Элине ак кызмат кылган
Дїйшєн Ирсалиев
2
САЙ-САТ
Президент Алмазбек АТАМБАЕВ:
“КЫРГЫЗСТАН ТУРУКТУУ ЄНЇГЇЇ ЖОЛУНАН ТАЙБАШЫ КЕРЕК” 31-àâãóñò ýãåìåíä¿¿ë¿ê ê¿í¿ ïðåçèäåíò Àëìàçáåê Àòàìáàåâ Áèøêåêòåãè “Àëà-Òîî” àÿíòûíäàãû ñàëòàíàòêà êàòûøûï, æàëïû ýëäè êóòòóêòàäû. ªëêº áàø÷ûñû ýãåìåíä¿¿ë¿êò¿í áàðêûíà òîêòîëóï, àêûðêû 4 æûëäà Êûðãûçñòàí ýêîíîìèêàëûê æàíà ðóõàíèé æàêòàí êàéðà æàðàëóó äîîðóíà áàãûò àëãàíûí áåëãèëåäè. “Áèð êåçäå Ïàìèð òîîëîðóíàí Áàéêºë㺠÷åéèíêè ó÷ó-êûéûðñûç àéìàêòû êàìòûãàí Óëóó êûðãûç Êàãàíàòûíûí ÷à÷ûðàï êåòêåí áºë¿êòºð¿í¿í áèðè áîëãîí Àëà-Òîî æåðãåñèíäå, 24 æûë ìóðäà êûðìûçû êûçûë Òóó æåëáèðåï, Êûðãûç Ðåñïóáëèêàñû êºç æàðäû. Ýëèáèç íå÷åí òàð æîë, òàéãàê êå÷¿¿äºí ºòò¿. Òóóðà áåø æûë ìóðäà - 2010-æûëû ºëêºá¿çäº òûí÷òûê ýëå áîëñî ýêåí, ìàìëåêåòèáèç áºë¿í¿ï-æàðûëûï êåòïåñå ýêåí äåï Æàðàòêàíãà æàëûíãàíûì ýñòå. Ýìè áåø æûë ºòêºíäºí êèéèí, Êóäàéãà ðàõìàò, ºëêºá¿ç㺠òûí÷òûê ìåíåí òóðóêòóóëóê îðíîäó, ìàìëåêåòèáèçäèí êåðåãå-áîîñóí áåêåìäåé áàøòàäûê äåï, èøåíèìä¿¿ë¿ê ìåíåí àéòà àëàáûç. Òûí÷òûê ìåíåí ûíòûìàêòûí àðòûíàí àêûðûíäàí ºí¿ã¿¿ãº æîë à÷ûëäû. “Êûðãûçñòàí ìàìëåêåò áîëáîé êàëäû” äåï òàáàëàãàí “êºç¿ à÷ûêòàðäûí” òèëåãè òàø êàïòû. Êûðãûçñòàí òàðûõûé, ýêîíîìèêàëûê æàíà ðóõàíèé æàêòàí êàéðà æàðàëóó äîîðóíà áàãûò àëäû”, - äåäè àë. КЄЧ БАРА-БАРА ТЇЗЄЛЄТ Кыргызстан региондо эў эркин єлкє болуп калды. Эми эў єнїккєн єлкє болушубуз керек. Мындай оюн айткан мамлекет башчысы Кыргызстан туруктуу єнїгїї жолунан тайбашы керектигин белгиледи. “Кыргызстан азыркы бир калыпта туруктуу єнїгїї жолунан тайбашы керек. “Сабырдын тїбї – сары алтын” дегендей, эрикпей кадам артынан кадам таштап, чачылганды жыйнап, жакшыны жакшыга улап, улам єр тартып жїрїп отурганыбыз туура. Мен буга чейин да айткам, азыр да айтамын: сырттан бирєєлєр бизге ынтымак алып келет, бизди єнїктїрєт, жыргал заманга жеткирет деген – жалган, жаўылыш кєз караш. Биз ар кимден суранбай, тиленбей, єз жаныбызды єзїбїз багышыбыз керек, єз мамлекетибизди єзїбїз бекемдешибиз керек”, - деди А.Атамбаев. Андан сырткары президент акыркы жылдары элибиз сабырдуу болуп баратканына кубанып, Кыргызстандын кеў келечегине толук ишенерин билдирди. “Кєч бара-бара тїзєлєт. Элибиз, єлкєбїз єткєєл кезеўдин сыноолорунан абийир менен чыкты. Кыйынчылыктар калкыбыздын эркин бекемдеди, кайратын дагы да арттырды. Мен биздин єлкєбїздїн кеў келечеги бар деп толук ишенем”, - деп баса белгиледи мамлекет башчысы.
КЫРГЫЗСТАН ЭНЕРГЕТИКАЛЫК ЖАКТАН ЭГЕМЕНДИК АЛЫП ТРАНСПОРТТУК ТУЎГУЮКТАН ЧЫГАТ Президент Алмазбек Атамбаев акыркы жылдары Кыргызстанда курулуп жаткан ири долбоорлордун маанисин белгилеп, жакынкы жылдары “транспорттук кєзкарандысыздыкка жетибиз” деди. “Акыркы 4 жылда Кыргызстан чыныгы кєз карандысыздыкка жетип жатканын ишенимдїї айтсак болот. Буга кєзгє кєрїнїп жаткан жыйынтыктар далил. Кыргызстан єз тарыхында алгачкы жолу энергетикалык жактан кєзкарандысыздыкка жетти. Стратегиялык маанидеги “Датка–Кемин” долбоору аягына чыгып кылым курулушу аталган ишти соўуна чыгардык. Жакынкы эки жылда биз транспорттук кєзкарандысыздыкка жетибиз. Кыргызстан туўгуюк єлкєдєн транзиттик мамлекетке айланат”, - деди ал. Ошондой эле мамлекет башчысы єлкєдє аскердик реформа жїрїп жатканын айтып, муну менен Кыргызстанды сырткы коркунучтардан сактоого болорун кошумчалады.
ТАЗА ШАЙЛООНУН ЄТЇШЇНЄ ЄКМЄТ МЕНЕН БШК ЖООПТУУ
"Айбат Аймак" коомдук фонду Башкы редактор:
Каныбек САПАРОВ
№ 144 • 4-сентябрь, 2015-жыл
ЖАКШЫЛЫКТАРДЫ ДА, КЫЙЫНЧЫЛЫКТАРДЫ ДА БИРГЕ КЄРЄБЇЗ Элибизде – “Ырыс алды ынтымак!” – деп айтат. Ошондуктан, биринчи кезекте єлкє тынчтыгын, элдин ынтымакты бекемдєє милдети турат. Дїйнєдє, ушул эле тегеректе кандай
Коммерциялык директор:
Редактордун орун басары: Карачач ШАКИРОВА
Жооптуу редактор:
Веб-сайт: www.AIBAT.kg
Рахатбек РЫСАЛИЕВ
Электрондук каттар їчїн дарегибиз: aybatkg@mail.ru Редакцияга келген материалдар жана сїрєттєр кайтарылбайт.
Бектур БАЙМОЎОЛОВ Тел. (0772) 16 11 00
Гезит ээси:
Президент эгемендїїлїк майрамы менен жалпы элди куттуктап жатып 4-октябрда єтїїчї парламенттик шайлоо таза єтїшї керектигин айтып, бул їчїн Єкмєт, Борбордук шайлоо комиссиясы жана жергиликтїї бийлик башы менен жооп бериши керектигин билдирди. “Жакында парламенттик шайлоолор болот, бул биз їчїн чоў сыноо. Парламентке мамлекеттик деўгээлде ой-жїгїрткєн, єлкє їчїн тирек болгон жана єзїнїн элинин жыргалчылыгы їчїн кызмат кылган адамдар келет деп їмїттєнєбїз. Бул шайлоолор єзгєчє мааниге ээ, анткени єлкєнїн келечеги аныкталат”, - деди ал. Ошондой эле, президент парламенттик шайлоого катыша турган партияларга кайрылып, аларды популизм менен алектенбєєгє чакырды. “Бул шайлоолордо албетте, оппоненттер бири биринин даректерине сын айтышат, бирок популизм менен алектенбеш керек. Бийлик їчїн єлкєнї бєлїпжарууга аракет кылгандардын артынан ээрчибєєнї суранам. Саясатчылардын арасында ушундай канкорлор да бар. Бирок, биздин эл єздєрї эле алардын жїзїн кєрїп турат деп ойлойм”, - деди А.Атамбаев.
Редакциялык жамаат: Акинай АЙДАРОВА Тєлєбїбї КАСЫМАЛИЕВА Дамир ЭСЕНГУЛОВ Мирбек МАМБЕТОВ
Гезит редакциянын компьютердик басма бєлїмїндє терилип, жасалгаланды.
кыйратуучу окуялар болуп жатканын, кїн сайын кєрїп жатасыздар. Керек болсо миў жылдык тарыхы бар мамлекеттер бїлїнїп, жок болуу абалына кептелди. Мындай жагдайда тынчтык менен ынтымакты туу тутууга милдеттїїбїз. “Їйїндє ыркы жоктун сыртта сыйы жок” дегендей, ич ара ыркыбыз бузулуп турса, бири-бирибиз менен жакалашып турсак, бєлєк-бєтєнгє сєз, душманга таба болобуз. Кыргызстан – кєп этностуу єлкє. Кыргызстанды мекендеген бардык этностор бири-бирине боордош, тагдырлаш жана тилектеш. Биз бир элбиз, бир журтпуз, коомдун жїгїн бирге кєтєрїшїп, жакшылыктарды да, кыйынчылыктарды да бирге кєрїп келебиз. Биздин кїчїбїз – биримдикте! Президент Алмазбек Атамбаев Кыргызстанда эл бир топ єзгєргєнїн белгилеп, єлкєнїн казынасы акыркы беш жылда 2,5 эсеге кєбєйгєнїн билдирди. “Акыркы беш жылда бюджеттин казынасы эки жарым эсеге чейин єстї. 2009-жылы 48,0 млрд. сом болсо 2015-жылы 111,5 млрд. сомго жетти. Мындан ара мамлекеттїїлїктї жана эгемендїїлїктї бекемдеп экономиканы дїйнє мамлекеттерине интеграциялоо керек. Евразия экономикалык биримдигине кошулганыбыз єлкє їчїн чоў мїмкїнчїлїктєрдї ачты. Бизге чоў рынок ачылды. Бирок, эйфорияга алдырып, баары эле єзї келет деп отуруп алган да болбойт. Ал їчїн єзїбїз да аракет кылышыбыз керек”, - деди ал. Дамир ЭСЕНГУЛОВ
Гезитте жарыяланган материалдар редакциянын кєз карашын чагылдырбайт. Макала жана интервьюлардагы чындыкка дал келбеген маалыматтарга макала жазган жана интервью берген инсандар єздєрї жоопкер. Жарнамалардын мазмунуна жарнама берїїчїлєр жооптуу. Жарнамалык материалдар:
Кыргыз Республикасынын Адилет министрлигинде катталган, Каттоо № 1853 Гезит «ММК колдоо боюнча борбор» фондунун басмаканасында басылды Гезит келишим баада.
Буйрутма №2268
Нускасы: 1500
САЙ-САТ
3
ШАЙЛОО АР БЕШ ЖЫЛДА БИР БОЛОТ, А МАМЛЕКЕТ БУЛ БИРЄЄ ГАНА! Жогорку Кеўештин 6-чакырылышынын депутаттык мандаты їчїн 14 партия аламан жарышка ат салыша турган болду. Бїгїндєн тарта бардык партиялар їчїн їгїт иштерин жїргїзїїгє мыйзамдуу укук берилди. Буга чейин бири-бирин тымызын кєєлєп келгендер эми ачык эле кайым айтышып, биринин їстїнєн бири жугунду куюуга чейин барышы да толук мїмкїн. Шайлоонун шайтан оюндары менен мамлекетибиздин бїтїндїгїнє, элибиздин биримдигине доо кетире тургандай коркунучтар да жаралып калчудай таасир берип турат. Андыктан мына ушул шайлоого старт берилген биринчи кїнї биз жалпы коомчулукка кайрылып: «Шайлоо ар беш жылда бир болуп турат, бул жолкуда элден колдоо таппагандар, жакшылап аракет
кылса келерки шайлоодо жеўишке жетиши мїмкїн. Ал эми Кыргызстан деген мамлекетибиз бул бирєє гана. Аны жоготуп алсак, анда аны кайрадан беш жылдын ичинде эмес, кылымдап дагы тургуза албай калышыбыз мїмкїн. Демек, биз саясатчылардын ар кандай «трюктарына» алданбай, азгырылбай шайлоону тынч єткєзїп алууга милдеттїїбїз» дегибиз келет. Дїйнєдє канчалаган улуттар єзїнє тиешелїї мамлекети жок арманда жїрїшкєнїн эстейли. Алардын саны бизге салыштырмалуу он эселеп кєп болсо да, єз алдынча кєз карандысыз єлкєгє ээ боло албай келишет. Биз болсо бактылуу эл экенбиз. Ошол бакыт кушун колубуздан учурбайлы. Эў негизгиси алдыдагы шайлоону таза єткєрїп, чыныгы эл їчїн иштеп бере турган азаматтарга добуш берип, єз єлкєбїздїн єнїгїшїн ойлойлу. Ички жана сырткы душмандардын кара ниетинен, коркунучтуу пландарынан Жараткан бизди сактасын. Бардыгыбыз бир
Токтайым ЇМЄТАЛИЕВА, укук коргоочу:
“ПРЕЗИДЕНТ ШАЙЛООНУ ТАЗА ЄТКЄРЇЇГЄ АРАКЕТ КЫЛЫП ЖАТАТ”
- 4-сентябрдан тарта парламенттик шайлоого їгїт иши расмий тїрдє башталганы турат. Бул жолку шайлоону тынч єткєрїп алуу їчїн кандай аракеттерди кєрсєк болот? - Биринчи кезекте саясатчылар єлкєнїн келечегин ойлоп мыйзам чегинде аракет жасашы керек. Ар кандай ызы-чууларга алдырбашыбыз зарыл. Їгїт иштери мыйзам чегинде жїрїп шайлоо таза єтсє эч кандай башаламандык деле болбойт. Бирок, биометрикалык маалымат менен шайлоо єткєрїїдє мыйзам бузууларга да жол берилип жатат. Биз ушул тарабынан мыйзамдуулук талаага келсек жакшы болот эле.
- Президент Алмазбек Атамбаев 31-августта жалпы элди Эгемендїїлїк кїнї менен куттуктап жатып шайлоодо башаламандык жарата турган кїчтєр чыгышы да мїмкїн экенин айтты. Биз мындай коркунучтардын алдын алуу їчїн кандай аракеттерди жасасак болот? - Азыр єзїўїздєр кєрїп тургандай кєпчїлїк партиялар чет элден “пиарщиктерди” алып келип иштетип жатат. Бирок, алар башка мамлекеттердин тыўчысыбы аны эч ким билбейт. 2005-жылы да ушундай адамдардын Кыргызстанга зыяны тийген. Ошентсе да президент Алмазбек Атамбаев шайлоону таза єткєрїїгє аракет кылып жатат. Бирок, алдында таза адамдар азыраак болуп жатканы єкїнїчтїї. Канткен кїндє да шайлоону мыйзам чегинде таза єткєрїп алуу зарыл.
жеўден кол, бир жакадан баш чыгаралы!
САРИЕВ ШАКИНИ КОЛДОП, КАДЫРЫН НЄЛГЄ ТЇШЇРЇЇДЄБЇ?
АКЫЛБЕК ЖАПАРОВ КИМДЕРДЕН КАЧЫП ЖЇРЄТ?
«Акшумкарчы» азыркы башбакан Темир Сариев “шайлоого катышпайм”- деп саймедиреп, саясий “упай” топтоого ашыккан эле... Эми айткан убадасын унутуп калганбы же партиясына ээ боло албай калганбы, айтор, “акшумкарчылар” “оптом” Кыргызстан партиясынын коюн-колтугуна кирип, ал партиянын тизмесине тизилип, шайлоого аттанды. Сариевдин эў жакын кєздєй кишилери Тынчтыкбек Конушбаев, Гїлбара Барктабасова, Бейшенаалы Нурдиновдорду атасак болот. Балким, премьер Сариевдин кара чечекей єкїл баласы, “аюучу” Шакини (Шаршенбек Абдыкеримов) колдоп партиясын “Кыргызстанга” кошуп жатабы, ыя? Анткени, Шакинин ондогон, жїздєгєн, миўдеген жумушчу орундарды камсыз кылганы менен миллиондогон жарандарды аракка ууландырган кадимки “АЮ” компаниясын башбакан тынымсыз кыдырып, мамлекеттик КыТыРыдан, ЭлТыРыдан тынымсыз кєкєлєтє кєрсєтїїсї кєп суроону жаратууда... “Бакстын” тушунда Шаки Темикеден жаа боюу качып, кєлєкєсїн жашырып жїрсє, єкмєт башчылыкка келгени анын эбин тапканына, баракелде! Акырындап жїдаа пайдасын кєрє баштады дегендей... Саясий оюн качанкыга чейин “ыссык” болоор экен? Канткен менен убадасына тура албаган экєєнїн биригиши, же Темирдин Шакини колдошу кадырын нєлгє тїшїрбєйбї?..
Жооптуу кызматта жїргєндє оозуна талкан сугунуп алгансып унчукпаган, ээрден шыпырылса эле акыл їйрєтїп кирген Акылбек Жапаров 2008-жылдан бери «МИС» («Машиноиспытательная станция») ААКсынын акционери. Эки жылдан кийин «МИСтин» директорлор кеўешинин тєрагалыгына М.Бєрїбашев шайланган. Ал Бєрїбашев кадимки Максим Бакиевдин жакын досу жана курсташы. Бул кє-єп нерседен кабар берет. Апрель окуясынан кийин М.Бєрїбашев ишкананын директорлугуна Ч.Таалайбек уулун дайындатууга їлгїргєн. Бул жигит «мыйзамдагы ууру» Камчы Кєлбаевдин тобунун мїчєсї экендиги тууралуу кеп бар. Кримтєбєлдїн єкїлї, М.Бакиевдин «оў колу» менен тыгыз кызматташкан А. Жапаров парламенттик шайлоодо, алардын колдоосун алыш їчїн ушундай кадамга барганбы? Шайлоодо жеўип, кайрадан “креслону” эўсеп тїн уйкусунан калган Жапаров акчасын шайлоого “оптом” которуп жибергенби же теўсинбей жатабы, айтор, МИСте иштегендердин эмгегин жеп, маяналарын бербей качып жїрїптїр... Акинай АЙДАРОВА
№ 144 • 4-сентябрь, 2015-жыл
4
ШАЙЛООГО УТУРЛАЙ Кадыр КОШАЛИЕВ, коомдук ишмер:
“БААРЫБЫЗ МЫЙЗАМДЫ СЫЙЛАШЫБЫЗ КЕРЕК”
ТАМЧЫ КАБАР Êûðãûçñòàíäà "Óëóó Æèáåê æîëóíóí æûëäûçäàðû" ôåñòèâàëû ºòºò ***
- Кадыр мырза, бїгїнтєн тарта шайлоонун шаўы башталды. Шайлоону тынч єткєрїп алуу їчїн кандай аракеттерди кєрсєк болот? - Биринчиден баарыбыз мыйзамды сакташыбыз керек. Анан албетте колдонула келген административдик рычагды бул жолу колдонбой коюшат деп айтуу да кыйын. Эгер дагы эле бийлик элди шайлоо учурунда єз кызыкчылыгына ылайык колдонууну максат этсе мында катуу жарылуу болот. Ошол эле убакта бийликти гана кєксєп тургандар болсо да элди ызычуу кылуудан алыс болуш керек. Бардык нерседен элдин биримдиги, мамлекеттин бїтїндїгї бийик экенин унутпайлы.
- Айрым ички жана сырткы кїчтєр шайлоону пайдаланып ар кандай калпыс аракеттерин ишке ашырууга аракет кєрєт деген сєздєр жїрїїдє. Элибиздин тынчтыгын бузууга аракет кылгандарды кантип тыйса болот? - Ошондой сєздєр бар. Тилекке каршы ошондой максатты кєздєгєн кїчтєр да жок эмес. Мындай кырдаалдан жеўиштїї чыгуунун жолу-улуттук биримдик! Шайлоо- байлык менен бийлик талаштын айдыўына айланбастан, мамлекеттин кубаттуулугун артырууну кєздєгєндє эч кандай кєйгєй жаралбайт.
*** Êûðãûçñòàíãà èíâåñòèöèÿ áûëòûðêûãà êàðàãàíäà êºï êåëãåí *** Áèøêåêêå 6 ìè¢ òàøòàíäû ÷åëåãè æåòèøïåéò *** 2015-æûëû Êûðãûçñòàí “Ä¿éíºäºã¿ ýíåëåðäèí àáàëû” ðåéòèíãèíäå 179 ºëêºí¿í è÷èíåí 107 îðóíäó ýýëåäè *** “Àòà Ìåêåí”: Ìûðçàêìàòîâäóí äåïóòàò áîëîðó ñîò àðêûëóó ÷å÷èë÷¿ ìàñåëå
Бакыт БАКЕТАЕВ, саясий серепчи:
***
“БИОМЕТРИКАЛЫК КАТТООНУН НЕГИЗГИ КАРАЖАТТАРЫН ЭЛГЕ КЕНЕН ТЇШЇНДЇРЇЇ КЕРЕК” - Бакыт мырза, 4-сентябрдан тарта парламенттик шайлоого їгїт иши расмий тїрдє башталганы турат. Бул жолку шайлоону тынч єткєрїп алуу їчїн кандай аракеттерди кєрсєк болот? - Шайлоого буйруса ачык їгїт иштери башталды. Азырынча мыйзамга одоно туура келбеген фактылар каттала элек. Биз шайлоонун жыйынтыгын таза камсыздап бере турган бир эле жолубуз бар. Бул Биометрикалык маалыматтар менен кантип шайлоого туура катышып, укугун башкага буздурбоону тїшїндїрїї болуп саналат. Мына ушул эле. Биометрикалык каттоонун негизги каражаттарын элге кенен тїшїндїрїї керек. Мындан башка эч бир каражат шайлоонун таза жана айкын єтєєрїн камсыздап бере албайт.
Êûðãûçñòàíäà ÷åò ýëäèê èíâåñòèöèÿíû òàðòóóäà Ïîëüøàíûí òàæðûéáàñûí æàéûëòóó ïëàíäàëóóäà
“Àéûë áàíê” Êûðãûç-Îðóñ ºí¿êò¿ð¿¿ ôîíäó ìåíåí êûçìàòòàøóóäà *** ¯ñò¿á¿çäºã¿ æûëäûí 8 àéûíäà òå¢äåøòèð¿¿÷¿ ãðàíòòàð 898,7 ìëí ñîìãî êàðæûëàíäû *** Ñåíòÿáðü àéûíäà æàðàòûëûø ãàçûíà áîëãîí áàà äîëëàðãà áàéëàíûøòóó ºñò¿
- Айрым ички жана сырткы кїчтєр шайлоону пайдаланып ар кандай калпыс аракеттерин ишке ашырууга аракет кєрєт деген сєздєр жїрїїдє. Элибиздин тынчтыгын бузууга аракет кылгандарды кантип тыйса болот? - Биздин эл эки жолу чоў элдик козголуу менен Президенттерин кууп чыгышты. Бул да болсо биздин элдин арттагы тарыхы менен тажрыйбасы болуп айтылып калды. Мындан улам биз эч убакта чочулабашыбыз керек. Биз єзїбуз эле, шайлоодо ар кандай жыйынтык бурмалоолорго барбасак сырткы кїчтєр кєп таасир бере албайт. Анткени элибиз муну башынан єткєрїп, шайлоого тынч эле катышат.
*** Ñåíòÿáðü àéûíûí îðòî ÷åíèíåí áàøòàï Æàëàë-Àáàä àýðîïîðòóíàí ñàìîëåòòîð ó÷à áàøòàìàê÷û *** Êàðà-Êå÷åãå æûëóóëóê ñòàíöèÿñûí êóðóóãà êûòàéëàð êûçûêäàð *** Ñóçàêòûí Êûð-Æîë àéûëûíäà êº÷ê¿äºí æàáûð òàðòêàí 8 ¿é-á¿ëºãº àð áèðè 1,5 ìëí ñîìãî æà¢û ¿éëºð êóðóëóï á¿òò¿ *** Ìóãàëèìäåð àéëûê àêûñû ìàìëåêåòòèê ìåêåìåëåðäèí ýñåáèíåí êºáºéò¿ëºò ***
ЄМЇРБЕК ТЕКЕБАЕВ МЫРЗАКМАТОВДУ КАНТИП “ЖАМБАШКА” АЛЫП ЧАПТЫ?
Саясаттагы карт “бєрї”, саясый оюндарды, “трюктарды” жогорку чеберчилик менен “ойногон” “Ата-Мекен” лидери Ємїрбек Текебаев кече жакында эле “Азаттыкка” маек куруп, анда “Биз Жо-
№ 144 • 4-сентябрь, 2015-жыл
горку Кеўештеги эў кичинекей фракция болгонубузга карабай кєпчїлїгїн “жамбашка” алып чаап келдик” деп тєш койгулаганын кєрдїк эле го. Туурусун айткан да Ємїкебиз. Эки єкмєттї “жамбашка” алып чапканын кантип танабыз? Адегенде Бабановдун єкмєтїн, андан соў Сатыбалдиев башында турган єкмєттї “чапты”. Ордуна “єлєсєлїї” Жоомарт Оторбаевдин єкмєтїн алып келгенге чейин “чаап” эле атышты. Эгерде парламентте дагы бир “борец” болгондо Оторбаевдин єкмєтї “жамбашка” ала электе эле “тырайып” калмак. “Защитасы” Текебаев болгону їчїн бир жылдай єкмєт башында турду. Анан кєптєн бери эч кимди “жамбашына” “ыўгайлаштыра” албай аткан Текебаев акыркы 3-4 айдан берки жасаган кадамдары менен Оштун мурдагы “Арстан шер, Жолборс шер” “кожоюну” Мелис Мырзакматовду “жамбашка” алып чаап отурат. Кандайча далысы жерге тийип калганын учурда Маскєє шаарында жаш токолу менен эркелешип жаткан
Мырзакматов тїшїнбєй деле калды окшойт. Биз бул саясый “трюктун” сырын чечмелеп берели. Мыйзамды абдан жакшы тїшїнгєн Текебаев Мырзакматовдун їстїнєн кылмыш иши козголгонун башынан эле билген. Анын иши чатагына айланганын да жакшы тїшїнгєн. Эгерде ал кїнєєлїї деп табылса, эч качан шайлоого аттана албасын да аўдаган. Бирок Текебаевге Мырзакматовдун электораты керек болчу. Андыктан абайлай басып ага жакындап, “Мен сени коргоп чыгам” деген убадасын катыра берип, єзїнє кошуп туруп, анын тарапташтарынын бардыгын єзїнє тартып алды. Текебаев їчїн ушул гана керек болчу. Мырзакматовду жакшылап ишендириш їчїн ага партия тизмесинен їчїнчї орунду да «ыраа» кєрдї. Текебаевдин мындай “оюнуна” катуу ишенип алган Мырзакматов єзїнєн єзї анын жамбашына илинип жерге далысы менен келип тїштї. Себеби Ємїкебиз пландагандай эле БШК Мелис мырзаны шайлоого катышууга каттаган жок...
Ò¿ïòº ÷åê àðàíû áóçãàí 6 êàçàêñòàíäûê æàðàí êàðìàëäû *** Ûñûê-ʺëäº Øåðèêòåøòèêêå êèðãåí ìàìëåêåòòåðäèí òåìèð æîë÷óëàðäûí 35-îòóðóìó ºòºò *** Á¿ã¿íê¿ ê¿íäºí òàðòà Êûðãûç-Îðóñ ºí¿êò¿ð¿¿ ôîíäó èøêåðëåðãå íàñûÿ áåð¿¿í¿ áàøòàäû *** Æîë êàéãóóë êûçìàòêåðëåðè æåêå óíààñûí êûçìàòòûê óíààãà àéëàíòà àëàò *** Àðàøàíäà ¿÷ ýøåêòè ñîþï, òåðèñèí ñûéðûï êåòèøòè *** Êûòàéäàãû ïàðàäãà 30ãà æàêûí ïðåçèäåíò êåëäè *** Êûòàé àðìèÿíûí ñàíûí êûñêàðòàò *** ÞÍÈÑÅÔ: 13 ìèëëèîí áàëà ñîãóøòóí àéûíàí ìåêòåïêå áàðáàéò ***
5
ШАЙЛООГО УТУРЛАЙ Марс САРИЕВ, саясат таануучу:
“БЕЛГИЛЕНИП КАЛГАН СОЎ, МЄЄНЄТТЇ ЖЫЛДЫРУУ ТУУРА ЭМЕС ДЕП ОЙЛОЙМ” торуш керек дегени негизсиз. Муну мурун эле айтыш керек эле. Менимче, мурда бир партиялар жылдырабыз деп чыкса керек эле. А эмнеге ошондо булар чыккан эмес деген суроо койгум келет. Шайлоого жакын пиар жасоонун ыкмасы го...
- Марс мырза, «Азаттык» партиясынын штаб башчысы Мамбетжунус Абылов шайлоо кїнїн 25 кїнгє жылдырыш керек деп чыкты. 4-октябрга белгиленип калган бул саясий єнєктїктїн датасын которууга кандай карайсыз? - Баары белгиленип калган соў туура эмес деп ойлойм. Анткени баары ошол кїнгє даярданып койгон. Эми чыгып ко-
- Ошондой эле ал БШК мыйзамды бузуп партиялар тизмени тапшыргандан кийин аны 13 кїндєн кийин каттаганын билдирди. Мыйзам боюнча 10 кїндєн кийин катташ керек деген Мамбетжунусов БШКны сотко бере турганын билдирди. Оппозициялык маанайдагы саясатчынын мындай билдирїїсї канчалык негиздїї деп ойлойсуз? - Буга комментарий бериш кыйын. Анткени юридикалык жактан туура эмес болуп калат.
ЧАБАЛ ПАРТИЯЛАР ШАЙЛООНУ БУЗУУГА АРАКЕТ ЖАСАЙ БАШТАШТЫ Экс-спикер, коррупцияга шектелип кылмыш иши козголуп, анан ал кылмышынын мєєнєтї эскирип калды деген шылтоо менен жоопкерчиликтен кутулган Акматбек Келдибеков каржылап жаткан «Азаттык» партиясынын республикалык штабынын башчысы Мамбетжунус Абылов борбор калаабызда маалымат жыйынын єткєрїп, шайлоо мєєнєтїн дагы 25 кїнгє узартуу талабын койду. Кызык!? Эмнеге? Алдыдагы бир ай убакыт їгїт иштерин жїргїзїїгє аздык кылып атабы? Же бул партия єз кїчїнє ишене албай турубу? Єз кїчїнє ишене албагандар ушинтип эле четинен ызы-чуу чыгарууга аракет жасай берсе, анда мамлекетибизде тынчтык болобу? Буга чейин «Эгемен Кыргызстан» аттуу партия кїрєєгє кое турган 5 миллион акчаны єз мєєнєтїндє тєлєй албай калышып, БШКны кїнєєлєп ыйлакташты эле. Эми Келдибековдун партиясы «ыйлактай» баштады. Башынан Келдибековдун адвокаты болуп
«иштеген» Мамбетжунус мырзанын кєздєгєнї эле ызы-чуу болуп туру окшойт. Болбосо мамлекеттин бїтїндїгїн, элдин тынчтыгын ойлогон адам кєпчїлїк туура эсептеп турган мєєнєттї неге узартууну талап кылмак эле?..
Топчубек ТУРГУНАЛИЕВ, ардагер саясатчы:
Шерадил БАКТЫГУЛОВ, саясий серепчи:
“АЛБЕТТЕ ШАЙЛООНУ ИЧИНЕН ДА “АБЫЛОВДУН БУЛ АЙТЫП СЫРТЫНАН ДА АЎДЫП ТУРГАН ЭСКИ ЖАТКАНДАРЫ ЭЧ КАНДАЙ НЕГИЗСИЗ” КУЗГУНДАР ТОЛТУРА” - Шерадил мырза, «Азаттык» партиясынын штаб башчысы Мамбетжунус Абылов шайлоо кїнїн узартыш керек деп чыкты. 4-октябрга белгиленип калган бул саясий єнєктїктїн датасын которууга кандай карайсыз? - Бул кїндї єзгєртїп шайлоо мєєнєтїн узартуунун эч кандай зарылдыгы жок. Бул жерде шайлоону жакшы єткєрїп алууга эч кандай тоскоолдуктар жаралбайт. Шайлоо єткєрїїдє биринчи албетте, калктын санын эсептеп, андагы шайлоодо кызмат кылуучулардын саны аныкталат. Бизде болсо, 5 шайлоочуга бир кєзємєл, жана башка орундагы бир кызматкер туура келет. Эгерде штабдагылардын иштєєгє убактылары жетишпей калса, жумуштан кийин кийин кошумча убакыт кошуп алып иштешсе болот. - Ошондой эле ал БШК мыйзамды бузуп партиялар тизмени тапшыргандан кийин аны 13 кїндєн кийин каттаганын билдирди. Мыйзам боюнча 10 кїндєн кийин
катташ керек деген Мамбетжунусов БШКны сотко бере турганын билдирди. Оппозициялык маанайдагы саясатчынын мындай билдирїїсї канчалык негиздїї деп ойлойсуз? - Бул жерде башкалар кандай тїшїндї билбейм. Мен эч бир сотко тиешелїї себеп кєрє алган жокмун. Бул албетте Жогорку Кеўештин аткара турган гана иши. Сотко берїїгє эч кандай негиз жок. Азыр адамдардын да аябай пейили таарып бараткан го. Кечигип тапшыруу эч кандай шайлоонун жыйынтыгын, же документтик негизде кемчилик болуп саналбайт. Ошондуктан Абыловдун бул айтып жаткандары эч кандай негизсиз деп ойлойм.
- Топчубек мырза, бїгїндєнтарта парламенттик шайлоого їгїт иши расмий тїрдє башталды. Бул жолку шайлоону тынч єткєрїп алуу їчїн кандай аракеттерди кєрсєк болот? - Шайлоого аракеттерди саясатчылар эчак эле баштап жиберишти. Бирок, Президенттин жарлыгы менен мыйзам чегинде 4-сентябрдан башталышы керек. Биз кантип аракет кылсак да биринчи кезекте бир саясий топтун эле кызыкчылыгын кєздєп аракет кылбай, жалпы элди ойлоп иш кылышыбыз керек. Эгер саясатчылар регионалдык, же тиешелїї бир саясий топтун айланасында гана ойлоно турган болсо, кемчиликтерди жаратып алабыз. Саясий топтор арасында талаш тартыш кєбєйєт. Ошондуктан таза шайлоону камсыздоо їчїн, биринчи биз, элибиздин эркиндигин, келечегибизди ойлоп иш кылышыбыз керек. - Айрым ички жана сырткы кїчтєр шайлоону пайдаланып ар кандай калпыс аракеттерин ишке ашырууга аракет кєрєт
деген сєздєр жїрїїдє. Элибиздин тынчтыгын бузууга аракет кылгандарды кантип тыйса болот? - Албетте шайлоону ичинен да, сыртынан да аўдып турган эски кузгундар толтура. Алар Акаевдин, Бакиевдин учурунда далай шайлоону башынан єткєрїп, кандай тешик болсо да суудай жылмышып чыгып кеткен саясатчылар. Алар турганда таза шайлоону камсыздоо мїмкїн болобу, же болбой калабы деп ойлонуп жатам. Демек, биз бекем ынтымакта, биримдикте тынчтыкты сактоого аракет жасообуз кажет.
Шайлообек ДЇЙШЕЕВ, КР эл акыны:
“ЭЛ- ДЕГЕН ЭЧ УБАКТА КАРЫБАЙТ ЖАНА ЄМЇР БОЮ БАЛА БОЙДОН КАЛАТ” - 4-сентябрдан тарта парламенттик шайлоого їгїт иши расмий тїрдє башталганы турат. Бул жолку шайлоону тынч єткєрїп алуу їчїн кандай аракеттерди кєрсєк болот? - Бул шайлоодо эл єзїн кєрсєтїїсї абзел. Уруу-урукка, айыл-айылга, тууганчылыкка бєлїїнїнї токтотуш керек. “Элдеген эч убакта карыбайт жана ємїр бою
бала бойдон калат” деген аныктама бар. Ошондуктан чоўдорубуз элди алдоосун токтотуусу шарт. Гезитке этти оросон- эт, гезитке отту оросон-от чыгат.
- Айрым ички жана сырткы кїчтєр шайлоону пайдаланып ар кандай калпыс аракеттерин ишке ашырууга аракет кєрєт деген сєздєр жїрїїдє. Элибиз-
дин тынчтыгын бузууга аракет кылгандарды кантип тыйса болот? - Биздин саясатчылар кандай жол менен болбосун эптеп мандатка жетїїнїн амалын ойлойт. Ушул шайлоодон кийин эл єзї тарбияланат го деп турам. Андай бузуктар чыга берет. Акинай АЙДАРОВА № 144 • 4-сентябрь, 2015-жыл
6
АЙЫЛ ЧАРБА
МАЛ ЧАРБАСЫНАН БАЛЫКЧЫЛЫК КИРЕШЕЛЇЇ БИЗНЕС БОЛУУДА Акыркы жылдары Кыргызстанда мал чарбасынан балык єстїрїїгє єткєндєрдїн саны кєбєйїїдє. Анткени, тєрт тїлїк малды бакканга караганда балык єстїрїї бир топ арзан, тїйшїгї аз жана кирешеси эки эсе жогору. Мисалы, бир койду багып, этке тапшырганга же базарга алпарып сатканга 2-3 жыл убакыт талап кылынса, балык єстїргєнгє бир эле жыл жетиштїї. Ошол эле учурда пайдасы эки-їч эсе жогору. Бирок, кой, уй, эчки же башка жандыктар кээде ылаўга кабылып, жоголуп, ит-кушка жем болуп, ээсине киреше бербей калышы да мїмкїн. Кышында жем-чєп берип, астын тазалап, жайында жайлоого алып чыгып баккан малчынын акысы да бар. Ал эми балык єстїрїїнїн тїйшїгї бир топ жеўил. Мисалы, бир форель бир жылдын ичинде жетилип, эки килограммга чейин салмак басат. Аны болгону кєлмєдє багып, учурунда жемин берип туруу керек. Бул тууралуу
“Кабар” агенттигине КРнын айыл чарба жана мелиорация министрлигине караштуу Балык чарба департаментинин директору Самарбек Кїчїков билдирди. “Балыктын адамдын организмине пайдалуу жана керектїї азык экендиги байыркы доорлордо эле далилденген. Єзгєчє жаш балдар балыкты жетиштїї єлчємдє жеп турса, акыл-эсинин калыптануусуна, сєєктєрїнїн жетилишине жакшы таасир берет. Ал тургай Россияда крепостнойлук доор учурунда эле падыша
ПАРЛАМЕНТТИК ШАЙЛООДО ДОБУШ БЕРЇЇ АЛДЫНДА ШАЙЛООЧУ БИОМЕТРИКАЛЫК ТЕКШЕРЇЇДЄН ЄТЄТ
Бїгїнкї кїндє шайлоочулардын тизмесине биометрикалык маалымат тапшырган 2 миллион 595 миў 366 адам катталганын премьер-министр Темир Сариев маалымат жыйынында билдирди. Анын айтымында, учурда биометрикалык маалыматты 2 миллион 710 миў 622 кыргызстандык тапшырган. "Дагы бир жолу эскертем, 20 сентябрга чейин ар бир жаран єзїн тизмеден текшериши керек. Андан кийин текшерїїгє кеч болуп калат", — деди єкмєт башчы. Премьер-министр кїч органдары шайлоо учурунда коомдук тартипке эле кєз салбастан, саясий партиялардын шайлоочулар менен жолугушуусундагы тартипти да тескей турганын белгиледи. № 144 • 4-сентябрь, 2015-жыл
2011-жылы єткєн акыркы президенттик шайлоодо 3 миллион 32 миў 666 кыргызстандык тизмеге кирип, анын 1 миллион 858 миў 632си гана добуш берїїгє катышкан. 2014-жылдын августунда башталган биометриклаык маалымат чогултуу жараяны 2015-жылдын 20-августунда аяктайт. Талапка ылайык, 16 жаштан жогору бардык жарандар манжа издерин, санарип сїрєтїн жана кол тамгасын тапшыруусу зарыл. Жалпы жонунан 3 миллион 641 кыргызстандыктын биометрикалык маалыматын алуу болжолдонууда. Парламенттик шайлоо 4-октябрга белгиленген. Булак Спутник
кол астындагыларга балык жеп турууну буйрук кылган. СССРдин учурунда ар бир адам жылына 12 килограммдан балык жеп туруш керектиги белгиленип, ошол єлчємдє єндїрїлгєн. Ал эми бїгїнкї кїндє Кыргызстанда жылына ар бир адам орточо 1 килограмм 600 грамм балык жейт. Ошол эле учурда 1 миллиард 300 миллион калк жашаган Кытайда ар бир адам жылына 70 килограмм, Японияда 90 килограммдан балык же деўиз азыктары менен тамактанышат. Биздин єлкєбїздїн аймагы деўиз же ири кєлдєр менен чектешпесе да жасалма кєлдєрдє балыкты єстїрїп, элибизди толук камсыз кылууга жана сыртка экспорттоого шартыбыз бар. Себеби, суубуз таза жана жер жетиштїї. Баарынан да тоолордун боору менен сайларга кєлмє жасоого кєп чыгым талап кылынбайт. Акыркы жылдары Єзбекстанда балыкчылыкка кєп кєўїл бурулуп, 38 млн калктын ар бирине 800 граммдан балык єстїрїлїїдє. Биз да кореялык ишкерлер менен “Тїштїк-Тїштїк” деген долбоорду ишке ашыруудабыз. Алар бизден тышкары Тажикстан менен да иштешип жатышат. Чїй облусунун аймагында, айрыкча Токмок шаарынын четинде дунган улутундагы ишкерлер кєлмєлєрдє балыктарды єстїрїп, жакшы киреше табышууда. Алар єздєрї єстїргєн
форель жана башка балыктардын тїрлєрїн негизинен Казакстанга сатышат”,деди С. Кїчїков. Акыркы жылдары республикабыздын ишкерлери менен фермерлери балык чарбасы кирешелїї бизнес болгондуктан, жасалма кєлмєлєрдї жасап, балыктын ар кандай тїрлєрїн єстїрїшїїдє. Мисалы, 1 кг. форелдин баасы 700 сом. Ишкерликтин бул тїрї бир гана балык єстїрїїчїлєр эмес, мамлекетке да пайдалуу. Анткени, жыл сайын чет жактан балык сатып алууга эле 20 млн АКШ доллары жумшалат.
Турдубек МАМБЕТОВ, Архитектура, курулуш агенттигинин директору:
“КУРУЛУШ САПАТСЫЗ БЇТКЄРЇЛСЄ, КЫЛМЫШ КАТАРЫ КАРАЛЫП, 3 ЖЫЛДАН 7 ЖЫЛГА ЧЕЙИН СОТ ЖООБУНА ТАРТЫЛАТ” “Быйыл мектептердин курулушуна єзгєчє кєўїл бурулууда. 50 мектеп республикалык бюджеттин эсебинен каржыланат. 16 мектеп тїрк кредитинин эсебинен салынат. Быйыл жыл башында 38 объект салынат делип, анын ичинен 25 мектеп республикалык бюджеттин эсебинен бїткєрїлєєрї айтылган. Жаўы премьер-министр келгенде мектептин курулушун эки эсе кєбєйтїп, 50 мектепке жеткирїїгє, ал эми 38 социалдык объекттин ордуна 70 объект курууга тапшырма берди”-деди “Кабар” агенттигине Архитектура, курулуш жана турак жай-коммуналдык чарба агенттигинин директору Турдубек Мамбетов. Анын айтымында, буга кошумча 681, 7 млн сом каралып, 71 объект курууга милдеттенме алышкан. 1-сентябрга карата 26 мектеп тапшырылды. Анын 19у республикалык бюджеттин, жетєє тїрк кредитинин эсебинен бїткєрїлдї. Октябрь айында 21 мектеп республикалык, 8 мектеп тїрк кредитинин эсебинен бїткєрїлєт. Ноябрда 10 мектеп республикалык, 1 мектеп тїрк кредитинин эсебинен курулат. “ Тїрк кредитинин эсебинен дагы 2 мектепти пландан ашыкча курууну чечтик. Бул їчїн каржы маселеси жаатында Тїркия мамлекети менен сїйлєшїїлєрдї жїргїзїп жатабыз. Биз єзїбїзгє милдетти жогору койдук. Быйыл 71 социалдык
объекттин ордуна 74 объект тапшыралы деген тилегибиз бар”-деди ал. Кочкор районунун Ак-Жар айылында 2009-жылы курулган мектеп жараксыз болуп кулап калды. 47 млн. сом талаага кетти. Окуучулар кїн жылуу мезгилинде палаткада, суукта їйлєрдє окуп калышты. Ошондон бери иш козголуп, финполиция текшерип жатат. Мектепти бышкан кирпичтен кайра куруп жатабыз. 1-ноябрга карата окуу корпусу менен отказанды тапшырабыз. 2016-жылы спорт залын жана башкаларын толук куруп бїткєрєбїз. Мурда курулуш сапатсыз бїткєрїлсє, айыппул салынып, сєгїш берилип, кызматтан алынып административдик жаза гана колдонулса, учурда кылмыш катары каралып, 3 жылдан 7 жылга чейин сот жообуна тартылат”-деп кошумчалады Т. Мамбетов. Эскерте кетсек, 26-27-августта Бишкекте болуп єткєн мугалимдердин 3-республикалык курултайында Премьер-министр Темир Сариев сєз сїйлєп, быйыл мектептердин курулушуна єзгєчє кєўїл бурулуп жаткандыгын айтып, жаўы мектептердин баары ашкана, спорт зал, акырчикир агызгыч, даараткана, ичїїчї таза суу жана ысык суу менен камсыздалаарын билдиргени ЖМКларга жарыяланган. "Кабар-Пресс" мамлекеттик маалымат кызматы
ТЕКЕБАЕВДИН БЕЙНЕСИ
САЯСИЙ САТКЫНЧЫЛЫК Алдыда парламенттик шайлоо. Курсагы ток, єзїн єзгєчєрєєк сезгендин баары шайлоого дарбып турган кез. Шайлоочунун башы маў – талапкерлерди кандай баалуулуктарына карап тандаарын, кимдин чындыгында ким экендигин аўдай албай будуў-чаўда буйдалып турат. Мындайда биринин шапкесин бирине кийгизе салганга маш саясатчыларыбыз бардык болгон амалдарын ишке киргизип, караандарын калбааттантуу їчїн бети-башына, ички ниеттерине карабай бири-бири менен кучакташып-достошуп айкырыкты салып турганы. Адамдык, саясий баалуулуктар артта калды. Алдыга мамлекеттин коопсуздугу, келечеги менен ойноо, керек болсо аны да садага чаап ийїї коркунучу чыкты. 25 жылдан бери єнїгє албай бєкчєйїп келаткан Кыргызстанда ирип-чирип байып жаткан кыргыз саясатчылары бул жолу да “мен гана жыргатам” урааны менен тизгин талашты кызытууда. Оозунан кєбїгї чыкканча буркулдап Ємїрбек Текебаев алдыга чыкканга болгон аракетин жумшоодо. 25 жылдан бери чуулуу жерден саясат жасап, упай топтогонго жедеп адистешип бїткєн Є.Текебаев бул жолу да бийликке тап саясатчыларды тегерегине топтогонго аракетин жумшап турган кези. Ємїрбек Текебаевди жакшы билгендер анын жеке кызыкчылыгына карап диндешин да, пикирлешин да кабагым-кашым дебей туруп, опоўой эле сатып кете алган сапаттарын белгилешет. Ал ким менен болбосун достошкондо акыретчилик, адамгерчилик їчїн эмес, саясий кызыкчылык їчїн гана “достошоору”, муратына жетээри менен антташкан досун да чанып, керек болсо орду тїбї менен аўтарып салаарын Ємїкенин ала-була биографиясы тастыктап турат. Алсак, 2010-жылга чейин єзбек сепаратисти Кадыржан Батыров Є.Текебаевдин жанажан досу болгон. К.Бакиевдер менен болгон їй-бїлєлїк жана жеке душмандашуудан улам Кадыржан Батыровдун колтугуна култуўдап кирип, жакын тага да кылып алгандыгы маалым. Ємїке їчїн анын айтканы айткан, дегени деген болуп, иниси Асылбекти ага чоро кылып берген, єзї болсо К.Батыровдун кыргыз бийлигиндеги бирден-бир торпедасы катары єзбек тилине расмий статус берип, тїштїк аймагын Кыргызстандан бєлїп берїї боюнча жигердїї аракеттерди жасап келген. Муну ал экєєнїн сїйлєшїїлєрїнїн айрым элге чыгып кеткен эпизоддору, 2010-жылдагы анын єзбек тилин расмий документтерде колдонуу демилгелери менен иниси Асылбектин Кадыржандын командасы астында Сузакта уюштурган чаў-тополоўдору тастыктап турат. Бирок, окуя Ємїке ойлогондой єўїттє єнїкпєй Кадыржан менен анын басмачылары катуу каккы жеп, чет єлкєлєргє качып кеткенден кийин хамелеондун териси башкача кубулду. Є.Текебаевдин оозунан К.Батыровду жектеген, жээриген сєздєр акырындан аярлап чыга баштады. Апрель тєўкєрїшїнєн кийинки парламенттик шайлоодо таасирдїї адамдарды тартуу максаты менен тажик диаспорасынын лидери Алишер Сабировду
7 КЫРГЫЗСТАНДА 2 ЛОГИСТИКАЛЫК БОРБОР КУРУЛУП ЖАТАТ Учурда кыргыз-орус инвестициялык фонду тарабынан бєлїнгєн каражаттын эсебинен Чїй облусунун Сокулук жана Аламїдїн райондорунда дыйкандар єндїргєн жашылча, жемиштерди кабыл алып, сапатын жоготпостон сактоочу логистикалык борборлор курулууда. Ага жалпысынан 20 гектар жер бєлїнїп берилген. Бул тууралуу “Кабар” агенттигине КРнын айыл жана суу чарба министрлигинин азык-тїлїк коопсуздугу жана агромаркетинг саясаты башкармалыгынын башчысы Жумабек Асылбеков билдирди.
“Ата-Мекенге” тартып, натыйжада тажик тектїї жарандардын басымдуу бєлїгїнїн добушун алды. Кийин А.Сабировду министрлик орунга жылдырып парламенттен жыдытты. Анысы да жєн иштебей пара алды деп соттолуп кеткенде “менин мындай таанышым жок” таризинде тескери бурулуп, далысын салып кетти. А.Сабиров шефинин мындай кылыгына нааразылыгын ачык да, жабык да айтып келет. Кыйын кезеўдерде “Ата Мекенге” жєлєк болуп, каржылык жактан олуттуу колдоолорду жасап келген Карганбек Самаковду жумшаганына баспаган єзїм билемдиги їчїн ар гезиттерге каралатып жаздырып жїрїп бїк тїшїрїп тынды. 2000-жылдарда бекер каражат єндїрїї їмїтї менен АКШга ыктап да кєрдї. Сєєк аўдыган итче бир канча жылдар єзїн батышчыл саясатчы катары кєрсєтїїгє аракет кылды. Кєзгє кєрїнєєрлїк колдоо болбогондо куйрукту чатка кысып шїк болду. Эми Борбор Азиядагы таасирдїї оюнчу Орусиянын ишенимине кирїї далалаты менен быйыл “кыйын учурда Орусияны колдойлу” деп чыкты. Бирок орус жетекчилери да кимдин кимдигин жакшы билишет эмеспи – Текебаевди кимсиў деп да койбоду бул жолу. Кумтєрдї 20 жылдан бери кандай гана максатта колдонбоду чиркин Ємїке. Чуулуу жерден упай топтогонго маш кайран киши бирде аркы жээкте, бирде берки жээкте сокураўдайт. Бирок Кыргызстандын кызыкчылыгы їчїн эмес, ал жерде жеке кызыкчылыктар кємїскєдє жатканын серепчилер айтып-деп келишет. Ємїрї намаз окубаган, мечитке кадам баспаган Ємїке былтыр тїшїнєн чочугансып муфтиятты салыктан бошотуу демилгесин кєтєрїп чыкты. Бул жєн жерден эмес болчу – шайлоо жакындап келаткандыктан кийинки кездери болуп кєрбєгєндєй активдешип келаткан мусулмандардын добушун алуу амалы эле. Бирок, муфтияттагы 5-6 ачкєз селдечендерден башка да Кыргызстанда туруктуу, сергек кєз карашы бар карапайым мусулмандар бар эмеспи – алар Текебаевдин куйтулугун колдобой коюшту. Барган сайын радикалдашып, жарылганы араў турган диний кырдаал Кыргызстандын коопсуздугу їчїн коркунучтуу экендиги Ємїкени ойлонтпойт. Эми болсо добуш алуу аракети менен Є.Текебаев 2010-жылдан бери “Бакиев-
дин куйруктары, эл душмандары, апрель окуясынын кїнєєкєрлєрї” деп жарлык тагып келаткан адамдар менен тыгыз кызматташууга єттї. Алардын бир мисалы Мелис Мырзакматов, Артур Медетбеков менен колтукташканга жасаган аракети, Фейсбуктагы саясатчы жаштардын тобун єз короосуна азгыруусу Текебаевдин парламентке келїї їчїн болгон амалын жумшаарын айгинелейт. Муну саясат талдоочу Марат Казакпаев Ємїкенин саясий принцибинин жоктугу, “Ата Мекенди” жек кєргєн тїштїктїн шайлоочуларын тартуу їчїн Бакиевдин жакын кадрлары менен да иштешїїгє кайылдыгын белгилейт. Депутат Ємїрбек Абдырахманов “Кечээ эле М.Мырзакматовду ашатып сєгїп жїргєн, Бакиевдин куйругу, Ошту басып алды, єз билгенин кылат деп жїргєн. Текебаев идея, акыйкаттык їчїн кїрєштї унутуп, азыр бир гана нерсе – ким менен болбосун парламентке єтїшїм керек деген жолдо баратат” дейт. Бул чакырылыштагы парламент фракциялардын туруксуздугу, жеке кызыкчылыктагы олигарх депутаттардын революция максатын таш-талкан кылып, Жогорку Кеўешти базарга айлантып ийгени менен тарыхта калмакчы болуп турат. Жемкорлукка белчесинен баткан, артында калбыры сїйрєлгєн кєпєс депутаттар шайлоо алдында берген убадаларын аткармак тїгїл, кара башын калкалап, качканы качып, камалганы камалып, парламенттик системаны очорултту. Адамдык баалуулуктан куржалак Ємїрбек Текебаев Кыргызстандын келечеги їчїн кїрєшєєрї кїлкї келтирээрлик нерсе экендиги кєпчїлїккє маалымдыр. Эгерде шайлоо ушул жол менен барып, Текебаев баштаган топ парламентке єтїп калчу болсо кийинки чакырылыштагы депутаттар да єз ара чырчатактардан, бєлїнїї, сатылуу сыяктуу адаттарды улантаары кєрїнїп турат. Депутаттык кресло їчїн гана биригип, саясий идея, максаттарын кийинки планга жылдырып койгон “пикирлештер” сєзсїз бир кїнї тескери карашаарын парламенттин кийинки беш жылдык тарыхы таасын далилдеп койбодубу. Эсен болсок Є.Текебаевдин бїгїнкї “пикирлештерин” сатып, ал гана эмес душмандашып тытышкан жосундарына кєп эле кїбє болоорбуз... Кубатбек АЙБАШОВ, «Башат кж» сайтынан алынды
“Дїйнєлїк практикада єнїккєн єлкєлєрдїн дээрлик бардыгында дыйкан, фермерлер єндїргєн айыл чарба азыктарын сатып алып, сапатын бузбай сактап, кайра чет жакка экспорттой турган логистикалык борборлор бар. Тилекке каршы андай жайлар бизде Союздун маалында да курулган эмес. Эгемендїїлїк жылдары бир нече ирет аракет кылып, концепцияны иштеп чыгып, Єкмєт менен Дїйнєлїк банкка сунуштаганыбыз менен тїрдїї себептерден улам тїзгєн планыбыз ишке ашпай келди. Анткени, бир эле заман талабына ылайык логистикалык борборду курууга 15 млндон 50 млнго чейин АКШ доллары керектелет. Мындан тышкары коммуникация маселеси чечилиши зарыл. Ал тургай былтыр Япониядан инвесторлор келген менен темир жолдун жоктугунан улам кетип калышты. Себеби, логистикалык борборго эў оболу темир жол барып, суу, электр энергиясы, автомобиль жол сыяктуу инфраструктуралар болушу керек. Кыргызстан ЕАЭБге кошулгандан кийин кыргыз-орус инвестициялык фондунан керектїї каражат бєлїнїп, азыр Чїй облусунун Аламїдїн жана Сокулук райондоруна логистикалык борборлор курулууда. Буюрса, жакын арада бул жайлардын курулушу бїтїп калса, дыйкандарыбыз менен фермерлерибиз єндїргєн айыл жана мал чарба азыктарын кайда сатуунун їстїнєн тїйшїк тартпай, ыўгайлуу баада єткєрє алышат. Кыргызстан чакан єлкє болгон менен агрардык мамлекет катары келечегибиз кеў. Жалпы республика боюнча 370 миўден ашык дыйкан чарбалар бар. Алар єндїргєн экологиялык жактан таза жана сапаттуу азыктар дїйнєнїн бардык бурчунда жогорку суроо-талапка ээ. Логистикалык борбор иштей баштаса, дыйкан, фермерлерден тартып, мамлекетке чейин кєп киреше таба башташат. Анткени, учурда азыктарды сактоочу жайлардын жоктугунан улам гана жайында жер-жемиштерди сактоочу жайдын жоктугунан баасы тїшїп, кышында тескерисинче кымбат болуп жатат. Ошол эле учурда айрым жемиштерди кошуна єлкєлєрдєн сатып алабыз. Эў негизгиси элибиз да жетиштїї азык-тїлїк менен камсыздалат”,- деди ал. Республикабызда жашылча-жемиштерди сактоочу жайлардын жоктугунан дыйкан, фермерлер єз продукциясын сата албай же арзан баада ортомчуларга берїїгє аргасыз болуп, зыян тартып келаткандыгы ММКларда кєп айтылып келїїдє. “Кабар-Пресс” мамлекеттик маалымат кызматы
№ 144 • 4-сентябрь, 2015-жыл
8
МИССИС СУЛУУ
“Дїйнє таанып турса дагы, мурунку Таўсулуу эле бойдон калгым келет”
- Таўсулуу айым, жакында эле Минск шаарында єткєн сулуулар сыныгында “Мисс Сулуу” титулуна татыдыўыз. Баарыбыз сизди кутууктайбыз. Сынактын жїрїшїнє токтолуп єтсєўїз? - 24-30-август кїндєрї Минск шаарында єттї. Ага катышуу їчїн Болгария, Бразилия, Англия, Венесуэла, Индия, Казакстан, Кыргызстан, Латвия, Малайзия, Мальта, Мексика, Россия, Украина жана башка мамлекеттерден 50дєн ашык кызкелиндер келип катыштык. Иш чара жогорку деўгээлде єттї десем болот. Ал жерде жеке эле сулуулар конкурсу єтпєстєн, тегерек стол да болду. Анда биз єз сулуулугубузду гана кєрсєтпєстєн, ар бири єз
єлкєлєрїндє социалдык маанидеги кєйгєйлєрдї чечїї жолдорун да сунуштап, биздеги баардык аял затына болгон терс кєрїнїштєрдї айттым. Єзїм да ООНдун зомбулук кєргєн аялдардын укугун коргоо боюнча мїчєсїмїн. Бизде эў негизги маселе болуп кыз ала качуу эсептелет. Ушунун баарын дїйнєлїк сулуулар конкурсунда айттым. Таў калыштуусу мени эч ким Кыргыз деп ойлошкон жок. Биздин єлкє бар экенин да кєпчїлїгї билбейт экен. Баргаганда эле єз єлкємдїн атын тааныткым келип, колуман келген аракетимди єз єлкємє арнадым. Бизде таланттуу, сулуу, акылдуу кыздар бар экенин далилдегим келди. Кудайым буйруп жеўип келдик.
- Буга чейин кандай конкурстарга катышып жеўип келдиўиз? -"Миссис Кыргызстан — 2015" улуттук конкурсунун жеўїїчїсї, “Каралева-Кыргызстан” болгом. Бул сынактарга барайын деген деле ой жок эле. Жолдошумдун демилгеси менен катышып калдым. Анан Намазбекова Рыскїлгє, “Beauty Kyrgyzstan” компаниясына ыраазычылык билдирип кетким келет. Ушулардын салымы єтє чоў десем болот. - Моделдик кесипти аркалоо їчїн кандай критерийлерге жооп бериш керек? -Биринчи, єзїнє ишенїї, харизма, єзїн ардайм карап, жашоосусунда таза болуш керек. Албетте, спорт менен машыгып туруу абзел. Сулуу болуш їчїн ар дайым кїлїп, элдин алдына чыкканда толкунданбай єзїўдї кєрсєтє алууў керек. Ан-
№ 144 • 4-сентябрь, 2015-жыл
дан сырткары бою узун жана жылдыздуулугун турат. Бойдун узундугу да кєп жерден сулуу кєрсєтєт. Єзїў сулуу болуп туруп, боюн кыска болсо сулуулук кєрїнбєй калат. - Биздин сулуубуздун кандай єнєрлєрї бар болду экен? - Мен кичинемден бери ырдайм жана бийлейм. Сахнага чыгып, элдин кол чабуусуна татысам жєн эле учуп кетем. - Дїйнєлїк сулуулар сынагына барууда кандай кыйынчылыктар болду? - Кыйынчылыктар деле байкалган жок. Анткени єзїм визажист болгондуктан чачымды, келбетимди, боёнгон жагынан єзїмдї камсыздай алдым. Кыргызстаным їчїн кыйналдым дегеним туура эмес болуп калат. Кыйынчылык болгон жок. -Ал жерде 50 мамлекеттен келген айымдар болуптур.
- Ошолордун ичинен кантип биринчинин биринчиси болуп калдыныз? - Мен барганда эле “Эў сулуу” деп ат коюп коюшкан. Сынактын жїрїшїндє єзїмдї кєрсєттїм. Баардык жактын аялдары єзїн сулуумун деп сезип жатса да мен алардан ашып, биздин Кыргызстаныбызда эў сулуу кыздар бар экенин далилдегим келди. Єзїмдї абдан жакшы алып жїргєнгє аракет кылдым. Аягында єзїм башында барганда койгон атка татыктуу болуп келдим.
- Эл аралык мелдештерди жеўгенден кийинки Таўсулуу єзгєрдї болду бекен? - Мен єзїмдїн ордумду билген адаммын. Адамдык сапатыўдан айрылбай, бой кєтєрбєй адам бойдон калуусу абзел. Мен жашоонун єйдє-ылдыйын, ысык-суугун кєргєм. Дїйнє таанып турса дагы, мурунку Таўсулуу эле бойдон калгым келет. Адам баласы жаман жакка эмес жакшы жакка єсїїсї шарт. “Адамга эў кыйыны- кїн сайын адам болуу” деп улуу жазуучубуз Чыўгыз Айтматов айтып кеткен. Китеп окуп, жан дїйнє жагынан єзгєрсє жакшы, бирок терс жагына єзгєрбєш керек. - Азыркы учурда китеп кармаган адамды чанда кездештиресиў. Сиз китепти кєп окуйт окшойсуз? - Китепти кичинемден бери жакшы кєрєм. Мектепте окуп жїргєндє Кыргыз адабиятын жакшы окугам. Азыр деле дайым китеп менен досмун. Кєбїнчє адамдын жан дїйнєсїн байыткан китептерди кєп окуйм. Адам канчалык жан дїйнєсї кенен болсо, ошончолук жєнєкєй болуп, бой кєтєрїї деген нерсени унутуп, ким экенин сезип жїрєт жана адамдык сапатын сактайт. - Алдыда кандай максаттарыўыз бар? - Кудай буйруса, кєп максаттарым бар. Маданият жагына кызмат кылып, єз ордумду тапсам дейм. Ырчы болуп, эл аралык деўгээлге чыгам деген максаттарым бар. Дагы максаттарым толтура. - Бизге келип маек куруп бергениўизге рахмат айтабыз. Сизди жеўиш менен кїтєбїз. -Сиздерге да чоў рахмат! Рысалиев Рахатбек
ЭР КЇЗГЇСЇ - ЭМГЕГИ
9
Элине ак кызмат кылган
Дїйшєн Ирсалиев
№ 144 • 4-сентябрь, 2015-жыл
10
КРИМ ИНФО
СБ ДПМ НА СТРАЖЕ ПРАВОПОРЯДКА Специализированный батальон дорожно патрульной милиции – так расшифровывается служба тех, кто каждый день уходя на работу, не знает, что его ждет… После ночного рейда с СБ ДПМ мы сами убедились в правдивости слов сотрудников, что работа в милиции не так проста как кажется на первый взгляд и ночной Бишкек резко отличается от привычного дневного. Ночной Бишкек живет совершенно другой жизнью, на улицах появляются те, кто видимо днем отсиживается у себя в норах. Ночь – время тех, кто ищет приключения на свою голову и тогда сотрудникам ДПМ приходится доказывать, КТО в городе главный. Это нам журналистам посчастливилось испытать на своей шкуре, что такое погоня, неизвестность кто выйдет из наконец-то остановленной машины, что такое отбиваться от пьяных водителей и выслушивать оскорбления с проклятиями от нарушителей. И так, все по порядку. Только успели мы вместе с третей ротой выехать на территорию дислокации, как на пересечении улиц Московской и проспектом Мира, видим такую картину, едет маленькая машина Демио, а за ним бегут несколько человек. Останавливаем машину, пытаемся узнать, что произошло. Оказалось, что за рулем водитель в состоянии алкогольного опьянения, выезжая со двора задел несколько дорогущих машин и пытался скрыться с места происшествия, но хозяева во время заметили преступника и пешком решили догнать его. На помощь к пьяному водителю подоспели его друзья, не хилые мужчины, которые были настроены крайне агрессивно. Сотрудники милиции пытаются задержать нарушителей для того, чтобы отвезти их в РУВД, те оказали сопротивление. Несколько мужчин напали на сотрудника, но старшина Белек Батырбеков вовремя среагировал и сумел отбить своего товарища от рук преступников и усадить одного нарушителя в патрульную машину, как второй покрывает меня смачным кыргызскорусским матом, объясняя это тем, что с детства ненавидит журналистов. Опять же старшина Батырбеков, не выдержав такого отношения к представительнице слабого пола, пошел и потребовал, чтобы тот немедленно попросил у меня прощения. Картина такая, стоит пьяный дядька под два метра росту, рядом милиционер, который чуть выше его пупка и читает ему мораль о том, что у него тоже есть мать, дочь и сестра. Любуюсь этой картиной и думаю, по больше бы таких сотрудников в ряды милиционеров. Той же августовской ночью примерно в 12 часов ночи поступает вызов на линию 102, сообщалось, что в районе № 144 • 4-сентябрь, 2015-жыл
Ошского рынка убийство. Патрульная машина ДПМ с тремя сотрудниками и журналистом мчится к указанному месту, чтобы поймать преступника, пока тот не скрылся. Проходит мень-
ше трех минут, как мы оказываемся на месте, никакого убийства нет, всего-то девушки не рассчитали силы, употребляя алкоголь и во время драки, одна из них потеряла сознание. Теперь же совсем другая ситуация, сотрудник ДПМ останавливает, вернее пытается остановить без правил едущую машину. Погоня. Не долгая, дольше длятся разбирательства с не подчинившимся водителем микро автобуса. Машина остановилась, опустилось стекло из нее высовывается молодой мужчина, который уже приготовил свой планшет и начал комментировать ситуацию. – Меня незаконно остановили сотрудники ДПС, они не представились и не показали свои удостоверения, я не нарушал, я ничего не делал, они меня остановили, я их боюсь. – говорил он в камеру. Было бы не так смешно, если было бы не так
- Да модно. А что ты хотела, а может завтра я стану звездой. – отвечает мне нарушитель. - А где ваша совесть? – пытаюсь достучаться да его сознания, чтобы тот понял аморальность своего поступка. - А совести у меня не было и сомневаюсь, что будет. – ошарашивает своим ответом не только меня� но ДПМшиков. Хотя для сотрудников это уже привычное дело. Дальше начался театр одного актера, водитель не представил документы, позвонил на 102 и попросил телефон доверия. Там же он начал жаловаться на сотрудников, которые вымогают у него 1 000 сом и бьют его. Он это все продолжает снимать на планшет и демонстративно стонет, что якобы его бьют и ему «ох, как больно». Проходит минут двадцать, водитель сам устал от своего концерта, выключает камеру и просит его простить и отпустить. Когда выключили все камеры, диктофон и прочую атрибутику записи, он признался, что нарушил и просто так разыграл спектакль. Когда старшина милиции все же оформил штраф и забрал у него водительское удостоверение, он отозвавшись нецензурной бранью в отношении нации сотрудников скрылся на своем авто. Терпению сотрудников ДПМ можно только позавидовать, на рейде мы сами в этом наглядно убедились, каждый второй имеет корочки, которым он размахивает под носом у сотрудника, у каждого есть влиятельные знакомые, которые обязательно уволят гаишника, посмевшего оштрафовать его. Да, еще есть такие дамочки, которые предлагают свои интим услуги взамен на штраф!
ГКНБ СООБЩАЕТ
СОСТОЯЛАСЬ ВСТРЕЧА ПРЕДСЕДАТЕЛЯ ГКНБ КР С ПОСЛОМ ТУРКМЕНИСТАНА
Второго сентября текущего года в Бишкеке состоялась встреча Председателя ГКНБ генерал-полковника Бусурманкула Табалдиева с Чрезвычайным послом Туркменистана в Кыргызстане Ниязалиевым Б. В ходе встречи были обсуждены вопросы развития и укрепления сотрудничества, региональной безопасности, а также противодействия международным террористическим и религиозно-экстремистским организациям. Встреча прошла в деловой обстановке говорится в сообщении.
МАШИНУ ПАРТИИ «КЫРГЫЗСТАН» НЕ ПОДЖИГАЛИ В УВД Иссык-Кульской области опровергли информацию о поджоге автомашины кандидата в депутаты от партии «Кыргызстан». Пару дней назад в рядах СМИ прошла информация о том, что в ночь с 1 на 2 сентября примерно в 02.00 часов ночи в селе Кызыл – Суу ДжетиОгузского района неизвестные подожгли автомашину «Тойота Аурион» кандидата от партии «Кыргызстан» , который курирует данный район Иссык-Кульской области Женишбека Курманбекова, он в списке находится под номером 84. В УВД Иссык-Кульской области сообщили, что подобного факта не было зарегистрировано ни в ОВД, ни в УВД. Кроме того, сотрудниками милиции Джети-Огузского района была осуществлена проверка опубликованной информации, что так же не нашло своего подтверждения.
ВНИМАНИЕ РОЗЫСК !!!
грустно, ведь к этому времени сотрудники не успели подойти к нему. На мой вопрос, почему он так обманывает, он спокойно выключив камеру сказал, что сейчас это модно. - Модно? – спрашиваю.
Это только малая часть того, что каждый день приходится видеть милиционерам. Продолжение о рейде с ДПМ читайте в следующем номере нашей газеты. Страницу подготовила Карачач ШАКИРОВА
ОВД Ыссык-Атинским районом за совершение преступления по ст. 246 (Незаконные изготовление, приобретение, хранение, перевозка или пересылка наркотических средств либо психотропных веществ без цели сбыта) разыскивается Свинобоев Дмитрий Михайлович 1976 года рождения, житель Ыссык-Атинского района с.Ново-Покровка. Всех кто, располагает какой-либо информацией о местонахождении разыскиваемого, просим позвонить по телефону в 102, дежурная часть ОВД ЫссыкАтинского района 0(312) 61-69-07 0(3132) 5-21-47 0(701) 23-00-33.
11
ТАРЫХ
ЭГЕМЕНДИК – БАБАЛАР КЇРЄШЇНЇН МЄМЄСЇ Ïîñò-ñîâåòòèê Êûðãûçñòàí – êºç êàðàíäû ýìåñ ìàìëåêåò. Àíûí ýãåìåíäèêêå æåòèøè æàãäàéëàðäûí êºêòºí ò¿øêºí û¢ãàéëóó óäóëóíóí íàòûéæàñû ýìåñ, êûëûìäàð êàðûòêàí êàðò òàðûõû áàð êûðãûç ýëèíèí êºç êàðàíäû ýìåñ ìàìëåêåò êóðóó ¿÷¿í æ¿ðã¿çãºí ûðààòòóó ê¿ðºø¿í¿í æåìèøè áîëäó. Ала-Тоодо бїгїн майрам, бїгїн той. Ал эми жалпы мамлекеттик уруксат кылынган той, демейде, бул тойдун маўыз-мазмунуна сїйїнгєндєр їчїн да, тойго кайдыгер мамиле кылгандар їчїн да, ал тїгїл, дал ушул тойду жек кєргєндєр їчїн да кєктєгї Кїн сымал єз нурун бирдей чачыратып турат. Мурдагы партократиялык тїзїлїштїн мыкчегерлери, адатта, “Кыргызстан єзїнїн мамлекеттик кєз каранды эместигине кокусунан тынч жол менен жетишип калды” деген эски ырын ырдашат. Алардын бир далайы эски турмушту самаарын айтат, совет доорундагы кыйла жагымдуу єзгєрїїлєрдї эскеришет, бирок анын єксїк жактарын кєз жумдуда калтырышат. Анын сыры эмнеде? Эў оболу – эгемендик їчїн кїрєшкєн бабаларыбыздын эрдиктерин жана максат-мїдєєлєрїн ар тараптуу жана калыс їйрєнбєгєнїбїздє, бул жаатта архивдик маалыматтар дагы эле катылып жаткандыгында. Жакында (28.8.2015) Кыргыз Республикасынын Улуттук илимдер академиясында бир кызыктуу жыйын болду. Ал башкеўсеси Астана шаарында жайгашкан Тїрк академиясынын басмадан жарыяланган олуттуу китептеринин Кыргызстандагы бет ачар аземи болчу. Бул аземге катышкан казакстандык жоон топ окумуштуулардын жана єнєрпоздордун арасында айтылуу казак тарыхчысы, тарых илимдеринин доктору, профессор Мамбет Койгелдиев болду. Мамбет агай бир суроону кабыргасынан койду: “Сиздер, кыргыз боорлорум, 1916-жылкы улуттук боштондук кєтєрїлїшїнїн баатырлары, падышалык Орусиядан єз атажуртуўардын эгемен болушу їчїн кїрєшкєн бабаларыўыздар жєнїндє чагылдырган архивдик маалыматтарды солгун жарыялап жатасыздар. Маселен, кыргыз менен казактын улуттук кызыкчылыкта-
Эгемендикти талап кылган ураандар элдик жыйындарда чакырылып турган. 1990. ры їчїн тайманбай кїрєшкєн “Алаш” кыймылы жана анын Кыргызстандагы тобу тууралуу кєп маалымат жабылуу бойдон калып жатат. Алардын арасында Эшенаалы Арабай уулу, Абдыкерим Сыдык уулу сыяктуу залкарлар бар эмеспи!” Албетте, бул кыймыл жана анын кєрїнїктїї єкїлдєрї тууралуу маалымат бизде деле ачыкка чыгып жатат. Бул ойду каяша катары айтаарымда, Мамбет агай єз сєзїнїн учугун андан ары улады: “Сиздердин бир академигиўиздер Абдыкерим Сыдык уулу менен байланыштуу жазып жатып, анын Социал-Туран партиясы деген партияны куруу аракетин жасаганын жана бул аракет “жарамсыз иш болгонун” пост-советтик китепте жазып отурат. Дароо айта кетелик, бул идея, эгерде чындап эле Борбордук Азиядагы тїрк калктарынын орток жана демократиялуу мамлекетин курууга багытталган болсо, арийне, эч кандай жарамсыз идея эмес. Азыр да биз Казакстан менен Кыргызстандын ортосундагы чек ара бекеттеринин калайык їчїн ачылып, жеўилдеп жатышына кубанып турабыз. Ушундай кадамдарды башка да борбордук азиялык боордош мамлекеттер менен биргеликте жїргїзсєк жакшы болоор эле. Бирок, эў башкысы – Социал-Туран партиясы эч болгон эмес. Алиги В.Плоских де-
ген академигиўиздер жалган сїйлєп тур. Сталиндик доордо “ушундай партияны тїздї” деген жалган жалаа менен кыргызстандык нечендеген мурдагы алашчыларды жана алардын тарапкерлерин, нечендеген чыгаан азаматтарды жазыксыз жерден мерт кылып, жазалашкан” – деп баса белгилеп, профессор Мамбет Койгелдиев элдик ыўкылаптан кийин парламенттик демократиялык багытка жол чаап жаткан кыргыз бийлигин Кыргызстандагы мурдагы КГБнын 1920-50-жылдардагы архивдик корунун мазмунун дїйнє коомчулугу їчїн ачык жарыялоого чакырды. Чын эле, ойлонто турган иш. Аны аткаруу їчїн саясий гана эрк керек. 1916-жылкы улуттук боштондук кыймылынын жїз жылдык мааракесин белгилээр алдында Орусия, Єзбекстан жана Казакстан сыяктуу чет єлкєлєргє кыргызстандык архив таануучуларды жана башка илимпоздорду аттандыруу маселеси курч коюлуп жатат. Мындай иликтєєлєр башка мамлекеттердин архивдеринде жана китепканаларында катылган мол маалыматты иргепиликтєєгє багытталышы керек. Ошол эле учурда биздин єлкєбїздє катылып жаткан далай сырларды чыгаруубуз абзел. Кыргызстандын жана аймактын эгемендиги, кєп партиялуу жана демократиялуу багыты
їчїн жїргїзїлгєн кїрєш жана аны жїргїзгєн бабалардын тагдырлары толук изилдене элек. Алашчыларга, Кокон автономиясы їчїн кїрєш жїргїзгєндєргє, кєп жылдарга созулган басмачылык кыймылына жана “кулактардын козголоўу” сыяктуу аталган башка кыймылдарга, бул кыймылдарга жан тарткан казалчы акын Казыбек Мамбетимин сыяктуу айдыўдардын тагдырларына байланыштуу архивдик маалыматтарды арбын жарыялоо керек. Кыргызстандын эгемендиги їчїн кїрєшкєн айрым коомдук ишмерлердин артынан сая тїшїп, тээ Батыш Кытайга (Чыгыш Теўир-Тоо, Тарим єрєєнї, Тарбагатайга) чейин качкан єкїлдєрїн эч кандай соту жок эле атып кетип турган атайын болшевиктик тыўчы аскер топтору болгон. Алар жєнїндє архивдик жана башка даректердин негизинде ачык чагылдыруу керек. СССРдин єз доорундагы башмыйзамдарына таянуу менен, Кыргызстандын автономдук жана Совет Биримдигиндеги жумурият катары макамын чыўдоого жетишкен бабалар тууралуу ырааттуу баяндоо керек. Алардын бири – Эшенаалы Арабай уулу тууралуу даректїї тасма тартуу долбоорун жїзєгє ашыра албай, тарыхчы Аида Кубатова эки жылдан бери каражат издеп чуркап жїрєт. Ал эми укук адиси Кубаныч Нурбеков (1928-1985) туура-
луу кеўири коомчулук дурус билеби? Дал ушул инсан “Кыргызстан СССРден чыгуу укугуна ээ тарап” деп жазып, советтик конституциялык укукту илимий эмгегинде белгилегени їчїн эле куугунтукка учураган. Бул илимпоз да Кыргызстандын эгемендиги їчїн кїрєштїн идеялык имаратына, бери дегенде эле, бир чакан кыш коюп кеткен. Сталинизм 1922-1953-жылдары Кыргызстандагы нечендеген тереў билимдїї жана башкача ойлоно билген кишилерди камап, сїргїнгє айдап, бир далайын биротоло тындым кылган. Ал бабаларыбыздын бир тобу Бишкектен тїштїкчыгышта жайгашкан Чоў-Таш айылынын тїштїк ыптасындагы дєўсєєгє жашырылган экен. Алардын жашыруун кємїлгєн сєєктєрїн ачыктоого демилгечи болгон карапайым кыргыз атуулу Бїбїйра Кыдыралиева апа да эгемендикти жакындатууга єз їлїшїн кошту десек болот. “Сенектик” делген коммунисттик доордо эле манасчылар, тєкмєлєр, єнєрпоздор, айылдык санжырачылар, ошондой эле чыгаан жазуучулар жана акындар Чыўгыз Айтматов, Тїгєлбай Сыдыкбеков, Казат Акматов, Кеўеш Жусупов, Жалил Садыков, Тєлєгєн Касымбеков, Байдылда Сарногоев, Эсенгул Ибраев, Шїкїрбек Бейшеналиев, режиссёрлор Тєлємїш Океев, Болот Шамшиев, Дооронбек Садырбаев, Мелис Убукееев, илимпоздор Зыяш Бектенов, Кусейин Карасаев, Асанбек Табалдиев, Ємїркул Караев, Кушбек Їсєнбаев, Имел Молдобаев, ж.б. инсандар кыргыз элинин даўазалуу доорлору, эгемендиги болгон учурлар жєнїндє жазып, эркин ойлоого чакырып, элди ойготуп келишкен. “Ашарчылар”, КДКчылар, Кыргызстандын акыркы чакырылыштагы советтик парламентинин интеллектуал депутаттары, жана башка Кайра куруулар доорундагы алатоолук демократтар, демек, асмандан тїшкєн эмес. Алар да бабалардын эркиндик їчїн кїрєшїнїн жаўы улантуучуларынан болушту. Демек, эгемендик бизге асмандан тїшє калган эмес. Эми Кыргызстандын мамлекеттик кєз каранды эместигин ар тараптуу чыўдоо тїйшїгї азыркы муундардын ар бир єкїлїнїн мойнунда турган атуулдук парыз экенин айтпасак да тїшїнїктїї. Майрамыўыздар менен, кадырлуу мекендештер! Тынычтык Чоротегин
№ 144 • 4-сентябрь, 2015-жыл
12
ТАГДЫР
Бактылуу болом дечї эле... Алло, ооба, мен Тумардын апасы болом. Ыя?! Кайра кайталачы? Жїрєгїнєн?! Кандайча ооруканада, кайсы ооруканада?!-улгайып, чачын буурул басып, жїзїнє карылыктын бырыштары каршытерши чиймеленген аялдын телефондун трубкасын кармаган колу калтырап, сїйлєй албай туттугуп туруп калды. - Ыя, Айша, ал ким экен, эмне дымыў чыкпай калды?-деп ашканадан жайбаракат чыга келген кошунасы аялдын тїрїн кєрїп катуу чочуду. Калдастап шашып кайра артына кайрылып суу алып чыгып жїзїнє сээп, "иччи" дегендей чыныны оозуна алып барды. Кєздєрї аўтарылып, єў-алеттен кетип, нес тийген немедей олтуруп калган аял сууга эрдин тийгизе, "єх!" деп оор їшкїрїнїп алып: - Мен билге-ем ! Акыры тїбїнє жетээрин билгем! Айткам жакшы эле, укпай койбодубу! Карабайсыўбы, жїрєгїнєн приступ кармап тез жардам менен ооруканага жеткирилди деп жумушунан чалып жатышат. Каапырдын кєзї жаман, адамды теше тиктейт, бул кебетеси менен сени жыргатпайт, кїйєє болуп жарытпайт дегем! Ойносоў ойноп, жїрсєў жїр,бирок тийбей эле кой десем , "сїйєм" деп болбой койбодубу. Шордуу кызым ай, мына эми жаштайынан…. Отуздан эми єтсє каяктан жїрїп жїрєк оорулуу болот?! Жанагы эри эле кылды!.. - Койсоўчу, зымга тарткандай керилген жакшынакай кїйєє балаў бар го? Кєрїп -билип эле жїрбєймїнбї. Ашыкча эле бирєєнїн кїнєєсїн кєтєрє берген деле болбойт,- демиш болду кошунасы. -Балким жумушунан бир нерсе болуп кыйналган чыгаар? - Жо-ок, сыртынан зымпыйганы менен ичинде эмне жатканын сен кайдан билмек элеў?! Тигине, Айка туулган кїнїн Кєлдєн курбулары менен єткєрїп келейин деп чырылдаса да болбой , жибербей коюшпадыбы. Єзїбїз менен барып эс алдыў ошол жетишет, туулган кїндї їйдєн эле белгиле дешип. Єгєй аталык кылды да, єз болсо ошентет беле? Кой, кыздарынын алдында шагын сындырбайын дебейт беле?!.Тапкан шылтоолору жаш кызды жалгыз жиберген болмок беле деп коюшту. Кызым да кїйєєсїнїн сєзїн сїйлєп "Апа, сиз Айканы єтє эле ашыкча эркелетип, тарбиялап жатасыз" деп калыптыр болчу. Кїйєєсїнє эмне, кызымдын тапкан акчасын жалгыз кызынан аяп, таап айткан акылын карабайсыўбы? Ал тургай їй алышты да кїйєєсїнє каттатып койду. "Мага эле каттатсаўчы, кийин да алда кандай болуп кетет" десем кєгєрїп, кєнгєн жок. "Жакшы ой менен жаўы жашоо баштап жатам. Суранам, кийлигишпеўизчи? Їйдї ага жазып берсем, їйдїн ээси катары єзїн жакшы сезип ортодогу ишеним артат, турмушубуз бекем болот" деген эле жїрєгї ак кызым. И-иий, кїйгїзєт да, кїйгїзєт. Їй ээси дегендей эркек болсо аялынын акчасын аўдып, кїч кїйєє болуп жашайт беле?! - Эмне, иштебейби? - Ой , иштейт эле аты бар. Бир жерде кароолчулардын башчысы имиш. Кароолчу кайсы кыйраткан акчаны тапсын?! Деги кайсы бирин айтайын? Кой Какиш, мен кеттим, салаттарды эми єзїў жаап , бїтїрїп кет.Ачкыч тигине, Айка же балам келсе берип коёрсун? - Акырын ордунан туруп кийинип, сыртка чыга жєнєдї. Энелик жїрєгї менен кызына кечигип бара жатканын сезип- туйгансып алып учуп, ашыгып жатты… - Ооруканадан їзїлїптїр. Апасы кїйєє баласын кїнєєлєп жатат. Азыр бара кєрєлїчї …- деген тергєєчї практикант
№ 144 • 4-сентябрь, 2015-жыл
кесиптешине жолду катар билген-уккан маалыматын божурап айтып келди. Їч бєлмєлїї, жакшынакай жасалгаланган їйдє кїтїп алган кїйєєнїн тїрїнєн чындап эле кейип, аза кїтїп турганын кєрїїгє болот эле.Кєздєрї кызарып, асты шишимик тартып, сакал муруту єсїп, чачтары уйпаланган. - Боюндагы балаўар эркек экенин билдиўер беле?-деди тергєєчї кїйєєнї сынай тиктеп. - Жок, сага сюрприз болсун деп айтпай койгон. УЗИге кечээ жакында эле тїшїп, доктуруна да кєрїнїп келген болчу. Анткени, кийинки кїндєрї жїрєк тушум сайгылашып , демим кысылып кетчї болду дегенинен "тез кєрїн" дегем. "Баары эле жакшы. Ичип жїргєн дарыларыўды їзбєй иче бер" дешти деп келген. - Кайсыл дарылар, бїт берсеўиз, алып кетиш керек? - Кєбїнчєсї эле боюнда барлар ичїїчї витаминдер, чєптєр эле.Кечээ кайненемдер келип кийим, буюмдарын алып кетишкен болчу. Ал кишиден сурасаўыз ? - Тигине алып келген боюнча бурчта турат, ачып ирээттегенге жїрєгїм да дааган жок. Даарылары ошол баштыктын ичинде болуш керек,- деди жїрєк тушун мыкчый кармап , кара жоолук салынып, кайгыга чєккєн апасы. - Мен айтып жатам го жанагы кїйєєсїн эле сурагыла, камагыла. Їй ага жазылган. Кызымдын каткан-куткан акчасы, алтын-палтынын да ошол билет. Єзїнєн беш жаш улуу, колун байлаган кызы бар келин менен жашап эмне кылсын?! Келесоо беле, жок кылып тынайын деди да, бештен белгилїї болуп турбайбы. - Кандай, Тумар, ден-соолук, иштериў жакшыбы? Айка кандай, жолугушпайлыбы?-деген мурунку кїйєєсїнїн їнїн угуп ишенээр ишенбесин билбей селейип калды. "Телефон номеримди каяктан, кимден алды болду бекен?" деген ой кетти. Жети жыл мурун кызы 1-класска киргенде "башка аялды жакшы кєрїп калдым, эркек балам да бар" деген кїйєєсї кийимдерин чогултуп алып дарек-дайыны жок кеткен.Канчалык кїйїп тїтєгєнїнє карабай намыстанып издеп да барбады. Апасы какшап "алимент кыйдырып ал " дегенине да кєнбєдї. Себине келген кийим тиккен машинеси менен ар кимдин кєйнєгїн тигип, кызын бакты. Жашап турган квартирасынан да кетип ,апасынын бир бєлмєлїї їйїндє иниси болуп,
тєрт баш киши жашап турушту. Жылдар єтїп менчик кийим тиккен цех ачты, бутуна турду дегендей. Азыркы кїйєєсї Эсентурга эки жыл мурун жолуккан. Канча каршы болуп какканына карабай кєлєкєдєй ээрчип жїрїп акыры багынтып алган эркектин жїрєгїнє башын жєлєй: - Эсен, ишенейин ээ? Эркек аттуудан жїрєгїм муздап, эми койнума эч кимди киргизбейм деп жїрчї элем. Беш жашка да кичїїсїў?! -деп келе жатканда алаканы менен оозун жаба калган Эсентур : - Ушул беш жаш дегениўди экинчи укпайын! Сїйїп калдым.Ємїр бою сага жєлєк болуп, сїйїп жїрїп єтєйїн!- деген карылуу кучагына кысып, чачтарынан искей, алкымынан аймалай єпкїлєп. Турмушундагы ушул урунттуу учурлар кєз алдынан чууруп єттї. - Алло? ! Тумар, эмне унчукпай калдыў? Кїткєн жок белеў? Кїтїїсїз тїшкєн кардай болдум го ээ? Чыга кал, жумушуўдун жанындагы кафеде олтурам. Кызымды сагындым, кєргїм келет. Ал азыр кайда?- деген їндєн ичиркене трубканы шарт коюп салды да, "мени алып кетчи" деп кїйєєсїнє чалды сыр бербей. Эки кїн єтпєй Эсентур жумушка кетээри менен эшигинин коўгуроосу кагылды. "Бир нерсесин унутуп койгон го" деген ойдо каалганы шашкалактай ача салып катып калды. Кайра жабууга їлгїргєн жок. - Эмне качасыў, же кїйєє сєрєйїў кызганабы? Сїйлєшїп коёюнбу? Ыя?- деген эркек качыра кирип тїз эле ашканага єттї.-Сенин тамагыўды аябай сагындым. Кана, эмнеў бар, алып келчи. - Эми эмне келдиў?! Сага эмне керек? Айканын атасы бар, кызым сени тааныбайт, кєргїсї да келбейт. Бизди жайыбызга жєн кой,-деп катуу айтты Тумар. - Ошондой де! Ойлонуп кєрєйїнчї? Андай болсо-о менин айткан шартыма кєн, экинчи жолуўдан кезикпейм деп эркекче сєз берем. Антпесе, Айканын атасы мен экеним жалганбы?! - Жок, кызымдын тынч жашоосуна бїлїк салып, баланы ойго салба, ансыз деле єспїрїм курагы оор єтїп, мїнєзїн тїшїнїп болбойт же таенеси їйрїлїп тїшїп ашыкча эркелетип жатабы, билбейм? Эми орто жолдон сен чыксаў?.. Эмне десеў берейин?- деп жалдырап жиберди эле эркек ыраазы болгондой: - Баяле ошентпейсиўби… Мм.. беш миў доллар, жо-ок мен аталык укугумду
ошончо арзанга баалаймынбы?! Он беш миў бер, экинчи мени кєрбєйсїў. - Акмак! Менин анча акчам жок . Азыр чыгып кет! -Тумар титиреп кетти. - Мейли, єзїў бил, сенин колуўда жїргєн кызыбыз эми менин колумда єссїн. - Мыйыгынан жылмайып, табалагандай , тапкан акылына маашыр болгондой олтурду. - Жок! Андай болбойт! Айттым го менде азыр анча акча жок. Анан да сен менден дагы акча сурабай турганыўа ким кепил боло алат?! Эмнеге, эмнеге мынча ташбоор, кайрымсыз адам болуп калгансыў?! - Эч ким кепил боло албайт, ишенсеў ишен, ишенбесеў бїгїн Айканы мектебинен алып кетем. Соттошсом да алам. Же, кайра кайрылып келсем кабыл аласыўбы? Бир кезде сїйгєн элеў го?- деп дагы бир топ сєздєрдї айтып, эки жума убакыт белгилеп кандай келсе ошондой жок болду. Тумардын тынч жаткан жан дїйнєсїнє дїрбєлєў тїштї. Канча жолу Эсентурга айтайын деп оозун камдап, єзїн даярдап, кайра айныды. Экєє бири-бирине єчєгїшїп бир кырсык болуп кетпесин дейт. Мурунку кїйєєсї эки кїндїн биринде "акча, акча" деп телефон чалып, сураганынын беш миўин алган соў бир аз тынчып калгансыды. Он кїн єтпєй кайра їйїндє пайда болду. "Кїтє тур, цехимди сатып жатам" деп ачыгын айтты. Ошондой кїндєрдїн биринде ашканада ээн жайкын отуруп, муздаткычтан каалаган тамагын алып ичип, кєзїн кылгырта олтуруп кетїїчї эркектин кєзїнє Тумар ичип жїрїїчї дары-дармектер урунду. Оюна арам ой кылт этип "менден башка эркектен бала тєрєбєсїн" деген ич таарлык менен кийинки келгенинде Тумардын ичип жїргєн витаминин алмаштырып, ордуна боюна болтурбай туруучу дары салып кеткенин келин билген жок. Ошол учурда Тумар кош бойлуу экенин эркек кайдан билсин?! Ою ордунда болбогон неме башка дарылары менен кошо кїнїнє їч маал ичип жїрє берди. Акыркы кїндєрї єзїн алсыз сезип , акырында курбусу менен кеўешпесе болбой турганына кєзї жетти. "Милицияга билдир, Эсентурга айт" деп чыкты курбусу. "Мен чууну каалабайм, ошентсем эле ал мени жєн коёт дейсиўби? Бир кїнї Айканы уурдап кетсе эмне болот?! " деп кєўїлї чєгїп кайтты.Жумушуна келип жїрєгї болуп жаткан окуяларды кєтєрє албай, ичиндеги єсїп жаткан баласына, єзїнє, бойго болтурбай туруучу дары да терс таасирин тийгизип жыгылып калды. Тез жардам тез алып келгени менен ак халатчандардын жардамы тийген жок. Чарчаган жїрєк кагуусун эбак токтоткон эле. Экспертизанын жыйынтыгы менен, даарылардын арасындагы бир витамини башка болуп табылды. Бул иштин тїйїнїн кай жактан таап чечээрин билбей кїнєє кїйєєсї тарапка ооп жатканда апасы алып кеткен буюм тайымдардын ичинен кїндєлїгї табылды. Бїт жазыптыр. Акыркы эки ай ичиндеги муў сырын ак баракка айтыптыр. - Мага айтпайт беле, мен билсем гана?!деген Эсентур жанын коёрго жер таппай,турган оордунда тегеренип кетти. - Мен аны жердин жети катмар тїбїнє кирип кетсе да табам!. Тумар їчїн, тєрєлбєй калган уулум їчїн ал мага жооп берет! Издєєгє бердик дештиби, алар тапканга чейин єз колум менен !..- деген Эсентур їйїнїн ачкычын кайненесине таштап, кєзїнє жаш ала коштошту. Аздек НАМАЗБЕКОВА
13
АШКАНА СЫРЛАРЫ
КЫШКЫ САЛАТТАР Ìûíà óøèíòèï æàé àéûíäà óçàòûï, ê¿ç àéûí êó÷àê æàéûï òîñóï àëäûê. “Óáàêûò ó÷êàí êóøòàé” äåãåíäåé êºç à÷ûï æóìãó÷à êûøòûí êó÷àãû áèçäè òîñóï äà àëàò. Àãà ýðòåëåï ê¿ç àéûíûí àëãà÷êû ê¿í¿íºí áàøòàï äàÿðäûê êºðáºñºê êå÷ áîëóï êàëûøûí áààðûáûç áèëåáèç. Ñèëåðãå êûøêû ñàëàòòàðäûí ò¿ð¿ æàíà àëàðäû äàÿðäîî ûêìàñû ìåíåí òààíûøòûðàáûç.
ПОМИДОР ШИРЕСИНДЕГИ ТЇСТЇЇ КАПУСТА КЕРЕКТЕЛЇЇЧЇ АЗЫКТАР: • Помидор: 1 кг • Таттуу болгар калемпири: 2-3 даана • Сабиз: 1-2 даана • Пияз: 1 даана • Сарымсак: 5-6 тишче • Петрушка: 1 боо • Туз: 2 чоў кашык • Єсїмдїк майы: 150 мл • Шекер: 100 г • Уксус (70%дуу): 1 чай кашык ДАЯРДОО ЫКМАСЫ: Капустаны гїлдєрїнєн ажыратып, туздуу сууга 1-2 мїнєт салып аласыз. Помидорду кайнак сууга бир салып алып кабыгын аарчып, эт майдалагычтан єткєрїп ширесин чыгарып аласыз. Болгар калемпирин орточо кєлємдєгї бєлїктєргє бєлєсїз. Пиязды жука жарым шакекче кылып туурайсыз. Сабизди кыргычтын ирик тишинен єткєрєсїз. Сарымсак менен петрушканы майда туурайсыз. Помидордун ширесин мискейге куясыз да, ага сабизди, пиязды, болгар калемпирин кошосуз. Май, шекер, тузду да кошуп кайнатасыз. Ага капустаны салып, жай отко 10-15 мїнєт демдеп коёсуз. Аягында уксус, сарымсак жана петрушканы кошуп аралаштырып, бууланган банкаларга куюп оозун бекитип коёсуз.
ТУЗДАЛГАН КАПУСТА • • • • • • • •
КЕРЕКТЕЛЇЇЧЇ АЗЫКТАР: Капуста: 1 даана Сабиз: 3 даана Суу: 1,5 л Укроптун уругу: 1 чай кашык Шекер: 1 стакан Туз: 2 чоў кашык Кара тоголок калемпир: 1 чай кашык Уксус (70%дуу): 1 чай кашык
ДАЯРДОО ЫКМАСЫ: Капустаны майда туурайсыз. Сабизди кыргычтан єткєрєсїз. Тууралган жашылчаларды бууланган банкаларга саласыз. Укропту да ошол эле жакка саласыз. Эми суусун даярдайсыз. Ал їчїн сууга шекерди, тузду, уксусту кошуп отко коюп, бир кайнатып аласыз. Кайнап жаткан жеринен алып банканы толтуруп куясыз да, кайнатылган капкактар менен оозун бекитип коёсуз.
КОРЕЙЧЕ КАПУСТА КЕРЕКТЕЛЇЇЧЇ АЗЫКТАР: • Капуста: 5-6 даана • Сабиз: 2 кг • Туз: 500 г • Суу: 10 л • Ачуу калемпир: татымына жараша • Сарымсак: татымына жараша ДАЯРДОО ЫКМАСЫ: Чоў мискейге сууну куюп, ага тузду кошуп аралаштырасыз. Бул туздуу сууга капусталарды бїтїн бойдон салып, эки сутка тыныктырасыз. Эми башка жашылчаларды даярдайсыз: сабизди аарчып, кыргычтан чыгарасыз, сарымсакты жука кылып туурайсыз, ачуу калемпирди да тазалап, бєлїктєргє бєлєсїз. Капустаны суудан алып чыгып, тєрткє бєлєсїз. Жалбырактарынын арасына тууралган сабизди, сарымсакты жана ачуу калемпирди саласыз. Муну бууланган банкаларга салып, кайнатылган капкактар менен жаап саласыз. Корейче капуста даяр! Банкаларды кїндїн нуру тїз тийбеген салкын жерге сактап коёсуз.
КАПУСТА МЕНЕН ФАРШТАЛГАН БОЛГАР КАЛЕМПИРИ КЕРЕКТЕЛЇЇЧЇ АЗЫКТАР: • Таттуу болгар калемпири: 8 даана • Капуста: 0,5 кг • Сарымсак: 10-12 тишче • Сабиз: 2 даана • Петрушка Маринад їчїн Суу: 1 л • Шекер: 1 стакан Уксус: 100 г Туз: 1 чоў кашык • Єсїмдїк майы: 4 чоў кашык • Кара тоголок калемпир ДАЯРДОО ЫКМАСЫ: Болгар калемпиринин баш жагын кесип, ичиндеги уруктарын тазалайсыз. Капустаны майда кылып туурайсыз. Сабизди аарчып, кыргычтын майда тишинен єткєрєсїз. Сарымсакты пресстен чыгарасыз. Даярдалган азыктардын баарын кошуп аралаштырасыз. Бул аралашма менен тазаланган болгар калемпиринин ичин толтурасыз. Фаршталган болгар калемпирлерди банкага саласыз. Эми маринадды даярдайсыз. Ал їчїн сууга тузду, шекерди, кара тоголок калемпирди, єсїмдїк майын жана уксусту кошуп отко коюп бир кайнатып аласыз. Банкадагы болгар калемпирлеринин їстїнє петрушкадан салып, анын їстїнє кайнак маринадды куясыз. Банканы кайнатылган капкак менен жабасыз да, мискейдеги сууга салып 15 мїнєт кайнатасыз. Банкалар жарылып кетпеш їчїн мискейдин астына майлык салып койгонуўуз оў. Ал эми мискейдеги суу банканын жарымынан кєбїн жаап турсун. Кайнап бїткєндєн кийин капкагын бурап бекитип, банкаларды оодарып жылуу ороп коёсуз.
№ 144 • 4-сентябрь, 2015-жыл
14
ТЇРКЇН ДЇЙНЄ
Кызыктары тїгєнбєгєн оомалуу жашоо Бир мертебе улуу француз сатириги Франсуа Рабле акчасы калбай калгандыктан, Лондон Парижге жете албай кыйналат. Ырас, кыйынчылыкка чїнчїп калуу Рабленин мїнєзїнє жат! Ал 2 кагаз пакетке їч чымчым шекер салып, ар бирине “Корол їчїн уу”, “Королева їчїн уу” деп жазып кєрїнєє жерге коюп коет. Отелдин кызматкери бєлмєнї жыйнап жатып аны кєрїп мейманкананын ээсине жїгїрїп барат. Ошентип полиция келип, Раблени кармап алышып, конвойдун коштоосунда Парижге жєнєтєт. Парижде прокурор аны суракка ала баштайт. Уу эмес шекер экенине таптакыр ишенбей койгон соў Рабле “ууну” жутуп жибериптир.
КОРОЗ БИЯКТА КАЛЫПТЫР..
їй-бїлєлєрдїн саны кїн єткєн сайын єсїїдє мисалы, 67 жаштагы Зионачандын 39 аялы, 94 баласы, 33 небереси, 14 келини бар. Бул їй-бїлє 100 бєлмєлїї 4 кабат їйдє жашашат. Їй-бїлє ээсинин гана єзїнчє бєлмєсї бар, калган їй-бї-
лє мїчєлєрї їйдїн чоў залында чогуу турушат. Їйдє єздєрїнїн мектеби, кїрїч, эгин талаалары, чоў алма, жемиш багы бар. Їй-бїлє ээси мамлекеттен эч кандай жардам албаганын, їй-бїлєдєгї эркектердин баары ар кандай жашоого єтє керектїї кесипте иштээрин, тапкан акча каражаттарын тамак-аш, кийим-кече сатып алууга керектээрин, мамлекеттен эч кандай жардам сурашпагандыгын єтє сыймыктануу менен айтат.
179 ЖАШТАГЫ КАРЫЯ ЄЛЇМЇН КЇТЇП ТАЖАГАН..
Дїйнєдє эў кєп їй-бїлє Индиянын Бактванг кыштагында жашайт. Алардын їй-бїлєсї 181 адамдан турат. Мындай Араб ханзадаларынын келери да ушуга байланыштуу эле, ошол їчїн аларды тегерене тейлегендер болот, а тургай сакчылары менен коштоп жїргєндєргє керектїї курал берилет. Ал жерде анын орду чоў, эки тараптын кєздєй тилмечи, ханзаадаларды жана алар менен чогуу келгендерди коштоп жїрїїчї менеджер, Арсенсиз алар бирин бири жалдырап караган балык болуп калышат, демек, ага мылтыктын мылтыгы, жок эле дегенде сєзсїз тапанча берилет. Иши оўолгону турат, анан ошол тапанчаны ал єзїнє калтырат, анын жолу єзїнєн єзї табылат, аўчылык эгер аларга айтып бїткїс бир керемет дїйнєгє айланган болсо, анда кумары канган ханзаадалар кїн кармап кїлїп турганда тапанчаны жєн эле белекке берип коюшу ыктымал. Тоодогу тамаша бїткєн соў, шашыла шаарга келет да, кєксєгєнїн алеки саатта бїтїрєт. Ооба, жакшы кыял жарпыўды жазат дегенди дил жарыгы кылды да, Туюк-Жардагы Бектур агасына шылтоолоп кетип калмак болду. Телефон ойготкон кїн ушинтип башталды. Жалдыраган телефондун безбелдектей кєшєрє безилдегенинде кеп бар экен, маў басып турган, дароо эсине келтирди, єткєн тїндєн єрт алып, анан тїшїндє да жанын кыйнаган дил азабынан єзїнїн кадимки жай турмушуна кайтып келди. Ойлонду, ойлонгондо да акылы менен ойлонуп, єзїнє єзї тыюу салып, єзї менен єзї тынчтык келишимин тїзїп, ажырыктын тамырындай жайылып бараткан каргашалуу ойлорун убактылуу четке какты. Иш, аны аткарыш керек. Анан ичинен: «Арс, болду, болду, акылыўа кел! Азыр ал жєнїндє ойлонууга болбойт, мээў ордундабы, Арс?» - деп жатты. Арс Айданасы эркелетип атаган ат, бул болсо аны Айа деп эркелетчї. Аттигин десеўчи, дилиўде кїйгєн ал кїндєрдєн каўырык тїтєткєн їшкїрїк гана калды. Эрксизден ал ушуну эстегенде єзїн эрте кїздє эле жалбырактары кїбїлгєн дарактай сезет. Жандїйнєсїндє илип алар эч нерсе жок. Иштеш керек, илегилек санаалар менен
№ 144 • 4-сентябрь, 2015-жыл
Индиянын тїндїгїндє 179 жаштагы дїйнєдєгї эў кары адам жашайт. Анын аты - Махашта Мураси, ал 1835-жылы 6-январда жарык дїйнєгє келген. Учурда жергиликтїї калк ага Єлбєс деген ат коюп алган. “Мен єлїмдї кїтїїдєн тажа-
дым, ал мени унутуп калса керек”,- деп тагдырына нааразы болгон карыя чет элдик маалымат каражаттарынын бири менен маек курган. “Азыркы кїндє менин эч кимим жок калды, жадагалса неберелеримди да кєп жыл мурун о дїйнєгє узаткам. Ал эми єзїм ар бир кечирген кїнїмдї єлїмдї кїтїї менен єткєрєм. Акыркы учурда єлїмдєн деле їмїтїм їзїлїп бара жатат, мен єлбєс адам окшойм”,- дейт М.Мураси. Карыянын айтымына караганда, ал Индиянын Бангалор шаарында чоўойгон. 1957-жылга чейин єтїкчї болуп эмгектенип, 122 жашында пенсияга чыккан. Белгилїї болгондой, Махашта Мурасинин колунда анын єздїгїн тактаган бир да документи жок. Ал акыркы жолу дарыгерге
мындан 43 жыл мурун кайрылганы маалым. Бирок аны медициналык кароодон єткєргєн дарыгер да мындан бир нече жыл мурун каза болуп, эч кандай тиешелїї кагаздарды калтырган эмес. Ал эми бїгїнкї кїндє карыяны медициналык ка-
ЧЫЎГЫЗ АЙТМАТОВ (Сандан санга)
Тоолор кулаганда (КЫЗКАЙЫП)
Роман
єзїнє азап їйгєнї жетишер, тирїї туруп єлмєк болду. Иш толтура! Башы башталып, аягына чыга элек, а чыны редакцияларга зарыл болгон канча материалдары бар. Єзї кїнєєлїї, болбосо, учур проблемаларын козгогон публицистикалардан тарта, кайдагы бир гидроэнергетика маселелерине чейинки темаларга дейре кайрылган аягы жок макалалары бар. Мындай болгон эмес, башында быштыбы, кагазга тїшїп, редакцияга жетчї. Кашаў аттай кайдыгерлик кєбїнчє ага ушу кєз карандысыз журналист атыккандан кийин уялаш болуп кетти окшойт. Эркин да! Эч кимге отчёт бербейсиў, эч ким да сени тескебейт. Кааласам иштейм, каалабасам жок! Кудайды караса боло, ушу кантип болсун! Бїт баарынан оолактоо їчїн, єзїнїн киши колдуу болгон сїйїїсїнє, єзїнїн киши колдуу болгон идеясына кайгы-муў
баскан жїрєгїн бекер кїйгїзбєш їчїн жекирїїдєн азыр эч нерсе чыкпайт деп, ал єзїнїн кєўїлїн єзї кєтєрїп жатты. Анын їстїнє каргыш алгыр капитализм єз билгенин жасоодо! Жасайт, ага эч ким каршы чыга албайт. Капитализм дейт, деги буга капитализмдин кандай тиешеси бар дейм да? Ооба, ооба, идеяны товар катары сатып алууга да, аны акчага сатып жиберїїгє да, андан калса ошо идея дегенге тыюу салууга да болот, демек, акчага бїт бардыгын жасоого толук мїмкїн. Андай болсо тиешеси бар экен. А бирок сен мындай кырдаалга сатып албоочу катары, таптакыр башка, кєчтєн келген кемпайсыў, ошол їчїн єз энчиўди єзїў ал. Жалгыз экениўе караба, тигилерди эрєєлгє чакыр, анан кєрєсїў, туурадан чыккан туз баштыктай бул ким деп, жети бїктєп, бир тїзєп, как жерге казыктай кагып жиберет. Башыўды жулуп ыргы-
роодон єткєрїп, жашын аныктоого анын ден соолугунун начардыгы себеп болгону айтылат маалыматта. 2015-жылдын 6-январында Махашта Мураси 180 жаш курагын белгилемекчи.
ЧАЧЫН 30 ЖЫЛ МУРДА АКЫРКЫ ЖОЛУ ЖУУГАН ЖАРАН..
86 жаштагы Вьетнамдык Нгуен Ван Цзянь чачынын узундугу 4 метр, салмагы 2 кг. Акыркы жолу чачын мектепти аяктап жатканда кестирип, аябай катуу ооруп, эч кандай дары жардам берген эмес. Убакыттын єтїшї менен чачын кестиргендиги їчїн ооруп калганын билет. Ошондон кийин кестирген эмес. Чачын акыркы жолу 30 жыл мурда жууган экен.
тат, сурагын сатып алат. Ошондуктан ар нерсенин єз жолу, болор сайты деген бар, жетишет, жолбун ойду унут кыл. Билгениў барбы, бїт баарына тїкїрїп сал да басып кет деп єзїнє єзї акыл берип жатты. Анын їстїнє кыдырдай болуп Бектур ага келип, башка маселе чыга калбадыбы! Сєз олуттуу болот. Єзїн єзї биротоло тынчытып салган єўдєнїп, анан ошол эле учурда алданеге кайрадан єзїн жетелеп баргандай болду, ооба, Кызкайыптын алдында айыптуудай алайып, кечирим сурап актангандай, аны жалбарып жооткотуп жаткандай тейде турду. Кыялында экинчи єзї Кызкайыпка Арсендин эшигинин алдында туруп кайрылып, ага бир нерселерди эзиле шыбырап жаткансыды. Ал тигиге угузбагандай, а бирок ал тїшїнгєндєй кылып эбиреп, Кызкайып, бїт бардыгы жайында болот, бир аз эле чыдай турчу, макулбу деп кечирим сурап жаткандай жалбара шыбырады. Кудай буйруса бир нерсе болот, анан мен Айдана экєєўєрдї жолугуштурам, укмуш музыка болот, классиканын кайра жаралышы башталат! Ошондо Айдана сахнада болот, а сен сахнанын артында анын жанында эле болосуў, бїт бардыгын кєрєсїў, бїт бардыгын угасыў. Ошол їчїн бир азга гана чыдай тур. Анан бул жерде Айдана кїнєєлїїбї же жокпу, аны ойлон. Эгер билгиў келсе, ал єз ыктыяры менен бизди таштап кеткен жок, сен туура тїшїнєсїў, анткени аны да куду сени уурдагандай уурдап кетишти, ооба, азыркыча азгырып уурдап кетишти, акча їчїн акчага сатып алышты. Ооба, ошентишти, мурда сулуу кыздарды эрк-оюна карабай атка таўып эле ала качып кетишчї, азыр болсо андайларды долларга ороп, атак-даўк менен арчындап алып кетишет, мындайда єздєрї эле чуркап барышат, байлык їйїрлєрїнє кошулушат, жылкылардын ээси миллионерлер, аларды доллар менен камчылап, долларды жем кылып берип, багып алат. Ушинтип жашап калдык. Башка жол жок, бардыгынын тагдыры базарга гана байланган.
СКАНВОРД
15
№ 144 • 4-сентябрь, 2015-жыл
16
Їнємдєєнїн эў жєнєкєй жолу – “Мегакомдон”
«Элдик80» опциясы Азыркы їй кожойкелеринин жашоо образдары активдїї– бир жагынан єзїнїн жакындарына кам кєрїшсє, ошол эле учурда їй иштерине дагы жетишет, ар кандай курстарга катышат, фитнесклубдарга барышат. “Мегаком” заманга шайкеш арыштаган ар бир кожойкенин муктаждыгын толугу менен камсыз кыла турган, ыўгайлуу баадагы “Элдик80” опциясын сунуш кылат. «Элдик 80» опциясы жумасына болгону 80 сом. Єз ичине тармак ичиндеги сїйлєшїїнїн 500 мїнєтїн, 1 000 SMSти жана 2 100 мегабайт интернет-трафигин камтыйт! Эми їй кожойкелери жана дагы ким байланыштан їнємдєєнї кааласа: • жакындары менен кєбїрєєк сїйлєшє алат; • акысыз SMS жибере алат. Линиянын ары жагындагы абонент телефонго жооп бербей жаткан учурда ыўгайлуу;
№ 144 • 4-сентябрь, 2015-жыл
• Интернетти максималдуу пайдалана алат. 2100 мегабайт Instagram, YouTubeдарда сїрєт, видео кєргєнгє, мессенджерлерде баарлашууга, сїйїктїї обондоруўузду жїктєп алууга, пайдалуу жана кызыктуу сайттарга кирїїгє толугу менен жетиштїї. Їйдєгї жумуштарыўыздын кєп болгонуна карабай, маалыматка ыкчам ээ боло аласыз. Мобилдик интернет дайыма Сиз менен! Мындай мїмкїнчїлїктї колдон чыгарбаўыз!. Тарифке єтїп, опцияны кошуу їчїн *303*80*1# сандарын терип чакырыкты басыўыз (єтїї наркы – 25 сом). “Мегакомдун” “Элдик” жаўы тїркїмї ыўгайлуу беш опциянын ичинен бирин тандап алууга мїмкїнчїлїк берет. “Элдик50», «Элдик80», «Элдик120», «Элдик160», «Элдик210» опцияларынын ичинен єзїўїзгє керектїїсїн тандап алыўыз. Толугураак билгиўиз келеби, анда эмесе www. megacom.kg сайтын барактаўыз.
Бейпил кїндїн белгиси. Жаш жубайлар. Фотограф: Султан Досалиев