MagMa#6 by Irene de Bel

Nieuw

Magazine over materiaalgebruik

Voor opdra chtg ontwerpers evers, en aannemers

#6 2 april 2009 magma-online.nl

Perfecte akoestiek

De missie van Ben van Berkel interview pag.16

inhoud

magma #6 2 april 2009 #6 - 2 april 2009

magma-online.nl Tips en persberichten voor de redactie kunt u mailen naar magma@sdu.nl

VAN BART

Uitgever

Nina Nannini Hoofdredacteur Irene de Bel Medewerkers Lisa Bruijntjes, Maartje Henket, Pieter Jansen, Elske Koopman, Armand Landman, Michiel Maas, Mensje Melchior (eindredactie), Rien van Overveld, Jean Quist, Ed de Rechteren van Hemert, Ad Tissink, Frans van Velden, Elke Vijn, Tieneke Wilms

VAN BART

Fotografie Ton Borsboom, Arjan Bronkhorst, Imre Csàny, Don Ferreira van Die Burger, Christian Richters

4 6 12 14 15 16 21 22 26 29 30

in beeld

Ministerie van Financiën

productnieuws

Limelight zonwering 5 vragen Actieve kolommen in beeld Mandela Stadion interview Ben van Berkel creatief met Gevelplaten dossier Snelle huizenbouw bouwkosten Woningen bouwbesluit Elektrische vluchtdeur bouwdoop

prijsvragen

ontwerp Lava grafisch ontwerpers, Amsterdam (Jeroen Disch)

In een paar dagen een heel huis in elkaar zetten, dat ook nog duurzaam en goedkoop is? Dat is mogelijk. MagMa dook in de trend van snelle huizenbouw.

Abonnementen MagMa wordt verspreid onder een selectie van abonnees van toonaangevende Sdu bouwtitels, waaronder Cobouw, de Architect, NBD Magazine en Vastgoedmarkt. Een nieuw abonnement afsluiten, kan op magma-online.nl en is gratis voor abonnees van de genoemde titels. Advertenties Meer informatie over advertentiemogelijkheden en tarieven vindt u op bereikdebouw.nl. Ook kunt u contact opnemen met Jennefer Keyzer: tel 070 – 378 03 27,

Fireboard van Knauf Geen brand die dit gebouw klein krijgt

De getordeerde betonconstructie in de verder kolomvrije ruimte springt misschien het meest in het oog. Maar de akoestische panelen zijn de ware technische hoogstandjes van het nieuwe muziektheater van UNStudio in Graz. Ben van Berkel legt uit waarom.

In samenwerking met:

E DH

ID • F I R E B O

IN B R A N D W ER

VAN

LD O

■

Voor staalbekleding en compartimentscheiding

■

Breed assortiment

■

Gemakkelijk verwerkbaar

■

Relatief lichte plaat

(advertentie)

Getest op 4 uur brandwerendheid

ET AA N

81-4 133 V EN

■

www.knauf-fireboard.nl

www.schueco.nl SCHUCOH0420_Banner_Magma_Novembe1 1

Energie besparen Energie winnen 12-11-2008 10:05:44

STE

EU ROPE

inhoud

magma #6 2 april 2009 #6 - 2 april 2009

magma-online.nl Tips en persberichten voor de redactie kunt u mailen naar magma@sdu.nl

VAN BART

Uitgever

VAN BART

Fotografie Ton Borsboom, Arjan Bronkhorst, Imre Csàny, Don Ferreira van Die Burger, Christian Richters

4 6 12 14 15 16 21 22 26 29 30

in beeld

Ministerie van Financiën

productnieuws

prijsvragen

ontwerp Lava grafisch ontwerpers, Amsterdam (Jeroen Disch)

In een paar dagen een heel huis in elkaar zetten, dat ook nog duurzaam en goedkoop is? Dat is mogelijk. MagMa dook in de trend van snelle huizenbouw.

Fireboard van Knauf Geen brand die dit gebouw klein krijgt

In samenwerking met:

E DH

ID • F I R E B O

IN B R A N D W ER

VAN

LD O

■

Voor staalbekleding en compartimentscheiding

■

Breed assortiment

■

Gemakkelijk verwerkbaar

■

Relatief lichte plaat

(advertentie)

Getest op 4 uur brandwerendheid

ET AA N

81-4 133 V EN

■

www.knauf-fireboard.nl

www.schueco.nl SCHUCOH0420_Banner_Magma_Novembe1 1

Energie besparen Energie winnen 12-11-2008 10:05:44

STE

EU ROPE

Beeld: Imre Csàny

waar, naar binnen gekeerd en onpersoonlijk, zo zag het in de jaren 70 gebouwde Ministerie van Financiën in Den Haag eruit. Het was een voorbeeld van de brutalistische stijl, waarbij de nadruk op geslotenheid en terughoudendheid ligt. Sinds de bouw was het niet meer gerenoveerd, waardoor de ambtenaren in een oncomfortabele omgeving moesten werken. Tijd voor een grondige renovatie. Aan Meyer en Van Schooten Architecten de taak om het gebouw transparant en uitnodigend te maken. Zij vormden een van de bestaande binnentuinen om tot een openbaar plein. In een hoge glazen ruimte op de hoek van de Korte Voorhout en de Prinsessegracht is de wintertuin met zilverachtige olijfbomen vooral 's avonds goed zichtbaar. Door de tweede centrale binnentuin te overdekken is een atrium als hart van het gebouw gecreëerd. Het nieuwe gebouw bespaart veel energie, dankzij warmte-koudeopslag. Het ministerie is het eerste rijksgebouw dat via een pps tot stand is gekomen. Het DBFMO-contract met het consortium Safire omvat het ontwerp, bouw, financiering, beheer en onderhoud van het gebouw voor een periode van 25 jaar.

#6 - 2 april 2009

Financiën krijgt inkijk

Beeld: Imre Csàny

#6 - 2 april 2009

Financiën krijgt inkijk

productnieuws

#6 - 2 april 2009

missies van lood leiden niet tot een onaanvaardbare belasting van het milieu. Dat concludeert de Stichting Bouwlood in een nieuwe brochure. De slechte naam die lood de afgelopen decennia heeft gekregen, is niet te danken aan bouwlood. Boosdoeners zijn de loden drinkwaterleidingen die lang in zwang waren en de emissie via de uitlaat van auto's. Bouwlood levert slechts eenderde van de loodemissies en de helft daarvan wordt verwijderd in rioolwaterzuiveringsinstallaties. Vreemd genoeg bestaan in Nederland formeel nog geen beleidsnormen voor het maximaal toelaatbare niveau van lood in oppervlaktewater en grondwater, signaleert de stichting. Wel zijn er risicowaarden voor oppervlaktewater en voor grondwater.

Voor de bodem bestaan wettelijke interventiewaarden. De Stichting benadrukt dat de risicowaarde voor oppervlaktewater nergens wordt overschreden. Bij wadi's, waar het afgekoppelde hemelwater langzaam in de bodem infiltreert, kan de interventiewaarde worden overschreden. De methode van onderzoek staat echter ter discussie. Een levenscyclusanalyse van verschillende producten wijst echter uit dat bladlood de meest duurzame keuze is als het gaat om waterkering en zelfs voor de afvoer van hemelwater door kielgoten. In het voordeel van het lood pleiten de lange levensduur en de volledige herbruikbaarheid voor de productie van nieuw bladlood.

et Duitse bedrijf Fabrino heeft een coating ontwikkeld voor glasgranulaat als toeslagstof in beton. De coating voorkomt de alkalisilicareactie (asr) tussen glas en cement. De kunststof wordt bij een hoge temperatuur op het granulaat aangebracht, samen met pigmenten die het glas kleur geven. Het oppervlak van de korrels doet daarna denken aan email. Vervolgens worden de korrels met zand opgeruwd. Het bedrijf heeft de techniek wereldwijd gepatenteerd en brengt het product onder de naam Fabrino Color Coats op de markt. Volgens directeur Klaus Hรถrmann kunnen de glaskorrels na behandeling zonder speciale maatregelen aan de betonmortel worden toegevoegd, net als zand en grind. Hij verwacht belangstelling van fabrikanten van betonproducten zoals tegels en banden.

Met Rondogard kun je een wintertuin maken

et de PU 700 biedt Tremco Illbruck een systeem aan voor het verlijmen van bijvoorbeeld kalkzandsteen, gipsbeton en betonblokken. Een gebruiksklaar product dat alleen twintig keer geschud moet waarna de bus op een purpistool wordt geschroefd. Na 10 tot 15 minuten wordt de volledige hechtsterkte gehaald van 3,5 N/mm2, rekent de

producent voor. Een conventionele lijmmortel komt na 28 dagen ongeveer uit op 0,6 N/mm2. En voor de verwerking moet de mortel minstens vijf minuten worden geroerd. De prijs van een bus PU 700 komt overeen met een zak mortel van 25 kilo, rekent Illbruck voor.

ondogard is een transparante boog overkapping die op verschillende manieren toegepast kan worden: als serre, dakkapel, overkapping voor zwembad of dakterras, of zelfs als rookruimte. De kunststof ramen kunnen zowel van onder als bovenaf open geschoven worden en zijn eventueel voorzien van hor. Het Duitse prefab systeem is sinds kort ook op de Nederlandse en Belgische markt beschikbaar.

waarvan het dak open kan

ecospan, een Belgische fabrikant van gefineerd plaatmateriaal, introduceert een nieuwe collectie. Bij de Character wood-collectie is het hout mixmatch aan elkaar gevoegd om zo het levendige karakter van het hout extra naar voren te laten komen. De collectie bestaat uit tien houtsoorten, beschikbaar in verschillende afmetingen als gefineerd plaatmateriaal of als het flexibele fineer Decoflex.

productnieuws

#6 - 2 april 2009

Met Rondogard kun je een wintertuin maken

waarvan het dak open kan

productnieuws

#6 - 2 april 2009

immerSelekt Doornenbal uit Veenendaal heeft een nieuw kozijn ontwikkeld met de uitstraling van hout en de duurzaamheid van aluminium. De buitenkant van het Alu-Wood kozijn is van aluminium maar de binnenkant is uitgevoerd in hout. Doornenbal ontwikkelde het kozijn 'omdat Nederlanders een grote voorkeur voor hout hebben, maar opdrachtgevers een hekel hebben aan de bijbehorende onderhoudskosten'. Het Alu-Wood kozijn gaat volgens de leverancier 'een woningleven lang mee'. Het gecombineerde kozijn is zowel aan de binnen- als aan de buitenzijde naar eigen kleur uit te voeren. Het is geschikt voor de nieuwbouw en renovatiemarkt. Doornenbal produceert momenteel de eerste kozijnen voor een woningbouwproject van 74 appartementen.

one introduceert een schuifdeur die is ontworpen om temperatuurschommelingen te beheersen en het verlies van warme of koude lucht te beperken: de EcoDrive. De deur benadert de functionaliteit van een draaideur, maar vraagt een lagere investering. De openingsstand wordt automatisch verzorgd op basis van een vooraf ingestelde temperatuur. De doorgangsbreedte van de entree blijft flexibel. Op het moment dat er meer mensen passeren, past de schuifdeur zich automatisch aan. Als een gebouw gebruik maakt van een sluis, waarbij twee schuifdeuren achter elkaar worden geplaatst, dan stemmen de openingsstanden- en momenten van beide deuren zich op elkaar af. Liften, roltrappen en automatische deuren verbruiken zo'n 2 tot 10% van de energieconsumptie van een gebouw.

oloral is een gecoat aluminium hemelwaterafvoerpakket van Wentzel dat verkrijgbaar is in verschillende RAL-kleuren. De gecoate aluminium goten en hemelwaterafvoerbuizen, inclusief toebehoren, zijn eenvoudig met elkaar te verbinden. Het Coloral-assortiment bestaat uit bak- en mastgoten in verschil-

lende afmetingen. Voor elk type goot zijn er bijpassende kopschotten, binnen- en buitenhoeken, expansieelementen en gootbeugels. Ook voor de hemelwaterafvoerbuis zijn verschillende hulpstukken verkrijgbaar, zoals bochten, sprongstukken en beugels.

en gevel kan meer zijn dan het aangezicht van een gebouw. De moderne gevel reguleert lichtinval, ventilatie, zonwering en de invloed van kou en warmte. Met de E²-Gevel legt Schüco een intelligente koppeling tussen gevel- en systeemtechniek. Volgens de leverancier zorgt deze gevel voor een reductie van 50% op de primaire energiebehoefte voor verwarming, koelen en ventilatie. Op dit moment is de Schüco E²-Gevel klaar voor serieproductie. De eerste projecten staan gepland.

productnieuws

#6 - 2 april 2009

productnieuws

#6 - 2 april 2009

H is een gevelelement waarbij het hardglazen buitenblad van het isolatieglas doorloopt over het raamhout. Als het raam gesloten is, loopt het glas ook door over een deel van het kozijn. Hierdoor worden het raam- en kozijnhout beschermd tegen weersinvloeden. De glasrand is geëmailleerd. Het systeem biedt de keuze uit een GHvastglaselement en/of een GH-taatsraamelement. Laatstgenoemde is voorzien van een remschaarscharnier die in de boven- en onderdorpel wordt gemonteerd. Daardoor is het mogelijk het raam in elke geopende stand vast te zetten en kan de buitenzijde van het raam eenvoudig van binnenuit worden gewassen. De GH-productlijn voldoet aan alle eisen van het Bouwbesluit en wordt geleverd met tien jaar fabrieksgarantie. Meer op: www.nbd-online.nl, zoekcode 9513-78

e Screen Shutter is een nieuwe buitenzonwering in de vorm van een schuifscherm met geweven glasvezeldoek, die de mogelijkheid biedt om te kiezen of het doek in of over het frame moet vallen. Het glasvezeldoek wordt duurzaam gespannen. Het frame is gemaakt van geëxtrudeerde aluminium profielen, afwateringskanalen voorkomen vuilophoping onderin het scherm. Voor de invulling kan worden gekozen uit een uitgebreide selectie uit de Hunter Douglas Enduris Screen collectie van geweven en gecoate glasvezeldoeken. Deze doeken zijn gemakkelijk schoon te houden en hebben goede sterkte-eigenschappen en een hoge mate van UV- en weersbestendigheid. De 3% lichtdoorlatendheid levert

ienerberger heeft een nieuwe keramische dakpan ontwikkeld. De Narvik Modula is extra groot en vervaardigd uit Hollandse klei. Hij heeft een werkende breedte van 30 cm en een kopsluiting van 50 mm (latafstand 320-370 mm). Door de modulair werkende breedte van 30 cm is de Narvik Modula goed te gebruiken voor nieuwbouwprojecten waarbij veelal met een oplopende beukmaat van 30 cm wordt gewerkt. Ook bij renovatieprojecten kan de dakpan oude, verweerde betonpannen vervangen. Om een vierkante meter dak te bedekken zijn minder dan tien pannen nodig. Door een speciaal bevestigingssysteem zit de dakpan muurvast, zelfs bij een zware storm, zo belooft Wienerberger. Meer op: www.nbd-online.nl, zoekcode 1332-50

(advertentie)

een effectieve zon- en warmtewering en diffuse daglichttoetreding terwijl het zicht naar buiten behouden blijft. De Screen Shutter kan als maatwerk schuifscherm toepassing worden geleverd, waarbij vaste schermen ook tot de mogelijkheid behoren. De schermen worden montagegereed geleverd.

hermoHarmony uit Hilversum brengt een nieuwe lijn kunststof radiatoren op de markt. De Harmos-radiator is bijna niet van een gangbare radiator te onderscheiden, maar veel lichter dan een traditionele radiator. Daardoor is hij volgens de Nederlandse importeur zonder speciale voorzieningen te bevestigen tegen een gips- of metalstudwand. De radiator is daarnaast stootvast en langdurig bestand tegen een temperatuur van meer dan 95 °C. De radiatoren zijn opgebouwd uit een rij van twee tot vijf kolommen en leverbaar in verschillende kleuren en maten.

(advertentie)

2009 is een jaar van anders ondernemen. Van creëren zonder beperkingen. Van architectonisch denkwerk naar gegoten werkelijkheid. De mogelijkheden van de kunststof vloeren van Bolidt zijn hiervoor onbeperkt. Al 45 jaar staat niets vast. Is er in alles de vrijheid om dromen tot in detail werkelijkheid te maken. Idee na idee na idee. Spraakmakend design, dat volledig beantwoordt aan alle mogelijke functionele eisen. Vandaag en morgen. Bolidt, No limits.

www.bolidt.nl

Bolidt is wereldwijd verkozen tot vloerenpartner door ondermeer het Mercedes-Benz Museum, Coca-Cola, IKEA, Armani, Chelsea, Selfridges, The Water Cube, Nike.

productnieuws

#6 - 2 april 2009

(advertentie)

www.bolidt.nl

Bolidt is wereldwijd verkozen tot vloerenpartner door ondermeer het Mercedes-Benz Museum, Coca-Cola, IKEA, Armani, Chelsea, Selfridges, The Water Cube, Nike.

De Bouwdoop

Nieuwbouw Grand hotel Karel V Geertebolwerk 1a, Utrecht juni 2007 Oplevering oktober 2008 Toegepast product Optrekschermen met zinken bekleding Leverancier Limelight/Hunter Douglas Oppervlakte 72m2 Opdrachtgever Statenprojecten Architect Heine en Van de Rijt Architecten Hoofdaannemer Aannemingsbedrijf H.J. Jurriëns Onderaannemer Jobse Loodgieters bedrijf Locatie

jan overduin -

Een grote zinken bak die elk moment kan veranderen, dat is het idee achter de nieuwe aanbouw van Grand Hotel Karel V in Utrecht. Als zonwering hebben de ramen geperforeerde optrekschermen met zinken bekleding. De gasten kunnen ze naar believen openen en veranderen zo het uiterlijk van het gebouw. Tekst: Elske Koopman Beeld: Ton Borsboom

e architect wilde dat de zonwering voor de 18 raampartijen van zink zou zijn, net als de gevel van het gebouw. De keus viel op geperforeerde panelen. 'De gaatjes zijn 3 mm in doorsnee en vormen een constant patroon', zegt Jan Overduin, projectadviseur van Limelight. 'Door de optrekconstructie is het op twee manieren zonwerend. Bij laagstaande zon wordt het licht door de perforaties gefilterd, maar je kunt nog wel naar buiten kijken. Het luifeltje dat ontstaat als de schermen volledig opgetrokken zijn, beschermt tegen het felle licht van hoogstaande zon.' Het is een optrekluifel die uit vier delen bestaat van ongeveer 55 cm, de luifel scharniert naar beneden. Dicht lijkt het alsof de luifel onderdeel van de gevel is, alleen de perforaties verraden de achterliggende raampartijen. Overduin: 'De optrekschermen hebben een huid van zink. De werking zou je kunnen vergelijken met een gekantelde M die wordt samengetrokken.'

De zonwering is standaard naar beneden waardoor de gevel een gesloten zinken doos is. De gasten openen de luifels en maken zo dagelijks andere 'gaten' in de gevel.

e zonweringen zitten aan het nieuwe gedeelte van Grand hotel Karel V. De locatie heeft een rijke geschiedenis. Op het terrein werd tussen 1348 en 1359 de nieuwe hoofdzetel voor de Ridderlijke Duitse Orde gebouwd. In 1546 vonden Karel V en zijn zuster Maria van Hongarije er onderdak. In 1808 dwong koning Lodewijk Napoleon de Duitse Orde het Duitse Huis af te staan en daarna was het pand in gebruik als militair hospitaal. De nieuwbouw moest niet detoneren met de oude historische gebouwen van het complex. Architect Hans Heine tekende voor het ontwerp. 'Een grote zinken doos, wel op pootjes, want het wellnesscenter op de benedenverdieping heeft glazen wanden met zinken hoeken.' De zonwering moest daarom ook een zinken bekleding krijgen, zodat het een afgesloten geheel is, totdat er gasten komen.

Het is de bedoeling dat de roomservice de zonwering sluit en de gasten deze openen, zodat zij als het ware een gat maken in de zinken doos en het pand er iedere dag anders uitziet. Het duurt wel even voor de zonwering helemaal open of dicht is. 'Het is ook leuk voor kinderen om mee te spelen, open en dicht, dat is toch fantastisch', zegt Heine enthousiast.

Start bouw

leverancier

Hans Heine architect

Marco Wijkhuizen aannemer

Door de optrekconstructie zijn de schermen op twee manieren zonwerend

e architect wilde geen zichtbare bevestiging, dus geen nagels in het zink. De frames werden eerst aangebracht, de zinken platen kwamen daarin met een haakconstructie en het geheel moest worden vastgelijmd. Dat had wel wat voeten in de aarde, zegt Marco Wijkhuizen, werkvoorbereider van Aannemingsbedrijf H.J. Jurriëns B.V. uit Utrecht. 'Onze onderaannemer Jobse heeft de zinken platen geleverd en bevestigd. De architect wilde eerst horizontale sleuven in het aluminium, maar in overleg met Jobse hebben we dat afgeraden. Dan zou de wind er te veel vat op hebben. Maar het beeld moest van binnenuit ook mooi zijn. Jobse kwam toen met het idee om de platen te perforeren.' Daarvoor moesten de zinken platen wel wat zwaarder worden gemaakt. Andere gebruikers raadt Wijkhuizen dan ook aan rekening te houden met de afstemming tussen de verschillende partijen. 'De maatvoering van de bouwkundige achterconstructie, de draagconstructie van de lamellen en de zinken bekleding van de lamellen moet exact op elkaar worden afgestemd.'

zonwering opgetrokken

zonwering gesloten

Optrekscherm met zinken bekleding Ontwikkelaar

Limelight/Hunter

Douglas Bijzonderheden Horizontaal zink paneel invulling, excentrisch scharnierpunt, elektrisch aangedreven. Scherm in vier geperforeerde zinken delen die deels of geheel kunnen worden opgetrokken tot een luifel. Dicht biedt het bescher ming tegen lage zoninval, opgetrokken houdt het stralen van hoogstaande zon tegen. In dichte toestand vormen de schermen een geheel met de zinken gevel als een zinken doos.

#6 - 2 april 2009

Zonnescherm van

De Bouwdoop

jan overduin -

De zonwering is standaard naar beneden waardoor de gevel een gesloten zinken doos is. De gasten openen de luifels en maken zo dagelijks andere 'gaten' in de gevel.

Start bouw

leverancier

Hans Heine architect

Marco Wijkhuizen aannemer

Door de optrekconstructie zijn de schermen op twee manieren zonwerend

zonwering opgetrokken

zonwering gesloten

Optrekscherm met zinken bekleding Ontwikkelaar

Limelight/Hunter

#6 - 2 april 2009

Zonnescherm van

5 vragen over...

in beeld Duurzaamheid

In het nieuwe Centraal College in Utrecht worden de dragende kolommen ingezet voor alle leidingen door het gebouw. De binnenruimte van het gebouw is daardoor volledig flexibel in te delen. Architect Thomas Rau ontwikkelde het bijzondere concept. Tekst: Pieter Jansen, Beeld: RAU

Wat is het idee achter de meervoudig actieve kolommen? 'Alleen de buitenkant van een kolom is dragend, de kern niet. Die kun je net zo goed volstoppen met krantenpapier. Voor het gemak stort men de kolommen meestal vol, maar wij gebruiken ze nu als schacht voor alle horizontale distributie; van internetkabels tot verwarming. Omdat alle distributie via de dragende constructie loopt, kunnen de wanden eenvoudig worden verplaatst. Je moet het gebouw eigenlijk zien als een perfect geklimatiseerde 'loods' waar je overal naar behoeven wanden kunt plaatsen.'

Hoe worden de kolommen gemaakt? 'De kolommen worden prefab gemaakt in staal. In de betonschil liggen de kabelgoten en leidingen. De stalen kern dient als luchtkanaal. Tijdens de bouw fungeert het staal direct als binnenbekisting. Aan de kolommen zitten aansluitingen en 'armen' voor de ventilatie en verwarming. Via een horizontale verbinding op het dak worden de kolommen centraal aangesloten, er is dus geen horizontale distributie meer nodig door het gebouw.'

Is het nieuw? 'Het gebruiken van de dragende constructie voor ál het verticaal transport is nog

nergens gedaan. Omdat we bestaande technieken gebruiken is het echter niet te patenteren. Dat hoeft van ons ook niet. Wij zijn voor een maatschappelijke implementatie van vooruitstrevende technieken, dat is belangrijker. Het is een slimmere manier van integraal bouwen.'

nagerekend. Inmiddels heeft het zijn nut voor het Centraal College al bewezen, want we hebben de binnenruimte al meerdere keren moeten aanpassen. Dankzij de kolommen kon dat eenvoudig zonder het hele gebouw opnieuw te ontwerpen.' luchtinblaas via verlaagd plafond

Voor welke gebouwen zijn de kolommen geschikt? 'Door onderwijsvernieuwingen blijven scholen verbouwen. Dankzij dit systeem kan men de ruimtes creëren die op dat moment nodig zijn. Overal waar flexibiliteit in de binnenruimte van belang is, is deze techniek handig. Het is bovendien kostenneutraal of zelfs iets voordeliger. Met de besparingen in het volume van de binnenruimte kun je de distributie op het dak financieren, waar de kolommen worden gekoppeld via een horizontaal kanaal. En bij een latere verbouwing scheelt dit concept enorm in de kosten.'

Hoe lang duurde de ontwikkeling? 'Het daadwerkelijke ontwikkelen duurde nog geen drie maanden, mede dankzij JVZ Ingenieurs en GTM Adviseurs. Het was vooral een werk om mensen te overtuigen dat het systeem budgettair interessant was, dat is door verschillende bureaus

staal/betonkolom transport lucht via staalkolom naar luchtinblaas in verlaagd plafond

data en elektra via betonkolom naar centraaldozen op vloerniveau

betonvloer betonkernactivering

stroom en data

Laatste loodjes Mandela Stadion Tekst: Ad Tissink,

Beeld: Don Ferreira van DieBurger

et het plaatsen van de laatste dakelementen nadert het Nelson Mandela Bay Stadium in de Zuid-Afrikaanse plaats Port Elizabeth zijn voltooiing. BAM International bouwt het stadion samen met Grinaker-LTA. De samengestelde vakwerkspanten worden bekleed met stalen lamellen. Tussen de spanten

wordt folie gespannen. Zo moeten de bezoekers van het multifunctionele stadion beschermd zijn tegen regen, maar vooral zon. Het Mandela stadion is niet het enige stadion dat BAM in Zuid-Afrika realiseert. Met dezelfde partner bouwt de aannemer ook het Soccer City Stadium in Johannesburg. Beide stadions worden dit jaar opgeleverd, zodat ze in 2010 beschikbaar zijn voor het wereldkampioenschap voetbal dat dan in Zuid-Afrika wordt gehouden. Het Nelson Mandela Bay stadion krijgt 45.000 zitplaatsen. Met de bouw is een bedrag gemoeid van circa 120 miljoen euro.

#6 - 2 april 2009

Actieve kolommen

Voor het nieuwe Centraal College in Utrecht worden tweehonderd meervoudig geac tiveerde kolommen gebruikt, die prefab worden gemaakt. Volgens architect Thomas Rau vereist het een andere manier van denken: 'Je laat nu de staalbouwer iets thomas rau maken dat normaal gesproken de Architectenbureau installateur maakt'. Het gebouw RAU in Utrecht Oost gaat plaats bie den aan achthonderd leerlingen. Dit jaar ontwikkelde Rau ook een draaideur die energie kan opwekken. Mede dankzij die uitvinding verkozen omroep LLink en Trouw de architect tot één van de honderd meest invloed rijke Nederlanders op het gebied van duurzaamheid.

5 vragen over...

in beeld Duurzaamheid

Is het nieuw? 'Het gebruiken van de dragende constructie voor ál het verticaal transport is nog

staal/betonkolom transport lucht via staalkolom naar luchtinblaas in verlaagd plafond

data en elektra via betonkolom naar centraaldozen op vloerniveau

betonvloer betonkernactivering

stroom en data

Laatste loodjes Mandela Stadion Tekst: Ad Tissink,

Beeld: Don Ferreira van DieBurger

#6 - 2 april 2009

Actieve kolommen

interview

De wanden van de concertzaal zijn bedekt met akoestische panelen die ontwikkeld zijn met hulp van geluid- en materiaaldeskundigen.

#6 - 2 april 2009

Ze hebben een grillig patroon dat in het hele gebouw terugkomt.

Ben van Berkel:

‘De akoestiek moet gewoon perfect zijn’ Een hoogtepunt in zijn carrière noemt Ben van Berkel van unstudio het nieuwe muziektheater in het Oostenrijkse Graz. 1 maart werd het officieel geopend. Tekst: Irene de Bel Beeld: Arjan Brokhorst/Christian Richters/UNStudio

Het Muziektheater

en van Berkel, de hoofdarchitect van het Amsterdamse UNStudio, werkte tien jaar aan het faculteitsgebouw voor de Universiteit voor muziek en podiumkunsten van Graz (KUG). Vooral het creëren van de perfecte akoestiek was een grote uitdaging. Jarenlang onderzoek zit er in de akoestische panelen waarmee de muren van de concertzaal zijn bekleed. Van computersimulaties tot het gehoormatig testen in een laboratorium, de zogenoemde auralisaties, alles is in het werk gesteld om met het materiaal op de wanden een optimale akoestiek te bereiken. 'Voor elke muziekzaal is de akoestiek van wezenlijk belang, die moet gewoon perfect zijn', zegt Van Berkel die zelf een groot muziekliefhebber is en jaren piano speelde. In het Haus für Musik und Musiktheater (Mumuth) was de toch al lastige ontwerpopgave extra complex omdat er geen vast podium in de zaal zit. De vloer is opgebouwd uit een heleboel zwevende vloerdelen die afzonderlijk van elkaar hydraulisch omhoog getrokken kunnen worden tot wel 4 meter. Dat betekent dat je voor elke voorstelling een ander podium en zaalindeling kunt ontwerpen, met tribunes en podia in elke gewenste vorm en op elke gewenste plek. 'De vorm van de zaal wisselt dus steeds en het geluid kan elke keer uit een andere hoek komen. Wat wel vaststaat, is dat het geluid voor het publiek op elke plek goed moet zijn. Bovendien wil de universiteit de zaal voor verschillende soorten uitvoeringen gebruiken. Maar voor moderne muziek, opera of jazz heb je andere akoestiek nodig', verklaart Van Berkel.

Gebouw Haus für Musik und Musiktheater (Mumuth) Opdrachtgever Bundes immobiliengesellschaft m.b.H. Architectonisch ontwerp UNStudio Constructeur Arup London Akoestisch adviseur ZT Gerhard Tomberger en Pro Acoustics Engineering uit Graz Podiumtechniek e.f.f.e.c.t.s. technisches Büro GmbH, Klosterneuburg Bruto vloeroppervlak 6.200 m2 Volume 31.600 m3 Ontwerpperiode 1998-2003 Uitvoering 2006-2008 Kosten 19 miljoen euro Opening 1 maart Bijzonderheden De begane grond is geheel kolomvrij. De vloeren hangen aan de centrale, ge krulde betonconstructie waar de trap in verwerkt is. Om het beton op de juiste plaats te krijgen is het omhoog gepompt en van bovenaf gestort.

interview

De wanden van de concertzaal zijn bedekt met akoestische panelen die ontwikkeld zijn met hulp van geluid- en materiaaldeskundigen.

#6 - 2 april 2009

Ze hebben een grillig patroon dat in het hele gebouw terugkomt.

Ben van Berkel:

Het Muziektheater

#6 - 2 april 2009

De panelen zijn opgebouwd uit drie lagen gefiguurzaagd mdf, die steeds in een andere richting op elkaar zijn geplaatst. Achter de panelen zit een vilten ondergrond die in de holtes zichtbaar is. De verhouding tussen het mdf en de openingen met vilt is bepalend voor de akoestiek.

Ben van Berkel toont zijn ontwerp voor de zaalindeling voor de Johannes Passion die 2, 4, 6 en 8 april wordt opgevoerd. Hiernaast is de proefopstelling daarvan te zien.

â&#x20AC;&#x2DC;De panelen moeten het geluid zo mooi mogelijk verdelen over de zaalâ&#x20AC;&#x2122; Gekozen is om de zaal uit te voeren als een black box met volledig elektrisch geluid. Dat houdt in dat de wanden en het plafond het geluid optimaal absorberen en alle nagalm dempen. Overal zitten microfoons, sensoren en luidsprekers verwerkt waarmee het geluid volledig naar wens geregeld kan worden. De panelen hebben een grillig patroon dat in het hele gebouw terugkomt. 'De vorm van het patroon was eigenlijk direct duidelijk', vertelt Van Berkel. 'Maar de schaal waarop je het patroon toepast, de dikte van de panelen en de grootte van de openingen, die hebben we bepaald aan de hand van een uitgebreide studie met hulp van akoestische ingenieurs en materiaalspecialisten.' De panelen zijn opgebouwd uit drie lagen gefiguurzaagd mdf, die steeds in een andere richting op elkaar zijn geplaatst. Achter de pane-

len zit een vilten ondergrond die in de holtes zichtbaar is. De verhouding tussen het mdf en de openingen met vilt is bepalend voor de akoestiek. Van Berkel: 'De panelen moeten het geluid zo mooi mogelijk verdelen over de zaal.' Ondanks de zorgvuldige studies en jarenlange voorbereiding was Van Berkel zenuwachtig voor de openingsavond met de opera Die ZauberflĂśte. 'Voor het eerst was de zaal volgepakt met mensen en pas dan weet je echt hoe de akoestiek uitpakt. Bij de studies zijn verschillende adviseurs betrokken die andere opvattingen hebben. Je weet dus nooit zeker of het allemaal uitpakt zoals je vooraf had bedacht. Zo kwamen we er bij het Agora Theater in Lelystad pas tijdens de derde praktijkproef achter dat het geluid op de balkons te veel nagalmde. We hebben de akoestiek toen nog kunnen verbeteren door de bekleding van de stoelen aan te passen. Maar zoiets kun je ook pas bij de opening ontdekken.' De driedimensionale vormen van de panelen zorgen overigens niet alleen voor de juiste akoestiek, maar ze leveren de bezoekers ook een visueel schouwspel, zo ontdekte Van Berkel tijdens de opening. 'Wanneer het licht erop valt, krijg je een spel van schaduwen. Zo kun je dus zowel met je oren als met je ogen van de muziek genieten.'

#6 - 2 april 2009

Ben van Berkel toont zijn ontwerp voor de zaalindeling voor de Johannes Passion die 2, 4, 6 en 8 april wordt opgevoerd. Hiernaast is de proefopstelling daarvan te zien.

Creatief met…

paneelgevels in glooiende vormen die van kleur verschieten. klinkt spannend. maar het zal nog even duren voor het Treslastic-concept in productie gaat, zegt Frans van Tuel, verkoopmanager van trespa. Tekst: Michiel Maas Beeld: Trespa

‘D

Bestel vandaag het inspirerende Jaarboek Architect 2009

e laatste tijd experimenteren architecten veel met ronde en flexibele gevelvormen. Dat is een nieuwe trend waar Trespa op wil inspelen. Met dit product willen we proberen of een ander soort bevestiging meer flexibiliteit biedt in de gevelbeplating. Het werken met kabels – in plaats van hout of aluminium – is bijzonder. De driehoekige panelen worden op de drie hoeken vastgemaakt aan een stift achterop de Trespapanelen. Door die kabelstructuur kan de gevel verspringen. Dat biedt niet alleen meer ruimte voor de vorm; we kunnen ook variëren met de kleuren. Met een speciale metallic lak manipuleren we de

lichtweerkaatsing. Zo verandert de kleur van licht naar donker of van groen naar blauw, afhankelijk van de hoek van de plaat en de positie van de kijker. De verf harden we uit met een speciaal procedé, waardoor de panelen beter bestand zijn tegen allerlei weersomstandigheden en makkelijker kunnen worden schoongemaakt. We hebben het systeem de werknaam "Treslastic" gegeven. Voor de Bouwbeurs van februari hebben we een speciale proefopstelling gemaakt. We laten Treslastic ook op andere Europese beurzen zien. Zo waren we onlangs in München en binnenkort staan we in Parijs. Op deze manier willen we reacties van

Jaarboek Architect 2009, Creative Works of Dutch Architects. Laat dit ruim 400 pagina’s tellende naslagwerk tot uw verbeelding spreken en bestel Architect 2009, Creative Works of Dutch Architects. U bent volledig op de hoogte van de prestaties van gerenommeerde stedenbouwkundigen, architecten, landschaps architecten en interieurontwerpers. Fraai weergegeven in beeld en woord.

Met een proefopstelling peilt Trespa tijdens beurzen de reacties

Bestellen kan op www.dearchitect.nl

van architecten op de nieuwe panelen voor glooiende gevels.

ontwerpers en architecten peilen; is het wat?, zien zij er toekomst in? De eerste reacties zijn positief. Het wordt natuurlijk geen product voor normale kantoorgebouwen of woningen. Het is vooral bedoeld voor speciale projecten en vernieuwende ontwerpen. Maar het is nu nog een proef. We hebben het product nog niet uitgebreid getest. Er zijn nog wel wat beren op de weg. Voordat we het in productie nemen, moeten we eerst nog onderzoeken hoe de constructie zich houdt aan een buitenwand en hoe het zich verhoudt tot de bouwregelgeving. Hoe gedraagt het zich bijvoorbeeld bij sterke wind? Het berekenen van belastingwaarden is ingewikkeld; we zijn nu in gesprek met een ingenieursbureau om dat uit te zoeken. Het is ook mogelijk het product binnen te gebruiken, dan heb je niet met constructieve belastingen te maken. Maar om het bijzondere effect te bereiken heb je wel een flink oppervlak nodig. Ik kan dus nog niet zeggen wanneer dit product op de markt komt. Maar de positieve reacties hebben ons gesterkt de ontwikkeling door te zetten. Het kan best zijn dat het eindproduct er anders uit zal zien. Voorlopig blijft het nog even op onze researchafdeling.'

#6 - 2 april 2009

Glooiende paneelgevels

Frans van Tuel - Trespa

Creatief met…

‘D

Bestel vandaag het inspirerende Jaarboek Architect 2009

Met een proefopstelling peilt Trespa tijdens beurzen de reacties

Bestellen kan op www.dearchitect.nl

van architecten op de nieuwe panelen voor glooiende gevels.

#6 - 2 april 2009

Glooiende paneelgevels

Frans van Tuel - Trespa

Dossier snelle huizenbouw

De traditionele bouw is nog al te vaak heer en meester. Geduldig wachten we maanden of zelfs jaren op ons betonnen paleisje. Maar het kan anders; huizen kunnen wel in een vloek en een zucht én kwalitatief goed worden gebouwd. Tekst: Michiel Maas

Een ontwerp voor een woning dat in een paar dagen gebouwd kan worden met behulp van het bouwsysteem Star-frame.

k heb een huis binnen twee dagen neergezet. De eerste dag staat het casco en zit de kap erop. De volgende dag zitten de kozijnen en deuren erin.' Theo Kruijer begon zo'n vijftien jaar geleden al met een eigen bedrijf in snelle woningen. De ruime huizen worden in hooguit een paar dagen opgetrokken uit gasbetonwanden, een cassettevloer en een systeemkap. 'We hebben in

onze regio, de kop van Noord-Holland, al zo'n vijfhonderd woningen neergezet.' Normaal gesproken staat er na het aanvragen van een vergunning binnen twaalf weken een huis dat voldoet aan het Bouwbesluit en alle eisen van deze tijd. Kruijer: 'Het is nog eens goed geïsoleerd ook.' De snelheid van de bouw heeft wel een nadeel: de klant van Kruijer heeft de

‘Na het aanvragen van de vergunning staat het huis binnen 12 weken’ keuze uit slechts een paar modellen, variërend in details en grootte. In de markt van prefabwoningen duiken voortdurend nieuwe concepten op. Zo kwam staalbedrijf Corus onlangs met een eigen staalframe bouwsysteem op de markt, Star-Frame. Het is een constructie die wordt opgetrokken uit een

theo kruijer -

christiaan jentink -

Bouwbedrijf

Corus Star-Frame

Theo Kruijer

Solutions

Alleen een stukje land nodig Snelle bouw is in Nederland niet gebruikelijk, maar in veel andere landen is onze betonbouw juist veel minder vanzelfsprekend. Waarom slaat lichte bouw, of het nou hout- of staalskeletbouw is, zo weinig aan in Nederland? Volgens Theo Kruijer worden woningen zoals hij ze neerzet in het buitenland veel meer gebouwd. 'Het zal wel met het weer te maken hebben', grapt hij. 'Of misschien zijn Nederlan ders toch wat voorzichtiger.' Ook Christiaan Jentink ziet die verschillen. 'In landen als de Verenigde Staten of Australië worden lichte constructies veel vaker gebruikt. Maar zelfs in België zie je het vaker. Volgens mij is er een simpele verklaring. In België bezitten mensen toch vaker een stukje land waar ze een huis op laten zetten. In Nederland is de grond schaarser, en vaker aan regels gebonden.' Zowel Kruijer als Jentink zien daarom de beste groeikansen in de particuliere markt. Kruij er: 'Je hebt alleen een stukje grond nodig. En je ziet steeds vaker dat gemeenten vrije kavels beschikbaar stellen.' Jentink: 'We proberen met ons concept te laten zien dat er andere opties zijn. Het moet gewoner worden om andere bouwsystemen te benutten. Ik denk niet dat wij ooit 50% van de markt zullen halen, we blijven gewoon één van de bestaande bouwmethoden.'

#6 - 2 april 2009

Snel, licht en goedkoop

Dossier snelle huizenbouw

Een ontwerp voor een woning dat in een paar dagen gebouwd kan worden met behulp van het bouwsysteem Star-frame.

theo kruijer -

christiaan jentink -

Bouwbedrijf

Corus Star-Frame

Theo Kruijer

Solutions

#6 - 2 april 2009

Snel, licht en goedkoop

Dossier snelle huizenbouw

#6 - 2 april 2009

sterk dunwandig staalframe, en is vele malen lichter dan traditionele bouwmethoden. Christiaan Jentink, directeur bij Corus Star-Frame Solutions, ziet mogelijkheden voor dit soort systemen. 'De laatste jaren zijn onderwerpen als snel en licht bouwen steeds belangrijker geworden, zeker bij binnenstedelijke projecten. Het ziet ernaar uit dat de eerder gestelde bouwopgaaf in Nederland niet gehaald gaat worden. Dat betekent dat mensen langer in bestaande woningen blijven wonen die moeten worden aangepast aan een veranderde woonvraag. Het gaat om zo'n 2,5 miljoen woningen, juist daar kunnen we met dit concept wat betekenen.' Met Star-Frame zijn complete huizen te bouwen, maar het is ook mogelijk om het staalframe systeem te gebruiken bij het optoppen van

bestaande bouw. Jentink: 'Juist daar is de snelheid van het bouwen en de lichtheid van het materiaal een extra voordeel. Zo konden bewoners van een gebouw in Rotterdam waar we met dit systeem een extra verdieping op hebben gebouwd, gewoon in hun huis blijven zitten.' Het Star-Frame systeem werkt flexibeler dan de huizenbouw van Kruijer. 'In principe komt het huis volledig uit de fabriek', vertelt Jentink van Corus. 'Daar produceren we maten en materialen volgens de specificaties en installeren we zo snel mogelijk de leidingen, ventilatie en bedrading. Op de bouwplaats hoeft het alleen maar in elkaar gezet te worden. Zo kan een huis in ongeveer een week worden neergezet. Bovendien: allerlei tussenvormen zijn mogelijk, zoals een hybride vorm met staal en beton.'

zelfvoorzienende eco-iglo

e geheel zelfvoorzienende Eco-iglo heeft zelfs geen stuk grond nodig om gebouwd te worden. De typische vorm kan namelijk ook op een betonnen drijfelement worden gebouwd in plassen en uiterwaarden. Volgens bedenker Kees de Kraker van Intact Ecodesign is het dé manier om gebruik te maken van de alom aanwezige natte oppervlaktes in ons land. 'Hij kan eigenlijk overal, binnen een week, worden neergezet. Het ontwerp is helemaal autonoom. De koepel wordt opgetrokken uit een staalframe en voorzien van HR-glas, zonwering en zonnepanelen. De collectoren leveren genoeg stroom voor het huishouden en een deel van de verwarming. Voor de rest wordt gebruikt gemaakt van een aardwarmtesysteem. Een geavanceerde septic tank zorgt

voor de riolering, en een opvangsysteem maakt drinkwater van regenwater.' De iglo's van De Kraker hebben een oppervlakte van zo'n 300 m2 en zijn geschikt voor zowel bedrijfsruimte als woning. 'Of een combinatie van de twee. Je kunt ook denken aan een horeca-bedrijf of een crèche.' De eco-iglo is met ruim acht ton niet goedkoop, maar volgens De Kraker kan de prijs flink omlaag wanneer meerdere exemplaren worden besteld. Dit jaar gaat De Kraker de eerste iglo bouwen, voor zijn eigen bedrijf in Almere. 'Er moeten nog wel wat plooien gladgestreken worden. Zo is het lastig om een bouwvergunning aan te vragen als je een ontwerp hebt zonder dakgoten. Maar Almere is heel enthousiast over de primeur, dus dat komt wel goed.'

Ten opzichte van kalkzandsteen is het staalframe iets duurder, maar volgens Jentink zit de winst in het proces. 'De uitvoeringskosten zijn lager. Het gaat om een sterk verkorte bouwtijd, en een besparing op de bouwrente en faalkosten.' Kruijer kan een huis neerzetten voor een lagere prijs dan in de traditionele bouw. 'De prijzen liggen bij ons grofweg tussen de 120 en 160 duizend euro. Daar zit alles bij in. Op die manier weten mensen precies waar ze aan toe zijn.' Een ander voordeel, dat ook wordt aangehaald door Kruijer, is de milieubelasting. Lichte systemen zijn minder milieubelastend en de huizen hebben een hogere isolatiewaarde dan traditionele bouw. Jentink: 'Bovendien is staal gemakkelijk te hergebruiken. Het is een product dat zich goed leent voor cradle-tocradle.' Maar lichte bouw kent zijn beperkingen. Kruijers: 'Met een flinke wind kan het proces wel wat vertraging oplopen. Een groot gasbetonoppervlak aan een hoogwerker vangt natuurlijk een hoop wind.' De staalframebouw kent weer andere restricties. Jentink: 'Dunwandig staal kan wat slechter omgaan met momenten. Daardoor zijn er bijvoorbeeld voor het bijhangen van een balkon opnieuw constructieve berekeningen nodig. Bovendien zijn er ruimtelijke beperkingen; de overspanning mag niet te groot worden. We kunnen tot 11 meter gaan, maar 8 à 9 meter is optimaal. En je zit aan een maximale bouwhoogte, vier lagen binnen het huidige systeem.' Bovendien luistert de manier van opbouwen zeer nauw. 'De constructie is voor de akoestiek zeer afhankelijk van de manier waarop de frames zijn gemonteerd. De fouttolerantie is lager. Het is daarom belangrijk dat de constructie goed is voorbereid en dat de mensen die de frames bouwen goed bekend zijn met het materiaal. Om die reden werken we nauw samen met andere marktpartijen. We willen dat de bouwketen zo klein mogelijk blijft.' Ervaring en kennis is ook belangrijk voor de prefab, stelt Kruijer. 'Doordat we al zoveel huizen hebben gebouwd, hebben we de weeffoutjes wel zo'n beetje uit het systeem gehaald, en weten we welke materialen en technieken het beste werken. En daardoor kunnen we ze nog sneller neerzetten.'

laLe ng ve

Le Le ve ve ns ns lala ng ng Met een lichtgewicht bouwsysteem is het

mogelijk om woningen

met een zwakke fundering op te toppen.

Alle onderdelen worden in

de fabriek op maat gemaakt en kunnen op de

bouwplaats in een paar

dagen in elkaar gezet worden.

Opkomst snelle woningen

n Nederland bestaat inmiddels een ruime selectie van aanbieders van snelle woningen. Ook een aantal buitenlandse aanbieders probeert hier voet aan de grond te krijgen. Het systeem van het Zweedse Träullit bestaat uit houtwolcementplaten uit eigen productie van 6 meter lang, 2,6 tot 3 meter hoog en 40 centimeter dik. Volgens het bedrijf zet een ploeg van drie man in één dag al gauw de buitenwanden van drie tot vier woningen neer. Meer dan honderd woningen zijn er in Zweden intussen mee gemaakt, net als enkele kantoorpanden en een school. Het Britse Bright Build bouwt staalframe prefab bungalows voor de particuliere markt. 'Grows as you grow' belooft de website, dus verdere uitbouw is mogelijk. In Groot-Brittannië worden de bungalows al voor zo'n 60 duizend euro neergezet. Binnen een paar dagen, zo wordt beloofd. Waarschijnlijk is het percentage vrije, snelle en lichte Levenslange woningen in Nederlandbescherming over twintig jaar aanzienlijk hoger dan nu. Verschillende gemeenten hebben ambitieuze plannen voor de toekomst, en willen het bouwvolume opkrikken door de uitgave van vrije kavels. En dan gaat het niet om een paar kavels. De Rotterdamse wijk Nesselande is daarin voorloper, maar de gemeente Almere is nog ambitieuzer. Met het programma 'Ik Bouw Mijn Huis In Almere' wil de stad tot 2030 maar liefst 25.000 vrije kavels uitgeven. De stad moet zo 'een mozaïek van alle verschijningsvormen van zelfbouw' worden.

(advertentie)

Levenslange bescherming van houten gevelelementen www.lamikon.nl

van houten Levenslange bescherming gevelelementen van houten gevelelementen www.lamikon.nl www.lamikon.nl

Dossier snelle huizenbouw

#6 - 2 april 2009

zelfvoorzienende eco-iglo

laLe ng ve

Le Le ve ve ns ns lala ng ng Met een lichtgewicht bouwsysteem is het

mogelijk om woningen

met een zwakke fundering op te toppen.

Alle onderdelen worden in

de fabriek op maat gemaakt en kunnen op de

bouwplaats in een paar

dagen in elkaar gezet worden.

Opkomst snelle woningen

(advertentie)

Levenslange bescherming van houten gevelelementen www.lamikon.nl

van houten Levenslange bescherming gevelelementen van houten gevelelementen www.lamikon.nl www.lamikon.nl

bouwkosten

kosten opgenomen. De directe kosten zijn de materialen, arbeidskosten, onderaannemers, materieel en de indirecte kosten zijn algemene kosten, verzekeringen en de winst en risico. Niet zijn opgenomen; ontwerp, advieskosten, overdrachtskosten, leges, gemeentelijke lasten, nutsvoorzieningen, begeleiding vanuit de opdrachtgever, grondkosten en BTW. De woningen bij deze berekening zijn eengezinswoningen met gemetselde binnen- en buitenwanden. De huizen met platte daken hebben bitumineuze dakbedekking en de hellende dakvlakken hebben dakpannen.

Ed de Rechteren van Hemert, bouwmanager en kostendeskundige bij Multi Consultants

Woningen met platte daken

Even snel de bouwkosten uitrekenen, zonder tekeningen of bestek. Aan de hand van een eenvoudige, betrouwbare berekening kunt u in een paar minuten de haalbaarheid van uw plan toetsen. Ed de Rechteren van Hemert geeft u actuele richtprijzen.

Woningen met hellende daken € 811,- tot € 1108,- per m2 € 246,- tot € 336,- per m3

Tekst: ed de rechteren van hemert

Installaties werktuigbouwkundig € 35,- tot € 52,- per m2 € 9,- tot € 17,- per m3 Afwerkingen € 216,- tot € 254,- per m2 € 42,- tot € 63,- per m3 Installaties elektrotechnische € 35,- tot € 52,- per m2 € 9,- tot € 17,- per m3 Afbouw € 140,- tot € 207,- per m2 € 42,- tot € 63,- per m3 Ruwbouw € 273,- tot € 366,- per m2 € 83,- tot € 111,- per m3 Fundering € 35,- tot € 52,- per m2 € 11,- tot € 16,- per m3 Vaste voorzieningen € 42,- tot € 73,- per m2 € 13,- tot € 22,- per m3

€ 832,- tot € 1207,- per m2 € 252,- tot € 366,- per m3

Afbouw € 109,- tot € 159,- per m2 € 33,- tot € 48,- per m3

Installaties werktuigbouwkundig € 88,- tot € 49,- per m2 € 27,- tot € 49,- per m3

Ruwbouw € 318,- tot € 430,- per m2 € 96,- tot € 130,- per m3

Afwerkingen € 193,- tot € 251,- per m2 € 58,- tot € 76,- per m3

Fundering € 45,- tot € 86,- per m2 € 14,- tot € 26,- per m3

Vaste voorzieningen € 46,- tot € 74,- per m2 € 14,- tot € 22,- per m3

Installaties elektrotechnische € 33,- tot € 46,- per m2 € 10,- tot € 14,- per m3

Minimaal afwerkingniveau Deze gebouwen voldoen net aan de minimale eisen en voorschriften. Het ontwerp is dan ook vaak traditioneel zonder franje, er is overal op bespaard. De gekozen materialen zijn van een minimale kwaliteit. Er zijn geen luxe- of designmaterialen gebruikt. De isolatiewaarde van de gebouwen is Rc= 2,50 m2 K/W. Maximaal afwerkingniveau Het maxi male afwerkingniveau voldoet ruimschoots aan de eisen en voorschriften. Het ontwerp is dan ook vaak niet traditioneel en er is nergens op bespaard. De gekozen materialen zijn van een hoge kwaliteit en men kan dan rekenen op minmaal onderhoud. Er is in de berekeningen uitge gaan van luxe- of designmateri alen. De isolatiewaarde van de gebouwen is Rc= 3,5 m2 K/W. De elementenclusters De indeling is gemaakt aan de hand van tabel 1 van de elementenmethode 2005. Funderingen Bodemvoorziening (11), vloeren op grondslag (13), funderingsconstructie (16) en paalfunderingen (17). ruwbouw buitenwanden (21), binnenwanden (22), vloeren (23), trappen en hellingen (24), daken (27) en de hoofddraagconstructie (28). afbouw Buitenwandopeningen (31), binnenwandopeningen (32),vloeropeningen (33), dakope ningen (37). afwerkingen Buitenwandafwer kingen (41), binnenwandafwer kingen (42), vloerafwerkingen (43), trap- en hellingafwerkingen (44), plafondafwerkingen (45) en dakafwerkingen (47). installaties Werktuigbouwkundig

Warmteopwekking (51), afvoeren (52), water (53), gassen (54), koudeopwekking en distributie (55), warmtedistributie (56), luchtbehandeling (57) en rege ling klimaat en sanitair (58). installaties Elektrotechnisch Centrale elektrotechnische voorzieningen (61), krachtstroom (62), verlich ting (63), communicatie (64), beveiliging (65), transport (66) en gebouwbeheervoorzieningen (67). vaste voorzieningen Vaste keuken voorzieningen (73), vaste sani taire voorzieningen (74) en vaste onderhoudsvoorzieningen (75).

#6 - 2 april 2009

Een snelle kostenraming maak je zo

ieronder vindt u alle benodigde kostengegevens van woningen met een plat dak en met een hellend dak. Als eerste ziet u richtprijzen voor de totale kosten, zowel per vierkante meter als per kubieke meter. De laagste kosten gelden bij een minimaal afwerkingsniveau en de hoogste bij een maximale afwerking. Naast de totaalkosten zijn de kosten per onderdeel aangegeven. In het kader is uitgelegd wat is meegeteld per onderdeel. De samenstelling is volgens de nieuwste inzichten op het gebied van budgetbepaling en is afgestemd op de herziene Elementenmethode 2005. In de gegeven bouwkosten zijn alle normale directe en indirecte

bouwkosten

Ed de Rechteren van Hemert, bouwmanager en kostendeskundige bij Multi Consultants

Woningen met platte daken

Woningen met hellende daken € 811,- tot € 1108,- per m2 € 246,- tot € 336,- per m3

Tekst: ed de rechteren van hemert

€ 832,- tot € 1207,- per m2 € 252,- tot € 366,- per m3

Afbouw € 109,- tot € 159,- per m2 € 33,- tot € 48,- per m3

Installaties werktuigbouwkundig € 88,- tot € 49,- per m2 € 27,- tot € 49,- per m3

Ruwbouw € 318,- tot € 430,- per m2 € 96,- tot € 130,- per m3

Afwerkingen € 193,- tot € 251,- per m2 € 58,- tot € 76,- per m3

Fundering € 45,- tot € 86,- per m2 € 14,- tot € 26,- per m3

Vaste voorzieningen € 46,- tot € 74,- per m2 € 14,- tot € 22,- per m3

Installaties elektrotechnische € 33,- tot € 46,- per m2 € 10,- tot € 14,- per m3

#6 - 2 april 2009

Een snelle kostenraming maak je zo

bouwbesluit

#6 - 2 april 2009

Adviseur dr. ir. Rien van Overveld, van Van Overveld Bouwbesluit Advies, geeft antwoord op al uw bouwbesluitvragen. Tekst, beeld: Rien van Overveld met medewerking van Hajé van Egmond

Elektrische schuifdeur als vluchtdeur

Mag een elektrische schuifdeur een vluchtdeur zijn? vraag

De hoofdtoegang van een voor publiek bestemd gebouw wordt uitgevoerd als een elektrische schuifdeur. Deze deur is bestemd als vluchtdeur. Mag dat? antwoord

Ja, mits de schuifdeur: • geen nooddeur is; • de ontvluchting niet belemmert; • met een lichte druk te openen is. In Bouwbesluit 2003 is bepaald dat een vluchtdeur niet tegen de vluchtrichting in mag draaien als de deur is bestemd voor het kunnen vluchten van een groter aantal mensen dan is aangegeven als grenswaarde draairichting. Een schuifdeur draait niet tegen de vluchtrichting in en voldoet dus aan dit voorschrift.

Geen nooddeur In Brandonderzoek leest u over onder meer de volgende onderwerpen: brandpatronen, fysisch bewijs, brandfysica, brandverloop, motieven voor brandstichting, management van onderzoek en rapportage, veiligheid bij onderzoek en materialen en hun brandeigenschappen.

Ga naar www.sdu.nl/brandonderzoek voor meer informatie en uw bestelling.

Een nooddeur is een vluchtdeur die uitsluitend bestemd is om een bouwwerk te ontvluchten. Dit betekent dat de gebruikelijke toegangsdeur wel een vluchtdeur is, maar geen nooddeur. In het Bouwbesluit 2003 is bepaald dat een nooddeur geen schuifdeur kan zijn.

Ontvluchting niet belemmerd In het Bouwbesluit 2003 is bepaald dat men de deur van een rookvrije vluchtroute in de vluchtrichting moet kunnen passeren zonder gebruik van een sleutel. Bij een elektrische schuifdeur moet eveneens zeker zijn dat de deur vanuit de vluchtrichting altijd opengaat of handmatig kan worden

geopend. De MBV schrijft dan ook voor dat een automatisch werkende vluchtdeur de ontvluchting niet mag belemmeren. Dit is het geval als zo'n deur bij het wegvallen van de elektrische spanning automatisch opengaat of eenvoudig handmatig kan worden geopend. Gaat het om een buitendeur dan moet deze deur van een CE-markering worden voorzien. Dat is verplicht sinds 1-2-2009. Hierbij is onder andere NEN-EN 13633 van toepassing.

Met een lichte druk te openen In de MBV is bepaald dat een deur moet zijn voorzien van een panieksluiting o.d. als de deur in een vluchtroute ligt van een ruimte waarin meer dan honderd personen aanwezig zijn, of wanneer de deur is bestemd voor ontvluchting van meer dan honderd personen. Gaat een elektrische deur automatisch open als er mensen aankomen, dan moet een noodstroomvoorziening aanwezig zijn om zeker te stellen dat ook bij brand de deur automatisch opengaat, tenzij de deur automatisch volledig opengaat na het uitvallen van de stroom.

voorschriften Artikel 2.146, 2.148, 2.151, 2.171 en 2.180 Bouwbesluit 2003 artikel 12, bijlage 3 en artikel 1, bijlage 4 MBV vluchtdeur Deur waardoor een vluchtroute vanaf een punt in een verblijfsgebied of verblijfs ruimte voert (niet gedefinieerd in Bouwbesluit 2003). grenswaarde draairichting Artikelen 2.146, lid 9, 2.148, leden 4 en 5, 2.151, leden 3 en 4, 2.171 en 2.180 van Bouwbesluit 2003. De grenswaarde varieert voor nieuwbouw tussen 16 en 38 personen (afhankelijk van de gemiddelde bezetting van de op die deur aangewezen op pervlakten aan verblijfsgebied, verblijfsruimte of gebruiksopper vlakte. Voor bestaande bouw is de grenswaarde afhankelijk van de oppervlakte aan verblijfs ruimte of gebruiksoppervlakte en aan de van toepassing zijnde gebruiksfunctie. nooddeur Artikel 1.1, lid 1 Bouw besluit 2003. sleutel Artikel 2.154, lid 1 Bouw besluit 2003. (n.v.t. op een cel functie of nevenfunctie van een celfunctie). Het begrip 'sleutel' moet hier ruim geïnterpreteerd worden. Een sleutel kan dus ook een chipkaart zijn. automatisch werkende vluchtdeur

Artikel 12 bijlage 3 MBV. NEN-EN 13633 'Hang- en sluitwerk - Elektrisch gestuurde systemen voor vluchtdeursluitingen van vluchtroutes - Eisen en beproe vingsmethoden'. panieksluiting o.d. Artikel 1, lid 3, bijlage 4 MBV. op slot Artikel 1, lid 1, bijlage 4 MBV. arbeidsplaats en Bouwbesluit 2003

Artikel 3.1b Arbeidsomstandighe denbesluit

Aanvullende opmerking(en) • Als in een gebouw geen personen aanwezig zijn, mag de deur op slot zitten. • Gaat het om een deur die zelfsluitend moet zijn, dan mag die deur niet automatisch open gaan bij het uitvallen van stroom. Voor zo'n deur blijft echter gelden dat deze zonder sleutel moet kunnen worden geopend en indien van toepassing met een lichte druk.

Ook een vraag over het Bouwbesluit? Kijk op: www.bouwregelsindepraktijk.nl

bouwbesluit

#6 - 2 april 2009

Adviseur dr. ir. Rien van Overveld, van Van Overveld Bouwbesluit Advies, geeft antwoord op al uw bouwbesluitvragen. Tekst, beeld: Rien van Overveld met medewerking van Hajé van Egmond

Elektrische schuifdeur als vluchtdeur

Mag een elektrische schuifdeur een vluchtdeur zijn? vraag

De hoofdtoegang van een voor publiek bestemd gebouw wordt uitgevoerd als een elektrische schuifdeur. Deze deur is bestemd als vluchtdeur. Mag dat? antwoord

Ga naar www.sdu.nl/brandonderzoek voor meer informatie en uw bestelling.

Artikel 3.1b Arbeidsomstandighe denbesluit

Ook een vraag over het Bouwbesluit? Kijk op: www.bouwregelsindepraktijk.nl

gewoNNEN PRIJZEN

De prijsvraag voor het ontwerp van het Hilton hotel in Ordos (Mongolië) is gewonnen door het Amsterdamse VMX Architects. Het vijfsterrenhotel is een onderdeel van het Ordos100 project. Bij dit project ontwerpen honderd jonge architecten onder leiding van Herzog & De Meuron en Ai Weiwei een luxe villa. Het hotel zal tussen het centrum van Ordos100 en de nog nieuw aan te leggen golfbaan komen te liggen. Het gebouw is rond, met alle voorzieningen in het midden van het ontwerp. Garages, keukens en andere facilitaire voorzieningen liggen ondergronds. De ronde vormen van het ontwerp verwijzen naar de Mongoolse cultuur.

Wageningen Campus Ector Hoogstad Architecten ontwerpt een groot onderwijsgebouw, Forum II, in opdracht van Wageningen Universiteit en Researchcentrum (WUR). Ector Hoogstad Architecten heeft zich laten inspireren door de natuur. Logica, doelmatigheid en duurzaamheid zijn de uitgangspunten van het ontwerp. In het gebouw komen collegezalen, studie- en lesruimten en een horecagelegenheid. Samen met Forum I zal dit gebouw het hart vormen van Wageningen Campus.

Immense wolkenkrabber

Nederlandse kanshebbers Archiprix

Voor de Archiprix International 2009 zijn vier Nederlandse afstudeerprojecten genomineerd. Samen met twintig andere inzendingen maken ze kans op de Hunter Douglas Award. Deze wordt 3 april in Montevideo uitgereikt. De Nederlandse genomineerden zijn: Croproad Park – Claire Oude Aarninkhof en Minke Mulder (Wageningen Universiteit), Maja Turg: een markt voor Tallinn – Max Rink (TU Delft), Markerpark – Sander Lap (Academie van Bouwkunst Rotterdam) en Past the Green Line – Gert Breugem (Academie van Bouwkunst Amsterdam).

Grootste bibliotheek Scandinavië

Het Deense architectenbureau Schmidt Hammer Lassen architects (SHL architects) heeft met zijn ontwerp 'Urban Mediaspace' de prijsvraag voor de grootste bibliotheek van Scandinavië gewonnen. De bibliotheek wordt gerealiseerd in het plaatsje Aarhus te Denemarken. De bibliotheek moet het nieuwe visueel en cultureel focuspunt van de stad worden.

Hochtief heeft de opdracht voor het bouwen van een nieuwe wolkenkrabber in Frankfurt gekregen. De 185 meter hoge wolkenkrabber genaamd Tower 185, is ontworpen door Prof. Christoph Mäckler Architekten. De opdrachtgever is projectontwikkelaar Vivico. De toren wordt een van de hoogste torens in Duitsland. De toren van 100.000 m2 biedt plaats aan winkels, horeca en bedrijven. Hochtief verwacht de toren in 2011 af te hebben.

Verder na faillissement Het Drents Museum is het eerste project dat verdergaat bij Designed by Erick van Egeraat. Het Rotterdamse Erick van Egeraat Associated Architects ging in januari failliet, maar heeft een doorstart gemaakt onder een nieuwe naam. In 2007 won het architectenbureau de competitie voor de nieuwbouw van een expositievleugel en aanpassingen aan het bestaande koetshuis van het museum. Na het faillissement ontstond er in de Drentse politiek

onzekerheid over de doorgang van het project. De doorstart maakt de vernieuwing van de samenwerking mogelijk. Designed by Erick van Egeraat zegt dat het hard bezig is om ook andere projecten voort te zetten.

Bijzondere supermarkt

Het plan van Vomar Voordeelmarkt, met als architect KOW, is als beste gekozen door de gemeente Almere voor de bouw van een supermarkt gecombineerd met appartementen in de Almeerse wijk Noorderplassen West. Het plan, Urban Valley, weerspiegelt volgens KOW de wens van Almere om intiem wonen te combineren met een weids uitzicht. Boven op de garage komt de supermarkt met daarboven nog 45 appartementen rondom een binnentuin. De supermarkt is ook vanaf het water te bereiken, via steigers aan de achterkant van de winkel.

Innovatieve ruimtelijke oplossing

De Amsterdamse architecten Sascha Glasl en Tjeerd Haccoû

hebben de prijsvraag DROOM.NH (Duurzame Ruimtelijke Ontwikkeling Op Maat in NoordHolland) gewonnen. In het winnende plan 'Water Voor Wonen' krijgen boeren die waterbuffers op hun land aanleggen in ruil daarvoor ontwikkelingsrechten voor woningen op dat water. 'Het oplossen van de wateropgave draagt zo bij aan het oplossen van de woningbouwopgave. Bovendien krijgt de noodlijdende agrarische sector een nieuwe economische impuls', zegt Haccoû. Samen met de provincie Noord-Holland gaan Glasl en Haccoû de haalbaarheid van hun ruimtelijke oplossing onderzoeken en de mogelijkheid om het op te nemen in de structuurvisie 2040. Alle 14 finalisten van DROOM.NH zijn te zien in het ABC Architectuurcentrum Haarlem.

Winnaars Building for Bouwkunde

Bouwen op de Bahamas

De Nederlandse architecten Laura Alvarez en Gijs Raggers en het Franse duo Marc Bringer & Ilham Laraqui hebben de eerste prijs gewonnen van 'Building for Bouwkunde'. Deze internationale prijsvraag was uitgeschreven om ideeën op te doen voor de wederopbouw van de faculteit Bouwkunde van de TU Delft na de brand vorig jaar. De TU gaat de ideeën van de prijswinnaars gebruiken voor het ontwerpen van de nieuwe faculteit. Alle inzendingen van de prijsvraag zijn vanaf 15 maart te zien in de tentoonstelling 'Building for Bouwkunde' in het NAi te Rotterdam.

Ontwerp een strandhuis langs de kust van de Bahamas van 650 tot 750 m2. Bij deze tropische prijsvraag is het de bedoeling dat de binnen- en buitenruimten in evenwicht zijn. Het ontwerp moet stimulerend en origineel zijn met exotische details en klassieke accenten. Sluiting 17 april bdcbahamas.homeip. net

Stadskantoor Rotterdam Voor het ontwerp van het nieuwe stadskantoor organiseert de gemeente Rotterdam een ontwerpwedstrijd. Architecten kunnen hun plan indienen bij de ge-

meente. Hieruit worden vijf architecten gekozen die meedoen aan de wedstrijd. Het nieuwe stadskantoor moet toonaangevend en duurzaam zijn, een combinatie tussen oud en nieuw, en wonen, werken en ontmoeten combineren. Sluiting: 20 april obr.bvhgroep.nl

beoordeelt de ontwerpen op originaliteit, innovatie, vormgeving, duurzaamheid en inpasbaarheid. In deze categorie is ook belangrijk in hoeverre een ontwerp de gezondheidszorg heeft verbeterd voor het personeel, de patiënten en de lokale bevolking. Sluiting: 30 april worldarchitecturenews.com

WAN Awards De internationale architectuurnieuwssite WAN organiseert een periodieke prijsvraag: de WAN Awards. Elke twee maanden wordt de prijs in een andere sector toegekend. De winnaars worden samen tentoongesteld in een EXPO die de hele wereld over reist. Op dit moment kunnen architecten projecten inzenden voor de categorie Healthcare. Een jury

Klaslokaal van de toekomst

van tientallen miljoenen klaslokalen waarvan de infrastructuur vernieuwd moet worden en nog eens tien miljoen nieuwe klaslokalen over de hele wereld. De uitdaging is om samen met leraren en leerlingen het klaslokaal van de toekomst te ontwerpen. De prijs voor het beste ontwerp levert de school waar het ontwerp voor bedoeld is 50 duizend dollar op, en de ontwerper vijfduizend. Sluiting: 1 mei 2009

#6 - 2 april 2009

Hotel in Mongolië

TE WINNEN PRIJZEN

openarchitecturenetwork.org

Ontwerp het ideale klaslokaal en win geld. De 2009 Open Architecture Challenge, waarbij het ontwerpen van betere klaslokalen centraal staat, wordt georganiseerd door Orient Global, Architecture for Humanity. Het project heeft een omvang

De volgende MagMa verschijnt op 29 april met daarin onder meer: Diversiteitsprijs

• Ontwerp je eigen baksteen • The making of verduurzaamd hout; Accoya

Zorg dat u hem niet mist. Bekijk de mogelijkheden voor een (gratis) abonnement op magma-online.nl. (advertentie)

CONCEPT0031, het Haagse architectenbureau van Ergün Erkoçu heeft de 'bijzondere vermelding 2008' gekregen van de GoodPracticePrijs. Metaalconstructiebedrijf PWS won de Div GoodPracticePrijs. De prijs wil werknemers in het midden- en kleinbedrijf stimuleren allochtone medewerkers aan te nemen.

Prince Cladding Energieweg 48 2382NL Zoeterwoude Tel.0715899223 fax.0715895703

Bent u nieuwsgierig welke fabriek dit is, kijk dan eens op onze site www.princecladding.nl Prince Cladding is een handels naam van Prince Cladding Benelux B.V. kvk 2733631

gewoNNEN PRIJZEN

Immense wolkenkrabber

Nederlandse kanshebbers Archiprix

Grootste bibliotheek Scandinavië

Bijzondere supermarkt

Innovatieve ruimtelijke oplossing

De Amsterdamse architecten Sascha Glasl en Tjeerd Haccoû

Winnaars Building for Bouwkunde

Bouwen op de Bahamas

Stadskantoor Rotterdam Voor het ontwerp van het nieuwe stadskantoor organiseert de gemeente Rotterdam een ontwerpwedstrijd. Architecten kunnen hun plan indienen bij de ge-

Klaslokaal van de toekomst

#6 - 2 april 2009

Hotel in Mongolië

TE WINNEN PRIJZEN

openarchitecturenetwork.org

De volgende MagMa verschijnt op 29 april met daarin onder meer: Diversiteitsprijs

• Ontwerp je eigen baksteen • The making of verduurzaamd hout; Accoya

Zorg dat u hem niet mist. Bekijk de mogelijkheden voor een (gratis) abonnement op magma-online.nl. (advertentie)

Prince Cladding Energieweg 48 2382NL Zoeterwoude Tel.0715899223 fax.0715895703

Bent u nieuwsgierig welke fabriek dit is, kijk dan eens op onze site www.princecladding.nl Prince Cladding is een handels naam van Prince Cladding Benelux B.V. kvk 2733631

Alles voor het beste straatwerk vindt u op:

me t : OPDRACHTGEVER, ARCHITECT, BESTRATINGONDERNEMER, GRONDBEWERKER, STRATENMAKER EN STRAATINRICHTER

7 t/m 9 mei 2009

Autotron Rosmalen

Exposities - Nieuwe ideeĂŤn, diverse materialen en uitgebreide mogelijkheden in de etalage Demo-Doe-Terrein - Buitenterrein voor demonstraties van producten en systemen Catering - Uitgebreide cateringvoorzieningen voor standhouder en bezoeker Congressen - De laatste ontwikkelingen en vernieuwende visies