БИЗДИН ГЕЗИТ 5 ЖАШТА!
2
ПАРТИЯЛАР ТИЗМЕСИ
БАБАНОВ АЛДАП КЕТСЕ, ТЕКЕБАЕВ ТАШТАП КЕТТИ 4-îêòÿáðäà ºòº òóðãàí ïàðëàìåíòòèê øàéëîîãî 34 ïàðòèÿ àò ñàëûøóó íèåòèí áèëäèðèï ÁØÊãà êàéðûëãàí. Òàëàï áîþí÷à 20-àâãóñòêà ÷åéèí ïàðòèÿëàð êóðóëòàéûí ºòêºð¿ï òèçìåñèí àíûêòàøû êåðåê áîë÷ó. Ó÷óðäà 11 ïàðòèÿ ñúåçäãå ÷îãóëóï òèçìåñèí òàêòàãàí. Ýìè äàë óøóë ïàðòèÿëàð àëàìàí æàðûøêà àòòàí÷óäàé áîëóï êàëäû. Áèç òºìºíäº àéðûì ïàðòèÿëàðäûí òèçìåñèíå áàéêîî ñàëäûê. “Ата Мекен” партиясынын бул жолку тизмеси башка партиялардан кескин айырмаланганы белгилїї болду. Партиянын жыйырма жылдан берки принциптерине туура келбеген саясатчылардын алдыўкы сапка чыгышы ич ара таарынычтарды да пайда кылганы айтылууда. “Ата мекендин” сап башында “партия диктатору” Ємїрбек Текебаев турса, экинчи орунга кинорежиссер Садыр Шер илешкен. Ал эми тизмеде їчїнчї болуп Оштун мурдагы мэри Мелис Мырзакматов турат. БШК Мырзакматовду каттоодон баш тартты. Анткени, жакында Ош шаардык соту аны 7 жылга эркинен ажыраткан. Эў кызыгы буга чейин “Кїчтїї Кыргызстан” партиясына мїчє болуп дал ушул партия менен шайлоого катышуу ниетин бирдирген Аида Саянованын тєртїнчї болуп тизмеге кириши болду. “Кїчтїї Кыргызстандын” тїптєєчїлєрїнїн бири Расул Умбеталиев Салянованын мындай бейбаштыгын катуу айыптап чыкты. Ошондой эле бул жолу Текебаев “Ата мекен” їчїн кєп жылдан бери жан їрєп кызмат кылган Бактыбек Каламаматов, Райкан Тєлєгєнєв, Дїйшєн Чотонов, Туратбек Мадылбеков сыяктуу санаалаштарын кєчїккє тээп кєчєгє таштады.
КСДП: ФРАКЦИЯ ЛИДЕРИ БИРИНЧИ, СПИКЕР ЭКИНЧИ Социал-демократтардын тизмесинин сап башында Чынбай Турсунбеков турса, экинчи болуп парламент спикери Асылбек Жээнбеков депутаттыкка аттанууда. Андан ары тизмени Данияр Аттокуров, Галина Скрипкина уласа, бешинчи орунда Бишкек шаардык кеўешинин тєрагасы Марат Иманкулов турат. Ал эми тизмеге жетинчи болуп президенттин маалымат катчысы Жанар Акаев кирген. КСДПнын айрым жаштары мындай тизменин тїзїлїшїнє нааразы болуп, партиянын Жаштар канатынын лидери Ринат Самудиновдун арткы орунга илешип калганына капалыгын билдирген. Ал эми КСДПдан V чакырылышка депутат болуп шайланган Турсунтай Салимов, Токтогул Туманов, Эркин Сакебаев, Данияр Тербишалиев, Эркингїл Иманкожоевалар катардан чыккан. Маалыматтарга караганда бул депутаттар 5 жылдыктагы айрым “косяктарынын” негизинде ушундай
жазалалган.
“ЄНЇГЇЇДЄ” 5 ЖЫЛ ЄЗЇН КЄРСЄТЄ АЛБАГАН ДЕПУТАТТАР ДА БАР “Єнїгїї-Прогресс” партиясы бир-эки жылдан “бери бирге єнїгєбїз” деп тєш кагып келет. Бирок, тизмесине кєз чаптырсаў бул партия менен шайлоого аттанып жаткандар Кыргызстанды єнїктїрїп жыргатчудай эмес. Буга чейин Бакиевдин долбоору катары айтылып келинген “Єнїгїїнїн” сап башына кїтїлгєндєй эле Бакыт Тєрєбаев чыккан. Ошондой эле биринчи бештикте Алтынбек Жунус уулу, Исхак Масалиев, Назира Абирова жана Тынчтыкбек Шайназаров турат. Ал эми Ош окуяларына тиешеси бар делип эл аралык издєєдє жїргєн экс-депутат Алишер Сабировдун жубайы Хулкарпаша Сабирова дал ушул партиядан он биринчи болуп тизмеге кирген. Ошондой эле бул партиянын алдыўкы сабында беш жыл парламентте отуруп, тыўгылыктуу иштей албаган депутаттар да бар.
КЫРГЫЗСТАНДА” БАЙЛАР БОЛСО, “БИР БОЛДО” ЭКСТЕР Кыргызстан” партиясынын тизмесин Чїй облусунун мурунку губернатору Канатбек Исаев жетектейт. Ошондой эле алдыўкы сапта Азиз Турсунбаев, Чолпон Султанбекова, Нурбек Алимбеков сыяктуу лидерлер бар. Ал эми бул партиядан алтынчы болуп катталган Эркин Тентишев “Ар-Намыс” партиясынын тизмесине да алтынчы болуп кирип калыптыр. Эркин мырза “Ар-Намыс” менен эч кандай сїйлєшїїлєр болбогонун ырастап, “Кыргызстан” партиясы менен эле шайлоого аттана турганын билдирген. Чамасы, Ф.Кулов Тентишевдин акчасына кызыккан го. “Бир Бол” партиясынын тизмеси Акаев менен Бакиевдин маалында чоў кызматтарда иштегендерге басым жасагандай. Алсак, сап башында Мыктыбек Абдылдаев, Алтынбек Сулайманов, издєєдє жїргєн Игорь Чудинов, экс-министрлер Акылбек Жапаров, Аскарбек Шадиев жана Кубанычбек Жумалиевдер бар. Илбирстин секириги деп тєш каккан бул партиядагы мурда єзїн кєрсєтє албаган экс-чиновниктер секирик эмес алдыга кадам таштагандан шекшип турабыз.
"Айбат Аймак" коомдук фонду Башкы редактор:
Каныбек САПАРОВ
№ 142 • 21-август, 2015-жыл
Ємїрбекова Алтынай, Сабиров Максат, Руслан Казакбаев, Гїлнара Асылбековалар бар. Ал эми “Ата Журттан” жалгыз Талант Мамытов алдыўкы ондукка кирген. Ташиев бул тактика деп єзїн соороткону менен Бабановго кантип алданганын азырга чейин билбей турат. Буга чейин 15 же 16-тизмеге кирем деп мактанып жїргєн Ташиевдин кєздєй адамы Нурлан Шакиев 30дан ылдый тїшїп кеткен. Кыскасы, Камчыбек Кырдыршаев сыртынан сыр билгизбегени менен жан дїйнєсї жабыркап турган маалы.
ЗАМАНДАШТЫН” КЄЧ БАШЫНДА ЧЫНАРА ШЕЙШЕКЕЕВА 19-август кїнї "Замандаш" партиясы да Х съездин єткєрїп, парламенттик шайлоого талапкерлердин тизмесин бекитти. Анын сап башына партияны тїптєгєн Мухтар Ємїракуновдун жубайы Чынара Шейшекеева жазылды. Тыўчыкмалардын баары бул партиядан ойт бергенден кийин “Замандаштын” шайлоого катышып-катышпашы бїдємїк болуп турган.
ТАШИЕВ АРТТА КАЛЫП, БАБАНОВ АЛДАП КЕТТИБИ? Республика Ата Журт” партиясынын тизмесине кєпчїлїк кызыгып жаткан. Анткени, Бабанов менен Ташиевдин кимиси тизмеде биринчи болот деген суроо кєпчїлїктї кызыктырып турган. Аталган партиянын тизмеси эл кїткєндєн такыр башкача болуп чыкты. Бабанов куулук кылып, Ташиевди 41-тизмеге таштап, алдыўкы ондукка Талант Мамытовдон башканы илештирбептир. Мисалы, сап башында Ємїрбек Токтогулович єзї турса, андан кийин “республикачылар” Алтынбек Кылычбаев,
Бул партиянын тизмесинде экинчи болуп Гапар Исаев кирсе, їчїнчї катарда депутат Замир Бекбоев турат. Андан ары Кадырбек Бусурманкулов, Асел Атабекова, Алмаз Медеров, Сапарбек Асанов, Ниязбай Жураев, Елена Булдакова тизмени толуктаса, “Ар Намыс” партиясынын депутаты Бактыгул Маматов жана "Калыс" саясий кыймылынын тєрагасы Жеўиш Молдокматов толуктап турат.
Коммерциялык директор:
Редактордун орун басары: Карачач ШАКИРОВА
Жооптуу редактор:
Веб-сайт: www.AIBAT.kg
Рахатбек РЫСАЛИЕВ
Электрондук каттар їчїн дарегибиз: aybatkg@mail.ru Редакцияга келген материалдар жана сїрєттєр кайтарылбайт.
Бектур БАЙМОЎОЛОВ Тел. (0772) 16 11 00
Гезит ээси:
ТОКОЧУЎ БОЛСО КАДЫРЛУУСУЎ, ЖЕ КАЛППЫ?
Редакциялык жамаат: Акинай АЙДАРОВА Тєлєбїбї КАСЫМАЛИЕВА Дамир ЭСЕНГУЛОВ Мирбек МАМБЕТОВ
Гезит редакциянын компьютердик басма бєлїмїндє терилип, жасалгаланды.
Балык депутат болуп беш жыл парламентте отургандарга ашык болгондор деле бар экен. Маселен “Республика Ата Журттун” капчыктууларынын бири Динара Исаева экени жалганбы? Ошонусуна карап тизмеге киргизишти да? Эгерде колунда бултактата кармаган май токочу болбосо ага салам да беришмек эмес. Ал эми акыл-парасаты бар, оозунан шекери куюлган айымдарды эстеген жан жок. Танка минип башка партияларды талкалайм дегендердин башында бараткан Ташиев эмне їчїн 41-болуп калды дегендерге айта кетели. Капыстан булардын тилеги ишке ашып кетсе Камчыкеў Єкмєт башчылыкты чеўгелдегиси келерин кыйытканы болду деп эсептегиле. Чамасы депутаттыкка караганда чарбалык ишти жєндєйїн деген окшобойбу? Кыял деген абдан кїлїк эмеспи?
АНДАЙ ЭМЕС, МЫНДАЙ ЭКЕН Гезитибиздин 07.08.2015-жылдагы чыккан санында ««Єнїгїї-Прогресс» Жалал-Абадда ММК булактарын кєзємєлдєп, Бакиевдердин саясатын жїргїзїп атабы?» деген темада макала жарык кєргєн. Ал макалада Жалил Сапаров, Бактыкан Ажымаматова аттуу журналисттер бир эле учурда 3-4 жерде иштеп айлык акы алышат экен, анткени алар «Єнїгїї-Прогресс» партиясынын пиарчылары экен деп айтылган. Мындан сырткары Арстан Якубов ЖТР телеканалында иштеп, «Єнїгїї-Прогресстин» ишмердїїлїгїн телеканал аркылуу бекер жарыялап турганы їчїн «Акыйкат» гезитине баш редактор болуп кетиптир деген маалымат кеткен. Жалпысынан бул аймактагы маалымат булактарынын жетекчилик кызматтарында дагы деле Бакиевдин убагында жетекчилик кылгандар тейлеп, дагы деле ошолордун кетменин чаап келет деп жазылган. Бул макала жарыкка чыккан соў бизге телефон чалуулар болуп, маалыматтын чын-бышыгын кайрадан текшерип кєрсєк, жалган болуп чыкты. «Жаўылбас жаак, мїдїрїлбєс туяк болбойт» эмеспи. Андыктан биз кесиптештерибизге албан ийгиликтерди каалайбыз.
Гезитте жарыяланган материалдар редакциянын кєз карашын чагылдырбайт. Макала жана интервьюлардагы чындыкка дал келбеген маалыматтарга макала жазган жана интервью берген инсандар єздєрї жоопкер. Жарнамалардын мазмунуна жарнама берїїчїлєр жооптуу. Жарнамалык материалдар:
Кыргыз Республикасынын Адилет министрлигинде катталган, Каттоо № 1853 Гезит «ММК колдоо боюнча борбор» фондунун басмаканасында басылды Гезит келишим баада.
Буйрутма №2008
Нускасы: 1500
3
САЙ-САТ Жамин АКИМАЛИЕВ, Айыл чарба илимдеринин доктору:
“ТЕКЕБАЕВ МЫРЗАКМАТОВ МЕНЕН БИРИГИП, АТА МЕКЕНДИН ЖАНА ЄЗЇНЇН БАРКЫН КЕТИРИП АЛДЫ” - Азыркы тапта шайлоого аттанып аткан партиялардын тизмесинде алдыўкы ондукка кирген саясатчыларга кандай баа бересиз? - Мен акыркы кездеги шайлоого аттанган партиялардын айрымдарынын тизмегин карап жиним келип олтурган убагым. Бир жагынан таў калыштуу. Менин таў калганым “Ата Мекен” партиясынын тєрагасы Ємїрбек Текебаевдин кадамдары. Ал 1990-жылы биз легендарлуу парламенттин депутаты болуп келгенибизде жаш, їйлєнє элек, келечеги бар єжєр жигит эле. Саясатта єжєрлєнїп принципти кармап бир топ жылдан бери иштеп келди. “КСДП” менен “Ата Мекен” партиясы бир топ жылдан бери иштеп, элге эмгеги сиўген партиялар болушкан. Эми минтип Ємїрбек Текебаев менен Мырзакматовдун биригишин, бир партияда бир тизмеде турганын кєрїп, Ємїрбек мырзаны эч нерсеге карабай бийликке жулунуп калган экен деп ойлодум. Мен муну эмне себептен айтып жатам. Себеби бир учурда Мырзакматов катуу чыгып жаткан учурда улуттук деўгээлдеги чыгаан жигит го деп кєп нерседен їмїт арткам. Кийинчерек бир сєзї мага жаман таасир калтырды “биз оштук кыргыздарды кєтєрїшїбїз керек” деп айтканы. Чыныгы кыйын жигит эч убакта регионалдык деўгээлде ой жїгїртбєшї керек эле. Бул боюнча мен сындап гезитке да макала бергем. Кийинчерек байкасам, ал жигиттен да кыргыз їчїн кєптї їмїттєнїїгє болбой тургандай сезилип калды. Мен ошол себептїї “Ата Мекен” партиясы жана Ємїрбек Текебаев бир топ баркын кетирип алды деп айтам. - Мындан башка партиялардын тизмесине карап кєрдїўїзбї?
- “Республика Ата-Журт” партиясынын башында турган, Бабанов менен Камчы Ташиев тууралуу эки ооз кеп айтайын. Бабановду болсо премьер болгондо кєрдїк. Эч нерсе жасай алган жок. Ташиев болсо, тосмону ашып єтєм деп бышып жетиле элек саясатчы экендигин кєргєздї. Алар ойлошкон да “сен тїштїктєн болсоў, мен тїндїктєн, сени тїштїк колдойт, мени тїндїк колдойт” деп. Чыныгы саясатчы болсо эч качан андай ойлонбошу керек. Ошентип ойлонгондун єзї элди экиге бєлїп карагандык. Эгер кыргыз їчїн нээти ак болсо эл эч качан саясатчыны тїштїк, тїндїк дебей колдойт. Анткени кыргыз эли эзелтен бєлїнбєгєн эл. Мына ушундай эле Салымбеков Аскар менен Мадумаровдо да байкалат. Алар да “сени тїштїк, мени тїндїк колдойт” деп бирикти да. Болбосо, алардын эч кандай саясий биригїїгє кєз карашы туура келбейт болчу. Бул чыныгы шайлоонун шайтан оюндары болуп жатат да. Мен ишенип колдоюн деген буйруса партиялар бар. Добушумду ошолорго эле салам.
Марс САРИЕВ, саясий серепчи:
“МЫНДАЙ ЖОЛ КЕЛЕЧЕККЕ ЖАКШЫЛЫК АЛЫП КЕЛБЕЙТ” гана жакшы жасап жатат. Мисалы, Салянованын єзїнчє электораты, Мырзакматовдун єзїнчє электораты бар десек болот. Пиар жагынан туура иш кылышты. Бирок алардын кадамы партиялык тїзїлїшкє, парламенттик тїзїлїшкє чоў зыян алып келет. Ар кандай метод колдонуп, эптеп-септеп бийликке жетїїнї кєздєшїїдє. Ошол їчїн жалпы келечегибизге зыян алып келет. Идеялогия жана принцип менен иштеген партия жок болууда деген жыйынтык чыгарса болот.
- Марс мырза, азыркы тапта шайлоого аттанып аткан партиялардын тизмесинде алдыўкы ондукка кирген саясатчыларга кандай баа бересиз? - «Республика Ата-Журт», «Ата-Мекен», «Єнїгїї» сыяктуу партияларда платформа, идеялогия жок экенин байкай алдым. Анткени, баары эле пиар жасаганга маш экен. «Ата Мекен» партиясынын алдыўкы орундуктарын карап кєрсєк, Мырзакматов менен Салянова жанаша жїрєт. Буларда принцип деген барбы? Мындай тїзїлїш менен кетсе келечекке жакшылык алып келбейт. Булар пиарды
Чынара ЭСЕНГУЛОВА, саясий серепчи:
“АЙРЫМ ПАРТИЯ ЛИДЕРЛЕРИ БИЙЛИККЕ КЕЛЇЇ МАКСАТЫНДА ТАНДЕМДЕШЇЇДЄ”
ШАЙЛОО АЛДЫНДА КЫЗЫЛ КУЛАКТЫККА АЛДЫРБАСАК Шайлоо жакындап ар кайсы партиялар элге тїрдїї убадаларды берип баштады. Айрымдары Бишкектин тегерегиндеги мыйзамсыз курулуштарды мыйзамдаштырабыз деп жарандардын башын айлантууда. Ал эми 19-августта тегерек столдо Бишкектин мэри Кубанычбек Кулматов шаардыктарды, жерлерди єз билемдик менен басып алгандарды, саясатчылардын жана партиялардын «кызыл китептерди» алып берїї убадаларына ишенбєєгє чакырды. Калаа башчысы кайсы бир партиялар айрым адамдарды пайдалануу менен элди алдого аракет кылып жатканын белгилеп, шаар бийлиги мыйзамсыз иштерге жол бербей турганын кошумчалады. “Азыр айрым партиянын лидерлери шаардын тегерегиндеги мыйзамсыз курулуштарды легалдаштырабыз деп убада берїїдє. Алар мурда да жогорку кызматтарды ээлешкен, єздєрї колдогу ОБОН алдамчыларын тїртїї менен ондогон жер тилкелерин мыйзамдаштырууга жеке талапкер, бїгїн болсо кайрадан элдерди алдагылары келип жатат. Тїшїнгїлє, эч ким, андан
дагы бул популисттер, єзїм билемдик менен басып алынган жерлерге «кызыл китептерди» алып бере алышпайт. Мыйзам дагы, шаардыктар єздєрї дагы єзїм билемдик менен басып алуулардын жаўы толкунун болтурбоо їчїн мыйзамга каршы иш-аракеттерге жол бербейт», - деп белгиледи К.Кулматов Бишкектеги тегерек столдо. Ошондой эле, шаар башчысы жер басып алгандарды ачыкка чыгаруу жолу табылганын билдирди. Жеке турак-жай куруу департаментинин башчысы Самарбек Болотбеков, бул їчїн жарандарды каттоого алуу сунушталып жатканын белгиледи. Учурда жаўы конуштардагы 6 миў 300 їйдїн кызыл китеби жок. Буга чейин дал ушундай мыйзамсыздык маселесин “Ата Мекен” партиясынын лидери Ємїрбек Текебаев кєтєрїп чыккан. Бирок, анын мындай демилгесин кєпчїлїк депутаттар четке каккан эле. Белгилїї укук коргоочу Токтайым Їмєталиева Текебаев мындай кадамы менен жаўы конуштагылардын колдоосун жана добушун алууну кєздєп жатканын маалымат каражаттарына билдирген.
- Мисалдар менен айта кетесизби? - Мисалга алсак, “Республика-АтаЖурт”, “Бир бол”, “Єнїгїї” партиясы бийликке жетсек деп ар кайсы платформаны колдонуп жатат. Булар азыр партиялык деўгээлге жете элек десек болот. Бул партиялардагы адамдар, партиялык кризиске алып келет. Мисалы “Бир болдон” ачык чакырык кыла турган адамдарды кєрє алган жокмун, “Єнїгїї” партиясынын тизмеси да кубантаарлык эмес. Ал эми “Ата Мекен” партиясындагы тизмени кєрїп таў калат экенсиў, Мындай абал креативный абалга салат. Мисалы, соттогон адамдын аты-жєнї соттолгон адамдан кийин жазылып турат. Кыскасы, Акаев, Бакиевдин учурундагы адамдарды ушулардан байкадым. Менимче, эч кандай єзгєрїї алып келе албайт.
- Азыркы тапта шайлоого аттанып аткан партиялардын тизмесинде алдыўкы ондукка кирген саясатчыларга кандай баа бересиз? Мисалы, «Республика Ата-Журт», «Ата-Мекен», «Єнїгїї» партияларынын алдыўкы ондугуна? - Чын эле азыр шайлоого катышуучулардын, тизмесин карап чыгып эмне дээримди да билбей калдым. Кече эле бир партиянын чечїїчї кадры болуп жїргєндєр бїгїн башка партияга келип кошулуусу таў калтырат экен. Мисалга алсак, “Республика Ата-Журт” партиясы мурда бир кєз караштагы саясатчы эместигин бир топ жолу далилдеген, бїгїн биригип
шайлоого бара жатат. Албетте, мында кєрїнїп турат бул саясатчылардын туруктуу биригїїгє ойлору жок. Бирок, бийликке келїї їчїн болсо да убактылуу тандем курушуп жатат. Мен Ташиевдин саясый бедели бир топ тўшўп кеткенин баса белгилегим келет. Бабанов болсо мурда деле жогорку кызматтарда иштеди, бирок натыйжа берген эмес. Ушул эле кєрїнїштї башка партиялардын баарынан байкоого болот. “Ата Мекен” партиясында эзели бир пикирге келе алышпаган Аида Салянова менен Мелис Мырзакматовдун тизмеге кириши кєп суроону жаратат. “Азаттык” деп аталган партиянын тизмеси айрыкча таў калтырды. Шашылыштан ар кайсыл жактан биригип алгандары байкалып турат.
- Анда кїзгї шайлоого карата саясатка эч кандай тиешеси жок да жарандарыбыз кошулуп жатабы, же кайсыдыр бир жаўыланууну байкадыўызбы? - Чындыгында жаўыланууну КСДП партиясынан эле байкоого болот. Ал жакта буга чейин биз билбеген бирок, туруктуу кєз карашы бар бир топ жаштарды кєрїїгє болот. Мындан улам КСДП партиясы келечегине кам кєрїп, жаўыланып баштаган экендигин байкоого болот. Башка партиялардын кєпчїлїгї мурдагы эле саясатчыларды кєрїп атабыз. Орун алмашуусу эле болбосо ошол эле саясатчылар. № 142 • 21-август, 2015-жыл
4
БАЛДАР – БИЗДИН КЕЛЕЧЕГИБИЗ!
Жибек ЖЕКШЕНОВА, №181 балдар бакчасынын директору:
“БАЛДАР МЕКТЕПКЕ ДАЯР БОЛУП БАРЫШАТ”
ТАМЧЫ КАБАР Ñàðèåâ øààðäûí æîë áåëãèëåðèí òåêøåð¿¿í¿ òàëàï êûëäû ***
Балдар биздин келечегибиз. Алар болбогондо жашоо маўызын жоготуп, адамдар максатсыз жашап калышмак. Ар бир ата-эне балдарын “Бардык жактан жакшы болсо, жакшы ийгиликтерге жетишсе”, - деп тилек кылат. Баланын жакшы чоўоюусу їчїн анын келечекке аттанаар пайдубалын мыкты тургузуш керек. Бала дарак сыяктуу, ага суу куюп тургандай эле, балага да ар бир кадамына кєз салып, кандай шыгы болсо ошого жараша кєтєрмєлєп, жардам берип турса, келечекте їй-бїлєєгє да, коомго да пайдасын тийгизет. Бала эў алгач їйдєн тарбия алып, андан кийин анын биринчи кадамы болгон балдар бакчасынан кєп нерсеге їйрєнє баштайт. Балдар бакчасынын баланын аў-сезиминин єнїп-єсїїсїнє, єз алдынча болуусуна таасири чоў. Биз сєз кыла турган Тунгуч кичирайонундагы №181 балдар бакчасы ачылган кїндєн тартып эл оозуна жакшы жагынан алынып келе жатат. Кандай гана ишкана болбосун эў биринчи жетекчи мыкты кесип кєй болбосо, бардык кылган иштин дайыны чыкпай калат. №181 балдар бакчасынын жетекчиси Жекшенова Жибек Оморовна єзїнїн ишин сїйїп, балдар їчїн жандїйнєсї менен иш алып барып келет. Анын кесипкєйлїгї, талапты катуу койгондугу, єз ишинин майын чыгара аткаргандыгы, коллектив менен мыкты иш алып бара алгандыгы, балдардын келечеги їчїн болгон кїчїн жумшагандыгы менен элдин сыймыгына айланып, батасын алууда. Балдар бакчасынын тарбиячыларын да мыкты адистерди тандап алып, алар менен талапты катуу коюп, бирге ынты-
мактуу иштешет. Тарбиячылар балдардын ар биринин єзїнїн мїнєзїнє жараша мамиле кылып, эў негизгиси келечекте Кыргызстанга пайда алып келе турган мыкты муундарды тарбиялап жатышат. Жибек Оморовна, балдардын ата-энелери менен да тил табышып иштеп келет. Андан сырткары балдар бакчасында тазалык, тартип биринчи орунга коюлган. Жугуштуу оорулар бул бакчада жокко эсе. Санитардык, гигиеналык жагын балдарга дыкат тїшїндїрїп, алардын дайыма таза жїрїїсїнє кам кєрїшєт. Тамак жагын ала турган болсок, тамак жаатында бир да атаэнеден же баладан жаман сєз уга элек. 4 маал ысык тамак берилет. Негизи иште иш тартиби ордунда болсо, баары єз убагында эч кандай маселесиз чечилет. Бул
№ 142 • 21-август, 2015-жыл
жакта да эч бир маселе жок. Эгер маселе пайда боло калса, Жибек Оморовна ал маселени тез аранын ичинде чечїїгє болгон кїчїн жумшайт. Жибек Оморовна аталган балдар бакчасында 15 жылдан бери татыктуу эмгектенип келет. Єзї Кыргыз Республикасынын билим берїїнїн отличниги, Билим берїї Министрликтин ардак грамотасын, шаардык билим берїї башкармалыгынын ардак грамоталарын, райондук билим берїїнїн ардак грамоталарынын ээси.
- Жибек айым, №181 балдар бакчасынын ачылуу тарыхына кайрыла кетсеўиз? - Биздин №181 бала бакчасы Тунгуч кичирайонундагы жалгыз бала бакча болуп эсептелет. Октябрь районуна караштуу бала бакча. Бакчанын ачылганына 23 жыл болуп калды. 1992-жылы ачылыптыр. Єзї шаар боюнча чоў бала бакчалардын бири. Негизи бала бакча 6 группага ылайыкталган болсо бизде бардыгы болуп бала бакчада 14 группа тарбияланат.
Ìýð Êóëìàòîâ Áèøêåê òàøòàíäûäàí êà÷àí àðûëàðûí áèëáåéò *** ÀÊØ ìåíåí áîëãîí ìàêóëäàøóóíó äåíîíñàöèÿëîî òîêòîìó ê¿÷¿íº êèðäè *** Ìýðèÿ òðîëëåéáóñòàðäûí ñàíûí ñîâåò äîîðóíäàãû êºðñºòê¿÷êº æåòêèð¿¿í¿ ìàêñàòòàéò *** Ñàðèåâà: áèëèì áåð¿¿ ñèñòåìàñû ºçãºð¿ï, ìåêòåï ïðîãðàììàñû æà¢ûðòûëàò *** Ñàðèåâà: æà¢û æûëäàí òàðòà ìóãàëèìäåðäèí êàòåãîðèÿñû êàéòàðûëàò
- Былтыр Save the children Корей долбоору менен иштешип, ашканабызды толук ремонттотуп, идиш-аяктарынан бери жаўыртып алдык. Ошол чоў жардам болду.
- Балдардын тамагы кандай? - Балдардын тамагы абдан эле жакшы. Бизде 4 маал ысык тамак берилет. Атаэнелер тамактын жарым акчасын гана тєлєшєт. Бул да болсо ата-энелерге абдан жакшы жеўилдик деп айтаар элем. 50 пайызын акимиат тєлєйт. Менчик балдар бакчасына караганда абдан эле жеўилдик. Азыркы тапта 900 бала тарбияланып жатат. 14 группа болгондон кийин балдар ошончо кєп болуп, мектептегидей болуп калды. Биздин жамаат балдардын жакшы тарбияланышы їчїн болгон кїч аракетин жумшап жатат. Коллективде бардык кызматкерлер жетиштїї, методист, медсестралар бар. Тарбиячылардын жардамчылары айлыктын аздыгына байланыштуу бат-баттан алмашып турат. А негизинен кызматкерлерге эмгек стажга жараша ай-
лык акы тєлєнєт.
- Єкмєт тараптан кандай жардамдар болот? - Чоў бала бакча болгондон кийин, єкмєттєн деле бизге жардам берип турат. А негизи эмеректерди жаўыртканда ата-энелердин жардамы аркылуу жаўыртабыз. Ата-энелердин арасынан демєєрчїлїк кылып єздєрї жардам бергендер бар, ошолордун кїчї менен кармалып турат. Єкмєт тараптан деле кєўїл сыртында калган жокпуз. - Бюджеттик мекемелер долбоорлор менен иштеп жатышпайбы. Сиздер да долбоорлор менен иш алып барасыздарбы?
- №181 балдар бакчасы башка бакчалардан эмнеси менен єзгєчєлєнєт? - Биздин бала бакчада балдар 2 тилде тарбияланышат. Кыргыз жана орус тилдеринде жакшы сїйлєгєндї їйрєтїшєт. Союздун убагында бардык методикалык материалдар орусча болуп калгандыктан, кыргыз тил жагынан кичине жетишпей жатат. Шаардык башкармалыктан методикалык материалдар болсо беришет, єзїбїз да аракет кылып кыргызча материалдарды таап келип сабак єтєбїз. Биздин балдар тамга тааныган бул жакта калсын, мектепке даяр болуп барышат. Мектептеги башталгыч класстын мугалимине абдан эле жеўилдик болот. Себеби, биздин балдар шар окуп, туура жазып, эсеп чыгарганды їйрєнїп барышат. Негизи биздин программа боюнча балдарга оюн тїрїндє эле сабак єтїшїбїз керек. Биздин балдар окуп, жазганды мыкты єздєштїрїп барып жатышат. Бул да болсо биздин коллективдин мыкты эмгектенгендигинде деп билем. Ар бир майрамда тарбиячылар єздєрїнїн группасын майрамга даярдап, номер кєрсєтїшєт. Утренниктерде бийлешет, ырдашат, ыр айтышат ж.б. - Балдар бакчасынын кєйгєйлєрї барбы? - Кєйгєйїбїз эле балдардын кєп болгондугунда. Мурун Тунгуч кичирайонундагы балдар эле келсе азыр жаўы конуштагылар Кара-жыгач, Алтын-Ордо, Єскєн – Ордо, Рухий Мурас деген жаўы конуштарда мамлекеттик бала бакча жок болгондугуна байланыштуу, баары балдарын алып келишет. Баары эле балдарын бала бакчасына берип, мектепке даярдагысы келет. Алардын баарын алганга бизде мїмкїнчїлїк жок. Анан эле, “Бизди эмнеге албайсыўар? Башкаларды алып жатыпсыўар го?..” – деген сєздєр чыгат. Андан башка чоў кєйгєйїбїз деле жок. Тєлєбїбї КАСЫМАЛИЕВА
*** ªÊÌ àáà ûðàéûíäàãû êåñêèí ºçãºð¿¿ òóóðàëóó øàøûëûø áèëäèðåò *** Êûðãûç-ºçáåê ÷åê àðàñûí ÷å÷¿¿ àðàñàò àáàëäà *** ªçáåêñòàí àéìàãûíäàãû Êûðãûçñòàí ýëåêòð ëèíèÿñû êº÷¿ð¿ëºò *** Àæû ñàïàðãà àòòàíãàíäàðäûí ý¢ óëóóñó 93 æàøòàãû áàòêåíäèê àêñàêàë *** Âàëþòà ðûíîãóíäàãû ºçãºð¿¿ëºð㺠Êûðãûçñòàí òóðóøòóê áåðå àëàò *** Áèîìåòðèêàëûê êàòòîî 19-ñåíòÿáðãà ÷åéèí æ¿ðã¿ç¿ëºò *** Áàçàð-Êîðãîí ðàéîíóíóí Æàç-Êå÷¿¿ äàðûÿñûíà 120 ìè¢ ñîìäóê àñìà êºï¿ðº êóðóëàò *** Áèðèí÷è æàðûì æûëäûêòà Îø îáëóñóíäà 5 ìè¢ õèðóðãèÿëûê îïåðàöèÿ æàñàëäû *** “Êóðìàíæàí Äàòêà” òàñìàñû Êîòáóñòà (Ãåðìàíèÿ) ýë àðàëûê êèíîôåñòèâàëãà êàòûøóóãà òàíäàëäû *** Æàëàë-Àáàä ìåêòåïòåðèíå 350 ìóãàëèì æåòèøïåéò *** Îøòîãó ìåêòåïòåðäå ðàäèî èøòåï áàøòàéò *** ×åê àðàäàí îê-äàðû àëûï ºò¿¿ãº àðàêåò êûëãàí êàçàê æàðàíû êàðìàëäû *** Ñàðû-Òàø — Êàðàìûê óíàà æîëóíàí 42 êã ãàøèø ìåíåí òàæèê æàðàíû êàðìàëäû *** 2007-æûëäàðû êàòòàëãàí ìàëäûí øàðï îîðóñó á¿ã¿íê¿ ê¿íäº Êûðãûçñòàíäà æîê *** Ò¿íä¿ê æàíà Ò¿øò¿ê Êîðåÿ àðòèëëåðèÿäàí àòûøòû ***
5 САЯСЫЙ СОЙКУЛУКТУН ЭПИДЕМИЯСЫН ЖАРАТКАН «ШУРКУЯЛАР» ЄМЇРБЕК ТЕКЕБАЕВДИН КАЛТАСЫНА КАНДАЙЧА АКЧАНЫ БУРДАДЫ? Алдыдагы парламенттик шайлоо кыргыз эли їчїн, кыргызстандыктар їчїн чооў «ачылыш» жасай турган болду. Кыязы жасап деле койду окшойт. Эгерим сырын алдырбаган «Ата-Мекен» партиясынын лидери Ємїрбек Чиркешович бу саам сырын алдырды. Беткапты сыйрып алыс ыргытты. «Акчалуулар жана артында арбыныраак тарапташтары барлар, бийликке нааразы болуп жїргєндєр мага келгиле» деп партиясынын эшигин кеў-кесири ачып койду. Башкы социалисттин мындай кадамына саясат талдоочулар да адегенде анчейин тїшїнє албай, баштарын катырып отурду. Анан акыры табышмактын жандырмагын табышты белем «Бул Текебаевдин партия лидери катары парламенттик шайлоого акыркы барышы окшойт» деп тыянак чыгарып жиберишти. Ал эми кєздєгєнїн тїз эле качыра салып сындап жиберчї саясат талдоочу «Карышкыр» каймана атындагы Сабыр Муканбетов кыргыз тилдїї басылмалардын бири аркылуу «Ємїрбек Текебаев капилеттен шымына чычып жиберди» деп тїз эле «бетке чапты». «Капырай ай-йе, даараткана узакта бекен, же ачыган коон жеп алыптырбы?» деп тїшїнє албай отурсак, кєрсє ал Текебаевдин саясый кадамдары тууралуу образ менен айтып атыптыр да. Болгону аны жазган журналист образдуу сїрєттєєнї тырмакчага алууну унутуп калыптыр. Сабыр агабыз «Карышкыр» деген атты бекеринен албаган экен деп калдык. Ал башкаларчылап «кагазга ороп», жымсалдатып отурбай эле Ємїрбек Чиркешовичтин кадамдары тууралуу чоктой ысык пикирлерин билдириптир. Бир четинен ошолорго токтоло кетели. «Тїштїк тарапта абдан тємєндєп кеткен рейтингин Мелис Мырзакматовдун «Улуттар биримдиги» партиясын кошуп алуу менен «атамекенчилер» ахвалы кескин оўолуп, Ошто овацияга кабылып, кенен-кесири басып калышты. Ошого дердеўдеп кетиштиби, же каражаттан каржалыштыбы, же «Алтынды кєргєндє пайгамбар жолдон чыгыптыр» болдубу, аны-
сын ким билсин, айтор, курултай єткєзїп, тизме тизмектєєдє одоно каталар кетирилип, андан-мындан качкандарга алдыўкы 33 орундар сатылып, калган орундар чучу-кулакка коюлганы катуу нааразычылыктарды жаратты. «Баардык орундар чучу кулакка коюлат экен» дегенге ишенишип, 30 миў долларларын «доом жок, кайра сурабайм, партияга кайрымдуулук иретинде бергем» деген расписка менен тєккєн 70-80 партиялаш, партиялаш эмес жарандар алданып, акмак болгонун кеч тїшїнїп, кыжырданганын араў басып, тилин тишине катып, араў чыдап жатса, «урдум» деп баса бергендери да болуп жатат» дейт Муканбетов басылмадагы маегинде. Таў кєрї-її… Эгерде чындап эле ушундай болсо, анда «Ата-Мекен» партиясынын ичинде «ит єлїп аткан» турбайбы деп таўдайыбызды такылдаткыча ага деле жоопту єзї берип коюптур: «Баарынан жаманы буга чейин «Ар-Намыс», «Ата-Журт» партияларын курутуп, саясый сойкулуктун эпидемиясын жараткан «шуркуялардын» Ємїрбек Текебаевдин калтасына акчаны бурдап тыгып, алдыўкы орундарды сатып алганы, акчанын жытына мас болгон Ємїкеўдин алкымы андан ары ачылып, эрке кыздарына белек кылгысы келген олигархтарга ж.б. акчалууларга алдыўкы он орундукту беш жїз миў долларга чейин баалап сатып жибергени каўкууланып, партия ичиндеги нааразычылык кїчєп жатат. Буга чейин партияны партия кылып, бир муштумдай фракция болуп берген депутаттары оозунан алдыргандай болуп, жїзїнчї орундарга чейин чачылып жатса, ошо жакшыбы? Анан «атамекенчилер» кантип нааразы болбосун?» деп аягында суроону кабыргасынан коет. Эми буга комментарий берсек, ашыкча болуп калат го. Ансыз да бардыгын кєз алдыга даана тартыла тургандай кылып «балч» эттире айткан экен Сабыр мырза. Мындай «удардан» Ємїкенин кєзї кєгєрбєсє да, кєкїрєк тушу бир аз «ооруп» алат го. Андан ары
дагы ушул эле багытта кебин улаган саясат талдоочу «Ата-Мекенге» кошулуп алган єзї сїрєттємєкчї «шуркуя» саясатчылар бул партия їчїн шайлоодон кийин деле кїчтїї фракция болуп бере албастыгын коомчулук айтып жатканын билдирет. «Кїндїзї эптеп чыдаганы менен тїнкїсїн тиги «сойкулар» бийликтин їйїрїн сагалап, ошол жактан салган салымын кайтарып алууга аракет кылат да» деген эл арасында айтылып аткан пикирге да басым жасаган. Мындан сырткары дагы бир «точный ударды" айта кетпесек болбос. Эске сала кетсек, єткєн 2010-жылдагы парламенттик шайлоодон кийин Арслан Малиев «Текебаевге мен баланча акча бердим эле, убадасын аткарган жок, же акчаны кайтарбайт» деп канча какшап жїрдї. Текебаев мырзанын шаштысын да кетирип жиберди окшойт бир кыйла эле. Эми алдыдагы шайлоодон кийин Сабыр Муканбетовдун айтымында Ємїрбек Чиркеш уулунун артынан «30 Малиев» чуркап калышы мїмкїн экен. Себеби «30 миў долларын доолабайм» деп расписка жазып берип, бирок депутаттык мандат-
ка илешпей калгандар толтура болот да. Анан ошолор биригип алып Текебаевдин бир жерин «эметип…», тїз айткандан тартынып атабыз да… Андан кєрє маектин ушул жерин да гезит бетинен тїз эле кєчїрїп берели: «Мурунку шайлоодо да бир далай адамдарды алдап, алардын ичинен Арслан Малиев айласын кетирип жїрдї эле, эмдиги шайлоодон кийин отуз Малиев чыгып, Текенин «кєчїгїн айрып» койсо, 2017-жылга жетеби?» дейт «Карышкыр». Албетте, окуя ушундай болушу мїмкїн болуп турат. Аны Сабыр мырза эч жаап-жашырбай эле айтып коюптур. Текебаев ач кулкунунун айынан заманын тарытып алды деп да кошумчалаптыр. Эми кєпчїлїк эле коомдук ишмерлер айтып келаткандай «Ата-Мекен» партиясы тазалык, принципиалдуулук тууралуу зар какшаса да эч ким ишенбейт. Себептери жогоруда айтылды. «Ата-Мекендин» ушундай абалга келїїсїнє ким кїнєєлїї? Ач кулкунбу, же мансапкорлук, мандат кызыкчылыгыбы? Иши кылса, «сагызган сактыгынан эмес, суктуганан єлбєсє» эле болду да…
КАДЫРЖАН БАТЫРОВДУН “КАН ДОСУ” БЕКТУР АСАНОВ ШАЙЛООГО АТТАНДЫ Эзелтен ынтымакта жашаган эки бир тууган кыргыз-єзбек элдеринин ортосуна от жагып, жїздєгєн бейкїнєє адамдардын канына забын болгон Кадыржан Батыровдун “кан досу” Бектур Асанов «Эгемен Кыргызстан» аттуу партиясын «токунуп» минип, жанына «ат кошчу» катары БОКчулардын кагаз ташыгычы Кубанычбек Кадыровду ээрчитип алып шайлоого карай аттанды. Тизменин алдыўкы сабында калыў элге таанымал болгон ушул экєєнєн башка эч ким жок. Бул экєє дагы коомчулукка
жакшы жагынан эмес, жалаў ызы-чуулуу окуялардын артынан кулактарын чыгарып атып таанылышкан. Баскан жерлеринен «чєп чыкпайт». Шайлоого карата кєтєргєн «ураандары» - «Ар бир їйдє «кагаз» болсун! Аны кагаз ташыгыч Кубанычбек Кадыров ар бириўердин дааратканаўарга єзї жеткирип берет» деген «кїчтїї» кыйкырык экен. «Дааратканаўарга дайыма кагаз ташып барып турам» дегендей жанында мурдун теўирейте Кубанычбек мырза Бектур мырзанын салмагын «бєлїшїп» колтугунан сїйєп
туру. Не дейт элек? «Ийгилик» каалайбыз! Ошентсе да, бир маанилїї жагдайды айта кетели. Булар “КСДПсыз парламент” ураанын таштап атышпайбы кїйдїрїп. Парламенттик башкаруу системасынын жолго тїшїшїнє, єлкєдєгї кырдаалдын турукташышына, ири энергетикалык, экономикалык долбоорлордун жїзєгє ашышына социал-демократчылардын салымы зор. Эгер КСДП болбосо азыркы парламент аягына чейин иштебейт эле. Жалаў ызы-чуунун їстїндє жїрмєкпїз. Андыктан, ураан таштаардан мурда кичине єздєрїн кїзгїдєн карап коюшса болмок экен. Дамир ЭСЕНГУЛОВ № 142 • 21-август, 2015-жыл
6
МАЕК
Рустам ЖУНУШАЛИЕВ, жеке ишкер:
“ПУТИНДИН САЯСАТЫН, МАМЛЕКЕТКЕ БОЛГОН КАМКОРДУГУН АЙТАТ ЭЛЕМ” Улутчул дешет билбеген, Улутун кимдер сїйбєгєн... Кызыл эт кезден торолтуп Кыялым кєккє кїїлєгєн, Кыргыз деп келгем дїйнєгє Кыргыз деп єтєм дїйнєдєн демекчи ар бир кыргыздын бычакка сап жигиттерибиздин жїрєгїндє, аў сезиминде ушул ыр саптардай єз мекенин сїйгєн, єз эли їчїн кїйгєн сезимге ээ болгондор кєп болсо анда мекенибизди жакшы кїндєр, жаркын келечек кїтєт эле. Бизди кубанычка салган мындай жигиттерибиз такыр жокко эсе эмес. Алардын арасында жїрєгїнїн тїпкїрїндє Кыргыз, кыргыз деген ураан менен жашаган жигиттерибиз да бар. Аз болсо да бирок беделдїї келген жигиттерибиздин бири Жунушалиев Рустам бизде конокто.
- Биздин экономикабызга болгон кєз карашыўыз? - Менин эў башкы максатым бул экономика. Кандай єлкє болбосун экономикасы кїчтїї болсо єлкєсї да кїчтїї болот. Кыргызстандын экономикасын кєтєрє турган жакшы программаларыбыз бар. Бул программаларыбыз єкмєткє дагы альтернатива катары да бере турган программа болуп эсептелинет. Эгер аны єкмєт туура кєрїп кабыл алса, ал программабызды иштетсе да болот. Биздин негизги багыттардын бири мамлекетибизге инвестиция тартуу менен кайра иштетїї ишканалар, фабрика, майда чакан ишканаларды кєбєйтїп реэкспорт мамлекеттен єндїрїї мамлекетине айландырып, ички рынокту камсыз кылып, импорту азайтып єзїбїздїн акчабыз єзїбїздє кала турган болсо, анда мамлекетибиз єсїї, єнїгїї жолуна тїшєт эле.
№ 142 • 21-август, 2015-жыл
Инвестиция тартып єзїнїн мамлекетин гїлдєтїп єстїргєндєр кєп. Бул ыкмага Малайзия, Сингапур себеп болуп бере алат. Убагында бул мамлекеттер кедей мамлекеттердин катарын толуктап турчу, азыр дїйнєдєгї эў єнїккєн 20 мамлекеттин катарына кирип турат. Ошондуктан биз єнїгєбїз десек экономикабызды кїчтєнтїшїбїз керек.
- Сиздер кандай иштерди кыла алдыўыздар? - Биз башкаларчылап єзїбїздї “сама пиар” кылбайбыз. Биз ооздун учу менен сїйлєп адамдын кыялын байыта бербейбиз, ар кандай пиарларды кылбайбыз жана биз аз сїйлєп, кєп иш кылабыз. Биз ооздун учу менен эмес биз иш жїзїндє кєрсєтєбїз. Буга чейин 3 жылдын ичинде 10 ишкана ачсакпы деген пландаган-
быз. Былтыр 4-февралдан, 8-февралга чейин инвестициялык форум єткєрдїк. Ал форумга Европа єлкєлєрїнєн алдыўкы орунда турган миллионер, миллиардерлер келди. Алар менен биргелешкен темирди кайра иштетїї ишкана ачып, азыркы тапта иштеп кучагына 200 адамды алып багып жатат, мындан тышкары Таластын тургуну форумдан инвестор менен таанышып, Таластын кєйгєйлїї маселелеринин бири болгон тєє буурчакты кайра иштетїї иш канасын ачууга сїйлєшїїлєр-
дї жїргїзїп, Кытайдан ишкананы алып келгени жатышат. Азыркы тапта биздин тєє буурчак сырьё абалында 30дан ашык мамлекетке экспортко чыгат экен, ал эми аны сыртын жасалгасын жасап, жакшылап элге жагымдуу кылып чыгара турган болсок, экспорттоло турган єлкєлєр четинен кошулуп кєбєйє баштайт эле.
- Бизнесиўиз жєнїндє кеп кыла кетсек? - Менин жеке бизнесим бар, эки компанияны иштетем. Анын бири инвестиция менен алектенсе экинчиси тоо кендер боюнча иш алып барат. Азыркы тапта “Босгунчак” деген каръерди иштетели деп аракет кылып жатабыз. Кудайым буюрса ал жакты ишке киргизип дагы кыргыз элин жумуш орду менен камсыз кылып, мекенибизге салымыбызды кошолу деп турабыз. - Тоо кен боюнча компаниям бар деп калдыўыз. Азыр бизде эў актуалдуу тема болуп жаткан Кумтєр маселеси боюнча сиздин ой-пикириўиз? - Биздин мамлекеттеги элдин талабынан тышкары дїйнєлїк аренада єзїбїздїн милдеттерибиз да бар. Эгер биз улутташтырып койсок, инвестиция тартуубузда кыйынга туруп калат. Биз бул маселени дипломатиялык жол менен чечишибиз керек. Биз мыйзамсыз тїрдє улутташтырып койсок биз дїйнєлїк аренада єз ордубузду жоготуп коюшубуз мїмкїн. Эгер биз дїйнєлїк аренада ордубузду жоготуп алсак анда бизге инвестиция келиши да кыйын болуп, биздин экономикабызга терс таасирин тийгизип кайра эле биздин жарандарыбыз кыйналып калышы мїмкїн. Кумтєр биздин бюджетибиздин 40 пайызын толуктап турат, кумтєр иштебей калса элдин айлык акысы, пенсия жана башка каражаттар толукталбай ка-
лат. Аларды толукташ їчїн кайрадан тыш жактан карыз алышыбыз керек. тыш жактан карыз алуу бул мамлекеттин єсїп єнїгїїсїнє терс таасирин тийгизери баарыбызга маалым. Менин жеке пикиримде, сунуш катары да айта кетет элем, бул маселени дипломатиялык жолдо чечип, бирок кыргыз элинин кызыкчылыгына чечилиши керек.
- Кумир туткан саясатчыўыз барбы? - Эми мен кумир катары эмес, адамдык сапат катары, ыйык адам катары биздин пайгамбарыбызды эсептейм. Ал инсаныбыздын сабырдуулугу, акылы, бардык сапаттар азыр бардык адамдарга керек. Ал эми, кумир тутсаў сен кандай бир нерсеге байлап койгондой болосуў, кумир туткан адамыўдан ашып да кетишиў мїмкїн. Дїйнєлїк аренада саясатчы катары Ататїрк Кемалды, Франциянын президенти Шарль де Голль, Сингапурдун президенти Ли Куан Юну айтмакмын. Анан азыркы тапта Россиянын президенти Владимир Путин саясатын, мамлекетке болгон камкордугун айтат элем. Мына ушул инсандардай мамлекетти, єз элиўди башкарсаў анда биздин кереметтїї кыргыз эли дїйнєгє таанымал, дїйнєдєгї єлкєлєргє їлгїлїї єлкє болорунан шек санабайм. Ушул инсандардын жїргїзгєн саясаттарынан їлгї алып алга карай кадам шилтешибиз керек. - Бизге келип маек куруп бергениўизге рахмат. Карачач ШАКИРОВА
ЧЫР МАЕК
7
Бекибай Мамытов, коомдук ишмер, юрист:
“Мадумаровду жєнї жок тескей берїїгє эч кимдин акысы жок”
— Айтсаўыз, башкы редакторду сотко берїїгє саясый кызыкчылыктар жокпу? Чамасы талылуу доомат бар болсо керек? — Сотко берип жалган маалыматты далилдєє — ар бир кыргызстандык жарандын акысы. Мындай абал Кыргыз Республикасынын Конституциясында жазылган. Мен єткєндє да “…эгемендїїлїк деп айкыра берип, мыйзамдын чегинде эмес иш жасоо бул — натура” деп, “Ачык сєз”гезитине “Жалган сєз бел ашырган менен эл ашырбайт” деген макала жазгам. Аны сиздер жарыялагансыздар. Ырахмат, чындыкты элге таратканыўыздар їчїн. Башкы редактор болобу, же кабарчы болобу, Кыргызстандын мыйзамдарынын негизинде изилдєє жїргїзїп, аныктыгын же жалгандыгын єзї текшерип туруп маалыматты гезитке жарыяланышын талап кылган Кыргыз Республикасынын “Жалпыга маалымат каражаттары жєнїндє” деген мыйзамынын талаптары бар. Ошондуктан биз аталган гезитти жана анын башкы редакторун сотко берїїдє эч качан саясат кызыкчылыгы жоктугун айта аламын. Сотко берїїдє, сиздер сурагандай, орчундуу доомат бар. Ал доо арыз Бишкек шаарынын Биринчи май райондук сотунда жакында каралмакчы. — Бул шайлоо алдындагы аракет эмеспи? Мындай соттошуулар дайыма саясый єнєктїктїн жїрїшїндє жїз берчї эле? — Жок. “Бїтїн Кыргызстан Эмгек” саясый партиясы ар дайым шайлоолорго мамлекетибиздин мыйзамдарын так аткаруу менен єзїбїздїн тартиптїїлїгїбїздї кєргєзїп келебиз. Алдыдагы шайлоодо да биздин партиянын мыйзамдуулукту сактоо жана тартипти орнотуу деген девизибизди биринчи кезекке коюп, атайын иш-чаралар тїзїлїп, шайлоого баратабыз. Сотко берїї — атайылап жасаган иш-аракет эмес, муну баары тїшїнїп турушат. Эгерде аталган редактор чындыкка дал келбеген материалды чыгарып, Адахан Мадумаровдун эл астындагы таза жїзїн “тескери тартуулабаганда” ал инсан менен аласа-бересебиз жок эле. Ошондуктан, соттошууну — шайлоо алдындагы партиябыздын эл астында пиар-аракети деп атоого караманча далил жок. Ал эми саясый єнєктїк деп эмнени атоого болот? Менин оюмча саясый єнєктїк жана карама-каршылык деген тїшїнїк бар. Бирок, аталган редактор менен, же ал гезиттин ээси менен биздин эч кандай карым-катнаштыгыбыз жок. Гезиттин ээси ким, кайсы партиянын басылмасы экендигин биз билбейбиз жана алар менен єнєктєштїк мамиле жок. Демек, аларга ийгилик каалайбыз, мыйзам чегинде.
— Мынчалык кєшєрїп сотко бергенден кийин утабыз деген ишеним барбы? Бирок тигил тарап демократияны муунтуп жатат деп айгай салаары турган иш да? Аны кожосундай колдоп чыкчулар да жок эмес? — Биринчиден, “кєшєрїп” сотко берген жок. Адахан Кимсанбаевичти гезит єзї сотко берїїгє мажбурлады. Ал айтпаган сєздї айтты деп ааламга жарыя салды, анын ар-намысына, кадыр-баркына шек келтирди… Мындай ахыбалда эмне кылуу керек эле? Албетте, сот аркылуу чындыкка келїї. Демек, баары мыйзам негизинде. Экинчиден, Кыргыз Республикасынын Баш мыйзамында “ар бир адам жеке турмушунун кол тийбестигине, ар намысынын корголушуна укуктуу” деп кашкайып жазылып турат. Ошондуктан ал “кєшєрбєй” эле Конституциялык укугунан пайдаланды. Їчїнчїдєн, туура, “Ууру тойгончо жеп, єлгєнчє карганат” деп таамай айтылган макалдай, азыр баары эле эмес, бирок кээ бир басылмалар єздєрїнїн жазгандарын сотто далилдей албаса эле “сєз эркиндиги бузулду, бийлик куугунтуктап жатат, соттор ага кошумча” дешип “айгай салганы” коомчулукка маалым. Мындай жагдайда мен алардын ар-намысына койдум. Жалпыга маалымат каражаттарын, Монтескьенин учурунан бери эле, дїйнєлїк коом, мамлекеттин тєртїнчї бийлиги деп атап келгендиги белгилїї. Ошол эле учурда, тєртїнчї бийлигибиз єзїнєєзї привилегия берип алыш — биздин мамлекетте бїгїнкї кїндїн приоритети болуп калды. Мындай кєрїнїш — туура эмес багыт, тетири жол, тескери тїшїнїк, чоў апааттарга келтире турган кырдаал. Анткени, чындыкты бурмалаган, дал келбеген, ушак-айыў тараткан, элди экиге бєлгєн жана башка айыўдарды таратуу — бул элди бузган менен барабар. Тєртїнчїдєн, єзїнїн ою, “мен” деген позициясы жок адамдарды ар ким “мурунтугунан жетелеген” малдай кылып, каалаганын кыла берет эмеспи. Мен редакторду андайлардан эмес деп ойлойм. Кээ –кээде “опурулуп” кетмейин байкайм. Ошондуктан аны кожоюндай колдоочулар болбооруна кепил жок. Бирок, “чєгєлєп жашаганча, тике жїрїп жан сакта” дегендей, редактор єзїн кожоюндай колдоочуларынын калпыс аракеттерине жол бербейт деп ойлойм. Анткени, “Чындын чынары єсєєрїн, калптын чырагы єчєєрїн” айтпасак деле белгилїї. — Сот деген узакка созулуп кетчї эле, буга чыдамыўыздар жетеби? — Соттук отурумдардын мєєнєтсїз
созулуп кетиши — азыркы, эгемен учурунда кабыл алынган мыйзамдардын “мыйзамсыздыгы”. Советтердин учурунда чыгарган єкїм, чечим, токтомдордун процессуалдык жактары єтє катуу каралып, сот, прокурор, тергєєчї жана башкаларга ката кетиришкендиги їчїн оор жаза колдонулчу эле. Маселен, ар бир судья, прокурор же тергєєчї бир жылда їч иши ката деп табылса аларды кызматтан кетирчї. Ошондуктан алар мыйзамдын чегинде гана чечим кабыл алышчу. Азырчы — айткандан заарканасыў. Бир айда їч эмес ондогон чечим, єкїмдєрї “брак” деп табылгандар єйдєлєп кетип жатышпайбы. Же калппы? Эми бул жагдайды бєлєк учурда айтайын. Ошондуктан, соттук отурум, менин оюмча, анча деле кєпкє созулбайт. Анткени гезит 6-июль 2015-жылкы № 32 (112)санында “САЯСАТ KG” деген рубрикасында “Адахан Мадумаров “Азия Ньюсту” сотко берди деген, автору аталбаган, демек, башкы редактордун жоопкерчилигинин астында жарыяланган. Ал жерде “Бїтїн Кыргызстан — Эмгек” деп чиркешип алган Адахан Мадумаров “Азия Ньюс” басылмасын жана башкы редактор Аслан Сартбаевди сотко берди. Сынга чычалап, терикпей эле адамча сїйлєшсє болбойт беле?” дептир. Карап туруп ой жїгїртсєк, абдан туура айтылган. Элдин ичинде — редактор єзї жакындашууга, кол кармашууга барып жатса, элдешелик деп жатса А. Мадумаров эмнеге каршы деген суроо сєзсїз туулат. Анткени, ал редакциялык маалыматта, менин оюмча, атайылап эл сезимине жазылган материал камтылган. Таў берет экенсиў. Сын айтам демиш болуп сын эмне экенин билбей, адамдын жеке турмушуна киришип, анын ар-намысына акараат келтирип, эл астында жаманатты кылуунун айырмасын билбеген гезит — айыпка жыгылып, кайра эл астында кечирим суроого мыйзам жолунда милдеттїї. Андан ары, гезит, єздєрї єздєрїнєн ашмалтай болгон соттук иштерин жарыялашып “Негизи редакторубуз буга чейин деле далай жолу соттошуп кєнїп калган. Соттошо берет” дегенин кандайча тїшїнсєк болот? Ормон опузабы, же олдоксон коркутуубу? Гезитти окуган окурман эмне деп ойлойт? Андан ары, кыргызга “жаўы” макал жаратышыптыр. “Эў башкысы, шайлоо астында саясатчылар айкєл болуп, сєз кєтєрє алса гана улуттук лидер болот да” деп ырасташыптыр. Ой тобоо деп жакаўды кармайсыў. Бул жерден суроо туулат — сєз кєтєрє ала турган саясатчы менен калпты чындай “койгулаган” гезиттин айырмасы эмнеде? Эгерде, А. Мадумаровду жок
жерден жамандап, “аркалыктарга” жаман кєрсєткєндїгї їчїн “сєз кєтєрїп” койсо эле улуттук лидер болуп калабы? Кайсы сєздї “кєтєрє” алганын гезит жазбайт. — Деги соттошуу аркылуу эмнени тастыктагыўыздар келди? Абийир акчага оогон мезгилде адилеттик єлкєдє орной алабы? — “Адилет сєз — ачуу сєз” деп кыргыздын лакап сєзїндє бекер айтылбаса керек? Абийир ар бир адамдын табиятында, тукумунда болот эмеспи. Кыргызда бекеринен “Абийириў їчїн ак жїр, алыш-беришке так жїр” деп бабалар айтып келишкен. “Адилеттїї мыйзамыў болсо-кєўїл ток, ансыз эркиндик жок” дегендей, акча маселеси кийинки кездерде чоў маселе чечер кїч болуп бара жатканы эч кимге деле жаўылык болбой калды. Анткени, акча маселеси кадрларды кызматка коюда, социалдык маселелерди ишке ашырууда, деги койчу, мамлекеттик башкаруунун дээрлик баардык баскычтарына тереў кирип кетти. Ансыз эч маселе чечилбейт. Бул кєрїнїш жалган эмес, эмне кылуу керек? Биринчи кезекте, мыйзам чыгаруу боюнча олуттуу реформа керек. Экинчиден, азыркы Конституциянын кээ бир талаптарын єзгєртїї керек. Анан гана, соттордун чыныгы кєз карандылыгына жетишибиз керек. “Эми сотто кызык болсо керек” деп андан ары сєз учугун улап, гезит, “буга чейин Текебаев, Байзаков, Жумалиев, Тїлеев ж. б. саясатчылар менен соттошкон редакторубуз бу саам деле баш ийбесе керек!” деп моюн толгошуптур. Туура, сотто чындык жеўет. Аргумент жеўет. Жалган айткан тарап жеўилет. Жоопкерчилик тартат. Экинчи тараптан, эгер мыйзамдуулук жактан ката кетип калса, макул, жеўсе жеўишээр, бирок чындыктын кимде экенин сот гана чече алаарын унутпашын эстерине алышы керек. Адахан Кимсанбаевич кайсы кетирген кїнєєсї їчїн, кайсы “морадерлугу” їчїн, кайсы саясый кемчилиги їчїн коркуп калышы керек? Айткан жана жазган сєздєрїндє коопсуздук байкалат. Себеби, мурункудай болду, “ушундай”, “чынында” жана башка А. Мадумаров жєнїндє тиги же бул сєздє айтты деп так жазуу кийинки гезиттин чыгарылыштарында жокко эсе. Бирок айта кетчї нерсе, гезит кайра эле “тишин кайрап” турганы бизди тынчсыздандырат. “Эки жакшынын кїрєшї — элчиликке алып келет” деген макал бар. Унутушпаса ушуну. “Ор казсаў тереў казба, єзїў тїшїп калба” дечї беле кыргыздар. Ж. Сулайманов
№ 142 • 21-август, 2015-жыл
8
СДПКнын беш кадамы Отчеттук докладда 5 жыл мурунку абалга кайрылып, 2010жылкы апрель-июнь окуяларын эскерип, мамлекеттїїлїктї сактап калуу, єлкєнї кыйынчылыктан чыгаруу маселелери курч туруп калган мезгилден берки СДПКнын аракеттери айтылып єттї. Бїгїнкї жетишилген ийгиликтер єзїнєн-єзї эле жарала калбаганы белгиленди.
дїї белгиленип кетти. Белгилїї болгондой башка партиялар ич ара тил табыша албай, топ-топко бєлїнїп, ички ынтымагын чыўдай албай, ыркы бузулуп жаткан маалда СДПК тескерисинче биримдиктїї болуп бел чечпей иштеп келгени туурасында докладда кеўири сєз болду.. Кыскасын айтканда СДПК бир жеўден кол, бир жакадан баш чыгарып, мамле-
Дал мына ошол 5 жыл мурун СДПКнын съездинде тєрагалык кылган азыркы Президент Алмазбек Атамбаев Кыргызстанда тынчтыкты, ынтымакты, стабилдїїлїктї камсыз кылуу биринчи кезектеги милдеттерден экенин белгилеген. Партиянын мурдагы лидери, азыркы Президент Алмазбек Атамбаев менен пикирлеш СДПКнын єлкєдєгї тынчтыкты, анын стабилдїї єнїгїшїн камсыз кылууда парламенттеги уюткунун ролун аткарганы ишеним-
кеттик деўгээлдеги саясий, єлкєнїн єнїгїшїнє єбєк боло турган экономикалык ири долбоорлорду ишке ашырууда Кыргыз Республикасынын Президенти Алмазбек Атамбаевге жєлєк-тирек болуп келгени айтылды. Натыйжада “Кыргызстан кедей мамлекет” деген жаман аттан арылды. Єлкєнїн экономикасы ырааттуу єнїгїї жолуна тїштї. Ички дїў продукция эки эсеге єстї. Энергетикалык кєз карандылыктан чыгууга негиз тїзїлдї. Албетте, жетишилген ийги-
№ 142 • 21-август, 2015-жыл
ликтерге таянып, аны бекемдєє алдыга койгон максаттарыўа да байланыштуу болот. Эгерде єткєн 5 жылда жетишилген нерселерди ырааттуу улантып, энергетикалык кєз карандысыздыкка жетїї аракеттери бекемделсе, Кыргызстан 2020жылы экономикалык жактан туруктуу єнїгїї жолуна тїшкєн єлкєгє айланат. Буга азыртан эле негиз тїзїлїп калды. Датка подстанциясы, Датка-Кемин электр єткєргїчтєр линиясы курулуп бїттї. Алдыдагы 5 жылда Нарын дарыясында дагы ондогон ГЭСтер курулат. Кийинки жылы Ысык-Кєлдї айланган жол салына баштайт. Кытайдан Кыргызстан аркылуу єтє турган темир жол салына турган болуп жатат. Тереў тамырлашып кеткен коррупциянын тамырын кыркуу катуу жазалоо жолу менен кана ишке ашпай турганын дїйнєлїк практика кєрсєтїїдє. Андыктан, келечектеги беш жылда коррупциянын жаралуу себептерин жоюуга басым жасалууга тийиш. Алалык, “Таза коом” долбоору коррупция жаратып койчу кызматтарды автоматташтырып, электрондук кызмат кєрсєтїїнї колго алат. Коррупциянын айынан бюджет жылыга 30 млрд. сом жоготуп келген. Сот системасына болгон ишенимдин жоктугу, єлкєнїн ырааттуу єнїгїшїнє кедерги болуп жаткан факторлордун бири. Учурдун эў талуу жери ушул. Соттордун иш-аракеттерине нааразы болгон фактылар четинен чыгат. Сотторго болгон элдин бекем ишенимин кайтарып келїї їчїн сот системасын тїп тамырынан єзгєртє турган аракеттер ишке ашууга тийиш. Коўшу мамлекеттер менен чек ара тилкелерин тактоо узак жылдардан бери чечилбей келаткан
кєйгєйлєрдїн бири. Алдыдагы беш жыл мына ушул багыттагы иштерге айрыкча кєўїл бурууну талап кылат. Чек ара кєйгєйлєрїн чечїїнїн дагы бир жагы чек ара аймагында жашаган элге социалдык жактан кам кєрїї менен чек араларды бекемдєєнїн экономикалык негиздерин тїптєє зарыл. Єлкєнїн єнїгїшїндє улуттар аралык биримдиктин, ынтымактын болушу єзгєчє мааниге ээ. Кыргызстанда жашаган бардык улуттар бир муштум болуп тїйїлїп, бир максатты кєздєп, Кыргызстандын єнїгїп-єсїїсї їчїн жан їрєп иштегенде кана албан ийгиликтер жаралары жашырын деле сыр эмес. "Курама темир курч болот" деген ата-бабадан келаткан накыл кептин жєнї да ушул. Жакшы тилек - жарым ырыс. Єлкєдєгї стабилдїїлїккє негиз бере турган СДПКнын жакшы тилеги реалдуу ишке аша турган тилек экенин съездде сїйлєгєн делегаттардын бардыгы бир пикирден билдиришти.
Жогорку Кеўештин Тєрагасы Асылбек Жээнбеков СДПК-тарыхый калыптанган орду бар, салабаттуу, авторитетке ээ партияга айланды деп баа берди. Єткєн 5 жыл єлкєнї єзгєрткєн, єрїшїбїз кеўип, єр тарткан жылдардан болгонун айтып келип, 5-чакырылышта шайланган Жогорку Кеўеш єзїнїн тарыхый вазийпасын татыктуу аткарды деп белгиледи. Коррупцияга каршы кїрєшїїдє болсун, дин маселелерин жєнгє салууда болсун, мамлекеттик тилди сактоо жана єнїктїрїїдє болсун, коомдо мыйзамдуулукту жана укук тартибин камсыз кылууда болсун єткєн чакырылыштагы парламент жигердїї иш алып барганы айтылды. Сьездде бардык региондордон келген делегаттарга сєз берилди. Мисал кылып айта турган ийгиликтер ар бир региондо бар экен. Жетишилген ийгиликтер, айрым бир мїчїлїштїктєр туурасында сєз болуп, келечекке белгиленген иштердин аткарыларына ишеним билдиришип, беш жыл
9
мурун ишеним кєрсєткєн элдин алдында жїздєрї жарык экенин белгилеп жатышты. СДПКнын 14-съездинин кїн тартибиндеги экинчи маселе 6-чакырылыштагы Жогорку Кеўештин депутаттыгына талапкерлердин тизмесин бекитїї болду. Жогорку Кеўештин 6-чакырылышынын депутаттыгына талапкерлердин тизмесин бекитїї жашырын добуш берїї менен ишке ашты. Тизмеге 131 талапкердин фамилиясы киргизилди. Салыштырмалуу алганда талапкерлердин тизмесинде Кыргызстанда жашаган башка улуттардын саны арбын. Єзбек, орус, дунган, корей жана башка улуттардан 25 адам талапкер болуп катталды. Тизмени тактап карап кєргєндє ардагер депутаттарга жаштарга орун бошотуп, жаш келсе ишке ишаратын кылганы тизмеге кирген алгачкы он адамдын катарында эски депутаттардан болгону їчєє кана бар экенинен ачык байкалат. СДПКнын талапкерлеринин тизмесинде жаштарга басым жасалган. 131 талапкердин 26сы 35
жашка чейинки жаштар болуп эсептелет. Ошондой эле эл таразасына коюла турган талапкерлердин 40ы аялдар. Депутаттардын арасында аялдардын катышы шайлоодон-шайлоого арбып баратканы жакшы кєрїнїш. 2 орун мїмкїнчїлїгї чектелген адамдарга берилген. Ал эми жалпы алганда тизменин єзєгїн СДПКнын ысыксуугуна башынан аралашып келаткан эски партиячылар тїзгєн. СДПКнын тизмесинен 2010-жылкы элдик революцияда кан-жанын аянбаган “Айкєл Ала-Тоо”, “Мекен шейиттери” уюмдарынын єкїлдєрї орун алганы айрыкча кєўїл буруп белгилей турган нерсе. Жыйынтыктап айтканда съезд єз максатына жетти. Єткєн 5 жылда эмнелерге жетишилгени, алдыдагы 5 жылга кандай милдеттер турганы ачык белгиленди. Талапкерлердин тизмеси жашырын добуш берїї менен бекитилди. Рысалиев Рахатбек
№ 142 • 21-август, 2015-жыл
10
САЛЫШТЫРУУ
Байланыш: Кыргызстандагы уюлдук операторлордун флагмандык тарифтерин салыштыруу 2016-жылдын 1-январынан баштап номерди сактап калуу менен уюлдук операторлорду которууга мїмкїндїк берген кызматты кардарларга сунуштоо уюлдук операторлорго милдеттендирилгенден кийин, кардар їчїн болгон маркетинг согушу кїч алды. Бул, уюлдук операторлордун арасында байланыш кызматтарынын сапаты боюнча, баасы боюнча жана кошумча кызматтар боюнча да конкуренциянын жогорулашына алып келет. Операторлор “эў ыўгайлуу сунуштарды” кардарларга тартуулай башташты, анан алардын чындыгында мыктысын тандоо оўой эмес. Менде, мїмкїн силердин кєпчїлїгїўєрдє деле, ар бир оператордун сим-картасын сала жїрїї адатка айланса керек. Бирок кєпчїлїгїбїз негизгиси катары бирєєнї эле колдонуп, калганын керек учурда эле колдонгонго. Бул макалада биз, кєп сим-карта салынган аппаратыбызда “негизги” болуу укугуна ээ болуу їчїн кїрєшкєн, уюлдук операторлордун флагмандык тарифтерин карап кєрєбїз. Бардыгы камтылган тарифтерди гана салыштырып, карайбыз: мїнєттєр, интернет жана смс. Бул Билайндын “Сенин стилиў” тарифтик линейкасы, провокациялык “О!го єт” жана Мегакомдон жаўы “Элдик” тарифи. Єзгєчє белгилей кетчї несе, бул батыш уюлдук операторлору чынында интернет-провайдерлерге айланып бараткандыгы жана ошол эле ситуация эми биздин Кыргызстанда болуп жатат, бирок бир нече жыл кечигїї менен. Операторлор трафикти єткєрїї їчїн эле тїтїккє айланып бара жатышат. Ошентип, кандайдыр бир аналогия кылуу їчїн жана салыштырууга тандалып алынган тарифтерди салыштыруу їчїн, операторлор єздєрїнїн тарифтик сеткасын тїзїї логикасын тїшїнїї керек болду. Азыр биздин “чоў їчилтиктеги” уюлдук операторлор, кандайдыр бир або-
ненттик акыга, ар биринин єздїк лимитсиз линиялык сунуштарга єтїштї. Бизди бир айдын эсебин чыгаруу кызыктырат. Абоненттик акыны алуу бардыгыныкы бирдей маалда эмес, ошондуктан биз жєн гана кєлємгє кєбєйтєбїз. Эсептєєгє ыўгайлуу болушу їчїн, кєрїнїктїї, тїшїнїктїї бир табличка тїзїлдї. Бирок анын алдында кээ бир тїшїндїрмєлєр берилди, кээ бир “фишкаларга” сиздин кєўїлдї бурууга аракет кылам. Їчилтиктеги бардык операторлордун ар кандай салмактагы “минустары” да,
єздєрїнїн “плюстары” да бар. Ошондой эле жылдызчалар жана майда тамга менен жазылгандарды да унуталы. Кызык жагдай тїзїлдї. Жєнєкєйлїк жагынан караганда О! Уюлдук оператору кубандырат. Бирок эгер, бардык операторлордо мїнєт жана СМС бирдей кетпейт, бирдей кєлємдє интернет колдонулбайт жана тандоого мїмкїнчїлїк жок экенин эске алсак, бул анда менимче ыўгайсыз. Эгер интернет менен колдонуу кєбїрєєк керек болсо, анда кошумча кызматтарды кошууга туура келет, бул албетте кошумча
каражатты да талап кылат. Биринчи 300 мегабайтты ашкандан кийин ылдамдык 128 Кб/ секундага тємєндєєсї маанисиз факт эмес. А биз бардыгыбыз ылдамдыкты эўсейбиз. Бирок, эгер сиз ишкер адам болбосоўуз, сизди О!нун сунушу толук канааттандырышы ыктымал. Ал эми кимге кєбїрєєк интернет керек болсо, анда шексиз тїрдє Мегаком туура келет. Керектїї кєлєм їчїн чєнтєккє жараша тандоого бїтїндєй 5 (!), башкалардыкынан кєп опциялар сунушталган. Жумасына 120 сомдук пакетин сунуштаар элем. Бирок
Олжобай ТОКТОСУНОВ, саясий серепчи:
“АТА МЕКЕН ПАРТИЯСЫ ТАЎ КАЛААРЛЫК КАДАМГА БАРУУДА” - Олжобай мырза, азыркы тапта шайлоого аттанып аткан партиялардын тизмесинде алдыўкы ондукка кирген саясатчыларга кандай баа бересиз? Мисалы, «Республика Ата-Журт», «Ата-Мекен», «Бир бол», «Єнїгїї» партияларынын алдыўкы ондугуна? - Бул партиялардын баардыгы шайлоого карата 2-3 маселени чечкилери келет. Шайлоодо креативдїї партиялык казына негизги ролдо турат. Шайлоого карата акча каражаты кєп талап кылынгандыктан, алдыўкы саптагы аты-жыты № 142 • 21-август, 2015-жыл
жок талапкелердин жазылып калганы партиялык казынаны далилдейт. Ушул принципти кєпчїлїгї пайдаланды десек болот. Ал эми пиар жагынан “Ата Мекен” партиясы таў калаарлык кадамга барууда. Мырзакматовго кылмыш ишин ачкан Салянова кайра аны менен чогуу партиялаш болгону, тизмеде Мырзакматовдон кийин жазылганы ММК їчїн жана эл їчїн жакшы пиар болуп бере алат. Бирок принцип, платформаны унутуп салышты. Ушул партиялар акчалуулар, атактууларга басым жасашты. Бизде эмнегедир олигархтар эле келип, интелектуалдык деўгээли жогорулар келе албай жатат. “Республика- Ата-
Журт”, “Бир бол”, “Єнїгїї” партияларынын алдыўкы саптагыларын алып кєрсєк, аты чыккандардан бир аз жїрєт. Бирок такыр белгисиз адамдардын алдыўкы сапка келиши акчанын негизинде болгон экенин тїшїнїїгє болот. Ошол їчїн партиялар, алдыўкы саптагылар 10000ден жогору добуш ала албай, арткы тизмедеги адам кєп добуш алып берсе, автоматтык тїрдє ордун бошотуп берет деген талап коюшту. Демек бул жерде акча ролду ойноду деп айтсак болот. Бизге акчалуулар эмес, интелектуалдык деўгээли жогору адамдар керек болчу. Тилекке каршы булардан эч нерсе кїтїїгє болбойт.
Нуртелекомдун конкуренциялык тарифине салыштырмалуу Мегаком тїйїн ичинде бирдей эле баага кєбїрєєк мїнєттєрдї берет. Эгер мегабайт жана мїнєттєрдї тегеректегенин минус катары эсептебегенде, интернет їчїн таймашта саны боюнча эле эмес, маанилїї болгон сапаты боюнча да Мегаком талашсыз алдыга чыгат. Ылдамдыгы айтылгандай тез, эч кыскартылбайт, ал эми бул чоў плюс. Мїнєттєр деле тїйїн ичинде да сыртында да жетиштїї. “Бардыгы камтылган” деген принцип боюнча эў арзан сунуштар Билайнда 500 сомдон башталат. Ошону менен бирге ал тїйїн ичинде да тїйїн сыртында да жетишээрлик мїнєттєрдї бере алгандыгы менен мактанып кете алат. Бирок СМСи єтє аз жана эў негизгиси ушул эле баадагы башка эки операторлордукуна салыштырмалуу ылдамдыгы максималдуу интернети аз. Кандай болсо да єзїнчє кошуп алууга мїмкїн болгон, силердин тандооўорго бир нече башка интернет-опциялары каралган. Жыйынтыктап айтканда Билайндын “флагманы” – бир топ абийирдїї сунуш, бирок баа жагынан бир аз чочутат. Мен ошондой эле операторлор тїйїн ичинде сунуштаган СМСтердин санын эске албайт болчум, себеби азыркы заманда СМС колдонгондор азайды го. Операторлорго бул їчїн жєн эле плюстарды кошуп койсо болот. Налогдору тууралу айтып деле кереги жок, баарыныкы бирдей схема – бардыгы камтылган пакеттердин ичинде бирдей, ал эми лимиттен ашканыўызда бирдей эмес. Ошол себептен кєрсєтїлгєн лимиттен ашпоону баарыўарга кеўеш кылам. Сиздердин да пикирлериўиз маанилїї. Байланыштан экономдоо їчїн ким кандай амалкєйдїк кылат?
Денис Бердаковдун пикири которулду
КУРУЛТАЙ
11
“Бїтїн Кыргызстан Эмгек” саясий партиясынын ХI курултайы
ДОЛБООРЛОРУБУЗДУ ЖЇЗЄГЄ АШЫРА АЛБАСАК, БИЗДИН БААБЫЗ БИР ТЫЙЫН Аскар Салымбеков єз сєзїндє кїздє єтїїчї шайлоо кампаниясы єтє жєнєкєй эмес кырдаалда єтїп жатканын эске алып, ар бир делегаттын ишенимине дем берди: «Баардыгыбыз бир кїчпїз. Башыбызды жерге салбай, кїрєшїїгє даяр болушубуз керек. Партиялаштарыбыздын иштеген иши, артында эли бар, коомчулук бизге ишеним артып жаткан соў, бири бирибизди колдоп, єйдєдє єбєк, ылдыйда жєлєк болуу» єтїнїчїн билдирди. Аскар Салымбеков мындан тышкары Кыргызстан Евразия экономикалык шериктештигинин катарына мїчє болуп кириши бул экономикалык жактан Кыргызстанга дагы бир жолу чоў мїмкїнчїлїк берилип жатканын айтып, єлкєнїнї бюджетин кєтєрїї менен элдин жашоо шартын жакшырта алабыз деди курултайдын катышуучуларынын алдында чыгып сїйлєп жатып.
Аскар Салымбеков мындан тышкары партиянын экономикалык долбоорлоруна кыскача токтолуп єтт. Атап кетсек, айыл чарбасын ирилештирїї, тоо кен єндїрїшїнє элдин, мамлекеттин жанак елип иштетїїгє аракет жасаган инвестордун ортосундагы мамилени жакшыртуу менен єндїрїштї алдыга жылдыра алабыз деген ишеничин билдирди. «Экономика, экономика жана дагы экономика» деген Аскар Салымбеков, жеўилдетилген салык киргизїї менен орто жана чакан бизнести єнїктїрїї максатында «Жеўилдетилген салык єлкєсї» аталыштагы программа иштелип жатканын маалым кылды. Ал Сингапур мамлекетин атап, андагы орто жана чакан бизнес їчїн салык 3 пайызга чейин тїшїрїлгєнїн мисал ирээтинде келтирди. «Бїтїн Кыргызстан Эмгек» саясий партиясынын Х1 курултайынын катышуучуларынын алдында чыгып сїйлєп жатып, партиянын мїчєлєрїн ынтымакка, биримдикке чакырып, жеўишке карай сїрєдї.
суздук, социалдык жактан аярлуу катмарга кам кєрїї - маселелери орчундуу жана тезарада чечилїїчї маселе деп белгиледи. Партия жетекчилеринин сєздєрї келген делегаттар, коноктор тарабынан кызуу кабыл алынып, дїркїрєгєн кол чабуулар менен коштолду. Курултайга чейин партиянын облустардагы єкїлдєрї райондук, шаардык конференциларды єткєрїп, делегаттарды шайлап алышкан. Съезддин жїрїшїндє Жогорку Кеўештин депутаттыгына талапкерлердин тизмеси добушка коюлуп, «Бїтїн Кыргызстан Эмгек» партиясынын Саясий кеўеши тарабынан бекитилген депутаттыкка талапкерлердин тизмеси бир добуштан кабыл алынды. Эсептєє комиссиясынын маалыматы боюнча, Саясий кеўеш тарабынан бекитилген тизмеге 45 «каршы», 287 «макул» добуш берилип, тизме Борбордук шайлоо комиссиясына жєнєтїлдї. Жогорку Кеўештин депутаттыгына «Бїтїн Кыргызстан Эмгек» саясий партиясынын атынан баруучу талапкерлердин саны тизме боюнча 140 деп саналат.
БИР БИЛЕК, БИР ТИЛЕК
Маалым кыла кетсек, «Шайлоо жєнїндєгї» мыйзамга ылайык, Кыргызстандын
Кийинки сєз кезеги «Бїтїн Кыргызстан Эмгек» саясий партиясынын теўтєрагасы Адахан Кимсанбаевич Мадумаровго берилди. Ал негизинен їч маселеге айрыкча кєўїл бруу керектигине токтолду: 1. Кыргыз мамлекеттинин сырткы коопсуздугу. Ааламдашуунун учурунда Кыргызстандын орду кайсы жерде болуп калышы мїмкїн. Тышкы саясат: кошуна мамлекеттер менен кандай мамиледе болуу, экинчи жана їчїнчї, ири кїчтєргє каршы туруштук берїї; Коргонуу кубаттуулугун кїчтєндїрїї, кыргыз армиясынын деўгээлин кєтєрїї. 2. Ички коопсуздук: башкаруу системасын президенттик – парламенттик кылуу; кыргыз мамлекетинин маалымат, дин саясатынын багытын аныктап, бири бирине шайкеш келтирїї; чек ара маселесин чечїї. 3. Социалдык багытта: кадрдык, жумуш-
саясий партиялары Борбордук шайлоо комиссиясына депутаттыкка талапкерлердин тизмесин 20 – августка чейин тапшырып коюлары тийиш.
ТАЛАПКЕРЛЕРДИН ТИЗМЕСИ: 1. Салымбеков Аскар Мааткабылович 2. Мадумаров Адахан Кимсанбаевич 3. Подобедов Олег Владимирович 4. Долоталиева Дамира Темирбековна 5. Фаттахов Бахтияр 6. Турсункулов Мусабек Салиевич 7. Молдобаев Нарынбек 8. Нарматова Надира 9. Нарбаев Каныбек 10. Сооронбаев Эрнис 11. Орозбаев Нурлан 12. Аманбаева Урмат 13. Хан Вячеслав 14. Мамытов Токон 15.Мураталиев Марат 16. Жаныкеева Чинара 17. Тагаев Рашид 18. Турапов Керим Салиевич 19. Касенов Шаршен 20. Култаева Гульшаркан
№ 142 • 21-август, 2015-жыл
12
ИГИЛ
Би-би-си кїйєсї єлїп Сириядан качып келген Тажикстандык айымдын таржымалын баяндады:
“БИЗДИ АЛДАШТЫ” Ñèðèÿäàãû ñîãóøêà êàòûøêàí 500 æàðàíûí òàæèê òàðàï ìûéçàì ÷åãèíäå òàêòàãàí. Ó÷óðäà Òàæèêñòàí òàðàïòàí áàðãàí æàðàíäàðäûí 150ñ¿ êàçà òàïòû. Ñèðèÿãà ñîãóøêà àòòàíûï æàòêàíäàðäûí êºï÷¿ë¿ã¿ æàøòàð áîëóï æàòàò. Íåãèçãè àéòà òóðãàí íåðñå, ýìíå ¿÷¿í êîîãàëà¢äóó àëàé-ä¿ëºé àëààìàò ñîãóø ìàéäàíûíà ¿é-á¿ëºñ¿í, æàø áàëäàðûí êîøî àëûï áàðûï æàòûøêàíû êºïòºãºí ò¿ø¿í¿êñ¿ç îéëîðäó æàðàòàò. Òàæèêñòàíäûê æàðàíäàð Ñèðèÿ ºëêºñ¿íº Ðîññèÿ, Ïàêèñòàí, Òóðöèÿ, Àôãàíèñòàí àðêûëóó àð êàíäàé ýêñòðèìèñòòèê àãûìäàð àðêûëóó òóø áîëóï æàòûøêàíûí àéòûøàò. Ñèðèÿãà áàðãàí Òàæèêñòàíäûê æàðàíäàðäûí äýýðëèê êºï÷¿ë¿ê áºë¿ã¿ Ðîññèÿãà æóìóø èçäåï áàðûï àíäàí àðû àëäàíûï êàëûï æàòûøêàíûí ýêñïåðòòåð àéòûï ÷ûãûøòû. Äóøàíáå øààðûíûí 30 æàøòàãû àéûìû Õàìèäîâà Æàìîëáè äýýðëèê áèð æûë Ñèðèÿäà æàøàï êåëäè. Àíûí àéòûìûíäà àíûí êºç àëäûíàí ºòêºí àð áèð êàðãàøàëóó îêóÿëàð óíóòóëáàé æàí-ä¿éíºñ¿íº òûí÷òûê áåðáåé êåëåò. Æàìîëáè êàí÷àëûê òîçîê áîëñî äà ìåêåíèíå êåë¿¿ áóþðóïòóð, àë ýìè ê¿éººñ¿ Øàðèô Õàìèäîâ îøîë æàêòà êàçà òàïêàí. - Сиздер кантип Сирияга барып калдыўыздар? - Биз жолдошум менен таанышкан кезден тартып айтып берсем, кошунам жакшы акылдуу жигит єзїнє ємїрлїк жар издеп жатыптыр деп калды. Ошентип биз таанышып, келишип турмуш курганбыз. Їй-бїлє деген їй-бїлє биз єзїбїзгє їй же жер участогун сатып алуу максатында Россияга иштегени кеттик. Краснодарга барып жолдошум курулуш иштерине иштей баштады. Мен дайыма їйдє олтурам. Анткени кїйєєм динчил адам болгондуктан эч жакка чыгарчу эмес. Ошентип жыл айланып кетти, жолдошумдун иштеген акчасы курсагыбыздан ашкан жок. Бир кїнї телевизор кєрїп олтурсак, Россиянын каналынан ислам экстремисттери Сирия тууралуу жаўылыктардан кєрсєтїп калды. Кїйєєм ошол учурда “биз да кетебиз, бул жакта акчаны кыйналып таап жашагандан кєрє согушабыз” деди. Мен макул болбой экєєбїз кїн сайын ошонун айынан уруша турган болдук. Ал тургай мага колун тийгизген кїндєрї да кєп болду. Менин кїйєєм ага чейин такыр башкача киши болчу, мїнєзї ачык жакшы болчу. Ошол кїндєрдєн тарта биздин пикирибиз эки ача болду. Кїйєємдїн ошол ийгиликсиз тамашасы, биздин кєўїлїбїзгє кара так салды. Бир кїнї жолдошум мага келип “мен Турцияга учуп кетип жатам” деп ишеничтїї далилдер менен айтты. Мен Шарифтин досунун їйїндє калдым. Бир айдан кийин Шариф мага чалып Стамбулда жумушка орноштум кел деп чакырды. - Сиз Стамбулга кїйєєўїздїн артынан учуп бардыўызбы? - Мага Стамбул шаары аябай жакты. Чындыгында аябай кооз шаар экен. Ал жактан жолдошум Шариф мага жолукту. Автобуста бара жатып мен жолдошумдан сурадым ушундай шаарда сен кантип жакшы жумуш таап алдыў деп суктануу менен кызыгып сурап бара жаттым. Шариф азыр барсаў кєрєсїў деп эч нерсе айткан жок мага. Бир сутка автобус менен жїргєндєн кийин, биз машинага олтурдук. Бир канча саат жїргєндєн кийин бош жаткан талаага келдик. Ал жакта коркунуч аябай чоў болчу. Мен коркуп биз кайда келдик десем. Азыр суроо бере турган учур эмес, андан кєрє эртерээк жїр, болбосо атып салышат деп коркутту. Биз машинада тєртєє болуп барганбыз, бизди орус улутундагы кыз коштоп барган болчу. Ал жактагы коркунучка чыдабай качтым. Бир айда № 142 • 21-август, 2015-жыл
аябай алым тїгєндї, анткени орозо айы болгондуктан бир ай такыр тамактанган эмесмин. Ошол учурда гана жолдошум биз Сириядабыз деп ачык айтты. Мен “эмне їчїн алдап алып келдиў?” деп аябай капаландым. Жолдошум “кеткин келсе бар кете бер” деп ачык айтты. Мен эч жакка кете албадым. Анткени ал жакта єз алдынча бир кадам басуу да аябай коркунучтуу эле. Бизди ошол учурда бир їйгє алып барды. Ал жерде эки араб аялдары менен жашайт экен. Биз алар менен бир комнатада жашап калдык. Бир жумадан кийин башка чоў їйгє кєчтїк. Ал жакта кїйєєм бир жумада бир, же эки жумада бир келип кетчї. Биз жалаў гана чечен, орус, єзбек аялдары болуп чогуу жашадык. Кїйєєлєрїбїз бизге картошка жана макарон таштап кетишет.
- Кїйєєўїз ал жакта эмне жумуш жасады? - Баарыбыз кїйєєлєрїбїздїн тараптарын талашып, Ислам Мамлекеттери тарабында болуп кїттїк. Жасаган тамактарыбыз аябай эле даамсыз, бизде андан башка жол жок эле. Аялдардын арасында кош бойлуулары, жаш балдары барлар да кєп болчу. Бир кїнї баардык аялдар, жаш балдар чогулуп ыйладык “Оо Кудай бизди куткара кєр” деп жалбардык. Ал жерде оюбузга кандай гана жаман нерселер келет. Бир кїнї єлїмїн кїтїп жаткан адамдай болуп аябай жїдєп кыйналдык. Эркектерге тїшїнбєдїк эмне їчїн жаш балдарын жана аялдарын алып келип бул жакка азапка батырды деп каргап да жаттык. Эч жакка чыгууга болбойт. Эч кандай дары-дармек деген жок. Тамак-аш тїгєнсє эч ким алып келип бербейт, ачка жатабыз. Эшикке дааратканага же тамак даярдаганда гана чыгууга мїмкїн, калган учурда бєлмєдєн чыкпай жатабыз. Колубузга кол кап кийип, паранжи кийинип бетибизди жаап жїрдїк. Эч кандай айланууга, кїлїїгє, сїйлєєгє тыю салынган. Аябай мээ кайнаткан ысыкта эч кандай электр, кондиционер, суу, шамал їйлєгїч да жок чыныгы тозоктун єзї болчу. Сууну жуунууга эмес, тамак-ашка гана колдондук. Жайкысын єтє ысык болгондуктан чиркейлер да єтє жаман чагат экен. Кышка жакын биздин жылуу кийимдерибиз жок болгондуктан бири бирибизге кыналышып денебизди жылытып кїн єткєрїп жаттык. Жаш балдар ооруп жатса энелердин боздогонун ошол жерде кєрдїм. Эч кандай дары-дармек же аптека жок. Эркектер болсо бизге єтє
орой мамиле жасады. Жайкысын бетиўди тор менен жабылганын, ысыкты элестетип кєрїўїз кандай гана оор. Баардык кийимдерибиз синтетика болгондуктан аябай ысык тартып денеге жагымсыздыктарды алып келет. Кєчєгє дааратканага чуркап барып чуркап келебиз. Анткени эркектердин кєзїнє чалдыкбашыбыз керек. Ал жерде эч ким менен телефон аркылуу байланышууга мїмкїнчїлїк жок эле. Биз ай сайын квартираны єзгєртїп жашадык. Ошондой кїндєрдїн биринде кїйєєм бир ай жоголуп кетти. Бир кїнї жарадар болуп, араў басып, баардык жагы кан болуп, сїйрєлїп келди. Ошол учурда бизде тамак-аш, дары-дармек да жок болчу. Анткени бизден эч ким кабар албай койгон эле.
- Кїйєєўїз динчил адам болгондуктан Сирияга барууну каалады беле, же акчага муктаждыктан айткан беле? - Кїйєєм чындыгында Сирияга барууну аябай каалаган. Ошентип ал жакка да барды. Кїйєєм оорулуу болуп уктай албай жаткан бир кїнї “мени алдашыптыр мага таптакыр башка нерсени убада кылышкан болчу” деп єкїнїп ачык айтты. Бирок, ага эмнелерди убада кылганын билбейм. Мага эч нерсе айткан жок. Мен билчїмїн ар бир ай їчїн аларга жїз доллардан тєлєп турушчу. Анткени ал акчага мага дайыма тамак-аш сатып келип турчу. Кїйєєм ооруп жаткан учурда бизди эч ким караган жок. Ошондо Шариф аябай єкїнгєн. Бир кїнї биз жашаган жерге эки араб келип, кїйєємдїн єлїмїн кїтїп жатканына карабай таяп сїйєп алып кетишти. Кїйєм кетип жатып “аябай єкїнєм, бирок бизде эми артка жол жок”, - деп мени менен жылуу коштошту. Мен ошондо сезип турдум кїйєємдї мындан башка кєрбєшїмдї. “Бул жолу мен эми кайтпай калдым окшойт, сага чыныгы бакыт каалайм” деп айласыз чыгып кетти. Эки жума єткєндєн кийин бейтааныш эркек келип, телефонго тартылган сїрєттї мага кєрсєтїп, “бул сенин жолдошуўбу, ал согушта курман болду” деп мага кєрсєттї. Менин анда ыйлоого да такыр ахыбалым калбай калган эле. Карасам жолдошум кєзї, оозу ачылып жерде єлїк денесин кєрдїм. Бул жерде кїйєєм тїшїнїгї чектелїї болчу. Алардын айлакер чакырыктарына алданып калды. Кїйєєм Шарифти мен эч убакта жаман адам деп айтпайм. Ал чындыгында жакшы адам болчу. - Жолдошуўуз жок кантип жашадыўыз? - Согуш талаасында эч кимиси жок аялдын абалын элестетип кєрїўїз, башка єлкє болсо, эч кандай тааныштар да жок. Кантип кайсыл тарапка барсам, бул азаптан кутулам деген ой башымдан кетпей койду. Бир жума єткєндєн кийин элдер келип биз менен чогуу жїр деп ээрчитип алышты. Мен алардан кайда бара жатасыўар, кимсиўер деп да сураган жокмун. Сурагандын да пайдасы жок болчу. Мен араб тилин билбечїмїн, алар орус же тажик тилин билбегендиктен биз эч ашыкча сїйлєшє алчу эмеспиз. Алар мени алып келип акчасын тєлєп, мекеним Тажикстанга жєнєтєбїз деген. Бирок мени алар менден сурабай туруп экинчи кїйєєгє берип коюшту. Мен айла жок алардын айткандары менен болуп жанымдын амандыгы їчїн экинчи кїйєєгє чыгууга макул болдум. Мен аны жєн гана жаныўдагы караан катарында кєрєм. Менин экинчи кїйєєм дагестандык, анда эч кандай
адамдык сезим деген жок, эмнени кааласа ошону жасатат. Анын жанында сен жєн гана буюмдайсыў, эгер айткандарын аткарбасаў сени жєн эле єлтїрїп салат. Биз экинчи кїйєєм менен орус тилинде сїйлєшєбїз. Ошентип Турция менен Сириянын ортосундагы чек арасы аябай бекем тартип менен тосулуп калды. Биз эч жакка чыга албай калып калдык. Сенин макулдугуўду эч ким сурабайт ал жерде. Аял деген жєн гана барксыз буюмдай колдонуларын ошол жерден кєрїп жїрєгїм таштай катты. Ал жердеги адамдар кан кечип жїрїп адамдык сапаттан чыгып калган адамдар. Жаўы кїйєєм менен бир ай жашадык, ал єтє коркунучтуу болчу, эмне айтса їн-сєзї жок аткарасыў. Анткени ал сенин тагдырыў, аткарбасаў єлєсїў. Чет жерде эч ким єлїп калышты каалабайт экен. Мусулманчылыктын ушул кєрїнїшїндє аялдын кєз карашы эч нерсе эмес экендигин сезип билип туруп аябай жандїйнєм таарып кетти.
- Мекениўизге кантип келип калдыўыз? - Биздин жаныбызда тїрк келин бар болчу. Жаш баласы менен ыйлай берип боюнда да бар эле. Кєрсє экинчи кїйєєгє турмушка чыкканды ошол тїрк келин сунуштаган экен. Ошол жерде дагы бир жергиликтїї чечен келин бар болчу. Ошолор мага жол кєрсєтїп экинчи кїйєємє кєрсєтпєй ал жактан качырды. Машинага салып чек арага чейин алып келишти. Кїндїз темир тордун чоў тешигин байкап тїн киришин аўдып жаттык. Тїн кирери менен жаш балдарды биринчи єткєрїп, єзїбїз да єтїп Стамбул тарапка качтык. Ал жердеги чек арада эгер бизди солдаттар кєрсє эскертїїсїз атып салышмак. Бирок, бизди эч ким кєрбєй калды. Стамбулдан мени полиция тосту. Мен болгон документтеримди кєрсєттїм. Мени суракка алышты. Мен баарын болгондой айтып бердим. Алар мага Душанбеге билет сатып берип учуруп жиберишти. Душанбеге келсем мени тєрт кїн изолятордо кармап, суракка алышты. Баарын так жооп бердим. Алар мени бошотушту. Мен туугандарым менен байланыштым. Алар мени келип алып кетишти. Менин кїйєм ак кєўїл жакшы адам болчу. бирок, билими аз болгондуктан аны алдоо оўой болду. Шариф алдоонун курмандыгы болуп калды. Мына келгениме канча убакыт болсо да мени кыйнап келет. Жаш келин кыздарга айтаар элем, менин тагдырымды катачылыгымды кайталабагыла. Мен бул жашоодо жалгыз калганымды сезип турам.
ИЗГИ ПИКИР
н а т к ы д н ы ч к у т ш у Турм р а л р ы н а г жарал Àéûëäà æàøàñࢠæà¢û êèòåïòè êºð¿¿ãº çàð áîëîñó¢, êîêóñ êºð¿ï êàëñࢠáààñû àñìàíäà, àëàðäûí è÷èíåí æàêøû êèòåïòè òàáóó äà êûéûí, àíûí ¿ñò¿íº ìààíè-ìà¢ûçû æîê êèòåïòåð êåëå áåðèï, îêóðìàíäàðäû äà 꺢¿ë êàéò êûëûï êîéãîíäîé. Äåãè ýëå êèòåï ñàòûï àëûï îêóþí äåãåí àäàìäû àç ñàíäà êåçèêòèðåñè¢. Àíäà- ñàíäà ãàíà àéûëäàãû èíòåëëèãåíò àäàìäàð êèòåï èçäåï, “Æàêøû êèòåáè¢èç áàðáû?” äåï êåëèï êàëàò. Îøîãî äà êóðñàíò áîëóï êàëàñû¢. Êýýäå æàêøû êèòåïòåð êåëáåé êàëãàíû äà æàí ä¿éíº¢ä¿í ðóõ àçûãûí áºêñºðò¿ï, êóñàãà áàòûðàò. Äàë ìûíà óøóíäàé ê¿íäºðäº êîëóìà çèðåê àêûí Òûí÷òûêáåê Íóðìàíáåòîâäóí “Êåìèáåñ êåí÷” êèòåáè òèéèï êàëäû. Áàñìàäàí æà¢û ýëå ÷ûêêàí ýêåí. Àêûíäûí ÷ûãàðìà÷ûëûãû ìåíåí ìóðäà ýëå àçäûð-êºïò¿ð òààíûø ýëåì. “Òàø êºì¿ð òàáûí” îêóï, ã¿ë àçûêòàé ûðëàðûíà ûðààçû áîëóï, àêûí äàãû æàçñà ýêåí äåï êàëãàì. ×àéêàíàäà îëòóðóï, áóë êèòåï òóóðàëóó áàïûðà¢äàï ñºç êûëûï, æàêøû êèòåï ÷ûãûïòûð äåï, àë ò¿ã¿ë áèð ò¿ðìºê òºðò ñàï ûðûí îêóï äà êîéäóì. “Тїгєнбєй менин эртеўим, Жыл жылга келет тогошуп. Ємїрдїн кїлгїн курагын, Албасам экен жоготуп” - деген ыр саптары єзгєчє алдыга асыл максат койгон адамдарды ойго салып, белсенип астейдил иштєєгє шыктандырат деп койсом, анда олтургандар да тамшанып, сєз учугу уланып кетти. “Мыкты саптар” экен дешип анда олтургандар арасында талкууга тїшїп калды. Аўгыча бирєєсї ырга ышкыбозбу, айтор, “ушул китепти мага їч кїнгє бери турчу, окуп чыгайын, анан эле єз колуўа алып келип берем”, - деп калды. Беришин берип алып, їч жумадан кийин єзїм барып алып келдим. “Акындар кызык калк болот экен. Менин балалыгымды жазып салыптыр. Таш-Кємїрдє окуп, чоўойдум эле, балалыгымды бир кайрып алгандай эле болдум”, - деп ыраазылыгын билдирди. Ал эми менин болсо, ансайын китепке болгон куштарлануум артып, окуй баштадым. Чынын айтыш керек, ичинде мага тааныш мурда окуган ырлар да бар экен, ошентсе да кайрадан окуп чыгып, жан дїйнємдїн руху толуп, єзїмчє жакшы ойлорго кабылып, ордумдан козголбой олтуруп калдым. Бул болсо да, сыясы али кургай элек, басмадан басылып чыккандагы жагымдуу жыты али кетелек ыр жыйнактын касиети, кудурети эмеспи. Албетте, жакшы кепти, жакшы ойду катпай, чын ыкластан айтып койгон жак-
шы да. Тынчтыкбек Нурманбетов агайдын китебин окуган сайын мен мурда туюп сезбеген жаўылыктар ачылып олтурду. Китептин бет ачар чыгармасы болгон “Мекенди туюу сезими” деген ырлар топтомунда Улуу Ата Мекендик согушта кан кечип, ємїрїн, ден соолугун, жигиттик кїлгїн курагын эл їчїн берип, окко тєшїн тосуп алып келген ушул замандын даамын жан- дили менен сезип, аларга болгон урмат-сыйды арттырган ырлары, каныўды дїрбєтєт. Душманга болгон жек кєрїї сезимиўди канча жыл єтсє да ойготот. Ардагерлерге болгон ыйык таазимди эске салат: “Тїбєлїк от жанынан єткєнїмдє, Тїбєлїк от эрдикке сыймыктанам. Токтолбой сапарымды улантамын, Жїрєккє кубат алып от табынан” - деген саптары, аталардын эрдиктери кїчкубат жаратканын ырдап, таазим кылдырат. Андан ары мекенге болгон ыйык сезим, дем-кїч берип, акынды алоолонтуп олтурат “Ыйык сезим” (18-бет) деген ырында: “Уч-кыйырсыз кеў єлкєм, Уктап жатат мемиреп. Жїрєгїмє берет дем, Кызыл туусу желбиреп” - деген саптардагы дем-кїчїн жоготпой алга умтулат. Ушундай асыл ойлорго кабылткан автордун аталган томдугу жети бєлїктєн туруп, ар бир бєлїгїндє акындын ємїр жолундагы басып єткєн жолун, тарткан азаптарын, кєргєн кыйынчылыктарын, єкїнїч-кайгысын, балкыган жыргалдуу учурларын калп айтпастан, кєбїртїп-жабыртпастан, турмушта кандай єтсє, дал ошондой чагылдырып, сезимиўе жеткирип, жан дїйнєўє бїлїк салып кеткендигинде. Аны єзгєчє “Ыр новеллалар” бєлїгїнє кирген ырлары тастыктап турат. Акын азаптын биринчи ырында: Азсам да азап айынан, Бармактай бала чагыман. Азапка жакын жан болдум, Ал деле балким багыман”. Єз тагдырынын башка салганына тан берип, жетимчилик менен єскєн кїндєрїнїн биринчи барагын ачкан. “Эне жытын эўсеп жїрїп чоўойдум, Энеси бар эркелерге басынып. Кєргєн кїнї курусун тирїїлєй жетимдин, Кєрїнгєнгє “суук тумшук” атыгып”. Ошол эле учурда єткєн кїнїнє зор кайрат менен мамиле кылып, єзїн єзї сооротуп: “Кээде менин кайра келет тєрєлгїм, Кєкїрєктє кетирем деп муўумду, Эми кайдан экинчи ирет тєрєлїї, Эми апаке, эркелеткин уулумду”. Єзї кєрбєй, єзї жетпей, тагдырдын тайкылыгын кечип, мен кєрбєгєн мээримди уулум кєрсїн деп топук кылат. Турмуштук чындыктан тайбаган ырлар кєўїлгє кыт куйгандай орноп калып, аёо сезимиўди жаратты. Демек, кєўїлгє орногон ырлар ал жїрєктєн орун алат. Анткени, ал ой чабыттарын кєркєм жасалгалоодон эмес, турмуштук чындыктан жаралган сезим-туйгулары жанга
жагымдуу жаандай тєгїп, ичке толгон кусалыктан, армандан арылуу ырлары. Тынчтыкбек аганын лирикалары обон издеген, обон чакырып турган ырлар болуп, сезимиўди кытыгылап, делебеўди козгоп, аргасыздан кыўылдап ырдоого алып келет. Анын “Эне мээрими” деген ырына Атайбек Бєдєшов обон жаратып, кыргыз радиосунан тїшпєй аткарылып келет. Айылда Саткын Алманбетованын жараткан “Таш-Кємїр табы” ырын билбеген кыргыз аз чыгар. Райондогу обончулардын кароосунда обончу Эмилбек Эргешбаев Тынчтыкбек аганын сєзїнє жазылган “Туулган жер” деген ыры менен катышып, биринчи орунду алган. Акындын ондон ашык ырларына обон чыгарылып ырдалып, ыр ышкыбоздоруна ырахат тартуулап келет. Болот Токтобаев обон жазып ырдап жїргєн “Єкїнїї” деген ыры нагыз турмуштук ыр болуп, нагыз обон жазылган. Китептеги “Ак дилден арноолор” бєлїгїндєгї арноо ырларын окуп олтурсаў, акындын образ жаратуудагы чеберчилиги даана байкалат. Акын кимге арнап ыр жазбасын ошол адамдын чыныгы жїзїн кєрїп, чыныгы образын жаратып, кєз алдыўа тартып берет. Акындын Темиркул Їмєталиевге арнап жазган “Телегейиў тегиз теў”, Сїйїнбай Эралиевге арналып жазылган “Ыр баатыры”, Чыўгыз Айтматовго арналып жазылган “Ата” чыгармалары буга ачык мисал боло алат. “Тотугуп тогуз жашынан, Турмушка бышкан башынан. Уурдалган кїнї жалгыз уй, Ызага муунуп жашыган” - деген ырдан эле Чынгыздын балалык кезиндеги согуштун азаптуу кїндєрї же “Эрте жаздагы турналар” повестиндеги Султанмураттын образы кєз алдыга келет. “Сындырган Кокон кылычын, Сыймыгым Тєкєм, ырысым. Тарыхты эч ким тана албайт, Тарыхта калат бул ысым” - деп “Тарыхты эч ким таналбайт” деген ырында таамай, таасын берген саптары Кыргыз эл жазуучусу Тєлєгєн Касымбековдун образын таамай бере алган. Акындын ашыктык ырларында да жасалмалуулук жок, нагыз жигиттик кездеги сїйїїлєр, жаап жашырылбай болгону болгондой сїрєттєлгєнї менен баалуу да, жагымдуу да, кєркєм да, ырдап жїрїїгє арзыган ырлар болгон. Махабат турмушундагы окуялар боёгу жок сїрєттєлгєндїктєн, чыныгы жигиттик турмушту жазганына багынасыў. Ага мисал “Єпкїм келген” деген ыры. Эўсеп жїрїп жетпей калуу, эч болбосо бир єєп ала албай арманда калуу бул чыныгы махабат, махабатка аяр мамиле, этият мамиле мына ушул ырдан эле кєрїнїп турат. Сїйгєнїнїн жанына жакын жолой албай, сїйїї отуна кїйїп, алоолоп жїргєн кїндєрїн акын мындайча сїрєттєйт: “Єпкїм келген, єбє албадым батынып, “Сагындым” деп алсаў дагы чакырып. Єтїмї жок болгонума єкїнїп, Таўды кїтєм кїзєтчїдєй акыйып, Єпкїм келген, єбє албадым тартынып. Турсам деле магнитсиз тартылып.
13
Кадырына жетїї їчїн каралдым, Єтсєм деймин кара жанды карч уруп”. Жакшылап караган, жакшылап аўдаган пендеге сїйїїнїн азап тозогуна кайыл болуп олтурганын билдирет. Мына ушул чыныгы сїйїї, аны бир эле єєп коюу чоў махабатка алып барарын туйдуруп турат. Акындын кайсыл ырын окубайлы кайдыгер калбайсыў, дагы окугуўду келтирет. Єзїнчє рахат аласыў. Баёо дїйнєсї ойгоно элек балалыгыўа кайрылып баргандай болосуў. Акынга акындык бир бєтєнчє сын айтайын деген деле оюм бар эле, бирок эмнегедир айта албадым. Анткени, акындык дараметим, ырга болгон тїшїнїгїм жумурай журтубузга аттын кашкасындай белгилїї болуп калган Т.Нурманбетовдон бийик эмес экендигине ынандым. Сын деп эле бєйрєктєн шыйрак чыгара берїї менен адамдык турпатыма жат нерсе. Тескерисинче, зирек, ойчул акындын ырларына эўсєє артып, дагы жакшы ырларды жарата берсе экен деген асыл ой менен калдым. Мына ушундай тунук сезимге аруу ойго кабылткан Тынчтыкбектин ырлары тууралуу жазуучу, Кыргыз Республикасынын маданиятына эмгек сиўирген ишмер Ысмайыл Кадыров: “Азаптын жазып ырларын, Мезгилге ойду бїлєдїў. Мекендин ойлоп тагдырын, Мээримге толгон жїрєгїў” - деп жазыптыр. Чын жїрєктєн, ак дилден жарылып жазган болсо, мен: Азаптын жазып ырларын, Ачылып, агай сырларыў. Ємїрїў узун болсун деп, Чертилип жїрєк кылдарыў. Тарыхта калса деп тилеп. Элим деп жазган ырларыў, - деген изги тилегимди, изги пикиримди ушул саптар менен жыйынтыктагым келди. Абдымомун КАЛБАЕВ, А.Жакыпбеков атындагы жана “Арча” сыйлыгынын лауреаты
№ 142 • 21-август, 2015-жыл
14
ШОУ МАЕК
“Мен ар дайым ийгиликтин эшигин какканым каккан”
Жеңиш Таалайбеков, ырчы:
-Саламатсызбы Жеўиш мырза - Саламатчылык - Чыгармачылык жолду тандап алып, ырчы болом деген кыял, максатыў менен кадам шилтепсиў?! - Ооба туура айтасыз, кыбыраган кыр ашат деп акырындап чыгармачылыкка болгон кадамымды шилтедим. Жакында эле, жаўы дебюттук чыгармамды жаздырып, бардык їналгыларга тараттык, сєзїн жазган: Жылдызбек Турсунбаев, обону: эстрада ырчысы Нурлан Насипке таандык «Самап келем» деп аталат. Кудайым буйруса эл оозуна алынып кетсе экен деген тилегим, бардык эле ырчылар їчїн жараткан чыгармасы эл оозуна алынып кетсе-чоў бакыт, биз ырчылар ар бир чыгармабызды балабыздай эле жакшы кєрєбїз. Буйруса талыкпаган эмгек менен максатыма жетем деген ишеними чоў. -Азыр шоу бизнесте, єзгєчє ырчылар арасында атаандашуу кїч, алардын арасында кєрїнбєй калам деп ойлобойсуўбу? -Албетте, атаандашуу кїч, атаандашуу бир эле шоу-бизнесте эле эмес баардык жакта бар, атаандашуу єсїїгє, тажрыйба топтоого чоў сабак болот деп билем, ал эми алардын арасында кєрїнбєй калам
деп ойлобойсузбу? дегениўизге мен мындай деп жооп берээр элем, ар бир адамдын єз ырыскысы бар, ар бир адамдын єзїнїн кїйєрманы болот, мен ойлойм ар кандай тоскоолдуктарга туруштук берип, талыкпаган эмгегим менен кєрїнбєй калбасам керек, мен ар дайым ийгиликтин эшигин какканым каккан, ачмайынча кага берем -Атаандаштарды артка калтырып, алдыга озуп чыгыш їчїн эмнелер талап кылынат деп ойлойсуў? - Эмгек, эмгек жана эмгек талап кылынат, ким иштесе ал тиштейт дейт, мен ойлойм єз жолун менен багытын тїз болсо, дайым жаўылануунун їстїндє болсок, жаўы чыгарма деп эле чыгара бербей анын сєзїнє, обону, аранжировкасына кєўїлдї буруп, тажрыйбалуу иш билги адамдар менен иштесек эле алдыга озуп чыксак керек, ошондо ийгиликтин эшиги ачылат деп ойлойм. - Ааламга кетчї жол айылдан башталат дешет, айыл, кичи мекениў туурасында айтып єтсєў? - Туура айтасыз, кудайым буйруса ааламга барчу жолдор дале алдыда. Кичи мекеним Талас областынын Бакай-Ата районунун Боо-Терек айылы, айылым менен сыймыктанам «ар кимдики єзїнє ай кєрїнєт кєзїнє дечї беле? Мактап
Билим берїї: ЖАЎЫ Быйылкы жаўы окуу жылына республика боюнча 212 билим берїї булагы ишке кирет. 160 мектеп, 27 спорт зал, 25 бала бакча. Жылдын аягына чейин дагы 50 мектеп мамлекеттик бюджеттин жана 16 мектеп Тїркия грантынын эсебинен ишке берилет. Мындан сырткары Жер їй алтын кенинен тїшкєн каражаттын эсебинен єлкєдє 100 мектеп оўдоодон єтїп, дагы 100 мектеп жаўыдан курулат. Жаўы окуу жылынан баштап, балдарга татыктуу билим берїї багытында окуу программасын айрым єзгєрїїлєр киргизилип, аларды окуткан мугалимдерге жакшы шарт тїзїї жагын єкмєт колго алды. Сабактарга жеўилдиктер киргизилип, бирок аны менен мугалимдердин айлык акысы, кошумча тєлємдєрї сакталып калат. Бала бакчалардын тарбиячылары жана башталгыч класстардын окутуучуларына маяна 80% ал эми калган мугалимдерге 30% кєбєйдї. Аны менен катар алдыдагы эки жылдык планда маяналарды мындан да кєбєйтїї жагы каралууда. 1 сентябрь 2015 жылы - 20%, 1 сентябрь 2016 жылы - 35%, 1 сентябрь 2017
жылы – 50%. Мектеп мугалимдеринин орточо айлыгы буга чейин 6449 сом болсо, кєтєрїлгєн маяна алганда 9674 сом болот. Айлык акы кєтєрїлгєндїктєн 2015-окуу жылына бюджеттен 2 200 млн.сом ал эми 2016- жылы 6 600 млн.сом керектелет. Мындан сырткары мектепке чейинки балдарды даярдоого єзїнчє программа даярдалып, бала 1-класска барганга чейин бир жылда 240 саат болгон, жумасына 18 сааттан, тайпанын ичинде 20 ашык болбогон балдарга билим берїї каралган. Ушул жылы 1-марттан баштап 14-июнга республика боюнча 6-7 жаштагы 70239 бала даярдоо курсунан єттї. Алардын 51 миўден ашыгы кыргыз тилинде 14 миўден ашыгы орус тилинде калгандары єзбек жана тажик тилдеринде даярдоо курсунан єттї. Ошондой эле китептердин жетишсиздиги да єлкєдє чоў кєйгєйдї жаратып келатат. Бул жылы 7-11-класстарга окуу китептери кошумча басылып чыкты. Керектїї китептердин кєпчїлїгї эл аралык уюмдардан бєлїнгєн каражаттын эсебинен басылып чыгууда. Мындан сырткары коопсуз мек-
№ 142 • 21-август, 2015-жыл
кете турган болсом айылдаштарым єтє ынтымактуу, ал эми жаратылышы кооз айтып бїткїс сєз, балалыгымдын эў бир сонун кєз ирмемдери дал ушул айылымда єткєнїнє жана ушул айылда тєрєлїп єскєнїмє абдан кубанычтамын. Їй-бїлєдє 3 кыз 2 уулбуз, мен їйдїн 2 баласымын. - Бир кесиптин профессионалдуу ээси болушу їчїн, сєзсїз тїрдє билим талап кылынат эмеспи? Музыкалык билимиў барбы? - Орто мектепти бїтїп, турмуш жолуна аттанып, мен дагы баардык бїтїрїїчїлєр сыяктуу борборго келдим, кєкїрєктєгї кєксєєм бул ырчы болуу эле, ошол максатыма жетиш їчїн ата-энемди кєндїрїш кєпкє турду, Атам орган тарабында иштеген адам болгондуктан, єзїнїн жолун жолдогонумду каалады, бирок жан дїйнєм менен берилип, окуп иштебесеў баары бекер эмеспи, апам менен кєп сырдашкандыктан апама тїшїндїрїп, апам атамды кєндїрїїгє жардам берди. Ошентип Т.Сатылганов атындагы улуттук филармонияда окудум, ошол касиеттїї миў деген таланттуу инсандар басып єткєн жерде окуш мен їчїн чоў жоопкерчилик эле, ошол жер мага чоў мектеп болду деп ишенимдїї айта алам. - Кайсы аспаптарда ойной аласыў?
- Эми профессионалдуу ойнойм деп айта албайм, музыканын ыргагына салып ойной алам. Ойногон аспаптарымды атай кетсем баян, пианинону, ал эми чопо чоорду кудайга шїгїр жакшы єздєштїргєм. - Талант кан аркылуу єтєт дешет, тууган-уругуўузда талантуулар болсо керек? - Мен ушул талант кан аркылуу єтєт дегенге ишенем, раматылык чоў апам, чоў атам ырды катыра ырдаган инсандар болгон дешет, “чоў атам єлсє, чоў атаўды кєргєн єлбєсїн” дейт го, чоў атамды, чоў апамды тааныган кєргєн билгендер айтып калышат, ичимен кудуўдап кубанып чоў ата, чоў апа буйруса сиздердин жолуўуздарды мен жолдойм деп кїбїрєнїп шыбыранып калам. - Келечекке кандай пландарыў бар? - Сєз менен эмес иш менен кылганды жакшы кєрєм негизи, жашмын ишке тойбой турган учурум, буйруса мен кыла турган иштер абдан кєп, алар кїн санап шаштырууда... буйруса чыгармачылыгымдын їстїнєн гана катуу иштєєгє бел байладым, коркконум жарк деп чыгып, жалп деп єчкєн жылдыздардын катарын толуктабасам экен деп, тилегеним элдин ырчысы болсом дейм. Рахатбек Рысалиев
ОКУУ ЖЫЛЫНА ДАЯРДЫК теп долбоору ишке ашып анда, жїздєгєн мектептер сапаттуу салынып, ошол аймактын сейсмикалык жана башка талаптарына толук жооп бере турган негизде
ишке берилїїдє. Бирдиктїї мектеп формасы боюнча да атайын талапка жооп бергидей кийимдер гана кийилет. Окуучунун їстїндє їч єўдєн ашпаган тыкан кийим
болушу керек. Булардын бары мектеп жетекчилиги тарабынан кєзємєлдєнєт. Мектеп директорлору форманын эрежелерин сактоону кєзємєлгє алышат
СКАНВОРД
15
№ 142 • 21-август, 2015-жыл
16
ШОУ МАЕК
Жаш ырчы Батю Сагынбаев:
“АТА-ЭНЕМ МЕНИН ЧЫГАРМАЧЫЛЫГЫМДЫ ОЙЛОП БОРБОРГО ЖАКЫН КЄЧЇП КЕЛИШКЕН” Ó÷óðäà êûðãûç øîó-áèçíåñè êåëå÷åêòåãè ñàõíà æûëäûçäàðäàí óó÷ó êóð ýìåñ. Êåëå÷åãèíåí êºïò¿ ¿ì¿òòºíä¿ð¿ï, êûðãûçãà òààíûìàë ûð÷û áîëóó ¿÷¿í îëóòòóó êàäàì òàøòàï æàòêàí æàøòàðûáûçäûí áèðè æàø ûð÷û Áàòþ Ñàãûíáàåâ ìåíåí áîëãîí ìàåê íàçàðû¢ûçäàðäà. - Саламатсызбы? Батю деп ысымыўыз єзгєчє экен. Бул азан чакырып коюлган атыўызбы же псевдонимби? - Єзїмдїн чын атым Нурболот. Бирок бардык жакындарым кичинекей чагымдан Батю дешчї. Себеби апам ошентип эркелетчї. Ошол ысым кулагыма сиўип калгандыктан сахнага ушул псевдоним менен чыгууну туура кєрдїм.
кичи мекеним Таласта жашадык. Кийин ата-энем менин келечегимди ойлоп, шаарга музыкалык билим алуумду каалап Токмок шаарына кєчїп келдик. Ошентип, Токмок шаарында єстїм.
- Сахнага чыгуу чечимин жєн жерден кабыл албасаўыз керек? Ата-энеўиз чыгармачылыкка жакын адамдарбы? - Ооба. Анткени ата-энем чыгармачыл адамдар. Атам Жумабек Сагынбаев – композитор. Анын “Кыргызым”, “Сагыныч саптары”, “Гїлдєр”, “Ах жаным”, “Бешигим”, “Айтчы жаным” сыяктуу бир нече обондорун азыркы ырчылардын кєбї ырдап жїрєт. Ал эми апам Элмира Курманходжаева - ырчы, кєптєгєн ыр сынактардын жеўїїчїсї.
- Ата-энеўиздин тилеги орундалдыбы? - Албетте. Токмок шаарында ырчы катары жакшы эле атым таанылды десем жарашат. Мектепте окуп жїргєндє єз алдымча обон чыгарып, сєз жазып, аны єзїм ырдап жїрдїм. Ырларымдын кєбїн жаштар кол телефонуна кєчїрїшїп алып угушчу. Ошентип тез эле атым чыгып, Токмок шаарына 1 ирет жеке концерт берип, ал концерт аншлаг менен єткєн. Эми буюрса ата-энемдин тилегин орундатуу їчїн чыгармачылык менен олуттуу алектенїїнї максат кылып Бишкек шаарына келип иштеп, жаўы ырларды жаздыра баштадым. Буюрса жаўы эмгектериме жакын арада кїбє боло аласыздар.
- Демек, балалыгыўыз музыка менен байланыштуу экен да? Бала чагыўыз кайда єттї? - Кичинекейимден тарта музыканын коштоосунда чоўойдум десем болот. Атам 4 жашымда мага фортепиано ойногонду їйрєткєн экен. Ошондон тарта музыканын сыйкыр кїчї мени єзїнє арбап алды. Балалыгым тууралуу айта кетсем 6 жашыма чейин єзїмдїн
- Кыргызда “Жигитке жетимиш єнєр аздык кылат” дейт. Дагы кандай таланттарыўыз бар? - Эў негизги талантым бул – музыкага байланыштуу. Ырларымдын сєзїн, обонун, аранжировкасын єзїм жазам. Буга чейин Токмокто кєп ырчыларга аранжировка жасап бердим. Азыр болсо Бишкектеги “NEXT music” студиясында аранжиров-
№ 142 • 21-август, 2015-жыл
щик болуп эмгектенип жаткан чагым.
- Музыканын кайсы жанрына кызыгасыў? - Кєбїнчє чет єлкєнїн ырларына жана чыгармаларына кызыгам. Классика, клуб чыгармаларын кєп угам жана ошол жанрдагы чыгармаларды жаратууга аракет жасайм. Себеби чет єлкєлєрдє музыка эле эмес жалпы маданияты єнїккєн. Кыргыз маданияты деле алардан кем калышпайт, бирок биз ошону дїйнєгє жайылта албай жаткансыйбыз. Ал эми аранжировка жагына токтолсок, жанр тандабайм. Кардарларымдын каалоосуна жараша жасап берем. Кардардын каалоосун, эўсегенин, ойлогонун кєрє билип иш жїзїндє чыгармага айлантуу – бул талант деп ойлойм.
ÛÐ×Û ÒÓÓÐÀËÓÓâ.:
Ñàãûíáàå Àòû-æºí¿: Áàòþ ê-Îé ëàñ îáëóñó, ʺ Òà : ðè æå Òóóëãàí àéûëû. 95-æûë, 2-ìàðò. Òóóëãàí æûëû: 19 û: Áîéäîê. ¯é-á¿ëºë¿ê àáàë áîë áèé뺺, áàñêåò Õîááèñè: Áðåéê îéíîî. û ûðëàðû: “Æàç Ðåïåðòóàðûíäàã í êûçûãû”, “Ñåíè í¿ ¿¿ ¿é “Ñ , é” äº ã¿ë¿í àéëàíûï”, “Íîòà ìåíåí”, “Êàí÷à øêàëàð. áà íà ëþáâè” æà
- Ырчы болуу їчїн эмне керек деп ойлойсуз? - Албетте, эў алгач талант керек. Андан тышкары адамгерчиликтїї, жєнєкєйлїк жана аракет керек. Менде бир аз жалкоолук жайым бар. Себеби, мен эргїї келсе чыгарма жазам. Эргїї келбесе деле жаза берем, бирок ал чыгарма єзїмдїн купулума толбой калат.
- Ырчылар романтик болушат дешет. Сиз романтиксизби? - Романтикмин десем жарашат. Бирок кєбїнчє ырларымды єзїмдїн жашоомдон эмес, башка бирєєнїн деле жашоосун, кинодогу тагдырларды кєрсєм деле музыканын ыргагына айланта берем. Ырларымдын кєбї лирикалуу, сїйїї тууралуу. Ал эми кыздарга келсем ар бир эле кызга романтик боло бербейм. - Кыздар деп калдыўыз, жїрєгїўїздї ээлеген бийкеч бар го?.. - Жактырган кыздар бар.
- Келечектеги максаттарыў менен бєлїшє кетсеўиз? - Келечекте кыргыз элине жана ошондой эле чет єлкєгє да ырчы, композитор жана музыкалык диджей катары таанылгым келет. Єз чыгармаларым менен Кыргыз элин дїйнєгє таанытсам арманым жок. Ошол максатымды жїзєгє ашыруу їчїн жан їрєп аракеттенем. - Маегиўизге рахмат, ылайым тилегиўиз орундалсын! - Сиздерге да чоў рахмат, ишиўиздерге ийгилик каалайм! Рахатбек РЫСАЛИЕВ