BIBLIA Biblia = Pismo Święte „Biblion” po grecku oznacza zwój papieru (tak wyglądały greckie księgi). Biblia to liczba mnoga od tego słowa, a więc dosłownie oznacza księgi.
Czym jest Biblia? Podstawa judaizmu i chrześcijaństwa oraz jedno ze źródeł kultury kręgu europejskiego, zbiór tekstów stanowiących jedną z inspiracji także współczesnej moralności, kultury, literatury i sztuki.
CZAS POWSTANIA PISMA ŚWIĘTEGO Księgi tworzące Biblię spisywano przez jakieś 1400 lat. Stary Testament od XIII w.p.n.e. do II w.p.n.e., a Nowy Testament w I w.n.e. Mniej więcej przez pierwszych pięćset lat, od XVIII do XIII w.p.n.e. Biblia była przekazywana ustnie. Potem zapisywano ją na kamiennych tablicach, następnie na tablicach glinianych czy drewnianych, później na zwojach z wyprawionych, które zszywano w jeden zwój i nawijano na ozdobne drążki. Potem zapisywano ją na papirusie i pergaminie.
JĘZYK BIBLII Poszczególne fragmenty Biblii spisano w trzech językach: •Księgi Starego Testamentu zostały napisane w językach: hebrajskim, aramejskim i greckim. •Księgi Nowego Testamentu – w języku greckim, oprócz Ewangelii św. Mateusza, którą spisano po aramejsku.
NAJWAŻNIEJSZE PRZEKŁADY BIBLII NA JĘZYK POLSKI
•Septuaginta – pierwszy przekład Starego Testamentu na język grecki (III – II w.p.n.e.) •Wulgata – przekład całej Biblii na łacinę dokonany przez św. Hieronima. W 1546 r. Sobór Trydencki uznał ją za oficjalny i autentyczny przekład obowiązujący w Kościele katolickim do dziś. •Biblia królowej Zofii, inaczej: Biblia szaroszpatacka – tłumaczenie z I poł. XV w., którego dokonano z łaciny. •Biblia Leopolity – wydana w Krakowie w 1561 r. To prawdopodobnie pierwsze tłumaczenie Pisma Świętego dla katolików. Tłumacz – nieznany. Główny redaktor przekładu- Jan Leopolita (prof. Akademii Krakowskiej). Tłumaczenie to (poza Wulgatą) nie zyskało akceptacji hierarchów Kościoła. •Biblia Jakuba Wujka – katolicki przekład całej Biblii na język polski. Do wydania Biblii Tysiąclecia był to najpopularniejszy przekład na język polski. •Biblia Tysiąclecia – przetłumaczona w całości z języków oryginalnych, wydana w 1965 roku.
Staro偶ytny fragment manuskryptu Septuaginty (zw贸j Prorok贸w mniejszych) ok. I w. p.n.e.
STYL BIBLII 1.Paralelizm składniowy – powtarzanie w ciągu jednej wypowiedzi zdań i ich składników: Błogosławieni… albowiem… Błogosławieni… albowiem… 2.Wprowadzanie i łączenie zdań spójnikami a, i (wielospójnikowość): I rzekł Bóg: Niech się stanie światłość. I stała się światłość. I ujrzał Bóg światłość, że była dobra, i przedzielił światłość od ciemności.[Rdz1,3-4] […]Ten, który sieje dobre nasienie, jest syn człowieczy. A rola jest świat. A dobre nasienie – ci są synowie królestwa. A kąkol są synowie złego. A nieprzyjaciel, który go nasiał, jest dyjabeł. A żniwo jest dokonanie świata. A żeńcy SA aniołowie. [MT13,38-39] 3.Występowanie imiesłowowych równoważników zdań, zwłaszcza z imiesłowem zakończonym na -łszy, -wszy (im. przysłówkowy uprzedni): Wstał tedy Abraham rano i wziąwszy chleb i bukłak wody, włożył na plecy jej i oddał jej dziecię i odprawił ją, która poszedłszy, błądziła w puszczy Bersabee[Rdz21,14] 4.Umieszczenie przydawki wyrażonej zaimkiem dzierżawczym typu mój, twój, jego po wyrazie określanym: Otworzyli na mię gębę swą. Wyschła jako skorupa siła moja, a język mój przysechł do podniebienia mego.
5.Inwersja (szyk przestawny) : Żył mąż pewien w ziemi Uz. Tylko życie jego zachowaj. 6.Dominacja składni współrzędnej: Mężczyzna zbliżył się do swej żony Ewy. A ona poczęła i urodziła Kaina, i rzekła: "Otrzymałam mężczyznę od Pana". A potem urodziła jeszcze Abla, jego brata. Abel był pasterzem trzód, a Kain uprawiał rolę. (Rdz 4, 1-2). 7.Stosowanie mowy niezależnej w celu przytaczania czyichś wypowiedzi: I przystąpiwszy kusiciel rzekł mu: Jeśliś jest Syn Boży, rzecz, aby te kamienie stały się chlebem. [Mt4,3] 8.Stosowanie przestarzałych form językowych (archaizmy). 9.Charakterystyczne porównania, metafory i symbole. 10.Podział na wersety, odcinki tekstu obejmujące zazwyczaj kilka zdań, które składają się na całość znaczeniową i rytmiczną.
Skróty biblijne – sigla - umowna nazwa konkretnych wersetów w Piśmie Świętym, które powinniśmy lub chcemy znaleźć, - wszystkie skróty dotyczące nazw ksiąg Starego i Nowego Testamentu można znaleźć na początku każdego Pisma Świętego.
J 3,17-22 Nazwa księgi Werset końcowy Numer rozdziału Werset początkowy
Np. Ps 34, 2-6 powinniśmy przeczytać psalm 34, wersety od 2 do 6 włącznie.
GATUNKI BIBLIJNE „Biblia jest tyglem i źródłem przeróżnych gatunków.” Jest ich w niej całe mnóstwo. Najczęściej zdarza się tak, że jedna księga łączy wiele gatunków. Mało jest w Piśmie Świętym ksiąg jednorodnych pod względem gatunkowym ( Księga Psalmów, Księga Przysłów). Wiele ksiąg ma wymiar historyczny (Księga Królewska, Księga Samuela, Księga Powtórzonego Prawa). Niektóre to kroniki (np. Pierwsza Księga Królewska, Druga Księga Królewska, Pierwsza Księga Kronik, Druga Księga Kronik). Są też w Piśmie Świętym teksty przypominające nieco narodowe epopeje (np. Księga Rodzaju czy Księga Wyjścia).
KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH GATUNKÓW BIBLIJNYCH
MODLITWA – wypowiedź religijna o charakterze indywidualnego lub zbiorowego zwrotu do bóstwa. W Biblii to zwrot do jedynego Boga. Celem modlitwy jest nawiązanie z Nim kontaktu. Wśród modlitw –w zależności od treści – wyróżnia się: •dziękczynne, •błagalne, •pochwalne.
HYMN – uroczysta pieśń pochwalna. Podmiot liryczny hymnu bardzo często jest zbiorowy. Chwalone może być bóstwo (w Biblii –Bóg), ale również bohaterskie czyny, wielkie idee, wartości. Bardzo ważnym przykładem jest nowotestamentowy Hymn o miłości Pawła z Tarsu z jego 1 Listu do Kryntian.
PIEŚŃ –najstarszy i najbardziej rozpowszechniony gatunek poezji lirycznej. Pierwotnie była ściśle związana z muzyką. Stanowił element zbiorowych obrzędów. Cechuje ją uproszczenie budowy, prosta składnia, układ stroficzny, występowanie refrenów i paralelizmów.
PSALM – oryginalny gatunek, występujący tylko w Starym Testamencie. To pieśni religijne, które w liczbie 150 tworzą całą oddzielną księgę Biblii. Ich specyfika polega na tym, że są połączeniem modlitwy i hymnu.
PODANIE – opowieść ludowa, najpierw przekazywana ustnie. Z mitem i baśnią łączą podania elementy fantastyczne w fabule. Ono jednak odwołuje się do konkretnych faktów, realiów legendarnych lub historycznych.
TYPY TEKSTÓW BIBLIJNYCH
STARY TESTAMENT •Formy poetyckie: modlitwy, psalmy, pieśni, hymny, lamentacje. •Teksty prawne: formuły, dekalogi, zbiory praw. •Teksty kultowe: formuły, rytuały, przepisy, religijne zakazy i nakazy. •Teksty historyczne: mity, podania, legendy, bajki, przypowieści, relacje historyczne, •
•Teksty prorockie: ostrzeżenia, groźby, przepowiednie. •Teksty mądrościowe, tzw. sapiencjalne: życzenia, błogosławieństwa, przekleństwa, formuły magiczne.
NOWY TESTAMENT •Ewangelie, a w ich ramach: logia – wypowiedzi Jezusa oraz opowiadania o Nim. •Apokalipsa. •Listy. •Dzieła historyczne. •Wyznania wiary. •Teksty parenetyczne, propagujące wzory postępowania. •Hymny.
WYBRANI BOHATEROWIE STAREGO TESTAMENTU
NOE
KAIN I ABEL
LOT I ŻONA LOTA
ABRAHAM
HIOB
SAMSON I DALILA
MOJŻESZ
WYBRANI BOHATEROWIE NOWEGO TESTAMENTU
DAWID I GOLIAT
JAN CHRZCICIEL SALOMON
MARIA MAGDALENA JUDASZ ISKARIOTA
ﾅ、ZARZ
EWANGELIŚCI
APOSTOŁOWIE
BOHATEROWIE PRZYPOWIEŚCI BIBLIJNYCH
SYN MARNOTRAWNY
SIEWCA
MIŁOSIERNY SAMARYTANIN
Frazeologizmy pochodzenia biblijnego Wyrażenia: 1. Alfa i Omega – człowiek, który wszystko wie ( Ap.,1,8) 2. Arka Noego - symbol przymierza , pokoju, zjednoczenia ( Rdz.6,9-22 i 7,1-5) 3. chleb powszedni – rzecz zwykła , codzienna, często się zdarzająca, nie budząca zdziwienia (Łk.11,3) 4. ciemności egipskie - nieprzeniknione ciemności ( Wj.10,21-23) 5. dobry pasterz ( J.,10,11) 6. droga krzyżowa – życie pełne udręczeń, kłopotów, trudności ( Łk.23,26-27) 7. głos wołającego na pustyni ( lub: na puszczy )- daremne, nie wysłuchane apele ( Mk.1,3 w nawiązaniu do Iz.40,1-8) 8. grób pobielany – człowiek obłudny ( Mt.23,27-28) 9. hiobowe wieści – zła, przerażająca, katastroficzna wiadomość ( Hi.1,12) 10. jabłko Adama – chrząstka u mężczyzn, przenośnie coś dławiącego, przeszkadzającego ( Rdz. 3,6-7)
11. jeźdźcy Apokalipsy – zwiastuny nieszczęścia, końca ( Ap. 6,1-8) 12. Judaszowe srebrniki - zapłata otrzymana za zdradę, haniebnie zarobione pieniądze ( np. Mt.26,14-15) 13. kainowa zbrodnia – bratobójstwo ( Rdz.4,8-16) 14. kainowe znamię - piętno zbrodniarza, bratobójcy ( Rdz. 4, 8–16) 15. kamień węgielny – podstawa ( Ps., 118,22) 16. kolos na glinianych nogach – coś pozornie potężnego ( Dn.2,31-45) 17. kozioł ofiarny ( Kpł. 16, 20-22) 18. krzew gorejący – cud ( Wj.3,2-4) 19. listek figowy – przysłona nagości ( Rdz. 3,7) 20. manna z nieba - nieoczekiwany dar, zysk, niespodziewane dochody, ratunek w trudnej sytuacji ( Wj. 16, 4 i 16,12-15) 21. miłosierny Samarytanin (Łk.10,30-37) 22. modlitwa celnika – modlitwa niegodziwa, niemiła Bogu ( Łk. 18,9-14) 23. mury Jerycha - trudne przeszkody ( Joz. 6,1) 24. niebieski ptak – lekkoduch, darmozjad, żyjący z pracy innych ( Mt.6,26) 25. niewierny Tomasz – niedowiarek, człowiek nieufny, sceptycznie nastawiony ( J., 20,24-29) 26. niewola egipska – przymusowe uwięzienie ( np. Wj. 1,8-22) 27. palec Boży ( Wj. 8,15 ) 28. plagi egipskie - dotkliwe, nieznośne wydarzenia ( Wj.7,14-10,29) 29. płacz i zgrzytanie zębów ( Mt.22,13-14) 30. pocałunek Judasza - pocałunek zdrady ( Mt.26,48-49)
31. rzeź niewiniątek – zabijanie niewinnych ( Mt.2,16-18) 32. salomonowa mądrość - sprawiedliwy wyrok (1 Krl., 3,16-28) 33. sądny dzień – popłoch, zamieszanie, rozgardiasz wywołane jakimiś wydarzeniami ( Mt.10,15) 34. siódma pieczęć – ostateczna tajemnica ( Ap. 5,1-5) 35. Sodoma i Gomora - miejsce w którym odbywają się rzeczy niemoralne, występne ( Jud. 7) 36. syn marnotrawny - człowiek, który zawinił i opamiętał się (Łk. 15,11-32) 37. trąba jerychońska – krzykacz ( Joz. 6 , a zwłaszcza 6,20 ) 38. ucho igielne – wąskie przejście ( Mk.10,25) 39. wdowi grosz - ofiara lub dar okupiona wieloma wyrzeczeniami ( Mk., 12,42-44) 40. wieża Babel - zamęt, bałagan ( Rdz. 11, 1-9 ) 41. wilk w owczej skórze – człowiek podstępny, obłudny ( Mt.7,15) 42. wszystkie znaki na niebie i ziemi – ( Łk. 21,25) 43. zakazany owoc – rzecz niedozwolona i dlatego pociągająca ( Rdz.2,16-17) 44. złoty cielec – bożek ( Wj.32, 1-8) 45. żona Lota – kobieta ciekawa ( Rdz.19 ,17 i 19,26)
Zwroty: 1. być na świeczniku – zajmować wysokie stanowisko, być wysoko w jakiejś hierarchii ( Łk.11,33) 2. chodzić po wodzie – dokonywać rzeczy niemożliwej ( Mk. 6,45-52) 3. nadstawić drugi policzek – nie odpowiadać przemocą na przemoc ( Mt. 5,39; Łk. 6,29) 4. [odsyłać] od Annasza do Kajfasza – kierować kogoś do różnych osób, instytucji , nie pomagając w załatwieniu sprawy ( J. ,18,12-24) 5. przebaczać 77 razy – przebaczać bez końca, zawsze ( Mt. 18,21-22) 6. przenieść się na łono Abrahama – umrzeć ( Łk. 16,22) 7. rozdzierać szaty nad kimś /nad czymś – lamentować, ubolewać z jakiegoś powodu ( Joz. 7,6) 8. rzucać kamieniem w/na kogoś – gardzić kimś, potępiać kogoś ( J., 8,7) 9. rzucać perły przed wieprze - dawać czegoś cennego czy kosztownego temu, kto tego nie umie docenić. ( Mt.7,6) 10. umywać od czegoś ręce - nie brać za coś odpowiedzialności ( Mt.27,24) 11. wierzgać przeciw ościeniowi – daremnie się buntować (Dz. 26, 9 – 18 ) 12. zmienić się w słup soli - skamienieć z wrażenia ( Rdz., 19,26 )
Warto sięgać do biblijnej studni żywej wody, aby ubogacić nie tylko duszę , ale również język.
Biblijne inspiracje Literatura:
Na wieży Babel Wisława Szymborska Piosenka o końcu świata Czesław Miłosz Quo vadis Henryk Sienkiewicz Pamiętniki Adama i Ewy Mark Twain
Sztuka:
• H. Memling „Sąd ostateczny”
A. Durer „Adam i Ewa”
L. da Vinci „Ostatnia wieczerza”
Michał Anioł „Sąd Ostateczny” „Mojżesz”
P. Bruegel „Wieża Babel”
Rembrandt „Powrót syna marnotrawnego”
W. Stwosz – Ołtarz w kościele NMP w Krakowie
Film
• M. Scorsese „Ostatnie kuszenie Chrystusa” • M. Gibson „Pasja”
Muzyka Zespół 2 Tm 2,3 wykonuje utwory religijne, zaczerpnięte wprost z Biblii (tak jak Psalm 13) bądź inspirowane jej treścią ("Słuchaj Izraelu"). Warto wspomnieć również o Justynie Steczkowskiej, której utwór "Śpiewaj yidl, mint, fidl" zawiera odwołanie do biblijnego opisu stworzenia świata ("…kiedy dnia siódmego odpoczywał Bóg…"). Stanisław Soyka w utworze pt. "Tolerancja" odwołuje się do słów Jezusa: "..kto jest bez winy niechaj pierwszy rzuci kamień, niech rzuci, daleko raj, gdy na człowieka się zamykam". Twórczość Piotra Rubika.
PODSUMOWANIE Biblia, obok kultury antyku, jest jednym z najważniejszych źródeł naszej kultury. Na niej opiera się system wartości całego świata chrześcijańskiego. Z niej także wyrasta nasza kultura i sztuka, dla której po dzień dzisiejszy jest źródłem inspiracji. To nie tylko święta księga dla wyznawców judaizmu, czy chrześcijan. To księga uniwersalna, ponadczasowa, zawierająca ponadkulturowe prawdy moralne –jak Dekalog, czyli Dziesięć Przykazań Bożych.
Dziękuję za uwagę.