Айбат - коомдук-саясий гезити №122

"Ата Мекен” єлкєнї эмнеге тїртїп жатат?

2

АЙБАТ ПРЕСС

Жеўиш МОЛДОКМАТОВ, «Калыс» коомдук кыймылынын лидери:

ЄКМЄТ ОТСТАВКАГА КЕТИШИ КЕРЕК

«БИР ДЇЙНЄ — КЫРГЫЗСТАН» БЕЙЄКМЄТ УЮМУ ЧАГЫМЧЫЛДАРДЫ КОРГОП, МААЛЫМАТТАРДЫ АМЕРИКАЛЫК ТЫЎЧЫЛАРГА БЕРЕТ» Чындык їчїн чыпалагын да кесип берїїгє даяр жїргєн жаш активист Жеўиш Молдокматов Кыргызстандагы козу карындай жайнап кеткен бейєкмєт уюмдары тууралуу ачуу чындыкты ачык айтты. Тактап айтканда ал «Бир дїйнє — Кыргызстан» бейєкмєт уюму чагымчылдарды коргоп, маалыматтарды америкалык тыўчыларга берет. Бейєкмєт уюмдар биздин жарандарды Сирияга барууга їгїттєшкєн чагымчыларды коргоп, америкалык тыўчыларга маалымат беришет. Бизди качанкыга чейин бейєкмєт уюмдар башкарат?», - деп жаалы катуу кайнады. Чындыгында эле жин шакардай кайнай турган кєрїнїш болуп атпайбы? Тез аранын ичинде мындай бейєкмєт уюмдардын ишине кєзємєл жїргїзїп, финансы булактарын иликтєєгє албасак эртеў кеч болуп калат. Укук коргоо органдары бул маселеге єзгєчє кєўїл бу-

рушу зарыл болуп туру. Болбосо, талапты катуу коюп, чагымчылдарга колтук ачып отурган бейєкмєтчїлєрдї жєнгє салуу їчїн чыпалак деле “не жалко”.

ПАРА ТАЛАП КЫЛГАН АДАМ КУТУЛУП, БУЙРУК АТКАРГАН ТУТУЛДУ

Эске сала кетсек, єткєн жылы «Кудайберген» базарынын директору Эльвира Суравалдиевадан ири суммада, тактап айтканда 300 миў сом єлчємїндє пара алып жатып Антимонополдук агенттиктин кызматкери Нургали Кудаяров кармалган болчу. Бул кылмыш ишин тастыктаган аудио жазууда Кудаяров ал акчаны єзїнїн ошол кездеги шефи Бабырбек Жээнбековго алып барып берээрин бир эмес, бир нече жолу кайталап айткан. «Шефтин аппетити аябай ачылып атат» деп айтканы дагы даана жана так жазылып алынган. Мына ушул кылмыш иши боюнча адегенде Бишкек шаарынын Биринчи Май райондук соту Кудаяровго карата жєн гана айып пул салуу менен чектелген. Андан

кийин Бишкек шаардык соту кара паны 5 жылга шарттуу тїрдє эркинен ажыраткан. Бирок буга макул болбогон адвокаттар Жогорку Сотко кайрылышкан. Акыры Жогорку Соттун чечими чыгып, Кудаяров 5 жылга эркинен ажыратылып отурат. Ушул жерден суроо жаралат. Эмне їчїн аудио жазууда жазылып алынган Кудаяровдун сєздєрїнє эч бир сот кєўїл бурган жок. Ал акчаны Кудаяров Бабырбек Жээнбековго алып бармакчы болгонун айтып атпады беле? Же кол алдындагы кызматкерин пайдаланып, ири суммада пара талап кылып аткан адам кутулуп, орто жолдо буйрукту аткарып аткан катардагы кызматкер тутулуп калабы? Сот акыйкаттыгы деген кайда?.. Коммерциялык директор:

Гезит ээси:

"Айбат Аймак" коомдук фонду Башкы редактор:

Каныбек САПАРОВ

№ 122 • 3-апрель, 2015-жыл

1-апрелде Жогорку Кеўештин жыйынында "Кумтєр" маселеси кєтєрїлдї. Депутат Нарынбек Молдобаевдин айтымында, эгер "Кумтєр" боюнча чечим чыгарбаса, єкмєт отставкага кетиши керек."Акыркы жолу бул маселени февралдын соўунда талкуулаганбыз. Єкмєткє бир ай убакыт берилген. Бирок дагы деле

ЭСКИ ЗАМАНЫН САГЫНГАН БЕГАЛЫ НАРГОЗУЕВ Имиштин атасын тааныткан экс-депутат Бегалы Наргозуев деген эрен бар. Убагында раматылык Мелис Эшимканов менен їзєўгїлєш жїрїп, анын «школасынан» бир аз сабак алып калган. Бирок, кантсе дагы Эшимканов журналистика тармагына єзгєчє чыйыр салып кетти. Анан «казды туурайм деп карганын буту сыныптыр» болуп, Бегалы мырза канчалык Эшимкановдун стилине тїшїп жазайын дегени менен окшошпой келет. Болгону элдин кїлкїсїн гана келтире алат. Мына ушул экс-депутат эркин басылмалардын бирине жалаяктай узун маегин берип, Бакиевдердин заманын катыра мактап, учурдагы бийликти курулай сєздєрї менен колунан келишинче «поктоп» алган экен. Анын айтымында бїгїнкї кїндє мамлекетибизде социалдык-экономикалык кєрсєткїчтєр аябай начарлап кетиптир. Албетте, экономикалык кєрсєткїчтєр аябай кєтєрїлїп кетти деп айтуудан алыспыз. Бирок, жєнї жок эле жалпы сєз менен ушинтип айта бергенге болобу? Тескерисинче бизде акыркы жылдарда экономикалык кєрсєткїчтєр алдаканча жакшырып баратканы маалым эмеспи? Буга биздин ички эксперттер гана эмес, эл аралык деўгээлдеги эксперттер деле туура баасын берип келет. Эске сала кетсек, єткєн жылы Кыргызстан Бїткїл дїйнєлїк банк єўдїї эл аралык уюмдардын иликтєєсїнїн жыйынтыгы менен расмий тїрдє жакын єлкєлєрдїн катарынан чыгып, єнїгїп бараткан єлкєлєрдїн катарына кирди. Муну тана албайбыз. Демек Бегалы мырза мына ушунун єзї эў сонун

Бектур БАЙМОЎОЛОВ (0772) 16 11 00

Веб-сайт: www.AIBAT.kg

Редакциялык жамаат:

Электрондук каттар їчїн дарегибиз: redactor@aibat.kg

Акинай АЙДАРОВА Рахатбек РЫСАЛИЕВ Тєлєбїбї КАСЫМАЛИЕВА Дамир ЭСЕНГУЛОВ Мирбек АСАНАЛИЕВ

чечим чыга элек. Анда бул маселени чечїїгє башка жаўы єкмєткє мїмкїнчїлїк берели",- деди депутат.Ал эми єкмєт башчылыгына талапкерлер арасында Темир Сариев,Тайырбек Сарпашев,Карганбек Самаковдун аттары аталууда.Кийинки жумаларда кызык оюндар башталчудай.

Редакцияга келген материалдар жана сїрєттєр кайтарылбайт.

Гезит редакциянын компьютердик басма бєлїмїндє терилип, жасалгаланды.

жооп болуп берет. Экинчиден, ал Бакиевдердин заманын адатынча асманга кєтєрїп мактап отурат. Кыязы ал «Ак жол» партиясынын катарында жїргєн кезегин катуу сагынып аткан сыяктуу. Эсибизден анын «Максим Бакиев келечектеги Кыргызстандын президенти» деп айтканы чыга элек. Аны айга-кїнгє теўеп жїрїп, єзїнїн бизнесин укмуштуудай гїлдєткєнї бар. Ошондой деўгээлдеги колдоо бїгїнкї бийлик тарабынан ага жасалбай атканы Наргозуевди тїмєн тїйшїккє салып койгон сыўары. Андыктан бир кездеги «Максим келечектин президенти» деген балп этмесин турмуш жїзїндє жїзєгє ашыргысы келип турубу деген да суроо жаралбайт койбойт экен… "Айбат пресс"

Гезитте жарыяланган материалдар редакциянын кєз карашын чагылдырбайт. Макала жана интервьюлардагы чындыкка дал келбеген маалыматтарга макала жазган жана интервью берген инсандар єздєрї жоопкер. Жарнамалардын мазмунуна жарнама берїїчїлєр жооптуу. Жарнамалык материалдар:

Кыргыз Республикасынын Адилет министрлигинде катталган, Каттоо № 1853 Гезит «ММК колдоо боюнча борбор» фондунун басмаканасында басылды Гезит келишим баада.

Буйрутма №837

Нускасы: 1500

3

АЛКЫМ АЗАБЫ

“АКАКТАЙ ТАЗА” Р. УМБЕТАЛИЕВДИН ИШМЕРДЇЇЛЇГЇНЇН КЇЎГЄЙ-ТЕСКЕЙИ Кыргызда “атыў чыкпаса, жер єрттє” деген учкул кеп бар. Мына ушул сєздїн каарманына бїгїнкї кїндє єзїн энергетика жаатындагы дасыккан эксперт кєрсєтїп келаткан Расул Умбеталиев айланып отурат. Бир кезекте єзї “Кїчтїї Кыргызстан” аттуу партияны каттоодон єткєрє койгону менен анысы он чакты жылдан бери карай эч кандай “кїчтїїлїгїн” кєрсєтє албай эле келаткан. Анан эле капыл-тапылынан саясатта “чоў бурулуш” жасалып, коррупцияга каршы айыгышкан кїрєш ачып келаткандай тїр кєрсєткєн мурдагы баш прокурор Аида Салянованын кїйєєсїнїн кыўыр иштери биринин артынан бири чубала баштаганда Умбеталиевдин амбициясы уйкусунан ойгонду. Аида айымга боор ооругандай тїр кєрсєтїп, “бийлик сени баалабаса, мен баалайм” таризинде аны кыймылсыз жаткан партиясына лидер кылып алып келип, коомчулукка “Мен да акактай таза, Аида Салянова дагы акактай таза экен. Эми чогуу иштешебиз” дегендей жар салды. Албетте, анын жансыз жаткан партиясын “тирилтип”, шайлоонун камын кєрїп атканына эч кимдин нааразычылыгы жок. Болгону кеп єзї толук тїшїнє бербеген тармакка деле башын салып, коомчулуктун оюн тескери нукка буруу аракеттери, анан дагы єзїнїн артында каўгырап їн чыгарып келаткан калбырлары бар экендигин таптакыр унутуп калганында болууда. Кеп нугунан бузулбасы їчїн биз адегенде Расул мырзанын ємїр-таржымалынан кыскача їзїндї келтире кетели. Расул Умбеталиев 1957-жылдын 23-сентябрында Жалал-Абад облусунун Таш-Кємїр шаарында туулган. Улуту кыргыз. Жогорку билимдїї. Политехникалык институттун тоо-геология факультетин 1980-жылы аяктаган. Энергетика жаатындагы кєз карандысыз эксперт болуп жїрєт. Бишкек шаарында жашайт. їй-бїлєлїї, тєрт баланын атасы. Єтє этият, митаам, жашоодогу тажрыйбасы бай адамдардын катарына кирет. Кайсы жерде кыйкырышты, кайсыл жерде унчукпай отурушту абдан жакшы билет. Ой-чабыты кеўири деп айтууга болбойт, энергетикадагы квалификациялуу адис эмес. Ошол эле учурда кємїр єндїрїшїн жетишээрлик жакшы билет. Андан кантип акча жасаса болорун да мыкты єздєштїргєн. Бул тууралуу алдыда сєз болот. Жашаган жери жана жумушунан берилген мїнєздємєлєргє ылайык ал амбициялуу, митаам жана эгоист адам. Бардык жерден материалдык кызыкчылыкты издеп турат. Батыштын идеологиясын колдоп, финансылык жана материалдык сыйлыктар їчїн алардын кандай гана тапшырмасы болбосун аткарганга даяр. Ошол эле убакта социалдык-экономикалык жана саясый маселелердин тегерегинде заказ менен

тарабынан Єкмєттїн токтому менен 1999-жылы бєлїнгєн 1 530 800 сомдук кредиттин максатсыз пайдалангандыгы боюнча кылмыш иши иликтєєгє алынган. Мында бир катар аткаминерлер менен бирге Расул Умбеталиевге да кылмыш иши ачылган. Умбеталиев “Кыргызкємїрдїн” башкы директору болуп туруп, єкмєттїн токтому жана “Разрез “ Ак-Улак” компаниясы менен тїзїлгєн келишимди аткарууда “Тург Юг” ЖЧКсынан 410 000 сом акча каражатын алып, анын 169 115 сомун максатсыз пайдаланган. Мына ушундай калбырлары бар Умбеталиев кантип єзїн “акактай тазамын” деп айтып атканына таў калууга гана болот.

УМБЕТАЛИЕВДИ ЖАКЫНДАН БИЛГЕНДЕР РЕСПУБЛИКАЛЫК ГЕЗИТТЕРГЕ АТАЙЫН КАЙРЫЛУУ ЖАСАЙ БАШТАШТЫ

энергетика жаатындагы эксперт катары пикирин билдирип келет. Ишмердїїлїгї негизинен жалаў кємїр казуу багытында болгон. 1980-жылы “Таш-Кємїр” шахтасында тоо мастери болуп иштеп баштаган. Акырындык менен тепкичтерди басып отуруп, “Кыргызкємїр” ишканасынын башкы директорлугуна чейин жеткен. Ушундан улам дагы аны кємїр єндїрїшїн жакшы билет деп айтып жатабыз.

КЫЗМАТ АБАЛЫ КЄТЄРЇЛГЄН САЙЫН КЫЛМЫШТУУ ИШТЕРГЕ БАРГАН ЖОЛ Азыркы тапта эч тартынбастан эле “акактай тазамын” деп аткан Расул Умбеталиевге тээ 1995-жылы эле ЖалалАбад облусу боюнча УКМК кызматы тарабынан кылмыш иши козголгон. Тактап айтканда ал “Таш-Кємїр” шахта башкармалыгынын директорунун орун басары болуп туруп, єзїнїн жумушуна кайдыгер мамилесинен улам 4527 сомдук мамлекетке зыян алып келген (ал учурда бул сумма жетишээрлик эле чоў акча болчу). Анан анын изин жашыруу їчїн жалган акт тїзє салган. Анан алапайын таппай калган Умбеталиев бардык чыгымды кайрадан мамлекетке кайрып бергени їчїн жана анын ага чейинки ишмердїїлїгїндє кылмыш иштери жок болгондугуна байланыштуу кылмыш иши токтотулган. Ошентип кылмыш ишин жаап алгандан кийин Расул мырза ошол учурдагы ЖалалАбад облусунун губернатору Б. Талгарбековдун жардамы менен “Кєк-Жаўгак” шахта башкармалыгына башкы директор болуп дайындалат. Бараары менен

эле, тактап айтканда 1996-1998-жылдары ал “Кєк-Жаўгактын” башкы директору болуп туруп “Тегене” аттуу ишкананын директоруА. Султанов менен биргеликте 7 миллион сом єлчємїндє мамлекеттен кредит алышат. Мына ушул сумманын 37 миў сому кайда кеткени белгисиз болуп калган. Муну Умбеталиев тєгїнгє чыгаргысы келсе, тиешелїї документтерди алдына коюп беребиз. Мындан тышкары 2000жылы ал “Кыргыз кємїрдїн” башкы директору болуп иштеп турганда жасалма кат жана жалган келишимдердин негизинде “Аспект” аттуу ишкананын аты-жыты таанымал эмес Э. Турусбеков аттуу кызматкерине мамлекеттин бюджетинен бєлїнгєн 1 700 000 сомдук товардык-материалдык баалуулуктарды берип койгон. Бул баалуулуктар Э.Турусбеков менен єз ара келишип алуунун арты менен Р. Умбеталиевдин менчигине басылып калган. Бул боюнча да кылмыш иши козголгон. 2001-жылы УКМК тарабынан Кылмыш-жаза кодексинин 221-беренеси менен дагы бир кылмыш иши козголгон. Расул Умбеталиев “Кыргызкємїрдє” жетекчилик кылып турган жылдарда ишкана банкроттук абалга кептелип, Кєк-Жаўгак, Таш-Кємїр, Кызыл-Кыя шаарларында кємїр єндїрїшї талкаланган. Мамлекет тарабынан кємїр єндїрїшїн колдоого алуу багытында берилген мамлекеттик кредиттер єз багыты боюнча пайдаланылбай, таланып-тонолуп кеткен. Материалдык-техникалык база, автотранспорттор, негизги жабдуулар текейден арзан баада пулданып кеткен.

2001-жылдын 11-июнунда УКМКнын тергєє башкармалыгы тарабынан “Кыргызкємїр корпорациясы”

Салянованын отставкасынын арты менен чоў саясатка баш баккысы келген Умбеталиевдин аракети анын эски былыктарынын баарын чукуп чыга турган болду. Себеби, анын сырын жакындан билгендер, мурда анын кол алдында иштегендер Умбеталиевдин ким экендигин ашкерелеген кайрылууларды республикалык гезиттерге жєнєтє башташты. Алардын бирєєсїнєн гана кыскача мисал келтирели. Маселен, “Майдан.kg” гезитине Жалал-Абад облусунун Сузак районунун Кєк-Жаўгак айылынын жашоочусу Киезбаев Кубанычбек аттуу жарандан кайрылуу келген. Ал кайрылууда Расул мырзанын “Кєк-Жаўгак” шахтасын жетектеп турганда эмгек жамаатын экиге бєлїп, мурда иштеп келгендерди кетирип, анын ордуна єзїнє жакын адамдарды алып келгени атылат. Андан тышкары 1997-жылы анын кол алдында иштегендер айлык акыларынын берилбей атканына байланыштуу иш таштоого чыккандарын айтат. Шахтерлор дээрлик 12 кїн бою жер алдында иш таштап отургандарына карабай, Умбеталиев бир да жолу аларга басып барып, їнїн угуп койгон эмес экен. Баарынан кызыгы бул иш таштоо – анын жердешчиликке єзгєчє басым жасаганынан улам келип чыгыптыр. Ал єзї атайын Таш-Кємїрдєн алдырып келген жакын адамдарынын айлык акыларын берип, ал эми ал жерде мурдатан иштеп келген, эмгеги сиўген адамдардын айлык акысын бербей койгон. Иш таштоонун негизги себеби ушул болгон. Мындан сырткары ага убагында 7 даана “Камаз” їлгїсїндєгї автомашинелерди сатып алууга байланыштуу кылмыш иши козголуп, бирок суудан кургак чыгып кеткени айтылат. Айтор, азыркы тапта Кєк-Жаўгак айылынын тургундары президент тарабынан демилгеленип жїргїзїлїп жаткан коррупцияга крашы кїрєштї колдоого алышаарын, анан дагы Расул Умбеталиевге окшогон арты таза эмес мурдагы атка минерлерге тиешелїї чара кєрїлїшїн єтїнєт.. Акинай АЙДАРОВА № 122 • 3-апрель, 2015-жыл

4

ШАКИРТ КАНТЕТ?

ЖЫЛДЫЗБЕК САРПАШЕВДИН ЄЛЇМЇНЄ 7-КАНАЛДЫН ДИРЕКТОРУ АЛТЫНБЕК ЖУМАЕВДИН ТИЕШЕСИ БАРБЫ? Буга чейин айрым маалымат каражаттары Жалал-Абаддагы 7-каналдын башчысы Алтынбек Жумаевдин адам єлтїргєнї боюнча жазып чыккан. Бул боюнча жол кырсыгынан каза болгон Жылдызбек Сарпашевдин жубайы Насиба Хожибекова єлкє жетекчилерине да кайрылган. Анда Жылдызбек Сарпашевди Алтынбек Жумаев єзї башкарып бараткан Lexus GX 470 унаасы менен коюп кеткени баяндалат. Маалымат каражаттарынын жазышынча, Алтынбек Жумаев ушул жылдын 18-январында Бишкек-Ош унаа жолунун 464-чакырымында аварияга учураган экен. Ал єзїнє катталган Lexus GX 470 B5665Al машинеси менен бул окуяга туш болгон. Алтынбек мырзанын дал ошол кїнї Бишкектен Жалал-Абадга жол тартканын тастыктаган материалдар да бар. Ал эми машиненин рулунда Жумаев єзї болгону жалганбы? Бирок Кубанычбек Шарапов аттуу жаран рулда деген маалымат айтылган. Кубанычбек Шарапов ким экенин изилдегенибизде ал 7-каналды “айланчыктап” жїргєн 19 жаштагы жаш бала экен. Ал жалгыз Бишкектен Жалал-Абадды кєздєй сапар тартарына ишенбей турабыз. Эгер тиешелїї органдар чындап бул ишке киришсе окуянын кїнєєкєрлєрї тез эле аныкталат. Тилекке каршы алар да акчанын кїчї менен бул ишти жаап салыптыр. Бирок, биз Жылдызбек Сарпашевдин жубайы Насиба Хожибекованын кейиштїї абалына кєз жумуп тура албайбыз. Адам эмес малды коюп кетсеў да ээсинен кечирим сурап, тєлєп бересиў. Бул жерде кырчындай жаш жигиттин ємїрї жєнїндє сєз болуп жатпайбы. Адам єлтїргєн адам тїрмєдє отурушу керек. Бул боюнча президент, парламент тєрагасы, єкмєт башчысына жана Ички иштер министрлиги єз позициясын билдирет деп їмїт артабыз. Анан дагы акыркы маалыматтарга караганда бул ишти жым-жыл кылууга Ташкємїр шаарынын прокурорунун орун басары тїздєн-тїз кийлигишкен дешет. Муну да иликтеп чыгабыз. Эгер анын тиешеси бар болсо Башкы прокурор Индира Жолдубаева аркылуу єз жазасын алышы керек го?

Кубанычбек АБДЫКЕРИМОВ, адвокат:

“САРПАШЕВДИН ЄЛЇМЇНЄ ЖУМАЕВДИН АРАЛАШКАНЫ ТЇШЇНЇК КАТТА БАР” - Кубаныч мырза, сиз жактап жаткан Жылдызбек Сарпашевдин єлїмї боюнча иш кандай жїрїп жатат?

- Алгач бул окуя тууралуу айтып берейин. 18-январда Бишкек-Ош жолунун 464-чакырымында катуу ылдамдыкта келе жаткан Lexus GX 470 Жылдызбек Сарпашевди коюп кеткен. Сарпашев єлїп калгандан кийин ал жерден документтерди туура эмес жазышып ишти жаап салышкан. № 122 • 3-апрель, 2015-жыл

ТАМЧЫ КАБАР À.Àòàìáàåâ Êûðãûçñòàí ìåíåí Åâðîïàíûí îðòîñóíäàãû ìàìèëåëåð æà¢û äå¢ãýýëãå êºòºð¿ëºò äåï ýñåïòåéò *** Êûðãûçñòàíäûí ó÷êó÷òàðû òûêûð ìåäèöèíàëûê æàíà ïñèõîëîãèÿëûê òåêøåð¿¿äºí ºò¿øºò *** Áèøêåêòå òåìèð æîë÷óëàð “Àïðåëü áààòûðëàðûí” ýñêåðèøåò *** Ñàÿñèé ïàðòèÿëàðäûí ñàïàòûí êºòºð¿¿ áîþí÷à ìûéçàì äîëáîîðó ñóíóøòàëóóäà *** Ìàëàéçèÿëûê èíâåñòîðëîð êûðãûç ºêìºò¿í ñîòêî áåðåò *** Æûëäûí àÿãûíà ÷åéèí îîðóêàíàëàð ãåíåðàòîð ìåíåí êàìñûçäàëàò-äåéò Ò.Áàòûðàëèåâ *** ªÊÌ: Àéðûì äàðûÿëàðäà ñóóëàðäûí äå¢ãýýëè êºòºð¿ë¿¿äº *** ÊÌØ òûøêû èøòåð ìèíèñòðëåðè Áèøêåêòå æûéûí êóðàò *** Ìóðäàãû ìóôòèé Êàçàêñòàíäà êàðìàëãàíû êàáàðëàíóóäà *** Ñîöºí¿êò¿ð¿¿ ìèíèñòðëèãèíèí êûçìàòêåðëåðè îíêîëîãèÿëûê îîðóëóó áàëäàð ¿÷¿í êàí òàïøûðûøòû *** Àêûðêû æîëó ºëêºäºã¿ “Òåç æàðäàì” óíààëàðû 2009-æûëû æà¢ûðòûëãàí *** Íàðûí àéìàãûíäà ìàëãà æåì-÷ºï òàðòûøòûãû ê¿÷ àëûï, æóò áîëóó àëäûíäà òóðàò *** Àò-Áàøûäà ÷ºïò¿í áààñû 400 ñîìãî ÷åéèí ÷ûêòû ***

- Бул ишке Жалал-Абаддагы 7-каналдын башчысы Алтынбек Жумаевдин тишеси бар экени айтылууда. Ал кантип аралашып калган?

- Алтынбек Жумаев ошол сїзїп кеткен баланын аяш атасы болуп жатат. Бирок, окуяга ким кїнєєлїї экени такталбай жатат. Ал эми биздеги маалыматтар боюнча Алтынбек Жумаев окуяга аралашып ишти жаап салууга катышкан. Бул боюнча айыпталып жаткан баланын тїшїнїк катында да жазылган. Демек, Жумаевдин бул жерде катыштыгы бар. Негизи кылмыш иши боюнча 19 жаштагы бала килейген чоў Лексус менен баратканы айтылат. Анын ата-энеси деле Бишкектен эл ташы деп жалгыз Лексуска салып жибербесе керек. Жок дегенде бир адам алмак. Бул окуяда кандай унаа катышканын да МАИ кызматкерлери тактаган эмес. Ошондуктан техникалык экспертизаларды чыгаруу мїмкїн болбой жатат. Аны аныкташыбыз керек.

- Эмне їчїн адам єлїмї менен коштолгон бул окуя кєз жаздымда калып жатат?

- Сотко документти тапшырып жаткан кїнї каза болгон баланын туугандары тосмо арыз бериптир. Тергєєчїлєр болсо єлгєн баланын аялы каршы болгонуна карабастан ушундай ишке барган. Прокуратура милиция туура эмес кылып жатат. Кїйєєсї єлїп жатса аялы кантип тосмо арыз жазып берсин. Ошондуктан ишти сотко жеткирбей тергєєдє жаап салган. Кїнєєлєнїп жаткан баланын тїшїнїк катында “Жумаевге телефон чалып ал “ сен кетпей тур мен барып калам” деген материалдар бар. Азыр бул иш облустук сотто каралууда. Редакциядан: Эгер кайчы пикирин билдирем десе, редация Алтынбек Жумаевдин да пикирин угууга даяр. Дамир ЭСЕНГУЛОВ

Êàðàêîë øààðûíûí ìåð÷åìä¿¿ æîë êåñèëèøòåðèíå ñâåòîôîðëîð êîþëäó *** Êàðàêîëäî áûéûëêû æûëû äàãû 60 ìèëëèîí ñîìãî æîë ñàëûíìàê÷û *** Îøòî øààð áèéëèãè áàçàðäû æûëäûðóóãà æåð òàïïàé æàòàò *** Îøòî Ñèðèÿäàãû ñîãóøêà êàòûøêàíû øåêòåëãåí ¿÷ æàðàí êàðìàëäû *** Áåëàðóñ Àíàïèÿåâäèí ºë¿ì¿í èëèêòººí¿ Êûðãûçñòàíäà äà æ¿ðã¿çºò

*** Îðóñèÿäà êåìå ÷ºã¿ï, 54 êèøèíèí ºì¿ð¿ êûéûëäû ***

ЭЗЕЛКИ ДАЎК КАЙДА?

СОЙМОЎДОГОН ТИЛДЕР СЫН ТАККАНДАРДЫН КОЛУНАН БИРДЕМКЕ КЕЛЕБИ? Шабдаалыга тиши єтпєгєндєр деле болгондо да єлкєнїн биринчи адамына каяша айтканына же сїйїнєрїўдї, же кїйїнєрїўдї билбейсиў. Калжактап эле сїйлєй бергенден ага окшогондор уялбай калышты. Тартипке чакырып койчу эч ким жоктугунан кокосу кызарганча бакырат десеў... Саздагы бакадай чарылдагандардан жадап деле бїтїштї. Бирок шайлоонун шарапатында калган айрым топоз мингиси келгендер ошолорго кїнї тїшїп жатпайбы? Ыўгайын колдон чыгаргысы келбеген эргулдар азыр кайдан тынч уктасын тїшїнє акча кирип жатса. Абийирин, алкымын акчага алмаштыргандар оозуна келгенди добулдай жаадырышат. Канчалык ашатып берсе алардын мээнети ошончолук бааланат. Мындай турмушка эбактан бери кєнїп деле бїттїк окшойт. Анткени тополоўдогу дїжїрлєрдї кєрїп:-“И-ии баягылар турбайбы,буйрутмачылар табылган го”- деп нары карай басып кетишет кєбї. Эски патефондой кырылдаган, чыйылдагандар ошол чєлкємдєгїлєргє белгилїї. Болгондо да журт башчыларга акедей асылып кїпїлдєсє жанына киши туралбайт. Илгериби, кийинби ошолордун элге тийгизген кызматын билгендер ныпым жок. Эми ошолордун жосунсуз жоругун илип алган ортоўку муундун атка минерлери кыйраткан ишмер болмок беле? Їлгї алган кишиси тескери сїйлєгєндєн башканы билбесе анда булардан кантип дурус адам чыксын? Тызылдап чуркап жїрїп єлкєгє каражат єндїргєн Алмазбек Атамбаевдин кєргєн кїнїн баарыбыз эле баамдап турабыз. Ал тапкан олжосун чєнтєгїнє сойлотуп жиберген жок да? Тилекке каршы аны терс тарапка буруп, ажобуз кайырчы болуп кетти деп келекелегиси келгендердин жолу болсун дебегенде кантебиз? Туура сєзгє маани бербей жажылдагандарга ким теўелгиси келсин? Балчыктан баары алыс качат.

–“Мына дагы тилемчилик кылып бирдемке таап келди” - деп соктурган басылмалар айла жок кожоюндарынын тап-

шырмасын аткарууга куштар. Кыйшык кїзгїдєн сєзсїз тїрдє кыйшык кєлєкє тїшєєрї маалым. Сыўар єтїгї майрык,тили чалпоо эргулдар ошентип кайыр сурап келгенге жарайбы? Алардын кудурети башка єлкєнїн башчылары менен сїйлєшїїгє жетпеси бешиктеги балага дагын белгилїї. Себеби андай кєрємпєйшєрємпєйлєр менен кайсы башы шишиген жетекчи сїйлєшсїн? Бирдемке деп айтаарда сєздїн бир даамы болуш керек да? Америкалап айылчылап барган “мыктылардын” деўгээлин деле кєрбєдїкпї? Акырында тытышып кетишпедиби. Ыркы жокторго эч ким азыр каражат бербейт. Ал эми каражаты жок байбачалардын жанына акчага намысын сатууга даярлар тїк жолобойт. Буга окшогон жоруктарга кїбє болуп келатабыз го? Єткєндє Атамбаев бир топ Европа єлкєлєрїнїн биринчи адамдары менен кезигип маселе чечти. Кандай деўгээлде аны кабыл алганын байкап турдук. Негизи кыргыз єлкєсїнє баары кызыгаары даана кєрїндї. Кєргєн нерсени канча бурмалоого аракет кылынбасын эч убакта єзгєрбєйт. Жасалмалуулук алаканга салгандай билинип калат. Єлкє башчысын тїйшїккє салган маселе толтура. Айрыкча кїздє єтчї парламенттик шайлоого мыкты даярдык талап кылынат. Азыркы бийликти кєргїсї келбегендер ушундан єєн табууну кєздєп турганы калп эмес. Анткени тескери кайрыктар менен бийликке келїїнї самагандардын колдоочулары єтє жука. Ошондон улам алар тїн уйкусунан чоочуп ойгонушууда. Кандай болгон кїндє да жооптуу саясый єнєктїктєрдї єткєрїїнї мамлекет мойнуна алат. Мамлекеттин аракетисиз эч кандай шайлоо єтпєйт. Муну бирибиз да тана албайбыз. Демек туура пикирге оў кєз караш менен карап ар бир кыргызстандык жаран єз атуулдук парзын абийирдїї аткарышы зарыл. Калктын басымдуу бєлїгї туура жолду тандаса кєзїнє бийлик, байлык гана элестеген эргулдардын тилеги таш кабат. Алар мекенге жакшылык каалабайт.

БИР ШАХТАНЫ ИШТЕТЕ АЛБАГАН САДЫР ЖАПАРОВ МАМЛЕКЕТ БАШЧЫСЫ БОЛГУСУ КЕЛЕБИ? Эгерде адам баласынын амбициясы анын дарамети менен бирдей болуп турса жараша берет. Бирок, тилекке каршы биздин саясатчылардын деўгээли ээрден жапыс болгону менен амбициясы аттын їстїндє. Ушундайлардын катарына эсил кайран «Ата-Журт» партиясынын мурдагы лидерлеринин бири Садыр Жапаров да бар. Ал азыр чет мамлекеттердин биринде качып жїргєнї баарыбызга маалым. Ал жактан уктап жаткан «чымындары» ойгонуп, фантастикалык чыгармаларды жазып атканын кєрїп атабыз. Мына ушул эренибиз эркин басылмалардын бирине курган маегинде “эгер мен президент болуп калсам кыйратмакмын, жыргализм жашоо орнотмокмун” дегендей кыялдануусун билдириптир. Атаганат, кыял болбосоў кое кал аа? Бир шахтаны жєндєп иштете албай, банкрот кылып, андагы жумушчуларды жумушсуз калтырган адамдын сїйлєп отурганын карасаў? Эми биз анын кыялданганына кєрє албастык кылып жаткан жокпуз. Болгону ал кыялын адегенде єзїнїн ичинде бышырып алса жакшы болмок экен дегибиз келет. Мамлекет башчысы болуш їчїн адегенде “Жыргалаўдай” шахтаны чындап эле жыргата иштеткенди билиш керек го? Болбосо бир ишкананы жєндєй албаган адамдын колуна мамлекеттин тагдырын берип койсоў не болот? Амбиция болбосоў кое кал...

5

“БРИГАДАНЫН” БАЛДАРЫ АЛДЫ-АЛДЫНАН ТАЛ КАРМАШТЫ

Охо-оо кезинде “Бригада”каймана атка конуп, їйлєгєн илебине шишкебек бышкан їч азаматтын даўкы таш жарган. Кїлїк жол тандабастарды кєйнєктєй алмаштырып,шаардын бийик жерлеринде шампан аттырып, сонундукка бєтєлкє атып, “бархатный” тостторду сїйлєп єздєрїн кол жеткис кылып шєкєттєшкєн. Бизден калганын жесе,алса деле жетишет деген ойдогу эрлер эсепсиз байлык чогултууга, коктуга толо мал бактырууга, чексиз сайрандоого кам кєрїштї. Єкчєгєн сакасы айкїр туруп, майда-чїйдє чїкєлєрдї тебелеп кетип жатышты. Жаш “кунаажындардын” сїтїнє магдырашып,алар кудум жомок кинодогудай жашоону баштарынан єткєрїштї.Бийликтин їлкєн тепкичтерине буттарын коюшуп, биз каалагандай тайраўдайбыз, шапар тебебиз дешкен. Булар Акматбек Келдибеков, Камчыбек Ташиев, Садыр Жапаровдор эле. Ушул їчєє кєкєлєп бийик канат кїїлєшкєн. Кыймылсыз да, кыймылдуу да мїлктєрдї тоодон ашыра басышкан. Булар деле кєп балалуу їй-бїлєєдє чоўойуп кийин байлыкка маарышкан. Бирок байлык, бийлик илгеркини унуттуруп койду. Себеби алтынды мурда кармалап кєрбєгєндєрдїн колуна тийсе тез эле баштагы турмушун унутуп калаарын далай байкадык. Мындай жашоо болгон эмес деп айтууга каармандардын абийири жол бербесе керек деген ойдобуз? Укмуш окуяларын айтып берчїлєр толтура. Бекер жерден Ошто бири-биринин мурдун талкалабаса керек? Ошонун баары эби жок кєпкєндїктєн экенин акыры моюндашаар? Тилекке каршы єзгєчє тайраўдап кеткендердин мурунуна чїлїк салынды. Їчєє теў темир тордун боткосун жеп чыгышты. Кийинчерээк запкы кєргєн Келдибековго мурда чогуу шапар тепкен достору деле кїйгєн жок. Анткени тигилер тїрмєдє отурганда ал кєп кабар алган эмес. Эр жигит ушинтип турмуштун кууралын да кєрїшї шарт. Чогулткан “сєлкєбайлары” кєп экен аларды ошонун касиети тоюндуруп турду. Ошентсе да тыйындын экинчи тарабын кєрїїгє мажбур болушту. Кыскартып айтканда аларды бир кєгєнгє байлап турган жип їзїлдї. Албетте

абдан катаал соккуга кабылышты. Кєрсє бийликтин укуругу узун болот экен. Адыраўдай берсе акырын колун артына кайрып койот тура. Чет єлкєгє жылт койгон Садыр Жапаров бир китеп чыгарып алып єзїн эр сезип жїргєн кези. Анысын колдон келишинче акча берип реклама кылды. Бирок єзєктїї ролду ойной албаганын айта кетели. Эми бир болсо шайлоону тескери їгїттєп максатына жетїїнї кєздєйт. Ал жалгыз эмес. Бакиевчилер турат артында калдайып. Анткени менен аларды кууган эл эч колдобойт. Ага карабастан їмїт эткени ошолор. Чабалактай берип жыйган-тергенин жок кылды. Ал азыр финансылык жардамга муктаж. Акматбек мырзанын башкы максаты мойнундагы кылмыштан кутулуу болгону ырас. Эгер мындан аман кутулса бейчеки дардаўдабай калат. Себеби кєпкєндїктїн чеги болуш керектигин жаттап бїттї. Байлыгынын болсо чети оюла элек. Ошол їчїн кыл чайнап аны коргоого жутунгандар болуп жатат. Тимеле чырылдап ал їчїн тирїїлєй жанын берїїгє макулдар бар. Акчанын жытына мас болгондорго бул шылтоо кїндє эле табыла бербестир? Камчыбек Ташиевдин деле бїгїнкї абалы мактанаарлык эместигин коомчулук кєрїп турат. Бабановго маашырланып киргизген “Ата-Журт” партиясынын былыктары четинен чыгып жатат. Накта партиянын ээси этектей макалалары менен алардын шайын оодарып жаткан кербези. Канчалык танганы менен мыйзам єз ролун ойноп койот. Кара кїчї деле анын калбады. Ким билет балким чуулгандын артында эски досу тургандыр? Андай болмуштар кайталанып эле жїрбєдї беле, же калппы? Керек болсо ал кишинин сазайын Жылдыз айым эле берип, эсин эки кылат. Эмнеси болсо да эски “Бригаданын” даўазалуу доору бїткєндєй. Алардын бири качып жїрсє, экинчисин сот эрмектеп, їчїнчїсї эми кайсыл кашаадан секирсем аман калам деп кєзїн тостойтуп жїрєт. Айтор алардын келечеги кїўїрт десек аша чаппайбыз. Элдин ырыскысына кол салып, тоюнам дегендин єзї туура эмес экенин турмуш тастыктап жатат. Кєзїн май басса акыры бутунан чалынаарын кєпєстєр сезип калышты. Бул адилеттїїлїктїн шамалы болуп жїрбєсїн? Ушул мезгилге чейин мындай бороондуу кїндєргє байлар туш келди беле? Акыл калчап жыйынтык чыгарып кєрєлїчї? Буга кыйкырып жїргєндєр деле макул. Болгону алар курсагы їчїн кєшєкєрлєнїп жатпайбы. Кепти чынынан бузууга таптакыр мїмкїн эмес. Калыстыкты баалаган эл абийирин пулга сатпайт.

“ИСКРА ПЛЮС” ГЕЗИТИ КЕЛДИБЕКОВ МЕНЕН МЫРЗАКМАТОВДУН “ИСКРАСЫН” ЧАЧАТ Акаевдин адвокат-журналисти Адилет Айтикеев баш редакторлук кылган “Искра плюс” аттуу гезит бар. Каалаган убагында ачылып, каалаган убагында жабылып турмай єнєкєтї дагы бар. Тактап айтканда Айтикеев Акаев тууралуу “ода” жазуу їчїн Маскєєлєп кеткенде “отпускеге” чыгып кеткен. “Одасын” жазып бїтїп, ага берилчї калем акысына чєнтєгїн тултуйтуп алган соў Кыргызстанга кайтып келген Айтикеев кайрадан гезитине “жан” киргизди. Бышыктап айтсак, ал “жанды” азыр алыскы єлкєлєрдїн биринде башпаанек кылып жїргєн, кылмышка шектїї Мелис Мырзакматов менен коррупцияга шектелген Акматбек Келдибековдордун капчыктары киргизип атат. Гезит беттерин

барактасаў, жалаў эле экєєнї апендинин кызындай мактаган (Апенди: “Кызымдын 6 айлык боюнда бар” дегендей) макалалар, маектер жайгашкан. Анан учурдагы бийликти жалган маалыматтар, опузалоолор менен “урдурган” макалаларды кєрєсїў. Эми акчанын кїчї “керемет” экенин элдин баары эле билет деўизчи. Болгону бул гезитти єздєрї каржылап атканын элибиз эў сонун билерин эки эренибиз жакшы тїшїнгєндєн кийин, бийликти соктурган материалдардын артында кимдер тураарын билип калышат деген ойду ойлоп койбогондоруна тан бересиў да. Тактика деген кайда, ыя? Же “колхоз” “маалымат согушун” карманып атышабы?..

№ 122 • 3-апрель, 2015-жыл

6

МАЕК ТЄР

МАМБЮДЖЕТТИ МАЙКАНДАП, ЖЕКЕ БИЗНЕСИН ГЇЛДЄТКЄН ТАШИЕВ

2012-жылдын 3-октябрында «Чыўгызханча» секирик жасагандан кийин эле саясый аброю нєлгє тїшкєн мурдагы «АтаЖурт» партиясынын тєрагасы Камчыбек Кыдыршаевичтин бїгїнкї кїндєгї саясый абалы єтє кызык. Ак їйдїн тосмосунан секирип, тїз эле темир тордун ичине тїшїп калгандан кийин Камчыкенин психикасына бир топ доо кетип калгандай болду. Муну ал абакта туура 9 ай жатып чыккандан кийин Бишкекте бирди, Ошто экини сїйлєп атып далилдеди. Тактап айтканда, ал абактан чыгаары менен Жогорку Кеўешке келип, укук коргоо органдарына, бийликке, президентке чейин тереў ыраазычылыгын билдирип, «акыйкаттык бар экен, бийлик биздин ишке таптакыр аралашпады» деп єрєпкїп сїйлєп алып, эки кїндєн кийин Ошто кайрадан элди бийликке каршы їгїттєгєнїн кєргєнбїз. Эми анын мындай бир сєзї менен экинчи сєзї карама-каршы келе бере турганы тарыхта таасын жазылып калат деўизчи. Кеп оролун башкага буралы. Ошентип натыйжасында сот жообуна тартылган адам болуп калгандан кийин мурдагы кыйкырчаак Ташиев бир топ момое тїштї. Алдыда келе жаткан парламенттик шайлоонун камын кєрїп, эптеп бийликке жагынып, «соттолгон» деген «макамын» алдырып салуу аракетин кєрїп жаткансыйт. Ошол эле убакта партиясынан бир топ беделдїї саясатчылар чыга качканынан улам, аргасы тїгєнїп, мурдагы башкы оппоненти болгон экс-премьер-министр Ємїрбек Бабановдун партиясына «Ата-Журт» партиясын кєтєрїп барып «кїйєєгє» берди. Эгерде Нурлан Мотуевдин партиясы болуп, аны менен кошулганда балким ал ««Ата-Журт» партиясы кыз экен» деп жар салып чыгат беле, ким билет?..

№ 122 • 3-апрель, 2015-жыл

Элибизде ушундай учкул кеп бар. Президенттик шайлоонун алдында Камчыкени кан досу Акматбек Келдибеков кадимкидей эле кєз кєрїнєє сатып кеткени билинген. Досунун мындай кылыгына Ташиев єзї дагы нааразы болуп, тар чєйрєлєрдє аны коррупционер катары сыпаттап, «азыр Келдибековдун кабинетинин эс алуучу бєлмєсїнє баш баксаў, ар кимден келген «подаркелер» потолокко чейин тизилип калган» деп «шыбырап» койчу. Мына ушинтип бир кезекте єзї саткынчылыкка нааразы болуп жїргєн Ташиев бїгїнкї кїндє каратып туруп єзїнїн партиялашы, темир тор артында отурганда анын таламын башкалардан кєбїрєєк талашкан Жылдыз Жолдошеваны сатып отурат. Экєє басылмалар аркылуу акыйнек да айтышып алышты. Бирок, Камчыкеге караганда Жылдыз айым алдаканча жигиттик кадамга барып, кечээ жакында эле “мен Ташиев менен кайым айтышууну токтоттум” деп расмий билдирди.

ПАРА ТАЛАП КЫЛГАН АДАМ КУТУЛУП, БУЙРУК АТКАРГАН ТУТУЛДУ

ЄКМ МИНИСТРИ БОЛУП ТУРУП, МАМЛЕКЕТТИ 12 МИЛЛИОН СОМГО СЫЗГА ОТУРГУЗГАНДЫГЫ УНУТТА КАЛАБЫ?

Камчыбек Кыдыршаевич Бакиевдин убагында Єзгєчє кырдаалдар министрлигин жетектеп келген. Бирок, єзїм билемдиги башынан ашып кетип, ага ошол жылдары эле Кылмыш-жаза кодексинин 304-306-беренелери боюнча (кызмат абалынан кыянаттык менен пайдалануу) кылмыш иши козголгон. Бирок, ал иш аягына чыкпай калды. Дагы тактап айта турган болсок 2010-жылдагы апрель революциясы Ташиевди бул кылмыш ишинен куткарып кеткендей болду. Биз Ташиевдин ЄКМ министри болуп туруп мамбюджетке келтирген зыяндарын кыскача тизмектей кетели. Ырасын айтканда мунун баары эбак эле белгилїї болгон. Бирок эстен чыгып бараткансыйт. Эсептєє палатасы бул министрликте 2007-жылдын 1-июлунан 2008-жылдын 31-декабрына

«ИТ АРЫГЫН БАКСАЎ ООЗ КАНДАЙТ…»

чейинки ишмердїїлїгї боюнча аудиттик текшерїї жїргїзїп, 11 833 300 сом єлчємїндє мыйзам бузуу фактысы катталганын тастыктаган. Мисалга ЄКМнын авиация департаментин текшере келгенде 1 816 000 сомдун орду жок болгон. Ошондой эле атайын жабдууларды сатып алууда 1 145 600 сомдун кайда жумшалганын эч ким айтып бере алган эмес. Анан дагы Камчыбек мырза башында туруп курдурган 60 бєлмєлїї квартира (ЄКМ кызматкерлерине салынган їй) маселесинде да 227 900 сомду жер "жутуп" кеткен. Мындай мисалдар єтє кєп. Мына ушундайча мамбюджеттин акчасынын орду табылбай калганча «иштеген» Ташиев ошол эле убакта єз бизнесин укмуштуудай гїлдєткєнїн эске салып коелу. Бул туурасында кеп кийинки макалабызда болсун...

Эске сала кетсек, єткєн жылы «Кудайберген» базарынын директору Эльвира Суравалдиевадан ири суммада, тактап айтканда 300 миў сом єлчємїндє пара алып жатып Антимонополдук агенттиктин кызматкери Нургали Кудаяров кармалган болчу. Бул кылмыш ишин тастыктаган аудиожазууда Кудаяров ал акчаны єзїнїн ошол кездеги шефи Бабырбек Жээнбековго алып барып берээрин бир эмес, бир нече жолу кайталап айткан. «Шефтин аппетити аябай ачылып атат» деп айтканы дагы даана жана так жазылып алынган. Мына ушул кылмыш иши боюнча адегенде Бишкек шаарынын Биринчи Май райондук соту Кудаяровго карата жєн гана айып пул салуу менен чек-

телген. Андан кийин Бишкек шаардык соту кара паны 5 жылга шарттуу тїрдє эркинен ажыраткан. Бирок буга макул болбогон адвокаттар Жогорку Сотко кайрылышкан. Акыры Жогорку Соттун чечими чыгып, Кудаяров 5 жылга эркинен ажыратылып отурат. Ушул жерден суроо жаралат. Эмне їчїн аудиожазууда жазылып алынган Кудаяровдун сєздєрїнє эч бир сот кєўїл бурган жок. Ал акчаны Кудаяров Бабырбек Жээнбековго алып бармакчы болгонун айтып атпады беле? Же кол алдындагы кызматкерин пайдаланып, ири суммада пара талап кылып аткан адам кутулуп, орто жолдо буйрукту аткарып аткан катардагы кызматкер тутулуп калабы? Сот акыйкаттыгы деген кайда?..

САЛЯНОВАНЫН ИШИНЕ ПАРЛАМЕНТ КОМИТЕТИ ЖЕТИШСИЗ ДЕГЕН БААСЫН БЕРДИ Жогорку Кеўештин Мыйзамдуулук, укук тартиби жана кылмыштуулук менен кїрєшїї комитети Башкы прокуратуранын 2014-жылдагы ишмердїїлїгїн жетишсиз деп тапты. Эске сала кетсек бул мезгил аралыгында Башкы прокуратуранын башында Аида Салянова айым отурган. Президенттин колдоосу менен коррупцияга каршы кїрєштї жїргїзїп келген экс-баш прокурор мунун баарын жеке єзїнїн эмгеги катары сыпаттап чыга баштады эле. Ырасында анын артында мамлекет башчысынын колдоосу болбосо бир катар экс жана учурдагы чиновниктерге кылмыш ишин козгой албайт эле деген пикирдеги эксперттердин саны арбын. Ошентсе дагы ал жетишээрлик деўгээлде иш жїргїзє албаган экен. Кыязы єзїнє карата пиарды гана катуу жїргїзїп келген окшобойбу?

“ПОРНО-ТАСМА” ЧУУСУНАН КИЙИН КЫЗМАТТАН КЕТКЕН ЭГЕМБЕРДИЕВ РАХМАТУЛЛА КАРМАЛДЫ Интернет булактарына кеўири жайылып кетип, кайра алынган бир убактагы “порно-тасманын” каарманы, Кыргызстандын экс-муфтийи Рахматулла Эгембердиев коомчулуктун эсинен чыга элек болсо керек. Мына ушул видеодон кийин Рахматулла мырза кызматын єткєрїп берїїгє аргасыз болгон эле. Андан кийин эле анын дайын-дареги билинбей кеткен. Ошол эле убакта анын ири суммадагы салыкты тєлєбєгєндїгї їчїн издєє жарыяланган эле. Изин тап-

тырбай кеткен ажынын дайыны акыры Казакстандан табылып, кармалгандыгы маалым болду. 38 жаштагы Рахматулла Эгембердиев КР Кылмыш-жаза кодексинин 2-бєлїмї 213-беренеси боюнча айыпталып жаткан. Єзїнїн айтуусу боюнча ал порнотасмадан соў Кыргызстан чыгып кетїїгє мажбур болгон дагы Казакстандан башпаанек алууну максат кылган. Мунусуна макул дейли, бирок ал тиешелїї салыгын тєлєп коюп деле кете берсе ким кой дейт эле?..

7

УЛУТТУК СУУСУНДУК

БОЗО КЫРГЫЗДАРДЫН КЫШКЫ СУУСУНДУГУ

Áîçî áàéûðòàí êåëå æàòêàí êûðãûçäàðäûí êûøêû ñóóñóíäóãó. Áàáàëàðûáûç æàçäà øåðèíå óþøòóðãàíäàé ýëå, êûøòà æîðî áîçî ìàéðàìäàðûí æàñàé êîþï êåëèøêåíè áåëãèë¿¿. Áîçî äà êûìûç ñûÿêòóó êûðãûç ýëèíèí óëóòòóê ñóóñóíäóãó áîëóï ýñåïòåëèíåò. Æàíà äåí-ñîîëóêêà äà ïàéäàñû áàð. Á¿ã¿í áèç ñèçäåðãå áîçîíó êàíòèï æàñàø êåðåê ýêåíäèãèí æàíà ïàéäàëóóëóãó æºí¿íäº êåï êûëìàê÷ûáûç. БОЗОНУ ЖАСОО ЫКМАСЫ Бозо салуу їчїн 1 килограмм шак, 2-3 килограмм таруу, 200 грамм ун, 2-3 аш кашык тоў май, 200 грамм угут, ачыткы бозо жана суу керектелет. Ар башка аймактарда таруу, жїгєрї, буудай, арпанын шактарын колдонушат. Бозо – ачкыл тамак, ичимдик. Бозону Кыргызстандын бардык аймактарында жасашат. Бул суусундукту биздин элибиздин эў сїйїктїї ичимдиги. Эў сонун, даамдуу жана ден соолукка пайдалуу бозону жасоо кєп убакытты жана эмгекти талап кылат. Бозону мыкты сїзгєн келиндердин атагы алыска кетип, айыл тургундарынын алкышына арзыган. Угутту даярдап алыш їчїн алгач данды баштыкка салып, жылуу суудан куюп, жылуу, караўгы жерге бир кїнгє коюп коет. Дан єнє баштагандан кийин айыл жергесинде азыркы кїнгє чейин жаргылчакка тартышат. Ал эми шаар тургундарынын шартында кадимки эт туурагычтан (же кофемолка) деле єткєрє берсе болот. Андан соў тегиз жерге жайып, кургатып алуу зарыл. Тарууну таза жууп, сууга шак кошуп, 10-12 саатка чыланат. Унду койдун майына кууруп андан кийин суу куюп, ага чыланган шак кошулат. Мыкты бозосу менен айырмаланган Ак-Талаа жергесинде бышыраардан мурун дагы бир кїн ачытышат. Ал эми башка жерлерде дароо эле казандагы сууга шак салынып, бир калыпта жагылган отко бир сааттан ашык убакыт кайнатылат. Аябай коюу болуп бышкандан кийин оттон тїшїрїп, капкагын ачпай туруп муздатуу зарыл. Себеби, капкагы ачык калса бозонун їстїўкї катмары катып кетет. Жылуу кезинде бир чыны кургак угутка жарым литр ачыткы бозо кошуп, бышкан таруу менен шак угут їчєєнї аралаштырып жууруш керек. Жууругандан кийин ал суюлуп, чечиле баштайт. Капкагын жаап жылуу жерге 6-8 саатка калтырылат. Аны улам аралаштырып туруу зарыл. Ачып чыккандан кийин капрон баштыкка (жоолукка) сїзїлєт. Баштыкта калган таруу бозого тїшпєшї керек. Бул сїзїп жаткан келин їчїн єтє уят болот. Таруу кийинки бозо салганга угут менен ачыткы катары колдонула берет. Бозо кїчтїї болушу їчїн буудайдын,

арпанын, жїгєрїнїн, сулунун унун кошуп жасоо керек. Шак тїбїнє тартып, кїйїп кетпеши їчїн їзбєй аралаштырып туруу керек. Мїмкїн болсо бозо бышырылган казанды єсїмдїк майы менен майлабоо керек, анткени, сїзїлгєн бозо кєпкє сакталбай кычкылданып баш ооруну жаратышы ыктымал. Бозону сїзє турган кездеме бышык жана жука болушу керек.Казанды отко аскан соў ичин тоў май менен тегиз майлап койсоўуз, бозо кєбїрє ачыйт.Бозону даамына чыгышы їчїн айрым кожойкелер єнгєн дандын куйруктарын єзїнчє чогултуп алып, ачытып жаткан маалда бир кашык кошуп жиберишет экен. Бозо сакталышына жана салынышына жараша жаш жана кордолгон бозого айырмаланат. Жаш бозонун угут кошулбай жасалган тїрї “сїзмє максым” деп аталат.

БОЗОНУН ПАЙДАЛУУГУ КАНДЫ КЄБЄЙТЄТ

Таруулары, жїгєрїлєрїнїн сарысынан, кызылы кєп. Мен байкаганымды айтсам. Биздин райондо кїнгєй беттеги айылдагы жїгєрїлєрїнїн жалбырактары дагы тескей беттегиден кочкул жашыл болуп турат. Менин жеке пикиримде, дандын канттуулугу дагы ошондуктан кєп болот окшойт. Кант молдугу бозонун спиртин арттырат, ошондуктан Тогуз-Торонун бозосун ичкендер анын кїчтїїлїгун айтышат. Андан сырткары тез даяр боло турган бозого угутун кєбїрєєк кошуп тамашалап "скорый" деп коюшат. Ал эми угутун єз єлчємї менен кошуп даярдагандары абдан даамдуу келет. Бозо кєп турган сайын кїчїнє кире бере эмеспи, анын курамындагы фруктоза, сахароза толугу менен спирттке айлана электе татуу-ширин болуп абдан жагымдуу болот. Мына ушул учурдагы бозо каны аз делген кыз келиндерге єзгєчє пайдалуу, аминокислоталарга бай болуп улуу-кичїї дебей баарына пайдалуу, жагымдуу. Накта бозо деп ушуну айтат элем. Ал эми кїчїнє кирген бозону ичкенден кийин ырдап-бийлеп бугуў чыгарып бийлебесеў, анда жакшылап алтын шилекейиўди чачыратып ички сырыўды тєгєсїў, буркурап ыйлап аласыў, (такыр эле болбосо, мушташып муш жейсиў)

Òàáûëäû Àêåðîâ, ñàÿñàò òààíóó÷ó: Кыргыз улуттук гематология илим изилдєє институтунда бозонун пайдалуу сапаттары изилденген. Анда бозонун курамында белок, май, кємїртек, микроэлементтер, витаминдер бар экендиги аныкталган. Бозо ичтейди ачып, тамакты жакшы сиўирип, кандагы гемоглобинди кєбєйтєт. Андыктан аз кандуулукту дарылоодо бозо мыкты суусундук. Ашказан менен ичегини жакшы иштетип, чарчоону жазып, адамдын жалпы абалын жакшыртат.

ар бир нерсе бул єзгєчє фабрикант болуп саналат. Анан Нарын жактан болгондуктан Ак- Талаанын бозосу деп аябай суктанып ичип калган учурларым болот.

Óëàí Ýãèçáàåâ "Àçàòòûêòûí" æóðíàëèñòè:

- Мен бозо сїйїїчїлєрдїн катарына кирем десем болот. Анткени, бозону кєп ичем. Апам маал-маалы менен бозо салып турат. Бозону апам жїгєрїдєн салат жакшы жумшак кылып салат. Мен билгенден бозо канды кєбєйтєт. Кышкысын адамды ток алып жїрєт. Азыр шаарда жїргєндїгїмє байланыштуу "Шоронун" чычырканактын ашы, бал кошулган бозолорун сатып ичем. Абдан жагат, бирок апамдын жумшак бозосуна жетпейт. Башка єлкєнїн єндїрїшїнєн чыккан фанта, коланы ичкиче улуттук єндїрїштєн чыккан суусундуктарды ичишибиз керек. Бул улуттук экономикага салым болот. Бозо бул нукура азыктардан жасалган улуттук суусундук болуп саналат.

Øàéûðáåê Àáäûðàõìàí êîîìäóê èøìåð:

Êóáàíû÷áåê Ýñåíáàåâ òåëåæóðíàëèñò, àëûï áàðóó÷ó - СССР учурунда турмуш жакшы болуп, эл бозо салбай калган да. Ошого, коп нерсе унутта калган. Эми Шоро компаниясы чыгып, максым-бозо деп чыгарып жатат. Бозонун башка турун деле билбейт экем. Бирок, кєўїлїм тартканда бозо ичем. Таза, їйдє жасалган бозону ичкенди жакшы кєрєм.

Êàíàò Êàäûðæàí æóðíàëèñò, øîó áèçíåñòå æåêå ïðîäþññåð - Мен туулган Тогуз-Торонун бозосу єзгєчє деп билем. Бизде бозону кєбїнчє таруудан жана жїгєрїдєн даярдайт.

- Бозо дан азыктарын жасалат эмеспи. Мага бозонун ачуусу эмес. таттуусу жагат. Суусундугуўду кандырып топук жїрєт эмессиўби. Ошон їчїн бозо єтє жагат. Негизи эле кыргыздын колунан жасалган

- Илгери тайене, чоў энелерибиз бозо салып калчу “кєрїп тур” дешип. Чоў чарага сїзїп алышып, айылдын баарын чакырып бака -шака тїшїшїп бозо ичишкен учурларын да кєрїп калдым. Бирок, анда мас болгон деле кишини кєрчї эмесмин... А жеке єзїм кымыз менен жарманы гана ичпесем, калганына жокмун.

№ 122 • 3-апрель, 2015-жыл

8

№ 122 • 3-апрель, 2015-жыл

9

ЭЛЕТТЕ ЭМНЕ КЕП?

Кочкор районунун администрация башчысы-аким ЖУСУПБЕКОВ Нурбек:

УЛУУ АТА-МЕКЕНДИК СОГУШКА КАТЫШКАН 10 АРДАГЕРИБИЗ БАР Бир кїнкї акимдин иш пландары менен райондо болуп жаткан иш-чараларына кїбє болдук. Райондун борборунда орун алган сейил бакчасына жазгы кєчєттєрдїн тигилиши, мекеме жетекчилер менен болгон жыйынына, аймактагы карылар їйїнїн ачылышына катышып келдик. Бїгїн биз Кочкор районунун администрация башчысы-аким Жусупбеков Нурбек менен болгон маегибиз

- Кочкор районунда жазга даярдык кандай?

- Бизде, Кочкор районунда жалпысынан 32600 гектар айдоо аянты бар. Анын ичинен 14 миў гектар айдоо болот. 10 200 гектары арпа, буудай, 2 600 гектарына 1 жылдык чєп, 3000 гектар жерине кар-

тошка, калгандары кєп жылдык чєптєр айдалат. Облустагы бардык айдоо аянтынын 37 пайызы Кочкор районунда. Райондун айдоо жерлери географиялык жана климаттык жактан жакшы орун алып, дыйканчылыкка ылайыкталган. Малдын санын эсептеп кєрсєк, биздин райондо 230 миў кой, 32 миўдин тегерегинде жылкы, 21 миўдин тегерегинде уй бар. Малдын баарын кошуп эсептегенде 1 гектар жерге 4 кой туура келет экен. Ал эми алыскы жалпы жайытты кошуп эсептегенде 1 гектар жерге 1 кой туура келет. Азыркы биздин кєйгєйдїн бири ушул жайыт маселеси болуп саналат. Мурун совет учурунда Кочкор районуна тийешелїї 90 миў гектар жер узак мєєнєткє пайдаланууга башка райондорго берилген.. Ал эми Кочкор районуна бєлєк райондордон 30 миў гектар жер берилген. Ортосунда 60 миў гектар жер бизге жетпей жатат. Ошол бизге берилген 30 миў

КАРЫЛАРГА КАМ КЄРЇЇ

гектардын 12 миў гектарын гана колдонуп жатабыз, калган 18 миў гектарын башка райондогулар бизге ээ кылбай, иштеткенге мїмкїнчїлїк бербей жатат. Азыркы учурда малдын саны єскєн сайын жер маселеси да кєйгєйгє айланып жатат.

- Кочкор районунда канча їрєн чарба , канча асыл тукум бар. Чарбалар жєнїндє айта кетесизби?

- Кочкор району боюнча алты їрєн чарба бар, алар Тендик їрєн чарбасы, Кєк-Жарда, Чолпондо, Коммунизмде, Кум-Дєбє, Семиз-Бел айылдарында бар. Ал єздєрїнїн їрєн чарбасында 45 тонна буудай, 25 тонна арпасы сакталып турат. Алар келишимдик негизде элдерге, дыйкандарга берип жатат.

Кочкор районуна караштуу Кара-Тоо айылында кары адамдар эс алып, бош убактысын єткєрє турган жай ачылды. Аталган айылга Сан Рабиго бей єкмєт уюму тарабынан быйылкы жылы 500 миў сом єлчємїндє долбоор єтїп, долбоордун алкагы менен атайы кары адамдар бош убактысын єткєрє турган 3 бєлмєлїї жай ачылды. Бул жайда кары адамдар шахмат ойноо менен катар сыналгы да кєрїшєт. Ошондой эле, ай сайын бир жолудан ысык тамак уюштулуруп турат.

- 7-апрель жана 9-май алдыда келе жатат. Мына ошол кїндєргє кандай даярдыктарды кєрїп жатасыздар?

- 7-апрель элдик революция кїнї болуп белгиленет, бул боюнча бардык айыл єкмєттєрдє маани берип єткєрїї боюнча атайын райондук, мамлекеттик администрациянын буйругу чыгарылган. Биздин райондон апрель революциясынан курман болгон 6 бала бар, булардын їй-бїлєсїнє администрация жана айыл єкмєт тарабынан материалдык колдоо кєрсєтїлєт. Мындан тышкары 26 жаракат алган балдарыбыз бар, бул балдарыбызга да материалдык жардам берилет. єзїбїздїн акча каражатыбызды жана материалдык жардамдарыбызды даярдап койгонбуз. Биздин Кочкор району боюнча Улуу Атамекендик согушка катышкан 10 ардагерибиз бар. Кочкор райондук аскер комиссириаттында 8 ардагер каттоодо турушат, ал эми 2 ардагерибиз бєлєк райондо каттоодо турганы менен кочкор районунда туруктуу жашайт. Согушка катышкан 10 адамга акчалай жардам берїїгє бардык мекемелерди милдеттендиргенбиз. Азыркы учурда мекемелер 8 миў сомдон 10 миў сомго чейин бєлїп беришти. Мындан тышкары Кочкор районунун администрациясына жана айыл єкмєттєргє жакындан кєўїл буруу сунушталган жана жазап жаткан иштери тууралуу ай сайын кагаз жїзїндє маалымат берип жатышат.

- Дыйкандарга кредиттер кан-

дай максатта берилип жатат?

- Азыркы мезгилде айыл чарба кридиттерин билесиздер, айыл чарба продукцияларын кайра иштетїїчїлєгє 9 пайыз менен, ал эми мал чарбачылыгын жана товарчылыкты єнїктїрєм деген дыйкандарга 10 пайыз менен берилип жатат. Мунун ресурсу Кочкор районун “Айыл банк” “Сєў-Кєл банк” жана “РСК банк” банктарында бар. Талаптары банк тарабынан коюлат.

- Биометрикалык паспорт боюнча, азыркы тапта канча жаран єзїнїн биометрикалык маалыматын тапшырышты?

- Биометрикалык каттоо боюнча биздин райондо 16 жаштан єйдє санаганда 44 532 жаран тапшырышы керек. Азыркы учурда 26 286 адам єздєрїнїн биометрикалык маалыматын тапшырып бїттї. Эсептегенде 59,4� болуп саналат. Биздин райондо жалпысынан 14 аппарат иштеп жатат.

- Кайсы айылдар биометрикалык маалыматты тапшыруу боюнча активтїїлїгїн кєрсєтїп жатышат?

- Кочкор району боюнча активтїїлїктї кєрсєткєн айылдар: Кош- Тєбє, КумТєбє, чоў айыл єкмєттєрдєн Чолпон, Кара-Суу айыл єкмєттєрї н айтсак болот. Бул боюнча иш кудайым буйурса жакшы. Жакшы жыйынтык кєрсєтїп жатабыз. Ушул деўгээлде иштесек 1 августка чейин 65 пайызга барабыз деген ойдомун.

- Инвестиция тартуу боюнча кандай иштер болуп жатат?

- Инвестиция тартуу боюнча биздин айыл єкмєттєр, мекемелер активтїї иш алып барып жатышат. Булар азыркы мезгилде элге билим берїї бєлїмї тарабынан ЮНИСЕФ, ЮСАИД, ЮНЕСКОлор менен жакшы иштешип жатышат. Мындан тышкары Бїткїл дїйнєлїк жаштар ассамблеясы менен иштеп жаткан балдарыбыз да бар. Быйыл пайдаланууга жараксыз мектептин ичинен 4 мектеп Мамлекеттик эсебинен курууга киргизилгени жатат. 4 мектеп титулдук баракчага киргизилип, алгачкы акчалары бєлїнїп берилди. Азыр долбоордун їстїндє иштеп жатышат. Рахатбек РЫСАЛИЕВ № 122 • 3-апрель, 2015-жыл

10

КАРА-КЫРГЫЗ АВТОНОМИЯСЫНА 90 ЖЫЛ

МАМЛЕКЕТТИ ТЇПТЄЄДЄ КУРМАН БОЛГОН...

1988-жылы мен Кочкор кыштагында жашаган, согуштун жана эмгектин ардагери Бозгунчу Оторбаев менен маектешип калдым. Сєздєн сєз чыгып олтуруп, Бозгунчу аксакал: -«Баатыркан Мээрканов деген Семизбел волкомунан чыккан тыў жигит бар эле. Ал Кыргыздын мыкты жетекчилеринин бири болчу. Бетке айткан, абдан чечен, орус тилин жакшы билчї. Бизди комсомол ячейкасына кызматка койгон. Кийин жыйындарда кєрїп калаар элем, сїйлєгєндє їнї шаўшып, такалбай сїйлєп, элдин кєўїлїн єзїнє буруп турчу. Ташкент шаарында, Орто Азия бюросунун жооптуу катчысы болуп кєтєрїлїп кетип, киши колдуу болуп єлдї. Кыргызды жетектеп кетчї жигит деп замандаштары айтаар эле. +мїрї кыска болду» -деп айтканы эсимде. Оторбаев Бозгунчу аксакал Совет єкмєтї алгач тїзїлгєндє комсомолдук ячейкада иштеп, алгачкы Сельсоветтерден болгон, кийин заправкада иштеп жїрїп ардактуу эс алууга чыккан, куйма кулак адам болгон. Мен жаштык кылып, ал кишиден Баатыркан Мээрканов тууралуу кененирээк сурап калбаганыма єкїнєм. Кийинчерээк мен бул адамдын ємїр жолуна кызыгып єз алдымча изилдеп маалыматтарды чогулта баштадым. Баатыркан кичинесинен тыў бала болуп чоўоёт. Ал болжол менен 1904-жылдары Кочкордун Кара-Кїўгєйїндє тєрєлїп, Сазановкадагы (Байсоорунда) орус-тузем мектебинде окуп орус тилин такалбай шар сїйлєгєнгє жетишет. Ал жерде Касым Тыныстанов, Жусуп Абдырахманов, Кожокан Шооруков сыяктуу белгилїї инсандар менен бирге окуган. Андан соў Кара-Колдогу жогорку тєрт сыныптык баштапкы окуу жайына кабыл алынып, пансионго кабыл алынат. Кыргыз жазуучусу Эрнис Турсунов «Жусуп Абдрахманов» жєнїндєгї эмгектеринин биринде 1911-жылы Ж. Абдрахманов бул мектепке окууга барганда, орусча шар сїйлєгєн Баатыркан Мээрканов деген тирикарак тыў бала бар экенин эскерет. 1916 –жылкы Улуттук боштондук їчїн болгон кїрєштє Пржевальск уездинин начальниги Иннокентий Иванов Кыргыз жеринен Россияга качып, КызылОрдого келип чек арадан єтїп кетет. Казармада жоокерлер єздєрї менен бирге Жусуп Абдырахманов, Баатыркан Мээрканов, Кожокан Шооруковду ала кетип, Жусуп Казакстанга, Баатыркан Ташкентке кеткендерге туш келет. Бул жигиттер 1917-жылдарда кайтып келип, Совет єкмєтїнїн тїзїлїшїнє салымдарын кошуп, жетекчи кызматтарда иштей башташат. Совет бийлигин Тїркстанда чыўдоо їчїн 1919-жылы 14-августа Тїкстан фронту уюшулган. Баатыркан Мээрканов да аскер кызматын єтєп, 1920-жылдарга чейин єлкєнї басмачылардан тазалоо иштерине катышат. Андан соў Ташкентеги революциялык комитететинде кийин РКП ( б) нын Орто Азия бюросунда жооптуу иштерди аткарган. 1920-жылы Кыргыз, казактарды жерин ажыратпастан Кыргыз автономиялуу Республикасы тїзїлєт. Ага Кыргызстандын тїндїгї баш ийип, тїштїгї Тїркстан АССР инин курамында калды. 1921-жылдары Жети-Суу областык советинин аткаруу комитетинин тєрагасы Абдыкерим Сыдыков, Тїркстан АССРинин эл агартуу комиссариатынын мїчєсї Ишеналы Арабаев, Тїркстан Компартиясынын Алма-Ата уездик-калаалык калаалык комитетинин жоопту катчысы, Партиянын Жети-Суу обкомунун мїчєсї Жусуп Абдырахманов баштаган топ Тоолуу Кыргыз облусун тїзїї маселесин кєтє-

№ 122 • 3-апрель, 2015-жыл

рїп башташкан..Кєптєгєн аракттер менен 1922-жылы 23-мартта Тїркстан Компартиясынын борбордук комитетинин катчылыгы Тїркстан Республикасынын курамында Тоолуу Кыргыз обласын тїзїї чечимин кабыл алды. Курамында КараКол, Пишпек, Нарын уездери, Олуя-Ата уездинин тоолуу бєлїгї кирип борбору Кочкор болгон Тоолуу Кыргыз облусун тїзїї боюнча Тїрк БАК 26-мартта чечим кабыл алды. Бирок, бул ишке теги боюнча Казактын Абла уруусунан чыгып, кийин Кыргыздашып кеткен Рахманкул Кудайкулов єзїнїн тобу менен бирге каршы чыккан.Ал баштаган топ «Тоолу Кыргыз обласын тїзїї улутчулдук, анын артында бай-манаптык элементтер турат, казаккыргыз бир эл аны бєлїїгє болбойт» -деп чыккан. Бул топтун кийлигишїїсї менен РКП (б) нын Борбордук комитети 1922жылы декабрда Тоолу Кыргыз обласын тїзїї боюнча мурдагы чечимдерди мыйзамсыз деп таап, алардын жетекчилерин улутчулдар деп кїнєлгєн. Ошентип, борбору Кочкор кыштагы аталган Тоолу Кыргыз облусу (Ала-Тоо кыргыз облусу) 72 кїн гана ємїр сїрдї. Кармаш кайра уланып Кыргыздар автономия болуу їчїн кїрєшє баштады. Кыргыз автономиясынын жактагандардын арасында Баатыркан Мээрканов да болгон.1924-жылы саясий бюро Кара Кыргыздар Кыргыз АССРинин (казак) курамына облус болуп кошулсун деген чечим чыгарат. Буга казак тарап кубанган менен Ташкент жетекчилери каршы чыкты. +збектер «Кара-Кыргыздарга оорукана, маданий жайларды биз салып беребиз, аларга мамлекетїїлїк бербеш керек» дешти. Кыргыз жетекчилери дагы экиге бєлїндї. Биринчи тарапта Кара- Кыргыз Автономиялуу облусунун Орто Азиядагы туруктуу єкїлї теги кедей Рахманкул Кудайкулов, Д. Бабаханов сыяктуу Кыргызстандын партиялык-советтик кызматкерлеринин белгилїї адамдары болуп, Казактардын ичинде автономия болууну жакташты. Экинчи топто РСФСРдын курамында болууну эўсеген Тїркстан Мамлекеттик соодасынын соода бєлїмїнїн башкаруучусу теги манап Абдыкерим Сыдыков, Жусуп Абдрахманов, Кыробкомдун бєлїм башчысы Баатыркан Мээрканов, айыл чарба бєлїмїнїн башчысы Эркимбек Эсенаманов, Ыбырай тойчинов, Жайнак Саадаев жана башкалар болушкан. Алардын аракети менен 1924-жылы 14-октябрда РСФСРдын курамындагы Кара-Кыргыз автономиялуу облусу тїзїлгєн. Зияш Бектенов «Замандаштарым жєнїндє эскерїї» китебинде: -«1924-жылы Пишпек шаарында ачылган Кыргызстан эл агартуу институнда окуй баштаганыбызда Эркимбек, Тєрєкул жана Баатыркан Мээрканов їч бойдок жигит биздин Дзержин кєчєсїндєгї ашканабыздын каршысындагы орустун їйїндє батирде турушчу. Айтматов Киробкомдун їгїт-насыят бєлїмї, Эсенаманов айыл чарба бєлїмї, Мээрканов Киробкомдун бєлїм башчысы болчу. Бул їч бойдок жигит Нагыйма, Фарида, Калыйча аттуу їч татар кызга кат жазышып, сїйлєшїп жїрїшкєндє, биз менен бир бєлмєдє жатчу Темиркулов Ыйманкул кыздар менен жигитердин каттарын ташып конфеттерин жеп жїргєн экен. Кєп узабай ал кыздардын Нагыймасына Тєрєкул, Фаридасына Эркимбек, Калыйчасына Баатыркан їйлєнїп алды да биз жеп жїргєн конфетибизден кагылып калган элек»…деп эскерет. Жогорудагы їч татар кызы кєптєгєн татар чыгармала-

рын кыргызчага которуп, эл агартуу майданына зор эмгек сиўирген. Баатыркан Мээрканов, Тєрєкул Айтматов, Эркимбек Эсенаманов їчєє жакын достордон, катыш, аяштардан болушкан. Совет доорунун алгачкы жылдарында саясий ишмерлердин Орус улутундагы єкїлдєрї Еврей улутунан, кыргыз интелегенттери татар кыздарга їйлєнїшкєнї байкалат. Себеби бул калктын єкїлдєрї илим-билим боюнча алдыўкы улуттардан болушкан. Баатыркан Мээрканов да жаўыча жашоого, маданиятка умтулгандыктан татардын билимдїї кызына їйлєнгєн окшобойбу.

1925-жылы Тєрєкул Айтматов, Баатыркан Мээрканов, Эркимбек Эсенаманов КПССтин катарына єтїшєт. 1926- жылдарын мартынан 1927-жылдарга чейин Тєрєкул Айтматов ВКП ( Б )нын Каракол-Нарын кантондук комитетинин катчысы, ал эми Баатыркан 1925-жылдардын аягында 1926-жылдардын башында ушул кантондо ВЛКСМдын катчысы болуп Тєрєкул менен чогуу иштеген. Ошол эле 1926-жылы Баатыркан Борбордук комитеттин Орто Азия бюросунун бєлїм башчысы милдетин аткарып, эл комиссарлар кеўешинин жерге отурукташтыруу боюнча комиссиясынын єкїлї Мамбет Сїйїмбаев, Каракол канткомунун катчысы Сатар Кулматов, ички иштер комиссариатынын Караколдогу єкїлї Садыбакас Султангазиев, окружкомдун тєрагасы Сыдык Чоўбашев, Каракол округдук соттун тєрагасы Касый Бегалиев, Волисполкомдун тєрагалары болуп элди отурукташтыруу, ортолук чарбага кирбегендерди кулакка тартуу їчїн тоодогу кыргыздарды кыдырып, жаўы єкмєттїн саясатын жїргїзїшкєн. Алар Каракол-Нарын кантонундагы аймактарда бел чечпестен, кїн-тїнї ат їстїндє жїрїшкєн. Ошо жылдары азыркы Кочкор районуна караштуу Кара-Кїўгєй айылы Семиз-Бел болуштугу болуп, Кєлгє карап турган. Аларды Кочкор аймагына бириктирїї саясатына жергиликтїї калк макул болбой нааразычылык билдирип чыгышат. ВЛКСМдын катчысы Мээрканов Баатыркан, райаткомдун тєрагасы Кадыркул Боталиевдердин туугандары ушу айылда жашагандыктан элди Кочкорго кошулууга кєндїрїї аларга милдетендирилет. КараКїўгєй, Сарычат, Кошбулуў айылдарынын аксакалдарын чогултуп: -Совет єкмєтї жаўы саясат жїргїзїїдє, мурдагыдай уруу, урукка бєлїнїїгє болбойт. Кара-Кол калаасы бизден алыс. Ошондуктан Кочкорго кошулуп там салып, олтурукташкыла!

–деп жэргиликтїї калктан Оторбаев Бозгунчу, Быйтыканов Омор, Осмон деген жигиттерди комсомолго жетекчи кылып кєтєрїп элди тынчтандырат. Иманалиев Нуркаш ( Кочкор району, Кара-Кїўгєй айылы) –«1926-1930-жылы Баатыркан Мээрканов келип Кара-Кїўгєйдїн элине –«Сарбагыш, Арык тукум деп бєлїнбєй, Семиз-Белге, Кызыл-Тоого (азыркы кара жолду жээктей) отурукташкыла. Совхоз болосуўар. Азыркы конушуўар жайыт, айдоо аянты болсун»-дейт. Бирок, айыл билермандары Ботоканов Ыйманалы, Аблесов Алайдар «биз совхоз болсок єкмєт бизге сєйкєлїї чочко кой ( меринос) бактырат»-деп, элди їгїтєп кєчпєй коюшат. « Электр» колхозундагы контораны Баатыркан салдырып бериптир»-деп, айтып берген эле. Баатырканды 1926-жылдары Пишпек окружкомунда иш начар болгондуктан, ВЛКСМдын катчысы кылып которушат, ал жерде комсомолдук ячейкаларды ачып, комсомолдук иштерди улантат. Ушул жыл-

дары « Эркин Тоо» гезитине да редакторлук кылып, 26-майдан 10-июнга чейин иштеген. Газетанын 56-63- сандарынын чыгышына редакторлук кылган. Басма сєздє иштеген жылдары « Эркин Тоого» кандай макалаларды жазганы бизге белгисиз. Аны билїї їчїн архивтик материалдарды аўтарып карап чыгуу керек. Мїмкїн ал макалаларын лакап ат менен жазгандыр. Анткени мезгил шартына жараша, кыйын кезеўде авторлор єз аттарын жашырып, лакап аттарды колдонушкан. Алсак Касым Тыныстанов- Кыт, келгин, Тагай, К.Т, Бєрїбай Кененсарин-Толкун, Чынчыл, Узакбай Абдукаимов- їмїт, Кусейин Карасаев- Жаркын деген лакап ат колдонушса, гезит беттериндеги кабарлардын аягында «Акыйкат», «Айгак», «Кєгєн», «Билген», «Уйгак» сыяктуу кєптєгєн жашыруун аттар кездешкен тууралуу маалыматтар бар. 1927-жылдын башында Баатыркан Фрунзе шаардык райкомунда їгїт-насыят бєлїмїнїн жетекчиси болуп дайындалат. Пишпектеги борбордук педогогика техникумунун директору Базаркул Данияров ар кандай тарыхый даталарда Баатыркан Мээркановду чакырып, ал студентердин суроолоруна жооп берип карым катнашта болгондугу тууралуу маалыматтар бар. Жусуп Абдракманов кїндєлїгїндє 23.09. 1928-жылы «Саат їч жарымда Рябовдо Москвиндин орун басарында болдум. Кыргызстанга келїїчї кызматкерлер жана жолдош Мээркановду Свердлов университетине жиберїї жєнїндє сїйлєштїм. Кызматкерлер боюнча убадасын берди. Ал эми Мээрканов жєнїндє МК (оўчулдарга каршы компания) менен макулдашууну сунуш кылды»-деп жазат. Мында кєрїнгєндєй Мээрканов ошол кездин алдыўкы катардагы адамы болгон.

1929- 1930- жылдары Баатыркан ВКП (Б ) нын Талас кантонунун жооптуу катчысы, 1930- жылы Орто Азия бюросунун жоопту катчысы болуп дайындалып Кыргыз АССРинин таламын талашып иштеп турган. Отуз биринчи жылдары ВКП (Б) нын Орто Азия бюросунун жоопту катчысы Мээрканов Ташкенттеги бир кабатуу батирде турчу. Кечинде чогулуштан кеч келген Баатыркан їйгє кире бергенде желкесине ок жаўылган. Жазуучу Эрнис Турсунов 1988-жылы «Кыргызстан маданияты» гезитине: «Тїнкї саат бирде бюродон кайткан Мээрканов эшикти тартса ачылбайт. Какса эч ким їн катпайт. Алар Ташкентте бир кабат тамда турушчу. Аўгыча їй ичинен: «Баатыркан, сыртта кызыўдын ороосу жайылуу турат, ала келчи»деген аялынын їнї чыгат. Адептїї, элпек Мээрканов жипте жайылуу турган ороо, чулгоону, кєтєрїп кире бергенде желкеге ок тиет. Кєрсє Баатыркан келгенде каалганын артында турган Татар офицери тапанчасын кобурадан чыгарып желкеге аткан тура. Аялы Баатырканды эл душманы єлтїрдї деп, билдирет. Анын єлїмїнїн чыныгы себептери ачылбай калат. Сєєгї эки кїндєн кийин аза кїтїї музыкасы менен коштолуп, Ташкенттеги кєрїстєнгє коюлат. Мээркановду узатуу аземине САГУ нун САХИПИнин студентери, угуучулар, курсанттар келип кєрїстєнгє самсып чубап барышкан-деп, жазат. Албетте, Баатыркан Мээрканов єтє жаш 26-27 жашында дїйнє салды. Ошол аз ємїрдє кєп иштеп, кызматтык тепкичтерге єсїп олтурган. Бирок, аттиў бир октук тура. (уландысы кийинки санда) Майрамбек ДЕРКЕНБАЕВ

11 КЫРГЫЗСТАНДА КУРУЛУУЧУ ЖОЛДОРДУН КАРТАСЫ Транспорт жана коммуникация министрлиги “ВБга” ушул жылы Кыргызстандагы курулуучу жана реабилитация болуучу жолдор тууралуу планын билдирди.

1. Бул жылы 2014-жылы башталган Тїндїк-Тїштїк жолун куруу иши улантылат. 2015-жылы стратегиялык трассанын 15 километри гана курулат (Кызыл жылдыз конушунан Аралга чейин). Кийинки жылы Казармандан Жалал-Абадга чейинки 142 км жолду куруу керек болот. Иштин негизги кєлємїнїн жыйынтыгы 2018-жылы бїтїшї пландаштырылууда.

2. Ошондой эле Ош-Баткен-Исфана автожолунун Кєк-Талаа-Пульгон аймагынын курулушу улантылат. Єткєн жылы 14,7 км курулган. Бул сезондо толугу менен бїтїрїї жана бул аймакты эксплуатацияга берїї кїтїлїїдє. Ал эми 2016-2018-жылдары Исфана-Кайрагач

жолунун 37 км аймагы курулушу белгиленген. Жыйынтыгында транспорт жана коммуникация министрлиги эки гана трассаны курат. Дагы эки трассаны реабилитациялайт жана реконструкциялайт.

1. Бул жылы куруучулар Бишкек-Нарын-Торугарт (Ак-Бейит ашуусунан ТїзБелге чейин) жолунун 20 км жерин куруусу керек. Эске сала кетсек, азыркы кїнгє чейин бул жолдун 230 км курулган. Кийинки жылы кыргыз-кытай чек арасына (Чатыр-Кєл кєлїнєн Торугартка чейин) жакын жериндеги анча чоў эмес жерин реабилитациялоо гана калат.

2. Ош-Баткен-Исфана трассасынын 18 километри гана реконструкцияланган. Бул жылы дагы 19 километрин, кийинки жылы 12 км жана 15 км болгон эки аймагын жасап бїтїрїї пландаштырылууда.

АПРЕЛЬ РЕВОЛЮЦИЯСЫНЫН МАКСАТТАРЫН УУРДАТЫП АЛБАЙЛЫ…

Кыргызстандын келечеги їчїн эў маанилїї окуялардын бири болгон Апрель революциясынын болуп єткєнїнє саналуу кїндєрдєн кийин туура беш жыл толот. Элибиздин 2005-жылдагы жасаган революциясын Бакиевдердин їй-бїлєсї, ага-туугандары жана анын айланасындагы бир ууч кошоматчылары уурдап алганынын натыйжасында 2010-жылдын 7-апрелинде экинчи жолу чыныгы Элдик революция жасалган. Бул кїндї чыныгы элдик революция деп атоого бардык негиздер бар. Эў биринчиден, ал кїнї элди эч бир саясый лидер кєчєгє ээрчитип алып чыккан эмес. Себеби ал кїнї бардык оппозиция єкїлдєрї темир тордун артында отурушкан. Бакиевдердин кандуу режими адегенде їй-бїлєлїк диктатурасын акырындык менен бекемдеп, аларга каршы бир аз эле баш кєтєргєндєрдї саясый куугунтукка алышып, колго тийгендерин буйрутма єлїмгє кабылтып, калгандарын єз єлкєсїнєн качып кетїїгє аргасыз кылышкан. Сєз эркиндиги кысмакка алынып, «баш кесмек дагы бар, тил кесмек дагы бар» деген принципти бекем карманып калышкан эле. Натыйжада кандуу режимдин капсабы менен мурдагы президенттик администрация башчысы Медет Садыркулов єлтїрїлгєн, Баяман Эркинбаев, Санжар Кадыралиев, Раатбек Санатбаев єўдїї элибиздин чыгаан уулдарынын ємїрї буйрутма єлїмгє кабылган.

Журналисттер да мындай куугунтуктан куру калбаган болчу. Андрей Павлюктун єлїмї, Сыргак Абдылдаевдин 29 жеринен бычак жеп, аргасыз Швецияга качышы буга толук далил. Мындан сырткары дагы толтура журналисттер, саясатчылар чет єлкєлєрдєн баш паанек алууга аргасыз болушкан. Мына ушулар жетишпей аткансып карапайым элдин жонунан эки эселеп кайыш тилїї максатында Максимчик ар бир кыргызстандыктын уюлдук телефонуна кошумча 60 тыйындык салык салып колун «жїгїртє» баштаган. Йтор мунун баарын айта берсек єтє узун сабак сєз болот. Мына ушундай элибиздин шоруна жаралган бийликти кубалагандан бери 5 жыл убакыт єттї. Президенттик башкаруу бизге туура келбей тургандыгын аныктагандан соў, парламенттикпрезиденттик башкаруу системасына єттїк. мурдагыдай бир адамдын колундагы куурчакка айлануу деген єнєкєт артта калды. Парламенттеги беш фракциянын бир маселенин їстїндє эле канчалык талаш-тартышка батып жаткандарын кєрїп келатабыз. Сєз эркиндигине какап-чакап атканыбызды саясат таануучулар да баса белгилеп айтып келатышат. Саясатчылардан куугунтукка алынган эч ким жок. Ошентсе да албетте беш жылдын ичинде экономикабыз укмуштуудай єнїгїп, жашообуз бейиш болуп кетти деп айта албайбыз. Бирок, биз эў негизгиси туура єнїгїї жолуна тїшє алганыбызды белгилеп коюшубуз керек. Жїрє-жїрє кєч оўолот демекчи, эгерде биз мындан ары стабилдїїлїктї сактай алсак, бузукулардын сєзїнє алданбасак, азыркы бараткан тїз жолубуздан тайыбасак, анда Кыргызстандын келечеги кеў. Эгерде биз азыркы тапта эл бузарлардын бал сєздєрїнє алданып, мамлекетибизде башаламандык жасап ала турган болсок, анда бизди келечек урпактарыбыз кечирбейт. Анда биз Апрель революциясынын їмїт-тилектерин жоготуп алган болобуз. Себеби бїгїнкї кїндєреванш алгысы келип тургандар гана дагы бир тєўкєрїштїн болушун каалап турушат. Алардын ким экендиги убагында бийликте турушканда эле билинген…

АКТИВИСТТЕР «ШИН-ЛАЙН» ИШКАНАСЫНЫН АЛДАМЧЫЛЫГЫ ЖЄНЇНДЄ КАНТИП БИЛИШКЕНИН АЙТЫП БЕРИШТИ

«Кыргыз чоролору» коомдук бирикмесинин активисттери «Шин-Лайн» ишканасынын алдамчылыгы жєнїндє ал жакка єзїлєрїнїн адамдарын киргизип билишкендигин айтышты. Бул тууралуу 2-апрелде ишкананын окуясы талкууланган Мамантимонополиянын отурумунда коомдук бирикменин жетекчиси Замир Кєчєрбаев билдирди. «Акыркы 5 жылда «Шин-Лайн» ишканасынын продукциясы калдыксыз болгон», - деди Кєчєрбаев. Анын айтымында, ишканада «Кыргыз чоролору» уюмунун 4 мїчєсї иштеген. Алардын маалыматы боюнча, акыркы 5 жылда ишкананын продукциялары калдыксыз сатылып келген. «Биз «Шин-Лайн» ишканасына кирген кезде кїзєт жетекчиси бизге бакырып, андан кийин 5-Башкы башкармалыктын жетекчисин желкесинен алып дубалга тїртїп жиберди. Ал ошондой эле Атамбаев, бизди ордунда атып сала ала турган мыйзам кабыл алгандыгын айтты (Президент Алмазбек Атамбаев ушул жылдын 4-мартында КР Кылмышжаза кодексине єзгєртїїлєрдї киргизїї жєнїндє мыйзамына кол койгон. Анда, турак жайга мыйзамсыз кирип келген адамдын єлїмї їчїн жоопкерчилик жокко чыгарылган, - ред.). Жаўжал учурунда 5-Башкы башкармалыктын жетекчисинин

манжалары сынып кетти. Эгер силердин абийириўер таза болсо анда эмнеге жашырынасыўар», - деди ал ишкана єкїлдєрїнє кайрылып жатып. Кєчєрбаев ошондой эле продукцияны утилизациялоого комиссия менен ветеринар катышышы керектигин кошумчалады. «ЖМКлардын бирине «Шин-Лайн» ишканасынын жетекчисинин орун басары Т.Казакпаев биз ишканага улутчулдук билдирїїлєр менен киргенибизди айтты. Биз корейлерге каршы экенбиз, андай эмес. Бул жерде кылмыш-процессуалдык окуя болуп жатат. Ал жерде улут болбойт. Биз корейлерге же кытайларга кирген жокпуз», - деген Кєчєрбаев ишканага балмуздак чыгарууда КРнын жарандарынын саламаттыгына зыян келтирїїчї учурлар бар экендигинен улам киришкендигин билдирди. «Бул факты боюнча бизге жашоочулардан жана жумушчулардан кайрылуу бол-

гон. Андан кийин биз ИИМдин 5-Башкы башкармалыгынын жетекчиси Тойбаевге кат жаздык. Биз ал жакта («Шин-Лайн» цехинде) эмне болуп жаткандыгын айттык. Бул факты боюнча Чїй облусунун тергєє башкармалыгынын жетекчиси Умаров менен КТРКнын єкїлдєрї чакырылган. Биз «Шин-Лайн» ишканасынын жабылышын каалабайбыз, анткени ал жакта 200 адам иштеп жатат», - деди Кєчєрбаев.

№ 122 • 3-апрель, 2015-жыл

12 КЫЗДЫН КЕЙПИН КИЙГЕН АЛБАРСТЫ Айыл тоого жакын болгондуктан айлыбызда кєп кырсыктар болчу. Бир жолу кечинде кошуна айылдан келаткам, саат 1-2 чамасы велосипед менен жалгыз караўгы тїн, эч нерсе кєрїнбєйт. Колумда фонарик бар болчу, айылга жакын калганда жарыктан бир нерсе кєрїнгєндєй болду, жаш болгонума жаман ойлор болбочу, артынан жарык кылып бардым да сиз кимсиз? деп акырын сєз узаттым, татынакайынан келген кыз. Оюмда шаардан келгенго айылга тууганын їйїнє баратканго деп ойлоп, кимдин їйїн издеп жїрєсїў деген сєздєр кетти, менин таанышымдай тартынбай мага жооп кайтарып экооз 5 мїнєттй сїйлєшїп туруп калдык. Ал кыз болсо мен мындай эле адашып калдым деди, ой шак эле балдар алып келген окшойт деп жаман жака кетти, ой бузулду. Анан ар кайсы сєзгє тарта баштадым. Айылдын башталган жеринде эч ким жашабаган їй бар эле ошо жака басалы десем, жок мен бир жерге алпарам деп калды, эмне десе макул болчудаймын, ой бузулган. Экєєбїз тоо тарапка басып бараттык. Тоого чыкканы калдык, мен болсо шайтаным ойноп кєзїмє эч нерсе кєрїнбєй калган. Кєрсє мени алдап, аз-

АЙЫЛДЫН ТЫНЧЫН АЛГАН АРБАК...

Биздин айыл тоо жакта болгондуктан, шаардан бир топ алыс, жол караўгы андасанда машина кєрбєсїў жолдо кечинде такыр кєрбєйсїў, айылдын єйдє жагынан чоў машина жол єтєт, ошол машина жолдон биздин айылга кайрылган жерден мурда кырсык болгон экен. Кырсыктан каза тапкандардын арбактары ошол жерден єткєн кишилерге кєп тийишчї. Аны айылдын баары билет. Бир жолу тойдон кайтып, єзїм жалгыз тїнкї саат 3 тєр чамасы, музыканы акырын койуп келаткам,

бир аз ичип алгам. Жанакы кайрылышка жеткенде машинанын чырыгында бирєє кол кєтєрдї маани бербей токтоп “кайда” деп сурадым, айылга чейин ала кетчи деген їн чыкты, аял кишинин їнї, бирок бетин кєргєзбєйт. Ойдо жок бараткам бир кезде кїзгїдєн артты карасам арткы отургучта 3 аял сїйлєшїп отуруптур, оўїмбї же кєрїндїбї тормозду баса калдымда келмени кайталап арты карасам эчким жок, кызуулукда тарап кетти корконуман кыйкырып жибердим. Баягы отурган аялда жок. Чоў жолдо эчнерсе кєрїнбєйт караўгы. Жол жана мен дегендей. Машинаны оталдырып газга бутум тиреп болушунча кетип бараткам, бир кезде жолдун ортосунда жанакы аял туруптур андан качам деп рульду бургам, менинмче спидометр 120 да болчу. Бир кезде машина оўторулганын биллем, кыйкырып туштум, кєзїмдї ачсам больницада жатам, жанымда досум отуруптур бир сутка дегенде кєзїм ачыптырмын. Кийин баары эмне болду деп сурашат, тєкпєй чачпай айтып бердим, милиция ишенбейт ичип алып кырсыка учурадыў деп. .

КАРА КАРААН Жаўы эле турмушка чыккан элем. Бир кїнї жолдошум борборго кеткен эле. Кайненем жалгыз коркпойсуўбу, корксоў бас мени менен эле жатып ал деди, жок эмнеден коркмок элем коркпоймун деп ТВ кєрїп жатып уктап калыптырмын. Бир маалда комнатанын эшиги кадимкидей ачылып бир караан кирди, аны мен жолдошум го деп уйку сурап келип калдыўбы десем ооба деп жооп берип мага жакындап келип мени бууй баштады колу бутум иштебейт, їнїм чыкпайт. Андан араў кутулуп нары оодарылып жатканымда буубай калды, комнатаны карасам жымжырт эч ким жок, ТВ болсо єчїп калыптыр. Жолдошум келбептир. Эртеси

№ 122 • 3-апрель, 2015-жыл

кайненемен сиз єчїрдїўїзбї десем жок мен эмес деп жооп узатты. Менин оюмча ошол мени бууган нерсеге ТВ тоскол болду бекен.

гырып жаткан экен. Бир кезде кучактай калдым заматта жоголду да ар жактан 3-4 метр узактан эч бир жандыка окшобогон кейип пайда болду, кулакка жагымсыз їн менен сїйлєп мен жакка келе жатты, мына эми сага чындыкбы, жїрєк оозго тыгылып майда калтырак басты, єзїмдї жоготтум кайда качып баратканым билбейм. Кыйкырып алгам, жанакы албасты артыман келетат. Бир кезде жолдон жарык кєрїндї, билбейм ал жарыкка кантип жеткенимди. Отундан кайткан кишилер экен, тракторду токтото калып “уулум эмне болуп кетти?” деп сурап калышты, баарын айтып бердим тєкпєй чачпай. Алар мени менен чогуу мени айылдын башына чейин жеткирип койду, велосипедке отуруп айдап бараткам биздин кєчєгє кайрылган жерден бирєє артыма отургандай болду, араўдан педалды тееп жаттым. Эмне болуп кетти деп артты карай калсам жанакы караан артымда отурат. Эптеп їйгє жеттим, эшиктен киргенде велигим жеўилдеп, жанакы караан жоголду. Їйгє кирсем апам чочуп кетти мени кєрїп, оозума учук чыгып кетиптир. Баарын айтып бердим. Кечинде жалгыз жїрбєгїлє.

КАРАЎГЫ ЖЕР Бул болгон окуя, эч кандай фонтазияланган эмес. Мен жаўы тєрєлгєн кезде апам да бир укмуштуу жана таў калычтуу окуяга кабылган экен. Мен єтє ыйлаак кыз болгон экенмин, ыйлаак болгонумдун себеби курсак тойбогондуктан. Адаттагыдай тїн кирип дагы баягы ыйлаганым башталыптыр, єз апам менен чоў апам (тай Энем) экєє кєтєрсє да токтобойт ыйлай бериптирмин, чоў апам єз апама “куружкада сїт турат ошону алып келчи” дейт. Апам тигил бємєгє барып келгенде тилин тиштеп жерге єзїн жоготуп жатып калыптыр (себеби эри жок, жаўы тєрєгєн аялга караўгы жерге барууга жана жалгыз калууга болбойт экен, анткени кандайдыр бир кара кїч жанын алып кетет

экен) Ошентип чоў апам єз апама келме келтир десе эч сїйлєй албай акыры кошуна молдону чакырып дем салдырып анан єзїнє келген деп єз апамдын оозунан уккам.

КЄЛЄКЄ Бир жолу адатымча тїндє уктабай бир нерселерди жазып отурганды жакшы кєрчїмїн. Тїнкї 3 болуп калган. Терезенин тїбїндє отургам. Жанымда байкем бар болчу. Ал телефон менен сїйлєшїп отурган. Бир кезде терезени бирєє каккылады. “Ким” десем эч ким жооп бербейт. Кайра дагы каккылады. “Ким бул” десем Нурайка мен ач деди. Кошуна эже бар эле Атыркул деген. Кїйєєсї дайыма ичип келип, тїндє качып келип биздикине жатып кетет эле. Ошол эженин їнї экен. Мен кир кире бериўиз эшик ачык деп терезеден жооп берип койдум. Бирок, кєргєн жокмун. Дагы каккылады, бирок унчуккан жок. Анан мен чыктым эшикке. Эшикке чыгып тамдын аркасына бардым. Терезе турган жакка. Капкараўгы. Эч ким жок. Кайра келе жатып терезенин жанынан єтїп баратсам менин кєлєкєм дагы артымдан дагы бир кєлєккє єтїп бара жатат. Чуркаган бойдон їйгє кирдим да тєшєккє кирип кеттим. Коркконумдан уктай албай чыктым. Ошол кїндєн кийин. Караўгыда эшикке чыксам бирєє Нурай деп чакыра

берет. Анан бак-дарактардын арасынан бирєє андый берет.... Интернет булагы

13

ПАЙДАЛУУ КЕЎЕШ

ИММУНИТЕТТИН ТЄМЄНДЄШЇ

• Энергиянын жетишсиздиги.

• Бат-баттан чарчоо.

• Уйку басуу же, тескерисинче, уйкусуздукка кабылуу.

• Баш оору.

• Булчуўдардын, муундардын какшап оорушу.

• тємєндєп, алтургай єтїшїп кеткенин билдирїїчї белгилер: • Ар кандай инфекция, вирустарды организм тез кабыл алуусу. Натыйжада, тынымсыз ооруй берїї.

• Эринге учук чыгуу.

• Бир канча жаўы єнєкєт ооруларга туш болуу жана мурдагы ооруларды андан да єтїштїрїп жиберїї. Демек, мындай болбош їчїн єз убагында чара кєрїп, иммунитетти кєтєргєнгє аракет кылышыўыз абзел.

ЭМНЕЛЕР ТЄМЄНДЄТЄТ? Спирт ичимдиктери. Алкоголду ашыкча колдонуу ар кандай ооруларды гана пайда кылбастан, иммунитетти кескин тїшїрєт. Кофеин. Бул зат кофеде, чайда, газдалган суусундуктарда бар. Кофеин иммунитетти тїшїрїї менен бирге организмдин ар кандай азыктардагы пайдалуу заттарды кабыл алуусуна тоскоолдук кылат. Стресс жана жакын адамынан айрылуу. Дайыма стрессте жїргєн жана жакын адамынан айрылган адамдар тез эле жакшынакай єў-келбетинен кетип, арыктап, ооруп, жїдєп кетишери белгилїї. Тактап айтканда, стресс кандагы ак клеткалардын (лейкоциттердин) пайда болуусуна тоскоол болуп, натыйжада бул иммунитеттин тїшїшїнє алып келет. Себеби, лейкоциттер иммунитетти коргоочу клеткалар болуп эсептелинет. Антибиотиктер. Иммундук система ичегилердин абалына да кєз каранды. Мисалы, жоон ичегиде организмге пайдалуу да, зыяндуу да бактериялар болот. Адам ден соолукта болуш їчїн алар дайыма теў салмакта болушу зарыл. Ал эми антибиотиктерди кабыл алганда бул теў салмактуулук бузулат да, иммунитетке доо кетет. Алтургай антибиотикти врач сунуштаган єлчємдє кабыл алсаўыз да, иммунитет эч болбосо 50-57�га тємєндєйт. Туура эмес тамактануу. Буга сапатсыз жана жасалма жол менен даярдалган азыктар, маринаддалган, ошондой эле курамында химиялык кошулмалар же кант кєп азыктар менен азыктанууну кошсо болот.

Дайыма диета кармап, ачкаланып жїрїї, семиздик же єтє арыктык да иммунитетти тїшїрєт. Ошондуктан, єз маалында, бирок єлчємї менен тамактануу, семирбєє жана єтє арыктабай нормада жїрїї гана туура болуп саналат.

ИММУНИТЕТТИ КЄТЄРЇЇ ЇЧЇН ЭЛДИК ЫКМАЛАР: • 50 г алма ширесин 150 г кызыл демделген ысык чайга аралаштырып ичиўиз.

• 3 даана алманы кабыгын аарчыбастан майдалап туурап, їстїнє 1 литр кайнак суу куясыз. 10 мїнєт кайнаткан соў оттон чыгарып 30 мїнєт тыныктырасыз да, каалашыўызча бал кошуп ичесиз.

• 250 г майда тууралган пиязга 200 г шекер кошуп, їстїнє 0,5 литр суу куясыз. Жай отко 1,5 саат кайнаткан соў муздатып, ага 2 аш кашык бал кошосуз. Аралашманы марля менен сїзїп, айнек идишке куюп, бир кїндє 3 маал 1 аш кашыктан ичип туруу кажет.

• Жарым стакан майда тиштїї сїргїчтєн єткєрїлгєн тїрп менен сабизге 1 аш кашык бал, 1 аш кашык лимон ширесин кошуп, эртеў менен жана кечинде тамакка чейин 1 аш кашыктан жеп турушуўуз керек.

• Сизге 300 г бал, 100 г алоэ ширеси, 4 лимондун ширеси, 200 г арак керек. Булардын баарын аралаштырып, караўгы жерге бир сутка тыныктырасыз. Кїндє 3 маал тамактанууга 30 мїнєт калганда 1 аш кашыктан ичїї керек.

АШКАБАК Ашкабактын уругу оргонизмдеги ар кандай мите курттарды жоготууда єзгєчє пайдалуу таасири бар. Элдик медицинада ашкабактын уругу саара жолдору сезгенип, саарада кан пайда болгон учурларда колдонулат. Аталган єсїмдїктїн уругуна айдалма кара куурайдын уругун кошуп, аны жакшылап майдалап бїткєндєн кийин, їстїнє суу куюп аралаштырат. Эки уруктун аралашмасынан сїткє окшогон бозомук тїстєгї эмулсия пайда болот. Аны оорулуу адам кїнїнє 1-1,5 стакан ичїїсї кажет. Ал эми, мителерди чыгаруу їчїн бозомук кыртышы менен кошо майдалап, їстїнє аз-аздан сиўире суу куюп боткого айлантат. Муну чоў киши бир стакан, балдарга болсо жарымы сунушталат. Арадан 3 - 4 саат убакыт єткєндєн кийин ич алдыруучу эритме ичирет да тазалоочу клизмасын жасайт.

ОТУРУП ИШТЕГЕНДЕР ЇЧЇН ПАЙДАЛУУ КЕЎЕШТЕР Сиздин жумушуўуз да физикалык кїч жумшабай, столдо отуруп иштей турган жумуштарданбы? Аз кыймылдап, кїнї бою компьютердин маўдайында отуруп иштейсизби? Анда сиз ден-соолугуўузга зыян келтирип жатасыз. Белгилїї болгондой, отуруп иштєєчї жумуштар ден-соолукту начарлатат. Окумуштуулар ємїр бою отуруп иштеген адамдын ємїрї 10 жылга кыскараарын изилдешкен. Мындай жумуштан пайда болгон оорулар: геморрой, остеохондроз, семирїї, простатит, варикоз, кан айлануунун бузулушу жана башка. Бир жерде кєп убакыт отуруп жумуш жасоо омуртканын веналарында кандын туруп калышына алып келээрин врачтар илгери эле байкашкан. Мындан башка кїнї бою компьютерде отурган адам далысынын булчуўдарына кїч келтирет, а булчуўдардын кысылышы кандын топтолушун андан бетер кїчєтєт, натыйжада, буттар шиший баштайт. Албетте, отуруп иштєє ден-соолукка зыян, бирок, жумушту алмаштырууга мїмкїнчїлїк болбосо эмне кылуу керек? Бул абалдан да чыгуунун жолдору бар. Ал їчїн бир нече жєнєкєй эрежелерди сактоо зарыл.

• Учурдагы отуруп иштєєчї жумуштун кеўири тараган тїрї - компьютер менен иштєє. Келбетти бузуп албоо їчїн компьютерди капталга эмес, маўдайга коюу сунушталат.

• Эс алуу їчїн єзїўїзгє тыныгуу жарыялаўыз. Компьютерде 6-8 саат иштєєдє ар 2-3 саат сайын кєздї 15 мїнєттєн эс алдырып туруу зарыл.

• Сулуу келбетиўизди сактоо їчїн жумуш арасында кайсы бир убакытты кыймыл менен єткєрїїгє аракет кылыўыз. Ар кандай кєнїгїїлєр жана єзїўїзгє-єзїўїз массаж жасооўуз жумушка болгон жєн-

дємдїїлїктї жогорулатып, булчуўдарды кыймылга келтирип, кийинки жумушка кїч берет.

• Мындан тышкары жумушта эле эмес, їйдє да тємєнкї эрежелерди сактоого аракет кылыўыз: • Керебет катуураак болууга тийиш, бирок, таттуу уйкуга тоскоол да болбошу керек.

• Жаздык да єтє жумшак болбоосу зарыл.

• Їйїўїзгє бир аялдама жетпей тїшїп калып, жєє басыўыз.

• Жумушта отурган креслоўуз ыўгайлуу болууга тийиш. Отурганда бутуўузду столдун бутуна аспай, полго коюп отуруўуз.

• Бутуўузду эч качан учкаштырып отурбаўыз. Отуруп иштєє ансыз деле буттарга зыян, а кайчылаштырып отуруу эки эсе зыян.

• Такасы 4 сантиметрден бийик бут кийим кийбеўиз. Бийик такалуу бут кийимдериўизди майрам кїндєргє сактап коюўуз.

• Дайыма оў капталыўыз менен жатыўыз.

• Бир позада 20-30 мїнєттєн ашык отуруп же турбаўыз.

КОТУРДУН ДАРЫСЫ – ЭРМЕН

Согуш учурунда кийим жок, жїндєн тїйїп алып кийебиз. Анысы аз келгенсип жайында ысык болот эмеспи, жїн ысык тартып, жуунбагандан кийин акыры котур болдук. Илгери котурдан дарылануу їчїн эрмендин гїлї менен чалканды (бышып калган кезде) аралаштырып, казанга чогуу кайнатып, андан кийин сїзїп алып суусуна жуунчубуз. Бир жумага жакын жуунгандан кийин жапжакшынакай эле болуп кетип калат. Асанкан Жуманалаиев, 61 жашта, Арал айылы

ЧАКАЛАЙДАН АРЫЛУУ ЫКМАСЫ

Оорулар кєп болгон: ичкелте, чечек, бит каптады. Мектепте окуп жїргєнїбїздє кыздардын, балдардын башы сиркеге толуп тураар эле. Анан алар тамакка кошулуп кетип, ар кандай микробдук оорулар пайда болоор эле. Єзгєчє ашказан оорулар, кургак учук кєп болчу. Ичкелте болсо биттин негизинде келип чыкса керек. Чечек деген болот чакалай сыяктуу. Бакай-Атада мурда Ленинполь деп койчу, Жетикипит деген жерге балдарды алып барып, башына чакалай чыкты деп башын алибастр менен аралаштырып цементтеп салышчу. Кийин аны алып салгандан кийин кыздардын, балдардын баштарына бир жылдай чач чыкпай калчу. Кийин суюк болуп чач чыгаар эле. Карандыз деген чєп бар, уу коргошун деп коет мына ушуларды ичкелте оорусуна колдонушкан. Уу коргошун менен алтын тамырды аралаштырып, майдалап, чакалай болгон жерлерге сїртїшєєр эле. Батийна Загулова, 73 жашта, Акжар айылы

КЄЗ ЖАРАНЫ АЙЫКТЫРУУ ЫКМАСЫ

Эжем шаардан келип, мени жуундуруп, анан каяктан алганын билбейм кєк ташты майдалап, кєз жарага сээп койчу. Кєк таш деген туздун майдалары. Тузду тоодон алып жатышпайбы, ошол туздун майдаларын алып, майдалап, жара болгон жерге сээп койчу. Ал денеме дагы жайылып кетти. Жыўайлак жїргєндєн, ысыкта кесилет, суукта тоўуп калат, їшїк алат, анан ошондон пайда болот. Кєз жара деген котурдун бир тїрї, бажырайып башы ириўдеп кетет. Туркменов Темиркан, 74 жашта, Ташарык айылы, Талас аймагы

№ 122 • 3-апрель, 2015-жыл

14

АКЫНДЫН КАЛЕМИНЕН

БУЛ АДАМДАР ЭМНЕ КЫЛЫП ЖАТЫШАТ?

3D-ПРИНТЕР АРКЫЛУУ ДЇЙНЄДЄГЇ ЭЎ КИЧКИЙ ДРЕЛЬ ЖАЗАШТЫ

Индияда єзгєчє талантка ээ болгон Деепак Жангра болгону 16 жашта. Анын талантынын єзгєчєлїгї анын денесинен єткєн 11 000 вольттук ток кубатуулгуна туруштук бере алат экен. Бул таланттын єз мамасынын жылыткычын оўдоп жаткан жеринен байкаган.

11 000 вольтук ток кубатуулугу 500 їйдї ток менен камсыз кылат экен.

ДЇЙНЄДЄГЇ ЭЎ УЗУН МОДЕЛЬ

Силердин ойуўар боюнча бул кєп адамдар эмне кылып жатышат? Эмне їчїн алар єз ємїрлєрїн кыянаттыка алып барып бул имараттын терезелерине чыгып жатышат? Бул суроо барыбызга кызыктуу болуш керек. Анда жообун айталы. Булар Бихардын мектептеринин биринде экзамен тапшырып жаткан окуучулардын атаэнеси, байке-эжелери болуп саналат. Алар эмне кылып жатышат десеўиз алар экзамен тапшырып жаткан 10 класстын окуучуларына шпаргалка берип жатышат.

Жаўы Зеландиянын тургуну Лэнс Абернети 3D- принтердин жардамы менен эў кичкий дрель жазаган. Анын размери : бийиктиги 17мм, узундугу 7,5 мм туурасы 13 мм.

11 000 ВОЛЬТ КУБАТУУЛУККА ТУРУШТУК БЕРГЕН ДЕЕПАК ЖАНГРА

Австралиялык Ева, каймана аты Бэйбзилла аттуу фотомодель дїйнєдєгї эў узун модель. Анын бою 205 см тїзєт экен.

АЛЬБЕРТ – ДЇЙНЄДЄГЇ ЭЎ КААРДУУ МЫШЫК

КЄК КИТ ДЇЙНЄДЄГЇ ЭЎ ЧОЎ БОЛУП САНАЛАТ.

Бул мышыктын аты Альберт. Мышыктын жїзї кєбїнчє бир нерсеге ыраазы болбой жїргєндєй болот. Єзїўїздєр сїрєттєн кєрїп тургандай Альберт дїйнєдєгї эў каардуу мышык. Анда ал: «Бир караганда жандїйнє деген ошондой кєрїнєт, а бирок кээде анда болуп жаткан єзгєрїштєрдїн маани-маўызын анчалык четке кагууга болбойт. Анткени биз ошол маанилїї нерсени эске албаганыбыз менен жандїйнєнїн каалоосу кєпчїлїк учурда тарыхый окуялардын бирден бир чечїїчї кїчї болуп саналат. Жандїйнє деген жакшылык менен жамандыктын жаралар жери. Жандїйнє деген акыл азыгы!» - деген ойлорун айткан. Дегинкиси ал табиятынан эле жагдай шарты келип калса философчулук кылганды жакшы кєрчї. Ал азыр кайдан анте алсын, ошол кечте компьютерин да караган жок. Анткени ал ошо мазмуну кызык макаласын мындан ары эч качан жазып бїтпєстїгїнє ушу саам ишенип турду... Ал азыр кечиндеси ар дайыма ыракаттанып угуп турчу музыкасын да койгон жок. Анткени ал ошо ыракаттанып укчу музыкасын мындан ары канча бош убактысы болсо да эч качан уга албастыгына ушу саам ишенип турду... Каргыш алгыр жанагы «Евразия» ресторанында болгон окуядан кийин анын жандїйнєсї куу токойдун єртїндєй жалындап кїйдї. Ал єзїнє єзї токтоналбай, єзїнє єзїн башкарталбай, єзїнєн єзїн ажыраткан арман менен кайгыга жана да тарабас тажаал ачууга алдырып, жандїйнєсїн талкалап жїрїп, анан гана єзїнє келе калган кїндєрдї тапты. Не экенин ким билсин, єзїнїн їйїнїн жетим кыздай жалдыраган їмїттєй жалгыз терезесине бир кїндє бир нече жолу келет да, телмире тиктеп тура берчї болду. Анын їстїнє ал эми єзї жєнїндє тааныбаган їчїнчї адам катары ой жїгїртїп, єзїнє єзї бейтааныш киши сыўары мамиле кылганы таў каларлык иш эле. Токтой калып тереў їшкїрїндї да, башын чайкап, галстугун кармалап койду, бирок чечкенге чамасы жетпеди окшойт, анан ага маани бербей, айлана-тегерекке кєз чаптырды, маўдайдагы кєп кабаттуу, сансыз квартиралуу їйдїн жарыгы жок

№ 122 • 3-апрель, 2015-жыл

Кєк киттин узундугу 33 метрди тїзєт. Ал эми салмагы 150 тоннага барат. Булардын жашоо мєєнєтї эў узак жашаганы 110 жаш болсо, орточо 80-90 жаш жашайт экен. Кєк кит 140 метр тереўдике чейин сїзє алышат. Жїрєгїнїн согушу минутасына 5-10 жолу согот. Жїрєгїнїн салмагы 1 тоннага чейин барат.

ЧЫЎГЫЗ АЙТМАТОВ (Сандан санга)

Тоолор кулаганда (КЫЗКАЙЫП)

Роман

терезелери ага телмире да, мистейе да карап туруптур. Бул эмнеси?.. Куркулдайдын уясында жашаган кошуналарынын ушул саат, ушул тїндє мунун эмне болуп жатканы менен кандай иши бар?.. Ушу азыр болгон ишке кайгырып курубекер кїўк-мыўк деп ыйлактагандын кереги барбы? Кимди жемелеп, кимди коркутат? Баары бїттї. Чокусунда чогу бар такси аны мынабу беш кабат їйдїн короосуна жеткирген кезде, баятан бери алардын артынан сая тїшїп келаткан чет єлкє маркасындагы машина кууп єтїп, бурула калып, кєзгє сайган чаян жарыгы менен бет маўдайына аны карап токтоду. Кєзїнє эч нерсе кєрїнбєй калган Арсен Саманчин таксиден тїшїп жатканда тиги машинадан чыккан узун бойлуу эки эркек ага шыпылдай жакын келишти. Баскан-тургандарына караганда булар соо немелер эмес, муну коркутуп, сєгїп-кор-

доп, атїгїл сабап салыш їчїн жиберилген айдамалар. Адегенде алар таксичини жолго салышты.

- Кана, бул жерден тез жоголгун! Арсен Саманчинди болсо ошол эле жерден жакадан алып, тамга такашты. Ии, улуу урматтуу, їйїўє жеттиўби?! Жашаганы мына бул сасыган жай да, анан шляпа кийип алганын кантесиў! - Арсен Саманчин ооз ачууга їлгїрє электе эле тигилердин бири анын кычыраган шляпасын ылдый кєздєй катуу булкуп, анын кєзїнє чейин тїшїрїп салды. - Сен тумшугуўду кайда сунуп жатканыўды билесиўби? Єз арбайыўды сок. Жайнатып жазгандарыў да бекер болбой калат. Бирди кєрєсїў! Сага окшогондорго ок аяган биз эмес! Тїшїндїўбї, айбан. Дагы кырчангы макала жазып кєр, дєдєй, тамга таанымак тїгїл, аны кєрбєй каласыў. Жолбундарча ичкенин кара! Жо- голгун! Кеч боло

электе оозуўду жаап, кєчїгїўдї кысып жїр, уктуўбу келесоо?! Ушинтишти да, аны таштап зыр коё кетип калышты. Таш менен уруп калсачы? Антиш кайда? Кеўгирей тїштї. Кєз байлаган ымырттыкта їн чыгарбай кире беришти кєздєй басты. Колунан жалгыз келгени шляпасын оўдоп кийгени болду. Мына эми, заманасы асманга учуп, эмне кылуу керек, кандай жашоо зарыл, кайда барганы оў деген суроолор аны эртеден бери эжигейдей эзип жатат. Кєрбєгєнї деле калбады эле го?.. Бир кезде їйлєнїп да кєргєн. Ал їчїн кийин єзїн жемелеген. Эми эмне кылуу керек? Эбак уктаган кошуналарына ушунун баарын саймедиреп, єзїнїн сїттєй ак экенин далилдєє керекпи? Ушинтип жатып ал ичинен єз кєйгєйїўдї кошуналарыўа тїртє бер, тапканын мунун деп койду. Ошо їйлєнгєндє элден калбай їйлєнїї тоюн єткєргєн. Мына эми ошо кубанычтын бири калбай унутулду. А тууган-уругу болсо буйруганын кєрєсїў, экинчисин эртерээк ала бер деп жемелешти. Биринчиси менен болгон турмуш кєпкє деле созулган эмес. Ушуларды ойлогондо кабыргасы тїтєп, башка адамга айланып кеткиси келет. Эгер ошондой болсо го... Кайдан андай болмок эле? Бул бир келе калган кыял да. Сїйїї деген бир гана жолу бир кезде агарып аткан жарык таў, ошондой, а тїбєлїккє жарыгын чачып агарып турар таў болбойт. Єзїнїн таўын тїбєлїк жарык чачып, агарып тура берет деп талашкандар да бар. Боло берсин. Таў беле, же жок беле, їйлєнїштї да, анан бирин бири тааныбаган адамдардай ажырашып кетишти. Мына ушу кичирайонго кєчїп келип жашап жатканына їч жылдын жїзї болду. Жалгыз, єзїндєй адам менен кадыресе аялзатынын мамыр-жумур жашап кетиши кыйын. Ушу турмуш айынан туугандарынан канча жолу жеме укту. Їйлєнгєн жок, тагдырдын иши экен, буга ким кїнєєлїї? Єзїнє окшогон, айтканынан кайтпаган бирєє менен кєўїл табышып жашап кетсе го...

СКАНВОРД

15

№ 122 • 3-апрель, 2015-жыл

16

БИЗ ЖАНА ДЇЙНЄ

АЙТМАТОВДУН НЕМИС КЇЙЄРМАНДАРЫ

Апам, Сыдыгалиева Нааргул Шайкеевнаны 4-апрель туулган кїнї менен куттуктайм!

Айылдын чаў сапырылган кєчєсїндє оюн сала жїгїрїп жїргєн кезимде капысынан ары-бери єткєн кишилер тамашага салып, “чоўойгондо ким болосуў?” десе, тартынбастан "Айтматовдой белгилїї жазуучу" деп жооп берчї элем. Тоо коюнундагы чыт курсактын ал убакта дїйнєнїн тєрт бурчунда Айтматов десе кыргызды, кыргыз десе улуу жазуучу Чыўгыз Айтматовду элестетеринен кабары жок болчу. Окуучулук кїндорїм Айтматовдун чыгармалары менен єттї. Кой кайтарганы чыкканда нан менен кошо китепти ала кетип, кырда жатып алып далай окудум. Анткен менен жазуучуну кийин студент болуп, чет элде жїргєндє дагы тереўирээк тааныдым десем болот. Дїйнє элдери англичандарды Шекспир, орустарды Достоевский жана Толстой аркылуу таанып, алардын маданиятын, жашоо образын ушул жазуучулардын чыгармаларындай элестетсе, кыргыздарды Айтматов, "Жамийла", "Гїлсарат" жана "Кылым карытар бир кїн" чыгармалары аркылуу таанышат тура. Европада Айтматовдун чыгармалары бир канча тилге которулуп, окурмандар арасында кеўири тараган. "Жамийла" повестинен тарта жазуучунун акыркы чыгармасы "Тоолор кулаганда" романына чейинки эмгектерин шаардык же болбосо жогорку окуу жайлардын китепканаларынан оўой эле тапса

болот. Илгерки совет заманынан тарта эле залкар жазуучунун чыгармалары дїйнєнїн тєрт тарабына тарап, Айтматов ошол кездеги атак-даўктуу жазуучулардын арасында жогорку даражага ээ болгону жалпыбызга маалым. Француздардын белгилїї жазуучусу Луи Арагон "Жамийла" повестин француз тилине которуп, ага “Махабат тууралуу дїйнєдєгї эў сонун баян” деп бийик баасын бергенин ким эле билбесин. Германияга магистратурага окуганы келип, университеттин китепканасынын компьютердик базасынан адеп Айтматовдун чыгармаларын карадым. Жазуучунун дээрлик бардык чыгармалары немис тилинде бар экен. Буга єзїмчє кудуўдап, немис тили сабагына кирип барсам, профессор кайсыл єлкєдєн келгенимди сурап калды. "Кыргызстанданмын" десем, дароо эле “улуу жазуучу Айтматовдун єлкєсїнєн болот турбайсыўбы” дегени кєўїлїмдї андан бетер кєтєрдї. Чындыгында эле, сенин туулуп-єскєн жериўди урушталаш, жакырчылык же согуш аркылуу эмес, коомдун каймагы болгон интеллигенция, акын-жазуучулары жана маданияты аркылуу тааныганы кєкїрєктє таптакыр башкача сезимдерди калтырат тура! Окуу жайдан тышкары да кєптєгєн немис жарандары менен таанышып, сїйлєшкєндє Айтматов жана анын чыгармалары тууралуу кєп талкуулайбыз. Китептердеги каармандардын атына чейин жатка билип, кызыктуу суроо бергенинен улам немистердин арасында Айтматовдун

кїйєрмандары кєптїгїн билїїгє болот. Жазуучу кєзї тирїї кезинде Европанын бир канча єлкєлєрїн кыдырып, окурмандары менен ар кандай иш-чаралардын алкагында жолугуп, суроолоруна жооп берип, ой бєлїшїп турчу экен. Айтматовдун бир канча чыгармаларын немис тилине которгон белгилїї немис котормочусу Фридрих Хитцердин “Айтматовдун китептерин немис окурмандары абдан сїйїп окушчу. Ал єзї окурмандары менен Германияга жолугушууга келип калганында залга эл батпай, отура турган жер калбаганына карабай, кєптєрї жерге же терезеге отуруп болсо дагы жолугушууга катышаар эле” деп эскергени бар. Алакандай калкыбыздын уюткулуу Манастай тарыхы, кєрєўгєлїї адабияты жана кєєнєрбєс маданияты болгонуна чексиз сыймыктанам. Бїгїнкї єткєєл мезгилде да, ата-бабаларыбыздын кєптєгєн кыйынчылыктарды кечирген тарыхын эске алып, каарданган согуш же башка тоскоолдуктарга карабай улут бойдон калып, Айтматовдой уулду жараткан кыргыз калкынын келечеги кеў деп тереў їмїттєнєм. Чет єлкєдє, башка улуттун элдери менен таанышып калганымда, “Чыўгыз Айтматов деген жазуучуну билесиўби?” дешсе, “Албетте, атым эле айтып тургандай, мен єзїм да залкар жазуучунун чыгармасынан келип чыккам” деп тамашага чаптырып жооп узатам. Данияр Матиканов, Гамбург шаары, Германия.

Апакебай оорубаўыз, ден соолукта болуўуз Алтын энем, алтын мени баккан колуўуз Кїлкї кетпей жїзїўїздєн ар дайым Жарым кылым жашагандай, жїзгє дагы толуўуз! деп уулуўуз Бектур

КЇЛЇП КОЙ

Æàø áàëà ûëàéäû îéíîï îòóðñà ìèëèöèÿ ºò¿ï áàðà æàòûï ñóðàï êàëûïòûð. “àé æèãèò ýìíå æàñàï æàòàñû¢?” äåñå ñîëäàò æàñàï æàòàì äåïòèð. Òèéèøèï êºðºé¿í÷¿ äåï ìèëèöèÿ òååòèãè óéäóí òåçåãèíåí êîøóï æàçàáàéñû¢áû äåñå; “æîê àíäà ìèëèöèÿ áîëóï êàëàòòà” äåéò ýêåí.

УРМАТТУУ ОКУРМАН! "АЙБАТ" гезитине жазылуу жїрїп жатат!

Жазылуу почта кызматын кошкондо:

- 1 айга – 49 сом 50 тыйын - 3 айга – 148 сом 50 тыйын - 6 айга – 297 сом 00 тыйын Жазылуу республиканын, бардык почта бєлїмдєрїндє чектєєсїз жїргїзїлєт.

СЇЙЇКТЇЇ ГЕЗИТИЎИЗГЕ ЖАЗЫЛЫЎЫЗ!

Жазылуу индекси: 68546 № 122 • 3-апрель, 2015-жыл