Айбат - коомдук-саясий гезити №139

2

АЙБАТ ПРЕСС

Досалы ЭСЕНАЛИЕВ, “Бир Бол” саясий партиясынын єкїлї:

“ШАЙЛООГО КАТЫШЫШ КЕРЕК” - Досалы мырза, бир катар саясий партиялар шайлоого бойкот жарыялап чыкты. Сиздер кїзїндє єтїїчї парламенттик шайлоого катышасыздарбы?

- «Бир Бол» партиясы биринчилерден болуп БШКга 4-октябрдагы шайлоого катышуу билдирмесин тапшырды. Мыйзам боюнча талаптарды аткаруунун їстїндє азыр иш жїрїп жатат. Биздин партия шайлоого катышат. Ал їчїн съездге даярдык иштер башталды.

- Негизи эле мындай кайрылуу менен чыккан партияларды буга чейин биринчи угуп жатабыз. Алар шайлоого катышууга чамасы жетпей ушундай жолдор менен єздєрїн таанытып алууну кєздєп жаткан жокпу?

- Ар бир уюмдун, партиянын, жарандын позициясын сыйлоо керек. Чынында биометрикалык маалыматтарды чогултууда єкмєт тарабынан кєп эле кемчиликтер бар. Бул кемчиликтер массалык болуп, шайлоо єткєрїїгє кедергисин тий-

гизсе, анда єкмєт жооптуу болот. Мыйзам кабыл алынды, ага кол коюлду, биз ушул жол менен шайлоону єткєрїшїбїз зарыл. Шайлоо деген бул тандоо. Шайлоо єтпєй калса бийликте вакуум пайда болот. Ошондуктан шайлоого барыш керек, катышуу сєзсїз кажет. Башка маселе шайлоонун таза єтїшї, бул бийликтен кєзкаранды. Ар бир партия, жарандык коом шайлоону таза єткєрїїгє бекем туруш керек.

ТУРАЛИЕВЧЕ “ТУУРАЛОО” ЖУРНАЛИСТТИК ЭТИКАГА, СТАНДАРТКА СЫЯБЫ? Туўгуч качкын ажонун тушунда бийликтин маалымат жаатындагы «лайкасы» болуп келген, тактап айтсак КТРдин ошол убактагы журналисти Эркин Туралиев деген болгон. Акаевдин їй-бїлєсїнїн ашынган авторитардык режимди куруусуна, болушунча тайраўдоосуна маалыматтык жагынан жакшы эле «кємєк» кєрсєткєн. «Кожоюну» Маскєєлєп кеткенден бери журналистика журтчулугунда карааны негедир кєрїнбєйт. Бекинип алып иштеп атабы, белгисиз. Мына ошол эрен бїгїн 30-июльда борбор калаабызда маалымат жыйынын єткєзїп, президент Алмазбек Атамбаевди сотко бере тургандыгын билдирди. «Баракал-ла», калл-ла укмуш иштейт тура. Мына ушундайча тескери «заара» ушатуусуна кече жакында эле єлкє башчысы Алмазбек Атамбаевдин Чолпон-Ата шаарында журналисттер менен болгон жолугушуусунда «Мен ємїрїмдє эки трагедияны кєрдїм – журналисттер менин энемди жана агамды сєз менен єлтїрїп коюшту» деп айтканы себеп болуп жатыптыр. Тагыраак айтсак, ал жолугушууда президент журналисттерди жакшы нерселерди да жазууга чакырган болчу. Тээ 1995-жылы дал ушул Эркин Туралиев КТРде иштеп туруп, Алмазбек Атамбаевге байланыштуу бир тараптуу каралаган сюжетин эфирден кетирген эле. Албетте, анан єзїнїн уулуна карата мындай каралоого эненин жїрєгї чыдап тура албаса керек. Азыр эми Эркин Туралиев «Мен ал сюжетти кызматтагы адамдын айтуусу

"Айбат Аймак" коомдук фонду Башкы редактор:

Каныбек САПАРОВ

№ 139 • 31-июль, 2015-жыл

“ЖУМУРТКАДАН КЫР ИЗДЕГЕНИБИЗДИ ТОКТОТСОК ЖАКШЫ БОЛОТ ЭЛЕ”

- Аскар мырза, аты-жыты жалпы коомчулукка тааныш эмес "Мекенчил", "Кыргыз-Ата" партиялары, «Алай жаштары" бирикмеси, "Кїч-Бирдикте" укук коргоо уюму, «Кара кулжа» биримдиги сыяктуулар шайлоого бойкот жарыялап чыгышты. Алардын пикиринде бийлик биометрикалык каттоого алуу ме-

нен шайлоону жасалма єткєргєн атыптыр. Сиз буга кандай карайсыз?

- Бул айткандарына кошула албайм. Анткени бир канча єлкєлєр биометрикалык шайлоону єткєргєндєн кийин ызычуунун баары токтогон. Бу деген дїйнєлїк практика. Президент таза болсун деп ушул ыкманы колдоп жатат. Буга чейин таза шайлоо болбой жатат деп жакшы эле сынга алып келгенбиз. Мындай ызы- чуулар бизде да токтошун каалайм. Ансыз деле Президент кайра-кайра шайлоону таза єткєрєлї деп какшап эле келе жатат. Бизге окшогон эле Монгол єлкєсї ушул ыкманы пайдаланып, баары сонун болбодубу. Ушундай, жумурткадан кыр издегенибизди токтотсок жакшы болоор эле...

- Сиздер да булардай болуп шайлоого бойкот жарыялайлы деген оюўуздар жокпу?

- Мындай ой жок! Биз качанкыга чейин ушул таз кейпибиз менен олтура бермек элек. Ошол їчїн шайлоону жакшы єткєрїп, бойкот дегенди унутуш керек.

Ташполот БАЛТАБАЕВ, ЖК депутаты, "Ата мекен" фракциясы:

“ПАРЛАМЕНТТИК ШАЙЛООГО КАТЫШКЫСЫ КЕЛБЕГЕНДЕР, КАТЫШПАЙ ЭЛЕ КОЙСУН” менен бергем» деп актанууда. Эгерде ал чыныгы профессионал журналист болгондо бир эле тараптын їнїн укпай, экинчи тараптын да пикирин угат эле. Ошондо гана акыйкаттык, чындык табылмак. Тилекке каршы Туралиев андай кылбаган. Анын логикасына таянсак, кимдир-бирєєнї башка эле бир адам, же кызматтагы адам каралап койсо, эфирден чыгара берсе болот турбайбы. Ал эми анын мындай бир тараптуу каралоосу адам ємїрїнє терс таасирин тийгизип жатканын тїшїнгїсї да келбейт. Ошентип бир адамдын ємїрїнє залакасын тийгизип алганы аз келгенсип, эми бет тырмоочулук менен «мен сотко берем» деп атканын кандай тїшїнєбїз? Андан кєрє, ошол жалган, бир тараптуу маалымат таратканы їчїн єзїн сотко берїї туура болуп жїрбєсїн?

бойкот жарыялап чыгышты. Алардын пикиринде бийлик биометрикалык каттоого алуу менен шайлоону жасалма єткєргєн атыптыр. Сиз буга кандай карайсыз?

- Мунун баары шайлоонун алдындагы оюндар. Мындан чочулоонун эч кандай кажети жок. Шайлоо негизинен таза жана мыйзамдуу єтїш керек. Ал эми катышкысы келбегендер катышпай эле коюшсун. Аларды кыйнаган эч ким жок. Мунун баары шайлоонун алдындагы куру кыйкырыктар.

- Ташболот мырза, аты-жыты жалпы коомчулукка тааныш эмес "Мекенчил", "Кыргыз-Ата" партиялары, «Алай жаштары" бирикмеси, "Кїч-Бирдикте" укук коргоо уюму, «Кара кулжа» биримдиги сыяктуулар шайлоого

Коммерциялык директор:

Редактордун орун басары: Карачач ШАКИРОВА

Жооптуу редактор:

Веб-сайт: www.AIBAT.kg

Рахатбек РЫСАЛИЕВ

Электрондук каттар їчїн дарегибиз: aybatkg@mail.ru Редакцияга келген материалдар жана сїрєттєр кайтарылбайт.

Бектур БАЙМОЎОЛОВ Тел. (0772) 16 11 00

Гезит ээси:

Аскар САЛЫМБЕКОВ, “Бїтїн Кыргызстан-Эмгек” партиясынын теў тєрєгасы:

Редакциялык жамаат: Акинай АЙДАРОВА Тєлєбїбї КАСЫМАЛИЕВА Дамир ЭСЕНГУЛОВ Мирбек МАМБЕТОВ

Гезит редакциянын компьютердик басма бєлїмїндє терилип, жасалгаланды.

- Сиздер да булардай болуп шайлоого бойкот жарыялайлы деген оюўуздар жокпу?

- Биздин андай бойкот жарыялоо тїшїбїзгє, оюбузга да кирбейт. Биз катышабыз деп эле турабыз...

Гезитте жарыяланган материалдар редакциянын кєз карашын чагылдырбайт. Макала жана интервьюлардагы чындыкка дал келбеген маалыматтарга макала жазган жана интервью берген инсандар єздєрї жоопкер. Жарнамалардын мазмунуна жарнама берїїчїлєр жооптуу. Жарнамалык материалдар:

Кыргыз Республикасынын Адилет министрлигинде катталган, Каттоо № 1853 Гезит «ММК колдоо боюнча борбор» фондунун басмаканасында басылды Гезит келишим баада.

Буйрутма №1935

Нускасы: 1500

ЖОКЕ БОСОГОСУН АТТАШ ЇЧЇН...

БАШКЫ “АТА МЕКЕНЧИ” СЄЗ ЭРКИНДИГИН МУУНТУУГА ЄТТЇ

Парламенттик шайлоо алдында мурдагы каршылаштарын биринин артынан бирин колтугуна кысып баштаган “АтаМекен” партиясынын лидери Ємїрбек Текебаев їчїн депутаттык мандат баарынан жогору тураары айкын иш болуп калды. Буга чейин “Мырзакматов оозуна келгенди сїйлєй берет” деп келсе, эми аны менен тандемдеш. Артур Медетбековду да бир жеўден кол чыгарууга чакырып алды, муну менен эле токтобой мурда єзї сынга алып келген “Жаўы муун” кыймылынын жармач “патриоттору” менен да “баш кошту”. Ош шаарына барып алып, “Биз каччулардан эмес, кубалачуларданбыз” деп тєш какты. Кимди кубалаганы жїрї, єзї? Эмнеге? Кызык. 2010-жылы элибиз акыйкаттыкты, адилеттїїлїктї

издеп борбордук аянтта кан тєгїп атып Бакиевдерди кубаласа, эми кайра Текебаев бакиевчилердин баары айланасына топтоп алып эски бийликти алып келгиси келеби? Сєздїн ачыгы ушундай болуп атпайбы? Бирок, депутаттык мандат дегенде эки кєзї жайнап турган Ємїкебиз мындай ачуу чындыктарды уккусу келбей, анын кадамдарын сынга алгандарды сотко берем деп коркутуп отуру. Маселен, ал КТРКны сотко бере тургандыгын билдирди. Мына кызык тамаша. Кече эле сєз эркиндиги керек деп жїргєн Текебаев, єзїнє келгенде аны чектеп койгусу келет турбайбы? Журналисттердин тилин кыркып, кадимки бакиевдик режимди алып келгиси келип аткан болобу, ошондо?

МАСЕЛЕ АКИМДЕ ЭМЕС, "ЖЕРЇЙДЇ" ИШТЕТКИСИ КЕЛБЕГЕН "АТА МЕКЕНЧИЛЕРДЕБИ"? Талас "таўшыйт":

29-июлда Талас районунун акими Райкан Єзїбековдун 6 айлык ишинин отчетун уккан жергиликтїї кеўештин депутаттары ага "канааттандырарлык" деген баасын беришти. Бул коомчулукка белгилїї болгон кєшєгєнїн берки бетиндеги кєрїнїш. Кєшєгєнїн аркы бетиндеги сценарийге абай салган адам, Р.Єзїбековдун "Ата мекен" партиясынын арыгын катыра чаап, "Жерїй" алтын кенин иштетпєє аракети турганына кїбє болот. Парламенттик шайлоо жакындаганы айрым саясый кїчтєр, партиялар "Жерїй" аркылуу Талас дубанынын тургундарын кєтєрїї аракетине єтїштї. Р.Єзїбеков район жетекчиси катары "Жерїйдї" иштетїї ириде єлкє экономикасына, анын ичинде кен жайгашкан аймактын єнїгїшїнє опол тоодой салым кошоору тууралуу тїшїндїрїї иштерин жїргїзгєндїн ордуна, тымпыйып унчукпай отурду. Айрым маалымат сайттары Р.Єзїбеков ээрден шыпырылат деген куш тилиндей кабарды жарыялаары менен "Ата мекендин" Таластагы єкїлдєрї "Р.Єзїбековду коргоо" комитетин тїзє салышты. Мына ушул жерден акимдин кєптєн берки беткабы сыйрылды. Кєр-

сє, ал "републикачы" Ємїрбек Бабановдун "элдешкис душманы" саналган, "ата мекенчи" Болот Шердин буйругун аткарып аткан турбайбы! Б.Шер Бабановго єчєшїп, "Жерїйдїн" иштешине каршы нааразычылык акцияларын кєшєгє артынан башкарып атканы гезит беттеринде эчактан бери жазылып келет.

29-июлда жергиликтїї кеўештердин депутаттарынын жыйынын єткєрїї жана анда Р.Єзїбековдун ишин кароо "операциясын" Болот Шердин Д.Турдуналиев аттуу жардамчысы баштан аяк уюштуруп, ийгиликтїї жїзєгє ашырды. Ошол жыйында Р.Єзїбеков єзїн аз эле жерден "саясаттын куугунтугу" катары шєкєттєп жиберди. Элге, мамлекетке каршы саясат жїргїзгєн адамдын жооптуу кызматты аркалаганга укугу барбы? Албетте, жок. Кыскасын айтканда, Ємїрбек Текебаев баштаган "ата мекенчилер" кїздєгї ЖоКе жарышта депутаттык мандат тагыныш їчїн кооптуу саясатчылар, кїчтєр менен биригип, радикалдуу кадамдарга баруудан да кайра тартпай калышты. Бирок, Кыргызстандын кызыкчылыгына, жаркын келечегине каршы иштегендер сыртка безе качканын, азыр мекенине келїїгє зар болуп жїргєнїн унутпайлы. Текебаев дагы ошондой тагдырды каалайбы? Єзї чечсин...

3

Є.ТЕКЕБАЕВ МЫЙЗАМСЫЗ ЖЕР ТИЛКЕЛЕРИН ЛЕГАЛДАШТЫРУУГА НЕГЕ КЫЗЫКДАР? Эгемендиктин алгачкы жылдарынан бери саясаттын казанында боркулдап кайнап келаткан "ата мекенчи" Ємїрбек Текебаев "єзїм дегенде єгїздєй кїчї" бардыгын эчен ирет турмуш жїзїндє далилдеген. Быйыл 4-октябрда єтїїчї парламенттик шайлоого камылганы былтыртан баштап, заматта "Кумтєр" кенине кїйгєн баатыр болуп чыга келди. ЖоКе жарышта арбын добуш жыйнаштын амалын кєрїп, былтыр 2012-жылдын 3-августуна чейин єз алдынча курулган жеке турак їйлєрї бар жер тилкелерин легалдаштыруу жєнїндє мыйзам долбоорун да демилгелегени маалым. Аталган мыйзам долбоору Є.Текебаевдин жеке кызыкчылыгы їчїн гана жазылгандыктан, парламенттин профилдик комитети аны 1-окууда четке каккан. Ємїрбек Чиркешович кєздєгєнї жїзєгє ашса эмне болмок? Убагында жер тилкелерин басып алгандар, жер тилкелерин мыйзамсыз саткандар "суудан кургак чыгып" кетишмек, сєздїн тїз маанисинде... Окурман журтчулугуна тїшїнїктїї болушу їчїн кичине лирикалык чегинїї жасайлы. Убагында азыркы Бишкек, мурдагы Фрунзе шаары "жашыл шаар" деп аталчу. Советтер союзу кулап, Кыргызстан кєз карандысыздыкка бой урганы борбор калаанын тегерек четинде ээн жаткан жерлер дїўїнєн басылып алына баштады. Мындай жер басмай кєрїнїшї 2005-жылы апогейине жетип, натыйжада 47 жаўы конуш пайда болду. Расмий маалыматка ылайык, єлкє боюнча 52 миўден ашуун турак-жайдын документтери жок болсо, анын 6 миўден ашууну дал ушу жаўы конуштарга таандык. Жерди єзїм билемдик менен басып алуу - мыйзамды одоно бузган менен барабар. Демек, алар мыйзам алдында жооп бериши абзел.Ошол эле маалда документи жок жер тилкелерин саткан шылууўдар дагы мыйзам алдында тийиштїї жазасын алышы кажет. Ал эми Ємїрбек Текебаев єзї сунуштаган мыйзам долбоорунда жер басып алгандарды дагы, мыйзамсыз жер-

лерди саткан "азаматтарды" дагы пешенесинен сылап, жер тилкелерин жана анда курулган турак-жайларды мыйзамдаштырууну кєздєгєн. Бул таптакыр логикага сыйбайт. А карапайым жарандар муну тїшїнбєй: "Текебаев бизди ойлоп жерибизди мыйзамдаштырганы атат" деп алаканын ушалап кубанганы турган иш. Эгер мыйзам долбоору парламент элегинен єтїп, президент кол койгондо "Ата мекендин" лидери: "Мынакей, биздин партия карапайым кишилердин кєйгєйїн чечти. Бизге добуш бергиле" деп кїзїндє кєкїрєгїн кагып бармак. Ошону менен "мародер-гейт" сыяктуу чуулгандуу окуялардан улам партиясынын аброю кїн санап "арыктап" бараткан Ємїрбек Текебаев аз да болсо ЖоКе жарышта добуш жыйнамак. Маселенин бир капталы ушундай. Экинчиден, кєйгєйдї чечїїнїн альтернативалык жолдорун тапканга неге болбосун? Маселен, басылып алынган жер тилкеси їчїн мамлекетке тиешелїї єлчємдє акча тєгїї же айып пул тєлєє сыяктуу жолдорду сунуштаса Текебаевди колдомокпуз. Мындан миллиондогон сом єлкє казынасына тїшєрї белгилїї. Ошондо мамлекет казынасынын жыртык-тешигин бїтєгєнгє шарт тїзїлмєк. Мыйзамсыз иш кылган адамдарды коргогону аз келгенсип, єлкє бюджетин миллиондогон сомдон кантаргысы келген Є.Текебаевге эмне дээриўди да билбейсиў. Бир нерсе дегенден деле пайда жок окшойт. Текебаев мырза шайлоонун гана камын ойлобой, мамлекеттин кызыкчылыгын ойлосо, мындай мыйзамсыздыкты мыйзамдаштырууга аракет кылбайт эле, анан дагы єзї айтып келген кимдир-бирєєнїн “куйруктарына” кошулбайт эле да, чынбы? Чын эмей, анан...

«АТА-МЕКЕН» ЄЗ ТАРАПТАШТАРЫН ЖАСАЛМА ЖОЛ МЕНЕН КЄБЄЙТЇЇГЄ ЄТТЇБЇ? Парламенттик шайлоонун алдында «Ата-Мекен» партиясы курулай популизмге жана мамлекеттин кызыкчылыгынан тышкары кадамдарга барып атканы тууралуу кєп эле жазылып атат. Ошондой кадамдарынын бирин аталган партия тємєндєгїчє жасаган экен. «Россия Федерациясынын аймактарындагы кыргызстандыктардын тїзгєн коомдук уюмдары Жогорку Кеўешке карата шайлоо алдында биздин партияны колдоого алууга даяр экендиктерин билдиришти» деп тєш кагып аткан «атамекенчилерге» Россиядагы кыргызстандыктардын коомдук уюмдары нааразычылыгын билдирип чыгышты. Тактап айтканда аталган коомдук уюмдар атайын кайрылуу жасашты. Анда мындай

деп жазылат: “Биз жалпы коомчулукка бул партия менен эч кандай байланышыбыз жок экендигин жана шайлоодо бул саясый биримдикке колдоо кєрсєтєбїз деп билдирбегенибизди жеткирип койгубуз келет. Бул саясый партиянын тарапташтары чындыгында эле “Ата-Мекенди” колдоп койгула деп єтїнїшкєн. Бирок биз анык жоопту берген эмеспиз”. Демек, “атамекенчилер” єздєрї атайын кайрылышып, алардан колдоо сурашкан. Бирок, алардын жообун укпастан эле, єз алдыларынча чечим чыгарып, “Бизди колдоп жатышат” деп коомчулукка жар салып жатышкан болобу? Мындай кєз боемочулук менен жеўишке жетїїгє мїмкїнбї? Акинай АЙДАРОВА

№ 139 • 31-июль, 2015-жыл

4

ЖАЙЫЛ ДАСТОРКОН ДЕЙБИ?

ПАРЛАМЕНТТИН ТАГДЫРЫ ШАЙЛООЧУНУН ЭРКИНДЕ Ошентип кєптєн бери журтчулукту бїкї-тїкї кылган їлкєн маселеге Президент балчайта чекит койду. Болбосо кашка эле тиши калган генералы баланча кїн туура келет деп, серепчиси ноябрга такап, кєзї ачыгы дагы бир жагына чоюп элди тос-тополоўго салышкан. Журт башчысы Алмазбек Атамбаев калемдин учун кагазга такап туруп маселени дароо чечип салды. Билбегендерге кулак кагыш кылып коёлу- шайлоо їстїбїздєгї жылдын 4- октябрында єтєт. Эми кыйын болсо баш кєтєрїп кєрїшсїнчї, оозун Ошту каратып таштайт. Мындай амир бир гана ажого берилген. Ичи кїйгєндєр Шамшыкал-Атанын акактай таза тузун жалай берсин, анткени анда бактерия деген жок. Тунук тузду жалагандар эч убакта ичи єтпєйт, экинчиден моокуму канат. Буга чейин мыдыры бар партиялар аймактарды кыдырууга їлгїрїштї. Эми ар кимиси акыбалына жараша ишин кылышты. Антсе да жарышка партиялардын артында чыккан “Кыргызстан” кыйла жылуу пикир жарата алды десек болот. Катуу “кїїгє” келгендей тїр кєрсєткєн партиянын кадамдары єздєрї чектеген жетиден да ашып кетти. Бир артыкчылыгы- алар барган региондогу элдин муктаждыгын билгенинде болду. Омоктуу маселенин чечилиши кимди болсо да ийитет демекчи алардын реалдуу жардамдары андагы калктын омоктуу пикирине арзыды. Даректїї кємєк кєрсєтїї єзїнїн жемишин тєгїп берерине баары ынанышты. Калган партиялар деле “кысыр” калган жок. КСДПнын атка минерлери єт-

кєн беш жылга саресеп салуу менен бирге медиктердин артына чиркешип элдин ден-соолугун “текшерїїдєн”єткєрїїнї колго алды. “Бир Бол” партиясы болсо чаар жолборстун секиригин даўазалоо менен єзїнїн жїрєктїї экенине элдин кєўїлїн бурду. Чамасы биздин партиянын “єкїмдарлары” кєргїлїктї кєрсєтєт дегиси келип турат окшойт. Эмнени кєрсєтєт, кимдерге ишенээрин убакыт айгинелейт. ”Бїтїн Кыргызстан Эмгек” партиясы каршылыктарга карабастан айкын аракеттери аркылуу жарк этерине ишеним артканын баамдоого болот. Анткени бирєєлєрдїн дилин табалбаган атаандаштары “кызыл эт” балапандарды учура берип жадатып деле бїтїштї. “Єнїгїї” болсо єлкєнї жарыктандырам деп алоолоп кїйїп жїрєт. Бирок катарында єтє элдик адам деп таанылгандар жокко эсе. Бул чоў ролду ойноорун эске салып койбосок болбостур? Себеби, биздин шайлоочулар чї дегенде эле тизмеге карек кадайт эмеспи? “Ар-Намыс” партиясынын шыбышы деле билинбейт. Болгону фракциядагылардын тыўдары ар кайсы партиянын этегине жабышканы боюнча кептер жойлоп жатат. Арийне, башчысы олжону тиштей албаган соў ар ким билген намазын окуганга муктаж болот турбайбы? “Республика Ата Журт” партиясы биринчилерден болуп калк менен саламдашып алган. Ошентсе да жоокерсиз калган генерал Камчыбек Ташиев тууралуу икаялар єзїнчє токулуп жатканы ырас. Чынында эле анын карамагындагы суюк катмар айрымдардын кїлкїсїн келтиргени да калп эмес. Ага карабай єзїнє ляппай деген гезити аны асмандагы айга, жердеги кїнгє теўеп жан алекет кылууда. Же анысы жарашсачы? Кур дїрмєт мак-

тоо канча далбастабасын оркойуп билинип калат экен. Бири-бирин жактырган соў эми ажырашууга негиз болсо да ар намыс жол бербейт десек ашепке кетпейбиз. Алаканга салгандай кєрїнїп турбайбы баарысы. Кїрєєнїн кєлємї беш миллионго кєбєйгєндєн кийин майда-чїйдє партиялардын алласы оозунан тїштї. Эми ашып кетсе он кишиси бар заты жок партиялардын тырп этерге алы болбосун баамдадык. Куру кыйкырык салгандарды уккан киши болбостур? Ал эми орто заарлары болсо бирєєлєргє эрмешїї їчїн жанталбастап жїрїшєт. Турмуш деген ар кандай, жинди катын алгандай сыўары ошондойлорго кїнї тїшкєндєр деле болорун билип турабыз. Коколой башынан, кекээрлїї сєзїнєн башка эч нерсеси жокторду дагын караан тутуп кїрєшкє чыгам дегендердин тїрїн кєргєндє жон териўен тер куюлуп кетет. Бирок, добуш дегендин ак,карасы, кызылы деле санакка кошулганда мааниси бар турбайбы? Ошонун “кычкыл” даамын сезгендер кара жанын ургулап ар бир добуш їчїн кызыл кулактыкка барат экен. Дїўїнєн айтканда мындан ары шайлоочунун тилин табуу їчїн тїркїн амалга жетеленишери калетсиз. Ал тургай качкан-безгендерди “баатырга” теўеп, кыйын инсан катары баалап, эптеп бияктагы тууган-туушкандарынын добушун алууга аракеттер болору турган иш. Партиялардын тагдыры шайлоочулардын колунда экенине шектенїїгє болбойт. Чынында эле ар бирибиз їчїн абдан жооптуу милдет тагылды.Кандай парламентти тандаарыбыз єзїбїздїн ниетибизге байланыштуу экенин эстен чыгарбайлы? Ж. Сулайманов

Нурлан СУЕРКУЛОВ:

КАНАЗАРОВ КИМГЕ ИШТЕП ЖАТАТ?

Мурдараак «Азаттык» їналгысынын Бишкектеги деректири Султан Каназаровдун «Республика-Ата журт» партиясына кирип, депутат болуу аракети бар экенин айрым гезиттер жазып чыккан болчу. Андан кийин ал аталган партияга кызмат кылууга жазмакерлерден команда топтоп жатканын да кулагыбыз чалган. Шайлоого аз калганда, бул даана байкалууда. Айталы, учурда Султан колундагы АКШ каржылаган маалымат ресурсун так ошол партиянын пайдасына буруп, башка партияларга карата бир беткей маалыматтарды тарката баштады. Мисалы, жуманын башында Таласта «Кыргызстан» партиясынын эл менен жолугушуусунан кийин ырчы Омардын єзїнїн кайсы бир каржылык чыры менен кармалышын «Азаттык» мамлекеттик деўгээлге алып чыгып чуулдатып, аталган партияны атына басым жасап туруп алганын бїт журт укту. Мындай партиялык макала дардаган журналисттерге да "баракелде". Демек, Султан баатыр маалыматтык жагынан шефи Ємїрбек Бабановго катуу кызмат кылып, анын кєўїлїн алып жатат десек жаўылышпайбызбы? Бул жол менен кете берсе «Азаттык» менен "НТСти" аз кїндє айырмалай албай калат окшойбуз.

КЫРГЫЗ ЭЛ АРТИСТИ МУКАМБЕТ ТОКТОБАЕВДИ МАШИНА УРУП КЕТТИ

“МАКУЛДАШУУНУН ДЕНОНСАЦИЯЛАНЫШЫ ДИПЛОМАТИЯЛЫК КАДАМ КАТАРЫ БААЛАНАТ” Кыргыз-Америка кызматташуусунун келечеги туурасында ТИМнин маалымат жана басма сєз бєлїмїнїн жетекчиси, ТИМнин расмий єкїлї Нурлан Суеркулов маалымат берди.

- АКШнын Азимжан Аскаровго сыйлык тапшыруусу Тышкы Иштер Министрлиги тарабынан сынга кабылды? Ушул туурасында сєзїўїздї баштасаўыз?

- КРнын ТИМнин мурунку билдирїїсїндє кєрсєткєндєй 2010-жылдагы июнь окуясынын жїрїшїндє этностор аралык каршылашууга алып келгени, массалык тїрдє башаламандык уюштургандыгы, укук коргоо органынын кызматкерин єлтїрїїгє катышкандыгы їчїн КРнын баардык соттук инстанциялары тарабынан соттолгон Кыргыз жараны Азимжан Аскаровдї АКШнын мамлекеттик департаменти “адам укугун коргоочу” сыйлыгы менен сыйлаганы єтє таўкалууну жаратты. Кыргыз Республикасында Азимжан Аскаров адам єлтїрїїгє жана июнь окуясына активдїї катышкан адам катары белгилїї. Айрым жарандык активисттердин жана чет єлкєнїн єкїлдєрїнїн туура эмес иш аракеттеринин жыйынтыгында ал адам жаатташуунун символу болуп калган. АКШнын мамлекеттик департаментинин бул сыйлыгы тийиштїї эмес учурда, тийиштїї эмес адамга, тийиштїї эмес єлкєдє берилїїдє № 139 • 31-июль, 2015-жыл

деп эсептейбиз. Анткени Кыргызстанда укук коргоо иши чектелбейт, тескерисинче колдоого алынат.

- АКШнын мамлекеттик департаменти берип жаткан сыйлыктын эл аралык деўгээлде маанилїїлїгї канчалык?

- Буга саясый багыттан карообуз керек. Анткени бул сыйлык мындан мурун бир дагы укук коргоочуга берилген эмес.

2011-жылы Роза Отунбаевага берилген.

- Сыйлыкты берїї максаты эмне болушу мїмкїн?

- Аскаровду бул сыйлык менен сыйлоо анын ишин сыйлоо эмес, мїмкїн этникалык жана 2010-жылдагы жасалган кылмыш иши боюнча соттолгон адамдын статусу менен шартталган. Азимжан Аскаровду мындай жогорку сыйлык менен сыйлоо этностор аралык тынчтыкты жана ынтымакты бекемдєєгє каршы багытталган атайын иш аракет деп бааласак болот.

- Кыргызстандын ТИМи бул тууралуу АКШнын єкмєтїнє маалымат бердиби?

- Кыргызстандын тышкы иштер министрлиги АКШга элчилик аркылуу каршылык нотаны берген. Денонсация боюнча жарыяладык бирок башка иш кагаздар жїргїзїлгєн жок.

- Макулдашуунун денонсацияланышын ачууга алдыргандык ка-

тары баалагандар бар?

- Эки тараптуу, жемиштїї мамилебизди їзбєйбїз. Азимжан Аскаровду укук коргоочу сыйлыгы менен сыйлоого биз каршылык нота бергенбиз. Улуттар аралык тынчтыктын жана єлкєбїздєгї ынтымактын бекемделишине каршы атайын жасалган аракет жєнїндє сєз болуп жатканда жана мындай мамиле биздин улуттук кызыкчылыктарга каршы келип жатканын эске алсак АКШ тарабынан берилип жаткан баардык жардам єзїнїн маанилїїлїгїн жоготот. КРнын тышкы саясаты коўшу мамлекеттер жана дїйнєнїн ири державалары ошондой эле алдыўкы эл аралык уюмдар менен стабилдїї достук мамилелерге негизделген. Чет єлкєлїк єз ара байланыш теўчилик, єз ара кызыкчылыктарды эске алуу жана эл аралык укуктук ченемдерин милдеттїї тїрдє сактоо шарттарын улантабыз.

- Кыргыз Америка мамилеси ачык тїрдє тирешке айланып кетиши мїмкїн деген пикирлер айтылып жатат?

- АКШ тарабынан сыйлыктын берилиши, ага карата ТИМдин каршылык нота бериши, кыргыз єкмєтїнїн денонсация жєнїндєгї ниетин билдирїїсї бул дипломатиялык кадамдар. Бул ар бир єлкєдє жана дипломатиялык практикада боло турган нерсе. Биз муну саясатчылар тарабынан жана элибиз тарабынан туура кабыл алынышы керек деп эсептейбиз. Булак: "Марал" радиосу

Улуу муундагы актерлордун ичинен Токтобаевге бїгїнкї кїндїн режиссерлору тарабынан киного тартылуу їчїн кєп сунуштар тїшїп келген. Кыргыз эл артисти, Токтоболот Абдымомунов атындагы кыргыз улуттук академиялык драма театрынын актеру Мукамбет Токтобаев68 жаш курагында жол кырсыгына кабылып, каза болду. Бул маалыматты Sputnik агенттигине аталган театрдын жетекчиси Темирлан Сманбеков билдирди. Маалыматка ылайык, кырсык Анкара (мурунку Горький — ред.) жана Достоевский кєчєлєрїнїн кесилишинде болгон. Бишкек ШИИБ Жол кайгуул кызматы артистти Анкара кєчєсї менен батышты кєздєй бара жаткан "Опель" їлгїсїндєгї унаа коюп кеткенин кабарлады. Ємїрїнїн акыркы жылдарында Токтоболот Абдымомунов атындагы кыргыз улуттук академиялык драма театрында иштеп жаткан. Кинодо "Фудзиямадагы кадыр тїн", "Чиркин ємїр", "Айыл єкмєтї", "Сокур кемпир кєрєгєч", "Президент менен бомж" тасмаларына тартылган. Эл аралык аренада Россия менен АКШ биргелешип тарткан "Взять Тарантину!" аттуу тасмасына тїшкєн. Улуу муундагы актерлордун ичинен Токтобаевге бїгїнкї кїндїн режиссерлору тарабынан киного тартылуу їчїн кєп сунуштар тїшїп келген. Мындан сырткары, "Каркыралар", "Кыздар жана кєйнєктєр", "Биз отурган автобус", "Ышкырык" ырларына обон жараткан.

5

ЖУМА СЕРЕП Кїмїшбек ЫБЫКЕЕВ, юрист:

“БУЛ КЫРДААЛДА ЖУМУШТАН АЙДАП, ЖЫМСАЛДАП КОЮУУ КОЛУНАН КЕЛМЕК” - Кїмїшбек мырза, Бириккен Оппозициялык кыймылы жакында атайын билдирїї таратты. Анда Д. Нарымбаевдин темир торго камалышы акыйкаттыкка болгон алгачкы кадам деп билдирди. Ошону менен бирге алар Президент А. Атамбаев жанжєєкєрлєрї сотторду кысымга алып жатканынын белгилешиптир. Буга кандай пикир айтат элеўиз?

- Андай кырдаал байкалбайт. Нарымбаев боюнча Президенттин єзїнє да оор болду да. Жанындагы иштеп жаткандар ушундай кылтакка илинип калды. Бирок Президент аяган жок. Бул кырдаалда ал жумуштан айдап коюп эле, жымсалдап коюу колунан келмек. Бирок Атамбаев ага барган жок. Мыйзам алдында жооп берсин деди.

- Ошондой эле оппозициялык кыймыл экс-премьер-министр Ж. Сатыбалдиевди, 1-вицепремьер Т. Сарпашевди, мурдагы энергетика министри О. Артыкбаевди жана депутат Ч. Турсунбековду жоопкерчиликке тартууну талап кылып жатышыптыр. Алар жоопко тартылбаса Президенттин отставкасын талап кыла турганын билдиришти. Аты аталган саясатчылар єкмєттє жана башка тармактарда иштегенин эске

салганда оппозициянын талаптары канчалык далилдїї?

- Жоопко тартылыш керек дегенин сот чечет. “Эгер кїнєєлєрї болсо, далилденсе жооп берсин”-деп Президент єзї да айтпадыбы. Бул жерде Атамбаев бир эле телефон чалса баары токтоп калмак. Мунун баарын айтуу кыйынга туруп жатат. Баарын таза деп айтуудан алысмын, бирок тазалануу жїрїп атат. Ал эми аттары аталган азыркы жана мурдагы атка минерлердин президентке тиешеси жок эмеспи? Аларга карата кылмыш ишин козго, же жумуштан айда деп президент кєрсєтмє бере албайт...

БОКчулар КАЙСЫЛ МАСЕЛЕ КИМГЕ ТИЙИШТЇЇ ЭКЕНИН ДА БИЛИШПЕЙБИ? Батышчыл саясатчы Равшан Жээнбеков тїптєгєн «БОК» кыймылы кыргызстандыктар їчїн пайдалуу иш жасоонун ордуна тынтчтыкты бїлїнтїїгє, стабилдїїлїккє доо кетирїїгє багытталган кайрылуу, билдирїїлєрїн жасап келатышканы маалым. Убагында Кыргызстандын президентинин да сєзїнєн кынтык таап, коъшулаш Казакстан, Єзбекстан, Тажикстан єлкєлєрїнїн башчыларына кайрылуу жасап, жасакерленишкен эле. Андан кийин деле бир нече жолу атайылап саясый кырдаалды курчутууга багытталган кайрылууларын жасап келет. Алардын акыркы кайрылуусу президент Алмазбек Атамбаевге жолдонуп, анда: Президент єзїнїн айланасындагы коррупцияга шектелген ат каминерлерди - биринчи-вице-премьерминистр Тайырбек Сарпашевди, мурдагы єкмєт башчысы Жантєрє Сатыбалдиевди, экс-министр Осмонбек Артыкбаевди, Талас облусунун губернаторунун орунбасары Д.Кенекеев жана Курулуш жана региондук єнїктїрїї боюнча мамлекеттик агенттигинин экс-директору К.Нарбаевдерди тезинен отставкага кетирип жана жоопко тартуусун талап кылабыз» деген мааниде жазылат. Эми жакшылап баам салалычы. Жогоруда аттары аталган мурдагы жана учурдагы атка минерлердин

президентке тиешеси барбы? Булардын бардыгы мурдагы жана азыркы єкмєттїн курамындагы адамдар болуп жатпайбы? Эгерде Сарпашевди кызматтан кетиргилери келсе, анда премьер-министрге кайрылыш керек да, туурабы? Демек, алар дарегинен адашып атышат. Тактап айтсак, кайсыл атка минер кимдин башкаруусунда иштей тургандыгын да жакшы тїшїнїшпєйт окшойт. Экинчиден, БОКчулар буларды коррупцияга шектелгендер деп айткыдай сот беле? Жєн эле ызы-чуу кылып, тынч жаткан элди козута берїї мамлекеттик кызыкчылыкпы?..

Токтогул ТУМАНОВ, ЖК депутаты:

“СОТТОРГО КЫСЫМ БОЛУП ЖАТАТ ДЕГЕНГЕ КОШУЛБАЙМ” - БОК (Бириккен оппозициялык кыймыл) атайын билдирїї таратып, Д.Нарымбаевдин камакка алынышы акыйкаттыкка карай ташталган алгачкы кадам экендигин билдириптир. Ошондой эле алар президент А.Атамбаевдин жакын жан-жєкєрлєрї сотторго кысым кєрсєтїп жатканын белгилеген. Чындап эле Кыргызстанда ушундай кырдаал єкїм сїрїп жатабы?

- Сотторго президенттин жакын жанжєкєрлєрї кысым кєрсєтїп жатат деген туура эмес. Ошол эле сотторду тандоодо парламенттин ар бир депутаты добуш берген. Алардын аракетин коомчулук жана эл аралык уюмдар да байкоого салып турат. Ошондуктан сотторго кысым болуп жатат дегенге кошулбаймын. Андан сырткары, кайсы бир сот туура эмес чечим чыгарса, анын чечимин кийинки станция жокко чыгарса аны жоопко тартса болот.

- Ошондой эле оппозициялык кыймыл экс-премьер-министр Жантєрє Сатыбалдиевди, 1-вице-премьер-министр Тайырбек Сарпашевди, экс-энергетика министри О.Артыкбаев жана депутат Ч.Турсунбековду кылмыш жоопкерчилигине тартууну талап кылыптыр. Болбосо алар президенттин отставкасын талап кыла турганын билдирип-

тир. Жогорудагы саясатчылардын баары єкмєттє жана башка тармактарда иштегенин эске алганда оппозициянын талаптары канчалык жєндїї?

- Негизи шайлоо алдында саясий оюндар болот. Айрыкча коомчулукта кадырбаркы бар адамдарды жаман атты кылып, ошолорду жоопко тартпай жатат деп президенттин абройуна кєлєкє тїшїргїсї келет. Сиздер билгендей СДПК партиясынын бїгїнкї кїндєгї авторитети жогору. Мындай аракеттер менен ар кандай кїчтєр бул партиянын деўгээлин тїшїргїсї келет. Эгер жогорудагы адамдарды туура эмес камаса ага барган адамдар да жоопкерчиликке тартылат. Ал эми президент сот ишине же прокуратуранын аракетине кийлигишип каалаган адамына кылмыш ишин козготтура берсе анда мыйзамсыздык кїч алат. Ошондуктан оппозиция да єлкє башчысын мындай жолго тїртпєшї керек.

ТЕКЕБАЕВГЕ КАРАТА ФАЛЬСИФИКАЦИЯЛАНГАН ИШ КЇЙЇП КЕТТИБИ? ИИМдин мурдагы башчысы Чїй облсотунда Текебаевге карата фальсификацияланган иш кїйїп кеткен деп ишендирет. Зарылбек Рысалиев бул ишке экс-башпрокурор Аида Салянова да аралашкан деп белгилейт. ИИМдин экс-башчысы Зарылбек Рысалиев єрт болгон жерге жеке єзї барып келгенин билдирди. Анын айтуусу боюнча Чїй облсотунда Ємїрбек Текебаевдин биринчи кєрсєтмєсї менен мародерчулук боюнча фальсификацияланган иш (дело) кїйїп кеткен. Бул туурасында «Вести.kgге» мурдагы министр єзї маалымдады. Ал бул кїйїп кеткен иштин материалдарында 2010-жылдагы окуя боюнча Ємїрбек Текебаевдин биринчи айткан кєрсєтмєлєрї бар болгондугуна ишенет.

- Ал ошол учурда башпрокурор болуп турган Аида Салянова менен бирге бїгїн эртеў менен єрттєп коюшкан кылмыш иштерин фальсификациялашкан. Ал учурда материалдар кїбєлєрдїн кєрсєтмєсї жок сотко берилген. 37 єз кєзї менен кєргєн адамдар бар деп убада кылышкан, бирок бїгїнкїгє чейин аларды кєрсєтїшкєн жок. Андан сырткары мародерчулук боюнча иштин материалдарын бєлїктєргє бєлїп жана тїрдїї инстанцияларга жєнєтїшкєн. Бири Свердлов РИИБинде, бири Октябрь РИИБинде, дагы бири Чїй облустук сотунда. Андыктан азыркы тапта иш Бишкек ШИИБинде деп айтышып, «Ата-Мекен» бардыгынын башын айлантууга аракет кылууда, - дейт Рысалиев.

Мындан сырткары ал єрт болгон жерге барганда ал жактан кабинети кїйїп кеткен сотту кєргєндїгїн айтат. Рысалиевдин сєзї боюнча ал сот бир нече жолу эч кандай кїнєєсї жок экендигин, ага жогору жактан буйрук кылышкандыгын кайталаган. Бирок, «Вести.kgнин» маектеши эмне тууралуу конкреттїї сєз болуп жатканын тїшїнбєгєн.

- Мен ага ким жана эмне буйрук кылышканын тїшїнгєн жокмун. Кыязы ал мен менен жолугууга даяр эмес болгон єўдєнєт. Билесиздерби, эгерде бул иш ачылса, анда Текебаев,, Салянова жана ошол убакта Баш прокуратурада жетекчилик кызматтарда ким турган болсо бардыгы тїрмєгє отуруп калышмак. Мен жеке єзїм иликтєє менен эки жыл алек болдум жана чындыгында иш кандай болгондугун билем. «Ата-Мекен» шайлоо алдында коопсуздугун сактоо їчїн єздєрїнє карата бардык компроматтарды жок кылууну чечкен, - дейт Зарылбек Рысалиев. Дамир ЭСЕНГУЛОВ

№ 139 • 31-июль, 2015-жыл

6 Алмазбек АТАМБАЕВ:

“КОРРУПЦИЯГА КАРШЫ КЇРЄШТЄ ЭЧ КИМДИ АЯГАНГА БОЛБОЙТ” 27-июлда президент Алмазбек Атамбаев Чолпон-Ата шаарында журналисттер менен жолугушуп бир катар суроолорго жооп берди. Єлкє башчысы Кыргызстандагы саясий кырдаал, тышкы саясат, коррупцияга каршы кїрєшїї сыяктуу маселелер боюнча єз оюн ачык билдирди.

А.АТАМБАЕВ: “УУРУЛУКТУ КЕЧИРБЕЙМИН” Коррупция боюнча токтолгон президент уурулукту эч качан кечирбей турганын айтып, буга чейин камалган Данияр Нарымбаевге да бул боюнча эскерткенин билдирди. “Ал менен болгон сїйлєшїїдє мен уурулуктан башканын баарын кечире тургандыгымды эскерткем. Мен ага эгер бир нерсе болсо, мага айт дегем. Бир аз убакыт мурда ал менден карыз акча сураганынан, мен ага бергем», - деди ал. Ошондой эле президент бул ишти токтото ала турганын айтып бирок, андай жолго барбаганын белгиледи. “Мен бул ишти токтото алмакмын. Бирок мен мындай кылган жокмун. Тескерисинче, мен кылмыш иш козголушун кааладым. Мурда коррупция Ак їйдїн 7-кабатына чейин жетти дешкен. Тазалаш керек», - деди президент. Андан сырткары А.Атамбаев буга чейин ишкердик менен алектенип келгенин айтып, Д.Нарымбаевдин камакка алынышы президенттик аппараттын кызматкерлерине сабак болушу керектигин кошумчалады. “Мен убагында ишкердик менен алектенип, Акаевдин убагында эле миллионер атыккан кишимин. Президенттин жанында акча табуу эмес, єлкє їчїн иштєє керек. Албетте, Данияр Нарымбаевдин ишине чекитти соттун єкїмї коёт. Мен кандай кызматты ээлеген адам болбосун, баары бир уруулукту кечирбейм. Ак їйдї 7-кабатынан баштап паракорчулуктан тазалоо керек. Президенттик аппаратты жетектеп келген адам коррупцияга шектелип кармалды деп жатышат, шыбашса шыбай беришсин, бирок коррупцияга шектелип жатса, мен

эч кимди аябайм. Бул окуя президенттик аппараттын кызматкерлерине тыянак чыгарууга сабак болот болушу керек",- деди Алмазбек Атамбаев.

ПРЕЗИДЕНТ ЄКМЄТТЇН АКШ БОЮНЧА ЧЕЧИМИН КОЛДОЙТ Президент Алмазбек Атамбаев, КР єкмєтїнїн жана АКШ єкмєтїнїн ортосунда 1993-жылы 19-майда Вашингтон шаарында кол коюлган кызматташыкты жеўилдетїї тууралуу келишимди денонсациялоого байланыштуу КРнын тышкы иштер министрлигинин билдирїїсїн жана єкмєттїн денонсациялоо тууралуу чечимин колдойт. Анын айтымында, Кыргызстан АКШнын єкїлдєрїнє Азимжан Аскаров боюнча бардык материалдарды кайра карап чыгууну сунуштады. «Мындай чечим Евросоюз менен кабыл алынды. Биз атайын топтун келишин кїтїп жатабыз», - деди ал. «Биз кєз карандысыз мамлекетпиз. Кимдир бирєєнїн алдында, кимдир бирєєгє жїгїнбєйбїз», - деп белгиледи президент.

ЖАКШЫ НЕРСЕЛЕРДИ ДА ЧАГЫЛДЫРУУ КЕРЕК Президент Алмазбек Атамбаев журналисттер менен жолугушуусунда аларды

кєп жакшы нерселер тууралуу жазууга чакырды. “Журналисттер жакшы нерселерди да кєбїрєєк чагылдырышы керек. Мен кээде жомокторду кайра-кайра окуп чыгам, айрыкча Андерсендин жомокторун. Кар ханышасы жомогунда, кїзгїнїн сыныктары жїрєккє жана кєзгє кирип кеткенде, адам бир гана жаман нерсени кєрїп калат. Балким биздин кєзїбїздє да айнектин сыныктары бар? Жакшы нерселерди гана кєрїї керек. Калем менен єлтїрїп коюуга болот. Мен жашоомдо эки кайгылуу окуяны кєрдїм - журналисттер менин энемди єлдї деп, агам болсо єрттєлїп кеткен”, - деди єлкє башчы. А.Атамбаев кїндї жакшы маанай менен баштоого, жакшы нерселер тууралуу жазууга чакырды. “Жалпыга маалымдоо каражаттарында чоў жоопкерчилик бар. Калем менен адамдарга жашоого жардам бериш керек. Бир єтїнїч - элдерге жашаганга жардам бергилечи”, - деп кошумчалады ал.

“МУРАСКЕР” БОЛБОЙТ Алмазбек Атамбаев Президент катары єзїнє мураскер даярдабай турганын билдирип, жаўы шайланган президентке тынч иштєєгє мїмкїнчїлїк бере турганын белгиледи. “Єзїмдї келечекте премьер-министр катары да, спикер катары да кєргєн жокмун. Ордумду баса турган

Азамат ТЫНАЕВ, журналист:

“ПРЕЗИДЕНТ ДЕЛЕ ЖУРНАЛИСТТИ ЖОК ЖЕРДЕН МЫНДАЙ СЫНДАБАЙТ ЭЛЕ...”

- Азамат мырза, журналист Эркин Туралиев президент Алмазбек Атамбаевди сотко берем деп маалымат жыйын єткєрїптїр. Єлкє башчысы журналисттер менен жолугушуусунда дал ушул кишинин маалыматы апасынын ден соолугуна зыянын тийгизгенин айткан. Кылгылыкты кылып коюп кайра догурунуп жаткан журналисттин бул аракетин кандай баалайсыз?

- Эгер Эркин Туралиев президент Атамбаевдин ага каршы айткан сєздєрїн жок№ 139 • 31-июль, 2015-жыл

ко чыгарам десе, анда чатакты жараткан теле тасманы интернетке ачык жарыялашы керек. А коом бул талаш болуп калган маселеге тараза болуп берсин. Ага чейин кандайдыр бир пикирибизди айтсак, "Я Пастернака не читал, но я его осуждаю" сыяктуу болуп калбайлык.

- Негизи сиз Эркин Туралиев деген журналистти тааныйсызбы?

- Э.Туралиев жєнїндє айтсам, ал ким жана кандай журналист экенин билбейм. Анткени єзїм журналистикага 2004жылы эле келгем. Ал убакыттан тартып

бул кишинин аты элдин оозунда жоктой. Бирок, аны жеке билбесем да, ошол жылдардагы КТР кандай саясат жїргїзгєнїн элдин баары билет. КТР ошол замандагы бийликке жакпаган саясатчылардын телекиллери болуп калганын ким билбейт? Президент деле журналистти жок жерден мындай сындабайт эле да. Ошон їчїн азыр президенттин єзї айткандай эў жакын кишиси дїйнєдєн кайткандын себеби болгон тасманы кєрїшїбїз керек. Тийиштїї бааларыбызды жана пикирлерибизди кийин гана бере алабыз. Дамир ЭСЕНГУЛОВ

адамды даярдап, калтырып кетїїгє аракет кылбайм. Кийинки президент тынч иштеши їчїн мен ага тоскоол болбойм”, - деди ал. А.Атамбаев президенттик мєєнєтї бїткєн соў эмне кылаары тууралуу суроого жооп берип жатып. “Мен мурда жазуучу, кийин ишкер болууну кыялданчумун. Андан кийин мен жєн гана эс алууну, жакшылап уктап алууну каалайт элем”, деп тамаша аралаш билдирди Президент. Ошондой эле Єлкє башчысы мамлекетте таза шайлоо єткєрїї їчїн аракет кєрїп жатканын белгиледи. Президент ошондой эле Ємїрбек Текебаев жетекчилик кылган «Ата Мекен» партиясы боюнча билдирїї да жасады. А.Атамбаев парламентте фракцияга ээ болгон бул партия, бир буту менен оппозицияда, экинчиси менен кєпчїлїк коалицияда турганын сындады. “Буттарын мынчалык кенен жайып алып атїгїл адам дагы тура албайт... Мен Текебаевге минтип турбоону кеўеш берет элем. Андан кєрє тїз эле турган жакшы», - деп кошумчалады А.Атамбаев.

ЭЧ КИМДИ АЯГАНГА БОЛБОЙТ Президент айрым аксакалдар коррупцияга каршы кїрєштї колдогону менен жакындарына келгенде жердешчилик сезими кїчєп кетип жатканын билдирди. “Мага аксакалдар келип, азамат коррупцияга каршы кїрєшїп жатасыў деп айтышчу. Бирок бул атка минер биздин айылдан деп айтышчу. Мурдагы башкы прокурор коррупцияга каршы кїрєшкїлє, бирок менин кїйєєм менен эмес деп айткан. Бир депутатка проктолог аны суракка алганга болбойт деп корутунду берген. Проктологдун кандай тиешеси бар?”, - деди Атамбаев. Президенттин айтымында, эч кимди аяганга болбойт. Анткени элдер коррупцияга каршы кїрєшкє ишене баштады. “Керек болсо ЖМКдын арасында коррупция бар. Андан тышкары «биз чыгарабыз» деген шантаж бар. «Вечерканын» мага болгон чабуулу ушундай болгон”, деди Атамбаев.

7

АЗАТТЫК

КЫРГЫЗ ТИЛИНИН АЗЫРКЫ «САСТАЯНИЯСИ» Акыркы убакта кыргыз тили їчїн кїйгєн намыскєй жарандар кєбєйїїдє. Кайсы сайтты ачпайын сєзсїз «кыргызча жазгыла!», «кыргызча сїйлєгїлє!» дегендер сансыз кездешет. Єткєндє бир ооруканада унаа кырсыгынан кийин жаткан єспїрїм кыз: «Мамочка, мне так больно!..» деп ооруганына чыдабай онтоп жатса, жанында жаткандар кызга: «Кыргызча онто! Эмнеге кыргызча онтобойсуў? Маўкуртсуў» - деп асылышыптыр. Жада калса, кырсыктан жабыркаган кызынын колун кармап отурган энесине дагы жабылып кыйкырышыптыр: «Кызыў эмне їчїн орусча онтойт?!»

- деп. Ушундай патриоттордун социалдык тармактардагы баракчаларына кирип, жазгандарын окуп чыгайын дедим. Фейсбук жана Инстаграмда азыр кыргыздар кєп. Ошолордун кыргызча сїйлєгєн деўгээли болсо мындай: «Дозум менен апшения кармап отурабыз Маладай жакта». «Мага коноко гелгиле чогу отуруп кишка чойолу братандар!» «Жанулья я так тебя скучаю!» - «И я тебя жанм... Кагда придеш радная мая?» «Даканса барам сен їчїн брат!» (сїрєтїндє тапанча кармап алган) «Кыргыздар їчїн барын тытавс, а кому не нраветься тот пусть идет в другую месту! Потриотизм ушундан башталат!» Менин оюмча маўкурт деген ушул. Улам бир баракчаны ачып отурсаў, чачыў тикесинен тик турат. Же кыргызчадан, же орусчадан жок. «Кыргызча сїйлєгїлє!» - деп кыйкыргандар кыргызча катасыз бир да сїйлєм тїзє алышпайт. Билим деўгээлин айтпай эле коёюн. Бир жыл мурун журналисттер Эркиндик бульварындагы отургучтарга буту менен чыгып отуруп алып, семичке чагып отургандардан: «Айтматов деген ким?» - деп сураса, бирєє: «Ммм... режиссербу?» - деп жооп бериптир. Кыргыз маданиятынын жана искусствосунун башка єкїлдєрїн атабай эле коёюн. Азыркы жаштардын бири-бири менен сїйлєшкєнїн угуп, жазышканын окуп, булар деги мектепке барышты беле деген суроого кабыласыў. Орусча аралаштырбай оюн толук тїшїндїрє алышпайт, кыргызча сїйлєсє – жалаў жаргон жана сленг менен сїйлєшєт. Тїрмєдєн качып чыккан немелерче баарлашканда єздєрїн «крутой» сезишеби, ким билет. Жада калса, «ооба» деген сєздїн тамтыгын чыгарып, «оова», «ова», «оба», анан керек болсо, «оа» деп жазып калышыптыр. Мончодо отурсам, эки жаш кыз мынтип сїйлєшїп жатышат: - Прикинь, єткєндє Назира бир крутой джип тээп жїрєт! Анан, ты че, где взяла такую тачку десем, пареним алып берди дейт.

- Ой, гонит ал!.. Ошонун парени эле прям ушундай работать этет имиш. Наверное, как всегда алдап койду, аны билесиў го, всегда жакшы кєрєт кишини завидовать эттиргенди.

- Ну билбейм, может и алып берди. Налогывыйда иштесе, жакшы эле алса керек взятканы. Менин братымдын девушкасынын бир родственниги бар, ал дагы налогывыйда. Эки этаж особнягы бар, путешествияларга барып турат пастиянна, рубашкаларын толка кымбат магазиндерден алат.

- Уфф, че-то жарко болуп кетти... Жїрчї, питания кылып келели. Анан дагы париться этебиз, менин гряздарым жакшы чыкпай атат. Давно не ходила баняга. Єзїбїздїн кїндє сїйлєгєнїбїздї байкап кєрсєк, бирибиз да таза кыргызча сїйлєй албай калыптырбыз. Анда эмне їчїн башкаларга асылабыз? Кыргызча эптеп жазымыш болгондордун ар бир сєзїндє жок дегенде бирден ката бар, кыргыз тилинин грамматикасынын эў негизги эрежелери сакталбайт. Же кыргызча-орусча тантырап аралаштырып сїйлєсєк эле жарай береби? Анан отуруп алып, чет элдик агенттерди, башка улуттарды жамандап коёбуз, кыргыздарды жок кылышат ушулар деп. Кыргыз тилинин тамтыгын єзїбїз эле чыгарып жатпайбызбы. «Мырк» болгубуз келбей, орусча сїйлєп калабыз элдин кєзїнчє. Кыргыз элинин намысы їчїн кїрєшїп жїргєн улутчул жигиттерибиз айыл жергесине барып, кыргызча китептерди та-

ратып, єспїрїмдєрдї адабиятка жакын болууга їгїттєп, элибиздин билим деўгээлин жогорулаткандын ордуна улам бир кызды сабап, кемсинтип, телефонуна тартып, интернетке жїктєп мактанып отурушат. Кыйратып кыргыз їчїн чоў иш кылып койгонсуп. Єздєрї "зэктерче" сїйлєп, кєчєгє тїкїрїп-какырып, энесин калтырбай сєгїнїп, мас болуп алып ыймансыз нерселерди жасап, жиндиликке кабылып жїргєндєрї менен иши жок. Айланып барып эле баягы алсыз кыздарга асылып жатып калмай. Эл тилден башталат эмеспи. Чыныгы патриотторду азыр кыргыз тилинин аярлуу акыбалына кєўїл бурууга їндєгїм келет. Азыр алар ар кайсы кыздын артынан кууп жїрїп, чыныгы кєйгєйдї байкабай жатышат. Биринчиден, кыргызча таза, жагымдуу, жаргонсуз сїйлєгєндєн башташса гана. Эў биринчиден, биз азыр элибиздин билим деўгээлине кєўїл бурбасак, барып отуруп караўгы сабатсыз

коомго айланып кетебиз. Ал эми сабатсыз улут эч качан жарыбайт, аны айткандын кажети жок деп ойлойм. Канчалык патриот болуп, кыздарыбызды хижабга ороп, ыймандын туу чокусуна чыгарсак дагы, ата-энеси сабатсыз їйдєн акылдуу бала чыкпайт. Балдарыбызга, келечек тукумдарга эмнени калтырабыз? «Жїр, корточкада отуруп, насвай чикать этип, апшения-пичения кармап, хаха тебебиз!» - дегендиби? Биздин бийликте отургандардын сїйлєгєндєрїн угуп отурсаў да бир топ нес болосуў. «Мен как депутат катары айтарым, бул законду обязательно єткєрїш керек! Потому что дегенде, мунун влияниясы аябай чоў! До каких пор ушинтип отура беребиз, решения принимать этпей? Ар ким єзїнїн местасын билиш керек! Кыргыз болгондон кийин, бул биз їчїн аябай важная проблема деп ойлойм!» - деп кыйкырышат. Анан єлкєдє таптакыр кєйгєй тїгєнїп калгансып, кєп аял алууну жумалап талкуулашат. Биздин мектептерде 12 миллион (!) китеп жетишпей, окуучулар жана мугалимдер кышы бою жылыбаган класстарда калтырап-титиреп бала окутканы менен кимдин иши бар? Мектептер, китепканалар урап, оўдолбой, чирип жатат. Жарыбаган маянанын айынан чыгаан мугалимдерибиз Орусияга идиш-аяк жууганы кетип жатышат. Кыргыз калкы билимсиз, сабатсыз болуп, мурунку Советтер Союзунун республикаларынын ичинен билим деўгээли боюнча бир нече жылдан бери акыркы орунду ээлеп келе жатабыз. Интеллигенция дегендин изи да жок. Жалаў эле єзїнїн кызыкчылыгын кєздєгєн пара алгыч-бергич бок курсактар калгандай сезилет. Критикалык жана аналитикалык ой жїгїртїї деген эмне экенин билбейбиз, оозубузга салган маалыматты ойлонбостон жутуп коёбуз, акча бергендин артынан ээрчип кете беребиз. Ушундай биздей сабатсыз элдин арасынан террористтер чыгып жатат. Биздин эле кыргыз келинжигиттерибиз экстремисттердин жалган динине, жалган акчасына алданып, Сирияга кетип атышат. Дїйнєдєгї эў кедей мамлекеттерди алып карасаўар – бардыгынын калкынын кєпчїлїк бєлїгї сабатсыз, єзїнїн тилин, маданиятын жоготуп койгондор. Тїштїк Корея билимге басым жасап отуруп, жарым кылымдын ичинде экономикасын бутуна тургузуп, дїйнєлїк рынокко чыгып кетти. Анткени аларда же мунай, же алтын жок. Алардын бийликте тургандары убагында адам ресурсун кєбєйтїїгє каражат жумшап, корей калкынын билим деўгээлин жогорулатууга умтулган. А биз болсо, ар кимди кїнєєлєп, єз ара урушуп-талашып, жакшы-жаманга, урууларга, кїўгєй-тескейге бєлїнїп отурабыз. Отуруп алып эле ар кимге: «Кыргызча сїйлє!» - деп асылгандан эч качан пайда чыкпайт. Адегенде єзїбїздєн, єзїбїздїн балдарыбыздан баштайлы. Акылдуу, адамгерчиликтїї, толеранттуу, ийгиликтїї жана интеллигенттїї адам таза кыргызча сїйлєп турса, анын артынан ким ээрчигиси келбесин? Башкаларды їйрєтєм десеў, биринчи аларга єзїў їлгї боло алышыў керек. Сени карап, инилериў, сиўдилериў сендей ажарлуу жана сабаттуу адам болгусу келип, сыймыктанып, суктанып отурса – ушундан єткєн патриоттуулук болобу? Алия СУРАНОВА

№ 139 • 31-июль, 2015-жыл

8

УКУК КОРГОО

ГЮНДУЗ АГАЕВ САТИРА ЖАНА КРИТИКА МЕНЕН АР КЫЛ ЄЛКЄЛЄРДЇН АДАМ УКУКТАРЫН ТЕБЕЛЕГЕН ПОЛИЦИЯ КЫЗМАТКЕРЛЕРИН ЧАГЫЛДЫРГАН АВСТРАЛИЯ

АКШ

АРАБ ЭМИРАТТАРЫ

РОССИЯ

АЗЕРБАЙЖАН

ИРАН

ЛОНДОН

ИНДИЯ

КОРЕЯ

СУДАН

ШВЕЦИЯ

ТУРЦИЯ

БРАЗИЛИЯ

КЫТАЙ

СССР

КЫРГЫЗСТАН

À áèçäèí ìèëèöèÿ êûçìàòêåðëåðèí êàíäàé ÷àãûëäûðà àëàñû¢àð? ªç¿¢ºðä¿í âàðèàíòû¢àðäû áèçäèí ýëåêòðîíäóê äàðåêêå ñàëû¢ûç (aybatkg@mail.ru), ý¢ ìûêòû ôîòîãî, áèçäèí ðåäàêöèÿäàí áåëåê ;) № 139 • 31-июль, 2015-жыл

БАЙЛАНЫШ

9

SIM-картаны каттоо-коопсуздуу жана ишенимдїї Акыркы учурда SIM-карталарды каттоодон єткєрїї иштери эл арасында активдїї жїрїп жаткан учуру. Статистика боюнча алганда азыркы тапта 1 416 570 абонент каттоодон єтє элек экен. Эгер сиз ошолордун катарында болсоўуз анда 8-августка чейин SIM-картаўызды каттоодон єткєрїўїз.

SIM-КАРТАНЫ ПЕРСОНИФИКАЦИЯЛОО Кыргыз Республикасынын Єкмєттїк байланыш агентигинин пресс-секретары Айзада Исламалиеванын айтымында азыркы тапта мамлекет боюнча 1 416 570 абонент каттоодон єтє элек экен. Эгер сиз ошолордун катарында болуп калсаўыз, анда тез аранын ичинде телефон номериўизди каттоодон єткєрїўїз. Анткени, ушул жылыбыздын 8-августтунда каттоо токтотулат. Телефонуўуздун номерин каттоо жолдору уюлдук операторлордун абоненттерди тейлєє борборлорунда же фирмалык салондордо келишим тїзїїгє болот. SIM- карталарды каттоо бардык абоненттер їчїн милдеттїї болуп саналат.

элек балдар їчїн, алардын жакындары номурду єзїнїн атына каттатып алып берсе болот, анткени бир адам бир нече симкартаны єзїнє каттатууга болот. Мындан тышкары каттоо жол-жобосунда абонентти ал єзї кєп телефон чалган бир нече номерди кєрсєтїшїн сурайт, же телефон маркасын, соўку тєлємдї жасаган датасын атооўузду сурайт. Бул жол-жобо ушул номер менен ал телефонду єзїнє каттатып жаткан адам пайдалана тургандыгына ишениш їчїн керек. Башкача айтканда, бул маалыматтар толугу менен чогултулуп, алардын баары жїз пайыз тїрдє абоненттин гана кызыкчылыгында пайдаланылат. SIM-карталарды каттоого бардык абонентер їчїн милдеттїї

SIM-карталарды каттоо їчїн жеке адамдык кїбєлєндїрїїчї документтердин бири керек: -ички колдонуудагы паспорт, айдоочулук кїбєлїк, аскер билети. Интернет аркылуу номериўизди каттоого болбойт, обонент єзї келип каттатуусу зарыл. Келишимди абонент єзї же нотариалдык тїрдє ага ишеним кєрсєтїлгєн адам гана тїзє алат. Номерди, жашы 16га жеткендер каттата алышат. Мындай учурда эмне кылыш керек? мындай учурда жашы жете

Мындан сырткары, кєрсєтїлїїчї кызматтардын тизмеси кєбєйєт. MegaCom байланыш оператору, маселен, катталган абоненттерине “Экинчи дем” деп аталган кызмат кєрсєтїї боюнча кєп кредиттерди берет. MegaCom call-борборуна чалуу аркылуу SIM-картага убактылуу тосмо коюуга болот, ал эми келечекте – башка дагы кызмат кєрсєтїїлєрдїн жакшыруулары бар

MEGACOM ЭСКЕРТЕТ: SIM–КАРТАЛАРДЫ КАТТООДОН ЄТКЄРЇЇ МЄЄНЄТЇ 9 КЇНДЄН СОЎ АЯКТАЙТ

MegaCom абоненттерин єз SIM-карталарын каттоодон єткєрїїгє чакырат жана 2015-жылдын 8-августуна чейин номурун каттоодон єткєрбєгєн абоненттердин номурлары Кыргыз Республикасынын Єкмєтїнїн “Жылуучу радиотелефон байланыш кызматын кєрсєтїї эрежелерин бекитїї тууралуу” Токтомуна жана уюлдук операторлордун лицензиялык милдеттенмелерине ылайык єчїрїлє тургандыгын эскертет.

УРМАТТУУ АБОНЕНТТЕР! НОМЕРИЎИЗ КАТТООДОН ЄТКЄНЇН КАНТИП ТЕКШЕРСЕ БОЛОТ Эгерде сиз MegaCom абоненти болсоўуз, мобилдик телефонуўузга бекер берилїїчї *112# тересиз. Тергенден кийин сиз єзїўїздїн SIM-картаўыздын жайын билсеўиз болот. Эгер Оператор менен келишим тїзє элек болсоўуз анда MegaCom мобилдик байланыш менен пайдалангандар же жаўы SIM- картанын ээси болом дегендерге єз номерин жакынкы аралыкта каттоону сунуш кылабыз.

НОМЕРИЎИЗДИ КАТТООНУН ПАЙДАСЫ

SIM-КАРТАЛАРДЫ КАТТОО ЇЧЇН ЭМНЕЛЕР КЕРЕК ЖАНА ЭМНЕЛЕР КЕРЕГИ ЖОК

шу дагы кылмышкерлерди сестендирип коет. Анын їстїнє, абоненттердин жекече маалыматтары мурдагыдай эле корголгон боюнча кала берет. Телефон номерлеринин базалык маалыматтары байланыш операторлорунда калат, жана да соттун чечимисиз аны менен эч ким пайдалана албайт. Телефондук сїйлєшїїлєр жана смс байланыштар да мурдагыдай эле жашыруун бойдон кала берет.

Номериўизди каттоону пайдасы коопсуздук жан ишенимдїїлїктї артырат. Анткени, каттоо алдамчылык аракеттерден жакшы коргонууга мїмкїндїк тїзєт. Абоненттер SIM-картасы же телефону кандайдыр бир себептер менен жоголсо ал єздїк номерин оўой эле калыбына келтире алат. Мындан тышкары, уюлдук байланыш оператору менен келишим тїзгєн абонент єздїгїн тастыктаган документти берип, ага телефон чалынган номерлер боюнча кызыккан суроолоруна жооп ала алышат. Ошондой эле номериўизди каттап кылмыштарды кыйла натыйжалуу ачууга мїмїкїнчїлїк тїзїп бересиз. Бардык адамдар мыйзам сакталып, тартип орногон коопсуздуу єлкєдє жашагысы келет эмеспи. Кылымыш кылгандан кийин жазасын сєзсїз болу-

БАШКА ЄЛКЄЛЄРДЄ Эгер сиз Европа, Америка, Кытай кошуна болгон мамлкетибиз Россия жана башака єнїккєн єлкєлєрїнє чыгып SIMкарта алам десеўиз сизге персоналдык катоосуз сатышпайт. Себиби, бул мамлекеттин коопсуздук маселеси менен байланышкан. Мисалы: мусулман єлкєсї деп аталаган Тїркияда номерлерди каттоодон кийин телефондорду урдоо кылмышы їч эсеге азайган

ЭГЕР НОМЕРИЎИЗДИ КАТТАТАМ ДЕСЕЎИЗ АНДА Жакынкы аралыкта жайгашкан Сатуучу жана кызмат кєрсєтїїчї борбор же MegaCom Фирмалык салону кайда экендигин билиш їчїн онлайн режиминде «Интерактивдїї карта 3G-жабылган жана и филиалдык уюл» кызматынан билсе болот. Бул кызмат кєрсєтїї менен пайдалануу їчїн кардарлар менен байланышуу кызматына кыска *500 номери аркылуу кайрылып, же компаниянын расмий сайтына кирип, «Филиалдык тїйїнїнїн жана каттоо аймагынын интерактивдїї картасы» деген бєлїмдєн бардык MegaCom компаниясынын фирмалык салондорунун Сатуучу жана кызмат кєрсєтїїчї борборлорунун так даректерин алууга болот. Тагыраак маалымат: *400 аркылуу (телефон чалуу MegaCom абоненттери їчїн акысыз). Рахатбек Рысалиев

Келишим тїзїї їчїн жакын арада MegaCom компаниясынын каалаган Сатуу жана тейлєє борборуна же Фирмалык салонуна кайрылып, инсандыгын ырастаган документтердин бирин (паспортун, айдоочулук кїбєлїгїн, аскер билетин же бааргердин кїбєлїгїн) кєрсєтїїсї жетиштїї. Мобилдик шылуундардын алдамчылык аркеттеринин алдын алуу Чалуулардын деталдоосун алуу SIM-карта жоголуп кеткен учурда номурду сактап калуу їчїн SIM-картага бєгєт коюу Номурду ыкчам калыбына келтирїї “Экинчи дем” кызматы боюнча максималдуу суммадагы насыя алуу MegaCom call-борборуна чалуу менен SIM-картаны убактылуу бєгєттєє мїмкїнчїлїгї Абоненттин кызматтан пайдаланган жылдарын, бонустарды, кошулган кызматтарды жана опцияларды сактап калуу Кийин тєлєнїїчї роумингди кошуу Тармакта тейленген жылдарынан кєзкарандысыз «Мобилдик которуу» кызматынан пайдалануу Идентификациялоодон єтїїнїн жеўилдетилген жолу, жашырын сєздї жана аты-жєнїн айтуу гана жетиштїї Эстен чыгарбоо керек! Номурларды каттоодон єткєрїї акысыз. Номурду каттоодон єткєрїї їчїн акы талап кылган мыйзамсыз аракеттер шылуундар тарабынан гана ишке ашат. Сак болуўуздар!

№ 139 • 31-июль, 2015-жыл

10

УЛУТТУК БААЛУУЛУКТАР

ЖЫЛКЫ БАЛАСЫ, КЫМЫЗ БАЯН - Жылкы кєчмєн їчїн кїлїк катары да, кїч унаа катары да кундуу бааланса, дагы кандай єзгєчєлїккє ээ?

- Сїтї, эти - дары. Жылкы баласы 360 градус айлананы толук кєрїп турат. Кєз чєйчєгїнїн жана кєз торчосунун жайгашуусуна жараша маўдай сєєгїнїн їстїн жана желке тарабын гана кєрє албайт. Тїн ичинде жакшы кєрєт, єўгєчє, жылтырлуу нерселерди, шыбыртты тез сезет.

Маектешибиз - тарых, санжыра ышкыбозу Кабылбек Жумабаевге кызыктуу суроолор менен кайрылдык.

- Кыргыз «Кыргыз» болгону - багылышы жеўил, таза, шамал менен теў жарышкан жылкы баласын аздектеп келет. Бир эле кїлїк бир айылга жарышта коо бузуп келип, кубаныч тартуулаган. Кыргыз «Кыргыз» болгону - єз ата тегин, уругун сїрїштїрїїдєн кала элек. Ошондой эле жылкынын тїпкї тегин тарыхка карап сїрїштїрїїгє болобу?

- Мен топтогон маалыматка караганда, тээ, б.э.ч.

54 миллион жыл мурда ушу жылкынын тїп тегинин чоўдугу бала мышыктай эле болгон. Илимде алар «эогиппус» аталат. Кайнозой эрасы 67 миллион жыл мурда башталат эмеспи. Демек, ошондон бери єнїгїп келаткан - жылкы. Мына ошол тектен чоўдугу коендой болгон «гиракотерия» тїркїмї келип чыгат. Анын алдыўкы буттарында тєрт, арткы буттарында їчтєн гана манжа изи билинип турган. 53 миллион жыл мурда ошол эле тїркїмдїн бїт эле бут учтарында їчтєн манжа изи болуп, ай туякка айлана баштаганы байкалат. Ал эми, 20 миллион жыл мурда буттары бир топ эле узарып кеткен «мерик гиппус» аталган тїркїм келип чыгат. Кайнозой эрасынын акыркы, їчїнчї - антропоген периоду (адам доору) 2 миллион жыл мурда башталат эмеспи. Мына ошол тапта азыркы кейпине келген «плиогиппус» тїркїмї келип чыгат.

- И, буларыўыз кызык экен. Илим - далилдерге таянат да. Бу жылкы баласы качантан колго їйрєтїлє баштайт?

- Їй жаныбарларынын ичинен эў ириде эле, б.э.ч.

15-10 миў жылдыктар мурда тїпкї теги бєрїдєн болгон ит колго кєндїрїлгєн. Б.э.ч. 5 миў жыл дыкта Алдыўкы Азияда эшекти, тїркмєн менен Иран чєлталааларында айры єркєчтїї тєєнї, ал эми, б.э.ч. 4 миў жылдыкта Евразия талааларында жылкыны, б.э.ч. 3 миў жылдыкта Арабияда сыўар єркєч тєєнї (нар), б.э.ч. 2 миў жылдыкта Саян-Алтайда тїндїк бугусун адамдар колго кєндїрє башташкан. Колго кєнгєн алгачкы жылкы - тарпаў. Анын акыркы тукумун Борбордук Азияны изилдєєчї Н.М.Пржевальский (1839-1888) чєл талаадан кєрїп, їйїрдєн бирєєсїн атып алган.

- Деги, жылкынын кандай, канча тїрї бар?

- Жылкы породасы, же тїркїмї азыр дїйнєдє - 427. Бул 1993-жылдагы эсеп боюнча.

- 1912-жылы кїздєгї Шабдандын ашында кыргыз жылкысы англиялык таза кандуу жылкыны артка калтырып чуркап келген. Бу жылкы тукуму жер каймактагандан бери єнїгїп, эволюцияланып келген экен. Касиет, жєндємдєрїнє жараша да бєлїнїшєбї?

- Албетте. Кыргыз - жорго, кїлїк, кашаў (тарпаў) деп бєлєт. Таскактуу, жол жїрїштїї (жїрмєл), чалыш тїрлєрї бар. Кїлїктєрїнє - сайкїлїк саналган тулпар, буудан, аргымак кирет. Мукамбет пайгамбар минген жылкыны - бурак ат, Азирет аалы мингенди - дулдул (качыр) дейт. Булар да кїлїк катарында, бирок, араптагы тїркїмдєрдєн. Жалкуйругун тоноп, чунайтып, жайытка жазда ээн кое берилген, кїздє адам єлїмтїгїнє арналып союлуучу жылкы - сетер жылкы делет. Аларды да чыгаан, кїлїк, айтылуу жылкылардан иргеп дайындашкан. Кєбїнчєсїн єлїмтїктїн (маркумдун) єзїнїкї болгон. № 139 • 31-июль, 2015-жыл

- Дарычылык касиетине токтоло єтсєўїз?

- Сїтї, эти тїгїл, териси, тезеги, заарасы - дары. Жылкыны таскактатып минїї да айрым ооруларды жоет. Аны «райдинг терапия» деп коет. Дїйнє жїзїндє жылкы баласынын касиети менен дарылоочу бирден бир институт азыр Японияда гана иштейт. Жылкы тармагын жекече изилдеген илимди - «иппология» деп коет. «Ипподром» деген сєздї да билээрсиз? Жылкы жарыштырма аянтты айтат.

- Так айтсаўыз. Атка минїї, же ат їстїндє жїрїї кандай оорунун кїчєшїн басаўдатат, же жоюп жиберет?

- Ат їстїндє жїрїї - ашказанды, кант амырларды оўдойт. Дене бойду тїзєлтєт. Єпкєнї калыптайт. Гипертониялык ооруну жоготуп, инфарк-миокард болуудан сактайт. Ат минїїнїн пайдалуу жагын тайып (грек) акылманы Платон (б.э.ч. 427-347-жылдар) жазып калтырган. Албетте, атта кечке салактап жїрїї да жарабайт. Тукумсуздукка тїртїшї мїмкїн.

- Эми, бээ сїтїнїн, кымыздын дарычылыгына да бир аз токтоло кетсеўиз?

- Кымыз жєнїндє тайып (грек) тарыхчысы Геродот (б.э.ч. 484-424-жылдар) да жазып калтырыптыр. Бээден жаўы эле саалганы - сїт, ачыткыга аралаштырылып, бирок, толук ачый элеги - саамал, ачып чыкканы - кымыз. Ар биринде єзїнчє касиет бар. Єўгєчє, витамин В, сїт кислотасы, углекислота кєп єлчємдє. Негизинен - А, В, РР, С, Н витаминдер, Си, Со, Сч, Мп, Фе, Л, Ас, Зн микро элементтер бар. Адамдагы заттардын алмашуусун, кандын жаўыруусун кїчєтєт, жїрєк-кан тамыр ооруларын, ашказандын оорусун, он эки эли ичегидеги жараатты тез камдаштырат, дисплепсияны оўуна келтирет. Ич єткєктї, ич келтени жоюп, ичегиде курт, микроб болсо - сїрїп чыгат. Кандагы гемоглобинди арбытат. Лейкоцитардык формуланы, нерв системасын да оўойт. Пахмель этил синдромун да тез жоет. Рактын єєрчїшїн токтотот. Жашартуучу, єў-келбет берїїчї да касиетке ээ. Мына ушулар. Германияда косметикада да (кургак маска) бээ сїтї колдонулуп жїрєт.

- Кїз бїтсє - кымыз бїтєт. Жазда кымыз ачыткыны эл кайдан табат?

- Сабаа, же чанач тїбїндє калган коюу бїртїктєрїн курут сыяктуу умачтап калтырып коюшат. Жазда ошол ачыткы.

- Жылкыны тоо жеринде коомду сактаган да, алга жылдырып келген да кїч деп ойлойсузбу?

- Ооба. Жылкыга, анан темирге колу жеткен чакта адамзат тез єнїккєн. Улуу согуштун баары жылкы їстїндє болгон! Кууса - жеткен, качса - кутулткан жылкы баласы кїчї, сїтї, эти менен да кышта, жайда ээсине чоў огожо болгон. Асмандагы Кїнгє, адамдардагы єлїмтїккє арналып жылкы гана союлган. Атсыз калгандар єздєрїн канатсыз кушка теўеген. Б.э.ч. 4-3 миў жылдыктарда эле бул жылкынын культу пайда болгон! Коло доорунун аяк ченинде, же так айтканда, б.э.ч. 18-9- кылымдарда Евразия талааларында жана Тянь-Шань, Памирде кымыз жазоо ыкмасы алгач башталган! Муну баштагандар кїтїрєтє жылкы кїткєн (албетте, коллективдїї тїрдє!) кєчмє боз їйлєрїн жылкыга, тєєгє, єгїзгє арабалап сїйрєткєн арийлер, илим тилинде айтканда - «андроновчулар» болгон!

- «Кыргызды жылкысы менен тоосу гана кылымдар бою кыргындардан сактап келген» деген Сиздин айта келген оюўузду мына ушулар да бышыктайт экен го?! Кенен жана так кеп курганыўыз їчїн ыраазылык билдиребиз! Арыбаўыз ага, демекчибиз! Майрамбек ДЕРКЕНБАЕВ, Кочкор району

ПОЭЗИЯ САПТАРЫ Эл ичинде поэзияга шыктуу адамдар абдан кєп. Бирок баарын эле шедевр дегенге болбойт. Алардын ичинде жакшы, ортозаар жазган акындар да бар экендигин билебиз. Майрамбек Сапарбеков да кєптєн бери ыр жазуу менен алектенет. Єзїнїн кїчї аркылуу “Кїн” деген алгачкы ырлар жыйнагын чыгарган. Бїгїн анын арларына орун бердик.

ЫЛДАМДЫК Ылдамдык жолдун єлчємї Ылдамдык жашоо мерчеми Ылдамдык, тездик закымдап, Ыргагын желге теўдеди. Ылдамдап жашоо єнїктї Ыкшоону жєєлєй демитти Ылымта кїйгєн мезгилдер, Ышында калып кетишти. Ылдамдап жашоо талабы, Ылдыйлап жонуп кадамы Ылоого сыйлап минген ат, Ылгоосуз тїптє калабы. Ылдамдап ылдам єєрчїсє Ылдамдап жашоо ээрчисе Ыйманы адам ынсабы Ылдыйлап тїшєр келгиске. Ар дайым кєйгєй аралык, Арбыды айран таў каралык. Азыр калды ченелбей, Ат менен баскан аралык. Сабалап учсаў абадан Санаада жолуў тарыган Сары эсеп кылган мейкиндик Санатпай, кїтпєй карыган. Машина минсеў элирген, Мактанып баары теминген Макоосу, тыўы теўделип, Мааниси кеткен ємїрдїн. Жїз аттын кїчї жїрсє бир, Жулкунат тура тїгєнгїр. Жїз аттын кїчїн башкарган, Жїгїргєн канын сезбестир. Токсон ат кїчї жїрсє бир, Тоскоолдук эмне билбестир. Томуктай болгон жаш бала, Токсон ат кїчїн башкарса, Тоготпой кїчїн сезбестир. Сексен ат кїчї жїрсє бир, Санаага орун бербестир. Сеўселген келин-кыздардан Сезими качса келбестир. Жел жетпей жїргєн адамга, Желпинип турат замана. Жер кармап турат, болбосо, Жердештер тараар ааламга.

ЖЇРЄК Тїйїлдїк кезде жаралган, Тїпкїрдєн орун таба алган. Тїйшїктїї сенин ємїрїў Тїр жанга жашоо бере алган. Сагынган, сїйгєн кубанган Саргарган, кїйгєн кїтє алган. Сезимдин бардык толкунун Сабырда иштеп жеўе алган. Мезгилдер учат, жыл учат Мезгилди сїрєп кїн учат. Учуудан чарчап уктасаў Уктабайт жїрєк тыпылдап. Милдетин сендей так билген Жан барбы башы тїктїїдєн. Жетимиш-сексен жыл бою Жарым саат тынбай иштеген. Дїкїлдєгєн жїрєгїм

Ємїр бою сїрєдїў. Єтєєр дїйнє жолунда Єзїў гана тїтєєрсїў.

БАЙРАЛУУ Сен дейт ко сезим сабалай Сезимге даба таба албай. Сыртыўдан жїрєм акмалап, Сїзє кирип бара албай. Сыр жазып сунуп турамын Сыпайы шылтоо таба албай. Ой баскан кара кєздєрїў Ойготот кєўїл кєктємїн. Он жылдап бирге жїргєндєй Оюмдан чыгып кетпедиў. Тартамын тагдыр сынагын Кайта албай сен деп турамын. Капыстан болгон сезимге Кандай оор болот сурагын. Кєзїўдєн, сенин кєзїўдєн Кєп сырды каткан єзїўдєн. Кылчактап карап койсоў сен Кєєдєндє жїрєк эзилген. Сандаган ойду бышыктай Сен дейт ко жїрєк ашыктай. Сезимтал жал-жал карашыў Сезилет мага азыктай. Байырлап калдым єзїўдї Байланган алтын казыктай.

БИР ЄМЇР Берилген экен бир ємїр, Билгенге тийген нур ємїр. Билинбей жашыў улгаят Биргелеп ємїр сїрє жїр. Аманат экен бул ємїр, Асылы болсо кїтє жїр. Асылдан акмак кєп болот Аларга да тїтє жїр. Кєп сырдуу экен бул ємїр, Кєп тїрїн аўдып кєрє бил. Кєп сырын ачсаў кубанат Кєєдєндє жаркып кєксє дил. Кайрымдуу экен бул ємїр, Карашып ємїр сїрєлї. Кыш бїтїп келген жазга окшоп, Жадырап турсам кїнєєбї. Амалдуу экен бул ємїр Аны да аўдып билели. Адатта, акыл амалдан Артында калат бир эли. Кубаныч экен бул ємїр Каткырып кээде кїлє жїр. Жакшысын билбей дїйнєнїн Жабыркап єтсєў кїнєєдїр.

11

ЭЛ ИЧИ – ЄНЄР КЕНЧИ

ЭЖЕНИ ТИБЕТТЕГИ ЛАМАЛАРГА САЛЫШТЫРАМ

Тибет жергесинде алыскы адам чыккыс, бийик тоолордогу їўкїрлєрдє жашаган ламалар болот. Бирок анын канчалык алыс экенине карабай муктаж болгон адамдар издеп, жолдун кыйынчылыгынан коркпостон барышат. Ошентип алардын тоодон орун алган їўкїрїнєн киши аягы їзїлбєйт. Андан кеп-кеўеш сурап, акылман сєзїн угушат. Мына ошол сыяктуу Теўдик айылында энциклопедияга теўдеш Сабырбїбї Бердибаева деген инсан жашайт. Ал кол єнєрчїлїгїбїздї, этнографиялык їрп-адатарыбызды, тарыхый каада-салтыбызды, салт-санаабызды, элибиздин маанайын, элдик мурастарыбызды изилдеп келе жаткан аялзатынан чыккан мээнеткеч жан. Ал жєнїндє Журналист Кабыл Макешов “Барометр” гезитине Каарманым, кайдасыз? деген рубриканын астында “Мен билген уздар ханышасы” аттуу макаласын бир бет толо жарыялаптыр. Автор макаласын: "Сабырбїбї Бердибаева эже тагдырына таарынганбы, же турмуш шартына байланыштуубу, айтор, бирєєлєр: “Ал Бишкектен Кочкорго кєчїп кетиптир десе, дагы бирєєлєр АКШда жашап, иштеп жїрєт”- дешїїдє. Мукаш Абдраев атындагы музыкалык окуу жайынын жанындагы їйїн сатып жиберип, башка жакка кєчїп кеткенден бери издеп таппай жїрєм. Балким кыздары Нуржан, Айжан уулу Дайыр дайынын айтып жолуктуруп, редакцияга телефон чалып, байланыштырышаар. Сабырбїбї эже, сиздей кыргыз оюу кереметин жараткан адам ошол дїйнєнї жеке изилдеп, ааламга таанылуу учуру єзїўїздї кїтїп жаткан болбосун. Дїйнєлїк цивилизациянын ылдам єнїгїп, єсїї темпинде кыргыз керемет оюу касиеттин башкалар менчиктеп алыша электе, таанытууга ыўгай, шарт болуп турат. Сиздин уйдун терисинен жасаган, кургаганда мїйїздєй, сєєктєй болуп кайыган, чапса да сынбаган кєєкєрїўїз дале кєз алдымда турат. Кабарлашып, байланышып, дайныўызды билгизип коюўузчу.” -деп издєє салып аяктаптыр...

Мен Сабырбїбї Бердибаева менен 1997-жылдардан бери таанышмын. Ал кезекте мен Кош-Дєбє айыл єкмєтїндє имам болчумун. Їйдє олтурган кезимде эшиктен бейтааныш эки эже келип, оорулуу баласына дем салып берїїмдї єтїндї. Ошентип эже- сиўди Шаарбїбї, Сабырбїбї эжелер менен Чоў-Булак кыштоосуна бардым. Анда ал уулу Нуркалыйдын оорусуна байланыштуу шаардан жаўы кєчїп келип Шаарбїбї эжеге тиешелїї Чоў-Булактагы кароосуз калган, талкаланган сарайга олтурукташып, аны кыздары Нуржан, Айжан, Дайырлар менен бирдикте оўдоп чыгышыптыр. Андан дагы кызыгы суу келбеген бул жерге жаандын суусу аркылуу картошка, карагат жана башка єсїмдїктєрдї єстїргєнї мени таўданткан. Тун кызы Нуржан “ Чуйков” атындагы сїрєтчїлїк окуу жайынын прикладдык кєркєм єнєр бєлїмїн окуп бїтсє, экинчи кызы Айжан да энесин тартып чебер уз болгондуктан сайма сайып, узчулук менен алектенишчї. Уулу Дайыр да музыка менен сїрєт тартууга єтє дилгир, талантуу жигит экенин байкадым. Тїнкїсїн биз асма чырактын жарыгында таў аткыча маек куруп, сєздєрїбїз тїгєнбєйт. Шаарбїбї, Сабырбїбї эжелердин баа жеткис сєздєрїн угуп олтуруп кїндїн чыкканын да сезбей калчубуз. Ошондон баштап алар менен байма-бай катташып, жолдун алысына карабай барып келип турдум... Сабырбїбї эженин бабасы Шайбыр колунан кєєрї тєгїлгєн уста болуп, жыгачтан кооздоп топчу, боз їйдїн сєєгїн, идиш, аяк, тепши, табылгыдан чыны каптарды жазачу экен. Анын келини Тойдуке (Бердибайдын энеси) да уз, оймочу болуп, сїлєєсїн, карышкыр ичиктерди тебетейлерди жазап, андан сырткары жамакчы, кошокчу атыгып абысындарынын кемчилигин ыр менен жамактатып бетке айткан єнєрпоз болуптур. Сабырбїбї эженин єз энеси Мария кыргыз кол єнєрчїлїгїн, санжырасын, їрп-адатын, каада-салтын мыкты билип, курак, кийизчилик, сайма, терме сыяктуу ургаачыга таандык єнєрї менен элге таанылган аялзатынан болгон. Ал єзїнїн беш кызынын баарын теў кол єнєрчїлїккє їйрєткєн. Кыздарынын кичїїсї Сабырбїбї 1947-жылы 7-май кїнї Кочкордун Чоў-Булак (азыркы Теўдик) айылында тєрєлїп кичинесинен эжелери менен бирге теричилик, сайма кєчєттєрїн тїшїрїїнї їйрєнєт. Мектепти бїткєн соў Соў-Кєл жайлоосунда жїргєн геологдорду ээрчип жаратылышка кызыгуусу артат. Ошол себептїї 1965-67-жылдары Политехникалык институттун тоо геология факультетинин геологиялык чалгын-

доо бєлїмїнє тапшырып, 3-курстан ден соолугуна байланыштуу окууну таштоого туура келет. Турмуш кургандыктан Чекилдек айылындагы жети жылдык мектепте черчения, математика, физика сабактары боюнча мугалим болуп иштеп, кийин Бишкек жол курулушу техникумунун бїтїрєт. Бирок, жаштайынан кол єнєрчїлїктї аздектеп, колунан кєєрї тєгїлгєн уз атыгып калган Сабырбїбї Бердибаева эмгегин Кыргыз этнографиясын, кол єнєрчїлїгїн, искусствосун изилдєєгє арнап, єзї да узанып, кыздарга да саймачылыкты їйрєтїп жїрдї. 25 жылга жакын Бишкек шаарындагы эстетикалык тарбия берїї борборунун элдик єнєр бєлїмїнїн башчысы болуп иштеп, бир канча брошюра, китептерди жазды. Анын чыгармачылыгы оюуларды чийїїгє багытталып, оймолорду єсїмдїк дїйнєсїнєн, жаратылыш кереметинен алат. Кєптєгєн чет єлкєлєрдє элибиздин кєркєм дїйнєсї боюнча лекцияларды окуп, Ардак грамота, сыйлыктардын ээси болгон. Тээ токсонунчу жылдардын башында Венгр окумуштуусу профессор Коўур Мандоки анын философиялуу оймочиймелерин, керемет буюмдарын кєргєндє: -“ Сизге бул жерде таанылууга мїмкїн эмес. Мени менен Венгрияга барыўыз, єнєркана ачып берем. Оюу- чиймелериўизди китеп кылып чыгарайын. Чыўгыз Айтматовдон кийинки эле дїйнєнї дїўгїрєткєн кыргыз сиз болосуз” -дейт. Ага “эмгегим бул жерде деле бааланат, Ата-Журтумду таштап, бир эркекти ээрчип кетсем, элиме намыс болбойбу”- деп жооп берген .Ошондой эле Америкалык меймандар келип сайма аркылуу кийизге тїшїргєн “ Кылым санаты” философиялык саймасын суктанып сатып алышат. Америкалык профессор, этнограф Томсон бир саатча оюуларды таўдана карап “ Бул єзїнчє эле кєркємдїктїн калейдоскобу” деп баа бериптир. Андан да кызыгы Союз учурунда Казак туугандарыбыз Сабырбїбї Бердибаеванын кєркєм дїйнєсїнєн жаралган оюларын буюмдарын кєрїп: “-Бул оюларыўыз адеми экен. Эгер кааласаўыз Казак элиники деп китеп чыгарып, сизди казак кызы же жээни деп тааныштыралы. Алматыдан їй, єнєркана, “Газ-24”, “Волга” машинасын белекке берели” дешип жалбарышкан. Сабырбїбї эже атына заты ылайык келген єтє сабырдуу жан. Анын оюларынын їлгїлєрїн уурдап алып мыкты делип атак алган “Кыялдын” чеберлерине “мейли мезгил єзї таразалайт” деп сабырдуулугун кєргєзїп жїргєндїгїн айтышат. Ал мындан бир топ жыл илгери єрмєк согуу їчїн жаўы ыкмадагы станок

ойлоп тапкан. Бул станок менен єбєктєп, белди оорутпай бєлмєдє чалкалап олтуруп 20-50 сантиметрден 1 метрге чейинки єлчємдє єрмєк, тегиричтерди сого берсе болот экен. Биздин каарманыбыз шаардан Теўдик айылына караштуу Чоў-Булакка кєчїп келгенде да тынч албастан жаўы табылгаларды ачты. Кургак Їкєк кичи жайлоосунун оозундагы Кєк-Сай, Ак-Сай жерлеринен петроглиф тамгаларын жана ташка тартылган сїрєттєрдї таап, изилдеп чыкты. Кєрсє бул сїрєттєр Улуу Жибек жолу Кочкор єрєєнїнєн єткєндїгїнїн далили тура. Таш бетиндеги кербендердин сїрєтї башка жерлерде кездеше бербейт. Ошондой эле таштарды оюп жасаган тогуз коргоолдун чєнтєктєрї да бул аймакта кездешет. Эже Кочкор айыл єкмєтї менен сїйлєшїп, ачык асман астында музей ачып бул жерди корукка айландырган. Полеонтолог Бердибаева Сабырбїбїнїн ачык асман астындагы музейин кєрїїгє Дастан Сарыгулов жана башка белгилїї инсандар, чет элдик окумуштуулар келип кєрїп кетишкенине єзїм да кїбє болгом. Анын тоодогу їйїнє жолдун алысына карабай издеп баргандар кєп болчу. Аны менен кай темада сїйлєшсєў да жарашат. Ал парапсихолог, Кытайдын философиясына кызыгып, казып окуган инсан. Феншуй, элдик дарыгерлик сыяктуу илимдерди, Тарыхты тереў билет. Лирикалык ырларынын, аўгемелеринин жїзїн ачпай жан дїйнєсїндє сактап келет. Мен эжени жогоруда мисал кылган Ламаларга салыштырып кетем. Дїйнєдє Николай Рерих Гималайга Урусвати институтун, Рабиндрат Тагор Шантинкетон Университетин ачкандай эле эженин тоо арасындагы їйїн кичине университет десек жарашмак. Азыркы кїндє ал тоодогу їйїн сатып жиберип Теўдик айылына жарашыктуу їй салып, кез-кез элдик дарыгерлик менен алектенип ар тїркїн дарыларды жазап келет. Уулу Дайыр мектепте мугалим, кызы Нуржан И.Арабаев университетинде, экинчи кызы мектепте мугалим болуп эмгектенїїдє. Сабырбїбї Бердибаеванын эмгектери, сєздєрї, изилдєєлєрї, оюулары жєнїндє айта берсе сєз тїгєнбєйт. Ал 15000 дей экспонаттарын мектептердеги музейлерге берген. Кеп ал эмгектер жарыя кєрбєй келетканында. Ылайым бар болуўуз эже, бизге сиздей адамдар керек. Майрамбек ДЕРКЕНБАЕВ Кыргыз республикасынын журналисстер союзунун мїчєсї, Кочкор району Кара-Кїўгєй айылы

МАКАЛ-ЛАКАПТАР Àáèéèðä¿¿ æèãèòêå Àæàëäóó êèéèê æîëóãàò.

Áàêêàí ýýñè æàðàøñà, Ê¿éï¿ë ê¿÷¿ê ñàê áîëîò.

À÷òûí - òîãó, Àðûêòûí - ñåìèçè áàð.

Àçäûí àçàí÷ûñû áîëãó÷à, ʺïò¿í êàçàí÷ûñû áîë.

Àëûñòàí àðàáàëàãàí÷à, Æàêûíäàí äîðáîëî.

Àéäûí æàðûãûíäà æ¿ðãºí÷º, Ê¿íä¿í êºëºêºñ¿íäº æ¿ð.

Àðñòàíäàé ê¿÷¿¢ áîëñî, Ò¿ëê¿äºé êóóëóêòó ¿éðºí.

Áàêûëäàãàí òåêåíè Ñóó êå÷êåíäå êºðºá¿ç. Òàêûëäàãàí êåëèíäè ¯é ÷å÷êåíäå êºðºá¿ç.

Àéûë áàøû áîëãó÷à, Ñóó áàøû áîë.

Àòàí òºº ìàñ áîëñî, Òàéëàê ìåíåí äîñ áîëîò.

Àêûëäóó îòêî êàðàéò, Àêìàò êàçàíãà êàðàéò.

Àò áàøûíà ê¿í ò¿øñº, Îîçäóãó ìåíåí ñóó è÷åò. Ýð áàøûíà ê¿í ò¿øñº, ªò¿ã¿ ìåíåí ñóó êå÷åò.

Àëãàí ýðè æàðàøñà, Êàðà êàòûí àê áîëîò.

Áàøêà ò¿øñº Áàéòàë æîðãî áîëîò. Á¿òêºí èøêå - ñûí÷û êºï. ĺºëºò áàññà - àò áàñàò, Ìýýíåò áàññà - áèò áàñàò. Àêûðêû òººí¿í æ¿ã¿ îîð. № 139 • 31-июль, 2015-жыл

12

ЫЙМАН

БАКТЫЛУУЛУКТУН ФОРМУЛАСЫ Чыныгы бактылуулук ар бир адамдын кєксєєсї жана арзуу-тилеги. А бирок бактылуулуктун аныктамасы, тагыраак айтканда «Бакыт деген эмне?», жана «Канткенде бакытка ээ болобуз?» деген эки суроонун айланасында пикирлер чар жайыт да, єтє эле ар тїрдїї. Кээ бирлер дїйнє топтоп, аны кєбєйтїїнї бакыт деп эсептесе, башкалары чыў ден-соолукта болууну бакыттын кушу катары карашат. Ал эми їчїнчїлєрї пайдалуу илим менен адал ырыскыны издєє деп билсе, кийинкилери татыктуу ыйман менен жарактуу амал деп тїшїнїшєт. Жогоруда айтылгандын баары бакыт тїшїнїгїнє кирїїсїнє эч тоскоолдук жок, болгону шарият чектеген эреже-калыптарга ылайык болуусу кажет.

БАКТЫЛУУЛУК ЖАЛПЫ ЖОНУНАН ЭКИ ТЇРГЄ БЄЛЇНЄТ: 1. Адамдын кыска ємїрї (тїбєлїктїїлїктїн алдында 100 жыл да єтє кыска кєз ирмем болот эмеспи?!) менен чектелген, убактылуу жалган жашоодогу бактылуулук; 2. Тїбєлїктїї дайымий акыреттик бактылуулук; Эки тїр эгиздей болуп, бири бирин шарттап турат. Дїнїйєлїк бакыт акыреттик бакытты, ал єз кезегинде дїнїйєлїк бакытты колдоп, кенемтесин толтуруп турат. Мына бул толуктукту Алла Таала момун пенделерине ыраа кєрєт, ыйык Куранда: «Мейли эркек болсун, мейли аял болсун — ар бир пенде — момун болуу шарты менен жакшы амал, изги иштерди аткарса, андай адамдарга бул дїйнєдє бактылуу болуусуна себептерди ылайыктап беребиз, ал эми Кыяматта болсо кылган жакшылыктарынын эсесине толук ажр-соопторду беребиз!». Ан Нахл, 96. Тємєндє айтылуучу маселелер бакыт кушун кантип колго кондуруунун жиби, жол-жобосу жана айла-усулу. Канчалагандар бул жипти бекем карманып бактылуу болушса, канчалагандары бул жиптин єзїн кєрмєк турсун жытын жыттабастан бул жалгандан армандуу єттї. Бул жипти канчалык бекем кармануу ошончолук даражада бактылуу болуу демекмин: • Ыймандуу болуу. Пайгамбарыбыз алайхис салам ыймандуу момун жєнїндє мындай дейт: «Момундун жашоосу кандай гана таў калаарлык! Момундун жашоосунун бардыгы жакшылыктуу! Кандайдыр бир сїйїнчїктїї жакшы ишке туштукса Жараткан Ээсине шїгїр келтирип соопжакшылыкка ээ болот, ал эми кандайдыр бир балээге кириптер болсо Жараткан Ээсинин тагдырына моюн сунуп, жазмышка баш ийип сабырдуулукту карманып соопжакшылыкка ээ болот. Бул жакшылыксооп момундан башка эч-кимге ыйгарылбайт!» Муслим.

• Аллах Таала жараткан макулук аттуунун баарына — мейли инсан, мейли жандык, мейли єсїмдїк болсун — сєз менен да, кыймыл-аракет менен да жакшылык — Ихсан кылуу. Ыйык Куранда: «Пенделердин бири-бирине пайдасыз-бош сєздєрдї айтып, сїйлєшїп – шыбырашкандарында жакшылыктуу сооп да, їмтєтїлгєн жакшылык да жок. А бирок жакшылык менен сооп аттуунун баары, пенделердин бири-бирин жакшы ишке чакырып, жардам-садака бергенге буйруган сєздєрїндє, инсандардын ортосундагы ынтымакты бекемдєєгє, таарынышкан кєрпенделердин таарынычын жазып, урушкандарды жараштырууда айтылынган сєздєрїндє. Ким бул амал-иштерди жалгыз Жараткандын ыраазылыгы їчїн аткарган болсо, Кыямат кїнї бул адамдарга улуу ажр-соопторду беребиз!». Ан Нисаа, 114.

• Жїрєктї кээ бир пайдалуу нерселер менен алек кылуу. Мисалы пайдалуу илим алуу, же соопчулук иштерди аткаруу менен.

№ 139 • 31-июль, 2015-жыл

Бул иштер пендени кыжаалат кылган, кєўїл чєгєргєн жагымсыз иштерден алаксытып, анын сормо сазынан сууруп чыгат. Ошол пайдалуу нерсе Инсандын табияты сїйгєн, жаратылышына туура келген иш болуусу абалды кыйла жеўилдетет. Бардык балээнин баары боштук менен бекерчиликтен келип чыгат. Пайгамбарыбыз алайхис салам: «Сенин дїнїйєўє жана акыретиўе пайдалуу боло турган иштерге жан їрєп аракет кыл!», дейт. Муслим.

• Кїнїмдїк жумушту так аткарууга белсене киришїї. Бїгїнкїўдї эртеўкиге калтырба. Єткєн ишке єкїнбє, болгону туура жыйынтык чыгара бил. Пайгамбарыбыз алайхис салам: «Єткєн ишке єкїнїп, аттиў ай! Эгерде могу ишти момундай кылсам, мындай болбос эле?..», деп «Эгерде…?ни кєп айта берїї шайтанга эшик ачат!», дейт. Муслим. Сєз чынынан бузулбайт.

• Аллах Тааланы кєп эстеп, зикир кылууну адатка айландыруу. Ыйык Куранда: «Эсиўерге тутуп, кабардар болгула! Аллах Тааланы эстеп, зикир кылуу менен жїрєктєр жай алып, ырахатка батат!».

• Дайыма сенден тємєнкїлєрдєн ибаарат – їлгї ал. Пайгамбарыбыз алайхис салам: «Дайыма силерден тємєн тургандарга карагыла! Силерден жогорудагыларга карабагыла! Мына ушундай кылсаўар Аллахтын силерге берген жакшылык-нематтарын анчалык жектеп жээрибейсиўер!». Бухари, Муслим.

• Аллах Таалага дуба кылуу. Мисалы Пайгамбарыбыз алайхис салам мындай дуба кылаар эле: «Оо Жараткан Аллах Таала! Сенин ырайым-рахматыўды їмїт кылам. Бир кєз ирмемчелик убакытка да мени кєз жаздымыўда калтыра кєрбє! Менин абалымдын баарын оўдо! Сенден башка ибаадат кылынууга татыктуу зат жок!». Абу Дауд.

• Ар бир ишинде себептерин аткарган соў Аллах Таалага тобокел кылуу. Ыйык Куранда: «Кайсы бир пенде Аллах Таалага тобокел кылса, Аллах Таала ал адамга жетээрлик!». Ат Талаак,3.

• Пайгамбарыбыз алайхис салам айтат: «Момун эркек момун аялды кайсы бир кулк-мїнєзї їчїн жаман кєрбєсїн, ал аялдын андан башка жакшы кулк-мїнєзї бар болсо, ошого ыраазы болот». Муслим. Ар бир адамдын жакшы жагын издеп-тапканга аракеттен. Кээде чалкыган чоў деўизден таппаганды, азыноолак суусу бар дарыядан деле таап алуу мїмкїн.

• Сага адамдардын зыяны тийген болсо, — айрыкча жаман сєздєрї — эч убакта капаланба! Ал сенин пайдаўа чечилчї

маселе. Кыяматта алар сенин кїнєєўє шериктеш болуп, кїнєєлєрїўдєн жеўилдейсиў. Таптакыр кїнєєў жок болуп периште болуп кеткен убактыўда (ошондой болсо гана!?), анда анын соопторуна сен шериктеш болосуў.

• Эч убакта эч кимден — Аллах Тааладан башка — ыраазылык їмїт этпе. Ыйык Куранда, Аллах Таала їчїн жардыларды тоюндурган чыныгы момундардын сєзї айтылат: «Алар айтышат:- (Албетте биз Аллах Тааланын ыраазылыгы їчїн силерге азык-оокат берип жатабыз. Силерден анын ордуна башка бир нерсе алууну да, ыраазылык – ырахматты да каалабайбыз. Силердин бизге милдеттїї болуп калууўарды да каалабайбыз!». Ал Инсан,9.

• Акырында, Аллах Таала сага бактылуулук жазган болсо аны эч ким тартып ала-албастыгын бєркїўдєй кєр. Улуу Жараткан баарыбызды эки дїйнє бактылуулардан кылган болсун! - See more at:

Чубак Ажы Жалилов

БАКТЫЛУУЛУКТУН ЇЧ БЕЛГИСИ: ШЇГЇР, САБЫР, ИСТИГФАР Эгер сез жакшылык келсе шїгїр кылгандардан, сыноо келсе сабыр этїїчїлєрдєн, кїнєє кетирсеўиз кечирим сурачулардан болсоўуз - билиўиз, сиз Аллахтын ырайымына ээ болгон бактылуу киши экенсиз. Бул дїйнєдє эў кымбат нерсе ыйман эмеспи. Адам єзїнєн єзї ыймандуу боло албайт. Аллах тандап, Єзїнє жакындатып, жакшы кєргєн пендесине гана ыйман насип кылат. Ал эми кимге ыйман насип кылса – Акыретте Бейишке киргизет, бул дїйнєдє болсо бактылуу кылат. Адамда ыйман бар экенинин белгиси – жакшылыкта шїгїр кылганы, кыйынчылыкта сабыр кылганы жана кїнєє-ката кетирсе анысынан дароо тооба кылганы. Бул бактылуулуктун 3 жакшы сыпаты. Аллах Таала айтат: “Эгер шїгїр кылсаўар силерге кєбєйтїп берем. Ал эми, шїгїр кылбасаўар (билип койгула), чынында Менин азабым катуу” (Куран, Ибрахим 14:7) Кєп адамдар эгер ага нээмат (жакшылык) берилсе ага шїгїрсїз болушат, аны Аллахтан деп билишпейт, ибадат жолунда сарп кылышпайт. Ошентип ага берилген нээмат анын бактылуулугуна эмес, бактысыздыгына себеп болот. Ал эми ким шїгїр келтирип жїргєн болсо Аллах убада кылат: “Эгер шїгїр кылсаўар силерге кєбєйтїп берем. Ал эми, шїгїр кылбасаўар (билип койгула), чынында Менин азабым катуу”

(Куран, Ибрахим 14:7). Эгер сенде болгон жакшылык кєбєйсїн десеў – Аллахка шїгїр келтир, ал эми ал жакшылык кетип калсын десеў – шїгїр келтирбе. Аллах айтат: “Албетте, Ал [Аллах] сабырдууларга сооп-сыйлыктарын эсепсиз толуктап берет.” (Куран, аз-Зумар 39:10) Адам бул дїйнєдє ар кандай кыйынчылык-кырсык менен, каапыр-мунафыктардан болгон душмандар себептїї ар кандай сыноолор менен сыналат. Ушул учурдасабырдуу болуп Аллахтын ырайымынан їмїт їзбєє зарыл. Фитналар келгенде єзгєрїлїп кетпей же аларга багынып бербей динге бек болуу зарыл. Дин тутунуунун оорчулуктарынан жапа чеккен учурда сабыр кылуу зарыл. Ал эми сыноо келгенде сабырсыз, Аллахтын мээриминен їмїтсїз болгондордун башына балээ їстїнє балээ тїшє берет. Пайгамбарыбыз айтты: “Аллах бир коомду жакшы кєрсє аларга сыноо берет. Ким ыраазы болсо [Аллах] андан ыраазы, нааразы болсо [Аллах] андан нааразы”, дагы айтты: “Эў чоў сыноо пайгамбарларга келет. Андан соў аларга окшогондорго. Андан соў аларга окшогондорго.”. Аларга окшогондор – бул сыддыкиндер, андан соў шейиттер, андан соў момундар. Алар сабыр кылышты. Ал эми мунафиктер тууралуу Аллах Таала айтты: “Адамдардын арасынан дагы бирєєлєр Аллаhка [ыйман жана каапырчылыктын] мизинде ибадат кылат. Эгер ага [ибадаты себептїї] бир жакшылык жетсе, аны менен кєўїлї жайдары болуп калат. Ал эми бир сыноо жетсе [динден] жїз буруп кетет. [Мындай адамдар] дїйнє-акыретте зыян тартып калышат. Бул чынында анык зыян тартуу!” (Куран, аль-Хажж 22:11). Дїйнє дайым жапжашыл, таттуу, жумшак боло бербейт. Жок. Аллах жакшылыкжамандыкты дайым пенделердин арасында кезектештирип турат. Їммєттїн эў абзел адамдары – сахабалар – кандай гана сыноолорго учурабады. Аллах Таала айтат: “Биз бул [жеўген жана жеўилген] кїндєрдї адамдар арасында [кезектештире] айлантып турабыз.” (Куран, Аалу Имран 3:140). Ошондуктан пендеге сыноо тїшсє бул нерсе жалгыз гана ага келбегендигин, андан мурда да Аллахтын эў жакын пенделерине ушул нерсе келип жїргєнїн билсин,сабыр кылсын, Аллах Тааладан жеўилдик кїтсїн. Ал эми жакшы натыйжа такыбалардын артында эмеспи. Аллах Таала айтат: “Алар бир бузук иш же єздєрїнє зулум (кїнєє) кылып коюшса, дароо Аллаhты эстешип, кїнєєлєрїн кечиришин сурашат – кїнєєлєрдї Аллаhтан башка ким кечирмек эле – жана жасаган (кїнєє) иштерин билип туруп, кайталай беришпейт.” (Куран, Аалу Имран 3:135). Ким кїнєє кылып, бирок анысын таштоонун ордуна кайра кєбєйтсє – бактысыз адам. Аллах бизди андан сактасын. Ал эми момун пенде ар кїнєє-ката кетирсе дарооистигфар кылышат, тообага шашат. “Албетте, Аллаhтын тообаларды кечирїїсї кїнєє ишти наадандыктан жасап алып, кийин дароо тооба келтиргендерге арналган.” (Куран, ан-Ниса 4:17). Наадандык деп бул аятта илимсиздик деген мааниде эмес, себеби билбей жасалган иш айыпталбайт. Наадандык бул жерде сабырдын жоктугу, динге бекемдиктин жоктугу деп тафсирленет. Ошондуктан ар бир кїнєє кылган киши – наадан (жахиль), б.а. сабыры, акылы, адамкерчилиги аз, керек болсо ал аалым болсо да. “Дароо тооба келтиргендер” – ар кїнєє кылган сайын дароо истигфар кылышат. Ката-кемчиликтен таза бир дагы адам жок. Бирок, аль-хамду лиллях, Аллах тооба эшиктерин ачып койду. Пенде ката кылаар менен тообага шашылуусу керек. Ал эми истигфар жана тооба кылбагандык – бактысыздык белгиси. Андай кишиге шайтан келип “сага тооба жок” деп азгырып, ошентип ал Аллахтын чексиз ырайымынан їмїтсїздєнєт.

13

ДЕН СООЛУК

ТЄШЄК КАНТАЛАСЫНАН АРЫЛБАСАЎЫЗ... Миўдеген тїрлєрїнїн ичинен тєшєк канталасы їйдє жашагандыктан адамдарды чагып, тїрдїї ооруларга дуушар кылып, ден- соолукка зыянын тийгизет. Канталанын 40 000ден ашык тїрї, 50дєн ашык тобу бар. Алардын ичинен тєшєк канталасы їйдє жашагандыктан адамдарды чагып, тїрдїї ооруларга дуушар кылып келет. Бул жандык кайдан, кантип таралган, андан коргонуу тууралуу тємєнкї макаладан окуўуз.

БАШ БЄЛЇГЇ Башынын алдыўкы бєлїгїндє кан сорууга ыўгайлуу тумшугу жайгашкан. Жаактары эки каналга (кенен жана ичке) бєлїнєт. Кенени кан сорууга ыўгайлашса, ичкеси чаккан жерине шилекей бєлїп чыгаруу кызматын аткарат. Башындагы мїйїзчєсї(антенна) багыт алганга ыўгайлашкан. Їчтєн жуп алты буту бар. Чоў кантала 1 мїнєттє 1 метр жерди басса, кичинекейи 25 сантиметр жерге жете алат.

ЄМЇР СЇРЇЇСЇ Орточо жашоосу бир жылдан 18 айга чейин жетет. Їйдїн жылуу жерлеринде, дубалдардын кычыктарында, эмеректерде жашашат. Караўгыны сїйгєн жандык. Жашаган жеринен азыктанар учурда гана сыртка чыгат. Кєбїнчє тїндєсї азыктанышат. Кєлємїнє карап 3-15 мїнєткє чейин азыктанат.

ТУЛКУ БОЮ

дароо дерматолог адисине кайрылыўыз.

КАНТИП КУТУЛУУГА БОЛОТ?

Кан менен азыктанганына жараша тулку бою 1-9 миллиметр. Эркеги ургаачыларына караганда кєлємдїї келет. Тєшєк канталасынын тїсї киргил сары же кїрєў тїстє болот.

КЄБЄЙЇЇ ЖОЛДОРУ Тєшєк канталасы жумурткасын тєшєктєрдїн кычыгына, жумшак эмеректердин ичине таштайт. Жумуртканын єлчємї 1 миллиметр келип, ак тїстє болот. Ургаачысы ємїрїндє 500 жумурткага чейин таштайт. Эки жумада жумуртка жетилет да, 3-10 жумада кадимкидей кан сорууга жарап калат. Жумуртка таштоо милдети бїтєрї менен ургаачылары єлїп калышат. Кан менен азыктанганына жараша тулку бою 1-9 миллиметр. Эркеги ургаачыларына караганда кєлємдїї келет. Тєшєк канталасынын тїсї киргил сары же кїрєў тїстє болот.

ЭМНЕ МЕНЕН АЗЫКТАНАТ? Тєшєк канталасы адамдан тышкары жаныбарлардын– ит, мышык, їй канаттууларынын каны менен да азыктанат.

ЖАРМА Єзгєчє айыл жергесинде жасалып ичилген суусундук бул Жарма жана максым болуп саналат эмеспи. Жайдын ысык аптасында суусап жатканда, суусундугуўду кандырып жана курсакты ток кармап жїрєт. Биздин бир гана Бишкек жергебизде эмес башка аймактарда да жарма менен максымды кандай жана кантип жазалыш жолдорун биле бербесе керек. Силердин назарыўыздарга жарма менен максымдын жасалыш жолдору менен бєлїшє кетели.

Жарма – талкандан жасалган суусундук. Талкан – арпа, буудай же жїгєрїдєн куурулуп, жаргылчакка же тегирменге кесек тарттырылган акшак. Кылкан, улпагынан арылтуу їчїн талкан эленип алынат. Керектелїїчї азыктар: Суу – 4-5 литр, Талкан – 200-300 грамм, Суу май – 1 аш кашык, Ун – 1 аш кашык Туз татымына жараша Жасалуу жолу: 1 аш кашык унду майга кууруп, суу куясыз. Кайнаарга жакын бєлтєк кылбай талкан салып, бир аз коюу болгончо бир калыпта жагылган отто кайнатып бышырып аласыз. Бышкан жармага ак ( айран, сїзмє, сїт) катыктап, суусундук катары иче берсеўиз болот. Жарма - талкандан жасалган суусундук. Талкан – арпа, буудай, жїгєрїнї кууруп, жаргылчакка же тегирменге кесек тарттырган акшак. Кылкан, улпагынан арылтуу їчїн эленет. 1 аш кашык унду майга кууруп, суу куят, суу кайнарга жакын бєлтєк кылбай талкан чалынат да, бир аз коюуланганга чейин бышырат. Быш-

кан жармага ак – сїт, айран, сїзмє жана башка катыктап, суусундук катары ичет.

4-5 литр сууга 200-300 грамм (1 чыны) талкан, 1 аш ка¬шык май керектелет, татымына жараша туз салынат. Максым – ачытылган жарма суусундугу. Максымдын бышырылышы жарманыкындай. Кайсы дандан жасалышына жа¬раша арпа, буудай, жїгєрї максым деп бєлїнєт. Арпа мак¬сымдын башка максымдан айырмасы: тунбайт, ичкиликтїї, даамдуу келет. Жасалуу ыкмасы бардык талкандын тїрїнє бирдей. Максымды эки жол менен жасоого болот.

1-жолу. Май кошулуп кайнап жаткан ысык сууга їзгїлтїксїз чубуртуп бєлтєк болбогондой талкан чалынат, 25- 30 минута кичине отто жай кайнатып, отту єчїрїп, бир аз муздагыча коёт. Жылуурак кезинде ачыткы куюп, ун чалат. Бєлмє температурасында 8-10 саатта ачыйт. Мезгил-мезгили менен чалып турса да болот. Ак – сїт, айран, сїзмє кошулган максым кєбїрїп жакшы ачыйт. Максымдын кєрєўгєсїн (ачыткысын) калтырып туруу керек. Кєрєўгє деген жаўыртып ачытуу їчїн идиштин тїбїндє азыноолак калтырылган ачкыл.

2-жолу. Тоў майды эритип, ысыган мезгилде ага талканды кууруп туруп, суу кошуп 20-25 минута кайнатат. Калган процесс мурункудай эле болот. Куурулган талкандан жасалган максым даамдуу, ичкиликтуїї келет. Коюу тамактан кийин, же єзїнчє эле суусаганда берилет.

4-6 литр сууга 200-300 грамм талкан, 200-250 грамм кєрєўгє (ачыткы), 1 аш кашык тоў май, 1 аш кашык ун жана татымына жараша туз керектелет.

Ачка болсо кыймылы жайлашып калат. Бирок жашоо шартынын канчалык кыйынчылыгына карабай кантала ачкачылыкка чыдамдуу болушат. Ооруларды жугузат Кантала чагар алдында узун тумшугу аркылуу шилекей безин сайып алат. Бул денеден кан соруп жатканда оорутпайт. Чагып кеткенден кийин бир саат убакытка жетпей дене кычыша баштайт. Кээ бир учурда чаккандан кийин аллергияга алып келет. Мындан тышкары тєшєк канталасы бруцеллёз, чечек, сарыктын В тїрї, кургак учук, сибирь жарасы жана башка тери ооруларын жугузушу мїмкїн. Бир тїндє 500дєн ашык жерди чагууга жетишет. Кантала чакканда эмне кылуу керек?

• Кантала чаккан жерди кир жууган самын, же болбосо 1 стакан сууга 1 чай кашык ашкана содасын кошуп, аны менен жууп салыўыз.

• Чаккан жерге муздак нерсе басыўыз, же болбосо картошканы аарчып, майдалап туурап, кычышып жаткан жерге жапсаўыз, кычышуу басаўдайт.

• Кантала чаккан жер чыдатпай кычышып, аллергия болуп баштасаўыз, анда

1. Тєшєк канталасынан кутулуу їчїн атайын дезинфекция жїргїзїїсї керек болот. Ал їчїн адистердин кызматын пайдаланууга туура келет.

2. Дарылаардан мурун їйдєгї буюмдарды, балдардын оюнчуктарын, тамакаштарды жыйнап, дары чачканда тийбей тургандай кылып жаап коюўуз.

2. Кантала їйдєгї кайсы бурчта, эмеректе жыш жайгашып, жумурткалаганын табыўыз.

3. Дарыны (неоникотиноид, карбамин кислотасы жана бор кислотасы) ысырап кылып туш келди жерге чача бербей, їйдїн кайсы бєлїгїнєн канталаны кєп кєрсєўїз, ошол аймактарга гана чачуу керек.

4. Дары чачкандан кийин їйдїн эшиктерезелерин бекем жаап, 1 кїн башка жакка їй-бїлєўїз менен бара туруўуз.

5. Кайра кайтып келген соў эшик-терезени ачып, таза аба менен желдетип, колдонгон буюмдарды ным чїпїрєк менен сїртїп, тазалап чыгасыз.

КЫЗЫКТУУ МААЛЫМАТ o Тєшєк канталасынын алгачкы жашаган жери болуп Ортоўку Чыгыштын адамдар жана жарганаттар байырлаган їўкїрлєрї деп айтылат. Орто Азияда тєшєк канталасы 19-кылымдын 60-жылдары Тїркстанга орус аскерлери келген маалда пайда болгон. o Курмандыгынын жытын 10 метр аралыктан сезет. o Азыктанганы 2-4 кїндє бир чыгат.

ФИТОЧЕЛЕК – АРЫКТООНУН ЭЎ ОЎОЙ ЖОЛУ!

“Hadija” айымдардын эстетикалык борбору айымдардын ден соолугунун чыў болуусу жана єў-келбетинин, дене мїчєсїнїн сулуу болушу їчїн кызмат кылат. Эстетикалык борбордо: Хиджама, фитнес-каллантика, йоганын кээ бир ден соолукка пайдалуу элементтери, массаж жана айымдардын ден соолугуна эў керектїї болгон фиточелек (кедровая боч-

ка ) бар. Баарын айтып отурбайын, карагайдан жасалган фиточелеги туурасында кеп козгоону эп кєрїп отурам. Аялдар їй оокаттары менен алек болуп, колун ысык-муздак сууга салып, желдеп ооруп

калган учурда карагайдан жасалган фиточелегине барып ысык парына 10 мїнєт гана отурса, ичиндеги суукту айдап чыгат. Фиточелек айрыкча буту оорусу ревматизмге, суук тийген, теринин кургашы, сасык тумоого миўдин бири. фиточелекте мончодогудай ысык эмес, челектен башыў чыгып тура берет, калган денеў ысык парга бууланып, денедеги сууктун, дарттын баарын тер менен кошо айдап чыгат. Фиточелек айрыкча тєрєттєн кийин желкабыз алган айымдар їчїн єтє пайдалуу нерсе. Тер менен желдин баары чыгып мурунку калыпка келип, эрте тынып кетїїгє жардам берет. Анан дагы бир айта кетїїчї нерсе, кыздар бат семирип кетип, кайра арыктай албай ар кандай жол менен арыкташат эмеспи. Азыркы арыктатуучу дарылар психологиялык жактан адамды жабыркатып, капсула аркылуу майда курттар организмге кирип, ал курт адам жеген тамакты жеп, жыйынтыгында адам арыктап, кайра дагы бир жолу дарыланып, ємїр бою оорукчан болуп калат. А фиточелектин мыкты жери, эч кандай спортсуз, фитнессиз, диетасыз, дары-дармексиз буу менен гана арыктоону сунуштайт. Бир жагынан ден соолугуўузду чыўдап, экинчи жагынан арыктасаўыз болот. Баасы да башка жактагылардан арзан. Он кїндїк процедурага болгону 2500 сом. 0709280912 телефону аркылуу кененирээк маалымат алсаўыздар болот. Тєлєбїбї КАСЫМАЛИЕВА

№ 139 • 31-июль, 2015-жыл

14

ТАГДЫР

Досумдун аялы сойку, кээде їйїнє барып турам... Саламатсызбы Айбат гезити?! Сиздин гезитти дайыма окуп турам, бєтєнчє тагдырдан алынган окуялар менин жан дїйнємє жакын. Мага окшогон эле адамдар жазса керек деп, мен дагы башымдан єткєн окуяны жазып кєрїїнї туура кєрдїм, мїмкїн болсо гезитке чыгараарсыўар. Жаш элем, Нарындан мектепти бїтїп, Бишкеке чоў окуу жайына тапшырганы келдим. Єзїм шайыр, элдер менен бат эле тил табышып кетем. Майда-чїйдє акча жасаганга да шыгым бар. Анда эмне, кєбїп турган убагым, “кой, ай” деген киши да жок, бираз иштей калып тапкан акчамдын бардыгын ойноп-кїлгєнгє кооротуп, Бишкектин болгон жакшылыгын кєрїп, жыргап эле жїрдїм. Кичинемден кара жумушта єсїп, кара кїч бар, єзїм да спортко кызыгып, кїрєш, футбол деп жїрїп дене боюм зынкыйган жигитмин, кыздарды тандап, ай сайын ар башка кыз менен жїрдїм. Эмнегедир бирєєнї да жакын кєрїп, сїйїп калган жокмун. Їйлєнїш керек деген ой дагы болгон жок. Ошентип жыргал жашоо єтє берди. Бир кїнї тааныш бала “сендей дене бойлуу, спортсмен балдар керек болуп жатат, бир жакшы иш бар”, – деп калды. Жакшылап сураштырсам ал иш – сойкуларды эскорт кылуу экен. Мындайча айтканда элитный сойкулрды клиенттерге алып барып, кайра аман-эсен “ордуна” алып келїї экен. Айлыгы жакшы, анын їстїнє бул иш мага жєн эле кызык болду, макул болуп, иштеп калдым. Ошентип элитный сойкулардын жан сакчысы да, айдоочусу да, арман угучусу да болуп иштеп жїрдїм. Тагдыр деген бир балээ, тїркїн кызды талкалаптыр. Тим эле чїрєктєй, башы-кєзї, колу-буту Жадагалса ал жомок жатканда да бїткєн жок, ал экєєнїн шыбышы уктаган тїндї тїрткїлєп турду. Кїн турмушу башталса Москвага, андан єз жерине учушмак. Ошондогудай жолугушуу андан кийин эч бир жерде болгон жок. Кудайдын бир бергени экен, ошол Хайдельбергдеги тагдыр тартуулаган эстен чыкыс кїндєр менен кайрылгыс болгон тїндєр ал экєєнїн сїйїїсїнїн кыл чокусу болуптур, а Арсен Саманчин муну о кийин гана тїшїндї. Деги эмнеси болсо да кїнї кїлїп, тїнї сїйгєн ал мезгил ага олуттуу ой жїгїртїїлєрдї тартуулады, аны єзї да ошондой кабыл алчу, анткени алардын махабаты Хайдельбергге, дал немис романтизминин борборуна жетти, жашоо-турмуштун єз нугунан улам кайра жаўырып, улам кайра ишеним арттырып, бу дїйнєнїн кайсыл бир керемет бурчунда сїйїї кумарынан жаралган дене-бой эрип бараткан кездеги бирин бири эўсеп каалашынан улам бир дене жана бир жїрєк болгон, жандары ажырашпас абалга жетип анан бири-бирине куюлушуп биригип кеткен учурлары їчїн жана да «Кызкайып» идея-ачылышынын єзї їчїн алар мурдагыдан ого бетер жакын, мурдагыдан ого бетер ажырабас, тїбєлїк єлбєстєй болуп кетишкен. Балким, ушул эки жан бир сїйїїгє биротоло айланган жагымдуу кїндєрдєн уламдыр, кїнїмдїк убайым-санаа дегендер таптакыр унутулуп, ал тургай алмадай баштан алтын каз-

№ 139 • 31-июль, 2015-жыл

аман, периштедей кыздар иштешет. Жакындан билбегендер бул кыздарды єтє начар ойлошот, бирок бир тобунун жан дїйнєсї кооз, алар деле жакшы жашоону тилегендер. “Буйруса дагы бираз акча иштеп чогултсам, кетем”, – деген менен бул шордулар жакында кайра кадимки жашоого келчїдєй эмес. Башында “бул ишти токтоткула, оўолгула” демиш болгонум менен, бара-бара кєнїп калдым, ашыкча сєз айтып, аларга “жашоо їйрєтпєйм”. Тагдырдын жазганы экен да... Он беш жаштагы кєпкєн балдардан баштап, алтымышка чыккан чалдарга чейин эркектерди “тейлешет”. Ичип алгандары “кыздарымды” уруп-чабып жибергендери менен далай мушташтым. Кээ бир кыздар менен бир туугандай болуп калгам да. Бирєєнї катуу сабап жиберип, он беш кїн абакка да отуруп чыктым, бул иштин “крышасы” бекем экен, бат эле чыгарып алышты. Эч качан сойку кызды сїйїп калам деп ойлогон эмесмин, бирок сїйїп калдым... Он сегизге жаўы толгон кыз, эмне болуп бул жака келип калганын билбейм, тагдырды сєгїп, анда-санда жер чабып калып жаттым. Ал кызды алып качкым келди, а бирок мїмкїн эмес, бул жактагылар кыздарын оўой менен кое бербейт. Анын їстїнє ал кыз эў татына, фигурасы тим эле журналдагы кыздардыкындаай мыкты. Кээде эптеп сєз баштап, сїйлєшїп, сырдашып калганда ал кыздын ички дїйнєсїн ого бетер сїйїп баштадым. Клиент аны тандап, алып калганда кызганып отуруп араў кїтчїмїн. Сыртымда темирдей кєрїнгєнїм менен, ичимде назик сезимдериме бурганактаган шамаал, жамгыр, чагылган уруп, цунами, тайфуну кошо жїрїп кетчї. Алып качкым келчї...

Кїндєрдїн биринде мен ал кызга сїйїїмдї билдирип, сєз айттым. Мээме бычак сайгандай боло тїштї. “Макул” деп мени менен “бир болом” дегендин ордуна, тєшєк кумарына батып, жатып калдык. Кантсе да эркекмин да. Кїнїгє жолугабыз, кїнїгє тєшєктє, а бирок кыз-жигит эмес, жєн эле дос катары... Арадан убакыт єтїп, айылда калган бир тууган агам кырсыктап, єтїп кетти. Їйдє башка эркек жок, карыган атама караан болуп, мал жанды карап айылга жашоого туура келди. Кээде ал кыз менен телефон чалышып, сїйлєшїп калчубуз, бир айга жетпей номерин да єзгєртїп, жок болду. Сураштырып, байланышайын десем, бардыгы эле билбейбизге салышты. Анда-санда тїшїмдє кєрїп, жїрє бердим... Кїндєрдїн биринде жомоктогудай эле окуя болду. Айылда бир досум аял алып, тойго барсам, кєшєгєнїн артында баягы сойку отурат... Мына сага, ошол жерден мен жарылып кете жаздадым. Мен деле ушинтип ала качып келип, аял кылып алсам болмок да, а бирок отуруп калат деп ойлогон эмесмин. Ал мени кєрдї, кєзїн ала качып, бирок кайра бир жылмайды. Мїмкїн сойкулукту таштап, жаўы жашоо куруп кеткенге мїмкїнчїлїк болгонуна сїйїнїп отурса керек, а мен жаман оюмда “мени кєрїп, сїйїнїп кетти го” –

ЧЫЎГЫЗ АЙТМАТОВ (Сандан санга)

Тоолор кулаганда (КЫЗКАЙЫП)

Роман

ган арманы болгон алганы менен ажыраш кан учуру, соттон-сотко барып чырдашкан кездер, башын май кайнаган мезгилдер, айтор, кайырчынын тагдырындай кыйын кезеўдер кєўїлдєн учуй кеткендей болду. Ал анткени ушунун баары анын да,

Айдананын да єткєн тагдыр-турмушуна таандык болчу. Ошону айтсаў, Айдана да кезинде керилген келин болгон, а бирок жазылганы ушу экен, артисттердин арасында эрен-тєрєн кєрїнбєгєндєй, тез эле ажырашып кеткен. Мына эми, тагдыр ал

деп койдум. Бир чети ыза болуп, бир чети кєрїшкєнїмє сїйїнїп жатканымды билбейм, ичимдеги сезимдер бир шумдук болуп эле жатып калды. Ал сойку экенин ким билет, ким билбейт, мен унчуккан жокмун. Менин аялым болбосо дагы, башка менен бактылуу болсун деп, жакшы тилектерди айтып, тойдун шаўын бузбай, сыр билгизбей кете бердим. Кїндєр єттї, айлар єттї, экєє жашап келе жатышат. Ортодо балалуу болушту, кийин кыз тєрєдї. Досумдун аялы сойку, кээде їйїнє барып турам, бирок “аяш атооооу”, – деген экєєнїн балакайынын жытын жыттап, аяшымдын ысык чайын ичиш їчїн эле. Жаман ой жок, сойкулук жєнїндє теманы досум ал кызды ала качып келген кїндєн баштап бир да жолу кєтєргєн жокмун. Тарыхтын ал баракчасын чийип салып, мен да башка кыз менен їйлєнїп, эки уул, бир кыздын атасымын, бактылуумун туугандар! Урматтуу туугандар, эгер сиздерде дагы кандайдыр бир баштан єткєн окуя болсо, бизге жазып жибериўиз, эў кызыктуусун гезитке басып чыгарабыз. e-mail: aybatkg@mail.ru

экєєнї жїз жылдан мурун салынган бу Хайдельберг шаарынын сейил багына алып келген соў, алар энеден башка єбє элек, энеден башканын колу тие элек таптаза периштелер болуп калышты да, ал – Кудай, тигиниси болсо аял Кудай, а анан бул экєєнє жер кєтєргїс тагдыры бар Кызкайып келди... Хайдельбергдин сейилбагында ушундай унутулгус иш болгон. Кыялдан кызык, оттон ысык ал кїндєрдєн кийин баары башкача болуп кетти... Тагдыр деген тагдыр да, ал буйруган эмес экен. Адегенде сїйїї бейишин сїйлєшїп жїрїштї, кийин куру кыял болуп калган «Кызкайыптын» кєйгєйлєрїн кээде талкуулап жїрїштї телефон чалышып турушчу. Анан эле бїт бардыгы сел алгандай жок болду, тигиниси теледен тїшпєй тескери басып, «Ли музин» менен кете берди. Ошол «Лимузиндин» акчасы канча болду экен?.. А бирок аны ошол їчїн айыптоого болобу?.. Ким эле азыр акчадан качып жатыптыр, мындай атагын айга жет- кирген шоу-бизнести тебелеп кеткенди кесир урбайбы. Ал тигил Эрташ Курчал менен контракт тїзгєн болуу керек? Анткенге укугу бар, укугу бар! Эми сен, чириген байларга каршы кїрєшєр багы жок байкуш, эмне дейсиў? Жазымыш эткенден башка эмнеў бар? Аны чыгарса чыгат, болбосо жок, басма сєзїў да байлардын колунда.

СКАНВОРД

15

№ 139 • 31-июль, 2015-жыл

16

КЫЗЫКТАР ДЇЙНЄСЇНДЄ

ЄЛЇК ЖЫТЫНАН АТЫР ЖАСООДО Єлгєн адамдын жытынан атыр жыт жасалууда. Акылга сыйбас мындай ишкерлик тууралуу Германиянын NTV каналы билдирїїдє. Маалыматка ылайык кїйєєсїн сагынган жесир аял анын жытын унутбаш їчїн єлїк жытынан атыр чыгарууга киришти. Жолдошу каза болгондо кайгыга баткан 52 жашындагы Кэти Апалатеги (Katie Apalategui) сагынычынан жаздыгын жыттап жаткан. Ошондо анын акылына уникалдуу идея келген. Єлгєн адамдын кийимдеринен же ага тийешелїї материалдардан химиялык жол аркылуу атыр жасоону ойлоп чыккан. Акырында Кэти єлгєндєрдїн жытынан атыр чыгарчу француз парфюмерия компаниясын ачып, жакындарын жоготкондордун туугандары келип єлгєн адамынын жытынан уникалдуу атыр жасатып кетишїїдє. Компаниянын президенти Кэти Апалатегинин пикиринде, анын буйрутма менен жасалган атыры кєзї жумган жакындарын сагынган бардык адамдарга жардам берет. Адегенде Кэти Апалатеги Франциянын тїндїгїндєгї Гавр университетинин окумуштуулары менен адам жытын чыгаруу техникасын їстїндє иштешкен. "Биз болгону їй-бїлєсїнє атыр жыт кутусун гана беребиз. Аны єлгєн адамдын кийимдеринен жана колдонгон буюмдарынын химиялык жол менен алынат. Бул жыт аркылуу кїчтїї байланыш сакталат. Алар сїрєт, видео сыяктуу эле эскерїїгє ээ . Мындай уникалдуу атырдын бир даанасы 600 доллар турат. Эў биринчи продукция 2015-жылдын кїзїндє сатыкка чыгат", - дейт Кэти. Гавр университетинин химиги Жералдин Саварини: "Биз єлгєн адамдын кийимдерин алабыз да жытын чыгырып алабыз. Анда жїздєгєн молекула болот. Алардан тєрт кїн ичинде єлгєн адамга тиешелїї жытын єндїрїп чыгарабыз", - деди

“Ачык сєз” коомдук саясый маалыматтык гезитинин парламенттик шайлоого карата їгїт материалдарын чагылдыруу боюнча беттеринин баалары тємєндєгїдєй Прайс-баракча: Тїстїї 1-16- беттер 30000 (отуз миў) сом Тїссїз 2-3-4-5-6-7- беттер 20000(жыйырма миў) сом Тїстїї 8-9- беттер 30000 (отуз миў) сом Тїссїз 10-11-12-13-14-15- беттер 15000 (он беш миў) сом Єзїнїн адилеттїї макалалары, реалдуу сындары, адам тагдырына кайдыгер эместиги менен окурмандардын купулуна толгон гезит шайлоого тийиштїї сандарды, атайын беттерди кыраатына келтире чагылдырып берет деп ишенимдїї билдиребиз. Кызматташууну каалаган бардык партияларга кол сунуп, мїдєєсїн толук аткарууга даярбыз. Кайсыл партия биринчилерден болууну каалабайт. Мындай чекти багындырууга алгачкылардан болуп биз жардамга келебиз. Буга кїмєн санабай эле койсоўор болот. Мыкты жасалгалуу, таасын айкындалган материалдарды камтуу менен элге жеткирїїнї билген гезиттин агартуучулук , агитатордук жєндємї баа жеткис экенин басма сєздї тейлеген мыктылар жон териси аркылуу сезїїсї тийиш. Мындан сырткары орто заар материалдарды ийлеп туруп элге жугумдуу тїргє салып жеткирїїгє баарынын эле шаасы жете бербейт. Айтор, биз жоопкерчиликти моюнга алып, їгїттїн жеткиликтїї жолдорун таап берїїгє кепилдик беребиз. Аны иш жїзїндє кєрїїгє шарт тїзїлдї. Гезитти алыскы Чаткалдыктар, Акталаалыктар,Алайлыктардан бери билип, ар бир санын кїтїп окушат. Нускасы алты миўден он бир миўге чейин чыкканы калп эмес. Зарылчылык болсо атайын чыгарылыштагы сандарды да эптеп берїїгє колдон келерин баса белгилей кетели. Жалпы кєлємї 16 бетти тїзєт. Кыргызстандын бардык аймактарында таркатылат. jora.sulaimanov@mail.ru

№ 139 • 31-июль, 2015-жыл

«Асман плюс» гезити КР шайлоо кодексине ылайык 4-октябрда єтє турган Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеўешин шайлоо єнєктїгїндє їгїт иштерине катышаарын билдирет. Гезит 16 беттен турат Гезиттин рекламалык баасы: 1-бет (тїстїї) 1кв.см – 70 сом=1 бет 70 000 сом.

2-7-бетке чейин (ак-кара) 1кв.см 35 сом= 1 бет 35 000 сом 8-9-16-беттер (тїстїї) 1кв.см – 40 сом =1 бет 40 000 сом. Калган ак-кара беттер 1кв.см – 25 сом =1 бет 25 000 сом Атайын чыгарылыштын баасы келишимдин негизинде болот. Башкы редактор К. Айдаров

ДЇЙНЄДЄГЇ ЭЎ УЗУН ПИЦЦА ДАЯРДАЛДЫ Италия ашпозчулары 1,5 километр узундугундагы пицца жасап, дїйнєлїк рекорд коюшту. Бул тууралуу ntv.com булагы жазууда. Италияда єтїп жаткан эл аралык "Экспо-2015" кєргєзмєсї алкагында салттуу "Маргарита" даамдары сунушталды. Ал їчїн ашпозчуларга эки жарым тонна камыр, бир жарым тонна томат пастасы, 1 тонна 700 килограмм моцарелл сыры жана 150 литр суу май колдонулган. Бул 5 тонналык пиццаны жасаш їчїн 200 миў евро жумшалган. Бул шедевр даамды даярдоого жергиликтїї 80 тажрыйбалуу ашпозчулар катышкан. Бул рекорд пиццасы тынымсыз 12 саат боюу бышырышып, элге сунуштоого 800 жакын стол дардалган. Бул тамак "Маргарита" пиццасынын чыгырылышынын 126-жылдыгына карата жасалды. Пиццаны баардыгы даам сызып, калган 300 метри качкындар боюнча борборго жеткирилет. Эсиўиздерге сала кетсек, мындан мурунку дїйнєнїн эў узун пиццасы Испанияда 141 метр узундугунда жасалган.

ЖУТУП АЛГАН ЧЫМЫНДЫ ЄЛТЇРЇЇ ЇЧЇН УУ ЖУТТУ... Тїркиянын Элазыгын Гєзели аттуу айылынын жаранынын оозуна кокусунан чымын кирип кеткен, андан кийин токтобой чїчкїргєн чабан абалын айылдагыларга айткан. Бир айылдык жаран чымындын тирїї болушу мїмкїн экендигин айтып, ага дары берген . Аны ичкен чабан ууланып ооруканага тїшїп калган . Ал ичкен дары талаа курттары їчїн колдонулган кїчтїї химикат болуп чыккан. Учурда анын абалы оор.

КУТТУКТОО

Кыргызбаева Айнураны 3-август туулган кїнї менен чын жїрєктєн куттуктайбыз!

MAIDAN.kg – коомдук-саясий порталы Кыргыз Республикасынын шайлоо кодексине ылайык 4-октябрда єтє турган Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеўешин шайлоо єнєктїгїндє їгїт иштерине катышаарын билдирет. Сайттагы баалар: Шапка 960х90рх = 1 айга 10’000 сом (1/3) Пост алды 555х75рх = 1 айга 5’000 сом (1/3) Башня 230х400рх = 1 айга 8’000 сом (1/3) Башкы бетке 480х60рх = 1 айга 5’000 сом (1/3) Башкы бетке 200х200рх = 1 айга 3’000 сом (1/3) Башкы бетке 960х90рх = 1 айга 5’000 сом (1/3) Атайын чыгарылыштын баасы келишимдин негизинде болот bekturb@bk.ru

Чубалган жолдордой узун ємїр, Тоо гїлїндєй буралган кєўїл, Ачык маанай жарык таўдай, Тїгєнбєс бакыт таалай Гїлгє толсун ар бир кадам кадамыў, Нурга толуп жанып турсун жамалыў. Сени сїйїп тїбєлїккє бир болсун, Жїрєк сїйгєн кадырлаган жолдошуў! Арабызда ар дайым бакыттын кєркї болуп, аманчылыкта жїр деп сени урматтап сыйлаган бир туугандарыў 2013-2014-окуу жылында М.Алыбаев атындагы орто мектебинин бїтїрїїчїсї Жекшенбек уулу Сынгыз 9-классты окуп бїтїрїп, СП №140047539 номерлїї кїбєлїк алгандыгы чындык. Кїбєлїгїн жоготуп жибергендигине байланыштуу жараксыз деп табылсын.