zijn zo

Bouwkundige voorzieningen

opgebouwd, dat deze door ze te vermenigvuldigen met de vloeroppervlakte (per m²) of inhoud (per m³) van het gebouw, de totale bouwkosten voor de funderingen weergeven. In de bouwkosten zijn alle kosten zoals arbeidskosten, materiaalkosten, onderaannemers en materiaalkosten opgenomen. Ook zijn de opslagen voor bouwplaatskosten, algemene kosten en winst & risico meegenomen. Het prijspeil is van 1 april 2009 en exclusief BTW. De hoeveelheden dienen berekend te worden volgens de NEN 2580 Oppervlakten en inhouden van Gebouwen.

11 Bodemvoorzieningen Incl. 11.1 en 11.2 Verzameling van grondvoor zieningen, die noodzakelijk zijn voor het aanleggen van het gebouw, zowel vaste als tijdelijke voorzieningen. Uitgraven van bouwput, grond afvoeren en weer aanvullen. 13 Vloeren op grondslag Incl. 13.1 en 13.2 Verzameling van zowel con structieve als niet-constructieve vloeren. Rechtstreeks contact met de ondergrond. Bodem afsluiting, ongewapende en gewapende betonvloeren. 16 Funderingsconstructies Incl. 16.1 en 16.2 Verzameling van tot de draag constructie van een gebouw behorende gewapende funde ringsstroken, balken, voeten, poeren en keerwanden, onder heid of niet onderheid. 17 Paalfunderingen Incl. 17.1 en 17.2 Verzameling van funderings constructie die de belasting van het gebouw overbrengen naar een dieper gelegen draag krachtige grondslag. Prefab beton, schroefmortel en stalen buispalen.

#9 - 25 juni 2009

Bedrijfsgebouwen tot 7,5 meter

Woningen platte daken

per m

per m2

Bouwkundig 11 Bodemvoorzieningen 13 Vloeren op grondslag 16 Funderingsconstructies 17 Paalfunderingen

€ € € €

€ 120 € 58 € 34 € 20

€ € € €

Fundering NL/SFB (-1)

€ 100 -

€ 232

€ 13 -

26 52 14 8

3 7 2 1

€ € € €

16 8 4 3

€ 31

Woningen hellende daken

per m3

Bouwkundig 11 Bodemvoorzieningen 13 Vloeren op grondslag 16 Funderingsconstructies 17 Paalfunderingen

€ € € €

6 2 37 0

Fundering NL/SFB (-1)

€

45 -

€ € € €

21 3 45 37

€ 106

€ 2 € 1 € 11 € 0

€ 14 -

€ € € €

6 1 15 11

€ 33

KANTOREN

per m

per m2

Bouwkundig 11 Bodemvoorzieningen 13 Vloeren op grondslag 16 Funderingsconstructies 17 Paalfunderingen

€ € € €

4 2 29 0

€ € € €

9 3 36 24

€ 1 € 0 € 10 € 0

Fundering NL/SFB (-1)

€

35 -

€

€ 11 -

€ € € €

2 1 14 9

€ 26

PARKEERGARAGE

per m3

Bouwkundig 11 Bodemvoorzieningen 13 Vloeren op grondslag 16 Funderingsconstructies 17 Paalfunderingen

€ € € €

8 23 11 16

Fundering NL/SFB (-1)

€

58 -

€ € € €

82 35 65 23

€ 205

€ € € €

2 7 3 5

€ 17 -

€ € € €

25 12 20 7

€ 64

ZIEKENHUIZEN per m

per m

per m2

Bouwkundig 11 Bodemvoorzieningen 13 Vloeren op grondslag 16 Funderingsconstructies 17 Paalfunderingen

€ € € €

8 19 13 8

Fundering NL/SFB (-1)

€

48 -

€ € € €

22 37 30 12

€ 101

€ € € €

3 3 4 3

€ 13 -

€ € € €

7 10 10 4

€ 31

per m3

Bouwkundig 11 Bodemvoorzieningen 13 Vloeren op grondslag 16 Funderingsconstructies 17 Paalfunderingen

€ € € €

13 13 12 11

Fundering NL/SFB (-1)

€

49 -

€ € € €

61 68 52 27

€ 208

€ € € €

4 4 4 3

€ 15 -

€ € € €

18 21 15 9

€ 63

bouwbesluit

#9 - 25 juni 2009

Adviseur dr. ir. Rien van Overveld, van Van Overveld Bouwbesluit Advies, geeft antwoord op al uw bouwbesluitvragen. Tekst, beeld: Rien van Overveld met medewerking van Hajé van Egmond

Erker zonder hemelwaterafvoer voorschrift artikel 3.42 Bouwbesluit 2003

Mag een erker geen hemelwater afvoer hebben? vraag

Mag bij een erker van een woning de hemelwaterafvoer achterwege worden gelaten? Situatie

• te bouwen woning met een erker • het dak van de erker is voorzien van een spuwer Antwoord

Ja, met toepassing van de gelijkwaardigheidsclausule. Een dak van een woonfunc tie moet bij nieuwbouw een hemelwaterafvoer hebben die kan worden aangesloten op het openbare riool. Met deze verplichting is beoogd dat de kans aanvaardbaar klein is dat er grote wateroverlast ontstaat bij een woning, waarbij de te maken kosten in redelijke verhouding moeten staan tot het risico. Gaat het om het dak van een erker dan is sprake van een relatief kleine hoeveelheid regenwater (waarvan veelal een belangrijk deel via de gevel op het dak van de erker komt). Mocht dit wateroverlast geven, dan kan dat niet tot grote wateroverlast leiden. Het hiervoor moeten maken van kosten en “ontsieren” van de gevel met

een extra hemelwaterafvoer staat dan ook niet in redelijke verhouding tot het beperken van wateroverlast.

Aanvullende opmerking(en) Dat beoogd is dat de kosten in redelijke verhouding moeten staan tot de mogelijke hinder, is af te leiden uit de volgende feiten: Bij de in NEN 3215 voorgeschreven capaciteit voor de riolering is ervan uitgegaan dat deze één keer per vijf jaar onvoldoende is. Bovendien wordt het openbare riool, veelal gedimensioneerd op een overschrijdingskans van een à twee keer per jaar. Een hemelwaterafvoer die daarop loost, functioneert dan eveneens niet voldoende. Een schuur (overige gebruiksfunctie) bij een woning hoeft geen voorziening voor hemelwaterafvoer te hebben. Dit is gedaan omdat als er een schuur op enige afstand van de woning wordt geplaatst, de kosten van het aanbrengen van een hemelwaterafvoer voor een dergelijk ondergeschikt dak, niet in redelijke verhouding staan tot de eventuele overlast. Het aanbrengen van een afvoer bij een overige gebruiksfunctie heeft de wetgever daarom overgelaten aan de verantwoordelijkheid van de burger. De volgende bouwwerken aan of nabij een woning hoeven op grond van de bij nieuwbouw geldende prestatie-eisen niet te worden voorzien van een afvoer: • een overige gebruiksfunctie, zoals een schuur, garage of serre; • een bouwwerk geen gebouw zijnde, zoals een luifel boven de deur of een carport.

gelijkwaardigheidsclausule artikel 1.5 Bouwbesluit 2003 De bevoegdheid om te beslissen of sprake is van een gelijk waardige oplossing heeft de wetgever in eerste instantie bij Burgemeester en Wethouders gelegd. In laatste instantie is dit de rechter. Strikte toepassing van de prestatie-eisen leidt tot een ongewenst effect dat het kleine dak van een erker een hemelwaterafvoer moet hebben, terwijl dit niet geldt voor een veel groter dak van een overige gebruiksfunctie, zoals een serre. Toepassing van de gelijkwaar digheidsclausule is dan nodig om dit ongewenste effect op te heffen. hemelwaterafvoer

artikel 3.42 Bouwbesluit 2003 Een dak heeft een voorziening voor de opvang en afvoer van hemelwater. artikel 3.43, lid 1, Bouwbesluit 2003 Een voorziening voor de opvang en afvoer van hemelwater, als bedoeld in artikel 3.42, heeft een aansluitmogelijkheid voor aan sluiting op het openbaar riool. wateroverlast

In de Nota van toelichting bij Staatsblad 1991, nr. 680 (§ 2.2.3) staat: Om te voorkomen dat als gevolg van neerslag de directe omgeving van een gebouw gedurende lange tijd drassig is, waardoor een goede voedings bodem voor ziektekiemen ontstaat, is geëist dat bepaalde gebouwen een goede hemel waterafvoer moeten hebben, die kan worden aangesloten op het openbaar riool.

Ook een vraag over het Bouwbesluit? Kijk op: www.bouwregelsindepraktijk.nl

de vinding van...

k wilde bij mijn huis iets bijzonders met het hout doen. Mijn eigen huis is een prima plek om van alles uit te proberen, want ik hoef aan niemand een garantie te geven of verantwoording af te leggen. Het mooie aan deze techniek is de kleur van het verbrande hout. Die varieert met de lichtval van pikzwart tot zilver en bijna wit. Nadat ik het werk van Fujimori had gezien, ben ik met de aannemer die mijn huis bouwt naar een Japans dorp afgereisd om de techniek te bekijken. De J apanners gebruiken cederhout, maar uit studies van universiteiten in Duitsland en Zweden bleek dat Lariks in Nederland beter bruikbaar is. Ik heb een goede verstandhouding met Staatsbosbeheer en kon vrij

gemakkelijk lariks uit Nederlandse bossen krijgen. Ze zijn ruw gezaagd en ik heb niet veel eisen. De afgesproken prijs is 300 euro per kuub, in totaal heb ik 180 delen besteld voor een oppervlakte van 60 m2. Een deel daarvan is voor andere dingen, zoals de tuinschutting. In mijn achtertuin heb ik met de aannemer geprobeerd de lariks te branden op de traditionele manier. In Japan worden drie delen bij elkaar gebonden en van binnenuit verbrand, als een soort schoorsteenbrand. Dat blijkt echt vakmanschap, want het is lastig om het mooi te krijgen en er komt veel rook vrij. Dat is natuurlijk niet zo prettig in een bebouwde omgeving. Daarom hebben we gekozen voor het gebruik van een brander. Dat gaat iets minder snel. In de koker

‘Het hout varieert van pikzwart tot zilver of wit’

Pieter Weijnen

brand je al gauw 3 tot 5 mm diep, nu branden we de toplaag, ongeveer 2 mm. De planken zijn 22 mm dik. De 2 mm dikke laag pure koolstof die door het branden aan de oppervlakte ontstaat, biedt goede weerstand tegen schimmels en bacteriën. In Japan branden ze het hout ook op locatie af, maar ik heb een open gevel met folie en het hele huis is van hout. Ik wil niet het risico lopen dat het afbrandt. Vandaar dat we de lariksdelen afbranden in de achtertuin. De onderkant van de gevel werken we af met blank gelakt larikshout. Anders wordt je vies als je er tegenaan loopt, want het blijft afgeven. Dat maakt mij niet uit, maar je krijgt er gedoe van. Ik denk niet dat de techniek veel vaker wordt gebruikt, want de Nederlander is behoorlijk behoudend. Ik ben wel met Staatsbosbeheer in gesprek over een aantal schuilplekken in de Nederlandse bossen die met deze techniek kunnen worden behandeld. Maar de meeste mensen hebben een aarzeling bij alles wat nieuw is. De gevels zijn welstandsvrij, de welstandscommissie weet niet beter dan dat de gevel zwart wordt en dat klopt ook. In de buurt is iedereen benieuwd hoe het wordt. We zijn nog aan het branden, dus de delen zitten er nog niet op. Over de bevestiging moeten we ook nog nadenken. In principe worden er nietjes in geschoten, maar als het hout daardoor te veel beschadigt, gaan we misschien spijkeren en drevelen.'

#9 - 25 juni 2009

Aangebrand hout aan de gevel. Het is de bijna verwezenlijkte droom van architect Pieter Weijnen van FARO architecten voor zijn eigen woning in IJburg. Hij kwam op het idee tijdens de Biënnale in Venetië, waar hij het werk van de Japanse architect Fujimori zag. Tekst: Barbra Verbij

gewoNNEN PRIJZEN

#9 - 25 juni 2009

Zorg in middeleeuwse stijl

Marie Perin en Grégoire Barraud zijn met hun inzending MosaiCity de winnaar geworden van de door TNO Centrum Zorg en Bouw uitgeschreven ideeënprijsvraag The Transformation of Health Care. Hun ontwerp oogt als een middeleeuws stadje, met smalle winkelstraatjes en moestuinen. Het was volgens de jury het meest innovatieve en complete plan, met de eigentijdse vormgeving en een duurzame ont wikkelingsstrategie. In de prijsvraag werden architecten uitgedaagd een nieuw ontwerp te maken voor een van de vele vervallen ziekenhuisterreinen in Oost-Europa.

Datingsite voor kavelkopers

Frederik Vermeesch, architect-directeur van Rijnboutt Van der Vossen Rijnboutt en CH en Partners, heeft de eerste prijs gewonnen van de architectuurprijsvraag 't Vaneker. Hij won met zijn project dating-vaneker.nl. Daarop kunnen toe komstige kavelkopers van het nieuwe Enschedese woongebied 't Vaneker,die samen een hoeve willen vormen, hun

keuzes kenbaar maken. Daarmee worden latere misverstanden tussen de kavelverkopers voorkomen. De jury: 'De ontwerper schetst de gevolgen van individuele wensen en laat uiteindelijk in het voorlopig ontwerp zien dat verdere uitwerking met de opdrachtgevers in de vervolgfase kan leiden toe een origineel en bij de opdrachtgever passend huis.'

De Zwarte Hond ontwerpt Vindicat

Met de opdracht is een aanneemsom van 449 miljoen euro gemoeid. Het ontwerp is afkomstig van EGM Architecten. De technische installaties zullen worden aangelegd door BAM Techniek en de ULC Groep. De bouwbedrijven slaan komend najaar de eerste paal in de grond. Het gebouw, met een vloeroppervlakte van 185.000 m2, is naar verwachting in het voorjaar van 2017 klaar. Tijdens de werkzaamheden blijft het huidige ziekenhuis in bedrijf.

Zitbank en fietsenstalling

De Zwarte Hond heeft de wedstrijd gewonnen voor het ontwerp van de nieuwe sociëteit van studentenvereniging Vindicat in Groningen. Het ontwerp is onderdeel van het herinrichtingsplan voor de oostzijde van de Grote Markt. De nieuwe locatie voor de sociëteit Mutua Fides komt in de noordelijke hoek naast de Martinitoren. Het corps betrekt de nieuwbouw volgens planning in 2014.

Erasmus Medisch Centrum

BAM en Ballast Nedam, verenigd in de combinatie Nieuwbouw Erasmus MC, bouwen de nieuwbouw van het Erasmus medisch centrum.

Een gecombineerde zitbank en overdekte fietsenstalling heeft de prijsvraag van Poly Products gewonnen. De jury koos het winnende ontwerp Bikes & Chill van AAArchitecten en Uq Design uit 45 inzendingen van ontwerpen met composieten. Poly Products stelt 10 duizend euro beschikbaar voor de verdere ontwikkeling. Het bedrijf uit Werkendam overweegt ook een andere inzending verder te ontwikkelen. Namelijk de plug-and-play natte cel van Tam2 Architecten waarmee kantoren kunnen worden omgebouwd tot woningen.

Theater Sneek

Het Amsterdamse rchitectenbureau a Alberts en Van Huut mag het nieuwe theater van Sneek ontwerpen. Het organische ontwerp van het bureau werd uit vijf inzendingen gekozen. De foyer van de schouwburg wordt deels gebouwd op het fundament van het oude postkantoor. Daarnaast komt nieuwbouw bestaande uit onder meer kleedkamers, een toneeltoren en een zaal met zeshonderd zitplaatsen. Het theater krijgt een groen dak met struiken en bloemen. Met de bouw is een investering gemoeid van 12 miljoen euro. Het Sneker theater moet deel gaan uitmaken van een cultureel kwartier. De bouw van het nieuwe theater begint in de loop van volgend jaar en moet in 2012 gereed zijn.

Twee keer geselecteerd AGS Architecten is geselecteerd om de multifunctionele accommodatie Bisonspoor in Maarssen te ontwerpen. In het gebouw komen een zwembad, een sporthal een bibliotheek, een jongerencentrum en dertig appartementen. Ook heeft AGS de opdracht gewonnen voor de ontwikkeling van het Cultureel Cluster Alkmaar. In een voormalige ambachtsschool komen alle voorzieningen van het regionaal Archief Alkmaar, Kunst en Cultuur Noord H olland,

Cultureel Erfgoed Noord Holland en de Cultuurredactie. Het gebouw wordt in zijn vroegere staat teruggebracht, met achter het gebouw nieuwe depots.

Hoteltoren in Frankfurt

UNStudio is geselecteerd om een 110 meter hoge hoteltoren te bouwen in Frankfurt am Main. Het gebouw heeft drie verschillende façades die zijn afgestemd op de verschil lende aspecten van de stad. 'Vanuit de ene hoek lijkt het op een dunne naald, en vanuit een andere hoek lijkt het juist weer breed en recht, of complex met een lichte draaiing', zegt ontwerper Ben van Berkel. De toren huisvest een 5 sterren hotel met 405 kamers, een balzaal, spa, restaurants, bar en sky lounge. De toren heeft 30 verdiepingen en een oppervlakte van ruim 54 duizend m2. Het algemene constructieve ontwerp is van Bollinger + Grohman en Arup is verantwoordelijk voor de constructieve gevel en brandveiligheid.

TE WINNEN PRIJZEN

Tom Bergevoet Architecture en Heren2 hebben het beste ontwerp gemaakt voor de herontwikkeling van Café Oostoever, zo oordeelde het bestuur van stadsdeel Geuzenveld-Slotermeer. In het ontwerp willen de twee partijen het café ombouwen tot een grand café en restaurant, een hotel met 120 kamers en een ondergrondse parkeergarage. Het plan moet nog worden goedgekeurd door de Technische Advies Commissie van de gemeente Amsterdam. Als het plan wordt goedgekeurd, zal de bouw rond eind 2010 beginnen.

Student Health Design Award De Engelse ontwerpwedstrijd Student Health Design Award 2009 is uitgeschreven voor architectuur studenten. Elk gebouw dat gerelateerd is aan een ontwerp voor gezondheidszorg komt in aanmerking voor de prijs. Er is een prijsfonds voor het winnende project, in 2008 was de eerste prijs duizend pond. De winnaar krijgt ook een avond presentatie op de RIBA, op 27 augustus 2009. Sluiting: 1 juli afhawards.org

Ymere, NAi en de gemeente Amsterdam. De vierhonderdjarige relatie tussen Amsterdam en New York is de inspiratie voor deze prijsvraag. De herontwikkeling van het Shell-terrein en het NDSM-terrein staat centraal. Het uitgangspunt is een open fort te maken dat een impuls wordt voor verdere uit breiding en ontwikkeling op sociaal, cultureel en economisch gebied. Vijf genomineerde plannen zullen meedingen in de ontwerpprijsvraag en krijgen daar een vergoeding van 10.000 euro voor. Sluiting: 12 augustus Openfort400.nl

Luminale 2010 Parallel aand de Light+Building in Frankfurt wordt volgend jaar de Luminale gehouden. Architecten en andere ontwerpers kunnen daarvoor vanaf nu projecten voordragen. Honderd projecten worden geselecteerd om tentoongesteld te worden op de Luminale. De projecten moeten een verscheidenheid aan ideeën met licht laten zien. Sluiting: 24 oktober Luminapolis.com

Open fort 400 Open Fort 400, is een ideeënprijsvraag uitgeschreven door Woningcorporatie

Fictief ontwerp paleistuin De deelnemers van de BRAVVO ontwerpwedstrijd kunnen dit jaar los op de Paleistuin in het centrum van Den Haag. Vormgevers, ontwerpers van buitenruimten, tuinen landschapsarchitecten en architecten kunnen hun ontwerpen indienen voor de tuin achter het werkpaleis van k oningin Beatrix. De ingang van de tuin bevindt zich op de Prinsessewal. De gedachte was ooit om het park deel uit te laten maken van de looproute van het centrum van Den Haag. De ontwerpwedstrijd is fictief, de winnaar krijgt een interview of

publicatie in een vakblad en 500 euro. Sluiting: 18 september bravvo-nederland.nl

Kunstkapel Gemeente Hilvarenbeek De stichting Tussen Hemel en Aarde organiseert een ontwerp prijsvraag voor een kunstkapel voor elk van de zes kernen van de Gemeente Hilvarenbeek. Geregistreerde architecten, interieurarchitecten, stedenbouwkundigen, tuinen landschapsarchitecten en studenten mogen meedoen. In de kapel moet zowel oude als nieuwe kunst permanent een plaats kunnen krijgen, zonder dat het statisch wordt. De oppervlakte mag maximaal 10 m² bedragen. Sluiting: 11 september castonline.nl

Zorg met menselijke maat In 2010 reikt de NVTG, de vereniging voor facility professionals in de zorg, voor de vijfde keer een BouwAward uit. Het thema voor deze NVTG BouwAward is Zorg met menselijke maat. Een deskundige jury onder leiding van prof. Dr. Robbert

Huisman beoordeelt de projecten onder meer op gebruiksvriendelijkheid, duurzaamheid en flexibiliteit. De NVTG organiseert diverse studiebezoeken aan genomineerde projecten. De NVTG BouwAward, een beeld van kunstenares Ineke van Dijk, wordt uitgereikt tijdens het NVTG congres dat in april 2010 p laatsheeft Sluiting: 19 oktober Nvtg.nl

Design Biënnale Luik Voor de hoofdtentoonstelling 'Design Nature' van de Biënnale in Luik in oktober 2010 kunnen architecten, vormgevers en binnenhuisarchitecten hun ontwerpen indienen. De deelnemers moeten actief zijn op het gebied van verlichting, meubels, gebruiksvoorwerpen, decoratie en mode. Het thema voor de editie van 2010 is 'de natuur in de brede zin van het woord'. Designspecialisten doen de selectie van de werken en tijdens de Biënnale kent de jury de prijs van 4.000 euro toe. De geselecteerde werken worden in een originele scenografie tentoongesteld. Sluiting: 15 december designliege.be

Dit was het laatste nummer van MagMa in de huidige vorm. MagMa en NBD Magazine gaan na de zomer samen verder in een vernieuwde vorm van NBD Magazine. Met daarin net als in MagMa veel aandacht voor innovatieve en inspirerende toepassingen van materialen en producten, en extra technische detailleringen en productbeschrijvingen zoals in NBD Magazine. Het eerste geïntegreerde nummer verschijnt op 10 september.

#9 - 25 juni 2009

Nieuw café Oostoever

Onmisbaar gereedschap voor iedere bouwprofessional Bouwkunde tabellenboek

15% Korting tot 1 juli 2009

NBD-BDA Gevelreeks

Onmisbare informatie voor elke bouwkundige

Praktische 12-delige boekenserie

Dit boek biedt een duidelijk overzicht van de meest gebruikte informatie in de bouw. Hierin staan de nieuwe bouwkundige normen. Alle veel gebruikte tabellen, graeken en formules zijn overzichtelijk gebundeld. Ook vindt u hier handige blokschema’s, zodat u snel en accuraat berekeningen kunt maken.

Per deel krijgt u een complete beschrijving van alle relevante aspecten van een speciek geveltype. U krijgt een actueel overzicht van de eisen aan en prestaties van elf gevelsoorten. Elk boek bevat objectieve informatie op het gebied van berekeningen, bouwfysica, brandwerendheid, normen en richtlijnen, proefmethoden, toepassingen, ontwerpdetails en onderhoud. U kunt via www.sdu.nl elk deel afzonderlijk bestellen. U betaalt per deel normaal € 49,50. Nu voor € 42,08. Voor een volledig en actueel overzicht van alle gevelsystemen kunt u zich inschrijven op de gehele serie. U betaalt dan per deel normaal € 29,50. Nu voor slechts € 25,08.

Prijs normaal € 65,57

Nu voor € 55,73

Met een abonnement op de NBD-BDA Gevelreeks ontvangt u ook automatisch de nog te verschijnen delen.

Houtvademecum

The Making of Station Amsterdam Bijlmer Arena

Alles over hout in één prachtig boek

De totstandkoming van het station

In dit prachtig gebonden en rijk geïllustreerde boek treft u ruim 200 beschrijvingen aan van bekende en onbekende houtsoorten. Per houtsoort vindt u informatie over draad, nerf, volumieke massa, werken, drogen, hardheid volgens Janka, bewerkbaarheid, spijkeren, schroeven, lijmen, buigen, oppervlakteafwerking, impregneerbaarheid, toepassingen en kwaliteitseisen. Ook zijn er generieke tabellen die inzicht geven in kleurindicaties en sterkteklassen. Kortom een onmisbaar boek bij de keuze van de perfecte houtsoort voor uw bouwproject.

Als een gebouw door de BNA wordt uitgeroepen tot Gebouw van het jaar 2008 is het interessant om te lezen hoe het station tot stand is gekomen. Aan de hand van veel foto’s wordt u geleid van de oude situatie ‘een station met 2 sporen’ naar de nieuwe situatie ‘een station met de lichtheid van een libelle’.

Prijs normaal € 49,-

Nu voor € 41,65

Prijs normaal € 63,68,-

Nu voor € 54,13

De bovenstaande NBD boeken zijn te bestellen op www.sdu.nl/bouwboeken